Ho'l mevalarni qadoqlash - Oziq-ovqat texnologiyasi - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.3MB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	24 Oktyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Oziq-ovqat texnologiyasi

Ho'l mevalarni qadoqlash

Sotib olish

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Ho’l mevalarni qadoqlash
Reja:
Kirish
Nazariy qism
1.Qadoqlash materiallari va ularning vazifalari
2.Idish va qadoqlashning asosiy turlari va xossalari
3.Polimer idishlar (tasnifi, xom ashyo, ishlab chiqarish
texnologiyasi, asosiy turlari, nuqsonlari, uskunalari)
4.Ho’l mevalarni qadoqlash usullari
Hisobot
Chizma
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Kirish
Yer yuzidagi aholi soni har xaftaga o’rtacha 1 mln. 200 ming kishiga ortib
bormoqda va 2021 yil 3 yanvardagi ma’lumotlarga ko’ra 7 836 525 000 kishini
tashkil etgan. Butun jaxon bankining ma’lumotiga ko’ra 2019 yilda yer yuzining
aholisi 7,674 milliarni tashkil etgan. Birlashgan millatlar tashkilotining 2019
yildagi prognoziga ko’ra XXI asr oxiriga kelib yer yuzining aholisi o’sishdan
to’xtab 2100 yil oxiriga kelib 10,9 milliard kishini tashkil etadi.
Hozirgi kunda inson bir kunda 800 gr.ga yaqin oziq – ovqat va 2 l suv
iste’mol qilmoqda. Yer yuzi aholisining sutkalik oziq-ovqatga bo’lgan ta’labi 4
mln. tonnani tashkil etadi. Bundan tashqari olib borilgan hisoblarga ko’ra qishloq
xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish sur’atlari aholi sonining o’sib borish
sur’atidan orqada qolib boradi. Bu holat hozirgi kunda dunyo aholisining oziq –
ovqat mahsulotlariga bo’lgan talabi yetishtirilayotgan mahsulotga nisbatan 60 mln
tonna ortiq ekanligini inobatga olsak ishlab chiqarilayotgan qishloq xo’jaligi hom –
ashyosi va oziq – ovqat mahsulotlarini saqlab qolish asosiy vazifalardan biri
ekasnligini anglab yetamiz.
Saqlash – bu mahsulotni bir holatdan boshqa holatga o’tkazish bosqichi
bo’lib, bunda mahsulotning miqdori va sifatida minimal o’zgarishlar sodir bo’lishi
ta’minlanadi. Biroq oziq – ovqat mahsulotlarini saqlashda yo’qotishlar sodir
bo’ladi. Ishlab chiqarilgan oziq – ovqat mahsulotlarini saqlashda sodir bo’ladigan
yo’qotishlar barcha mamlakatlarda sezilarli iqtisodiy ziyonlar keltirib chiqaradi.
Masalan FAO ning ma’lumotiga ko’ra yer yuzida har yili ishlab chiqarilgan
qishloq xo’jaligi mahsulotlarining 30% gacha bo’lgan qismi yig’ishtirib olish,
saqlash, tashish, hamda realizatsiya va iste’mol qilish vaqtida yo’qotiladi yoki
tashlab yuboriladi. Global iqtisodiyot bundan yiliga 1 trln $ zarar ko’radi. Eng ko’p
yo’qotishlar (20% dan ortiq) markaziy va janubiy Osiyoga to’g’ri kelmoqda. Eng
ko’p yo’qotiladigan qishloq xo’jaligi mahsulotlari guruxiga ildizmevalilar,
tuganaklilar, moyli o’simliklar (24% dan ortiq), meva va sabzavotlar (20% ga
2 Kurs ishi

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
yaqin) go’sht mahsulotlari (12% dan ortiq) kiradi. Donli ekinlarning yo’qotilishi
6% ni tashkil etmoqda.
Oziq – ovqat resurslarini saqlash usullarini yaratish bo’yicha izlanishlarni
insoniyat qadim zamonlardan buyon olib boradi. Qishloq xo’jalik mahsulotlarida
ishlab chiqarishdan so’ng sodir bo’ladigan jarayonlarni bilmasdan turib, saqlash
rejimlarini, hamda oxirgi saыlash muddati va saыlash xususiyatlarini bilmasdan
mahsulotni to’g’ri va sifatli saqlash imkoniyatini yaratib bo’lmaydi. Har bir oziq –
ovqat mahsuloti o’ziga xos saqlash rejimlari va xususiyatlarni talab qiladi.
Qadoq idishlari tovarlarning harakatlanishida bog’lovchi bo’g’in vazifasini
bajaradi. Qadoq idishi tashiladigan mahsulotning saqlanuvchanligini ta’minlashi,
transport vositalari va yuklash – tushirish ishlarini mexanizatsiyalashtirishda
qo’llaniladigan vositalaridan maksimal darajada foydalanish imkoniyatini, hamda
mahsulotni sotish va sotib olishda qulayliklar yaratishi lozimdir. SHu bilan
birgalikda qadoq idishi iste’molchiga sotib olingan mahsulotni tegishli qo’rinishda
yetkazib berishda xizmat qiluvchi ishlab chiqarish jarayonining tarkibiy qismi
xisoblanadi.
3 Листов .
.
75-19

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1. Qadoqlash materiallari va ularning vazifalari
Tarqatish tizimidagi qadoqlashning roli u bajaradigan funktsiyalar bilan
belgilanadi:
1) tovarlarni atrof-muhitning tashqi ta'siridan va atrof-muhitni - tovarlarning
zararli ta'siridan himoya qilish;
2) tovarlarni boshqa tovarlar ta'siridan himoya qilish;
3) tovarlarning ishlab chiqarish sohasidan aylanma sohasigacha bo'lgan
harakatining butun yo'lida ularning miqdori va sifatini saqlash uchun shart-
sharoitlarni ta'minlash;
4) tovar va boshqa tovarlarga zarur harakatchanlikni berish hamda
mexanizatsiyalashgan va mehnat talab qiladigan jarayonlar uchun sharoit yaratish;
5) tovarlarni miqdor va sifat jihatidan qabul qilish uchun yanada qulay shart-
sharoitlarni yaratish, shuningdek miqdoriy hisobga olishni osonlashtirish;
6) tijorat axboroti va tijorat reklamasi tashuvchisi sifatida faoliyat yuritish.
Merchandaysingda qadoqlangan tovarlarning sifati va miqdorini saqlash
funktsiyasini bajaradigan iste'mol qadoqlari tovarlarning ajralmas qismi
hisoblanadi.
Qadoqlash ushbu funktsiyalarni bajarishi uchun u ma'lum talablarga javob
berishi kerak: funktsional, ergonomik, estetik, ekologik (odamlar va atrof-muhit
uchun xavfsizlik), shuningdek, ishonchlilik va ijtimoiy maqsad talablariga javob
berishi kerak.
Ijtimoiy talablar har xil turdagi qadoqlash va qadoqlash materiallarini
ishlab chiqarishning butun jamiyat, aholining alohida guruhlari ehtiyojlariga,
qadoqlangan tovarlarning optimal assortimenti va ishlab chiqarish hajmiga
muvofiqligini tavsiflaydi.
Qadoqlash har qanday mahsulotning bir qismi bo'lganligi sababli, mahsulot
mavjud ekan, unga ehtiyoj paydo bo'ladi. O'rashga bo'lgan ehtiyoj xom ashyoning
mavjudligi va narxiga, qadoqlash turlari va navlariga qarab farqlanadi.
Funktsional talablar asosiy funktsiya - tovarlarni tashqi ta'sirlardan
himoya qilish bilan chambarchas bog'liq. Qadoqlash vositalari quyidagi
4

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
funktsional talablarga javob berishi kerak: qadoqlangan tovarlarni namlik,
atmosfera kislorodi, issiqlik, yorug'lik, mexanik kuchlanish va boshqalarning
salbiy ta'siridan himoya qilish, tashish, saqlash va sotishda tovarlar sifati va
miqdorining to'liq xavfsizligini ta'minlash. Qadoqlash kimyoviy jihatdan inert va
qadoqlangan mahsulotning ta'siriga chidamli bo'lishi kerak. Agar qadoq
funktsional talablarga javob bermasa, uni o'z maqsadi bo'yicha ishlatish mumkin
emas.
Ishonchlilik talablari ularning funktsiyalari va xususiyatlarini ma'lum vaqt
davomida saqlab turish qobiliyatida ifodalanadi.
Ushbu davrda qadoqlash tovarlarning xavfsizligini ta'minlashi kerak.
Bundan tashqari, qayta foydalanish mumkin bo'lgan qadoqlashning o'zi yaxshi
saqlanishi kerak.
Shu bilan birga, bir martalik idishlarning xavfsizligi qadoqlangan
mahsulotning chidamliligidan (yoki saqlash muddatidan) oshmasligi kerak, chunki
bu qadoqlarni utilizatsiya qilish talablariga ta'sir qilishi mumkin.
Bundan tashqari, ishonchlilik talablari to'g'ridan-to'g'ri uning barqarorligi,
chidamliligi va o'zaro almashtirilishi talablariga bog'liq.
Texnik xizmat ko'rsatish qobiliyati qaytariladigan idishning ta'mirlash yo'li
bilan nosozliklarni aniqlash va tuzatish uchun yaroqliligini tavsiflaydi.
Chidamlilik sifatning asosiy fizik-mexanik va fizik-kimyoviy
ko'rsatkichlarini ta'minlash va saqlashni va mahsulotni qadoqlash, saqlash, tashish,
tarqatish va saqlash muddati davomida o'z vazifalarini kerakli vaqt davomida
bajarish qobiliyatini anglatadi.
Chidamlilik yuklash va tushirish operatsiyalari (zarbalar), stacking (yuqori
qatorlarning bosimi, oxirgi siqilishga qarshilik, sirpanish) tashish (tebranish,
zarbalar) va tovarlarni iste'mol qilish (qayta yopish imkoniyati va boshqalar)
paytida idish xususiyatlarining o'zgarmasligini nazarda tutadi.
O'zaro almashinish - bir turdagi paketlarning bir funktsional maqsadda
foydalanilganda boshqa turdagi paketlarni almashtirish qobiliyati.
5

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Estetik talablar . Bu talablar qadoqlash shakllarining ifodaliligi va
ratsionalligi, tashqi dizayni, barcha qadoqlash elementlarining bajarilishining
aniqligi va mukammalligi bilan bog'liq. Qadoqlash dizayni grafik va tuzilish nuqtai
nazaridan ko'rib chiqiladi. Yangi dizaynda asosan grafikadan foydalaniladi - idish
yuzasida nima bor (ranglar, shriftlar, emblemalar va butun dizayn uslubi
kombinatsiyasi).
Tuzilishi - idishning jismoniy shakli, uning barqarorligi, diqqatni jalb qilishi
mumkin bo'lgan konturlari, qo'lda o'rash hissi, uni ochish usuli va tarkibini
taqsimlash. Ko'pincha brendni tan olish asosan tuzilishga, ya'ni paketning tashqi
shakliga bog'liq.
Qadoqlashning muhim elementi - bu madaniy, milliy an'analar, dizaynerlar,
grafik rassomlar va rassomlarning badiiy maktabi darajasi bilan bog'liq bo'lgan
dizayn uslubi.
Ergonomik talablar idishdan foydalanish qulayligi, uning inson tanasining
xususiyatlariga mos kelishi, qadoqlash va tovarlarni iste'mol qilish uchun maqbul
sharoitlarni ta'minlash nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi.
Qadoqlash dozalashning qulayligini va tarkibdan amaliy foydalanishni
ta'minlaydi.
Bu funktsiya, ayniqsa, o'lchash qopqoqlari, dozalash moslamalari,
purkagichlar va boshqa yopilishlar bilan iste'molchi qadoqlashning har xil turlari
uchun xosdir.
Ergonomik talablar insonning gigienik, antropometrik, fiziologik,
psixofiziologik xususiyatlariga bo'linadi.
 Gigienik talablar inson hayotining qadoqlash va unga o'ralgan
tovarlar bilan o'zaro ta'sirida xavfsiz sharoitlarni ta'minlaydi.
 Antropometrik talablar qadoqlashning inson qo'lining o'lchami va
shakliga muvofiqligini ta'minlaydi. Qadoqlashni ishlab chiqishda nafaqat
foydalanish qulayligi va qulayligi, balki iste'molchilarning yosh guruhiga
yo'naltirilganligi ham hisobga olinadi (kattalar va bolalarning antropometrik
xususiyatlari mos ravishda farqlanadi va qadoqlash uchun turli talablar qo'yiladi).
6

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Rossiyada GOST ISO 8317–93 “Qadoqlash” mavjud bo'lib, uning ochilishi bolalar
uchun mavjud emas. Qayta foydalanish mumkin bo'lgan qadoqlarga qo'yiladigan
talablar va sinovlar”, ya'ni bolalarning, asosan, dori-darmonlar, ba'zi kosmetika,
maishiy kimyo va boshqalarga ega bo'lmasligi kerak bo'lgan tovarlar turlari
mavjud.
 Psixologik talablar qadoqlashning inson psixikasiga mos kelishini,
uning ongsiz darajada idrok etilishini tavsiflaydi. Ko'pincha odamning rangi,
paketning shakli qanday ta'sir qilishini oldindan aytib bo'lmaydi, bu esa ma'lum bir
mahsulotni sotib olish to'g'risida qaror qabul qilishga olib keladi.
Ekologik talablar qadoqlashni ishlab chiqarish, tashish, saqlash va ishlatish
jarayonida, shuningdek, funktsional foydalanishdan keyin atrof-muhitga salbiy
ta'sir ko'rsatmasligini ta'minlaydi. Mutlaqo ekologik toza qadoqlash turlari mavjud
emas, chunki uning barcha ishlab chiqarilishi va utilizatsiya qilinishi atrof-muhitni
u yoki bu tarzda ifloslantiradi.
Polimer qadoqlash eng past ekologik xususiyatlarga ega, chunki u yoqish
yo'li bilan utilizatsiya qilinadi va atmosferaga zararli birikmalar chiqaradi.
Qayta ishlatilsa (qaytariladigan qadoqlash) yoki qayta ishlansa (masalan,
qog'oz va yog'och kartonga qayta ishlansa) qadoqlashning ekologik samaradorligi
yaxshilanadi.
Qadoqlash sifatini belgilashda xavfsizlik talablari asosiy hisoblanadi,
chunki ular qadoqdan foydalanishda inson xavfsizligini ta'minlaydi.
Ular Rossiya Federatsiyasining "Iste'molchilar huquqlarini himoya qilish
to'g'risida" gi qonunida va "Texnik jihatdan tartibga solish to'g'risida" Federal
qonunida ko'rsatilgan.
Bundan tashqari, qadoqlash talablari orasida uning narxi, shuningdek,
foydalanish va yo'q qilish xarajatlari bilan belgilanadigan iqtisodiy samaradorlikni
ajratib ko'rsatish mumkin. Qadoqlash narxi ishlatiladigan materiallarga,
shuningdek, ishlab chiqarishning ishlab chiqarish qobiliyatiga bog'liq.
Har xil turdagi qadoqlashning iqtisodiy samaradorligi bir xil emas va unda
qadoqlanishi kerak bo'lgan tovarlarning xususiyatlari bilan uzviy bog'liqdir. Turli
7

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
xil tovarlar guruhlari uchun juda samarali bo'lgan qadoqlash turini ajratib
bo'lmaydi.
8

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
2. Idish va qadoqlashning asosiy turlari va xossalari
Meva-sabzavotlarni tashish, saqlash va qadoqlash uchun qismlarga
ajratilmaydigan, yupqa taxtadan tayyorlangan, ko’p martalab ishlatiladigan
yog’och yashiklardan ham foydalaniladi.
1-rasm: Meva-sabzavotlarni tashish, saqlash uchun mo’ljallangan ko’p
marta foydalaniladigan yog’och yashiklar (GOST 17812-72)
Ko’p marta foydalaniladigan yog’och yashiklarga tashish, saqlash
va qadoqlash tavsiya etiladigan meva-sabzavotlar (GOST 17812-72)
YAshik
raqami Sig’imi
, dm 3 Joylashtiriladigan
chegaraviy yuk
massasi, kg. Joylashtiriladigan mahsulot nomi
21 79,6 30 Oq bosh va qizil bosh qaramlar,
qovunlar, kabachki,
22 32,5 18 Bodiring, urug’li mevalar, bosh piyoz,
sarimsoqpiyoz, kartoshka, gul karam.
23 25,7 15 Konservalash korxonasi uchun
mo’ljallangan sabzavotlar.
24 16,8 10 Pomidorlar, danakli mevalar, uzum, nok,
ko’katlar
Meva-sabzavotlarni tashish, saqlash va qadoqlash uchun qismlarga ajratilib,
qayta yig’iladigan yupqa taxtadan tayyorlanib sim bilan armaturalangan
yashiklardan ham foydalaniladi.
9

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Meva-sabzavotlarni tashish, saqlash va qadoqlash uchun
mo’ljallangan sim bilan armaturalangan yog’och yashiklarning
ichki o’lchamlari (GOST 20463-75)Y
A
shik raqam
i
YAshikga
joylashtiri-
lishi mumkin
bo’lgan
maksimal
massa, kg
Sig’im
i, dm
3 YAshikka qadoqlanishi tavsiya etiladigan
mahsulot turi
1 10 17,1 Uzum,danakli mevalar, pomidor, mandarin,
ko’katlar.
2 25 34,4 Olma, bodiring, nok, xurmo, limon, apelьsin
3 35 54,6 Olma, ertachi oqbosh va gul karam, kichik
mevali qovun, kabachki, baqlajon, bosh piyoz,
sarimsoqpiyoz, ertachi kartoshka, shirin
qalampir.
2-rasm: Sabzavot (a) va mevalarni (b) tashish, saqlash uchun mo’ljallangan
sim bilan armaturalangan yog’och yashiklar (GOST 20463-75):
1-yashik korpusi, 2- yashik qopqog’i, 3-o’rash lentasi.
Oziq-ovqat va qishloq xo’jalik mahsulotlarini tashish, saqlash va qadoqlash
uchun qismlarga ajratilmaydigan, yog’och taxtalardan panjara shaklida
tayyorlangan yashiklardan ham foydalaniladi.
10

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Meva-sabzavotlarni joylashtirish uchun foydalaniladigan yog’och
yashiklar raqami (GOST 10131-93 bo’yicha)
Yashik
raqami Sig’imi,
dm 3 Joylash-
tiriladigan
yuk massasi,
kg. Joylashtiriladigan mahsulot nomi
52 *** 17 12
Uzum, tomatlar, danakli mevalar,
ko’katlar, nokning yozgi navlari, xurmo.73 17,4 12
77 *** 17,6 7
53
27,5 15 Olma, nok, piyoz, sarimsoq, ertangi
kartoshka, uzum, tomatlar, danakli
mevalar
54 35 25
Sitrusli mevalar, xurmo
74 35,9 25
55 56,4 36 Olma va nokning qishgi navlari, limon,
apelьsin, anor, bodiring, gul karam,
kichik o’lchamli qovunlar, kabachki,
baqlajon, piyoz, sarimsoq, kartoshka.75 57,8 35
56 80,6 35
Oq bosh karam.
76 82,6 35
Izoh: *** yashik-lotok.
Yashiklar bilan birgalikda kartoshka, sabzavot-meva va poliz mahsulotlarini
saqlash va tashishda yashik-poddonlardan ham foydalaniladi.
Kartoshka, sabzavot, meva va poliz mahsulotlari uchun mo’ljallangan
maxsus yashik-poddonlar metall karkasli, devori va tubi yog’ochdan, qopqoqli,
qopqoqsiz, qulflanadigan, qulflanmaydigan, yig’iladigan, qismlarga ajraladigan
holda yasaladi.
11

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
3-rasm: Meva-sabzavot va poliz mahsulotlarini tashish, saqlash uchun
mo’ljallangan yashik va poddonlar (GOST 21133-87)
YAshik-poddonlarning asosiy parametrlari va o’lchamlari. (GOST
21133-87 bo’yicha)
Yashik-
poddon
raqami Gabarit
o’lchami, mm Ichki o’lchami,
mm Sig’imi,
m 3 Massasi
,
kg Brutto
massasi,
tonna.uzun-
ligi eni bo’yi uzun-
ligi eni bo’yi
1 1240 835 750 1192 787 575 0,54 75 0,45
2 1240 835 910 1180 775 740 0,68 75 0,60
3 1240 835 880 1145 755 750 0,65 80 0,60
4 1240 835 900 1194 798 725 0,68 70 0,60
5 1240 860 930 1190 800 740 0,71 115 0,60
6 1240 900 1300 1212 828 1115 1,12 153 0,95
7 1240 835 1110 1150 740 935 0,80 115 0,70
8 1240 835 720 1150 740 580 0,50 75 0,45
Konservalash uchun ko’llaniladigan metall bankalarning konstruktiv
chizmalari 7-rasmda, ularning o’lchamlari esa jadvalda ko’rsatib o’tilgan.
12

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1-chizma: terma dumaloq
3-chizma: tamg’ali dumaloq
4-chizma: tamg’ali to’g’riburchakli 2-chizma: terma to’g’riburchakli
5-chizma: tamg’ali elliptik 6-chizma: tamg’ali oval
Terma dumaloq bankalarning sig’imlari va o’lchamlari
13

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
(GOST 5981-88 bo’yicha)
№ Idishning
raqamlanishi Belgilangan
sig’imi, sm 3 Tashqi
balandligi,
mm ( N ) Ichki
diametri,
mm (d) Tashqi
diametri,
mm (D)
1 34 70 42,0 50,5 54,0
2 24 95 54,0 50,5 54,0
3 10 106 59,0 50,5 54,0
4 36 140 76,0 50,5 54,0
5 25 155 84,0 50,5 54,0
6 39 215 114,0 50,5 54,0
7 35 115 47,0 59,5 63,0
8 20 155 63,0 59,5 63,0
9 23 195 76,0 59,5 63,0
10 4 260 70,0 72,8 76,0
11 7 320 84,0 72,8 76,0
12 9 370 95,0 72,8 76,0
13 46 425 109,0 72,8 76,0
14 43 445 114,0 72,8 76,0
15 22 140 39,8 74,1 77,4
16 38 210 46,0 83,4 87,0
17 5 240 52,0 83,4 87,0
18 6 270 57,0 83,4 87,0
19 37 150 27,0 91,0 95,0
20 40 245 42,0 91,0 95,0
21 41 410 70,0 91,0 95,0
22 42 445 76,0 91,0 95,0
23 44 570 95,0 91,0 95,0
24 45 770 126,0 91,0 95,0
25 21 130 23,5 99,0 103,0
26 2 175 30,5 99,0 103,0
27 3 250 40,4 99,0 103,0
14

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
28 8 353 53,2 99,0 103,0
29 11 475 70,0 99,0 103,0
30 12 580 82,0 99,0 103,0
31 13 895 124,0 99,0 103,0
32 14 3020 172,5 153,1 157,1
33 47 4770 267,5 153,1 157,1
34 15 8820 250,0 215,0 218,0
35 48 9590 252,0 223,0 228,0
15

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Terma to’g’riburchakli bankalarning sig’imlari va o’lchamlari
(GOST 5981-88 bo’yicha)
№ Idishning
raqamlanishi Belgilangan
sig’imi, sm 3 Tashqi
balandligi,
mm ( N ) Eni, mm Uzunligi, mm
ichki,
(b) tashqi,
(B) ichki,
(l) tashqi,
(L)
1 61 200 62,2 43,3 46,1 91,3 94,2
2 62 250 76,0 43,3 46,1 91,3 94,2
3 63 500 53,9 43,3 46,1 91,3 94,2
4 64 1000 102,1 91,1 94,3 122,4 125,6
5 65 1250 125,4 91,1 94,3 122,4 125,6
6 66 1500 148,4 91,1 94,3 122,4 125,6
Tamg’ali dumaloq bankalarning sig’imlari va o’lchamlari
(GOST 5981-88 bo’yicha)
№ Idishning
raqamlanishi Belgilangan
sig’imi, sm 3 Tashqi
balandligi,
mm ( N ) Ichki
diametri,
mm (d) Tashqi
diametri,
mm (D)
1 57 50 17,0 72,8 76,0
2 58 70 21,0 72,8 76,0
3 59 90 25,0 72,8 76,0
4 60 95 27,0 72,8 76,0
5 1 110 31,5 72,8 76,0
6 4 260 70,0 72,8 76,0
7 22 140 39,8 74,1 77,4
8 38 210 46,0 83,4 87,0
9 5 240 52,0 83,4 87,0
10 6 270 57,0 83,4 87,0
11 37 150 27,0 91,0 95,0
12 40 250 42,0 91,0 95,0
13 41 410 70,0 91,0 95,0
14 21 130 22,0 99,0 103,0
16

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
15 2 175 28,0 99,0 103,0
16 3 250 38,5 99,0 103,0
17 8 353 50,5 99,0 103,0
17

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Tamg’ali to’g’riburchakli, oval va elliptik bankalarning sig’imlari
va o’lchamlari (GOST 5981-88 bo’yicha )
№ Bankanin
g
shakli Idishning
raqamlanish
i Belgilanga
n sig’imi,
sm 3 Tashqi
balandligi
,
mm ( N ) Uzunligi,
mm Eni, mm
ichki
, (l) tashqi
, (L) ichki
, (b) tashqi
, (B)
1to’g’riburchakli 28 55 19,1 96 99,6 43 46,6
2 16 100 21,2 100 103,6 70,8 74,4
3 56 115 22,0 105 108,8 76 79,8
4 17 160 24,7 116 119,8 78 81,8
5 29 220 31,4 116 119,8 78 81,8
6 18 245 33,0 116 119,8 78 81,8
7 32 320 43,1 116 119,8 78 81,8
8 49 160 25,0 121,
7 125,5 76,7 80,5
9 50 230 30,9 121,
7 125,5 76,7 80,5
1
0 52 325 40,5 121,
7 125,5 76,7 80,5
1
1 51 230 28,0 184,
7 188,5 58,7 62,5
1
2 oval 54 220 31,0 148 151,8 66,1 69,9
1
3 19 235 31,8 150 153,8 64 67,8
1
4 elliptik 53 105 25,0 103,
8 107,6 66 69,8
1
5 31 230 28,5 145 148,8 84 87,8
1
6 55 260 28,0 146,
7 150,5 89 92,8
18

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1
7 33 430 36,6 160,
7 164,0 107,
7 111,0
Barcha turdagi banka va ularning qopqoqlarining tavsiya qilingan
tunuka qalinligi (GOST 5981-88 bo’yicha)
Terma dumaloq Tamg’ali dumaloq
Idishning
ichki
diametri,
mm Tunukaning qalinligi,
mm Idishning
ichki
diametri,
mm Tunukaning qalinligi,
mm
Banka
korpusi Banka
qopqog’i Banka
korpusi Banka
qopqog’i
50,5 0,18 0,20
72,8 0,20 0,2259,5 0,18 0,20
72,8 0,18 0,20
74,1 0,18 0,20
84,4 0,20 0,2283,4 0,20 0,22
91,0 0,20 0,22
99,0 0,22 0,22
91,0 0,20 0,22153,1 0,25 0,28
215,0 0,28 0,32
223,0 0,28 0,32 99,0 0,20-0,22 0,20-0,22
19

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Terma to’g’riburchakli Tamg’ali shakldor
Idishning
raqamlanishi Tunukaning qalinligi,
mm Idishning
raqamlanishi Tunukaning qalinligi,
mm
Banka
korpusi Banka
qopqog’i Banka
korpusi Banka
qopqog’i
61 0,22 0,25 28 0,20 0,22
16 0,20 0,22
17 0,20 0,22
62 0,22 0,25 49 0,22 0,22
29 0,22 0,22
50 0,22 0,25
63 0,22 0,25 51 0,22 0,25
18 0,22 0,25
32 0,22 0,25
64 0,25 0,25 52 0,22 0,25
56 0,20 0,25
54 0,22 0,25
65 0,25 0,25 19 0,22 0,25
53 0,22 0,25
31 0,22 0,25
66 0,25 0,25 55 0,22 0,25
33 0,22 0,25
Metall flyagalar:
Sut va sut mahsulotlarini chorva fermalaridan qayta ishlash qorxonalariga
tashish uchun metalldan tayyorlangan flyagalardan ham foydalaniladi. Ushbu
idishlarni tayyorlash va halq xo’jaligida foydalanish uchun GOST 5037-97 «Sut va
sut mahsulotlari uchun metall flyagalar. Texnik shartlar» deb nomlanuvchi
normativ xujjatda ko’rsatilgan talablarga amal qilinadi. Ushbu GOST talablariga
ko’ra metalldan tayyorlangan flyagalar 2 xilda alyuminiydan yaxlit tortib (FA),
hamda po’latdan payvandlab va keyinchalik oqartirilgan (FL) qilib tayyorlanadi.
20

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Flyagalarga ko’yiladigan shartli belgilar flyaganing tayyorlanish turi, litrda
ko’rsatilgan nominal sig’imi va standartning shartli belgilaridan iborat bo’lishi
loizim, masalan FA-25 GOST 5037-97.
1-korpus, 2-flyaga tubi, 3-tutib
turuvchi gardish, 4-flyaga og’zi, 5-
qopqoq, 6-dastak, 7-yuqoridagi gardish
(FA xilidagi flyagalar uchun), 8-
orqadagi kronshteyn, 9-zulfin, 10-
oldingi kronshteyn, 11-ushlab turuvchi
qisqich. 1-yuqoridagi gardish, 2-flyaga
og’zi, 3-oldingi kronshteyn, 4-orqadagi
kronshteyn,
Flyagalarning asosiy o’lchamlari (GOST 5037-97), mm.Sig’im
, l
Tashqi diam
etri, D
Ichki
diametri
Tashqi balandlik,N FA xilida
og’irligi, kg FL xilida
og’irligi, kg
korpus
og’iz
Korpus devori
qalinligi Korpus
devori
qalinligiS
1 S
2 S
3
25 320 284 17
0
22
0 560
465 1,8 1,75 1,5 7,5 1,2 8,0370 340
370 350
35 370 340 17
0 560 2,2 2,0 1,6 8,0 - -
22
21

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
0
38 370 340 17
0
600 1,8 1,75 1,5 8,5 - -
22
0
40 370 350 22
0 600 2,2 2,0 1,6 9,0 - -
FL xilidagi po’latdan payvandlab va keyinchalik oqartirilgan flyagalarning
korpusi va qopqog’i ichki va tashqi tomondan GOST 860 talablariga javob
beruvchi 01 markali qalay bilan qoplanishi lozim. Flyagalarni qoplash uchun 200
sm 3
maydonga 3-3,5 gr. miqdorda qalay ishlatilishi lozim va shu bilan birgalikda
qoplangan qalayning qalinligi 10 mkm.dan kam bo’lmasligi lozim. Flyaganing
uglerodli po’latdan tayyorlangan gardishi, dastagi va qobirg’alari qalay, rux yoki
kadmiy bilan 9 mkm.dan kam bo’lmagan qalinlikda qoplanishi kerak.
Qalay, rux yoki kadmiyli qoplamalar butun yuza bo’yicha zich, tekis va
po’lat bilan mahkam birikgan bo’lishi zarur. Flyaga qopqog’iga o’rnatiladigan
rezina halqalar GOST 17133 talablariga mos keluvchi oziq-ovqatga oid rezinadan
yaxlit yoki vulkanizatsiyali choxli holatda tayyorlanadi. Flyagalar sut va sut
mahsulotlari bilan ta’sirlangandan so’ng ularning organoleptik xossalarini
o’zgartirmasligi, tarkibida quyidagi moddalar konsentratsiyasini: qo’rg’oshin -
0,03 mg/dm 3
, nikelь - 0,1 mg/dm 3
, xrom - 0,1 mg/dm 3
, margimush - 0,05 mg/dm 3
dan oshishiga olib kelmasligi lozim. Flyagalarning xizmat qilish muddati FA xili
uchun 5 yildan, FL xili uchun 8 yildan kam bo’lmasligi lozim.
22

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
3.Polimer idishlar (tasnifi, xom ashyo, ishlab chiqarish texnologiyasi,
asosiy turlari, nuqsonlari, uskunalari)
Polimer qadoqlash ishlab chiqarish va iste'moli yuqori sur'atlarda o'sib
bormoqda, bu bir qator afzalliklarga bog'liq:
• nisbatan yuqori zichlikda past solishtirma og'irlik (yengil);
• kimyoviy inertlik;
• past mo'rtlik;
• bo'yashning qulayligi;
• yuqori ishlab chiqarish qobiliyati;
• almashinish qobiliyati.
Biroq, bu turdagi idish bir qator kamchiliklarga ega:
• atmosfera kislorodi, korroziy muhitlar, quyosh nurlari ta'sirida eskirish;
• ushbu turdagi qadoqdagi mahsulotlarda begona hidning paydo bo'lishi;
•polimerlarni utilizatsiya qilishda tanib olishda qiyinchilik;
•organik birikmalarning mahsulotga migratsiya qilish imkoniyati
(polivinilxlorid, polistirol va boshqalar).
Polimer qadoqlashning uchta asosiy turi mavjud:
• Qattiq plastik idishlar;
• polimer va kombinatsiyalangan materiallardan tayyorlangan yarim qattiq
va yumshoq idishlar;
• polimer materiallardan foydalanish bilan birlashtirilgan idishlar.
Gigienik xususiyatlariga ko'ra, polimer idishlar idishlarga bo'linadi:
• oziq-ovqat mahsulotlari uchun;
• uy-ro'zg'or buyumlari uchun;
• texnik tovarlar uchun;
•pestitsidlar, dezinfektsiyalash vositalari, o'g'itlar, maishiy chiqindilar va
boshqalar uchun.
Plastmassa - asosiy komponenti polimerlar va ularning aralashmalari
bo'lgan, yopishqoq-suyuqlik yoki yuqori elastik holatda mahsulotga ishlov berish
qobiliyatiga ega bo'lgan materialdir.
23

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Polimer - asosiy komponenti makromolekulyar birikmalar bo'lgan
materiallar guruhi.
Sopolimer - boshqa xarakterli bo'lmagan guruhlar yoki monomerlar
kiritilishi bilan o'zgartirilgan gomopolimerlar. (Blok sopolimer yoki payvand
sopolimerlari o'rtasida farq qilinadi).
Gomopolimer bir xil monomerlardan tashkil topgan polimerdir. (Sof
polimer). Monomer polimerlarning asosini tashkil etuvchi past molekulyar
og'irlikdagi moddadir. Polimer qadoqlash quyidagi turdagi polimerlardan
tayyorlanadi:
Selofan (CL) tsellyulozani kimyoviy qayta ishlash orqali olinadi. Filmlar va
tolalar shaklida qo'llaniladi. Afzalliklari: yuqori gigienik xususiyatlar, nisbatan past
gaz o'tkazuvchanligi, yuqori suv bug'lari o'tkazuvchanligi, yog'larga qarshilik.
Kamchiliklari: past nam quvvat, yuqori namlanish. Keng qo'llaniladigan turli xil
plyonkalar olinadi, ular CLga xos xususiyatlarni hisobga olgan holda qo'llaniladi.
Tsellyuloza efirlari , hosilalari tsellyulozani eterfikatsiyalash orqali olinadi.
Ulardan nafaqat qadoqlashda balki fotoplyonka va videoplyonklar
tayyorlangan chunki ular tasvirni o’ziga yaxshi singdiradi.
Polietilen (PE) birinchi marta etilen gazining polimerizatsiyasi natijasida
ishlab chiqarilgan. U ishlab chiqarishda eng katta hajmli va eng arzon polimer
hisoblanadi.
PEning uchta navi ishlab chiqariladi:
1) Yuqori bosimli PEVD ( ПЕВД - Полиэтилен высокого давления) 1500
atmosfera bosimi va 200 ° S haroratda olinadi. Pastroq zichlikda, molekulalarning
tarvaqaylab ketgan shakli, elastikligi, yumshoqligi, gigienasi bilan farqlanadi.
Asosan, bu filmlar va tolalar;
2) PEND ( ПЕНД - полиэтилен низкого давления ) past bosimi - 6
atmosfera bosimi va normal haroratda, lekin Ziegler Natta katalizatori
mavjudligida. U yuqori zichlik, molekulalarning chiziqli shakli, qattiqligi, ( ПЕВД)
ga nisbatan kamroq gigiena bilan ajralib turadi. Ular chelaklar, kanistrlar va
boshqa qattiq mahsulotlarni yasashadi;
24

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
3) PESD o'rta bosimli - 30-40 atmosfera bosimida. ( ПЭСД - среднего
давления)
Umuman olganda, PE juda sovuqqa chidamli, past haroratga chidamli,
qarish jarayoniga duchor bo'ladi, buning natijasida aminlar shaklida stabilizatorlar
qo'shiladi. U qattiq idishlar va bir qatlamli yoki kombinatsiyalangan qadoqlash
plyonkalarini ishlab chiqarish uchun keng qo'llaniladi. PEVD ko'proq iste'molchi
qadoqlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, PEND - transport qadoqlarini ishlab
chiqarish uchun (bochkalar, qutilar, poddonlar va boshqalar).
Polipropilen (PP) propilen gazini Ziegler Natta katalizatori (yonuvchan,
portlovchi) bilan polimerizatsiya qilish yo'li bilan ishlab chiqarila boshlandi.
U PE dan kattaroq shaffofligi, silliqligi, porloq yuzasi, qattiqligi va
deformatsiyaga chidamliligi bilan, shuningdek issiqlikka chidamliligi, lekin
sovuqqa chidamliligi, tayyor mahsulotlarni sovutish paytida kamroq qisqarishi va
qarishga ko'proq moyilligi bilan farq qiladi. Ushbu fazilatlar PPni qo'llashning
keng doirasini belgilaydi.
Ular yo'naltirilgan va biaxial yo'naltirilgan polipropilen ishlab chiqaradilar.
Polivinilxlorid (PVX) vinilxloridning suyuq polimerizatsiyasi natijasida
ishlab chiqariladi.
Ikki turda ishlab chiqariladi:
1) qattiq vinil plastmassa - konstruktiv material sifatida ishlatiladi;
2) PVX birikmasi - PVX qatroniga ko'p miqdorda 50-60% plastifikator
qo'shilganda. U ko’proq videoplyonkalar ishlab chiqarishda qo’llaniladi.
Ma'lum PVX sopolimerlari:
1) PVX va akrilonitril - qadoqlash uchun oziq-ovqat plyonkalari;
2) PVX va vinilidenxlorid - vinilxlorid sopolimer deb ataladigan plyonkalar,
saran plyonkalar - murakkab shakldagi mahsulotlarni qadoqlash uchun shrink
plyonkalar;
3) PVX va vinil asetat - plyonkalar, bo'yoqlar, yopishtiruvchi moddalar,
yozuvlar va boshqalarni ishlab chiqarish uchun yumshoq PVXlar.
25

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Umuman olganda, PVX past issiqlikka chidamliligiga ega (+70 ° C gacha).
Uning sovuqqa chidamliligi plastifikator turiga bog'liq, u yuqori kimyoviy
qarshilikka ega, yaxshi dielektrik. Polimerning ko'lami uning xususiyatlariga
bog'liq.
Polistirol (PS) stirolning polimerizatsiyasi natijasida hosil bo'ladi. Klassik
PS juda shaffof, yuqori yorug'lik sinishi, kimyoviy qarshilikka ega, lekin yuqori
izolyatsiyalash xususiyatlariga ega bo'lgan mo'rt va yomon issiqlikka chidamli
(+80 ° C gacha). Qadoqlash mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun yuqori optik
xususiyatlarga, shaffoflikka, suvga, kislota va gidroksidi eritmalarga
chidamliligiga va ba'zi organik erituvchilarga chidamliligiga ega bo'lgan yuqori
molekulyar og'irlikdagi PS ishlatiladi. PS dan tayyorlangan plyonkalar shaffof,
ammo qattiq, shuning uchun PS dan tayyorlangan qattiq idishlar ko'proq ishlab
chiqariladi. PS osongina qoliplanadi, yaxshi bezatilgan va payvandlanadi.
PS sopolimerlari ishlab chiqariladi:
1) yuqori ta'sirli PS va kauchuklar akrilonitril, butadien. Sanitariya
uskunalarini ishlab chiqarish;
2) akrilbutadien stirol - qattiq, zarbaga chidamli, televizor korpuslari, uy
jihozlarining qismlari uchun oson bo'yalgan material.
Polistirol va uning sopolimerlari stirolni (toksik modda) chiqaradi, shuning
uchun uning tarkibi cheklangan.
Ular "oziq-ovqat" va "nooziq-ovqat" PS markalarini, shuningdek, ko'pikli PS
yoki strafor ishlab chiqaradi.
Yuqori sovuqqa chidamli va issiqlikka chidamli xususiyatlari tufayli u
muzlatishni talab qiladigan g'ovakli oziq-ovqat tovoqlar, shuningdek, issiq
stakanlarni (tezkor sho'rvalar) ishlab chiqarish uchun juda keng qo'llanilishini
topdi.
Polietilen tereftalat (PET) tereftalik kislota va etilen glikol yoki etilen
glikol va dietilen glikol aralashmasi sintezi natijasida hosil bo'lgan poliesterlar
sinfiga kiradi. U kimyoviy jihatdan inert bo'lib, undan kimyoviy mahsulotlar
guruhi uchun qadoqlashdan foydalanishga imkon beradi. PET plyonkalari juda
26

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
kuchli, shaffof, porloq, katta harorat o'zgarishiga bardosh beradi va shuning uchun
chuqur muzlatish yoki sterilizatsiya qilingan mahsulotlar uchun ishlatilishi
mumkin.
Ular plyonkani yopish haroratini pasaytirishga imkon beradi, shuning uchun
ular keng turdagi tovarlar uchun qadoqlash sifatida ishlatiladi. PETning yana bir
afzalligi uning karbonat angidridni past o'tkazuvchanligidir, buning natijasida PET
butilkalari gazlangan ichimliklarni qadoqlash va saqlash uchun keng qo'llaniladi.
Poliamidlar (PA) - qutbli polimerlar, yuqori mexanik kuch bilan ajralib
turadi, ayniqsa yo'naltirilgan holatda, elastiklik, issiqlik, yog 'va kimyoviy
qarshilik, past gaz o'tkazuvchanligi, ammo yuqori gigroskopiklik va bug'
o'tkazuvchanligi ularning kamchiliklari.
PA oziq-ovqat mahsulotlarini qadoqlash uchun plyonkalar ishlab
chiqarishda, hayvon va o'simlik moylari uchun qadoqlash, kolbasa va sosiska
idishlarini ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi. PA ning yuqori to'siqli
xususiyatlari tufayli ular ko'p qatlamli plyonkalarda oraliq qatlam sifatida
ishlatilishi mumkin.
Polikarbonat (PC) - kimyoviy tuzilishiga ko'ra, u karbonat kislotaning
hosilasi bo'lib, unda vodorod atomlari organik radikallar bilan almashtiriladi.
Undan tayyorlangan plyonkalar yuqori mustahkamlik xususiyatlariga ega, past bug
'va gaz o'tkazuvchanligi, haroratning keng diapazoni (-100 ° C dan + 200 ° C
gacha) va egilishga chidamli.
Ushbu xususiyatlar shaxsiy kompyuter qadoqlashning qo'llanilishi doirasini
belgilaydi. Ular sterilizatsiya qilingan, muzlatilgan va mikroto'lqinli pechda
isitiladigan mahsulotlarni qadoqlash uchun keng qo'llaniladi.
Poliuretanlar (PU) diizosiyanitlar (qattiq blok) va poliesterlar (yumshoq
blok) sintezi orqali olinadi. Ular juda elastik (elastomerlar) yoki qattiq shishasimon
holatda bo'lishi mumkin. Ko'pikli PU (ko'pikli kauchuk) idishlarni tashish uchun
yordamchi materiallar sifatida ishlatiladi. Polimerlarning sanab o'tilgan turlari
polimer qadoqlash ishlab chiqarishda asosiy hisoblanadi.
27

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Poliuretan Porolon.
Qadoq va idishning farqi.
Qadoqlash - bu turli xil vositalar majmui bo'lib, ular yordamida yukni
shikastlanishdan va bir vaqtning o'zida atrof-muhitning ifloslanishidan himoya
qiladi.
Idish - mahsulot joylashtirilgan qadoqlashning eng asosiy elementi.
Ko'rib turganingizdek, ta'rifni o'qiyotganda, qadoqlash kengroq tushuncha
ekanligi haqida tushuncha mavjud.
1-misol
Bir shisha konyak bilan karton quti. Bu holda eng asosiy element shisha
butilka bo'lib, idish tushunchasiga ishora qiladi. Gofrirovka qilingan quti, plastik
plyonka va shishaning o'zi mahsulotni qadoqlash kontseptsiyasiga tegishli.
2-misol
Tashish vaqtida gofrirovka qilingan qutilarni ishlab chiqarish uchun
shtrixlash va kesish mashinasi strech plyonkaga o'ralgan, ba'zi joylarida karton
plitalar bilan qoplangan va butunlay yog'och sandiqga (yog'och qutiga)
joylashtirilgan. Ro'yxatda keltirilgan barcha vositalar mahsulotni qadoqlash
tushunchasiga, yog'och quti esa idish tushunchasiga tegishli.
3-misol
Suyuq kristall monitor gofrirovka qilingan karton qutiga qadoqlangan,
plastik plyonkaga o'ralgan va maxsus ko'pikli zarbalarni yutuvchi shakllar bilan
28

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
qoplangan. Bularning barchasi televizor qadoqlash, qadoqlashning asosiy elementi
bo'lgan karton quti esa idish deb ataladi.
Faset tasnifi turli Xususiyatlar bo'yicha bir vaqtning o'zida amalga
oshiriladigan bir nechta mustaqil tasniflarning kombinatsiyasi./////Faset tasnifi turli
sabablarga ko'ra bir vaqtning o'zida amalga oshiriladigan bir nechta mustaqil
tasniflar to'plami bo'lib, ularda: tushunchalar bir qator xususiyatlarning kesishishi
sifatida taqdim etiladi.
Standartlashtirish, standartlarni o'rnatish va qo'llash jarayoni. Xalqaro
standartlashtirish tashkiloti (ISO; ISO) tomonidan K.ga berilgan ta rif:ʼ
“Standartlashtirish – ma lum bir sohadagi faoliyatni barcha manfaatdor tomonlar,
ʼ
xususan, manfaat ko zlab va ishtirokida tartibga solish maqsadida qoidalarni
ʻ
belgilash va qo llashdir. , funktsional sharoit va xavfsizlik talablariga rioya qilgan
ʻ
holda universal optimal tejashga erishish. S. ob yektlari fan, texnika, sanoat va
ʼ
qishloq xo jaligida ko p qo llash istiqboliga ega bo lgan aniq mahsulotlar,
ʻ ʻ ʻ ʻ
normalar, talablar, usullar, atamalar, belgilar va boshqalardir. -X. ishlab chiqarish,
qurilish, transport, madaniyat, sog'liqni saqlash va xalq xo'jaligining boshqa
sohalarida, shuningdek, xalqaro savdoda.
Texnologiyada unifikatsiya qilish, har xil turdagi mahsulotlar va ularni
ishlab chiqarish vositalarini standart o lchamlar, markalar, shakllar, xossalar va
ʻ
boshqalarni oqilona minimal darajaga yetkazish. U.ning asosiy maqsadi bir xil
maqsadli mahsulotlarning asossiz xilma-xilligiga barham berishdir. ularning
tarkibiy qismlari va qismlarining heterojenligi va ularni ishlab chiqarish, yig'ish,
sinovdan o'tkazish va boshqalarning mumkin bo'lgan bir xillik usullariga etkazish
U. zamonaviy texnologiyani rivojlantirishning muhim yo'nalishi bo'lib, loyihalash,
texnologiya, nazorat qilish va boshqarishni qamrab oladigan murakkab jarayondir.
mashinalar, mexanizmlar, apparatlar va asboblarning ishlashi.
RES ishlab chiqarish samaradorligini keng standartlashtirish va
unifikatsiyasiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Mahsulot ishlab chiqarishning
murakkabligini kamaytirish ko'plab omillarga bog'liq, ammo asosiylaridan biri
standartlashtirish va unifikatsiya darajasidir. Standartlashtirilgan va birlashtirilgan
29

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
dizaynlardan foydalanish ham loyihalash jarayonini tezlashtiradi va
soddalashtiradi.
standartlashtirish fan, texnika va xalq xo’jaligi yutuqlariga asoslanadi va
mahsulotning tarkibiy qismlarini markazlashgan holda ishlab chiqarish uchun zarur
shart-sharoitlarni yaratadi. Ixtisoslashgan korxonalarda ommaviy yoki keng
miqyosli ishlab chiqarish tufayli mahsulot tannarxi ixtisoslashgan bo'lmagan
korxonalarga qaraganda ancha past bo'ladi. REM dizaynida standart
komponentlardan foydalanish o'zaro almashish muammosini hal qiladi, texnik
xizmat ko'rsatish va ta'mirlashni sezilarli darajada osonlashtiradi.
Standartlashtirish - mahsulotlar, ishlar va xizmatlarning atrof-muhit, hayot,
sog'liq va mulk uchun xavfsizligini, texnik va axborot muvofiqligini, o'zaro
almashinishini ta'minlash maqsadida standartlarni ishlab chiqish, nashr etish va
qo'llash, normalar, qoidalar va xususiyatlarni belgilash bo'yicha faoliyat. va fan,
texnika va texnologiyaning rivojlanish darajasiga muvofiq mahsulot, ish va
xizmatlar sifati, o’lchovlar birligi, barcha turdagi resurslarni tejash, tabiiy va
texnogen xavfni hisobga olgan holda xo’jalik ob’ektlarining xavfsizligi. ofatlar va
boshqa favqulodda vaziyatlar, mamlakatning mudofaa qobiliyati va safarbarlik
tayyorgarligi.
Standartlashtirish dolzarb yoki potentsial muammolarga nisbatan umumiy va
takroriy qo'llash qoidalarini belgilash orqali ma'lum bir sohada
optimallashtirishning maqbul darajasiga erishishga qaratilgan.
Standartlashtirish organlari normativ hujjatlar va boshqa qoidalarni ishlab
chiqish va tasdiqlash, ularga standartlar maqomi berish uchun qonuniy huquq
berilgan standartlashtirish normalarini amalga oshirish uchun javobgardir.
unifikatsiya (lotincha unus "bir" + facio "men"; "birlashma" dan) - yagona
tizim yoki shaklga keltirish. Texnologiyada bu xilma-xillikni nazorat qilish
(inglizcha nav nazorati va frantsuz gestion de la diversité ga mos keladi). Birinchi
navbatda mahsulotlarning, ularning tarkibiy qismlarining va ishlab chiqarish
jarayonlarining haddan tashqari xilma-xilligini yo'q qilishga qaratilgan texnik
birlashtirish tamoyillari nafaqat ishlab chiqarish sohasida, balki faoliyatning
30

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
boshqa sohalarida ham qo'llaniladi: radiokomponentlar nominallari seriyasi,
birlashtirish. me'moriy elementlarning o'lchamlari "cai fen", modulli mebel ,
volumetrik-modulli uy-joy qurilishi, uskunalar o'lchamlarini birlashtirish va
boshqalar.
Birlashtirish, standartlashtirish kabi, ko'plab turdagi mahsulotlarni, ularning
tarkibiy qismlarini va talablarini cheklaydi va yagona standartlarga olib keladi.
Unifikatsiya standartlashtirishning dastlabki bosqichidir.
Birlashtirish RES ning barcha darajalarida amalga oshirilishi mumkin. Eng
kam qiyin vazifa - bir xil elementlar bazasi turli maqsadlarda RESda qo'llanilganda
va. aksincha, bir qator ilovalar va o'rnatish ob'ektlari uchun yagona radioelektron
tizimni yaratishda eng to'liq birlashtirishga erishiladi.
Strukturaviy detallarni birlashtirganda, qo'llaniladigan moslamalar, aniqlik
sinflari, sirt pürüzlülüğü, iplar, shpallar, kalitlar, tish modullari, teshik diametrlari,
pahlar, radiuslar va boshqalar belgilanadi.
Birlashtirish yo'nalishlarini izlash olingan ta'sir va sarflangan mablag'lar
nuqtai nazaridan variantlarni taqqoslashga asoslanadi. Birlashtirilgan dizaynlarning
erishilgan variantlari funktsional va geometrik jihatdan murakkabroq
qurilmalarning barcha talablariga javob berishi kerak.
Erishilgan unifikatsiya va standartlashtirish darajasi yig'ish birliklari, ehtiyot
qismlar, mahsulotni standartlashtirish, yig'ish birliklari va qismlarini birlashtirish
koeffitsientlari bilan baholanadi.
31

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
4.Ho’l mevalarni qadoqlash usullari
Meva va sabzavotlarning sifati oziq-ovqat, mazalik va texnologik qimmatlari
bilan tavsiflanadi. Ular kimyoviy va mexanik tarkibi, fizikaviy xossalari, tashqi
tovarlik ko’rinishi va bu xossalarini saqlash davomida yo’qotmaslik qobiliyatiga
bog’liqdir. Meva va sabzavotlarning sifatiga mahsulotning navi, agrotexnikasi,
yetishtirish sharoitlari, terish muddati va usullari ham ta’sir etadi. yuqoridagi
ko’rsatkichlar saqlash muddati va sharoitiga qarab ham o’zgaradi.
Mahsulotning har bir partiyasidan ajratib olingan o’rtacha namuna bo’yicha
meva va sabzavotlarning sifati aniqlanadi. Bir vaqtda topshirilgan yoki qabul
qilingan, bir xil botanik navga ega bo’lgan va bir xil qadoqlangan har qanday
miqdordagi meva-sabzavotlar partiya hisoblanadi.
Xom ashyolar taralarda keltirilganda har bir transportdagi, har bir 100 dona
taradan o’rtacha namuna uchun uch donadan tara ajratib olinadi. Agar avtomobilda
(traktor telejkalarida) 100 donadan ortiq taralar bo’lsa, u holda har bir ortiqcha 50
donasidan yana bittadan tara olinadi. So’ngra har bir ajratib olingan idishdan
(yuqorisidan, o’rtasidan va pastidan) kamida 10 % meva va sabzavotlar olinadi.
Ajratib olingan mahsulotlar o’zaro aralashtirilib, ulardan kamida 10 kg miqdorida
o’rtacha namuna olinadi.
Karam, lavlagi va sabzilar uyum holida keltirilganda, har bir uyumdan
(yuqorisidan, o’rtasidan va pastidan) o’rtacha namuna olinadi:
1-jadval
Partiyaning og’irligi, kg O’rtacha namunaning og’irligi, kg
200 gacha 10
201 ... 500 20
501 ... 1000 30
1010 ... 5000* 60
* 5000 kg dan ortiq har bir tonna uchun yana qo’shimcha 5 kg dan mahsulot
olinadi.
Standartlarga muvofiq barcha ko’rsatkichlar bo’yicha o’rtacha namunalar
tekshiriladi va analiz qilinadi (har bir mahsulot uchun alohida standart mavjud).
32

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Agar mahsulotlardagi yashirincha kamchiliklar aniqlanishi lozim bo’lsa, misol
uchun piyozning bug’iz chirish kasalligini aniqlash uchun o’rtacha namunadan
kamida 50 piyoz kesiladi.
Standartlar yoki texnik shartlarda ko’rsatilganidek tashxis natijalari 0,1
aniqlikkacha foizlarda ifodalanadi. Barcha ko’rsatkichlarning yig’indisi 100 % ni
tashkil etishi kerak. Bunda ildiz mevalarga yopishgan tuproqlar ko’rsatkichlar
yig’indisiga kirmaydi.
Topilgan kamchiliklar bo’yicha hisoblangan A (%) partiya standart qismining
miqdorini quyidagi formula bo’yicha aniqlaymiz: А=100 ∗Б
100 − Д
,
bu yerda B-partiyaning kamchiliksiz qismining miqdori, aniq ma’lumotlar
bo’yicha, %; D - ruxsat etilgan kamchilikli mahsulotning yig’ma miqdori, partiya
standart qismini qo’shgan holda, %.
D qiymat har bir alohida ko’rsatkich uchun qo’yilgan standart me’yorlari
bo’yicha hisoblanadi. Agar tekshirilgan tashxislarda kamchiliklar miqdorining
qiymati me’yoridan kam bo’lsa, u holda D yig’indiga uning haqiqiy qiymati
qo’shiladi.
Sabzining ikki partiyasidan o’tkazilgan o’rtacha namuna tashxisining
natijalari
Ildiz mevalarning kamchiliklari Partiya massasiga nisbatan ildiz meva
kamchiliklaring miqdori, %
Haqiqiy ruxsat etilgan
birinchi
partiya Ikkinchi
partiya
Ildizmeva o’lchamlarining
chetlashishi 7 12 10
Yorilgan, singan va noto’g’ri
shakldagilari 3 6 5
CHiriganlari va b. 2 3 0
Jami: 12 21 15
33

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Agar partiyalar standartlarga muvofiq sifati bo’yicha oliy, birinchi va ikkinchi
navlarga bo’linsa, u holda bu usul nostandart mahsulotlarni aniqlash uchun
yaroqsizdir. Bunday holatda bir qancha murakkab hisoblarni o’tkazish lozim
bo’ladi, ammo bajarish printsiplari bir xil.
Sabzini sun’iy sovitiladigan omborlarda ham saqlash mumkin. Bunda
mahsulot sig’imi 30-50 kg konteynerlardan yoki polietilen qoplardan
foydalaniladi. Sabzini sovitilgan holda uzoq muddat (200 kundan ortiq) saqlash
mumkin. Uni konteynerlarda saqlash yuklash va bo’shatish ishlarini
mexanizatsiyalashga imkon beradi.
Sabzini polietilen qoplarda saqlash usuli perspektiv usul hisoblanadi.
Mahsulot nafas olishi natijasida qop ichida yuqori darajada namlik sharoiti (90-
95%) hosil bo’ladi va kerakli miqdorda karbonat angidrid (3-5%) to’planadi.
Polietilen qoplarda saqlanganda mahsulotning chirishi, vaznining kamayishi,
shakar va vitaminlarning yo’qotilishi ancha kamayadi.
Ildizmevalar dalada handaq va maxsus omborlarda, harorat 0-2S gacha,
havoning nisbiy namligi 85-95% bo’lgan sharoitda saqlanadi.
SHolg’omni saqlash uchun eni 50-60 sm va chuqurligi 70-80 sm, lavlagi va
turplar uchun esa sig’imi kattaroq, eni hamda chuqurligi 70-80 sm keladigan
handaq qaziladi. Bunda har 3,5 m oralatib yerdan to’siq qoldiriladi.
Ildizmevalar handaqlarda aprelgacha saqlanadi, bahorda esa ularni sabzavot
omborlariga olinadi.
Ildizmevalarni handaqlarda yashiklarga joylanib ham saqlanadi. Faqat bunda
handaq kattaroq qilinadi eni 3-3,5 m, balandligi 1,5 m ga yetkaziladi.
Maxsus omborlarda ildizmevalar ancha yaxshi saqlanadi. Bunday omborlarda
ular yashiklarga va konteynerlarga solinib hamda 1,5 m qalinlikda uyulib ham
saqlanadi.
34

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Sabzavot omborlarida karam maxsus tagliklarda va panjarali so’kchaklarda
saqlanadi. So’kchaklarga karam boshlari 5-7 qator qilib joylanadi. Karam
taxlarining 2-3 m bo’lib, ular orasida 30-40 sm masofa qoldiriladi.
Karamni saqlashda 30-40 kg li konteynerlardan ham foydalanish mumkin.
Karamni teshikli polietilen qoplarda ham saqlash yaxshi natija beradi.
Pomidor omborlarda yashiklarga solinib saqlanadi. Bunda yashiklar eniga
ikki qator, tepasiga saqkiz-o’ntadan qilib, uzunasiga esa istalgancha joylanadi.
Taxlar orasida 0,6-1,5 m li yo’lak yashiklar o’rtasida esa 5-10 sm oraliq qoldirish
tavsiya etiladi.
Bodringni terish vaqti va terish sifati uni saqlashda katta ahamiyatga ega.
Terish texnologiyasining buzilishi uning barraligi tez yo’qolishiga, burishib
sarg’ayishiga va yeb bo’lmaydigan bo’lib qolishiga olib keladi. Pishib o’tib ketgan
bodringning urug’i va po’sti zichlashadi, eti dag’allashadi. Bodring odatda ertalab,
issiq boshlanguncha terib olinishi lozim. Kechki bodringni kun bo’yi terish
mumkin. U yashiklarda yoki maxsus savatlarda tashiladi.
Saralash va joylash ehtiyotlik bilan salqin binolarda o’tkaziladi.
Bodringni saqlashda havo haroratini pasaytirish tavsiya etilmaydi. Past
haroratda bodringda kechadigan fiziologik jarayonlar buziladi va natijada uning
sifati pasayadi. Bodringni polietilen qoplarga solib saqlash yaxshi natija beradi.
Uzum, meva, rezavor meva va sabzavotlarni tashish va saqlashda
turli qutilardan foydalanish.
Olmaning saqlashga chidamliligi uni saqlashda pishib yetilish xususiyati bilan
aniqlanadi. Olmaning ertapishar navlari kam muddatga, kechki navlari esa 7-8
oygacha saqlanishi mumkin. Olma saqlash uchun yashiklarga joylashtiriladi.
Bunda olma qog’ozga o’ralsa yaxshi saqlanadi. Olma yashiklarga joylashtirilganda
ular orasiga qog’oz yoki qirindi solinsa ham bo’ladi.
Yashiklar omborga devor tomondan 25-30 sm, yashiklar orasida ikki metrli
yo’l qoldirilib joylashtiriladi. Bir taxda 7-8 ta yashik bo’ladi. Eng yuqoridagi
yashik bilan ombor shipining orasida 50-60 sm qolishi kerak.
35

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Olma solingan yashiklar taxlarga shaxmat usulida uchtadan va juft-juft qilib
joylashtiriladi. Taxlarga navi, sorti, sifati, katta-kichikligi bir xil bo’lgan mahsulot
joylangan yashiklar terib qo’yiladi. SHuni ta’kidlab o’tish kerakki, uncha
pishmagan olma past haroratda pishib yetilmaydi, aks holda ular qattiqlashib, ta’mi
va xushbo’yligi o’zgarmaydi. SHu sababli, omborda havoning haroratini olmaning
pishganligiga qarab o’zgartirib turish lozim.
Olmaning sovuqqa chidamli navlari-1-2 0
haroratda saqlanadi. Bunday olmalar
issiq haroratda uzoq vaqt saqlanmaydi. Pepin shafran, qandil sinap, Renet
Simirenko, Golьden delishes, Boyken, Renet Kichunova, Sari sinap, Rozmarin
kabi olma navlari sovuqqa chidamli hisoblanadi. Olmaning sovuqqa chidamsiz
navlari 2-4 0
S da saqlanadi. Mart, Suvorovets, Aprel, Jonatan, Starking, Antonovka,
Renet shampan, Oddiy antonovka navlari sovuqqa chidamsiz navlar jumlasiga
kiradi.
Olmani saqlashda havoning nisbiy namligi 85-95% bo’lishi maqbul
hisoblanadi. Omborni sovitishga saqlash haroratiga yetguncha havoni jadal
aralashtirib turish orqali erishiladi, bunda taxlar orasida havo oqimining tezligi 0,2-
0,3 m/sek bo’lishi tavsiya qilinadi.
Olmani omborda saqlash vaqtida gaz muhitini boshqarish muhim hisoblanadi.
Bunda ayniqsa past haroratga chidamsiz olmani saqlashda foydalanish yaxshi
samara beradi.
Odatda olma daraxtining pastki shoxlaridan yig’ilgan mevalar yaxshi
saqlanadi. SHu sababli ular alohida terib olinadi va saqlashga ham alohida
joylanadi.
Olma uzilgandan so’ng 4-8 soatdan kechiktirmasdan meva omboriga olib
kelinishi kerak.
Olmani saqlashdan oldin ular maxsus bo’lmalarda sovitiladi. Har kuni meva
ombori bo’lmasi sig’imining 10-15% olma bilan to’lg’aziladi. Bo’lma 7-10 kun
deganda butunlay to’lg’aziladi. Bo’lmalarda havo asta-sekin sovitilib 4-6S ga
yetkaziladi, keyin esa nav uchun kerakli bo’lgan harorat darajasida qoldiriladi.
36

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Oliy va birinchi navli olmalar uzoq muddatga, ikkinchi va uchinchi navli
olmalar 2-3 oy saqlashga qo’yiladi. Ular yashik, karton quti va konteynerlarda
saqlanadi. Mevalarni konteynerlarda saqlash omborning 1 m 3
hajmidan samarali
foydalanishni ta’minlaydi. Bunda 1 m 3
foydali hajmda mevalar yashiklarda
saqlanganda uning zichligi 250-300 kilogramm, konteynerlarda 400 kilogrammni
tashkil qiladi.
Olmani saqlashda ularni polietilen plyonkalarga joylashtirish keng
qo’llanilmoqda. Bunda sig’imi 1-3 kilogramm polietilen xaltachalardan
foydalaniladi. Bunday xaltachalar ichida 1,5-2 oy ichida kislorodning miqdori 14-
16% ga, karbonat angidrid esa 5-7% ga yetadi.
Polietilen xaltachalarni omborga joylashtirgach, ularning og’zi ikki-uch kun
ochib qo’yiladi olma sovitilgandan so’ng ularning og’zi yopiladi. Polietilen
xaltachalar konteynerlarga joylashtirilgan holda omborlarga joylashtiriladi.
Olmani saqlashda polietilendan yasalgan konteynerlardan foydalanish yaxshi
samara beradi. Bunda 600-800 kg meva sig’adigan konteynerlar qo’llaniladi.
Polietilendan yasalgan konteynerlarga gaz muhitini boshqarish uchun maxsus
tuynuklar qo’yiladi.
Olma navining xilma-xilligi uni saqlashni ancha mushkullashtiradi. CHunki
har bir nav uchun ma’lum saqlash tartibi talab qilinadi. Saqlash davrida olmani
ko’zdan kechirib turish kerak. Olma joylashtirilgan yashiklar har oyda bir ikki
marta qarab chiqiladi. Saqlanadigan olmada nuqson bo’lsa, ular qaytadan sortlarga
ajratiladi.
Nokning saqlashga chidamli navlarini 4-5 oy, kuzgi navlarini esa 1,5-2 oy
saqlasa bo’ladi. Nok olmaga nisbatan tez urinib qoladi, shu sababli uni uzishda va
yashiklarga joylashda ehtiyotkorlik bilan ishlash talab qilinadi.
Nok odatda pishib yetilish oldidan uzilib, toza va quruq yashiklarga
joylashtiriladi. Yashiklar tagiga qog’oz yoyib qo’yiladi, qog’ozning ikkinchi uchi
nokning ustiga yopiladi. qog’oz ustiga qirindi sepiladi yoki karton yopiladi. Nokni
shaxmat usulida joylashtirib qator orasiga qirindi sepish ham mumkin. Yashiklar
xuddi olma singari taxt qilib qo’yiladi.
37

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Gaz muhiti boshqarilib turiladigan omborlarda nok 300-350 kilogrammli
konteynerlarda saqlanadi.
Nokni saqlashda harorat 1-2S gacha bo’lishi maqbul hisoblanadi. Ko’pincha
bu haroratda o’ta kechpishar navlardan terilgan mevalar juda sekin yetiladi va
yeaqlash muddatining oxirigacha rangini yo’qotmay qattiq holda bo’ladi. Bunday
noklarni savdoga jo’natishdan avval 4-7 kun davomida 15-20S da saqlab yetiltirish
lozim.
Omborda havoning nisbiy namligi 85-90% bo’lishi kerak. SHunga e’tibor
berish kerakki, omborda havo haroratining tez-tez o’zgarib turishiga yo’l
qo’ymaslik lozim, aks holda mevalar tez yetilib qolishi mumkin bunday nokni
uzoq vaqt saqlab bo’lmaydi.
Nokni boshqariladigan gaz muhitida uzoq vaqt saqlash mumkin. Bunda
kislorodning miqdori navlar bo’yicha 2-3%, karbonat angidridning miqdori 1-5%
gacha bo’lishi ularning sifatli saqlanishini ta’minlaydi.
Behi odatda havo quruq paytida terib olinadi. Terish paytida uning ustidagi
tuki saqlanib qolishi muhim hisoblanadi. Tuk behining saqlashga chidamliligini
oshiradi.
Behi saqlash uchun yashiklarga joylashtirilganda tagiga kog’oz to’shaladi va
oralariga qirindi solinadi. Behi 35 kg yashiklarga yoki konteynerlarga (gaz muhiti
boshqariladigan omborlarda) joylashtiriladi.
Behini saqlashda havo harorati 0-1 0
S, nisbiy namligi 85% bo’lgan omborlarda
saqlanadi.
Danakli mevalarni saqlash.
Danakli mevalarning saqlashga chidamliligi past bo’lib, ular o’zidan suvni tez
yo’qotib, so’liydi, shu bilan birga kasalliklarga tez chalinadi.
O’rik saqlash uchun sal g’o’raroq, eti tig’iz , mazasi naviga xos bo’lib yetilgan
paytida uziladi. O’rikni iloji boricha bandi bilan birga uzish kerak.
Yirik va o’rtacha kattalikdagi o’riklar to’g’ri qatorlarga terilib, maydalari esa
to’kma qilib yashiklarga joylanadi. Yashik tagiga qirindi solinadi va ustiga qog’oz
to’shaladi uning ustiga ham qirindi sepiladi.
38

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
O’rik 0S haroratda va nisbiy namligi 85-95% bo’lgan. sharoitda saqlanadi.
Bunday sharoitda o’rikni 1-1,5 oy saqlash mumkin. Havo harorati 17-25S bo’lgan
omborlarda o’rikni 8-10 kun saqlash mumkin.
Boshqariladigan gaz muhitida o’rikni 1,5-2 oy saqlash mumkin. Bunda
karbonat angidridning miqdori 3-5%, kislorodning miqdori 2-3% va azotning
miqdori 92-95% bo’lishi
lozim.
Olxo’rini saqlash uchun yashiklarga to’g’ri qator qilib joylashtiriladi. Mayda
olxo’ri yashikka to’kma qilib solinadi. Olxo’ri harorati 0-1S, nisbiy namligi 90-
95% bo’lgan omborlarda saqlanadi. 1S haroratda saqlanganda ma’lum vaqtdan
keyin uning eti qorayadi.
Polietilen xaltachalarda -1S haroratda 2-3 oy saqlash mumkin.
Boshqariladigan gaz muhitida saqlashda uning tarkibi quyidagicha bo’lishi
tavsiya qilinadi: karbonat angidrid-3-4%, kislorod 3%, azot 93-94%.
Sanoatda №1 nomi bilan ataluvchi yashikning sig’imi 8 kg. Yashiklar
taxlanadigan yashikning uzunligi 1,2 m, eni 0,8 m. Yashiklarni taxlash balandligi
3-4 m, ya’ni bitta taglika 16-20 dona yashik taxlanadi. Omborning foydalanish
koeffitsienti 85%.
Sabzavot va mevalar doimiy omborlarda xirmonlarda to’kma holda,
konteynerlarda, yog’och yashiklarda yoki qoplarda saqlanadi (1-rasm).
1 2 3
1-rasm. Sabzavot va mevalar saqlanadigan idishlar:
1-qop; 2-yashik; 3-konteyner.
39

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
2-rasm. Mevalarni idishlarga joylash usullari
Hosilni joylash. Saralash va joylash. Bu ishlar mevalarni tovar holatga kelti-
rishdagi asosiy ishlar hisoblanadi. Ular dalada – ochiq yerda, bos-tirma ostida yoki
omborxona hovlisi va maxsus ajratilgan xona-larda amalga oshiriladi. Saralash va
joylash mas’uliyatli ishlar-dan biri bo’lib, mevalarning uzoq va sifatli saqlanishi
bevosita mana shu tadbirga bog’liqdir.
Mevalar o’z idishiga to’g’ri qatorlab, to’rt-burchak usulida, diagonal shaklida
va to’kma holda joylanadi (4-rasm).
Olcha va gilos havo harorati 0-1S va nisbiy namligi 85-90% atrofida bo’lgan
omborlarda saqlanadi. Gilosni odatda 30 kun, olchani 10-15 kun saqlash mumkin.
Lekin polietilen xaltachalarga 1 kg dan joylashtirilgan olchani bir oygacha,
boshqariladigan gaz muhitida (SO
2 -10% O
2 -11 %
g N
2 -79%) 1,5 oygacha saqlash
imkoni bor.
Qulupnayni xolodilnikda 0S haroratda va nisbiy namlik 90-95% bo’lganda 3-
5 kun, boshqariladigan gaz muhitida 10-15 kun saqlash mumkin. Gaz muhitining
tarkibi SO
2 -5-8%, 0
2 -3%, N
2 - 89-92% bo’lishi talab qilinadi.
TSitrus mevalar 20 kilogrammli yashiklarga shaxmat yoki diagonal usulda
teriladi. Har bir meva yupqa qog’ozga o’raladi. O’rov qog’oziga 1 mg difenil
eritmasi shimdirilsa, meva yaxshi saqlanadi.
TSitrus mevalar 0S atrofidagi haroratda saqlanadi. Limon 2-3S haroratda, 85-
90% nisbiy namlikda, mandarin va apelьsin esa 1-2S haroratda 4-6 oy saqlanishi
mumkin.
40

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Limonlarni boshqarilib turiladigan gaz muhitida 10S haroratda 6 oygacha
saqlash mumkin. Gaz muhitining tarkibi 0
2 -10% N
2 -90% bo’lishi lozim.
TSitrus mevalarning pishib yetilishini tezlashtirish uchun etilendan
foydalaniladi. Bunda 1 l havoga 10 mg etilen gazi aralashtiriladi.
Uzum uzilgandan so’ng uni omborga joylashga alohida e’tibor berish lozim.
Saqlashga qo’yiladigan uzumni uzilgandan co’ng tezda sovuq joyga joylashtirish
lozim. Bunday sharoitda 24 soatgacha quyosh tushmaydigan salqin joyda turishi
kerak.
Isroilov ma’lumotiga ko’ra, agar uzum 20-25S issiq joyda bir kun tursa
saqlanish muddati 15-20 kunga qisqaradi. Uzumning harorati 9-10S ga pasaytirilsa
nafas olish intensivligi ikki marta pasayadi. SHu sababli, uzumning sifatli
saqlanishini ta’minlash uchun, iloji boricha tezroq omborga joylashtirish lozim.
Dastlabki sovitish bo’lmasi bo’lmagan omborlarda avval bo’lmaning 30-40%
uzum joylashtiriladi, 3-4 kundan keyin yana ma’lum qismi uzum bilan to’ldiriladi.
Havoning harorati -2S past bo’lmasligi lozim. Aks holda mevalar muzlab
qolishi va moddalar almashinuvi jarayoni buzilishi mumkin. Uzum muzlaganda
o’z xossasini qayta tiklamaydi.
Sovutish batareyalariga yaqin joydagi uzum muzlab qolmasligi uchun
batareyalar polietilen plyonka yoki qop mato bilan to’sib qo’yiladi.
Saqlanuvchanligi yuqori bo’lgan uzumlarni sovutgichlarning ichkari qismiga
joylashtirish lozim.
Saqlanadigan uzumning holatini muntazam tekshirib borish uchun ularning
eni to’rt qator yashik enidan oshmasligi lozim. Har qator orasida yo’lakcha
qo’yilishi lozim. Yashiklarning qavati 10-12 qilib, sovutish va yoritish
asboblaridan 50-60 sm, devordan esa 30-40 sm nariga taxlanadi.
Uzumni saqlashda turli xil antiseptik vositalardan foydalaniladi. Bunda
oltingugurt va kaliy metabisulьfit kabi moddalardan foydalaniladi.
Fumigatsiya yo’li bilan qisqa muddatli ishlov berishda omborning 1 m 3
ga 3-5
g hisobidan oltingugurt yondiriladi. Sulьfit angidridni uzum joylashgan bo’lmaga
ballonda ham yuborish mumkin.
41

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Sulьfit angidrid gazi ombor havosi bilan aralashib ketishi uchun gaz berish
vaqtida ventilyatorni ishga tushirish lozim. Ishlovdan keyin bo’lma shamollatiladi.
Kaliy metabisulьfit esa tabletka holida bevosita uzum joylangan yashiklarga
solib qo’yiladi. U asta-sekin parchalanib sulьfit angidrid ajratib chiqaradi. Ana
shunday usulda uzumnn saqlashda gazli muhit hosil bo’ladi.
Uzumni polietilen plenka materiallaridan tayyorlangan qoplarda saqlash ham
yaxshi natija beradi. Oz miqdordagi uzumni sun’iy sovutish qo’llanilmaydigan
yerto’lalarda saqlasa bo’ladi.
42

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Ho’l mevalarni qadoqlash liniyasini hisoblash
Boshlangich ma’lumotlar:0.750kg politelin paketlarga qadoqlangan ho’l
meva mahsulotlarini gofirovka qilingan qutilarga yig’ib qadoqlovchi keyspaker
uskusining chiziqli tezligini aniqlang.Chiziqli tezlikni aniqlash uchun V=B∙P
formulasidan foydalaning.Bu yerda V-chiziqli tezlik m/daq,B-paketning
kengligi,P-bir daqiqada qadoqlash uskunasidan chiquvchi qadoqlar soni.Paketning
B=50mm va donlarni politelin paketlarga qadoqlash uskusaning unumdorligi 70
dona/daq,bo’lsa paketlarni keyspaker uskunasiga uzatishning chiziqli tezligini
m/sek da hisoblang.
Berilgan:
B=50 mm=0.050m
P=70
V=?
Formula: V=B∙P
Bu yerda B -paketning kengligi; P -bir daqiqada qadoqlash uskunasidan
chiquvchi qadoqlar soni;
Bu yerda V-chiziqli tezlik;
V=0,050∙70=3,5m/daq
V=3,5 m/daq
V= 3.5
60 =0.058 m/sek
Demak, keyspaker uskunasiga uzatishning chiziqli tezligi 0,058 m/sek
tezlikda hisoblanadi.
43

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Xulosa
Mengga kurs loyiha ishimga “Ho’l mevalarni qadoqlash” mavzusi berildi.
Ushbu mavzu bo’yicha to’liq ma’lumot olib batafsil yoritib chiqdim. Kerakli
adabiyotlardan va internet sayitlardan ma’lumot olib o’qib chiqdim. Bilmagan
joylarimni ustozlarimdan o’rgandim. Ho’l mevalarni keraklicha qadoqlash turlarini
o’rganib chiqdim. Qadoqlashdan maqsad mahsulot sifatini yaxshilash va uzoq
muddat saqlab turish.
Menga berilgan qiymatlar va formulalar natijasida berilgan vazifani
hisoblab chiqdim. Men bu mavzu bo’yicha ko’plab ma’lumotga ega bo’ldim.
Qadoqlash materiallari turlari juda ko’p bo’lib men yorma mahsulotlarini
qadoqlash uchun materiallardan foydalandim.
44

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Tursunov S., Muqimov Z., Norboyev B. “Donni saqlash va dastlabki ishlash
texnologiyasi”. Toshkentv “Ijod-Pres” 2019.
2. Azizov A., Xolmirzayev D.K. “Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qadoqlash
materiallari va jihozlari”. O’UM. TDAU Universiteti, 2012.
3. Вологжанина С. А ., Иголкин А.Ф. Упаковочные материалы в пищевых
отраслях : Учеб , - метод. Пособие. СПб.: Университет ИТМО, 2015. –41 с .
45

Ho'l mevalarni qadoqlash

Sotib olish