Mahsulotlarning sifati haqida tushuncha - Oziq-ovqat texnologiyasi - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	485.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Oziq-ovqat texnologiyasi

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

18 Sotish

Mahsulotlarning sifati haqida tushuncha

Sotib olish

MAHSULOTLARNING SIFATI HAQIDA TUSHUNCHA
MUNDARIJA
KIRISH
I BOB. MAHSULOTLARNING SIFATI HAQIDA TUSHUNCHA
1.1 . Mahsulotlarning sifati nazorati haqida tushuncha
1.2 . Mahsulot sifatini nazorat qilish usullari
II BOB. MAHSULOTLAR SIFATINI PUTUR YETKAZMASDAN
NAZORAT QILISH USULLARI VA ULARNING QO‘LLANILISHI
2.1. Mahsulotlar sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining afzallik va
kamchiliklari
2.2. Putur yetkazmasdan nazorat qilishni tashkillashtirish va o‘tkazish hamda natijalarini
rasmiylashtirish
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
ILOVA

Mahsulot sifatini nazorat qilish usullari va mahsulot sifati tushunchasi va sifat
ko’rsatkichlari.
Mahsulot sifatini baxolashni nazorat manbasining biri sifatida nazariy xisob-
kitoblar tashkil qiladi. Lekin xisob-kitob baxolanishi eksperimental tasdiqga ega
bo`lishi kerak, chunki natijaviy ma`lumotlar va modellar yaqinlashtirilgan
ma`lumotlar xisoblanadi. Mikrominiatyurizatsiyasi rivojlanishi va mahsulotlarni
murakkablashib ketishi bilan adekvat modellarni yaratish muammo bo`lib
bormoqda. Bundan kelib chiqib mahsulotlarni sifatini xaqiqatdan ma`lumotlarni
katta qismi ularning parametrlarini nazorat qilish yo`li bilan va barcha
bosqichlarni sinash bilan olinadi , ya`ni normativ-texnologik xujjatlarni
loyixalashdan boshlab va reklamatsiya taxlillari bilan tamomlanadi va tayyor
mahsulot sifati xaqiqatdan xulosalar iste`molchilar tomonidan yakunlanadi.
Mahsulotga qo`yiladigan talabning kelib chiqish xolati bo`yicha yechiladi.
Mahsulotlarni loyixalash, ishlab chiqarish va ekspluatatsiyasi ketma ketligi
tasvirlangan bo`lib, bu mahsulotlarni ishlab chiqarishda mahsulotni sifatini nazorat
qilish quyidagi bosqichlarda amalga oshirilishi mumkin: loyixalash (mahsulotni
barcha xususiyatlarini ko`p tomonlama tadqiqi, mahsulot sifatini belgilab beradi);
mahsulotlar tayyorlanishida texnologik operatsiyalarni bajarilishi ,
elektroradioelementlar kirish parametrlarini nazorati xam kiradi; tayyor
mahsulotlarni sinash (mahsulotlarni talab qilinayotgan sifatga attestatsiyalanishi);
ekspluatatsiya (mahsulotni NTX talablariga mos kelishi). Mahsulotning
“xayotiy”ssiklining u yoki bu bosqichida analiz va nazorat o`tkazish sapvoli
(loyixalash, ishlab chiqarishga kirgizish , tayyorlash, ekspluatatsiya , remont,
eksportga chiqarish, import kirgizish va x.k.). Amaliyot shuni ko`rsatadiki,
mahsulotlarni ishdan chiqishni katta qismi mahsulotni ishlab chiqarishda
o`zlashtirilishida ro`y beradi. Katta xajmli ishlab chiqarishda va ekspluatatsiya
jarayonida ishdan chiqish soni keskin kamayib ketadi

I BOB.
MAHSULOTLARNING
SIFATI HAQIDA
TUSHUNCHA

1.1 MAHSULOTLARNING SIFATI NAZORATI HAQIDA
TUSHUNCHA
Mahsulot sifatiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar mahsulot sifatiga ta’sir
etuvchi bir qancha omillar mavjud bo lib, ushbu omillarni birʻ qancha guruhlarga
ajratish mumkin.
1)Tashqi omillar:
sifatga qo yilgan
ʻ talablar darajasi (iste’molchilar, taraqqiyot, raqobatchilar);
kapital, mehnat, materiallar, energiya, xizmatlarni yetkazib beruvchilarning
mavjudligi;
sifat sohasida va davlat organlari faoliyati sohasida amaldagi qonunchilikning
mavjudligi.
2)Korxonaning ichki omillari:
korxonaning moddiy bazasi (moliya holati, uskunalar, infratuzilma);
xodimlarning bilimi, malakasi va motivatsiyasi;
loyihaning sifati (mukammal dizayn);
ijro sifati (ilg or
ʻ texnologiyalarni qo llash); ʻ
jarayonlar barqarorligi.
Mahsulot sifatini ta’minlashda menejment tizimi, shuningdek sifatni
boshqarish tizimi muhim ahamiyatga ega. Ushbu tizimlar quyidagilarni ta’minlab
beradi:
- marketing;
- mijozlar bilan munosabatlar (shartnomalar, xizmat);
- mahsulotni yaratishning barcha bosqichlarida sifat nazorati;
- sifatni ta’minlashdagi muammolarga tezkor javob berish.
Zamonaviy sharoitda mahsulot sifati tushunchasi nafaqat iste’molchilarning
talablarini, balki mahsulotning texnologik xususiyatlarini, dizayn va badiiy
xususiyatlarini, ishonchliligini, chidamliligini, dizaynda qismlar va tugunlarni

standartlashtirish va birlashtirish darajasini va boshqalarni qamrab oladi.
1-rasm Mahsulotlarning raqobatbardoshligini shakllantirish.
Mahsulot sifati uning raqobatbardoshliligini ta’minlashda eng muhim
omillardan biridir. Mahsulotning raqobatbardoshliligi esa uning ichki va tashqi
bozorda o z o rnigaʻ ʻ ega bo lishidagi ʻ asosiy faktorlardan biridir.
Mahsulot sifatini boshqarish tizimi agar mahsulotga o rnatilgan talablarning
ʻ
barchasi qanoatlantirilsa, uni yaroqli mahsulot deb ataladi. Mahsulotga o rnatilgan
ʻ
talablarning nomuvofiqligi orqali nuqson kelib chiqadi. Nuqson mavjudligi sababli
mahsulotni iste’molchiga berib bo lmasa,
ʻ bunday mahsulot yaroqsiz mahsulot
deyiladi. Mahsulot sifatini kerakli darajada belgilash ta’minlash va ushlab turish
maqsadlarida uni yaratish va iste’mol qilishda amalga oshiriladigan harakatlar
orqali mahsulot sifatini boshqarish mumkin. Mahsulot sifatini boshqarishda
moddiy-texnik va axborot vositalari yordamida o zaro munosabatda bo luvchi
ʻ ʻ
boshqaruv idoralari va obyektlari majmuasi mahsulot sifatini boshqarish tizimi
deyiladi.

Mahsulot sifati ko rsatkichining ehtimoliy qiymatlarini aniqlash orqaliʻ
mahsulot sifatini oldindan aytib berish (bashorat qilish), mahsulotni talab etilgan
sifat ko rsatkichlari
ʻ bilan ishlab chiqishga asosli topshiriqlarni belgilash orqali
mahsulot sifatini rejalashtirish, mahsulot xususiyatlarini miqdoriy va sifat jihatdan
tekshirish orqali esa mahsulot sifatini nazorat qilish mumkin. Mahsulot sifati
ustidan nazoratni maxsus vakolatli idoralar amalga oshiradi. Har qanday korxona
faoliyatining muhim ko rsatkichlaridan biri mahsulotning sifatini ta’minlashdir.
ʻ
Sifatni ta’minlash nafaqat korxona darajasidagi, balki umumdavlat darajasidagi
masala hisoblanadi.
Mahsulot sifatini boshqarish deganda, boshqarish idoralari va boshqariluvchi
obyektlarning mahsulot sifatini boshqarishda moddiy-texnika va axborot
vositalari yordamida o zaro
ʻ bog lanishning majmui ʻ tushuniladi.
Mahsulot sifatini boshqarish o zida quyidagi boshqarish davrining
ʻ
umumlashgan elementlarini o z
ʻ ichiga oladi:
- oldindan aytib berish va rejalashtirish;
- ishlarni tashkil qilish;
- o zaro
ʻ muvofiqlashtirish va tartibga solish;
- faol harakatni rag batlantirish;
ʻ
- nazorat, hisob-kitob va tahlil qilish.
Mahsulot sifatini boshqarish tizimidagi boshqarish jarayonlari ikki guruhga
bo linadi:
ʻ
Ishlab chiqarish tizimini yuqori darajaga o tkazuvchi
ʻ (mahsulotning
yuqori texnikaviy darajasini va sifatini yaratish hamda o zlashtirishini
ʻ
ta’minlovchi) guruhi;
Ishlab chiqarish tizimidagi turg unlikni
ʻ ushlab turish va o zlashtirilgan ʻ
mahsulot ishlab chiqarilishini rejalashtiruvchi sifat darajasini ta’minlash guruhi.
Boshqaruv - korxona sharoitida aylanma siklda amalga oshuvchi
“rejalashtirish- amalga oshirish-nazorat-boshqaruv” jarayonlarining yig indisidir.
ʻ
Rejalashtirish funksiyasi loyihalashtirish bosqichida korxona rahbariyati

tomonidan bozordagi talab-taklifni, kapital sarf-harajatlarining samaradorlik
koeffisentini, korxonaning texnik darajasini, nazoratning samaradorligini hisobga
olgan holda amalga oshirilib, mahsulotning sifati darajasini aniqlashni nazarda
tutadi.
Konstruksiya sifatini belgilovchi mahsulotning tashqi ko rinishi,ʻ
ishlatishning qulayligi, uzoqqa chidamliligi, xavfsizligi kabi xususiyatlarning
miqdoriy qiymatlari chizmalar, texnik shartlar va boshqa texnikaviy hujjatlar
ko rinishida
ʻ ifodalanadi.
2-rasm Korxonada sifatni boshqarish.
Amalga oshirish funksiyasi konstruksiyaning loyihalashtirilgan sifatini
tayyor mahsulotda mujassamlashuvini bildiradi. U texnologik jarayonlarni
loyihalashtirish, qo llanadigan
ʻ dastgohlar, mashinalar, asboblar turini, shuningdek
ishni bajarish va nazorat qilish uslublarini aniqlashni o z ichiga oladi. Ushbu
ʻ
bosqichdagi asosiy maqsad mahsulotning texnik shartlarga javob berish darajasini
saqlash va imkoni boricha bu ko rsatkichlarni
ʻ yaxshilashdir.
Nazorat funksiyasi mahsulot ishlab chiqarish bosqichidagina emas, uni
realizatsiya qilish bosqichida ham amalga oshiriladi. Boshqacha aytganda,
mahsulotning yaroqliligi uni sotilishi bilan tasdiqlanadi.
Boshqaruvning ta’siri funksiyasi mahsulotni realizasiya qilish chora-
tadbirlarini belgilash, agar sotilgan tovar sifat shartlariga javob bermasa unga
qayta ishlov berishni tashkil etishni o z
ʻ ichiga oladi.

Bundan tashqari u bozorda sotilgan mahsulotlar to g’risidagi ma’lumotlarniʻ
to plash, sifatini yaxshilash imkoniyatlarini aniqlash, ishlab
ʻ chiqarish jarayoniga
kerakli o zgartirishlarni
ʻ kiritish maqsadida iste’molchining mahsulot sifati
to g risidagi fikr-mulohazalarini o rganish funksiyalarini ham bajaradi.
ʻ ʻ ʻ Sotilgan
mahsulot to g risidagi
ʻ ʻ har qanday ma’lumot uning kelgusi davr uchun
rejalashtirilishida muhim ahamiyatga egadir. Shunday qilib, korxonani boshqarish
va mahsulotni sotishni tashkil etish faqatgina mahsulotni sotish vazifasi bilan
cheklanib qolmay, balki bozor ma’lumotlarini to plab, ularni mahsulotni
ʻ
rejalashtirish bosqichida qo llashlari kerak.
ʻ
Mahsulotlarni miqdor belgisi bo yicha qabul qilish. Bunda mahsulotning
ʻ
sifat ko rsatgichlarini
ʻ miqdori aniqlanib, me’yoriy-texnik hujjatlar talabiga
solishtirish ko zda
ʻ tutiladi. Masalan, sementning sifati uni siqishga chidamligiga
(markasiga) qarab aniqlanadi. Buni uchun sementdan kubiklar yasaladi,
presslangan bosim yo li bilan uni
ʻ pishiqligi aniqlanadi. 3 kun saqlangan kubiklar
sement pishiqligining yarmini bildiradi. 28 kundan keyin to la pishiqligi ko rinadi
ʻ ʻ
bunda natijalarda 5% ortiq farq bo lmasligi
ʻ kerak. Ko p ʻ farq qilsa markasi
pasayadi 285 kg/sm gacha bo lsa,
ʻ 200 va 380 kg/sm gacha bo lsa ʻ – 300 markali
deb hisoblanadi.
Mahsulotlarni muqobil belgisi bo yicha
ʻ tekshirish savdoda keng qo llaniladi, ʻ
mahsulotlar standart talablariga javob berishiga qarab ishlatishga yaroqli va
yaroqsiz turlarga bo linadi
ʻ
Mahsulotlarni miqdor belgisi bo yicha qabul qilish. Bunda mahsulotning
ʻ
sifat ko rsatgichlarini
ʻ miqdori aniqlanib, me’yoriy-texnik hujjatlar talabiga
solishtirish ko zda
ʻ tutiladi. Masalan, sementning sifati uni siqishga chidamligiga
(markasiga) qarab aniqlanadi. Buni uchun sementdan kubiklar yasaladi,
presslangan bosim yo li bilan uni
ʻ pishiqligi aniqlanadi. 3 kun saqlangan kubiklar
sement pishiqligining yarmini bildiradi. 28 kundan keyin to la pishiqligi ko rinadi
ʻ ʻ
bunda natijalarda 5% ortiq farq bo lmasligi
ʻ kerak. Ko p ʻ farq qilsa markasi
pasayadi 285 kg/sm gacha bo lsa,
ʻ 200 va 380 kg/sm gacha bo lsa ʻ – 300 markali
deb hisoblanadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Yuqorida sanab o tilganʻ rejalashtirish - amalga oshirish – nazorat -
boshqaruv ning ta’siri funksiyalarini aniq boshqarish uchun korxonaning barcha
bo limlari boshqaruv va
ʻ nazoratning texnikasini, maxsus texnologiyani,
shuningdek statistik uslublarni qo llab,
ʻ mahsulot sifatining muhim ahamiyatini
his etgan holda ma’suliyat bilan o z vazifalarini
ʻ bajarishlari lozim.
Shunday qilib, korxonada sifatni boshqarish – bu “iste’molchilarning
ehtiyojini qondiradigan, yetarlicha yuqori darajadagi foydalilikka ega bo lgan
ʻ
tovarlarni loyihalashtirish, tayyorlash va sotishni ta’minlovchi boshqaruv faoliyati
turidir”.
Mahsulot sifatini nazorat qilish tizimi – bu o zaro
ʻ bog liq ʻ bo lgan ʻ nazorat
obyektlari va subyektlari, mahsulot sifatini baholash va mahsulot hayotiy
siklining turli bosqichlarida va sifat menejmenti darajalarida nuqsonlarning oldini
olish uchun foydalaniladigan turli usullar va vositalar to plamidir
ʻ (3.3-rasm)
[16].
Mahsulotlar sifatini tekshirish – mahsulotlarning sifat va morfologik
ko rsatgichlarini me’yoriy-texnik
ʻ hujjatlarga to g’ri kelishiga ʻ aytiladi.
Mahsulotlar ishlab chiqishidan oluvchiga yetib borguncha bir necha bor
tekshiriladi: operatsion, qabul, daromad tekshiruvlari mavjud.
Operatsion tekshiruv – har bir bosqichdan keyin tekshiriladi.
Qabul tekshiruvi – ishlab chiqarishni oxirida bajariladi. Sifatni boshqarish
bo limi
ʻ tamg’asi bosilishi mahsulotni sifatliligini bildiradi.
Daromad tekshiruvi – sanoat korxonalariga kelgan xom-ashyolarni va
savdoga kelgan mahsulotlarni sifati bo yicha
ʻ qabul qilish jarayoniga aytiladi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

3-rasm Mahsulot sifati nazorati tizimining strukturaviy-funksional
modelinig umumiy ko rinishi.ʻ
Mahsulotlar sifatini tekshirishning quyidagi turlari mavjud:
- yoppasiga tekshirish;
- tanlanma asosida tekshirish.
Ko proq tanlanma asosida tekshirish ishlatiladi, chunki bu usul kamroq vaqt
ʻ
talab qiladi. Elektr lampalarini har biri nominal darajadan 15% oshiqroq
kuchlanishdagi elektr tokka 10 sekund bardosh bera olishi sinab ko rilishi
ʻ kerak.
Shunda 15-200 Vt li lampalar ichida kuygani 1,5 % dan oshmasligi kerak, shunda
ular qabul qilinadi. Aks holda dalolatnoma tuzib ishlab chiqarishga qaytarilib
yuboriladi.
Mahsulotlarni sifat va morfologik ko rsatgichlari ko pligi uchun
ʻ ʻ
tekshirishlarda hammasini tahlil qilishi qiyin. Shu sababli standartlarini “Qabul
qilish qoidalari“ bo limida
ʻ tekshirishini dasturiga qarab har xil sinovlar
ko rsatiladi:
ʻ
Mahsulotni ishlab chiqarishga joriy qilishdan oldin namunasi har tomonlama
tekshiriladigan qabul sinovlari ham amalga oshiriladi.
Ishlab chiqarish jarayonining oxirida tayyor mahsulotni me’yoriy hujjat
talablariga yoppasiga ba’zi ko rsatgichlar
ʻ bo yicha ʻ texnik nazorat bo limi ʻ (TNB)
tomonidan tekshirish. Natijalar tovarlarga qo shib
ʻ jo natiladigan hujjatlarda ʻ belgi
qo yiladi.
ʻ
Sanoat korxonalarida sifatni barqarorligini ta’minlash uchun davriy
tekshiruv o tkazilib turiladi.
ʻ
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Bir andozadagi (namunali) sinovlar. Bunda har 2-3 yilda o tkaziladiganʻ
sinovlar (mustahkamligini sinash uchun);
Ta’mirlashga yaroqliligini aniqlash uchun 5 yilda bir marta sinaladi.
Mahsulotlar 3 ta belgi bo yicha
ʻ ( sifat, miqdor, muqobil ) sifat guruhlarga
bo linadi.Mahsulotni sifat belgisi bo yicha navlarga ajratilib qabul qilinadi. Deraza
ʻ ʻ
oynalari oliy toifa 1 va 2 navlarga, modelli poyafzallar esa 2 navga bo linadi.
ʻ
Nuqsonlar namoyon bo lishiga
ʻ qarab yaqqol ko rinib ʻ turadigan va pinxona
(yashirin) turlarga bo linadi. Yana
ʻ nuqsonlar katta-kichikligi bo yicha ʻ jiddiy,
yirik va nojiddiy turlarga ajratiladi. Nuqsonlar kelib chiqish bo yicha hom-ashyo,
ʻ
konstruksiya, texnologiya va pardozlash nuqsonlariga bo linadi.
ʻ
Mahsulotlarni miqdor belgisi bo yicha qabul qilish. Bunda mahsulotning
ʻ
sifat ko rsatgichlarini
ʻ miqdori aniqlanib, me’yoriy-texnik hujjatlar talabiga
solishtirish ko zda
ʻ tutiladi. Masalan, sementning sifati uni siqishga chidamligiga
(markasiga) qarab aniqlanadi. Buni uchun sementdan kubiklar yasaladi,
presslangan bosim yo li bilan uni
ʻ pishiqligi aniqlanadi. 3 kun saqlangan kubiklar
sement pishiqligining yarmini bildiradi. 28 kundan keyin to la pishiqligi ko rinadi
ʻ ʻ
bunda natijalarda 5% ortiq farq bo lmasligi
ʻ kerak. Ko p ʻ farq qilsa markasi
pasayadi 285 kg/sm gacha bo lsa,
ʻ 200 va 380 kg/sm gacha bo lsa ʻ – 300 markali
deb hisoblanadi.
Mahsulotlarni muqobil belgisi bo yicha
ʻ tekshirish savdoda keng qo llaniladi, ʻ
mahsulotlar standart talablariga javob berishiga qarab ishlatishga yaroqli va
yaroqsiz turlarga bo linadi
ʻ
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

I.2. Mahsulot sifatini nazorat qilish usullari
Mahsulot sifatini nazorat qilish. Sifat nazorati (QualityControl) - ishlab
chiqarishda amalga oshiriladigan har qanday rejalashtirilgan va tizimli faoliyat,
ishlab chiqarilgan tovarlar, xizmatlar va umuman amalga oshirilgan har qanday
jarayonlar belgilangan talablar va iste'molchilarning muayyan standartlariga
muvofiqligini tasdiqlashni kafolatlash uchun amalga oshiriladi.
Ga binoan Bunday me'yorlarni belgilaydigan 9000:2000 sifat - mahsulot
yoki xizmatning muayyan ehtiyojlarni qondirish uchun o'ziga xos xususiyatlari va
xususiyatlari to'plami. Shu bilan birga, mahsulot sifatini nazorat qilishning
ko'rsatilgan xususiyatlarini o'lchash va nazorat qilish mumkinligini hisobga olish
kerak. Masalan, ular vazni, mahsulot va qadoqlashning o'lchamlari, narxi,
qadoqlash va boshqalarni o'z ichiga oladi. Mahsulot xususiyatlarining 2 ta asosiy
guruhi mavjud: sifat va miqdoriy. Birinchisi, masalan, badiiy dizayn, ikkinchisi -
o'lchamlar va texnik jihatlar bo'lishi mumkin.
Mahsulot sifatini nazorat qilish maqsadlari.
1) Mijozlar bilan ishlash samaradorligini oshirish. Mahsulot sifati
yaxshilansa, iste'molchilar soni ko'payadi, shu bilan birga mavjud mijozlar bazasi
saqlanib qoladi. Bu raqobatbardosh narxlarni hisobga olishning hojati bo'lmagan
yaxshi strategiya.
2) Sanoat madaniyatining shakllanishi. Agar sifat menejmenti tizimi to'g'ri
qurilgan va yo'lga qo'yilgan bo'lsa, bu korxona xodimlarining motivatsiyasiga
ijobiy ta'sir qiladi va ma'lum ishlab chiqarish madaniyati shakllanadi. Shunga
ko'ra, xodimlar tomonidan yo'l qo'yilgan xatolar soni kamayadi, bu qo'shimcha
xarajatlardan qochish va mahsulot sifatini nazorat qilish jarayonini yaxshilashga
yordam beradi.
3) Korxonaning raqobatbardoshligining o'sishi, unga investitsiyalar darajasi.
Bu erda mijozlar kutganidan oshib ketadigan firmalarga muvaffaqiyat
kafolatlanadi. O'rnatilgan sifat menejmenti tizimi mijozlarning sodiqligini
oshiradi
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

va kompaniyaning benuqson imidjini yaratadi, uning mavqeini
mustahkamlaydi.
Mahsulot sifatini nazorat qilishning quyidagi turlari mavjud.
1) Umumiy nazorat - barcha mahsulotlar u orqali o'tadi. Bunda mahsulotni
yaratish jarayonida uning har qanday nuqsoniga alohida e'tibor beriladi.
2) Selektiv - u orqali hamma mahsulotlar emas, balki faqat bir qismi o'tadi.
Bu nikoh ehtimolini oldini oluvchi profilaktika usulidir. Bu jarayon korxonada
mahsulot sifatini nazorat qilish bo‘limi deb ataladigan maxsus guruh tomonidan
nazorat qilinadi.
3) Kirish nazorati - tegishli xomashyo ishlab chiqarishga kirishdan oldin
o'tish tartibi. Yakuniy mahsulot sifatini yaxshilash uchun etkazib beruvchining
barcha materiallari diqqat bilan tekshiriladi va tahlil qilinadi.
4) Operatsion (joriy) nazorat butun ishlab chiqarish jarayoniga taalluqli
bo'lib, uning ma'lum bosqichlari orasida mahsulot saqlash standartlariga,
belgilangan texnik rejimlarga va boshqalarga muvofiqligi tekshiriladi.
5) Chiqish (qabul qilish) nazorati - bu allaqachon yakuniy mahsulot, natijada
nima sodir bo'ldi. Hammasi qabul qilingan standartlar va qoidalarga muvofiq
tekshiriladi, nuqsonlar uchun to'liq tekshiruv o'tkaziladi, etiketka va qadoqlash
sifati ham hisobga olinadi. Va faqat mahsulot sifatini to'liq nazorat qilish va
tekshirishdan so'ng, tovarlarni etkazib berishga ruxsat beriladi.
Mahsulot sifatini putur yetkazib nazorat qilish.
GOST 16504-81 standartiga ko ra:ʻ
“Putur yetkazib nazorat qilish usuli - putur yetkazuvchi usullardan
foydalangan holda sinovlar”.
Mahsulot sifatini putur yetkazib nazorat qilish usullari qo llanilganda
ʻ
nazorat obyekti bo lgan mahsulotga putur yetkaziladi, ya’ni uning butunligi,
ʻ
komplektligi, qadog i, shakli kabilarning buzilishi kuzatiladi.
ʻ
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Misol ushun non mahsulotlarining sifatini nazorat qilishda non mag ziningʻ
holati uning tarkibida aralashmagan un yoki pishmay qolgan xamirlarning
mavjudligi tekshirilishi kerak. Bunday holatda biz namuna sifatida olingan nonni
kesish orqali bo laklarga ajratib uning ichki
ʻ strukturasini kuzatishga majbur
bo lamiz.
ʻ
Ikkinchi misol sifatida germetik idishlarga qadoqlangan sut mahsulotlarini
olish mumkiin. Bunda qadoqlangan idish ichidagi mahsulot sifatini nazorat
qilish uchun albatta qadoqlangan idish ochilishi va ichidagi mahsulotdan
namuna olinishi kerak bo ladi.
ʻ
Konstruksiyalarning texnik holatini aniqlash uchun mexanik yoki putur
yetkazib nazorat qilish (destruktiv) usul qo llaniladi. Ushbu usul konstruksiyani
ʻ
tashkil etuvchi qismlarning mustahkamligi, namligi, deformatsiyalanish darajasi
va shu kabi boshqa tavsiflari haqida ma’lumotga ega bo lish
ʻ imkoniyatini beradi.
Tajriba sinovlarini amalga oshirish uchun ishlab chiqarishning turli
bosqichlarda mahsulotlardan namunalar tanlanadi. Olingan tajriba natijalari bino
va inshoatlarning qismlarini sifati haqida xulosa qilishga asos bo ladi.
ʻ
Qurilish materiallari buyumlari va konstruksiyalari sifatini nazorat qilish
asosan ikki yo nalishda
ʻ olib boriladi. Ulardan biriga ko ra ʻ tekshirilayotgan
obyektning chegaraviy holatini aniqlash uchun obyekt ishdan chiqqunga qadar
yuklanadi. Bu usul namuna va modellarni sinashda yaxshi natija beradi. Real
obyektlarning yuk ko tarish bo yicha chegaraviy holatini aniqlash uchun ularni
ʻ ʻ
buzilgunga qadar sinash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Inshootlarni
sinashda yemiradigan va yemirmaygan usullarning imkoniyatlariga baho berilar
ekan, yemiradigan (buzilish holatiga kelguncha sinaladigan) usullar faqat
modellarni va yangi konstruksiyalarning tajribaviy namunalarini, shuningdek,
zavodlarda tayyorlanadigan buyumlarni tanlama nazoratini o tkazish kabi
ʻ
hollardagina qo llanilishini e’tiborga olish lozim bo’ladi.
ʻ Sinash ishlarini amalga
oshirishda, agar obyekt buzilgunga qadar sinaladigan bo’lsa, ularning iqtisodiy
samaradorligiga aniq baho berish talab etiladi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Keyin taj’riba sinovlari rejasi tuziladi, rejada ishning hajmi, bahosi va
tajriba ishlarining texnik-iqtisodiy samaradorligi ko’rsatiladi. Tajriba o’tkazish
uchun qilinadigan sarf-xarajatlar yangi konstruksiyani amalda qo’llash orqali
olinadigan yalpi foydadan ancha kam bo’lishi kerak.
T ех nik а viy о mill а rg а uskun а l а rning ji хо zl а nish, а sb о bl а rning h а md а
n а z о r а t v о sit а l а rining , t ех nikiviy х ujj а tl а rining h о l а ti; d а stl а bki m а t е ri а ll а r,
y а rimf а brik а tl а rning sif а ti v а shung а o’ х sh а shl а r kir а di.
T а shkiliy о mill а rg а r е j а lik, bir m а r о md а ishl а sh, t ех nik а viy х izm а t v а
uskun а l а rni t а ’mirl а sh; m а t е ri а ll а r, k о mpl е kl а nuvchi buyuml а r, jih о zl а nishi,
а sb о bl а rni t ех nik а viy hujj а tl а r v а n а z о r а t v о sit а l а ri bil а n t а ’minl а ng а nligi, ishl а b
chiq а rish m а d а niy а ti: m е hn а tni ilmiy а s о sd а t а shkil е tish ; о vq а tl а nish v а ish
v а qtid а h а m о lishni t а shkil е tish v а b о shq а l а r kir а di.
Iqtis о diy о mill а rg а m е hn а tg а pul to’l а sh sh а kll а ri, о ylik m ао shning miqd о ri;
yuq о ri sif а tli m а hsul о tni v а ishni m о ddiy r а g’b а tl а ntirish; m а hsul о tning
y а r о qsizligi uchun о ylik m ао shid а n ushl а b q о lish;
U ning sif а t d а r а j а si; t а nn а r х i; m а hsul о tning b а h о si v а shung а o’ х sh а shl а r
kir а di.
Ijtim о iy о mill а rg а k а drl а rni t а nl а sh, j о y-j о yig а qo’yish; m а l а k а о shirishni t а shkil
qilish ; ilmiy-t ех nik а viy ij о dni, ij о dk о rlik v а i х tir о chilikni t а shkil е tish, turmush
sh а r о itl а ri, o’z а r о mun о s а b а tl а r, j а m оа d а gi psi хо l о gik iqlim v а t а rbiy а viy ishl а r
kir а di.
M а hsul о t sif а tini t а shkil t о pishi, uning h а mm а h а y о tiy b о sqichl а rid а - t а dqiq о t v а
l о yih а l а sh ishl а rid а ; ishl а b chiq а rishd а ; mu о m а l а d а ist е ’m о ld а y о ki ishl а tishid а
n а m о y о n bo’l а di. T а dqiq о t v а l о yih а l а sh ishl а ri m а hsul о tning sif а tini
о shirilishid а b е lgil о vchi o’rinni е g а ll а ydi. Bu b о sqich sif а tni t а shkil t о pishining
b о shl а nishi his о bl а nib, bung а ilmiy-t ех nik а t а r а qqiy о tining qo’ll а nishi n а tij а sid а
h а md а m е ’y о riy hujj а tl а rni m а hsul о t ishl а b chiq а rish uchun uni mu о m а l а d а ,
ist е ’m о lg а
y о ki ishl а tilishig а b е lgil а ng а n iqtis о diy ko’rs а tkichl а rig а ri о y а qilg а n h о ld а
t а yy о rl а sh n а tij а sid а е rishil а di.

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Bu b о sqichd а quyid а gi t а dbirl а r а m а lg а о shiril а di:
- а nd о z а l а r, sif а t ko’rs а tkichl а rig а е g а bo’lg а n n а mun а l а r yo’n а ltirilg а n
ilmiy-t а dqiq о t, t а jrib а -k о nstrukt о rlik v а b о shq а ishl а rni b а j а rish;
- m е ’y о riy hujj а tl а rni ishl а b chiqish v а j о riy qilish;
- st а nd а rtl а rg а ri о y а qilinishid а o’z-o’zini n а z о r а t qilinishini а m а lg а о shirish ;
- m а hsul о t sif а tining d а r а j а sini istiqb о ll а sh v а m е ’y о rl а sh;
- m а hsul о t sif а tini r е j а l а ng а n d а r а j а sig а е rishish, turli usull а rni t а yy о rl а sh
ch о r а l а rini j о riy qilish, sin а sh v а n а z о r а tg а yo’n а ltirilg а n k о nstrukt о rlik v а
t ех n о l о gik t а dbirl а rni ishl а b chiqish;
- bizd а v а хо rijd а chiq а ril а y о tg а n shu х ill а gi m а hsul о t sif а ti h а qid а gi
ах b о r о tni t а hlil qilish;
- m а hsul о t sif а tining ko’rs а tkichl а rini v а shuningd е k sif а t d а r а j а sini
b а h о l а shni t а snifl а sh v а а niql а sh.
M а hsul о t sif а tini b о shq а rish tiziml а ri ishl а b chiqish b о sqichid а t ех nik а viy
d а r а j а ni riv о jl а nishini yuq о ri sur’ а tl а rd а d о im о bo’lishini t а ’minl а ydi.
Mur а kk а b v а m а s’uliy а tli buyuml а r uchun ishl а b chiqishd а sif а tni
b о shq а rish j а r а y о nid а m ах sus ish r е j а l а ri tuzil а di. M ах sus k о nstrukt о rlik ilmiy-
t а dqiq о t y о ki l о yi ха l а sh institutl а rid а , s а n оа t k о r хо n а l а rid а k о nstrukt о rlik
t ех n о l о gik bo’liml а rd а y а ngi m а hsul о t n а mun а l а rini ishl а b chiqish mumkin.
Bund а а s о siy е ’tib о r ushbu buyum n а mun а si h а qiq а td а n y а ngi bo’lishiligig а y о ki
ishl а b chiq а rishid а gi buyuml а rni t а k о mill а shg а nligig а q а r а til а di.
M ах sul о tni ishl а b chiq а rishd а t а yy о rl а sh b о sqichid а о ptim а l t ех n о l о gik
j а r а y о nl а rni t а nl а sh qiyin v а u m а suliy а tli v а zif а , chunki bu b о sqichd а d о imiy
t ех n о logiy а ning qiyinl а shishi h а md а ishl а b chiq а rishning iqtis о diy
ko’rs а tkichl а rini y ах shil а sh z а ruriy а ti bo’l а di. T а yy о rl а sh b о sqichid а m а hsul о t
sif а tini о shirish k о r хо n а ning а s о siy v а zif а l а rid а n biri his о bl а n а di.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

M а hsul о tini ishl а b chiq а rish b о sqichid а е s а quyid а gi t а dbirl а r а m а lg а
о shirilishi mo’lj а ll а n а di:
- m а hsul о tni b е v о sit а t а yy о rl а sh;
- uskun а l а rning, jih о zl а rning, n а z о r а t o’lch а sh t ех nik а sining sif а tini k е r а kli
d а r а j а d а bo’lishini t а ’minl а sh v а n а z о r а t qilish;
- m а qsul о t sif а tini о shirish, y а r о qsizlikni о ldini о lish, m е ’y о riy hujj а tl а rg а
m о s k е lm а ydig а n m а hsul о t ishl а b chiq а rish s а b а bl а rini b а rt а r а f qilish
t а dbirl а rini t а yy о rl а sh v а а m а lg а о shirish ;
- m е ’y о riy hujj а tl а rni j о riy qilish v а ul а rg а k а t’iy ri о y а qilish;
-k о r хо n а g а tush а y о tg а n хо m а shy о ning, m а t е ri а ll а rning, y а rimf а brik а tl а rning
k о mpl е ktl а nuvchi buyuml а rning kirishd а gi n а z о r а tini o’rn а tish;
- chiq а ril а y о tg а n m а hsul о tning ish b а j а rishd а gi, q а buld а gi v а sin а shd а gi
n а z о r а tini o’rn а tish;
- t е kshiruvch а n n а z о r а tg а , m е ’y о riy х ujj а tl а rg а ri о y а qilish;
-ishl а tish b о sqichid а gi m а hsul о tning sif а ti h а qid а gi ах b о r о tni yig’ish v а
to’pl а sh, uning y а r о qsizligini , u h а qid а gi shik о y а tl а rini his о bg а о lish v а t а hlil
qilish;
- хо m а shy о , m а t е ri а ll а r, y а rimf а brik а tl а r, k о mpl е ktl а nuvchi buyuml а rni v а
t а yy о r m а hsul о tni о mb о rl а rd а , k о r хо n а ichid а gi tr а nsp о rtl а rd а m е ’y о riy
hujj а tl а rning t а l а bl а rig а bin оа n о lib yurilishini t а ’minl а sh v а n а z о r а t qilish;
-b е lgil а ng а n sif а t d а r а j а sid а gi m а hsul о tni chiq а zishd а k о r хо n а ning h о diml а rini
m о ddiy v а m а ’n а viy r а g’b а tl а ntirish.
Ishl а b chiq а rish birl а shm а l а rid а , k о r хо n а l а rd а ishl а b chiq а rish b о sqichid а
qo’yilg а n m а qs а dl а rg а v а v а zif а l а rg а е rishishd а m а hsul о t sif а tini b о shq а rish
tiziml а ri t а ’minl а ydi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

II BOB. MAHSULOTLAR
SIFATINI PUTUR
YETKAZMASDAN
NAZORAT QILISH
USULLARI VA ULARNING
QO‘LLANILISHI
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

2.1. Mahsulotlar sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining
afzallik va kamchiliklari
Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish deganda, mahsulot
sifatini, parametrlarini, xususiyatlarini va ekspluatatsion xususiyatlarini
o zgartirmaydiganʻ (buzuvchi usullardan farqli o laroq) ʻ bilvosita belgilar orqali
nazorat qilish tushuniladi.
Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullari uchun
dastlabki ma'lumotlar mahsulotning turli fizik parametrlarini qayd etishda
aniqlangan nuqsonlar mavjudligihaqidagi har xil anomaliyalardir. Bu issiqlik
nurlanishi oqimining buzilishlari; maxsus nazorat qoplamalarining rangi
o zgarishi;
ʻ ultratovush yoki elektromagnit to lqinlarning ʻ tarqalishi, aks etishi va
yutilishi, korpuskulyar oqim va boshqalarda kuzatiladigan turli xil o zgarishlar
ʻ
bo lishi
ʻ mumkin. Anomaliyalarning tabiati bo yicha ʻ mahsulotdagi nuqsonlarning
mavjudligi, ularning xususiyatlari (nuqson turi, hajmi, shakli, joylashishi) va
sabablari haqida xulosalar chiqariladi.
Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining
afzalliklarini quyida keltirib o tamiz:
ʻ
• mahsulotning asosiy parametrlarini aniqlash va o lchash ishlari uni
ʻ
ishlab chiqarish, sinovdan o tkazish, ishlatish yoki ta’mirlash jarayonlarida ish
ʻ
rejimini buzmasdan va uning xususiyatlarini o zgartirmasdan
ʻ amalga oshirilishi
mumkin;
• mahsulot sifatini dinamik rejimda, shu jumladan tezlashtirilgan nazorat
qilish imkoniyati mavjud;
• texnik xizmat ko rsatish vaqtida nazoratning obyektivligi va
ʻ
ishonchliligini oshishi;
• Mahsulotning sifatiga ta’sir etuvchi, yashirin ko rinishdagi
ʻ (chuqur
joylashgan) turli havo bo shliqlari,
ʻ ko p ʻ qatlamli mahsulotlarda qatlamlarning
og ishi kabi nuqsonlarni aniqlash imkoniyati
ʻ mavjudligi;
• Mahsulot ekspluatatsiyasi jarayonida halokatli zararlar yetkazilishining
oldini oladigan profilaktika chora sifatida foydalanish mumkinligi;
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

• Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullari juda aniq,
ishonchli va sezgirligi yuqori. Ushbu usullardan foydalanish va sinov natijasini
tahlil qilish mahsulot parametrlarini yaxshilashga va optimal konstruksion
yechimlarini topishga yordam beradi;
• Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining tannarxi
bir xil mahsulot parametrlarini o lchash uchun ishlatiladigan putur yetkazibʻ
nazorat qilish usullarning tannarxiga nisbatan ancha past;
• Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullari ishlab
chiqarish xarajatlarini kamaytirilishiga olib keladi, chunki past sifatli qismlar
mahsulot ishlab chiqarishning dastlabki bosqichidayoq aniqlanadi;
• Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilishning zamonaviy
usullari mahsulotlarni 100% nazorat qilish va ko p
ʻ hollarda nazorat jarayonlarini
avtomatlashtirish imkonini beradi.
Mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining putur
yetkazib nazorat qilish usullarga nisbatan biq qancha afzalliklariga qaramay,
ularning o ziga
ʻ xos kamchiliklari ham bor:
• mahsulot sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullari, bilvosita
usullardir (masalan, qotishmalar yoki metallardagi metall bo lmagan
ʻ
qo shimchalarni aniqlash uchun elektromagnit maydonlar intensivligini
ʻ
o zgartirib,
ʻ nazorat qilinadigan mahsulotda nuqson mavjudligini baholaydilar);
• mahsulotning xizmat qilish muddati va ishonchliligiga ta'sir qiluvchi
ba’zi bir nuqsonlarni putur yetkazmasdan nazorat qilish usullari yordamida
aniqlash mumkin emas.
• Sinov natijalari asosan miqdoriy emas, balki sifatiy xarakter kasb etadi.
Ularning yordami bilan nuqsonni aniqlash yoki ishlamay qolish mexanizmini
kuzatish mumkin, ammo umuman, mahsulotning ishlash muddatini buzilishdan
oldin aniqlash mumkin emas;
• putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining natijalari malakali
dekodrlash va sharhlashni, shuningdek ko plab tayyorgarlik ishlarini, ya’ni
ʻ bir
xil turdagi mahsulotlarni tekshirish, nuqsonlarni aniqlash uchun namunalarini
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

• tayyorlash (nuqsonlar jadvalini tuzish), shuningdek, texnik xizmat
ko rsatuvchiʻ xodimlarni o qitishni talab qiladi. ʻ
GOST 18353-79 bo yicha mahsulotlar sifatini putur yetkazmasdan nazorat
ʻ
qilish usullari bir qancha turlarga bo linadi
ʻ .
Mahsulotlar sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish usullarining har biri
quyidagi alomatlar bo yicha
ʻ sinflarga ajratiladi:
• fizik maydonlar yoki moddalarning tekshiriluvchi obyekt bilan
o zaro
ʻ ta’sirlashuv xususiyatlariga ko ra: ʻ
• dastlabki informatsion parametrlar bo yicha;
ʻ
dastlabki informatsion parametrlarni olish usullari bo yicha.
ʻ
Bu usullar bilan quyidagi nuqsonlar aniqlanadi:
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

• yaxlitlikning buzilishini keltirib chiqaruvchi Nuqsonlar: yoriqlar,
bo shliqlar,ʻ qatlamlarda kuzatiladigan nuqsonlar va h.k.;
• tashqi va ichki diametrlar, devorlar, qoplamalar va qatlamlarning
qalinliklari;
• sirtlarning g adir-budirliklari,
ʻ yeyilish darajalari;
• mahsulotlarning turli geometrik o lchamlari;
ʻ
• temperatura, elektr, magnit va tarkibiy parametrlar;
• dastlabki kimyoviy tarkibdan chetga chiqishlar;
• mustahkamlik, qayishqoqlik, koersitiv kuchlar, mustahkamlangan
qatlamlarning sifati;
• ferrit fazalarining tarkibi va taqsimlanishi va shularga o xshash
ʻ fizik-
mexanik va fizik-kimyoviy tavsiflarini o lchash;
ʻ
• obyektni texnik holatini aniqlash uchun yaxlitlikni buzilishi, foydalanish
davomida mahsulotlarning o lchamlari,
ʻ fizik-mexanik va fizik-kimyoviy
xossalarini o zgarishi
ʻ kabi berilgan ehtimolliklar bilan texnik diagnostikalar
qilishga mo ljallangan
ʻ tekshirishlar amalga oshiriladi.
Korxonada muayyan turdagi obyektlarning putur yetkazmasdan nazorat
qilish tizimini tashkil etish uchun ushbu obyektni konstruktorlik hujjat yoki
me'yoriy hujjatni tayyorlash, montaj qilish, ishlatish yoki ta’mirlashga bo lgan
ʻ
talablarni borligi va ularda putur yetkazmasdan nazorat qilish turi va usuli, putur
yetkazmasdan nazorat qilish me'yoriy hujjatlari, yo l
ʻ qo yiladigan me’yorlari, ʻ
tekshirish hajmi va zonalari hamda putur yetkazmasdan nazorat qilish
o tkazishga
ʻ bo lgan ʻ boshqa talablarni ko rsatilishi ʻ asos bo ladi. ʻ
Putur yetkazmasdan nazorat qilish tizimi korxonada buyruq bilan kiritiladi,
unda ishlab chiqarish, ishlatish va ta’mirlashning barcha bosqichlarida obyektlar
sifatini putur yetkazmasdan nazorat qilish, ishlab chiqish, joriy etish va undan
foylanish tartibi ko rsatib
ʻ o tilgan ʻ bo lishi ʻ kerak.
O z tarkibida putur yetkazmasdan nazorat qilishning qo llaniladigan
ʻ ʻ
usullari bo yicha laborotoriya va (yoki) mutaxassislariga ega bo lgan korxona va
ʻ ʻ
tashkilot obyektlarni putur yetkazmasdan nazorat qilishni o tkazadi.
ʻ
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Putur yetkazmasdan nazorat qilish laborotoriyalari qo yidagiʻ hollarda
majburiy akkreditlanishi kerak.
• tekshiriluvchi obyekt (buyum) ning MHda laborotoriyani akkreditlash
zarurligi haqida talablarining mavjudligida;
• “Sanoatkontexnazorat” agentligi nazarati ostida bo lgan
ʻ obyektlarni
putur yetkazmasdan nazorat qilishdan o tkazish
ʻ chog ida; ʻ
• laborotoriya tomonidan o zga
ʻ tashkilotlarning buyurtmasi bo yicha ʻ
putur yetkazmasdan nazorat qilish ishlarini bajarish chog ida.
ʻ
Obyektlarning putur yetkazmasdan nazorat qilishni bajarish huquqlarini
berish uchun laborotoriyani akkreditlash «Texnik jihatdan tartibga solish”
agentligi tomonidan belgilangan tartibda o tkaziladi.
ʻ
Akkreditlashning davriyligi besh yilda bir martadan kam bo lmasligi
ʻ kerak.
Obyektlarning putur yetkazmasdan nazorat qilishni bajarish huquqini berish
uchun xorijiy mamlakat idorasi tomonidan akkreditlangan putur yetkazmasdan
nazorat qilish laboratoriyalari «Texnik jihatdan tartibga solish” agentligi
tomonidan ro yxatga
ʻ olingan bo lishi ʻ kerak.
O zbekiston
ʻ Respublikasida putur yetkazmasdan nazorat qilish Bosh
markazi tashkil etilgan.
O zDSt 20.202:2016 “Mahsulotni sinash tizimi. Putur yetkazmasdan
ʻ
tekshirish. Putur yetkazmasdan tekshirish laboratoriyalariga doir talablar”
O zbeksiton davlat
ʻ standartining birinchi tahriri ishlab chiqildi va tasdiqlandi.
Ushbu davlat standarti respublikamizda ishlab chiqarish, aviasozlik,
tibbiyot, temir yo l,
ʻ mahsulotning muayyan turlarini va sanoat obyektlarini,
sanoat va konchilik ishlarini bexatar olib borilishini nazorat qilishda keng
foydalaniladi va qo llaniladi.
ʻ
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

2.2. Putur yetkazmasdan nazorat qilishni tashkillashtirish va o’tkazish
hamda natijalarini rasmiylashtirish
Putur yetkazmasdan nazorat qilishni tashkillashtirish laboratoriyada
Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarini kuzatuvchanligi ta’minlash
va Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarini qayd qilish tizimini
shakllantirish bilan amalga oshiriladi.
Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarini qayd qilish lozim bo lgandaʻ
obyektning hajmini to g ri
ʻ ʻ aniqlanganini, usulini, yo lini va Putur yetkazmasdan ʻ
nazorat qilish vositlarini, yaroqsizlash mezonlarini to g ri
ʻ ʻ tanlanganligini
tekshirishga, tekshirish (sinash) ishlarni o tkazgan
ʻ va xulosalar xodimlarni
aniqlashga imkon beradigan axborot hajmiga ega bo lishi
ʻ kerak.
Laboratoriyada tekshirish (sinash) natijalarini (xulosalar, bayonlar, hisoblar
va h.k.) rasmiylashtirish tartibi aniqlangan bo lishi va tekshirish (sinash)
ʻ
natijalari va ularni rasmiylashtirish uchun javobgarligi belgilangan bo lishi
ʻ
kerak.
Tekshirish (sinash) natijalari Putur yetkazmasdan nazorat qilishni o tkazgan
ʻ
va Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarini tekshirgan mutaxassis
tomonidan imzolangan bo lishi
ʻ kerak. Putur yetkazmasdan nazorat qilish
bo yicha
ʻ xulosa laboratoriya rahbari tomonidan imzolangan bo lishi ʻ kerak.
Laboratoriyada tekshirish (sinash) natijalarini saqlash uchun javobgar shaxs
bo lishi va O z DSt ISO/IEC 17025 standartlari bo yicha ishlarni amalga
ʻ ʻ ʻ
oshirish lozim.
Obyektlar sifatini Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalari bo yicha
ʻ
konstruktorlik hujjatlari yoki me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini
baholash Putur yetkazmasdan nazorat qilish bo yicha
ʻ tegishli malakaviy
talablarni qanoatlantiradigan mutaxassislar tomonidan bajarilishi kerak.
Sinov (tekshirish) natijalari shubhali bo lganida
ʻ korxona tegishli
bo limlarining Putur yetkazmasdan nazorat qilishning berilgan turi (usuli)
ʻ
bo yicha ishlarini tashkil qilish va
ʻ o tkazish ʻ uchun mas’ul mutaxassislari jalb
qilinishi kerak.
Obyektlarni Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalari.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

«Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarni ro yxatga olish jurnali»gaʻ
kiritilishi kerak. Jurnalning shakli Putur yetkazmasdan nazorat qilish bo yicha
ʻ
me'yoriy hujjatlar bilan aniqlanadi va u quyidagilarni o z ichiga olishi
ʻ kerak:
-tashkilot va uning bo limini
ʻ nomi;
-tekshirish (sinov) ni o tkazgan
ʻ bo limi ʻ (qismi) ning nomi;
-sinov (bayonnoma) raqami;
-sinov (bayonnoma) sanasi;
-sinov buyurtmachisi bo limining
ʻ nomi;
-buyurtma raqami;
-sinov obyektning nomi;
-Putur yetkazmasdan nazorat qilish (sinov) obyektining zavod raqami yoki
chizmasining belgilanishi;
-Putur yetkazmasdan nazorat qilish (sinash) obyektning materialini markasi;
-tekshirish natijasi – obyektni tekshirilgan (sinovdan o tkazilgan)
ʻ
parametrlarining konstruktorlik hujjat va me'yoriy hujjatlar talablariga
muvofiqligi (yoki nomuvofiqligi);
-talablariga muvofiq Putur yetkazmasdan nazorat qilish (sinovlar)
o tkazilgan
ʻ konstruktorlik hujjat yoki me'yoriy hujjatlarning belgilanishi;
-tekshirish natijalari bo yicha
ʻ xulosa bergan mutaxassisning familiyasi,
imzosi va lavozimi;
-Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalari bo yicha xulosa bergan
ʻ
mutaxassisning familiyasi, imzosi va lavozimi, Putur yetkazmasdan nazorat
qilishning muayyan usuli bo yicha malakasini darajasi, guvohnomasining
ʻ raqami
va berilgan sanasi (bor bo lsa);
ʻ
-tekshirish (sinov) natijalarini tekshirgan Putur yetkazmasdan nazorat qilish
bo linmasi
ʻ (uchastkasi) rahbarining familiyasi, imzosi.
Zarur bo lganda
ʻ Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalarini ro yxatga ʻ
olish jurnallari va bayonnomalarida tekshirish (sinash) natijalarini kuzatib borish
uchun lozim bo lgan boshqa
ʻ qo’shimcha axborot nazarda tutilishi mumkin.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Jurnalni rasmiylashtirishning to g riligini va o z vaqtida olib borilganliginiʻ ʻ ʻ
muntazam tekshirishni korxonaning Putur yetkazmasdan nazorat qilish
bo linma
ʻ (uchastka) sining rahbari amalga oshiradi.
Obyektni Putur yetkazmasdan nazorat qilish natijalari tekshirish (sinov)
bayonnamasi ko rinishida
ʻ taqdim etilishi mumkin.
Obyektga Putur yetkazmasdan nazorat qilishning mazkur usullari bo yicha
ʻ
tekshirish (sinov) bajarilgani haqida guvohlik beruvchi va obyekt sifatining uni
tayyorlash, montaj qilish, ta’mirlash va ishlatish bo yicha konstruktorlik hujjat
ʻ
va me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini tasdiqlovchi belgilar tushirish
(tamg alash, markalash) shuningdek obyekt uchun Putur yetkazmasdan nazorat
ʻ
qilish usullari bilan tekshirish (sinov) bajarilgani to g risidagi texnik hujjatlarni
ʻ ʻ
rasmiylashtirish korxonada belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Obyektlarning Putur yetkazmasdan nazorat qilishni bajarish huquqlarini
berish uchun laborotoriyani akkreditlash “O zstandart”
ʻ agentligi tomonidan
belgilangan tartibda o’tkaziladi.
Akkreditlashning davriyligi besh yilda bir martadan kam bo lmasligi
ʻ kerak.
Obyektlarning Putur yetkazmasdan nazorat qilishni bajarish huquqini berish
uchun xorijiy mamlakat idorasi tomonidan akkreditlangan Putur yetkazmasdan
nazorat qilish laboratoriyalari “Texnik jihatdan tartibga solish” agentligi
tomonidan ro yxatga
ʻ olingan bo lishi ʻ kerak.
Putur yetkazmasdan nazorat qilish tizimini standartlashtirishga aloqador
asosiy me’yoriy hujjatlar, ya’ni davlat standartlari va rahbariy hujjatlar mavjud
bo lib,
ʻ ularga quyidagilar kiradi:
• O z
ʻ DSt 20.201:2001 Mahsulotni sinash tizimi. Putur yetkazmasdan
tekshirish. Tashkil etish va o’tkazish tartibi;
• O z
ʻ DSt 20.202:2001 Mahsulotni sinash tizimi. Putur yetkazmasdan
tekshirish. Putur yetkazmasdan tekshirish laboratoriyalariga talablar;
• O z
ʻ DSt 20.203:2007 Mahsulotni sinash tizimi. Putur yetkazmasdan
tekshirish. Xodimlarni o’qitish va sertifikasiyalash. Umumiy talablar;
• O z
ʻ DSt 20.204:2002 Mahsulotni sinash tizimi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

• Putur yetkazmasdan tekshirish. O’quv va imtihon markazlariga talablar;
• O zʻ DSt 20.205:2008 Mahsulotni sinash tizimi. Putur yetkazmasdan
tekshirish. Obyektlarni tekshirish yo’riqnomasi va uslubi. Tuzish,
rasmiylashtirish, attestasiyalash, tasdiqlash va qayd qilish;
• O z
ʻ RH 51-112:2002 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish
tizimi. Putur yetkazmasdan tekshirish. Putur yetkazmasdan tekshirish
laboratoriyalarini akkreditlash;
• O z
ʻ RH 51-121:2002 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish
tizimi. Putur yetkazmasdan tekshirish. O’quv va imtihon markazlarini
akkreditlash;
• O z RH 51-129:2002 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish
ʻ
milliy tizimi. Putur yetkazmasdan tekshirish. Xodimlarni sertifikatlashtirish
bo’yicha tashkilotlarga talablar;
• O z
ʻ RH 51-130:2003 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish
tizimi. Putur yetkazmasdan tekshirish. Xodimlarni sertifikatlashtirish bo’yicha
tashkilotlarni akkreditasiyalash;
O z
ʻ RH 51-131:2003 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy
tizimi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

XULOSA
Mahsulotlaringiz sifatini raqobatchilarning sifati bilan qanday solishtirish
mumkin
Sizning mahsulotingiz raqobatchilarning taklifidan qanday farq qilishini
bilish uchun siz ko'r-ko'rona test o'tkazishingiz mumkin. Asbob raqobatbardosh
bozorda o'z o'rnini saqlab qolish uchun mahsulotni qanday takomillashtirishni
tushunishga imkon beradi.
Ushbu usulni qanday qo'llashni o'rganing algoritm , siz "Tijorat direktori"
elektron jurnalining maqolasida topasiz.
Sinovlar sifat nazoratining maxsus turi sifatida
Belgilangan standartlarga muvofiq amalga oshiriladigan mahsulotning
miqdoriy va sifat xususiyatlarini eksperimental aniqlash (tadqiq qilish) tayyor
mahsulot sinovidir. Mahsulotning turli xil xususiyatlari hisobga olinadi. Mahsulot
sifatini nazorat qilish testlarining bir nechta asosiy turlari mavjud:
- dastlabki - qabul qilish sinovlarini o'tkazish imkoniyatini aniqlash uchun
sinov namunalarini sinovdan o'tkazish;
- qabul qilish - ishlab chiqarish jarayoniga kirishga tayyorlikni aniqlash
uchun sinovlar;
- qabul qilish sinovlari - bunday sinovlar, natijada mahsulotning mijozga
jo'natish uchun tayyorligi aniqlanadi;
- davriy - doimiylikni tekshirish uchun har 3 yilda bir marta o'tkaziladigan
testlar ishlab chiqarish texnologiyalari ;
- tipik - ishlab chiqarish jarayoni yoki tarkibiga ba'zi qo'shimchalar
kiritilganda seriyali mahsulotlar bilan sifat nazorati sinovlari.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Tur а y е v Sh. А ., B о b о y е v G‘.G‘., B е kmur о t о v Ch. А . “M а hsul о t sif а t
n а z о r а ti v а sin о v qurilm а l а ri” f а nid а n а m а liy m а shg‘ul о tl а rni o‘tk а zish uchun
uslubiy ko‘rsatm а lar. – Toshkent: ToshDTU, 2014. 122 b. Абдувалиев А . А . и
др . « Основы стандартизatsiи , сертификatsiи и управления качеством »
Ташкент , Узстандарт , 2005 г .
2. Абдувалиев А . А . и др . « Основы обеспечения единства измерений »
Ташкент , Узстандарт , 2005 г .
3. Абдувалиев А . А . и др . « Основы стандартизatsiи , метрологии ,
сертификatsiи и управления качеством » Ташкент , НИИСПС , 2007.
4. Jumabayev A . B . « Standartlashtirish asoslari » ma’ruzalar matni . -
Toshkent : TDTU , 2011.-146 b .
5. Абдувалиев А.А., Латипов В.Б., Умаров А.С. и др. Основ ы
стандартизatsiи, метрологии, сертификatsiи и управление качеством. –
Т.: НИИСМС 2007. - 555 с.
6. Азимов А . К « Стандартизatsiя » ( учебное пособие ). - Ташкент : ТГТУ
2004 г.
7. K . K . Nuriev , O‘ zaroalmashuvchanlik metrologiya va standartlashtirish
( darslik ) - Toshkent : O‘ zbekiston , 2005. -312 b .
8. R . I Isaev . U . N . Karimov « Metrologiya , standartlashtirish va
sertifikatlashtirish » ( darslik ) - Toshkent : Fan va texnologiyalar , 2011. - 496 b .
9. " Standartlashtirish t o‘g‘ risida ", " Metrologiya t o‘g‘ risida " “ Texnik jixatdan
tartibga solish t o‘g‘ risida ,
gi O‘ zbekiston R c spublikasi q onunlari va vazirlar
maxkamasining q arorlari (1993,1996, 1997, 2009)
10. ISO 9000 seriyasidagi xal q aro standartlar .
11. Standartlashtirish davlat tizimiga tegishli Respublika standartlari .
12. « O‘ zbekiston Respublikasida standartlashtirishga oid ishla rini tashkil
etish » O‘ z Res . VM q arori (№93,2- fevral , 1992 yil ).
13. “ Standart ” ilmiy - texnikaviy , davriy nashr .
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Internet saytlari
14. www.Ziyonet
15. http://media.karelia.ru/kftt/julja/razdell/menu.htm
16. http://avnsite.narod.ru/physic/pp/index.htm
17. http://eianina.narod.ru/ianina/index/files/sindeni
18. http.:// www.uzsci.net
19. http.:// www.qmii, uz
20. http.:// www.ru.Welikopedia.org/wiki
21. http.:// www.techno. Edu.ru/db/sect/111
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

MAHSULOTLARNING SIFATI HAQIDA TUSHUNCHA

Sotib olish