Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 87.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 14 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Юриспруденция

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

9 Продаж

Huquq fanlarini o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ 1 Huquq fanlarini o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish Mundarija Kirish……………………………………………………………………………..3 I BOB. Huquq fani darslarida pedagogik va axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish. 1.1 Texnologiya va pedagogik texnologiya tushunchalarining mazmun mohiyati. Ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash……………..8 1.2 Huquq fanini o’rgatishda axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ………………………………………………………………………..18 II BOB. Huquqiy ta’lim va tarbiyani shakillantirishda innovatsion yondashuv 2.1 Huquq fani darsliklari va ularga qo’yiladigan zamonaviy talablar…………….23 2.2 Huquq fanini o’qitishda ilmiy adabiyotlardan foydalanishning samaradorligi……………………………………………………………………...33 Xulosa……………………………………………………………………………..41 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ……………………………………………….44 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonida huquqiy madaniyatni yuksaltirishga erishish, tom ma’noda huquqiy ongni yuksaltirish davr talabiga aylandi. Fuqarolarda yuksak huquqiy tafakkur shakllanmas ekan, turli xil nomutanosibliklar kelib chiqaveradi. Huquqiy madaniyatni shakllantirish va shu orqali qonun ustuvorligiga erishish nafaqat jamiyatning, balki o‘sib kelayotgan yoshlar uchun ham qimmatlidir. Huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati qurishning zarur sharti qonunlarga so‘zsiz itoat etishdir. Mamlakatimizda yosh avod tarbiyasi davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Shuningdek, ularni qonunlarga hurmat ruhida tarbiyalash ham muhim vazifalar sirasiga kiradi. Huquqiy demokratik davlat qurishda o‘sib kelayotgan yosh avlodning huquqiy bilimlarni mukammal egallaganligi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Mukammal ta’lim-tarbiya olgan avlod hech qanday huquqbuzarlik yoki jinoyatlar ko‘chasiga kirmaydi. Shuningdek, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushmaydi. Yurtimizda huquqiy demokratik davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Huquqiy davlatning eng muhim belgilaridan yana biri — qonun ustuvorligini ta’minlash va yuksak darajadagi huquqiy ong va madaniyatga ega bo‘lgan barkamol avlodni tarbiyalash mazkur islohotlarning o‘zagini tashkil etadi. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish, mamlakatimiz aholisi va yoshlari ongida qonunlarga hurmat ruhini singdirish masalalari juda muhim. Bugungi kunda har qanday davlatning barqaror taraqqiyoti asosini innovatsion faoliyat tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda ta’lim sohasi tizimiga, balki jamiyatning barcha sohalarining rivojiga o`zining ask ta’sirini ko`rsatadi. Yangi fikr, yangi g`oyaga, innovatsiyaga tayangan davlat yutadi. Mamlakatimizda ijtimoiy – iqtisodiy, siyosiy, madaniy sohalarda bo`layotgan tezkor o`zgarishlar ta`lim tizimini ham tubdan isloh qilishni 3 taqozo etmoqda, chunki mukammal ta`lim tizimi orqali Respublikamizning kelajak intelektual imkoniyatlarini va uni gullab yashnashi hamda rivojlanishini belgilab beruvchi yoshlarni har tomonlama ijodkor, mustaqil faoliyat yurita oladigan qilib tarbiyalashda asosiy omil bo`lib xizmat qiladi. Shuning uchun ta`limda eng muhim strategik yo`nalish ta`lim muassasalarining innovatsion faoliyati hisoblanadi.[4] Bu esa, barcha ta`lim muassasalarida, ayniqsa ijodkor, yuqori salohiyatli mataxassis kadrlarni tayyorlovchi oily ta`lim muassasalarida innovatsion texnologiya ko`rinishida faoliyat olib borish dolzarb masalalardan biri bo`lib kelgan. Bugungi kun innovatsion texnologiyalarni ilm - fan va ta`lim sohasida muvaffaqiyatli qo`llanilsa, yangi yosh avlod ana shu jahon tajribasi asosida saboq olib, ulg`aysa, davlatimizning ertangi istiqbolli kelajagi yorqin bo`lishiga shak shubha yo`q. Kurs ishining maqsadi. Bugun Yangi O'zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta'lim tizimidagi o'zgarishlar haqida to'lqinlanib so'zlamaslikning iloji yo'q. Mamlakatimizda so'nggi yillarda ta'lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish bo'yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi. Prezidentimiz ta'kidlaganidek: “ Farzandlarimiz maktabdan qanchalik bilimli bo'lib chiqsa, yuqori texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot tarmoqlari shuncha tez rivojlanadi, ko'plab ijtimoiy muammolarni echish imkoni tug'iladi. Shunday ekan, Yangi O'zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi desam, o'ylaymanki, butun xalqimiz bu fikrni qo'llab-quvvatlaydi ”. [3] Kurs ishining vazifalari. Mamlakatimizning shiddat bilan rivojlanayotgan, har soat va daqiqada o'zgarishlarga boy xalqaro maydonda raqobatbardoshligi, ta'lim, tibbiyot, iqtisodiyot va boshqa sohalarda dunyo raqobat bozoriga tengma-teng kirib borayotganligi barchamizga ma'lum. Jamiyatni demokratlashtirish, yoshlarning siyosiy erkinligini ta'minlashning muhim shartlaridan biri - Ommaviy axborot 4 vositalaridir. Respublikamizda gazetalar, jurnallar, axborotnomalar, byulletenlar, axborot agentliklari, televideniye (kabelli, efirkabelli televideniye) va radioeshittirishlar, hujjatli kino, elektron axborot tizimi, shuningdek, doimiy nomga ega bo‘lgan, davlat tasarrufidagi, mustaqil va boshqa ommaviy davriy nashrlar ommaviy axborot vositalari hisoblanadi. Demokratik islohotlarni hayotga tadbiq etish, yoshlar ongida yangicha dunyoqarshini shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining o'rni va ahamiyati katta. Yoshlar siyosiy madaniyati yetarlicha shakllanmagan joyda siyosiy bo`shliq xosil bo`ladi. Bu esa oxir - oqibat jamiyatda “Ommaviy madaniyat”, “Olomon madaniyati” degan yot mafkura va qarashlarning shakllanishiga olib keladi. Shuning uchun biz yoshlar ongida “Ommaviy madaniyat” ga bo`lgan xohishlarni, moyilliklarni vujudga kelmasligi uchun doimo yoshlar bilan ishlash, ular o`rtasida mutolaa madaniyatini hamda shu vatanga dahldorlik hissini orttirishga harakat qilishimiz zarur. Shundagina mamlakat ertasi bo`lgan yoshlarni “boy berilgan yoshlar” qatlamidan saqlab qolishimiz mumkin. Bu borada ya’ni “boy berilgan yoshlar” qatlami vujudga kelib bo`lgan ayrim davlatlar endi nima qilarini bilmay turgan paytda, biz yoshlarimizni “Ommaviy madaniyat”, “Olomon madaniyati”ning ta’sirlaridan saqlashimiz har birimizning ma’naviy burchimizdir.[1] Kurs ishining obyekti. Multimedia (‘’ko’p muhitlik’’ degan ma’noni bildiradi) zamonaviy axborotlar texnologiyasi bo’lib kompleks tushunchani anglatadi. Multimedia axborotning turli ko’rinishlari matn , jadval , grafika , nutq , animatsiya multiplikatsiya) , video tasvir , musiqa yordamida axborotni yig’ish , saqlash , qayta ishlash va uzatish vazifalarini bajaradi. Multimedia ‘’inson kompyuter’’ interaktiv (dialogig) muloqotning yangi, takomillashgan pog’onasi bo’lib , unda foydalanuvchi juda keng va har tomonlama axborot oladi. Multimedia vositalaridan xordiq chiqarish, ta’lim olish va reklama kabi sohalarda foydalaniladi. Multimedia vositalari asosida kichik maktab yoshidagi o’quvchilarga ta’lim berish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash pedagogik va psixologik nuqtai 5 nazardan juda katta ahamiyatga ega. Unda beriladigan material chuqurroq o’zlashtiriladi, vaqtni tejash imkoniyatiga erishiladi olingan ma’lumot kishi xotirasida uzoq vaqt saqlanadi, kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning passiv tiglovchi sifatida ishtirok etishi qisqarib, izlanuvchanlik va bilish faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan multimedia dasturlari tatbiq etiladi, ta’lim jarayoniga badiiylik kiritiladi. Boshqacha qilib aytganda, multimedia ta’limning emotsionalestetik ta’sirlanish, maqsadga intilish, tadqiqotchilik kabi motivlarni faollashtiradi. Ma’lumki, ta’lim oluvchi birinchi marta eshitgan mavzusining faqat to’rtdan bir qismini, ko’rgan materialining esa uchdan bir qisminigina eslab qoladi; ham ko’rib, ham eshitsa axborotning ellik foizini yodda saqlaydi. Interaktiv multimedia texnologiyalarida foydalanganda esa bu ko’rsatkich 75% tashkil etadi. Multimedia dasturlari orqali o‘qitish o‘quv materialining mazmuniy komponentlarini keng ko‘lamda tizimga keltirishga ko‘maklashadi, ta'lim oluvchilarga ta'limning to‘liq yoki qisqartirilgan variantlarini erkin tanlash va o‘tish imkonini beradi. Ta'lim vositalarining yangi shakli nafaqat muloqot, axborotlarni uzatish uchun yangi imkoniyatlarning vujudga kelishiga, balki an'anaviy ta'lim va ma'lum ommaviy axborot vositalari bilan taqqoslaganda zamonaviy madaniyatda o‘zgacha o‘rin olgan yangi muammolarning, yechimlarning, yangi kesishish nuqtalarining vujudga kelishi uchun ham imkoniyatlar yaratadi. Kurs ishining predmeti. Ko’plab mamlakatlar ta’lim tizimida shaxs ijtimoiylashuvini ta’minlovchi yetakchi omil sifatida ta’lim jarayoni e’tirof etilsa, yurtimizda shaxsning shakllanishida ta’lim va tarbiya jarayoni uzviylikda olib borilishi ta’kidlanadi. Ta’lim va tarbiya berishda nazariya va amaliyotni birga olib borish kerak. Bunda innovatsion ta’lim metodlaridan unumli foydalanish kerak. O’qituvchining innovatsion faoliyati tahlili yangilik kiritishning samaradorligini belgilovchi muayyan meyorlardan foydalanishni talab qiladi. Bunday meyorlarga yangilik, maqbullik, yuqori natijalilik, ommaviy tarjibalarda innovatsiyani ijodiy qo’llash imkoniyatlari kiradi. Yangilik pedagogik yangilik meyori sifatida o’zida 6 taklif qilinadigan yangilik darajasini mohiyatini aks ettiradi. Hozirgi davrda yurtimizda innovatsion ta’lim-tarbiyani rivojlantirishda Milliy g’oyani yanada rivojlantirishga ehtiyoj katta. Rivojlangan texnologiya zamonida yoshlarimiz ongiga Milliy g’oyamizni innovatsion yo’nalish bilan singdirish lozim. Bunda albatta bu fanni amaliy va nazariy jihatdan innovatsion va texnologik takomillashtirish zarur. 2018-yil 17-iyul kuni O’zbekiston Prezidenti huzurida ta’lim tizimi rahbarlari ishtirokida o’tkazilgan yig’ilishda inson resurslarini rivojlantirish poydevori bo’lgan, yoshlarda bilim, dunyoqarash va ma’naviyat asoslarini shakllantiruvchi umumiy o’rta ta’lim tizimini tubdan isloh qilish masalalari muhokama qilindi. Milliy g‘oya millatning milliy negizlariga tayanib rivojlanib, shakllanib boradi va shu bilan birga insoniyat erishgan ilg‘or g‘oyalarga tayanadi va ularning ta’siri asosida boyib boradi. Shuning uchun ham milliy g‘oya o'zida umuminsoniy g‘oyalarni mujassam etadi. Butun dunyoda globallashuv jarayoni bo’layotgan davrda ta’lim-tarbiyaga ehtiyoj ortib boradi. Bunda Milliy g’oya va ma’naviyat asoslari fani ham o’z o’rniga ko’ra vatan uchun har tomonlama yetuk salohiyatga ega yoshlarni tarbiyalashda muhimdir. Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, II BOB, 44 varoqdan iborat bo’lib, 15 ta O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qaror, farmonlari, o’quv qo’llanma, adabiyot va internet saytlaridan foydalanib tayyorlangan. 7 I BOB. Huquq fani darslarida pedagogik va axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish. 1.1 Texnologiya va pedagogik texnologiya tushunchalarining mazmun mohiyati. Ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash Texnologiya - grekcha so‘z bo‘lib, “texnos” san’at, mahorat “logos” ta’limot degan ma’nolarni bildiradi. “Texnologiya” atamasi orqali ashyo yoki yarim xomashyoni tayyor mahsulotga aylantirish uchun xulosasi xususiyatlarini o‘zgartirish usullari majmuasi tushuniladi va u moddiy ishlab chiqarish sohasiga taalluqlidir. Shu bois intellektual sohaga tegishli pedagogning ta’lim-tarbiya faoliyatini “texnologiyalashtirish” mumkinmi? degan savol tug‘ilishi tabiiydir. “Pedagogik texnologiya” tushunchasining kiritilishi asoslanganmi? Yaqinlargacha shaxmat o‘ynovchi, matnlarni bir tildan ikkinchisiga tarjima qiluvchi va boshqa intellektual yumushlarni bajara oluvchi texnik qurilma yaratilishi mumkinligiga ishonilmas edi. Ishlab chiqarish sohasidan ko‘chirilgan va kishilar intellektual faoliyatining ayrim qismlarini algoritmlash kabi aks jarayon hayotga kirib keldi. Bu esa pedagogik nazariya va amaliyotda yangi yo‘nalishlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Pedagogik texnologiya ko‘p jihatdan o‘tmishdagi mashxur pedagoglarning orzulariga mos keladi. Didaktikaning asoschisi Yan Amos Komenskiy o‘n yettinchi asrdayoq ta’limning "vaqt, fanlar va uslublarni moxirona taqsimlashdan" boshqa narsani talab qilmaydigan umumiy tartibini topishga harakat qilgandi. Komenskiy fikricha, idealda o‘qitishning yagona mukammal uslubi topilsa, "hamma narsa toshlari to‘g‘ri muvozanatlangan soatdek aniq, faqat ana shunday mahorat bilan yaratilgan asbobda erishish mumkin bo‘lgan 8 bexatolik bilan ilgarilaydi". Sanoatda texnik hujjatlar talablariga aniq rioya qilib, ijrochining shaxsiga bog‘liq bo‘lmagan holda kafolatlangan natija beradigan minglab texnologik jarayonlar ishlab chiqilgan. Bunday texnologik jarayonning asosi bo‘lib detalning ishchi chizmasi va yig‘ma birliklar chizmasi xizmat qiladi. Ularning talablariga aniq rioya qilish detallarning o‘zaro almashinuvchanligini ta’minlaydi, texnologik jarayonning takrorlanadigan qadamlari esa qayta tiklanadigan texnologik tuzilmani tashkil qiladi. Takrorlanadigan tuzilmani pedagogikada yaratish qiyin. Bunga o‘quv (ta’lim- tarbiyaviy) vazifalarning xilma-xilligi, ta’lim mazmuni bo‘laklari va o‘quv materiali turlarining har xilligi, ularni bilish faoliyati uslubining bir xilda namoyon bo‘lmasligi va ko‘plab boshqa omillar to‘sqinlik qiladi. Shunday bo‘lsada, AQSHda taniqli olimlar B.Blum, D.Kratvol, N.Gronlund, J.Kerroll, J.Blok, L.Anderson va boshqalar harakati bilan rejalashtirilgan natijalarga erishishni kafolatlaydigan, takrorlanadigan pedagogik tuzilmani o‘z ichiga olgan pedagogik texnologiya ishlab chiqilgandi. Sanoatda “yuksak texnologiyalar” iborasi bor. Ular, odatda, juda murakkab bo‘ladi, katta sarmoyalar sarflanishini talab qiladi, fanning so‘nggi yutuqlariga asoslanadi, xodimlardan maxsus tayyorgarlikni talab qiladi. Shunday bo‘lsada, ular mahsulotning yuqori sifati va raqobatbardoshligini, pirovard natijada salmoqli foydani ta’minlaydi. Pedagogik texnologiyani o‘qitishdagi “yuksak” uslubiyat qatoriga kiritish mumkin, ammo uning joriy qilinishi katta sarflarni talab qilmaydi. Ta’lim sifatining kaliti pirovard oqibatda alohida o‘quv yurti va aniq o‘qituvchi deydigan bo‘lsak, pedagogik texnologiyani o‘zlashtirish, asosan, pedagoglarni o‘qitishni talab qiladi. “Pedagogik texnologiya” tushunchasiga nisbatan turlicha yondoshuvlar mavjud: 9 Pedagogik texnologiya - o‘qitish jarayonining shakl, metod, usul, o‘qitish yo‘llari, tarbiya vositalarining maxsus yig‘indisi va joylashuvini belgilab beruvchi psixologik tartiblar majmui, tashkiliy-uslubiy vositalari. (B.Lixachev). Pedagogik texnologiya - kutilayotgan natijaga erishish jarayonining tavsifi (I.P.Volkov). Umuman, pedagogik texnologiya - ta’lim oluvchi shaxsiga yo‘naltirilgan, demokratik hamda takrorlanuvchan o‘qitish natijalarini kafolatlaydigan ta’lim jarayonini loyihalash, amalga oshirish va baholashning tizimli metodidir. “O‘qitish texnologiyasi” tushunchasi ilk bor 1970 yilda YUNESKO konferensiyasida yangradi. Shu tashkilot tomonidan nashr qilingan “Yashash uchun o‘qish” nomli ma’ruzada yuqoridagi atama ta’limiy jarayonni modernizatsiyalashda harakatlantiruvchi kuch sifatida aniqlandi. “Qanday o‘qish kerak?” nomli ma’ruzada esa birinchi marta unga ta’rif berildi. Unda o‘qitish texnologiyasi informatsion inqilob natijasida paydo bo‘lgan va didaktikada foydalanadigan inson o‘rtasida aloqa (muloqot) usul va vositalari yig‘indisi sifatida tavsiflanadi. Pedagogik texnologiya - bu ta’lim shakllarini jadallashtirish vazifasini ko‘zlagan o‘qitish va o‘zlashtirishning barcha jarayonlarini texnika va inson omillarida, ularning birgalikdagi harakatlari vositasida yaratish, tadbiq etish va aniqlashning izchil metodidir ( YUNESKO) O‘zbekistonda pedagoglar N.Sayidahmedov, U.Tolipov, U.Nishonaliev, A.Ochilov, N.Azizxo‘jaevalar o‘qitish texnologiyasi muammolari bilan shug‘ullanib, bu sohaga munosib hissa qo‘shib kelmoqdalar. V.P.Bespalko, M.V.Klarin, N.V.Kuzmina, V.A.Slastenin, T.Shopavalenko, A.Monaxov, D.Blok, B.Blum, T.Gilbert, R.Maydtir kabi chet ellik tadqiqotchilar xizmatlarini ham e’tirof etish zarur. Albatta, olim va mutaxassislarning qarashlari bir-biriga mos kelmasligi tabiiydir. Ba’zilari o‘qitish texnologiyasini pedagogika fani sifatida qaraydi. Zamonaviy 10 pedagogikada o‘qitish texnologiyasining asosiy tavsifi sifatida uning tizimliligi, ilmiyligi, qayta tiklanuvchanligi, qo‘shiluvchanligi, samaradorligi, sifat va motivlashganligi, algoritmlashganligi, axborotliligi, nusxa olish imkoniyati, yangi sharoitga ko‘chirish mumkinligi kabi jihatlariga e’tibor qaratiladi. O‘qitish texnologiyasi ilmiy asoslangan didaktik jarayon loyihasini amalga oshiruvchi va yuqori darajadagi samaradorlik, ishonchlilik va kafolatga ega natijalarga molik pedagogik faoliyatdir. O‘qituvchining bu boradagi faoliyati mezonlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi: - maqsadning aniqligi va uni tashxis etish mumkinligi; - o‘rganilayotgan mavzuga oid nazariy va amaliy masalalar va uni yechish usulining tizimli tarzda taqdim etilishi; - mavzularning ketma-ketligi, mantiqiyligi, bosqichma-bosqich bayon etilishi; - o‘quv jarayonining har bir bosqichida ishtirokchilarning o‘zaro harakat usularining ko‘rsatilishi; - o‘qituvchining eng samarali o‘qitish vositalaridan foydalaninshi; - o‘qituvchi va talabalar faoliyatining motivatsion ta’minlanishi bu jarayonda ularning shaxsiy kasbiy fnksiyalarining namoyon bo‘lishi (erkin tanlash, kreativlik, bahslashuv va h.z.) Shunday qilib, o‘qitish texnologiyasi deganda didaktik masalalar yechimiga yo‘naltirilgan yoki oldindan loyihalangan pedagogik jarayonni amaliyotga rejali va izchil tadbiq etadigan pedagogning ketma-ketli o‘zaro bog‘liq harakatlari tizimi tushuniladi. Ta’kidlash joizki, o‘qitish texnologiyasi nafaqat didaktik jarayoning o‘zi sifatida, balki uning 11 pedagog faoliyatining loyihalash natijasi sifatida ham qaralishi mumkin. Pedagogik nashrlarda o‘qitish metodlarini faol va passiv guruhlarga ajratish mavjud. Agar har bir metod belgilangan muayyan maqsadni yechishda o‘z o‘rnida ishlatilsa shubhasiz faoldir. Pedagogik texnologiyalar ham talabalar faolligining yuqori darajasini ta’minlash asosida oldindan belgilangan maqsadga erishishga qaratiladi, shu boisdan bu qismda pedagogik amaliyot uchun notanish bo‘lgan chet el didaktikasiga oid metodlar haqida fikr yuritiladi. Amerikaning “Street law” (ko‘cha qonuni) dasturi bugungi kunda ko‘plab davlatlar tomonidan asrga olingan va ta’lim jarayoniga o‘rnashib qolyapti. Bunga sabab dasturdan o‘rin olgan yuzlab o‘qitish metodlarining faoligi , jozibaliligi va ta’sirchanligidir. Ular yordamida talabalar o‘z fikrlarini erkin ifodalash, axborotlarni tanqidiy qabul qilish, jamoada ishlash, o‘z mavqeini mustahkamlash, fikrlarni himoya qilish, haq- huquqlarini anglab yetish kabi imkoniyatlarga tezda ega bo‘ladi. O‘qituvchi esa didaktik jarayonda bu metodlardan oqilona foydalanmog‘I, mavzu bo‘yicha o‘quv elementlarini murakkabligi va vaqt muddatiga qarab o‘zlashtirmog‘i lozim. O‘zbekistonda yaratilayotgan pedagogik texnologiyaning ba’zi tamoyillari: Ta’lim oluvchi shaxsiga yo‘naltirilganlik. (Ta’lim jarayonini ta’lim oluvchining qiziqishi, individual xususiyatlari, bilim olish imkoniyatlariga muvofiq olib borish). Ta’lim jarayonini demokratlashtirish. (Ta’lim jarayonini tashkil etish va uni olib borishda pedagog va ta’lim oluvchining teng huquqliligini ta’minlash). Ta’lim jarayonini axborot-kommunikatsion texnologiyalar asosida tashkil etish. (Ta’lim oluvchilarga axborot uzatishning eng samarali vositalari hisoblangan 12 virtual ma’ruza, virtual tajriba stendlarini yaratish va ulardan dars va ta’lim oluvchilarning mustaqil ishlarida erkin foydalanishni ta’minlash). Ilmiy tadqiqot orqali bilim olish. (Ta’lim oluvchilarning yakuniy xulosa, tushuncha, qonun-qoidalarni o‘zlari mustaqil ilmiy tadqiqot natijasida keltirib chiqarishlariga erishish). O‘quv materiallarini modullarga ajratib o‘zlashtirish. Bilimlarni o‘zlashtirishga differansiallashgan yondashuv. Shuningdek e’tibor berish lozim bo‘lgan jihatlar: 1.Fanlar o‘qitilishining o‘ziga xosligiga asoslangan holda amaliy mashg‘ulot va mustaqil ish salmog‘ini oshirish, ta’lim oluvchilarda amaliy ko‘nikma va malakalarni bosqichma-bosqich shakllanishini nazorat qilib borish. 2. Ta’lim oluvchilarning mustaqil ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish. Pedagogik texnologiyaning qoidalari: “Ekvivalentli amaliyot” qoidasi. (Ta’lim jarayoni yakunida ta’lim oluvchidan qanday bilim, ko‘nikma va malakalarni namoyish qilish talab qilinsa, o‘quv jarayonida ularga teng kuchli materialni yetkazishi lozimligini anglatadi.) “Analogik amaliyot” qoidasi. (Ta’lim oluvchilar imtihonda qanday harakatlarni ko‘rsatish talab qilinsa, ular o‘quv jarayonida ham ana shunga o‘xshash harakatlarda mashq qilishlari lozim. “Natijani bilish qoidasi” (Har bir o‘tkazilgan nazorat natijasi ta’lim oluvchiga tezlik bilan ma’lum qilinishi zarur. “Ijobiy mustahkamlovchi reaksiyalar” qoidasi. (Ta’lim oluvchining erishgan har bir yutug‘iga o‘qituvchi o‘z vaqtida e’tibor qilib, uni rag‘batlantirib borishi kerak. 13 Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tadbiq etishdagi asosiy omillar: -jamoaning potensial imkoniyatlaridan samarali foydalanish; -shaxsning ichki imkoniyatlarini yuzaga chiqarish; -shaxsning ma’naviy energiyasidan foydalanish; -talabalarning o‘zaro “hamkorlik” munosabatidan foydalanish; -talaba ongiga multimediya materiallari, elektron darsliklar, masofadan turib o‘qitish kabipedagogik texnologiyalar orqali ta’sir etish; -m uammoli masalalarni munozara usulidan foydalanib yechimini topish yo‘lini izlashga o‘rgatish; -talaba ongiga ilmiy-amaliy o‘yinlar orqali ta’sir qilish. Huquq fani bo‘yicha dars beruvchi mutaxasis dars jarayonida quyidagi pedagogik texnologiya va metodlardan samarali foydalanishi maqsadga muvofiqdir: yelpig‘ich texnologiyasi, charxpalak metodi, “Muammoli” texnologiyasi, “Bilits” yoki “To‘g‘ri joylashtirish” metodi, FSMU - texnologiyasi, Bumerang texgologiyasi. Ta’lim jarayonida interfaol usullar. Huquq fanlarini o‘qitishda interfaol usullardan foydalanishga katta ahamiyat berish lozim. Ulardan dars jarayonida foydalanish talabalar faolligini keskin oshiradi. Bundan tashqari, mashg‘ulot o‘tkazishning rolli o‘yin, xizmat o‘yinlari singari shakllari asl mohiyatiga ko‘ra madaniy tadbirdir. Chunki, ular ta’lim shakllari bilan san’at elementlarining qo‘shilib ketishi natijasida vujudga kelgan. Dars jarayonida badiiy asarlardan parchalar keltirish, she’rlarni ifodali o‘qish, sahna asarlaridan parchalar ijro etish, o‘quvchilarning ham aqliy, ham hissiy emotsional faolligini keskin oshirishga xizmat qiladi. 14 Amaliy tahlillar ta’lim jarayonida katta samaraga ega bo‘lish uchun o‘quv jarayonida interfaol didaktik o‘yinlar va mashq qildirgichlardan foydalanishni taqozo etadi. Ular o‘quvchilarning jamoa bo‘lib yoki individual faoliyatini, kasbiy malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Interfaol o‘yinlar ma’lum bir kasbiy sifatlarga va malakaga ega bo‘lajak o‘qituvchi shaxsini shakllantirish maqsadida kelajakda kasbiy faoliyati bilan bog‘liq vaziyatlarni modellashtirish imkoniyatini beradi. Aynan didaktik o‘yinlar va mashq qildirgichlarni yaratish elektron o‘quv-metodik majmualar yaratishda katta qiyinchiliklar tug‘diradi. Bu qiyinchilik dasturiy-texnik va metodik qiyinchiliklar bilan bog‘liq. Bularni tashkil qilish esa o‘qituvchidan katta mahoratni talab qiladi. Dars o‘tish jarayonida quyidagi trening(texnologiya)lardan foydalanish mumkin: “Ierarxiya” texnikasi - oddiydan murakkabga, murakkabdan oddiyga o‘tish usullarini qo‘llash orqali ularni mantiqiy, tanqidiy, ijodiy fikrlashga o‘rgatishga qaratilgan. “Talaba” treningi - o‘quvchi-talabalar bilan individual holda ishlash orqali o‘qituvchi va o‘quvchi-talaba o‘rtasidagi to‘siqni yo‘q qilish, hamkorlikda ishlash yo‘llarini o‘rgatishga qaratilgan. “Muloqot” texnikasi - o‘qituvuchilarni auditoriya diqqatini o‘ziga jalb etish, dars jarayonida hamkorlikda faoliyat ko‘rsatishga, uni tashkil etishni o‘rgatishga qaratilgan. “Boshqaruv” texnikasi - o‘qituvchilarni auditoriyani boshqarishdagi usullari hamda o‘quvchi-talabalarni ish jarayonida boshqarish usullari bilan tanishtiruvchi va o‘rgatishga qaratilgan. “Tarmoqlar” metodi - o‘quvchi-talabani mantiqiy fikrlashi, umumiy fikr doirasini kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan foydalanishni o‘rgatishga qaratilgan. 15 Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish milliy iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. O’quv fanlari bo’yicha elektron o’quv vositalarining yaratilishi mazkur fanlarni o’qitishda zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini yanada kengaytiradi. Bu o’z navbatida, talabalarning mazkur fanlar bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirishlarining asosiy omili bo’lib, ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshiradi.[14] Multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega: 1) berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyati bor; 2) ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi: 3) ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish; 4) olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bulganda amaliyotda qo`llash imkoniyatiga erishiladi. Informatika va axborot texnologiyalari fundamental fan sifatida kompyuter axborot tizimlari negizida istalgan ob’ektlar bilan boshqaruv jarayonlarini axborot jihatidan ta’minlashni barpo etish metodologiyasini ishlab chiqish bilan shug’ullanadi. Shunday fikr ham mavjudki, fanning asosiy vazifalaridan biri — axborot tizimlari nima, ular qanday o’rinni egallaydi, qanday tuzilmaga ega bo’lishi lozim, qanday ishlaydi, uning uchun qanday qonuniyatlar xos ekanligini aniqlashdir. Yevropada informatika sohasida quyidagi asosiy ilmiy yo’nalishlarni ajratib ko’rsatish mumkin: tarmoq tuzilmasini 16 ishlab chiqish, kompyuterli integratsiyalashgan jarayonni ishlab chiqarish, iqtisodiy va tibbiy informatika, ijtimoiy sug’urta va atrof-muhit informatikasi, professional axborot tizimlari. Multimedia tizimining paydo bo’lishi ta’lim, fan, san’at, kompyuter treninglari, reklama, texnika, tibbiyot, matematika, biznes, ilmiy tadqiqot kabi bir qancha kasbiy sohalarda revolyutsion o’zgarishlar yuzaga kelishiga olib keldi. Kompyuterlarni ta’lim tizimida qo’llash g’oyasi ancha ilgari paydo bo’lgan bo’lgan bo’lsada, ta’lim tizimining barcha sohalarida axborot texnologiyalarini qo’llash multimedia qurilmalari bilan jihozlangan kompyuterlar paydo bo’lgach to’liq ma’noda amaliyotga joriy etilib boshlandi. Multimedia vositalarini ta’limda qo’llash quyidagilarga imkoniyat yaratadi: • ta’limning gumanizasiyalashuvini ta’minlash; • o’quv jarayonining samaradorligini oshirish; • ta’lim oluvchining shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish (o’zlashtirganlik, bilimga chanqoqlik, mustaqil ta’lim olish, o’zini o’zi tarbiyalash, o’zini o’zi kamol toptirishga qaratilgan qobiliyatlilik, ijodiy qobiliyatlari, olgan bilimlarini amaliyotga qo’llay olishi, o’rganishga bo’lgan qiziqishi, mehnatga bo’lgan munosabati); • ta’lim oluvchining kommunikativ va ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirish; • kompyuter vositalari va axborot elektron ta’lim resurslari yordamida har bir shaxsning alohida (individual) ta’lim olishi hisobiga ochiq va masofaviy ta’limni individuallashtirish va differensiyalash imkoniyatlari sezilarli darajada kengayadi; • ta’lim oluvchiga faol bilim oluvchi subyekt sifatida qarash, uning qadrqimmatini tan olish • ta’lim oluvchining shaxsiy tajribasi va individual xususiyatlarini hisobga olish; • mustaqil o’quv faoliyatini olib borish, bunda ta’lim oluvchi mustaqil o’qib va rivojlanib boradi; 17 • ta’lim oluvchilarda, o’zlarining kasbiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajarish uchun hozirgi tez o’zgaruvchan ijtimoiy sharoitlarga moslashuviga yordam beradigan zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish ko’nikmalarini hosil qilish. Multimedia vositalari yordamida shaxsga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirish jarayoni zamonaviy, ko’ptarmoqli, predmetga yo’naltirilgan multimediali o’quv vositalarini ishlab chiqishni va foydalanishni talab etadi. Ular tarkibiga keng ma’lumotlar bazasi, ta’lim yo’nalishi bo’yicha bilimlar bazasi, sun’iy intellekt tizimlari, ekspert-o’rgatuvchi tizimlar, o’rganilayotgan jarayon va hodisalarning matematik modelini yaratish imkoniyati bo’lgan laboratoriya amaliyotlari kiradi. Ta’lim oluvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish va ularning manfaatdorligini (motivasiyasini) oshirishga ko’maklashish imkoniyatlariga ko’ra, shuningdek, har xil turdagi multimediali o’quv axborotlarining uyg’unlashuvi, interfaollik, moslashuvchanlik sifatlariga ko’ra multimedia foydali va mahsuldor ta’lim texnologiyasi hisoblanadi. Interfaollikning ta’minlanishi axborotlarni taqdim etishning boshqa vositalari bilan taqqoslaganda raqamli multimedianing muhim yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta’lim oluvchining ehtiyojlariga mos ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. Interfaollik ma’lum bir darajada axborotlarni taqdim etishni boshqarish imkonini beradi: ta’lim oluvchilar dasturda belgilangan sozlovlarni individual tarzda o’zgartirishi, natijalarini o’rganishi, foydalanuvchining muayyan xohishi haqidagi dastur so’roviga javob berishi, materiallarni taqdim etish tezligini hamda takrorlashlar sonini belgilashi mumkin. Lekin multimediadan foydalanishda bir qator jihatlarni e’tiborga olish muhim. Multimediada taqdim etilayotgan o’quv materiallari tushunish uchun qulay bo’lishi, zamonaviy axborotlar va qulay vositalar orqali taqdim etilishi talab qilinadi.[13] 1.2 Huquq fanini o’rgatishda axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 18 Huquqiy ta’lim tizimi, uning mazmuni, maqsad va vazifalari, tamoyillari huquqiy ta’lim nazariyasini tashkil etib, huquqiy ongni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, huquqiy ta’lim nazariyasini quyidagi tushunchalarning mazmuni va ta’riflariga aniqlik kiritish bilan boyitish muhim nazariy va hayotiy-amaliy ahamiyatga ega: Huquqiy ta’lim - hayotiy-amaliy faoliyatda qo’llash uchun va egallanishi zarur bo’lgan huquqiy ma’lumot va ko’nikmalarni shakllantirishga qaratilgan, tizimli, rejali va muayyan maqsadga yo’naltirilgan nazariy va amaliy faoliyat jarayoni. Huquqiy tarbiya — huquqiy ong va madaniyatni shakllantirishga qaratilgan, turli shakllarda amalga oshiriladigan amaliy harakatlar va faoliyat tizimi. Huquqiy ta’lim tizimi — egallanishi zarur bo’lgan huquqiy ma’lumot va ko’nikmalarni tadrijiy shakllantirishga xizmat qiladigan va o’zaro uzviy bog’langan huquqiy ta’lim bosqichlarini o’z ichiga olgan tizim. Huquqiy tarbiya tizimi — huquqiy tarbiya jarayoni qismlarining yig’indisi bo’lib, uning muayyan tartibi va uyushtirilishini ta’minlaydigan tizim. Huquqiy ta’lim jarayoni — zarur huquqiy bilimlar va ko’nikmalarni shakllantirish bilan bog’lik faoliyat majmui. Huquqiy ta’lim mazmuni - zaruriy huquqiy bilimlar va ko’nikmalarni shakllantirish jarayoni bilan bog’lik, elementlar yig’indisi. Huquqiyni o’qitish — reja asosida alohida mavzularga doyr huquqiy bilimlar va ko’nikmalarni shakllantirishga qaratilgan uslub, vosita, texnologiyalar tizimi. Huquqiy ko’nikma — egallangan huquqiy bilimlarni amalda qo’llash bilan bog’liq mahurat. Huquqiy malaka - huquqiy bilimlar va ko’nikmalarni o’zlashtirish natijasida orttirilgan tajriba. Huquqiy faollik - egallangan huquqiy bilim va ko’nikmalarni amalda qo’llashga intilish bilan bog’lik faoliyat. 19 Huquqiy savodxonlik - zarur huquqiy bilimlar, ko’nikma va malaqaning egallanganlik darajasi.[14] Barcha davrlarda ham barkamol avlodni tarbiyalash unga ta’lim berish to’g’risida qayg’urganlar va bu izlanishlar hozirga qadar ham davom etmoqda. Bugungi kunda zamonaviy ta’lm texnologiyalari asosida barkamol avlodni tarbiyalash muammosini o’rganishga doir ahamiyatli nazariy va amaliy tajribalar to’plangan Jismonan sog`lom, bilimli, ma'naviy barkamol, yetuk insonni tarbiyalash mavzusi sharq allomalari tomonidan chuqur o`rganilgan. Arastu, Ibn Sino, Bahovuddin Naqshbandiy, Najmiddin Kubro kabi ulug` allomalarning asarlari va nazariy ta'limotlarida ham yosh vujudni kamol toptirish, tarbiyalashga katta ahamiyat qaratilganligi bejiz emas. Azaldan zukko ajdodlarimiz o`z milliyligini, ma'naviy boyligini saqlabgina qolmasdan, ezgulik, ilmu ma'rifat, mustaqillik singari ezgu g`oyalar sari intilganlar. Millatimizga xos ana shunday intilish, millatparvarlik, vatanparvarlik, insonparvarlik kabi fazilatlar, shuningdek, buyuk mutafakkirlar hamdama'rifatchilar xatti harakatlari tufayli xalqimiz har qanday sharoitlarda ham barkamol, ma'nan yetuk farzandlar tarbiyalash vazifasini yoddan chiqarmagan. Ijtimoiy fanlar va huquqni o'rganishda AKTdan foydalanish talabalarda bilim faolligini shakllantirishga va o'quv faoliyatini rag'batlantirishga yordam beradi. O'quv jarayonida AKT dan foydalanish didaktik materiallar ro'yxatini to'plash va kengaytirish imkonini beradi, ko'rish muammolarini hal qiladi. O'qituvchi tomonidan materialni tushuntirish Power Point dasturidan foydalangan holda yaratilgan taqdimotlar bilan birga bo'lishi mumkin. Amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning amaliy ish va test topshiriqlarini bajarish orqali bilimini tekshirish imkonini beruvchi multimediali elektron darsliklardan foydalanish mumkin. AKT darsning turli bosqichlarida qo'llaniladi. Masalan, AKT o'qituvchi tomonidan tarqatma materiallarni loyihalash va takrorlash, dars rejalarini tuzish va ma'ruza materialini tayyorlashda qo'llaniladi. Yangi bilimlarni o'zlashtirish bosqichida axborot- 20 kommunikatsiya texnologiyalaridan muammoli vaziyatlar yaratish, ma'lumotlarni qidirish, jadvallar, diagrammalar to'ldirish, hisobotlarni tinglash va kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda bajarilgan talabalarning individual ijodiy ishlarini umumlashtirish uchun foydalaniladi.[13] AKT yordamida yangi bilimlarni mustahkamlash bosqichida amaliy topshiriqlarni bajarish, vaziyatli masalalar, turli murakkablikdagi test topshiriqlarini yechish mumkin. Kompyuterda bilimlarni an'anaviy nazorat qilish bilan solishtirganda muhim afzalliklarga ega: talabalar ishining turli tezligi hisobga olinadi, vazifalar murakkablik darajasiga qarab farqlanadi va baholashning ob'ektivligi oshadi. Ijtimoiy fanlar va huquqshunoslik darslarida AKTdan foydalanishning quyidagi shakllari mavjud: -Word dasturida ishlash: hujjatli va uslubiy majmualar matnlari, testlar, didaktik tarqatma materiallar va boshqalar. -Power Point dasturida ishlash: o'qituvchilar va talabalarning multimedia taqdimotlari, ma'ruzalarni qo'llab-quvvatlash, mustaqil ishlarni tashkil etish; -Excelda ishlash: diagrammalar, jadvallar; -Internet va ommaviy axborot vositalaridan foydalanish: qo'shimcha materiallar (matnlar, xaritalar, rasmlar); -nashriyotda ishlash: ma'lumotnoma va umumlashtiruvchi materiallar, O‘qituvchi bitta kompyuterdan “elektron doska” sifatida foydalanadi. Dasturiy ta'minot sifatida juda ko'p miqdordagi fotosuratlar, videolar, audio materiallar, turli mavzulardagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan CD, DVD formatidagi tayyor dasturiy mahsulotlar materiallari ishlatiladi. Kompyuterni qo'llab- quvvatlash bilan ishlash. Sinf xonasida bir nechta kompyuterlar o'rnatilgan bo'lib, ular uchun o'quvchilar guruh bo'lib yoki navbat bilan ishlaydi. Bu darslarda o`quvchilarga amaliy topshiriqlar, o`quv va nazorat mashqlarini bajarishni taklif qilish maqsadga muvofiqdir. Shunday qilib, talabalarning bilim darajasini individual va to'liq tahlil qilish va ularga ob'ektiv baho 21 berish, shuningdek, talabalar tomonidan bilimlarni o'zlashtirishdagi zaif tomonlarni aniqlash mumkin. Internet resurslaridan foydalangan holda an'anaviy dars. Ushbu darsda o'rganilayotgan kurs bo'yicha o'quv-uslubiy yordam sifatida CD-tashuvchilardagi turli xil elektron nashrlar (darsliklar, o'quv qo'llanmalar, muammoli kitoblar, lug'atlar, testlar va boshqalar) va o'quv Internet resurslaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bu materiallardan o`qituvchi darsga tayyorgarlik ko`rishda, darsning turli bosqichlarida (tushuntirish, mustahkamlash, nazorat qilish) foydalanishi kerak. Internet resurslari axborot-kommunikatsiya muhitining bir qismi bo‘lib, o‘qituvchi ulardan darsga tayyorgarlik ko‘rishda ham foydalanishi, ham dars ishiga kiritishi mumkin. Ijtimoiy fanlar va huquq fani o'qituvchisiga axborot va ta'lim resurslari saytlari yaxshi yordam beradi. Ijtimoiy fanlar va huquqshunoslik darslarida AKTdan foydalanishda talabalar kerakli ma’lumotlarni izlash, to‘plash, tahlil qilish va saqlash, modellashtirish va loyihalash ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Hammasiga egalik qilish Bu ko'nikmalar o'quvchilarning axborot kompetentsiyasining asosini tashkil qiladi. Shuningdek, AKTdan foydalanish darsni jozibador vachinakam zamonaviy qiladi. AKT dan foydalanilgan darslarda o‘quv jarayonini individuallashtirish amalga oshiriladi, nazorat va xulosalar xolis va o‘z vaqtida amalga oshiriladi, o‘quvchilarning fikrlash jarayonlari faollashadi, o‘quv motivatsiyasi darajasi oshadi.[15] 22 II BOB. Huquqiy ta’lim va tarbiyani shakillantirishda innovatsion yondashuv 2.1 Huquq fani darsliklari va ularga qo’yiladigan zamonaviy talablar Ta’lim mazmunining oydinlashtirilishida o‘quv adabiyotlarining roli katta. Ular o‘quvchilar egallashi kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikmalarning asosiy manbai bo‘lib xizmat qiladi. O‘quv adabiyotlari- muayyan ta’lim turi (yo‘nalishi yoki mutaxassisligi) o‘quv rejasida qayd etilgan fanlar bo‘yicha tegishli o‘quv dasturlari asosida zarur bilimlar majmuasi keltirilgan, o‘zlashtirish uslublari va didaktikasi yoritilgan (shu jumladan, xorijiy tarjimalar) manba bo‘lib, ikki xil shaklda tayyorlanadi: An’anaviy (bosma) o‘quv adabiyotlar - ta’lim oluvchilarning yoshi va psixo- fiziologik xususiyatlari, ma’lumotlar hajmi, shriftlari, qog‘oz sifati, muqova turi va boshqa ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holda qog‘ozda chop etiladigan manba. Elektron o‘quv adabiyotlar - zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma’lumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni interaktiv usulda taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo‘lgan manba. 23 Darslik - davlat ta’lim standarti, o‘quv dasturi, uslubiyati va didaktik talablari asosida belgilangan, milliy g‘oya singdirilgan, muayyan o‘quv fanining mavzulari to‘liq yoritilgan, tegishli fanning asoslarini mukammal o‘zlashtirilishiga qaratilgan hamda turdosh ta’lim yo‘nalishlarida foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan nashr. Darslik o‘quv jarayonining zarur qismidir. Ko‘p vaqtlardan beri u o‘qitishning eng muhim vositasi hisoblanadi. Har bir o‘quv fanining mazmuni darslikda batafsil yoritiladi. Darslik tegishli fanga oid ilmiy bilim asoslarini dasturga va didaktika talablariga muvofiq ravishda bayon qiluvchi kitobdir.[14] Darsliklar quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) motivatsion vazifa - bu vazifa o‘quvchilarni ushbu fanni o‘rganishga yo‘naltiradigan, ularda ishga pozitiv munosabati va qiziqishini shakllantiruvchi rag‘bat (sabab)larni hosil qilishdan iborat; 2)axborot vazifasi o‘quvchilarga axborotlarni yetkazish, samarali usullar yordamida ularning bilimlari hajmini kengaytirishga imkon beradi; 3) nazorat-tuzatish (mashq qilish) vazifasi- ta’lim jarayoni, uning natijalarini tekshirish, o‘quvchilarda o‘zini baholash va tuzatish layoqati hamda zarur bo‘lgan ko‘nikma, malakalarni shakllantirish uchun o‘rganish mashqlarini tavsiya etishni nazarda tutadi. 4) muvofiqlashtirish vazifasi material ustida ishlash jarayonida ta’limning boshqa vositalari (haritalar, ko‘rgazmali materiallar, diapozitiv va boshqalar)ni jalb etishni ifodalaydi; 5)rivojlantiruvchi-tarbiyalovchi vazifasi darslik mazmunining o‘quvchilarga ma’naviy-axloqiy ta’sir ko‘rsatishi, kitoblar bilan ishlash jarayonida ulardan 24 mehnatsevarlik, faol fikrlash, ijodiy qobiliyat kabi sifatlarni shakllantirishdan iborat; 6) o‘qitish vazifasi darslik bilan ishlashda mustaqil bilim olish uchun zarur bo‘lgan konpekt yozish, umumlashtirish, asosiysini ajratib ko‘rsatish, mantiqiy eslab qolish kabi malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam berishida ko‘zga tashlanadi. Maktab islohoti va xalq ta’limini qayta qurish darslik yaratuvchilari oldiga bir qator talablar qo‘yadi. Darsliklar oldiga qo‘yiladigan talablar: 1. Har qaysi o‘quv fani uchun yaratiladigan darslikda ilmiy bilimlar tizimi va uning hajmi dastur talablariga hamda shu sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlariga mos keladigan bo‘lishi kerak. 2.Darslikda bayon qilingan ilmiy bilimlarning nazariy asoslari va g‘oyaviy yo‘nalishi tizimli va izchil bo‘lishi, darslikda keltirilgan dalillarning ishonchli bo‘lishi, ular to‘g‘ri tahlil, aniq ta’rif etilishi, tegishli xulosalar chiqarilishi hamda shu orqali o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash, eng yaxshi insoniy fazilatlar tarkib topishini ta’kidlashi lozim. Nazariy bilimlar ishlab chiqarish amaliyoti bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. 3.Darslikda bayon qilinayotgan materialning xarakteriga bog‘liq holda tegishli qoida va ta’riflar berilishi, dalillar keltirilishi hamda darslik yaxshi bezatilgan bo‘lishi, ba’zi materiallar rasm, sxema, diagramma va boshqa illyustratsiyalar bilan boyitilishi talab etiladi. 4. Darslik o‘quvchilar tushunishi oson bo‘lgan jonli tilda yozilishi, ayni zamonda fikrlar aniq va qisqa bo‘lishi kerak. Darslikda ta’lim mazmunining muhim komponentlari o‘z ifodasini topgan bo‘lishi lozim: tabiat, jamiyat, texnika, insoniyat, faoliyat usullari, tushuncha va iboralar to‘g‘risidagi nazariy bilimlar, nazariya va qonuniyatlar, metodologik va qimmatli fikrlar bo‘lishi kerak. Darslik 25 materiallari o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash, ma’naviyat, axloqiy-hulqiy tushuncha va odatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Unda materiallarning izchil, sistemali bayon etilishiga, bilish metodlari bilan uzviy bo‘lishiga e’tiborni qaratish kerak. Darslikda o‘quvchi ijodiy qobiliyatini, bilish imkoniyatlarini oshirish, mustaqil bilishni shakllantirish yuzasidan topshiriqlar, ko‘rsatma, yo‘l-yo‘riqlar, tavsiyalar beriladi. Darslikda darsda EHMlardan foydalanish imkoniyatlari ham ko‘rsatiladi. Ta’lim mazmuni yana o‘quv qo‘llanmalarda ham o‘z ifodasini topgan bo‘lib, undagi materiallar darslik imkoniyatlarini kengaytiradi va yangi, qo‘shimcha ma’lumot xarakteridagi materiallarni o‘z ichiga oladi. Elektron darslik - kompyuter texnologiyasiga asoslangan o‘quv uslubini qo‘llashga, mustaqil ta’lim olishga hamda fanga oid o‘quv materiallar, ilmiy ma’lumotlarning har tomonlama samarador o‘zlashtirilishiga mo‘ljallangan bo‘lib: - o‘quv va ilmiy materiallar faqat verbal (matn) shaklda; - o‘quv materiallar verbal (matn) va ikki o‘lchamli grafik shaklda; - multimedia (multimedia - ko‘p axborotli) qo‘llanmalar, ya’ni ma’lumot uch o‘lchamli grafik ko‘rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman verbal (matn) shaklda; -taktil (his qilinuvchi, seziladigan) xususiyatli, o‘quvchini "ekran olamida" stereo nusxasi tasvirlangan real olamga kirishi va undagi ob’ektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini yaratadigan shaklda ifodalanadi. O‘quv qo‘llanmalari sifatida ta’lim muassasalarida mashq va masalalar to‘plami, xrestomatiyalar, lug‘atlar, ma’lumotnomalar, tarix va geografiya kartalari, ensiklopediyalar, programmalashtirilgan elektron hisoblash vositalari, sinfdan tashqari o‘qish uchun kitoblar, slayd, videofilm, magnitafon yozuvlari, o‘quvchilar uchun u yoki bu darslikka mos holda yozilgan uslubiy qo‘llanma va 26 boshqalar kiradi. O‘quv qo‘llanma - darslikni qisman to‘ldiruvchi, muayyan fan dasturi bo‘yicha tuzilgan va fan asoslarining chuqur o‘zlashtirilishini ta’minlovchi, ayrim bob va bo‘limlarni keng tarzda yoritishga yoki amaliy mashq va mashg‘ulotlar yechimiga mo‘ljallangan nashr.[14] Innovatsiya – bu kalajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo`lsak, uni aynan innovatsion g`oyalar, innovatsion yondashuv asosida boshlashimiz kerak. Birinchi prezidentimiz Islom Karimovning 1992 – yil 8 – iyuldagi “Ilm – fanni davlat yo`li bilan qo`llab quvvatlash va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish to`g`risida” gi farmoni va O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992 – yil 21 – iyuldagi “Ilm – fanni rivojlantirishni va innovatsiya faoliyatini davlat yo`li bilan qo`llab – quvvatlash choralari to`g`risida” gi qarori ilm – fan va inovatsiyalarni rivojlantirish sohasidagi dastlabki asosiy hujjatlardir. Birinchi Prezidentimiz 2006 – yil 7 – avgustdagi “Fan va texnologiyalar rivojlanishining muvofiqlashtirish va boshqarishni takomillashtirish chora – tadbirlari to`g`risida” gi qaroriga muvofiq, Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya moliyalashtirishni davlat tomonidan tartibga solish, uning say – harakatlarini ustuvor sohalarga yo`naltirishga qaratilgan islohotlar davom ettirildi. Sir emaski, XXI – asr texnika va texnologiya asri. Ha, bu nom bejizga berilmadi atrof muhitda sodir bo`ladigan hodisalar uni o`rganishga bo`lgan qiziqishni yanada orttirdi. Bu qiziqish ortidan ilm – fan sohasida misli ko`rilmagan kashfiyotlar paydo bo`ldi va paydo bo`lmoqda. Kundan kunga kishini hayratga soladigan yangiliklar yaratilmoqda. Bu borada O`zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Islom Karimov quyidagi fikrlarini keltirib o`tish o`rinlidir: “Kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratildi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo`lishi farzandlarimizning bugun qanday ta`lim va tarbiya olishiga bog`liq” Darhaqiqat, farovon kelajak poydevori hozirda unib – o`sib kelayotgan yoshlar xisoblanadi. Shu sababli, ularning yuqori bilim va ko`nikmalarga ega bo`lib voyaga yetishlari muhim omildir.[2] 27 Innovatsoin faoliyat - pedagogning o`z kasbini takomillashtirishdagi mavjud shakl va vositalarni egallashga ijodiy yondoshuvini nazarda tutadi. Ta`limdagi innovatsiyalar va innovatsion pedogogik faoliyat haqida barqaror va hammaga ma`qul bo`lgan ilmiy tasavvurlar va tasniflar shu paytgacha mukammal tarkib topgan emasligini ham e’tirof etish lozim. Bunday holatning asosiy sabalaridan biri ta`limga yo`naltirilgan ilmiy bilimlar tizimi o`rtasidagi qiyinchilik bilan yengib o`tiladigan uzulishlardir. Innovatsiyalar dolzarb, muhim ahamiyatga ega bo`lib, bir tizimda shakllangan yangicha yondashuvlardir. Ular tashabbuslar va yangiliklar asosida tug`ilib, ta`lim mazmunini rivojlantirish uchun istiqbolli bo`ladi. O’qituvchilik- inson jamiyati tarix boshlanganda e’tiboran davom etib, shu bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik e’tiborga loyiq e’zozlab kelingan kasbdir. O’qituvchi hamma ta’lim sohasida ham o’qituvchi hisoblanadi xoh u bog’chada xoh u maktab yoki universitet va instutlarda bo’lsin. Uning mavqei ta’lim beruvchi inson va psixolog sifatida qaraladi. Uni psixolog deyishimizda esa uning hamma o’quvchilarga harakteriga mos ravishga to’g’ri muomala qilishini olsak bo’ladi. Dunyoda bitta kasb bor: o’qituvchilik. Qolganlari esa uning hosilasidir deb bekorga aytishmagan . Shu sababli ham o’qituvchilarning jamiyatda o’rni yuksak baholanadi. Ammo o’qituvchilarga qo’yiladigan alohida talablar mavjud. Bu talablar turli sohalarda turlicha qo’yiladi. Zamonaviy huquq o’qituvchisiga qo’yiladigan talablar •U o’z sohasi bo’yicha ya’ni, huquq sohasini chuqur bilishi lozim; •Unda vatanparlik ruhi kuchli bo’lishi. •Ta’limva metodikani bilishi; •O’quvchilarga huquqa to’g’ri yondoshini o’rgatishi. •O’tyotgan mavzu va darslaridagi ilmlarini o’quvchilar hayotida foydalana olishlarini ta’minlashi; •O’quvchilarga siyosiy jarayonlar haqida tushunchalar berishi; 28 •Ularga fanning dolzarbligini tushuntirishi. •Zamonaviy fikrlar yuritishi; •O’z ilmiga ijodiy yondashishi; •Keng bilim va saviyaga ega bo’lishi; •huquqshunoslik, zamonaviy huquq ta’limining asosiy yo‘nalishlari, eruditsiya bo‘yicha bilimlarga ega bo‘lishi; • pedagogik va uslubiy mahorat (murakkab huquqiy materialni yetkazish qobiliyati; • qulay psixologik muhit va o‘rganish uchun motivatsiya yaratish qobiliyati; • hazil tuyg’usiga ega bo‘lish, har qanday savollarga javob berish; • nutq (uning sur’ati, diksiyasi, intensivligi, obrazliligi ,emotsionalligi, shuningdek, huquqiy savodxonligi); •o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar uslubi: (avtoritar; demokratik; liberal); • tashqi ko‘rinish. •O‘quvchilar: huquqiy materialni ishlab chiqishdagi faollik va mustaqillik. •o‘rganish ko‘nikmalari va qadriyatlari darajasi; •hamkorlik va jamoada ishlash ko‘nikmalari; •intizom va tashkilotchilik darajasi. •O‘quv kurslarining huquqiy mazmuni: •huquqiy axborotning ilmiyligi, ishonchliligi; •mavjudligi (materialning ma’lum bir adresat uchun); •o‘rganilayotgan huquqiy tushunchalarning dolzarbligi va ularning hayot bilan bevosita bog’liqligi; 29 •o‘rganilayotgan huquqiy muammoning yangiligi mavjudligi; • taklif etilayotgan huquqiy axborot miqdorining optimalligi. Zamonaviy o'qituvchi ijtimoiy psixolog bo'lmasligi mumkin emas. Shuninguchun ham o`quvchilar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni yo'lga sola olishi, bolalar jamoasida ijtimoiypsixologik mexanizmlardan foydalanishni bilishi zarurdir. Ma'lumki, pedagogik faoliyat kishi mehnatining eng murakkab sohalaridan biridir. Jamiyat tomonidan qo'yiladigan talablaridan eng muhimi o'qituvchining shaxsi va uning kasbi bilan bog'liq xislatlariga qaratilgan. Har bir o'qituvchi ana shu talablarga eng yuqori darajada mos keladigan bo'lishi uchun intilishi kerak.O'qituvchiga jamiyat tomonidan qo'yiladigan talablar, turli xilldagi ijtimoiy kutishlar, pedagogning individualligi, uning, shu tariqa talablarga javob berishga subyektiv tayyorgarligi muayyan o'qituvchining pedagogik faoliyatga naqadar muhim davlat vazifasini Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga tayyorgarligidan dalolat beradi. Shu bilan birga o'qituvchi doimiy ravishda o'z malakasini oshirib, o'zishining muvaffaqiyatini yuqori darajada ta'minlashga yordam beradigan shaxsiy xislatlarini tarbiyalab borishi zarur.Jamiyat uchun o'qituvchining o'rni va roli beqiyos. Ularning saviyasi jamiyatni yo tubanga, yoki yuksakka olib boradi. Tushunarli bo'lishi kerakki, o`qituvchi ulkan mas'uliyatli, hur fikrli va o'sib boruvchi bilim egasi. Zamonaviylik uning majburiy sifati, bilimiga qanady talab bo'lsa, unga ham shunchalik qat'iy talab bo'ladi. Ya'ni bilimini bu zamonga muvofiqlashtirib borilmasa, nafi va dollzarbligi kamayib boradi. Demak, keng dunyoqarash, hur fikrlash va zamonaviylik o'qituvchining majburiy kasb talabi.O'zbekiston Birinchi Prezidenti Islom Karimov "Yuksak ma'naviyat yengilmas kuch” asarida haqli ravishda ta'kidlaganidek, "... agarki dunyo imoratlari ichida eng ulug'i m aktab bo'lsa, kasblaming ichida eng sharaflisi o'qituvchilik va murabbiylikdir, desak, o'ylaymanki, ayni haqiqatni aytgan bo'lamiz". Darhaqiqat, o'qituvchi, nainki sinf xonasiga fayz va ziyo olib kiradigan, balki ming-minglab murg'ak qalblarga ezgulik yog'dusini baxsh etadigan mo'tabar zotdir.[2] 30 Huquqiy ongni shakllantirish ko‘p jihatdan huquqiy ta’limga bog‘liq. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi PF-5618-son “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” 2019-yil 9-yanvardagi PF-5618-son Farmoni da Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi ishlab chiqilgan bo‘lib, bundan kutilgan maqsad: [9] — fuqaro, davlat va jamiyatning o‘zaro munosabatlarida aholining huquqiy madaniyati va ijtimoiy faolligini yuksaltirish, shaxsiy ehtiyojlar hamda jamiyat ehtiyojlari o‘rtasidagi muvozanatning saqlanishini ta’minlash; — bola va yoshlar ongiga ilk huquqiy tushunchalarni va odob-axloq qoidalarini tizimli singdirib borish, huquqiy ta’lim-tarbiyani uzviy va tizimli olib borishga erishish; -huquqiy targ‘ibotning innovatsion usullarini yaratish va joriy etish, huquqiy bilimlarni targ‘ib qilishda ommaviy axborot vositalarining rolini kuchaytirish; — mansabdor shaxslar va fuqarolarda qonunga va huquqqa bo‘lgan hurmat hissini kuchaytirish, huquqbuzarliklar profilaktikasining samaradorligini ta’minlash Mamlakatimizda ijtimoiy hayotning barcha sohalarida olib borilayotgan demokratik islohotlardan ko‘zlangan asosiy maqsad - adolatli fuqarolik jamiyatini shakllantirish va demokratik huquqiy davlat barpo etishdir. Aholining, ayniqsa, yoshlarning siyosiy-huquqiy madaniyatini hamda konstitutsiyaviy-huquqiy bilimlarini oshirish mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlar va islohotlar samaradorligining muhim shartidir.O‘quvchilarga ta’lim va tarbiyani tizimini uzluksiz davom ettirish huquqiy savodxonlik, o‘quvchilarning huquqiy madaniyatini oshirish har jihatdan ta’lim tizimidagi huquqiy fanlar ko‘lami va ularni sifatli huquqiy darsliklar bilan ta’minlanganlik darajasi bilan bog‘liqdir, jahon ta’lim tizimi va milliy qadriyatlarimiz asosida yangi o‘quv darsliklar yaratish, o‘quvchilarda huquqiy ong, huquqiy madaniyat va bilim darajasini oshirishga katta e’tibor qaratish lozim kerak. 31 Huquq ta’limi darslariga qo‘yiladigan didaktik talablar O‘qituvchi huquq ta’limi darslarini o‘qitishda u yoki bu metod va usullarni, didaktik vositalarni qo‘llash zarurati va samaradorligini farqlay olishi kerak bo‘ladi.Metodlarni tanlashda har bir yangi mavzu buyicha qo‘yidagilar inobatga olinadi: metodlarning tarbiyaviy samara berayotganligi: didaktik maqsadga sifatli erishayotganligi , ma’naviyat asoslari va bugungi dunyoning voqealariga bo‘lgan qiziqishni rivojlantirayotganligi ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan bog‘lash orqali amalgaoshiriladi. Huquq ta’limi darslarini o‘quvchi va talabalarga tushunarli, va aniq qilib etkazib berish uchun bir necha didaktik talablar qo‘yiladi. Masalan: ongli ta’lim, ilmiylik, kursatmalilik, o‘quvchilarni bilish imkoniyati va yosh psixologik xususiyatlari , uzviylik va uzliksizlik, h uquq darslarini zamon bilanbog‘lash. O‘qitish jarayonida ongli ta’lim talabi o‘quvchilarda tafakkur va nutqni rivojlantirishni nazarda tutadi.Onglilik va faollik qoidasi o‘quvchilarni mehnat va o‘qishda ijodiy faoliyat usullariga o‘rgatishni talab etadi. Ilmiylik ta’limning didaktik masalalarini belgilashda fanning abstraksiya pog‘onalaridan to‘g‘ri foydalanish hisobiga erishiladi. O‘qitish nazariyasi va o‘quv-tarbiyaviy ishlarni takomillashtirish texnikasini doimiy ravishda rivojlantirish shart. SHundagina zamonaviy ta’lim to‘g‘risida ijobiy fikrlar aytish mumkin bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida ta’lim-tarbiya jarayonini uzluksiz tadqiq qilishni, uning natijalarini amaliyotda qo‘llash zarurligini ko‘zda tutadi. Ta’limning ilmiyligi qoidasi o‘quvchining o‘quv materialidagi qonuniyatlarni aks ettirishi, tushunishi va o‘zlashtirishi uchun to‘g‘ri sharoit yaratish maqsadida zarurdir. Didaktikaning ilmiylik qoidasi maktab ta’limining mazmunigagina alokador bo‘lib kolmay, o‘qitish usullariga ham alokadordir. U ta’lim jarayonida fan-texnika yutuklaridan foydalana oladigan o‘qitish usullarini takomillashtirishni ham talab qiladi. Hozirgi zamon didaktikasi o‘qitishda xususiydan umumiyga karab borishni 32 talab qiluvchi klassik qoidaga o‘zgartirishlar kiritdi. Huquq ta’limi fanini o‘qitishda didaktik jarayon - bu o‘quvchi-talabalarning bilish faoliyatini mavzu bo‘yicha belgilangan maqsadga mos holda tanlangan o‘qitish usullari yordamida tashkil etish demakdir . O‘qitish metodlari o‘z mohiyati va mazmuniga ko‘ra ma’lum pedagogik texnologiyaga asoslangan hamda muayyan tasnifga ega bo‘ladi. Uning samaradorligi haqida fikr yuritilganda o‘qitish jarayonini izga solib, uni maqsadli yo‘naltira oladigan , o‘qituvchi va talabaning o‘zaro faoliyatini ta’minlash asosida maktab (kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari) oldiga qo‘yilayotgan maqsadga nechog‘li erishilayotganini ko‘zda tutish kerak. Didaktik jarayon u yoki bu texnik vositalardan ta’lim mazmuniga mos holda uzluksiz qo‘llashni taqozo etgan. Bu yo‘nalish Pedagogik texnologiyaning mavjudlik shartlaridan biridir. 2.2 Huquq fanini o’qitishda ilmiy adabiyotlardan foydalanishning samaradorligi Bugungi kun talablaridan biri — o'quvchi yoshlarni erkin, mustaqil fikrlashga o'rgatishdir. Agar bolalar erkin fikrlashni o'rganmasa, berilgan ta'lim samarasi past bo'lishi muqarrar. Mustaqil fikrlashning ahamiyati beqiyos katta. O'quvchilarda erkin fikrga ega qilish pedagoglarning eng muhim vazifalarimizdan biridir. Shundan kelib chiqib, har bir pedagog o'zining asosiy e'tiborini quydagilarga qaratishi lozim: -O'qitish jarayonida o'quvchilar bilan hamkorlik qila olish; -Darsda va darsdan tashqari vaqtlarda o'quvchilar faolligini oshirish; -O'quvchilarning og'zaki nutqini o'stirish; - Davlat va huquq asoslari darslariga o'quvchilar qiziqishini o'stirish. Hozirgi kunda o'quvchilarning bilim va amaliy ko'nikmalarini muntazam egallab borishlariga erishish o'quvchining muxim vazifalaridan hisoblanadi. Bu vazifani 33 o'quvchilarning mustaqil ishlarisiz hal etib bo'lmaydi. Shuning uchun ham dars va darsdan tashqari mashg'ulotlar jarayonida o'quvchilarning mustaqil ishlariga alohida e'tibor berish lozim. O'quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etishiiig metodik usullari xilma- xildir. Mustaqil ish sinfda va uyda sinfdan tashqari mashg'ulotlar jarayonida ham bajariladi.O'qituvchining vazifasi sinf o'quvchilarining ish faoliyati ustidan nazorat qilish, ular mustaqil ishni ongli bajarishlariga erishishi lozim. O'qituvchining rahbarlik roli shunga qaratilgan bo'lishi kerak. O'quvchi dars jarayonida u yoki bu masala yuzasidan fikr- muloxazalar yuritsin, o'ylab ko'rsin, o'z fikrini bayon qilsin, xulosalar chiqarsin. O'quvchilarga darsda yangi ma'lumot berish jarayonida o'qituvchining bayoni oldindan belgilab qo'yilgan savollar yordamidagi suhbat bilan qo'shib olib borilsa, o'quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish va mustaqil fikrlashga o'rgatish uchun katga imkoniyat tug'iladi. Bunda o'qituvchi butun dars davomida shu faollikni saqlashi va o'quvchilarning mustaqil fikrlashini kuzatib borishi lozim. Shu tarzda dars boshidan oxirgacha o'quvchilarning faol ishtirok etishlari va o'qituvchining savollariga mustaqil javob berishlari asosida o'tadi. O'quvchilarning javoblari ongli, to'liq va mustaqil bo'lishi kerak. Tadqiqotchi R.Boymirzaevaning ta'kidlashicha, "...ta'lim muassasalarida huquqiy fanlar doirasida huquqiy ong va huquqiy madaniyat mavzusini alohida o'qitish jarayonida innovatsion ta'lim texnologiyalarini keng joriy etish, tegishli qonun hujjatlarida va dasturlarda ushbu masala ustuvor vazifa sifatida belgilash kerak", deyiladi.[15] O'quvchilar savollarga javob berishda hamma vaqt ham o'rganilayotgan materialning tomonlarini to'liq ochib bera olmaydilar. Bunday vaqtlarda asosiy savollar bilan birga qo'shimcha savollardan ham foydalanishga to'g'ri keladi. Yordamchi savollar malum maqsadga yo'naltirilgan bo'lishi, berilgan savolga javob berishda ochilmay qolgan o'rinlarni to'ldirishga qaratilgan bo'lishi lozim. Shuning uchun bunday savollar o'qituvchi tomonidan sharoitni xisobga olgan holda beriladi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, o'quvchilarda huquqga oid bilim va malakalarni vujudga keltirish jarayonining hamma tarkibiy qismlarini bir 34 darsning o'zida amalga oshirib bo'lmaydi. Bu ishda o'quvchilarning mustaqil mutolaasi, darsdan tashqari mashg'ulotlar katta ahamiyatga ega. O'quvchilarga davlat va huquq asoslari fanidan eng muxim manba - darslikdir. Undan tashqari xujjatlar bilan ishlash, badiy, huquqiy adabiyotlardan foydalanish, mavzuga oid referatlar yozish, tarixiy mavzularda kechalar, ma'lum bir mavzuda munozaralar o'tkazish ham o'quvchilarni ta'limiy o'stirish vositasi hisoblanadi. O'qituvchi o'quvchilarga darslikdagi savol va topshiriqlarni muntazam bajarishga odatlantirish orqali mustaqil ravishda aqliy faoliyat bilan shug'ullanishi, tarixiy xodisalarni taqqoslab ko'rishi, tushunchalarni umumlashtirishni, ijtimoiy xodisalar sabablarini aniqlashni, asosiy sababni asosiy bo'lmagan sababdan ajratishni, to'g'ri xulosa chiqarishni, xulosalarni asoslab berishni o'rgatib borishi kerak. O'quvchilar o'qituvchi bergan topshiriqni bajarish jarayonida mustaqil holda izlanadi, fikr yuritadi. Eng muhimi mustaqil fikrlashga o'rganadi. O'qituvchi o'quvchi fikrini tinglashi, so'ngra esa uning kamchiliklarini muxokama qilish jarayonida sinf o'quvchilarini bahsga chorlashi yaxshi natija beradi. Fikr - muloxaza bahs jarayonida tug'iladi. Sinfdagi barcha o'quvchilarni bahsga chorlash ularni rag'batlantirib turish, o'quvchilarni cho'chimay o'z fikrini ochiq aytishga, erkin fikr bildirishga, o'z fikrini asoslab berishga - ijodiy fikrlashga olib keladi. O'qituvchi qo'llaydigan metodik usullar o'quvchi fikrlash qobiliyatining o'sishida muhim ahamiyatga ega. Bitta mavzuni turli xil metodik usul, vositalar bilan ochib berish mumkin. Masalan: ishlash, muammoli vaziyat yaratish, qiyosiy taxlil usullaridan, noan'anaviy usullardan foydalanish mumkin.O'quvchilarning fikrlash qobiliyati bilan bog'liq malaka va ko'nikmalariga quyidagilarni kiritish mumkin: huquqiy bilim beruvchi manbalarni tahlil qilish, tarixiy voqea va xodisalardagi eng asosiy, muxim narsalarni ajrata olish, huquqiy tushunchalarni ta'riflab berishga o'rgatish. O'quvchilarning fikrlash qobiliyati bilan bog'liq malaka va ko'nikmalariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1. Huquqiy hodisalarning joyini aniqlash, huquqiy voqelikni tilga kiritish. 2. Voqealar va hodisalarni taqqoslash, qiyoslash. 35 3. Axborotlar, ma'ruzalar, referatlar tayyorlash, kichik badiiy-huquqiy asarlarni tahlil etishga o'rgatish. 4. Huquqiy bilim beruvchi manbalarni tahlil qilish, manbalarning eng asosiysini ajrata olish, huquqiy tushunchalarga ta'riflar berish. Huquqiy bilim olgan shaxs o'z bilimini hayotda amaliyotda ishlata bilish, tadbiq eta olishi kerak. Masalan, bunday shaxs inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari burchlari bo'yicha o'rganganlaridan hayotda foydalana olish, qonun asosida o'zini himoya qila olishi lozim. Demak, bugungi o'quvchilar ertaga huquqiy bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan yetuk shaxs sifatida jamiyatning faol a'zolariga aylanadilar. Shunday qilib, dunyoqarashning vujudga kelishi bilan bog'liq bo'lgan ana shu malakalarni takomillashtirib borish o'z-o'zidan o'quvchida erkin fikrlash qobiliyatining shakllanishiga olib keladi. Maktab davri shaxsning shakllanishi jarayoni kechayotgan bosqich hisoblanadi. Shu davrda o'z fikrini erkin aytishga, o'z qarashlarini himoya etishga odatlanmagan. Bizning vazifamiz, har bir o'quvchiga to'g'ri va tezkor qarorlar qabul qilishni o'rgatish,huquqiy ongini rivojlantirish hamda qonunlarga hurmat nazari bilan qaraydigan shaxsni tarbiyalashdir. O‘zbekistonda demokratik huquqiy davlat barpo etishda bosh huquqiy omil hisoblangan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va huquqiy fanlarning jamiyatdagi o‘rni va ahamiyatini, ma’no-mazmuni hamda mohiyatini uzluksiz o‘rganish huquqiy fanlarni o‘qitish va ularni amaliyotga tatbiq etish zaruratini keltirib chiqaradi. 2018 yil 22 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5308-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan Davlat dasturida ham yuqori malakali yuridik kadrlar tayyorlashni takomillashtirish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar belgilab qo‘yilgan. Shuningdek Prezidentimizning 2017 yil 2 fevraldagi «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»- gi PF-4947-son Farmoni e’lon qilindi. Unda iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini 36 rivojlantirishning beshta asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri ekanligi aniq ko‘rsatilgan.[6] Qonun va huquqiy normalarni amaliyotga tadbiq etish va fan sohasi sifatida joriy qilish masalalari qadim tarixga borib taqaladi. O‘rta Osiyoda IX-XII asrlarni “Islom renessansi”, ya’ni “Islom uyg‘onish davri”deyilishi buning yorqin misolidir. Ubaydulloh ibn Mas’ud Buxoriy bobomiz o‘zining asarlarida “qonunlar nazariyasi”ga alohida e’tibor qaratadi. U kishi qonunlar yaratilishidan oldin uning nazariyasi o‘rtaga tashlanishi, uzoq yillarga mo‘ljallangani va mavjud huquqiy muammolarni yechimini manbalar orqali ko‘rsatishi lozim, deb hisoblaydi. Sharq olimlarining fiqh ilmiy merosidan izchil va unumli foydalanishgan. Masalan, Sh.L.Monteske (1689-1755 yy.) huquqiy tizimning mustahkamligi bevosita qonunlarning sifati, ta’sirchanligi va ijrosiga bog‘liq, deb takidlagan. Uning qarashlariga ko‘ra qonun uslubi sodda va aniq, dabdaba va jimjimadorlikdan xoli bo‘lishi lozim. Qonundagi tushunchalar aniq bo‘lishi, har xil talqin qilish imkoniyatini istisno etishi kerak. Shu bilan birga yuridik va umumiy huquqning tarkibi va bevosita obekti sifatida fuqarolik huquqlarini himoya qilish masalalari ham mavzuga aloqadorlikga egaligini etirof etish joiz. Ushbu masalalar bo‘yicha soha olimlaridan A.P.Sergeev, V.G. Smirnov, Ye.A.Krashennikov, N.D.Egorov, O.S.Ioffe, V.P.Gribanov, V.G.Smirnov, M.Ya.Krillova, M.P.Ring, M.G.Rozenberg, O.A.Krasavchikov, Yu.K.Tolstoy, Yu.K.Lebedevalar tomonidan tadqiqot ishlari olib borilgan. Yuridik fan va huquq amaliyoti muammolarining tahlili borasida qator muammolarni metodik jihatdan tahlil qilish maqsadga muvofiqdir: ➢ Hozirgi kunda yuridik fanlar bo‘yicha chiqarilgan ilmiy monografiya, risolalar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar sifati jiddiy nazorat qilinishi lozim. Chunki biz tayyorlayotgan yuridik kadrlarga ta’lim berishda ushbu darslik va o‘quv qo‘llanmalar foydalanish uchun sifatli va foydali bo‘lishi lozim. Ba’zi bir olimlar tomonidan tadqiqot ishlariga loqayd munosabatda bo‘lib, xorijiy davlatlarda chop etilgan ilmiy va o‘quv adabiyotlarini tarjima qilib, o‘z nomidan chop etish holati 37 kuzatilmoqda. Ushbu mualliflar tartibga chaqirilishi, ularga tegishli ta’sir choralari ko‘rilishi mamlakatimiz huquq fanining rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Lekin ushbu vaziyatda mualliflar ushbu xorijiy adabiyotlar va manbalarni o‘rganib, tarjima qilib, qiyosiy tahlilni amalga oshirib tadqiqot amalga oshirsa, ushbu monografiya, risolalar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar yetishib chiqayotgan yuridik kadrlar uchun juda foydali va kerakli manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. ➢ Yuridik fanlar saviyasini ko‘tarish uchun bulardan tashqari xalqaro ilmiy aloqalarni yo‘lga qo‘yishimiz lozim. Bugungi kunda yuridik fanlarni o‘qitish barobarida va yuridik kadrlar tayyorlash masalalarida huquqshunos olimlar xorijiy davlatlar tajribasi va nazariyasini qiyosiyhuquqiy tahlil qilishi va izlanishlar olib borishi talab etiladi. ➢ Ilmiy tadqiqotchilar chet tilini bilishi, kompyuter texnologiyasidan mukammal xabardor bo‘lishi hozirgi zamon yurisprudensiya sohasining rivojlanishi uchun yuksak ahamiyat kasb etadi. ➢ Iqtidorli talabalar bilan ishlashni yo‘lga qo‘yish, ularni ilmiy tadqiqotlarga muntazam ravishda jalb etib borish kerak. Shundagina, kelgusida ular orasidan doktorantura va professional yuridik sohalarga nomzodlarni tanlab olish imkoni vujudga kelgan bo‘lar edi. ➢ Bundan tashqari yuridik fanning rivojlanishi huquqni qo‘llash amaliyotiga ham bevosita bog‘liq. Sudning qabul qilgan qarorlari, huquqni qo‘llovchi va nazorat qiluvchi organlarning to‘plangan tajribasini o‘rganish, uni tahlil qilish va huquqni rivojlantirishga oid yangi qarashlarning shakllaniga olib keladi. ➢ Fan, texnologiya va amaliyot bog‘lanishi lozim. Xususan, yuridik fanning istiqboli bir tomondan amaldagi islohotlarning huquqiy ta’minlash bilan bog‘liq huquqiy qarashlarni ishlab chiqarish, nazariy asoslarni yaratish bo‘lsa, ikkinchi tomondan innovatsion xo‘jalik yuritish va iqtisodiyotga o‘tishga bevosita bog‘liq O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 38 Mirziyoyevning 2019 yil 9 yanvarda “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishning chora tadbirlari” to‘g‘risidagi qaroriga ko‘ra, bugungi kunda ta lim tizimida huquq fanini tegishli darajada tashkil qilinishi, ilmiy adabiyotlardan foydalangan holda, mashgulotlar zamonaviy ta'lim texnologiyalariga tayangan holda, o‘t kazilishi lozimligi, zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari bilan ta'minlanishi zarurligidan kelib chiqib, huquq fanlarini maqsadli, samarali va kafolatlangan natijali oqitish davr talabidir. Sharqda taraqqiy etgan qarashlar to‘g‘risidagi huquqiy ilmiy ta’limotlarni o‘rganishda falsafa, huquqshunoslik, sharqshunoslik, tarix, filologiya, pedagogika sohasida ish olib borgan H.Boboev, A.Jo‘zjoniy, V.Zohidov, A.Zunnunov, M.Inomova, Z.Muqimov, S.Nishonova, A.Saidov, H.Samatova, M.Xayrullaev, O.Eshonov, SH.O‘razaev, K.Hoshimov kabi olimlar alohida o‘rin egallaydilar.. Birinchi davr – huquqiy ta’limning qadimgi davri – davlat va huquq paydo bo‘lishidan to islom huquqi o‘rnatilguniga qadar (mil.av. VI-V asrdan milodning VII asrigacha) bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Ushbu davrda zardushtiylikning muqaddas kitobi – “Avesto”, shuningdek, odat huquqi, So‘g‘d huquqi kabi manbalarda bayon etilgan ta’lim-tarbiyada qo‘llanilgan usul va vositalar natijasida bolalar ona zamin va uning tabiati, tabiat hodisalari, odamlarning kundalik hayot tarzi, hayvonot va jonsiz olam haqida tasavvurga ega bo‘lgan. Ularning nazarida tashqi dunyo kengayib borayotgandek bo‘lib, fikrlash qobiliyati va tafakkurlari rivojlanib bordi. Masalan, zardushtiylik ta’limotining “Avesto” kitobida inson hayoti va odamlarning ijtimoiyhuquqiy munosabatlari ma’lum qonun-qoidalarga asoslangani haqida ma’lumotlar mavjud. Unda yer, suv, havo muqaddas deb e’lon qilinib, ularni asrash barcha narsadan ustun bo‘lgan. Atrof muhitni iflos qilgan va uni asrash qoidalarini buzganlar “Talqin va tadqiqotlar” Respublika ilmiy-uslubiy jurnali jazolanib, huquqiy ta’lim-tarbiyaga asos solingan. Oila va jamoada berilgan so‘zdan yoki qasamdan voz kechish, odamlar o‘rtasida tuzilgan ahdnomani buzish katta gunoh hisoblangan. “Avesto”da ko‘p bolali oilalarga davlat hisobidan nafaqa tayinlash lozimligi qayd etilgan. Shuningdek, “Avesto”da “yaxshilik ta’limini va sadoqatni amalga oshirib..., yaxshi hokimlar hukm yuritaversinlar. Odamlarga va 39 ularning avlodlariga baxt-saodat keltiradigan ta’limni amalga oshirsinlar”, deb ta’kidlangan. Zardushtlik ta’limotida 15 yosh balog‘at yoshi sanalgan. 15 yoshga yetganlarga Zardusht qonunlari, axloqiy va ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal yo‘riqlari o‘rgatilib, ular adolatlilik, halollik ruhida tarbiyalanganlar. Ikkinchi davr – islom huquqi o‘rnatilganidan to Markaziy Osiyoning Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinguniga qadar (milodning VII asridan XIX oxirlarigacha ) bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Markaziy Osiyoga islom kirib kelishi bilan bu an’anaviy sifatlar mustahkamlanib, boyitilgan. Islomning asosiy manbai bo‘lmish “Qur’oni Karim” da axloq-odob, kishilarning tengligi, birodarligi, jamiyatga xizmat qilish, ota-onaga hurmat kabi masalalar ravshan aks ettirilgan. Islomning ikkinchi muqaddas manbai-“Sunna” (payg‘ambarning so‘zlari, amallari va tasdiqlari)da insonning ma’naviy kamolot mezoni, dunyoqarashining kengligi, bilimlarni qay darajada egallanganligi ko‘rsatilgan. Shaxs bo‘lib yetishishda muhim omil – bilim egallash, deb qayd etilgan. Islom ta’limotida birovning haqiga hiyonat qilish, halol mehnat bilan topgan molini, mablag‘ini zo‘rlik va aldov yo‘li bilan olish, o‘g‘rilik qilish – og‘ir gunoh, qabih odat, deb ta’kidlangan. SHuning uchun ham huquqiy ta’lim berishda Qur’oni Karim, hadis va boshqa manbalardagi ko‘rsatmalardan foydalanish, ularni hozirgi zamon talablariga bog‘lash zarur. Masalan, “Moida” surasidagi 3-oyatda: “Ey mo‘minlar, Ollohning o‘zi uchun haq yo‘lni tutuvchi, adolat bilan shahodat - guvohlik berguvchi bo‘lingiz. Biron qavmni yomon ko‘rishingiz sizlarni adolat qilmaslikka tortmasin!...” – deb, buyuriladi. Demak, shaxsiy adovat orqali adolatsizlikka yo‘l qo‘ymaslik ta’kidlangan. Shuningdek, “Niso” surasida mulk huquqi, meros huquqi, omonat, to‘g‘ri guvohlik berish xususida, “Baqara” surasida esa ayollik huquqlari, qarz berish to‘g‘risida huquqiy ta’limotlar berilgan. Hadislarda ham ilm haqida, bilim olish haqida hikmatlar mavjud. 40 Xulosa Huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish mamlakatni modernizatsiya va isloh qilish, jamiyatni demokratlashtirish va yangilashning muhim sharti hisoblanadi. .Huquqiy madaniyatni yuksaltirish haqida qanchalik tugal va mukammal nazariy fikrlar bildirilmasin, ularni shaxsning huquqiy ongiga singdirish borasida muntazam hamda tizimli ish olib borilmasa, ko‘zlangan maqsadlarga erishib bo‘lmaydi. Qonunning ustuvorligi - huquqiy davlatning asosiy prinsipidir. Huquqiy madaniyatning yuqori darajada bo‘lishi huquqiy davlatning o‘ziga xos xususiyatidir. Huquqiy madaniyat saviyasi qabul qilingan qonunlar soni bilan emas, balki ushbu qonunlarning barcha darajalarda ijro etilishi bilan belgilanadi. Ushbu muhim ishda odamlarda qonunlarga va normativ huquqiy hujjatlarga nisbatan chuqur hurmat hissini tarbiyalash alohida ahamiyatga egadir. Bu vazifani bajarishda huquq fanini o‘qitish jarayonida alohida mas’uliyat talab etiladi . Zero, huquqiy normalar odamlar ongiga singgan va ular orqali amal qilgan taqdirdagina yashaydi va ro‘yobga chiqadi . Har bir huquqiy bilim beruvchi ustoz o‘z oldiga aniq maqsad qo‘yishi lozim . Huquqiy bilimning asosiy maqsadi shaxsda, bir guruh shaxslarda huquqiy tushunchani shakllantirish va uning asosida huquqiy tarbiyaga erishishdir. Huquqiy bilim olish jarayonida tinglovchilar qonunlarni bilishga, o‘zlarini va boshqa shaxslarni hurmat qilishlari, davlat,jamiyat va oilada o‘rnatilgan tartib-qoidalarni buzmasliklari kabi tarbiyaga erishishlari kerak. Bu maqsadni amalga oshirishda eng birinchi o‘rinni huquqiy bilim beruvchi shaxs egallaydi . Fanning va o‘qituvchining vazifasi ham shundadir. Hozirgi kunda har bir kishining ish faoliyatida doimiy ravishda multimediadan foydalanish ehtiyoji mavjud. Multimedia vositalari zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalarining ajralmas qismi bo’lib , hayotimizning bir bo’lagiga aylangan. Multimedia texnologiyalaridan o’quv jarayonida foydalanish ta’lim sifatini hamda ta’lim oluvchining o’zlashtirish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 41 Multimedia texnologiyalari makro va mikroolam jarayonlarini modellashtirish va ularni tasavvur qilish , unutilmas daqiqalarni yozib olish , ko’ngilochar materiallarni tayyorlash imkonini beradi hamda insonlarning dam olishi va hordiq chiqarishga zamin yaratadi. Ta’limning asosiy vazifalaridan biri o’quv mashg’ulotlarida Davlat ta’lim standartlari hamda o’quv dasturlari asosida tashkil etish , mashg’ulotlarda o’quvchilarni faollikka undash , ularni mustaqil fikrlashga o’rgatishdan iborat. DTS va o’quv dasturlarida belgilangan mana shunday vazifalar asosida so’nggi yillarda ta’lim muassasalarimizda Davlat va huquq asoslari fanini o’qitishda noan’anaviy usullardan keng foydalanilmoqda . Huquqshuno slik darslarida ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati katta.Chunki o’quv jarayoni ilg’or pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilsa o’quvchilarning erkin fikr yuritish qobiliyati shakllanishiga va rivojlanishiga xizmat qiladi. Darslarda o’quvchilarga nazariy bilimlarni yodlatishdan ko’ra materiallarni dalillar bilan qiyoslash,tahlil qilishga o’rgatish yaxshi samara beradi. Darslarda o’qitishning zamonaviy ilg’or usullarini qo’llash o’quvchilarni mustaqil ishlash hamda erkin fikrlashga o’rgatadi,ularni faollashtiradi,o’zgalar fikrini mantiqan tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradi,ularni hozirjavoblikka undaydi. Agar o’qituvchi innovatsion faoliyatda ish olib borsa ,ularning yangilikka intiluvchanligi ,izlab topishga darslarda qo’llashdga doir oid bilim va malakasi shakllanadi,o’z ustida uzluksiz ishlash ko’nikmasi hosil bo’ladi. Innovatsiya o’quvchilarni o’quv jarayonining harakatlantiruvchi kuchiga aylantiradi. Bu esa o’z navbatida ,ta’lim jarayonida sifat va samaradorlikni ta’minlaydi. Huquqiy madaniyat xalqimizning azaliy an’analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruhiyatiga asoslangan holda insof va iymon, adolat va qonuniylik, insonga yuksak hurmat va e’tibor, sabr-toqat kabi ma’rifat va haqiqat tuygularini ongimizga singdirishga xizmat qiladi. Shuning uchun ham kishilarning fikrini, dunyoqarashini mustaqilligimiz yo'lida fidokorona mehnat qilishga yo'naltirilgan huquqiy madaniyatni yuksaltirish hayotiy zaruriyatdir.Aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini yuksaltirish, 42 huquqiy ta’lim va ma’rifatni, jamiyatda huquqiy bilimlar tartibotini tubdan yaxshilash, inson huquq va erkinlariga chuqur hurmat va ehtiromga asoslangan munosabatni, odamlarda qonunga itoatkorlik tuygusini, qonunlarni bilish va unga qat’iy amal qilish saodatmandligini qaror toptirish bugungi kunning zaruriy talabi bolib kelmoqda. Huquqiy demokratik davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurish jarayonida, avvalo, har bir fuqaroning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini shakllantirib boorish asosiy va muhim vazifa hisoblanadi. 43 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati O’zbekiston Respublikasining Qonuni 1.O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonuni (yangi tahriri). «Xalq so‘zi» gazetasining 2016-yil 15-sentyabrdagi 182 (6617)-soni. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qaror va Farmonlari 2. Karimov I.A. «Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch». «Ma`naviyat». Toshkent 2008. 3.Mirziyoyev Sh.M. ―Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz mavzusidagi O‘zbekiston “Talqin va tadqiqotlar” Respublika ilmiy-uslubiy jurnali Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. – T.: ― O‘zbekiston, 2016. – 56 b. 4.Mirziyoyev Sh.M. ―Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligi garovi mavzusidagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. – T.: ―O‘zbekiston, 2017. 5.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8-oktyabrdagi “O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi farmoni. 6. «O’zbekistan Respublikasini yanada riyojlantirish bo’yicha xarakatlar strategiyasi to’grisida»gi PF-4947-sonli Farmoni. 7. O’zbekistan Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. Toshkent oqshomi. 2020 yil, 25 yanvar. 44 8. Mirziyoyev SH.M. “Tanqidiy taxlil, qilish tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik xar bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. -T.: O’zbekiston, 2017 9. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2019 yil 9 yanvardagi PF-5618- sonli Farmoni bilan tasdiqlangan “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirishKonsepsiyasi”. 10. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2018 yil 13-apreldagi “O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirishga doir tashkiliy chora-tadbirlar to’g’risida”gi PQ-3666-son qarori. 11. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-son Farmoni. Adabiyotlar 12. Ayupov O. « Dunyo siyosat jamiyat 9 ». “Ziyo” nashriyoti. Guliston 2018. 13. G'ulomov S.S va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologivalari: Oliy o'quv yurti talabalari uchun darslik / Akademik G'ulomov S.S ning unuimiy tahriri ostida. - Т ., «Sharq», 2000 14. Xolnazarova D. “Milliy g’oya ma’naviyat asoslari , tarbiya va huquq fanlarini o’qitish metodikasi fanidan o’quv – uslubiy majmua “ Guliston -2023 15.Boymirzaeva R.X."Ta'lim muassasalarida huquqiy bilim berishning o'ziga xos xususiyatlari ". Ilmiy maqola. Xalq ta'limi. Jurnal 2016 yil 1-son Internet saytlari 1. https://lex.uz/uz/docs/-5914998 2. https://lex.uz/docs/-3970451 45

Huquq fanlarini o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish

Mundarija

Kirish……………………………………………………………………………..3

I BOB. Huquq fani darslarida pedagogik va axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish.

1.1 Texnologiya   va  pedagogik   texnologiya   tushunchalarining   mazmun mohiyati. Ta’limda zamonaviy  axborot  texnologiyalarini  qo‘llash……………..8

1.2 Huquq fanini o’rgatishda axborot – komunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish………………………………………………………………………..18

II BOB. Huquqiy ta’lim va tarbiyani shakillantirishda innovatsion yondashuv   

2.1 Huquq fani darsliklari va ularga qo’yiladigan zamonaviy talablar…………….23

2.2 Huquq fanini o’qitishda ilmiy adabiyotlardan foydalanishning samaradorligi……………………………………………………………………...33

Xulosa……………………………………………………………………………..41

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ……………………………………………….44

Купить