Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 261.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 12 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tarix

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

ХVIII asr oxirlaridagi buyuk fransuz burjua revolyusiyasi

Sotib olish
2Ki ri sh R e j a :
I -BOB.  XVI I I   A SR   O X I R L AR I D A  F R AN S U Z   I N Q I LOB C h I L AR I
S I Y OS A T I D A   MADAN I Y a T  MA S A L A L AR I
1 .1   . X a l q   t a’l im i n in g   i s lo x   q ili n i s h i
1 . 2 .B a y r a m l a r ,   n a s hr i yo tl a r   v a   y o dg or l i k l a r g a   m u n o sa b at
II - BOB.  D I N I Y  MA S A L A L A R   S I Y OS A T C h I L A R  MU HOK AMA S I D A
2 .1. Milli y   k on v e n t d a   che rko v   m asa l asi
2 . 2 . I nq ilo b  d a vr i d a  d i n   xo d i m l arini n g  x u qu q i y   m a q o m i
X ulo s a
A d a b i y ot l a r   r o’ y xa t i 31 I . A .Ka r i m o v .   “ Y u ks a k   m a ’ n a v i y a t   -  y e n g i l m a s   k u c h ”   T .,   M a ’ n a v i y at,   2008 .   9 7 -
6. K I R I S H
B u g u n g i   ku n d a   y u r ti m i z d a   O ’ z b e k is t o n   t a r i x i n i   o ’ r g a n i s h   b i l an   b i r g a   j a ho n
t a r i x i n i   o ’ q i t i sh g a   h a m a lo h id a   e ’ t i b o r   q a r a t i l m okd a .   C h un k i   d un y o   X a l q l a r i n in g ,   t u r l i
m ill a t l a r ni n g   u rf - od a t l a r i ,   a n ’ a n a l ar i ,   bo s h d a n   k e c h i r g a n   o g ’ i r   s in o v l a r i ,   b os i b   o ’ tg a n
s ho n l i   y o ’ li n i   o ’ r g a n i s h   h ar   bi r   j a m i y at   u c h u n   k o ’ p   ji x a t d a n   k e l a j a kn i   qu r i s h ,   t a r ixda
y u z   b e r g a n   x a to l i k l a r n i   q a y t a   t a k r o r l a m a s l i k ,   t a r i x   y u t u q l a r id an   u nu m l i   f o y d a l a n is h
k a b i   t a j r i b a la r n i   x o s i l   q i l a d i .   B u n d an   t a s h q a r i   m in g l a b   y i l l a r d a n   bu y o n   X a lq i m i z
ko ’ p g i n a  d u n y o   d a vl a tl a ri   b i l a n   d oi m o   u z vi y a l o q a d a   b o ’ lg a n .  X a l q l ar  b i l a n   m ulo qotg a
ki r i s h g a n .   K o ’ p   x oll ar d a   u l a r n in g   t a q d i ri   b i l a n   o ’ x s h a s h ,   a y r i m l ari   b i l a n   b i r   b o ’ l g a n .
S h u   j ix a t d a n   b i z  v a t a n   t a r i x in i   j a h o n  t a r i x i n in g   b i r  bo ’ l a g i   s i f a t i d a  o l i b   q a r a y m i z   v a   uni
a y ro    o ’ r g a n a    o l m a y m iz .    T u r l i    d a v r l a r d a    t a r i x    m a sl a s ida ,    xu s u s a n ,    un i    o ’ r g a n i sh ,
y o r it i s h   v a   t a d b i q   qi l i s h   si y o s i y  tu z u m l ar   b il a n   bo g ’ l i q   x o l d a   k e c h di .   B ug u ng i   k u n   e s a
u n g a   x a q qo ni y   v a  x o l i s  b a h o   b e r i sh n i   t a l ab   q i l a y a p t i .
T ar i xn i     o ’ r g a ni s hn i     o b e k t i v    t a s h k i l     qi l is h    b ar c h a   d a v r l a r d a    h am     m u ra kk a b
m a s a l a  bo ’ l g a n .   S hun i n g   u c hu n   bi r o r  bi r  x a l q   y o k i   v o q y e y a   t ar i x i n i   o ’ r g a n i sh d a   uning
x ar a k t er i ,    s a b a b l a r in i ,     m uxi t n i     x is o b g a    o l i s h     k er a k .     “ H ar     q a y s i     x a l q     m ill i y
q a d r i y a t l ar in i    o ’ z    m a q s a d - m u d d a ol a r i n i ,   s h u    b i l an    b i r ga ,   u m u m b a sh a r i y   t ara q qi y o t
y utu q l a r i   a s o si d a   r ivoj l a n ti r i b ,   m a ’ n a vi y   dun y os i n i   y u k s a lt i r i b   bo r i sh g a   i n ti l ar   e k a n ,  bu
bo r a d a    t a r i xi y    x o ti r a    m a s a l a s i    a l o hi d a    a h a m i y at    k a s b    e t a di .    Y a n i ,    t a r i xi y    x o t i r a
tu y g ’ u s i   t o ’ l a qo n l i   ra v i sh d a   ti kl a n g a n ,   X a l q   b o s i b   o ’ t g an   y o ’ l   o ’ z i ni n g   b a rc h a
m uv affaqi y at   v a   zaf a r l a r i ,   y o ’ qot i s h   v a   ku r b on l a r i ,   k u vo n ch   v a   i z t i r o b l a r i   b il a n   x olis
v a   x a qq o n i y   o ’ r g a n i l g a n   t a q di r d a g in a   c hi n a k am   t ar i x   b o ’ l a d i . ” 1
B u l a r n in g   b a rc h a sin i
i no b a t g a   o l i s h   z a r u r.
“ B ug u n   b i z   t ar ix i y   bi r   d a v r d a   -   X a l qi m i z   o ’ z   ol di g a   e z g u   v a   u lu g ’   m a qs a d l a r
qo ’ y i b ,   t in c h   -   os o y isht a   x a y o t   k ec h i ra y o t g a n ,   a v a l a m bo r   o ’ z   k u c h   v a   i m k o ni y a t l a r ig a
t a y a n i b ,   d e m ok r a t i k   d a vl a t   v a   f u q ar ol i k   j a m i y a t i   qu r i s h   y o ’ l i d a   u l k a n   n a t i j a l a r n i   qo ’ lg a 42 I . A .Ka r i m o v .   “ Y u ks a k   m a ’ n a v i y a t   -  y e n g i l m a s   k u c h ”   T .,   M a ’ n a v i y at,   2008 .   3 -
6.ki r i t a y ot g a n   b i r   za m o n d a   y a sh a m okd a m i z . ” 2   
B u   e s a   h y ech   q a c h o n   o ’ z - o ’ z id a n ,   oson
y o ’ l   b i l an   a m a lg a   o s hi r i lg a n   e m a s .   J a h o n   t a r i x i   t a j r ib a l a r i d an   m a ’ l u m k i   bi r   t u z u m d a n
i k k i n c h i   b i r   t u z u m ga ,   e s k i   j a m i y a td an   y a ng i s i g a   o ’ t i s h   og ’ i r   sil k i n is h l ar   b il a n   a m a l g a
o s h a d i .   G o xi d a   k a tt a   y o ’ qo ti s h l ar   e v a z i g a   s od i r   b o ’ l a d i .   XV III a s r   o x i r i d a   y u z   b er g a n
B u y u k   f ra ns u z   i n q i l o b i   b u n g a   y a qq o l   m i s o l   bo ’ l a d i .   U   b ar c h a   d a v r d a g i l a r d a n   h a m
ko ’ ra  tu bd a n ,  t o ’ l i q   v a  h ar  so h a d a a m a lg a   o sh g a nl i g i   bi l an   x ar a kt e r l a n a d i .
M av z un i n g   d o l z a r b l ig i .   Bar c h a   d a v r l ar d a   d i n   v a   m a d a ni y at   m a s a l a l ar i
j a m i y a tn in g   e n g   m u h i m   soh a l ar i d a n   bo ’ l i b   k e l g a n .   XV III   a s r   f r a n s u z   i n q i lo b i   d a v r i d a
h a m ,   o ra d a n   20 0   y i l d a n   z i y o d r o q   v a q t   o ’ tg a n l ig i g a   q ara m a y   b ug u ng i   ku n d a   h am   u
d o l za r b l ig i n i   y o ’ qo t m a g a n .   C hu n k i   di n   d oi m o   j a m i y a td a   k u c h l i  t a ’ si r g a   e g a.   I sl o xo tl a r
a m a lg a   o s h i r il a y o t g a n ,   y a ng i l a n is h g a   y u z   t ut g a n   k o ’ p c h i l i k   j a h o n   d a vl a t l a r id a   a y n i
v a q t d a  d i n   m a s a l a s in i  i no b a tg a  o l is h i  l o z i m l i g in i   us h b u  i nq i lo b   k o ’ r s a ti b   b er d i .   B u n in g
u c h u n   e s a   in q il o b   d a v r i d a   di n g a   m un o s a b a t d an   t e g i sh l i   xu l o s a c h i q a r i b   o li s h i   m u m k i n .
I s lo x   q i l i n a y o t g a n   j a m i y a tl ar d a   d i n i y   t a sh k i l ot l a r n in g   h am   o ’ zi   b o r li g in i   s i y os a t c h il ar
d o i m o   in o b a t g a   o l a di l a r .  O ’ r g a n i l a y o t g a n   d a v r d a   y a ng i   “ O li y ma v ju d o t ”   di n in i n g   j o r i y
q i l in i s h i   o ’ z i n i   oq l a m a g a n l i g i ,   b u gu n g i   k un d a   tu r l i   di ni y   s e kt a l ar   v u ju d g a   k e l i sh i g a
qi y o s  q i l i b   b u   y a x s h i   o qi b a t g a   o li b  k e l m a sli g i n i   tu s hu n is h   l o z i m .
Ma d a n i y at   j a m i y a tn i n g   ko ’ z gu s i   x i s ob l a n a d i .   U   b a r c h a   d a v r l a r d a   k u c h l i   t a ’ si r
v os it a s i   b o ’ l i b   k e lg a n .   A m m o   uni n g   u sti d a n   s i y os a t   y u r i ti s hd a   e h ti y o tk o r li k n i   t a l a b
q i l a d i .   I n qi l o b   y a n g i   j a m i y a tn i   b a r p o   q il i sh d a   un d an   k e n g   f o y d a l a n d i .   B u gu n   h a m
i s l ox o t l ar   a m a lg a   os hi r i l i s hi d a   un d an   k o ’ m ak   oli sh i ,   h a m d a   i n q i l o b   t a j r i b a l ar id a n
f o y d a l a n is h n i   t a q o z o   e t a d i .
M av z un i n g   m a q s a d   v a   v a z i f a l a r i .   M a v z u n i   o ’ r g a n i s h d an   m a q s ad   XV III   a s r
fra n s u z   in q il o bi d a   d i n   v a   m a d a ni y at   m a s a l a l a r i n in g   k am   o ’ r g a n i l g an   t o m onl a r i n i,
h a m d a   u ng a   bi l d i r ilg an   si y o s i y   m un o s a b a t n i   y o r i t i b   b e r i sh d a n   i b o r a t di r .   U n i   bu g un g i
k un d a   j a m i y a tn in g   t u r l i   s o h a l a r i d a   a m a lg a   o s h i r i l a y o t g an   i s l o xo tl a r   b i l an   t a q qo s l ab, 5ul a r ni n g    o ’ x s h a s h    to m onl ar i n i ,    v o r i s i y li k    a n ’ a n a l a r i n i    ko ’ z d a n    k e c h i r i b    c hi q i s h    va
i m ko n   d ara j a si d a  y o r i t i b   b er is h n i   k o ’ z l a y d i.
U n i n g   v a z i f a s i   ko ’ z l a g a n   m a qs a d d an   k e l i b   c h iq q an   x o l d a   bu g u n g i   ku n   d i n i y   va
m a d a n i y   soh a l a r d a g i   o ’ z g a r i s h l ar ni n g   a m a lg a   o sh i s h i ,   b u   b o r a d a g i   si y os a t n i n g   to ’ g ’ ri
a m a lg a   o s h i r i l is h i n i  k u z a t is h d i r . 6I -BOB.  XVI I I   A SR   O X I R L AR I D A  F R AN S U Z   I N Q I LOB C h I L AR I
S I Y o S A T I D A  MA D AN I Y a T   MA S A L A L AR I
1 .1. X a l q  t a ’ li m i ning   i s l o x   qi l i nishi
Fra n s u z   m ill a t i   XV I I I   a s r   t a l a b i g a   j a v o b   b era   o l a di g an   i l m -f a n   t a r k i b   t o p i shin i
r o ’ y obg a     c h i q ara     ol d i .   U     za m o n     k is h i s i n in g     a q l - i d r o q i n i    c h a r x l ab     t ar a q q i y ot g a
y e t a ql ay   ol d i .   M i l l i y   fa ls a f a d a   e s k i   udu m l ar d an   v o z   k e c h i b   un in g   a s o si d a   h a m m a
fa n l ar   t a s ni f l a n i b ,   t a q si m l a n i b   c h i q il d i .   S h u   fa l s af a g a   b in o an   m a k t a b l a r d a   a h lo q i y   va
si y o s i y   bi l i m l ari   u m u m i y   t ar b i y a ni n g   e n g   a h a m i y a tl i   q is m i   d eb   x i so bl a sh d i .
I n st i t u t l a r n i n g    e n g    m uh i m    v az i fa l ar i d a n    b i ri    y a n g i    j a m i y a tn i    o ’ r g a n i b    o ’ r n a t i lg a n
q on u n - q o i d a l a r i   x a y o t g a   t a db i q   e t i b   b o r i l i s hi n i   b os h q a   s i y os i y   o r g a n l ar   bi l an   b i r g a
k u za ti s h   v a   n a z o r at   q i l i b   b o r i s h   k er a k   e di . C h un k i   y a n g i   j a m i y a t d a   s i y osi y ,   iq t i so d i y,
m af ku r a v i y ,   di n i y   t u z u m   b o b i d a   y a xl i t   o ’ z g ar i s h l ar   a m a lg a   o s h i r il a y o t g a n   b i r   d a v r
u c h u n   b u   ju d a   m uhi m   e di .   Q ol a v er s a   m a kt a bl a r n i n g   o ’ z   i c h k i   ni z o m i   h am   u ng a
a s os l a n m og ’ i   v a  o ’ z - o ’ z i n i   n az o rat   q il i shn i  t a s hk i l   e t i s h  k e rak   e di .
J a m i y a td a   q on u n   us t uv o r li g i   t a m inl a n s a   v a   s h u   q o nu n   t a r k ki y p a r v ar   q onu n
bo ’ l sa ,   b ar c h a   m a s a l a l ar   u n g a   b i n o an   y e c hi m i n i   to p a d i .   Q o n u n   i jod k o ri   e s a   i l m -f a n
a x l i   b o ’ lsa .   P l a t o n   “ Y a x s h i   qo n u n   s hu n d ay   qo n u n l a r k i   un i   f u q ar o l ar   j o ni d a n   o r ti q
ko ’ ra d i ” 3
- d e g a n   e d i .   Q o n u nn i   x a y o t g a   t a d bi q   q il i s h d a   X a l q   i r o d a si d an   f o y d a l a nis h
k er a k .   A s l o   y a kk a   sh ax s   k u c hi g a   t a y a n m a s l i k   l o z i m .   F uq ar o l ar   q o n un n i   s e vi s h   u c hu n
a q ln i   e r k i n   s a q l a s h i ,   x a q i qi y   a d o l a t l i   p r i n s i p l a r i   b o ’ l is h i   k er a k .   Q o n u n l a r n i n g   ib t id o s i
h am   r ivo j i   h am   X a l q   fa r o v o n li g i g a   xi z m at   q i l s i n .   U   i ns o nn i n g   a j r a l m as   x a q -
x uq u q l a r i d ir .   F u q ar ol ar   u n i n g   xi m o y a   k af ol a t i g a   i s h o ns i n .   S h u   v a qt d an   a y r i m l ar   uni
d on o l i g i   u c hu n ,   a y r i m l ar   a dol a t l i l ig i   u c hu n  s e v a d i .
Ma k t a b   v a   i ns t i t ut l a r d a   a y n i   sh u   a hl o q i y - x uq u q i y   p r i ns i p l ar   b a y o n   e t i l a d i .   Ul ar
i ns o n n in g   x i s l ar i g a   v a   a ql ig a   a s o s l a n g a n   x o l d a   b a r c h a g a   t e n g   d ara j a d a   x o sd ir .   T a ’ l i m
ti z i m in i   i s lo h   q i l is h   m ob a y ni d a   a y r i m   to ’ s i q l ar g a   h am   du c h   k e l i n d i .   X u su s an   bi r   gu r u h
3
T u le n o v . J .   Fal s a f a.   T .,   1 9 94 .   2 7 - 6. 74
М .Я.Д о м н п ч .   « В ел и ка я  фр а н цу з ка я   б у р ж у а з н а я  р ев о л юц и я   и  к а т о л иче ска я   ц е р к о в ь » ,   А ка д е м и я   н аук ,  М .,   1 9 6 0 .   С . 1 1 4 - 1   1 5 .ot a - o n a l ar     b o l a l a r i n i     m illi y     m a kt a b l a r g a     b e r i s h d a n     b os h     to r t is h d i .     Din i y    t ar b i y a
b e r i sh n i   d a v o m   e tti r i b   c h e r k o v g a   m u r o j a at   q il d i l a r .   T o ’ g ’ ri   k o ns t i t us i y a d a   b e l g il a b
qo ’ y ilg a n i d e k   h ar  bi r  o d a m nin g   di n   t a nl a s h   x u qu q i   o ’ z i da .   A m mo   d in i y   m u a ss a s a l a r g a
b e r i s h ,   t e ng l i k n i  b u z a d i g a n   tu r l i   do g m a l ar n i n g  u st u n l i k   q i l i sh ig a  v a   f i k r  o z o d l ig ig a  z i d
k e l a di g an   e l e m e ntl ar   qo ’ s h il i s h i g a   y o ’ l   q o ’ y i b   b o ’ l m a y d i .   S hu n in g   u c h u n   h am   a h lo q
p r in s i p l ari   h a r   q a n d a y   din d an   a j ra t i b   o l in d i   v a   X a l q   t a ’ l i m id a   h y ech   q a n d ay   d i ni y
b i li m l ar   o ’ q i t i l is h ig a   y o ’ l   qo ’ y il m a d i . 4    
O t a-   o n a l ar   o ’ z   farz a n d a l ari   bil a n
i bo d a tx o n a l a r g a   b o r i b   s h a r o i t n i   o ’ r g a n i b   M i l l i y   m a kt a b l ar   b il a n   t a q qo sl a b   ko ’ r si n .
O ’ sh a n d a    o t a - o n a l a r    qo ’ r q m a sd an    d i n    x a q i d a   q a n d ay  f ik r d a    bo ’ l m a si n ,    b o l a l a r in i
M i ll i y   m a kt a b l a r g a   y ubo r is h a d i .   S hu nd a   d a v l at   h ok i m i y a t i   h am   t a ’ l i m   b er is h   va
y o ’ n a l ti r i s h   v a jxi d an   vi j d o n   e r k i n l ig i g a   t a j o v v u z   qi l m a y d i .   N i h o y at   h a r   b i r   a v l odd a
j is m oni y ,   a hl oq i y   v a   i n t e l l e k t u a l   qo b i li y a t n i   m a d a ni y l a sh ti r i s h   v a   s h u   b i l a n   in s o ni y a t
n a sl i n i   m uk a m m a ll a s h t i r i s h   h ar  q a n d ay   j a m o a  ins ti t u t in i n g   a s o si y   m a qs a di di r ”.
T a ’ li m n i   h ar   q a n d ay   a v t o r i t ar   t a ’ s i r d an   o z o d   q il i b ,   h u k m do r l ar   bu y r ug ’ i d a n
xi m o y a   qil i s h ,   u l a r g a   q aram   bo ’ li b   o r t id a n   y u r m a sl ig i n i   t a ’ m inl a s h   z ar ur .   Un i   o l ding a
y e t a ql a s h ,   to ’ g ’ i r l a s h   v a   r iv o j l a n t i r i s h   za r u r.   T a ’ l i m   ol i s hn i n g   bi r i n c h i   s h a r t i   x a q iq a tn i
o ’ q i t i s h  d eb   x i s ob l a n d i .   Bu   q a bu l  q i l in g a n  sh a rt   sh un c h a l i k   d e m ok r a ti k   ko ’ r i n is h g a   e g a
bo ’ l i s h i   k er a k   e d i k i ,   d a v l at   h o ki m i y a t i   t a y inl a g an   h ar   q a n d a y   m u a ss a s a l ar   s i y o si y
b os i m id an   o z o d   bo ’ li s h i   l o z i m .   H y ech   q a y s i   d a v l at   ho ki m i y a t i   u n in g   si y o s a t i g a   y o k i
m a n faa ti g a     v a q t i n c h a l i k     z i d     k e l g an     x o l d a     h am    y a ng i     x a qi q a t l ar     v a    n az a r i y a l a ri
t a r q a ti s h   v a   o ’ q i t ish g a   q ar sh i li k   q i l i s h   u c h u n   n a   k u ch   v a   n a   i m koni y at   to p m a sl i g i
k er a k .   S i y os a t   t a ’ li m g a   ar a l a sh i b   j ar o x a t   y e tk az i b   q o ’ y is h i   m u m ki n   v a   o qi b at   f e od a l
tu z u m id a gi d e k   u n i n g   o z o d li g i   b o ’ g ’ i l i b   j a m i y at   t ara q q i y ot i g a   x i z m at   qil m a y   qo ’ y is h i
m u m ki n .   L e k i n   t a ’ l i m   o z od li g i   m u t l a q l a s h t i r il m a y d i .   M a k t a bl ar d a   o ’ q i t i s h   j ara y o nin i
x a l q   v a ki ll a ri    m a j li s id a   k o ’ r i b    c h iq i b   u n in g    i s h l a r i n i    t af t i s h   q i l i s h    x u qu q i g a    e g a.
C h u n k i   b u   ho ki m i y at   sh a x si y   m a n faa tl a r d a n   y i r o q   v a u  h y ech  q a c h o n   m a o r i f  d us h m a n i 8bo ’ l m a y d i .   X a l q   t a ’ l i m in i   t a s h k i l   qi l i s h  v a   n i z o m l a sh t i r i sh d a   in q i l o b   y u za g a   c hi q a r g an
i ns o n p a r v a r l i k  g ’ o y a l ar i g a   a m al  q i l i s h i   l o z i m .
O ’ qu v   m u a s ss a s a l a r i n i   o ’ q u v   q u r o l l a r i   b il an   t a’ m inl as h   y a n a   b i r   m uhi m   v az i fa
x is o b l a n a d i .   U n i  h a l   q i l is h d a   qu y i d a g i c h a   y o ’ l   tu ti l d i .   I   v a   II   bo s q i c h   m a kt a b l ari  u c h u n
k i t ob l ar    X a l q   t a ’ li m ig a    y o r d am   t ar iq a s i d a    x ox l a g an   o d a m l ar    u c hu n    e ’ l o n    q i li n g a n
ko ’ r i k   n a ti j a l ar i g a   b og ’ l i q   b o ’ l a d i ,   a m m o   i n s ti t u t l ar   u c h u n   y ara til a y o t g a n   k i t obl ar
m u a lli f l a r i   b e lg i l a n a d i .   Li t s e y l ar   e s a   p r o f e s s o r l a r g a   f an   k u r s l ar i n i   o ’ q i ti s h d a n   b o shq a
m a j bu r i y a tl a r   y uk l a m a d i .   I n st i t u t l ar   u c h u n   m o ’ l j a ll a n g a n   k it o b l a r n i   t a ni q l i   o l i m l ar
z i m m a sig a   o l i sh i   u l a r n in g   x ox i s h i g a  b o g ’ l i q .   Ag ar   u l a r n i n g  i s h i  q a b u l   q i l i ni s h i g a   ko ’z i
y e t m a s a  b u n i   r a d  q i l i s h i   m u m ki n . S h u   s a b a b d an   u l a r g a   ko n k u r s e ’ lo n  q i l i n m a y d i .  Ag ar
i ns o n    b i r o r    s o h a d a   x a q i q a td a n    h am   t a n i q l i    b o ’ ls a    v a    sh u    s o h a d a    k it o b    y o za d i g a n
bo ’ l sa ,   b u   b i l a n   t a’ li m g a   o ’ z   xiss a s in i   qo ’ sh m ok c h i   bo ’ ls a   u n i n g   b u   m e hn a t i
u lu g ’ l a n a d i .   Bu   m a s a l a d a   Y e v r o p a d a   t a n i q l i   bo ’ l g a n   o li m l ar   n a zar d a   t u t i l a d i ,   u l a r nin g
k i t ob i n i   t a n l a s h   x a t o l i k k a   o li b   k e l m a y d i .   A g ar   ko n k u r s   e ’ l o n   q i l i n a d ig a n   bo ’ l sa ,   bir
n e c h a   k i to b l ar n i   t a h l i l   q il i s h   k e r ak   bo ’ l a d i .   O qib a t d a   e s a   b i r   n e c h a   fa l s a f i y f ik r l a r ,   bir
n e c h a  n o z i k ,   o ’ t k i r   g ’ o y a l ar   u s l u b   v a  a n iq l i k   u s ti d an   g ’ o li b  k e l is h i   m u m ki n . 5
5 - bo s q i c h   t a ’ li m ni n g   o x i r g i   b o sq i c h i   x i s o bl a n i b   f an   v a   s a n ’ a t n in g   m illi y   j a m o a s i
d e b   n o m l a n d i .   B u   b a rc h a   o ’ q u v   m u a s s a s a l a r i n i n g   u st i d an   n a z o rat   q i l is h   v a   r a x b a r l i k
q i l is h , fan   v a   s a n ’ a t n i   m uk a m m a ll a s h t i r is h , f o y d a l i   k a sh f i y ot l a ri   q o ’ ll a s h   v a   t a r q a t is h
u c h u n   t u z i l g a n .   Bu   j a m o a  a y ri  xo l d a   k e ng a sh a y o t g a n   t o ’ rt   si n f g a   bo ’ l in d i .
B i r i n c h i   s in f   h a m m a   m a t e m a tik a   f a nl a r i n i  bi r i k t i r a d i .
I k ki n c h i   s i n f  e t i k a   v a   si y o s i y   fa nl a r i   k i r it a d i .
U c h i n c h i   s i n f  m a t e m a t i k  v a f i z i k   f a nl a r  t a j r i b a l a r i n i  b o s h q ar a d i .
T o ’ r t i n c h i   si n f   g ra m m a ti k a ,   a d a b i y o t ,   n a f i s   s a n ’ at   v a   er ud i ts i y a n i   o ’ z   i c h i g a
ol a d i . 6
5
“ Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т .1 ,   п о д . р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С. 4 52 .
6
Ўша  жо й д а 9T a ’ li m   m u a ss a s a l ar in i   o ’ q i tu v c hi l ar   b i l a n   t a m in l a s h d a   o li m l ar   b u tu n   Y e v r o p a g a
t a ni q l i   b o ’ l i b ,   u l ar nin g   m a shxu r l i g i   y o z g a n   i sh l a r i d a ,   y o z g an   is hl a ri   e s a   h u jj at   s i fa ti d a
x is o b l a n i s h i   m u m ki n .   C h u nk i   t an   ol i s h   u c h u n   u l a r n i n g   e n g   y a xs h i l ari   s a ra l a ni b   t a nl a b
o l i n a d i   v a   b u   q a y t a d an   s a y l o v   o ’ tk a z i s h   u c h u n   e h ti y o j   qo l d i r m a y d i .   Ol i m l ar   r o ’ y x a t i
j ud a   k a t t a   b o ’ l s a   d e p a r t a m e ntl a r d a   y a s ho v c h i   o l i m l ar   s a y lo v   o ’ tk az i s h i   m u m ki n .   L i t s e y
p r o fe ss o r l ar i ,   i ns t i t u t   o ’ q i t u v c h i l a r i n i   s a y l a s h i   m u m ki n ,   l e k i n   m u ni s i p a l i t e t   n o m z od l a r
r o ’ y x a ti n i   qi sq a r t i r ish i   h am   m u m ki n .
I k ki n c h i   v a   b i r i n c h i   b o s q i c h   o ’ q it uv c h i l ar i n in g  r o ’ y x a t i   u s h b u   ok r u g   i n stitu t
o ’ q i t u v c h i l a r i   t o m on i d a n   t u z i l a d i .   A m m o   s a y l a s h   xu q u q i   m a kt ab   j o y l a s h g a n
m unis i p a l i t e t g a ,  o xi r g i  b os qi c h d a   e s a  o k r u g d a g i   o i l a  b o sh l i q l ari   m a j lis i d a   h a l   b o ’ l a d i . 7
T ar bi y a   t a ’ li m   bil a n   bi r g a   q o ’ s h i b    o l i b   bo r i l g a n i   u c h u n   o ’ q i t u v c h i l ar   k u c hli
n a z o r a t   o s t i d a   qo l d i l a r .   U l ar   L e p e l e t e   t a ’ k i d l a g a n d e k   t a r bi y ac h i   b o ’ l g a n i   u c h u n   o ’ z
a h lo q i     h am    n a m un a l i     b o ’ l i s h i     k er a k .     Ma b o d o     o ’ q it u v c h i     m a kt a b i d a     in q i l ob d a n
t a sh q a r i ,   q o nu nl a r g a   v a   re sp u b l i q a d a   o ’ r n a t il g an   a h l oq k a   z i d   k e l a di g an   b il i m l ar
b e r g a n i n i   n a z o r a t c hil ar   a n iq l ab   t e gi s h l i   jo y g a   y e tk az s a   o ’ q i tuv c h i   ji no y a t in i n g   o ’ g ’ i r
y e ngi li g a   q ar a b   j az ol a n a d i .   J a m i y at   a h l oqi n i   x a q o rat   q i l g a n   o ’ q i t u v c hi l ar   h am   qo nu n
a s os i d a  s u d   q il in a d i .
B i t t a   m a kt a b   j o y l a s h g a n   q i s h lo q l ar d a   y igi t - k i z l ar   b i r g a   o ’ q i y d i .   A g ar   q ishlo q
y ok i   s h a h a r d a   i kk i t a   m a kt a b   bo ’ l i b ,   o ’ q i t u v c h in i n g   b it t a s i   a y o l   k i s h i   b o ’ l s a   o ’ g ’ i l -
ki z l ar   a l oh i d a   o ’ q i t i l a d i .   K e n g a s h l a r d a   a y oll a r   m a s a l a s i   ko ’ p in c h a   o c h i q   qo l i b   k e t a r di .
U l ar   u c hu n   f a q at   y u qo r i d a g i   n i z o m gi n a   bo r   e d i .   L e ki n   o i l a d a   b o l a l ar   t a r bi y a s i   t o ’ l iq
o n a l ar     z i mm a sida ,    q o l a v e r s a    2 5    o i l a d a n    b i t t a s i n i     b e v a    a y o l     b o sh q ar a d i .    B u nd a n
t a sh q a r i     b o z or ,     o il a     xo ’ j a l i g i     h am    un in g     z i m m a sid a     b o ’ l i b     b u l a r n in g     b a r c h a sin i
i no b a t g a   o l i s h   lo z i m   e d i .   8
T a ’ li m nin g    t a s hk i    h uk m r o n l ik d an    o z o d    bo ’ l i s h i    h y ech    k i m n i    x a y ik t i r m adi ,
c h u n k i    qo n un b u za r l i k    q on u n    t u z u v c h i    h ok i m i y at    to m o n i d a n    b a r t araf    qi l i n d i .    Va
7
Д ок у м е н  г ы   и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С. 4 5 3 .
8
А . О ла р ,   Т а р жи м о н:   Н.К о нче вс к и й .   « П ол итич еска я   и с т о р ия   ф р а н ц у з к о й  р ев о л юц и и »   Пг . ,   19 1 8 . С.  1 9 3 . 10n ih o y at   b u   m a s a l a d a   o x i r g i   k a t t a   i s ho n c h   bo r k i   un g a   il m   bo bid a   h y ech   k i m   q ar s h i   t u ra
ol m a y d i ,   b u   h am   bo ’ ls a   Y e v r o p a d a g i   m a ’ r i f a t l i   k is h i l a r n in g   u m u m i y   f ik r i .   B u   f i k m i
b u z i s h   y o k i   t o ’ g ’ ri   y o ’ ld an   o z di r i s h n in g   i l oj i   y o ’ q .
I j ti m oi y   tu z u m   p r i nsi pl a r i n i   o ’ q it i s h   j ara y on i d a   o ’ q u v c h i l a r d a   d a s t l a b k i   v a q t d a n
b os hl a b   fr a n s u z   k o ns t i t us i y a s i ,   I n s o n   v a   f u q aro   x u qu ql a r i   d e k l ara s i y a s i   x a q i d a   b i li m
o l i sh i   k er a k .   B u   bil i m   o ’ r g a n i l m a y   k e y in c h a l i k   b u   x a q d a   e s h i t g a n d a ,   y ok i   d u c h
k e l g a n d a   b u   x u qu qi y   t us h u n c h a l ar   os m on d an   t us hg a n d ay   bo ’ l i b   tu r m a s i n .   Un i   e z o z l a b
i sh on c h   o r t t i r i s h i   k e r a k . 9
U m u m i y   t a ’ l i m n i   t a s h k i l   q i l i s h   re j a s i d a   d a s t l a b k i   v a z i fa   si f a ti da ,   b i r   to m o n d a n
s hu n c h a l i k   d ara j a d a   h a m m a g a   t e n g ,   i k ki n c h i   t o m ond a n   ni h o y a td a   to ’ l i q   i m ko n i y at
b e r i s h   t a ’ k i d l a n d i .   T a ’ li m   bil a n   y on m a - y o n   t a r bi y a   d ara j a s i n i   h am   o ’ sti r i b   bo r is h
d a r kor .   U   h a m m a g a   t e n g ,   t o ’ l i q   v a   u m u m i y   bo ’ l a d i .   U s hb u   p r in s i p l ar   t a ’ l i m n i   i sl o x
q i l is h ni n g   e n g   m uh i m   sh a r tl a ri   x is o b l a n a d i .   O ’ q u v c h il ar   o ’ r t a s i d a   i qt i d o r l i l a r i   u c hu n
il m   o ’ r g a n is h n i   d a v o m   e tti r i s h   i m k o n in i   y ara t i s h   l o z i m .   Ko nd o r s e   b o sh l a ng ’ i c h
m a kt a b n i   b i ti r g a n d a n   k e y i n   t a ’ li m   ol i s hn i   to ’ x t a t i s h   m u m ki n ,   a m m o   y os h l ik d a   olg an
b i li m   ki f o y a   q il m a y d i .   H a m m a   y os hd a   h am   bi l i m   ol i s h   l o z i m l i g i n i   t a ki dl a b :
“ D a vl a t i m i z n i n g   bi r o r   f uq a r o s i   q on u n   m e n g a   t e n g l i k   b er d i ,   l e k i n   u n i   t u sh u n i s h   u c hu n
i m ko n   b er m a d i   d e y i s h i n i   xo xl a m a y m iz .   B ol a l i g i m d a   m e ng a   za r u r   b i li m  b er is h d i ,  l e ki n
y a sh a s h   u c h u n   i sh l a s h g a   m a j bu r   b o ’ lg a ni m d an   d a st l ab   o lg a n   b i l i m l ar i m   unu ti l ib ,
s a vo d s i z l ig i m   s a b a b i   t a b i a t d a n e m a s ,   j a m i y at   no x a q l ig id a n   d e m a si n ” 10
.   S hu n d ay   q ili b
t a ’ li m   b arc h a n i q i   b o ’ l i s h i   z ar u r.
U s h b u   i s l o xo tl a ri   r o ’ y obg a   c h i q a r i s h g a   a m a li y   q a d am   h am   qo ’ y il d i .   X o l a tn i
o ’ r g a ni b     t a h li l     q i l i b     c h i q is h     u c h u n     X a l q     m a o r i f i     k o m issi y a s i     t u z i ld i .    K o m issi y a
fa o li y a t i   n a ti j a l a r ig a   ko ’ ra   17 92 - y i l   1 8 - a v g u s t d a   M i l l i y   K on v e n t   y ig ’ i l i s h   o ’ t k a z i b
t e gi s h l i    q on u n l a r i    q a b u l    qi l d i .    U s hb u    q on u nn i n g    4 - m o d d a s i d a    c h e r k ov n i    di n d a n
a j ra t is h   m a s a l a s i   t o ’ l i q   h a l   qi l in di .   Un g a   k o ’ ra   “ X a l q   t a ’ li m in in g   h y ech   q a y s i   s oh a s i   na
9
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. .   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  4 5 3 .
10
П е д а г о гиче ск ие   и д е и Ве л и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и:   Р е ч и и д о кла ды   М и р а б о ,   К о н д ор се ,   Р о мма ,  
А р б о г а ц а ,Ла к а н а л я , Ле пеле те. Лав уа з е и д р ./П о д . р е д.   А .П.Пи н к ев ича.  М .,  1 9 2 6 .   С . 6 9 . 1112 Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  c h e r k o v g a   v a   n a   s ob i k   qo r a   v a   o k   r u ho ni y l ar g a   q a ra s h l i   k on g r e g a t s i y a g a
b e r il m m a y d i ” 11
d e b     b e l g i l a b     q o ’ y ild i .    Us h b u     q o nu n     k e l a j a k d a     fra n su z    il m   fa ninin g
t ar a q q i y o t ig a   k a t t a   t a ’ si r   ko ’ r s a t d i .   K o nv e n t d a   t o ’ pl a n g a n   d e p ut a t l ar   g ar c h i   t a ’ li m n i
d in da n   o z o d   e t s a l a r d a   u n in g   y o ’ lg a   qo ’ y il i s h i   v a   t ar a q qi y   e t ti r i s h i   u c hu n   b i r m un c h a
f u r s at   v a   m a bl a g ’   k e t is h i n i   y a x s h i   a n g l a r d i l a r .   M u xo k a m a   d a ’ vo m id a   b u   m a s a l a g a
h am   o y din l i k   k i r i t i li b ,   u   qo n un n i n g   o l ti n c h i   m o d d a s i   si f a tid a   b e l g i l a n d i .   “   h a mm a
k on g r e g a ts i y a   a ’ z ol a ri   x o z i r g i   v a q t d a   X a l q   t a ’ li m id a   x i z m at   q il a y o t g a n   b o ’ lsa ,   X a l q
t a ’ li m in in g     t a k o m il l a s ht i r il i s h i     y a k u n i g a    y e tg u n g a     q a d ar     y a k k a    t a r t i b d a    d a ’ v o m
e t t i r a d i .   K i m   o ’ z   v a z i f a s i n i   b a j ar m a y   qo ’ y g an   b o ’ ls a   v a   m un i s i p a l i t e t   s a b a bi n i   a sosl i
d e b      xi s o b l a m a s a      d e p a r t m e n t      d i r e k to r i y a s i      to m o n id a n      ko ’ r s a t m a      olg a n     x o l d a
m a os hi n in g   y a r m i   q a y t ar il a d i . 1 2   
S h u   y o ’ si n d a   t a ’ li m   is lo x ot i n i   y a k u n l a b   o l i s h   ko ’z d a
t u t il d i .   K e y in c h a l i k   b arc h a   d i n   x o d i m l ari   o ’ m in i   d un y o v i y   p e d a g o g   xo di m l ar   e g a l l a b
bo r i s h i   l o z i m   e di .
11
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и иВ  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д . р е д.   А .В А д о .  М .,   1 9 9 0 .   С . 4 5 4 . 1213 Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т .  1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 9 0 .   С.  1 .2. B a y r a m l a r ,   n a s h r i y o t l a r   v a   y o d g o r li k la r g a   m un o s a b a t
XV III   a s r   o xi r i d a   I n q i lo b   t a ’ si r i d a   Fr a n s i y a   j a m i y a t i   tu b d an   i s l o x   q i l i ndi .
Ma d a n i y at   m a s a l a l a r i   i n q il o b i y   ku c hl a r   to m onid a n   q a t t i q   n a z o r a t g a   o l in d i .   Uni n g   h a r
j a bx a s i   k i c h i k   e l e m e n t l a r i g a   q a d ar   o ’ z g a r ti r i l i b   y a n g i   j a m i y a tg a   m o s   y a n g i c h a
m a d a n i y at   b ar p o   e t is h   u c h u n   ku r a s h g a   ki r i sh g a n d i .   Ma d a n i y at   m a s a l a si d a   b a y ra m l ar
a l oh i d a   o ’ r i n   tu t a d i .   C h u n k i   u   a l o hi d a   k a tl am   y ok i   m a ’ l u m   gu r uh g a   t a a l uk l i   e m a s ,
b a lk i   b u tu n   m ill at   k i s h i l ar in i   o ’ z   k a m r ov i g a   ol g an   v a   i n q il o b   u c h u n ,   y a ng i   j a m i y a tn i
b a r p o   e t i s h   u c hu n   k u c h l i   p s ix o lo g i k   x ar a kt er g a   e g a   x is o b l a n a r d i .   S h u   s a b a b d a n   a l o hid a
e ’ ti b o r   t a l a b   q i l a r d i .
Ba y r a m l ar   xu su s i d a   k o n v e n t   e sk i   b a y r a m l ar d a n   h y ech   q a n d ay   a so rat   h am
q ol di r m a sd a n   u m u m a n   y a ng i   m af k u ra   v a   g ’ o y a l ar g a   a so sl a n g a n   b a y r a m l ar   j o r i y   q i l is h
u s t i d a   bo s h   qo ti r d i .   D a s tl a b k i   b a y r a m n i   o ’ t k a z i s h   o ’ z - o ’ z id an   m a ’ l u m   bo ’ l i b -   bu
Ba s t i li y a   q a l ’ a s in i n g   o li n g an   k u ni g a   b i r   y i l   to ’ l i s h i   m uno s a b a t i   b i l an   o ’ t k a z il a d i g a n
fe d e r a s i y a   b a y r a m i   e d i .   Ba y r a m g a   t a y y o r g a r l i k   k o ’ r i s h   u c h u n   j ud a   k a t t a   i s h c h i   ku c h i
j a l b   q i l in d i .   T a d b i r n i  o ’ tk a z i s h  u c h u n   M ars   m a y do n i   t a n l a nd i .  “ Re v ol y u so n   d e   F ra n s e
d e   Br a b a n t ”   g a z e t a s i   b a y r a m  t a s h k i l   q i li s h   j ara y oni n i   n a s h r   qi l i b   bo r d i .   Ma y dd on d a   15
m in g   k i sh i   i sh l a d i ,   b a y r a m g a   q a d ar   is h   y a kun l a n m a s l i g i   x a q id a g i   x a b ar   t a r q a l g ac h
i s h c h i l ar   so n i   15 0   m in g   ki s hi g a  y e tk az il d i  v a  u l ar  8 0   m in g  tu a z  u z u n l ik d a g i   y er d a  k a t t a
i sh n i   a m a lg a   o s h i r d i.   U s h b u   g a z e t a n i n g   y o z is hi g a   ko ’ ra   “ Bu   b a y r a m   t ara d d ud i d a n
ko ’ ra    u m u m x a l q     x a s h ar i g a    k o ’ p r o q     o ’ xsh a b    k e t a d i .     Yos hu - k a r i    b ar c h a    i s h g a
c h iq i sh g a n .   H a m m a   qo ’ l i d an   k e l g a n   is h n i   b a j ar i s h a y a pt i .   Y a k u n d a   e s a   s h a h ar   a ho l is i
k u c h l i   b ar a b a n   v a z a m b ara ql ar   s a do s i   o s t i d a  so d i k li k k a  q a s a m y o d   q il d i . ” 13
A y o l     v a     er k a q l a r i     s e ks i y a l ar n i n g     c h a qi r u v     p un k t l a r i d a     y i g ’ ili sh i     so ’ ra ld i .
E r k a q l ar   q u r o ls iz ,   1 4 - 1 8   y os h g a c h a   b o ’ lg a n   o ’ s m i r l ar   n a y z a ,   m ilt i q   v a   q i l i c h   t a qi b
k e ld i .   R o p pa - r o s a  so a t   s a k k i z d a   a r t i l l er i y a   o v o z i   e s hi t i l d i ,  b u   Y a n g i   ko ’ p r i kd a n   T y u il r i
m illi y   b o g ’ ig a   b o r ish n i   a ng l a t ar d i .   I k k i   q a to r   s af   to r t i b   h a m m a   y o ’ lg a   c h i qd i   e r k a q l a r
o ’ n g d a n ,    a y oll ar    c h a p d a n .    O ’ r t a d a    t o ’ rt    bu r c h ak    sh a k l d a    o ’ n    i k k i    q a to r    s af    t o r ti b 1314
Х р ес т о ма тия   по   н о в о й и с т о р и и :   ( 1 7 8 9 - 1 8 70 ) /С о ц.   А .Ф Е ф и м о в   и В . А .   О р л о в .   М .,   1 9 4 1 .   С.   9 6 .h a r bi y l ar   h a r a k a t l a nd i .   M i n n a t d o r c h i li k   v a   y os h l i k   r a m zi   si f a t i d a   a y ol l a r - a ti r g u l ,  k i z l ar
s a v a t l a r d a     h a r     x i l     g u l l ar     k o ’ t ar i b     o l ish di .     E r k a k     v a    o ’ s m i r     y ig i t l ar     d u b     d ar a x ti
s ho xl a r i n i  k u ch   v a   o z o d l i k   ra m zi  s i fa ti d a  o l i s h g a n   e di .
Barc h a   T y uil r i g a   y i g ’ ilg a n d a   M i l l i y   K on v e n t   k a tt a   o r k e s t r   j o ’ r l i g i d a   y uqo r i d an
a m f it e a t r g a   t u s h i b  k e l d i .   T a d b i r r a i s i   n u t q  so ’ z l a b   b a y ra m nin g   k e l i b   c hi q i s h i ,   m o x i y a t -
m a z m un i ,   n i s ho n l a ni s h i   x a q i d a   X a l q q a   tu s hu n c h a   b e r d i   v a   y ara t u v c h i   t a b i a t g a   y uk s a k
e h t i r o m d a   bo ’ l is h n i   so ’ ra d i .   K e y i n   s i m f oni y a   y a ng ra d i   b u   o li y   m a v j ud o t n i   bo r l i k d a
t a r t i b   o ’ r n a tg a n i   u c h u n   s h a r af l a s h   e d i .   M i l l i y   b o g ’ d a   x u r s a n d c h i l i k   d a v o m   e td i .   X a l q
B i r l a sh u v   m a y do n i   ( Mars   m a y do n i ) g a   c h iq d i .   M il li y   K onv e n t   a ’ z o l a r i   u c h   r a ngli
t a s m a l ar   bi l an   o ’ rab   o l i n g a n   e di .   T a s m a nin g   b in a f s h a   b i l a n   b e za t i l g a n   q is m i - b o l a lik ,
m i r t a   d ar a x t i n in g   b a r g l ari   b i l an   b e za l g a n i   -   o ’ s m i r li k ,   o ’ r t a   y o s h   d a v ri   du b   b a r gl ar i
b i l a n ,   v a   k a r i li k n i   a n gl a t u v c h i   u z u m   no vd a l a r i   b i l an   b ez a l g a n   e di . 14
H ar   bi r   d e p u t a t   q o ’ l i d a   b ug ’ d o y   bo s h o g ’ i n i ,   gu ll ar   v a   m e v a l ar   bi l an   b ez a t il g a n
s a v a t l a r i   u s h l a g a n d i . M i ll i y   K on v e n t   v a k i l l a r i   a n ti k   u s l u b d a   y a s a l g an   m a xs u s   ar a v a l a r
a t r o f i d a   h ar a k a tl a n d i .   A ra v a d a   k a s b - x u n ar   v a   s a n ’ at   q u r ol l ari   j o y l a s h g a n d i .   Xu s u s a n
o m o ch   u st ig a   qo ’ y il g a n   b i r   bo g ’   bug ’ d o y ,   il m r a m zi   bo ’ l g an   n a s h r   u s k u n a s i ,   O z o d li k
x a y k a l i ,   d u b   d a r a x t i   -   s a n ’ at   r i v o ji n in g   ra m zi   s i fa ti d a   o l in g a n   e d i .   M a t o l ar   bil an
b ez a t il g a n   v a   sh o x l a r i g a   ti ll a   s u v i   y u g u r t i r il g an   s a k k i z t a   x o ’ q i z   a r a v a n i   t o r t i b   b o r d i .
T a nt a n a l i   y u r is h   o c h i b   qo ’ y ilg a n   k o ’ p r i k d a n   o ’ t i b ,   O z o d li k   x a y k a l i n i   a y l a ni b ,   B i r li k
(Mar s )   m a y don i g a   q a y ti b   k e ld i .   Ma y d o n   t e p a li g in i n g   o ’ n g   to m onid a   e r k a q l a r ,   c h a p
to m on i d a   a y o l l ar   t e p a l i k   a t r o f i d a   e s a   q u r o l l a n g an   o ’ s m i r l ar   v a   h a r bi y   l ar   j o y l a s hd i .
E n g   b a l a n d   q i s m id a   M i ll i y   K o n v e n t   a ’ z o l ari   v a   m us i q a c h i l ar   j o y l a s hd i .   H a m m a   o ’ z
j o y in i   e g a l l a g a c h   “ O li y   m a v j ud o t ”  u c hu n   m a dxi y a   y a ng r a d i .   K e y i n   q a r i y a   v a   o ’ s m i r l ar
Mar s e l i z a n i   k u y l a s h d i   h a m d a   re sp u b l i k a   d us h m a nl ari   h a l o k   bo ’ l m a gu n c h a   k u r a shn i
d a vo m e t t i r i s h   u c h u n   q a s am  i c h is h d i .   E n g   s o ’ n g g i d a   y ig i t l ar   q u r o l l a r i n i   k o ’ t a r d i ,   k i z l a r
g u l l ar in i   b a l a n dg a   o t i s hd i ,   q a r i y a l ar   u l a r n i n g   b o s h i g a   qo ’ l i n i   q o ’ y i b   d u o   qi l d i .   Ni ho y a t 14u m u m i y ar t i ll e r i y a   o v o zi   y a ng r a d i . Bar c h a   k u c h o q l a s hi b   “ Y a sh a si n   R e s p ub l i ka ! ”- d e b
ki c h k i r i s hd i .   S h u   b i l a n  t a d bi r  y a k un la nd i . 15
A y r i m   b a y r a m l ar n i   X a l q   x o t i r a s id a   q o l i s h i   u c h u n   k o ’ r g az m a l i   t ar z d a   t a shki l
q i l is h   l o z i m .   O ’ y inl a r ,   t o m osh a l a r ,   m us ob aq a l ar   t a s hk i l   qi l i s h   b u   e n g   m a qb u l   y o ’ l d ir .
S h e ’ r i y a t ,   m usi q a ,   r a k s ,   t a s v i r i y   s a n ’ at   b o bi d a   h am   ko ’ r g az m a   v a   b e l l a s h u vl ar
o ’ tk a z i l i s hi   k e ra k .   M u ko f o tl a r   e ’ lo n   q i l in s a   b a r c h a   j a s u r l ik ka ,   c h a k k on l i k k a ,
x us h y o r l ik ka ,   k a m t a r l i k   v a   m e hn a t s e v ar li k k a ,   h a m m a   j is m on i y   v a   a hl oq i y   si fa t l a r g a
e g a   b o ’ l a r d i .   H ar   k i m   iqt id o r i g a   y ara sh a   t a qd i r l a n g a n   b o ’ l a r d i .   Q o ’ m it a   n aza r id a
u m u m i y  bo ’ l m a g an   b a y r a m l ar   q a t t iq qo ’ l l i k   v a  n a z o r a t si z   o ’ t k a z i ls a   u m u m i y   ez gu li k k a
x a v f   tu g ’ di r i s h i   m u m kind ay   tu y ul d i .   A m m o   h ar   bi r   k o m m un a n i n g   o ’ z i g a   xos
b a y r a m l ar i n i   o ’ tk a z i s h g a   h am   r ux s at   b er i l d i .   U m u m i y   b a y r a m l ar   e s a   h u k u m at
ra x b a r l i g i d a   o ’ tk a z i l a d i .
1 79 5 - y i l   2 5 - o k t y a b r d a   M i ll i y   K onv e n t   m il l i y   b a y r a m l ar n i   t a r t ib g a   so l i s h ,
n is h o n l a s h   v a   v a q t in i   b e l g i l a s h   x a q i d a   q a r o r   q a b u l   q i ld i .   Un g a   ko ’ ra   R e sp u b l i k a n i n g
b ar c h a   k a nt o n l a r i d a   y ilig a   7   t a   m il l i y   b a y r a m   o ’ tk az i l a d i g a n   bo ’ l d i .   1 - v a n d e m er d a
Re s p ub l i k a   t u z il g a n li g i   b a y ra m i ,   1 0 - j er m in al d a   Yo s hl i k   b a y ra m i ,   1 0 -f l o re a l d a   O i l a
(er- xo t i n )     b a y r a m i ,     1 0 - p r e r i a l d a     M i n n a t d o rc hi l i k     b a y ra m i ,     1 0 - m e ss id o r d a
D e h ko n c hi l i k   b a y ra m i ,   9 - 10 - t er m id o r   k un l a r i   O z o d l i k   b a y r a m i ,   ni h o y at   1 0 -
fr y ukt id o r d a   K e k s a l i k   b a y ra m l ari   n i s ho n l a n is h i   j o r i y   qi l i nd i . 16
Ba y r a m l ar n i    ni s ho n l a s h    v a q t i d a    m a vs u m g a    q arab    h ar    x i l    j a m o a    o ’ y inl a ri,
bi r o d a r l i k   z i y o fa t l ar i ,   f u q ar ol i k   v a   a h l o q   x a q i d a   n ut ql a r ,   v a t a n p ar v ar li k   a sh ul a l a r in i
ku y l a s h ,   s o v g ’ a l ar   u l a s hi l a d i g a n   b o ’ l d i .   Ba y r a m   ni s h on l a ni s h i   d a st u r in i   h ar   bi r   k a nto n
o l d in d a n   re j a l a s h t i r i b,   m uni si p al   m a’ m u r i y at  o r q a l i   X a l qg a   o vo z a  q i l a d i .
I k ki n c h i   g u r u h   k o ’ t ar i b   k e t a di g an   b a y r o q d a   “ kit o b l a r ,q o ’ l y o z m a l a r ,   m e d a l l a r ,
q a di m g i   s h a r k   ti ll a r i n in g   q o ’ l y o z m a   m a nb a l ari-   f a n   v a   s a n ’ at   o z o d l ik n i   k u t l a y d i   va
15
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д .р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  5 0 0 .
16
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. .   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  4 7 0 . 15b eza y d i ” - d e g a n   y o z u vl a r   bo r   e di .   K e y i n   v a t a n par v ar li k   m a dxl a r i n i   k u y l ab   x o r   j a m o a s i
o ’ t a d i ,   k e t id a n   f a n   v a  s a n ’ at   b i l a n   sh ug ’ u l l a n a d i g a n   j a m o a,
Par i j   t e a t ri   j a m o a l ar i ,  b o s m axo n a  u s t a l ar i ,  k u tu b xo n a  x od i m l ar i ,   p o l i t ex n i k a   m a kt a b l a r i
o ’ q i t u v c h i l a r i ,   “ Q ol l ej   d e  Fra n s ”   p r o f e s s o r l ari   bo r d i .   O xi r i d a   u ch   o y o k l i   o t   u s t id a
G o m er   b y ust in i   o l i b   o ’ til a d i .   B y us t   o l di d a   “ Y e tt i   s h a h a r   u n i   v a t a n i   d e b   a t a l i s h ig a
to r t i s h a y a p t i ” - d e g a n   y o z uv l i   b a y r o q   o l i b   o ’ t i l d i .   Ul ar ni n g   k e ti d a n   h am   h ar b i y   gu r u h
j o y l a s h d i .
U c h i n c h i     g u r u h     b a y r og ’ id a     “ N af i s     s a n ’ a t ”,     “ Sa n ’ at     l a v r     o ’ s a di ga n     y er g a
i n t i l a d i”- d e g an   y o z u v   b o r   e d i .   Ba y r o q   k e t i d a n   y os h   a r t i s t l ar   xo r i   b a y r a m   m a v z u ig a
t a a l uk l i   a sh u l a   a y ti b   k e t a d i .   T a s vi r i y   s a n ’ a t ,   s ku l pt u r a ,   ar xi t e kt u ra   m a kt a b l a r i d a   y a n i
d a vl a t   t a s h k i l   e t g an   ku r s l ar d a   o ’ qi y o t g a n   s ov r i n   e g a l a r i ,   m ar k a z i y   s a n ’ at   m u z e yi
m a’ m u r i y a t i ,   fra n s u z   m u ze y ini n g   m a xs u s   m a kt a b i ,   fra ns u z   y odgo r l i k l a r i   m u ze y i
x od i m l ari   k e y i n g i   o ’ r i n d a   b o r d i .   T a s v i r i y   s a n ’ a t ,   x a y k a l t a r o sh l i k ,   v a   m e’ m o rc hi li k
m a kt a bl a ri    p r o f e s so r l a r i    o ’ q u v c h i l a r i    b i l an    ar a v a l ar    y on i d a    bo r d i .    K e y i n    a nti k
s kl u p t u ra     y o d g o r l i kl ari     n a m o y ish i     b o ’ l d i .     Un d a :     G re ts i y a     ul a ri     b o y    b er d i ;     R i m
y o ’ qo td i ;   I k k i   m ar t a   t a q di r i   o ’ z g a r d i ,   e n d i  o ’ z g ar m a y d i ”- d e g an   y o z u v   bo r   e di .   Old i ng i
i k k i   a r a v a d a  o l t i n   su v i   y ug u r t i r il g a n   b r o n za d a n   y a s a l g an   t o ’ r tt a   o t   x a y k a l i   o ’ r n a t i lg a n .
O tl ar   p a s t k i   t o m o nid a :   “ K o r i n f d a n   R i m ga ,   R i m d an   Ko n s t a n ti n op o l g a,
K o n st a n t in o po ld a n     V e n e ts i y a ga ,     V e n e ts i y a d an     Fr a n s i y a g ac h a     y o ’ l     bo s g a n     o tl a r ,
n ih o y at   o z o d   y er g a   y e ti b   k e ld i ”- y o z u v i   bo r   e d i .   O r q a d a   “ R a s m l a r ”   d e g a n   y o z u v l i
b a y r o q .   2 8 -ar a v a d a   Rafa y e ln in g   “ 0 ’ z g ar i s h ” i   v a   bo s h q a   s h e d e v r l a r i ,   D o m e ni kin o
k a r t i n a l a r i ,   J u l i o   R o m a n o   v a   b o s h q a l a r n i n g  a s ar l a ri   j o y   olg a n .   2 9-ar a v a d a   T i ts i a n ,
Pa o l o      V e r o n eze      v a      b os hq a l ar      a s a r l a ri      j o y l a s hg a n .      U l a r n in g      k e t id a n      v a t a n
xi m o y ac hil a r i   Yos h   Br u t n i n g   b y us t i n i   o li b   b o r i sh d i .   B y u s t   t u r g a n   b r o n za   t a x t a c h a d a
T a t s i tn i n g :   “ O ld i n   R i m d a   p o d sh ol a r   h uk m   su r d i ,   Yu ni y   Br u t   u n g a   o z o d l i k   va
Re s p ub l i k a n i   b e r d i”   -   d e g an   s a t r l ari   v a   u ng a   qo ’ s hi m c h a   Vo lt e m i n g   “ R i m   o z o d   y e t ar l i
”   j u m l a s i   y o z i l g a n .   B y us t   k e t id a n   f a n   v a   s a n ’ at   a s a r l a r i n i   I t a l i y a d a   a x t a r g an   k o m iss i y a 16o ’ t a d i .    Ul ar ni n g    bo s h    k i y i m i    u c h    r a ng d a    b e z a l g a n .    Q o ’ l l a r i d a    l a v r d a n    y a s a l g a n
c h a m b arak   b o r.  N i ho y at   k a t t a  h a r b i y   gu r u h   y u r u sh n i   y a k u n l a y d i . 17
S h un d ay   qi l i b   in q ilo b   Fra ns i y a   x a y otid a   y a ng i d a n - y a n g i   b a y ra m l ar ni n g   j o r i y
q i l in i s h i g a     o l i b     k e l d i .     N i sh o n l a n a d i g a n     h ar     q a n d ay     b a y ram     inq i l ob n i     k u y l a s h i ,
t e ng l ik n i   m a d x   e t i s h i   lo z i m   e di .   B u n in g   u c h u n   h u k u m at   t o m o ni d an   a l oh id a   e ’ t ibo r
q ar a t il d i .
17
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  4 9 2 17II - BOB.  D I N I Y  MA S A L A L A R   S I Y o S A T C h I L A R  MU HOK AMA S I D A
2 .1. Mil l i y   k o n v ent d a   cher k o v   m as a l as i
Fe o d a l i zm   d a v r i d a   c h e r k o v   f e o d a l l a r   b il a n   to ’ l i q   m a qs a dn i   u m u m l a sh t i r i b
ko ’ p i n c h a  b i r g a   h a ra k a t l a n a r d i .   K o ’ p   s o h a l a r d a   b i r - b i r i n in g   m a n fa a t i g a  x i z m at   qil ar d i .
I n qi l ob n in g   t o ’ la - t o ’ k i s   a m a lg a   os hi r i li s hi d a   q i r o l   h o k i m i y a t i   v a   fe o d a ll ar   b il a n   bi r g a
c h e r k o v   h am   a s o si y   to ’ g ’ a no q   e di .   S h u   s a b ab d a n   h am   o ’ z g a r i s h l ar ni n g   d a s tl a bk i
d a v r i d a   si y o s i y   k e n g a sh l a r d a   i nq i l o b c hi l ar   v a   r u ho ni y l ar   k u c h l i   q ara m a-   q ar sh i
gu r u h l ari   t a s h ki l   e t ar   e d i .   I k k i   t o m on n i n g   m a n faa t i   a v v al   s o li q   b o ra si d a   v a   c h e r ko v
m ulkl a r i n i   m illi y l a sh ti r i s h   m a s a l a si d a   t o ’ q n a s h   k e l d i .   S i y os a t c h i l ar   T a ’ s i s   Ma jl i si d a
z o ’ r  b e r i b   b u   m a s a l a n i   i n q i lo b   f o y d a s i g a   h a l   q i l i sh g a  u r in di .
F . B y u zo     T a ’ s i s     Ma j l i s in i n g     1 7 8 9 - y i l     6 - a vg u s t i d a     qil g a n     m a ’ r u za s i d a
r u ho ni y l a r n i   q a t t i q   t a nq i d g a   ol di .   U   o ’ z id an   a v v al   m inb a r g a   c hi qq a n   c h e r ko v
x od i m l ar i n i n g   s o ’ z l a r i ga   o c h i q - o y di n   q a r s h i   c h i qd i .   M u l k   a s l i d a   c h er ko v g a   e m a s ,
m ill a t g a     t e g i s h l i     e k a n li g in i     t a ’ k i d l a d i .   S h u     t u fa y l i     za ln i n g     bi r     to m on i     g ul d u r o s
q a r s a q l a r ,   b i r   to m o ni d a   x a q o ra t l i   s o ’ z l ar   b os hl a n d i .   B y u zo   e n g   m u ra k k ab   m a s a l a n i
ko ’ t a r g a n   e d i .   U n in g   e ’ t i r o f i c h a   r u ho ni y l ar   ko ’ r s a t m a s i g a   b i n o a n   q a v m
p a sh i sh l ari( c h e r k o v   x od i m l ar i )   u c hu n   m ill a t d an   “ o zr o q   u l us h   ”   k o ’ p a y ti r ishn i
so ’ ra g a n l ig i n i   a y t d i .   S h u   s a b a b l i   r u h o n i y l ar   m a ’ lu m   m a ’ n o d a   m ill a t ni n g   c h e r ko v
m ulkl a r i g a  x a q q i   bo r l i g i n i  o ’ z l ari   h am   e ’ ti r o f   e t g a n i   e d i . 18
G raf     M i r a b o     e s a     n a vb a t d a g i     y ig ’ i l i sh d a     c h e r k o v     d e s y a t i n a s i     m a s a l a sin i
m uhok a m a g a   q o ’ y d i .   M i n b a r d a   u   o ’ z i d a n   o l d i n   s o ’ z g a   c h i q q a n   n o ti q ni n g   f i k r l a r ig a
qo ’ s h i l i b   un g a   h y ech   q a nd ay  qo ’ s h i m c h a   sh a r t   e m a sli g i n i   t a ’ k i d l a d i .   Faraz   qi l a y li k   bir
bo ’ l a k   y e m in g   x o s i l i   1 2   b og ’   bu g ’ do y g a   t e n g .   Y er   is h lo vi ,   u r ug ’ i ,   s su da ,   o ’ r i m ,
xo ’ j a l ik n i   y a xs hi l a b   tu r i s h   v a   bo s h q a l ar   t e n g   y e r m ig a   y a n i   ol t i   bo g ’ g a   t e n g   k e l sin .
Q i r o l li k    so l i g ’ i    xo s i l n i n g    s a k k i z    q is m i g a    y a n i    1 , 5    b o g ’ g a    t e n g .    Q i r o l     s o l ig ’ i n in g
18
С в о б о д а ,  р аве н с тв о ,   б р а тс т в о ;   В ел и к а я  фр а н ц у з ка я  р ев о л юц и я :   д о к у м е нт ы ,   п ис м а ,  р е ч и,   в о с п о м и на н и я ,   п ес н и ,  
с ти х и/С о с т. О.К у ц о ва ,   С.К ор о тк о в .   Л г . ,   1 9 8 9 .   С.   1 1 2 . 18i k q i l a m c h i   to ’ l o v i   1 , 5   bo g ’ g a   t e n g .   S h u n d a n   d e s y a t i n a   y ig ’ uv c h i g a   1   b og ’ i n i   b e ra d i .
D e m ak   x o si l ni n g   s o f   i k k i   b og ’ i   d e h q on g a   q o l a d i .   B u   k e l t i r i l g a n   m is o l d a   h y ech   h a m
qo ’ s h il g an   j o y i   y o ’ q .   Bu   o ’ r t a   x o l d a   y a s ho v c h i   d e hq o nn i n g   x a y o t i d an   m is o l . 19
A s l i n i       ol g a nd a       d e s y a ti n a g a       m u l k       d e b       q ara s h       k er a k       em a s ,      b u       soliq
r u ho ni y l a r n in g   f o y d a l i    j a m o a   is h l a r i   u c h u n   b e r il a d i g an   t o ’ l o v ,   s h u   t o ’ l o v   xi s o b ig a
m ill a t ,   u n in g   a hl o q   v a   m a o r i f   r iv o j i g a   q o ’ s h g a n   u l us h i   u c h u n   t o ’ l a y dig a n   x a qd i r .”
S h un d a n   k e y i n   r uh o n i y l ar   o ra si d a   s h ov q i n   ko ’ t a r i l d i .   M i r a b o   so ’ z in i   d a v o m   e tt i r i b ,   bu
r u ho ni y l ar   g ’ u r u r i g a   t e g a d i   d e y i s h   m u m k i n .   L e k i n   i n q i lo b   x a q qo ni y   v a   o li y j a no b
tu y g ’ ul a r i   y u z a g a   c h i q a r d i .   En d i   e s k i   d un y o q ara sh l a r n i   b a r t araf   e t is h   k er a k .   Men
j a m i y a td a   y a sh a s h ni n g   u c h   t u r i n i   b i l a m an   -   q a s hs h o q ,   o ’ g ’ ri   y ok i   m e hn a t k a s h.
M u l k d o r l a r  b u l ar  j a m i y a tn in g   i q t i so d c h i l a r i d i r . 20
Q a nd ay   b o ’ l m a si n   a h lo q   v a   t a ’ li m   xi z m a t c h i l a r i   j a m i y at   x a y o t i d a   f a x r l i   o ’r i n
o l i sh i    k e r a k .    U l a r ni n g    e g a ll a g a n    o ’ r n i   v a    a h a m i y a tig a   q ar a b    t a m inl a s h    t o ’ g ’ ri    va
o k i lo n a   b o ’ l ar   e di .   L e k i n   u l ar g a   m ul kd o r   si f a t i d a   z i y o n   k e l t i r a d i g a n   s ol i qn i   t a l ab
q i l is hl a r i g a   y o ’ l   qo ’ y m a sl i k  k er a k .  N i m a  u c h u n  d e s y a ti n a   m ill at  t ara f i d an   q o ’ y ilg a nlig i
x a q i d a   b a x s l a s h i sh l a r i n i   b i l m a y m a n .   U   x a q i q a t d an   h am   sh un d a y di r   v a   s hu n in g   u c hu n
m ill at   u n i   y o ’ q   q i l i b   b os hq a c h a   y o ’ l   t u t i sh g a   x a q l i .   M i ll a t   c h e r k o v   d e s y a ti n a si n i   y o ’ q
q i l a d i .   C h un k i   u   j a m i y a tn in g   f o y d a l i   m e hn a ti n in g   o g ’ i r   t o ’ l o v i   x i s ob l a n a d i .   S h u   bois
b os hq a   o s o n r o q   v a   x a q qo ni y r o q  to ’ l o v   y o ’ n a li s hi n i  qo ’ l l a sh g a   x a q l i .
Bu   s o ’ z l a r g a   q ara m a - q a r s h i   o ’ l ar o q   Ab b a t   S i y es   m inb a r g a   c h i q i b   q u y id a g il ar i
a y tdi :   M i ll i y Ma j li s   d e s y a t i n a   t o ’ l a s h   x a qi d a   q a r o r   c h i q a r d i ,   e n d i   e s a   s i y os a t c hi l ar   uni
to ’ l a m a sl ik k a   c h a q i r a y a pt i .   B u n i   bu y r u qn i   c h o p   e t is hd a g i   o ’z g a r i s h l ar   d eb   x i so bl a s h
k er a k m i ?   J u d a   a n t i q a   x az i l !   Bu   y a q in d an   b e r i   m a j li s n i   e g a ll a b   o l g a n   b e t a r t i b   h ar a k a t
sh a m o l i       q a y er d a n       e s a y otg a n l i g in i       bi ld i r a d i .       Bu       h ara k a t l a r g a       bi z l a r n in g
d us h m a nl ar i m i z  q a r s ak   c h a l a y a pt i   v a  b u   b i z ni n g   h a l o k   b o ’ l is h i m i z g a  o l i b  k e l a d i .
19
“ Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т .   т .1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 9 0 .   С.   3 79 .
20
О ла р . А .   К ул т  р а з ум а и  к ул т   В ер х о в н о го   с у щ ес тва  в о   в р ем я  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.  М .  1 9 25 .   С.  1 2 5 . 19A g ar   c h e r k o v   d e s y a t in a s i   y o ’ q   q i li ns a   un d a n   ni m a   k e li b   c h i q a d i?   U   to ’ l a n ish i
k er a k   bo ’ l g a n   t o m o n d a   e m as   t o ’ l a s h   k er a k   bo ’ l g an   t o m o n   q o ’ l i d a   q ol a d i .   D e s y a t in a
q a b u l   q i l in g a nd a n   b u y o n   b i r o r   m ar t a   h a m   so t il m a g an   y er   qol m a d i .   M e n   s i z l a r d a n
so ’ ra m o q c h i m a n .   S i z   y er   so ti b   o l g a n d a   u   b i l an   b o g ’ l i q   b u r c h g a   -   d e s y a ti n a g a   e g a
bo ’ l m a y si z m i ?   D e s y a tin a   xo z i r   to ’ l a y o t g a n   b i r o n t a   m ul k do r g a   q a r a s h l i   e m a s .
T a k r o r l a y m an   h y ech   k i m   m ulk n i n g   b u   d ar o m a dl i   qi s m ig a   e g a   b o ’ l m a g a n .   S h un i n g
u c h u n   h y ech   q a y s i   m u lk do r   un g a   e g a  bo ’ l ol m a y d i .   N e g a  s h u n c h a  n ot i q l a r d a n   b ar c h a s i
j a m o at   in t i l is hl a ri   x a q i d a   g a p i r d i y u ,   bi r o n t a s i   a y r i m   sh a x s l ar   s a o d a t i   x a qid a
q a y g ’ u r i sh d a n     n a r i g a     o ’ t m a d i ?     D e s y a t i n a n i     r uh o n i y l ar     qo ’ l i d a n     ol m oq c h i .    Ni m a
u c h un ?      J a m i y at      f o y d a si g a      b u     k er a k m i ?      Y o ’ q      f a q a t      m ulkd o r      u n i      t o ’ l a shn i
x ox l a m a y a pt i .   S o l iqn i   fa q at   y er   e g a s i g a   to ’ l a s h n i   x ox l a y d i .   Bu   ko ’ r i l a y o t g an   c h o r a l a r
n o x a q    d eb   x i s o b l a ym a n .   D e s y a tin a   m u l k d o r n in g   k e y in g i   t a q d i r i   q a n d ay   bo ’ l m a si n
to ’ l a n is h i   k er a q l i g in i   t a ki dl a y m an   v a   bu n in g   s i z l ar g a   t a a l u q l i   j o y i   y o ’ q .   Bu   y e r
b e r u v c h i g a   n i s b a t an   y o ’ q   q i l i n s a   h a m ,   q arz d o r   t a r af g a   y o ’ q   qil i n is h i   m u m ki n   e m a s .
T o ’ r t i n c h i     a v gu s t d a g i     d e k r e t d a    d e s y a t i n a    to ’ l a n a d i     d e g a n din giz .     S h u     b i l an    s i z l a r
o l d in g a   s i l j i sh g a   q ob i l i y a tl a r i n g   bo r l i gi n i   b i l d i r d i l a r i n g .   End i   e s a   o ’ z l ar in g n i   t o ’ x t a t a
ol m a y a ps i z l a r .   S i z l a r g a   i s ho n s ak   d e s y a t i n a   t o ’ l a n m ay   qol a d i .   U   d a vl a t g a   d ar o m a d
m a nb a i   b o ’ l m a sli g i   k era k .  S i z l ar   un i n g   y o r d a m id a   o ’ z l a r i n gn i   b o y it m o q c h i s i z l a r . S oli q
to ’ l o v c h i l ar e s a  d a s ti n g i z d a n   q a s h sh o q l a s h i b  b o ra d i .
A g ar   s i z l ar   4- a v g us td a g i   q a r o r i ng i z   b i l an   k i f o y a l a n m a s a n gi z ,   u n i   to ’ l i q   va
b ut u n l ay   o ’ z g ar t i r s a n gi z ,   b os hq a   b i r o n t a   d e k re ti n g i z   y a sh a s h g a   x a ql i   e m a s .   H ar   b i r
si y os a t c h i    m odd a l a r i    q a y t a d an    k o ’ r i b    c h i q i sh n i    v a   o ’ z g a r ti r i s hn i    t a l ab    qi l a d i .    H a l i
h y ech   n i m a   qi lin m a g a n ,   v il o y a tl ar   e s a   q a b u l   q i l i n g a n   q ar o r l a r n i n g   t e z
o ’ z g a r ti r i s h l a r i d an   x a y r o n   bo ’ l y a p t i .   A g ar   d e s y a t i n a   c h u q u r r o q   t a h l i l   q i l in i s h i   l o z i m
bo ’ l s a   M a j l is n in g   q a r o r   q a b u l   q il i s h in i   k ut a y li k . M e n   4 - a v g u s td a   q a b u l   q i li n g an   q a r o r
o ’ z g a r i s h i   qu y id a g i c h a   i f o d a l a n i sh i   k e r ak   d e b   o ’ y l a y m a n :   H a mm a   d e s y a tin a l ar
m a xs ul o t   y o k i   pu l   ko ’ r in i s hi d a   ik k i   t araf   r o z il i g i   bi l a n   y ok i   M i l li y   Ma j l i s   q a b u l   q il g a n 20q a r o r   y o ’ l i   b i l an   to ’ l a n a d i .   C h e r k o v   d e s y a t i n a l a r i ni n g   to ’ l o v   n ar x i   d oi m i y   d ar o m a dg a
a y l a n t i r i l i b   q on u n   bo ’ y i c h a   t e g i s hl i   j o y l ar g a  i s h l a t i l a d i . 21
M i ll i y  Ma j lis d a    b a h sl a r    s h u    y o ’ si n d a    d a v o m    e td i    r u ho ni y l a r n in g    t a l a bl a r i g a
q a r s h i   b i r   n e c h a   i nqi l o b   n a m o y ond a l a r i   d e k r e t   q a b u l   q i l is h   u c h u n   o ’ z   f i k r l ar in i   i z x o r
e t d i .   S h un d a y l ar d a n   bi r i   S h . M .T a l e y ran   e di .   U   h am c h er k o v   m u l k l ar in i   m illi y l a s h t i r is h
t ara f d o ri   e d i .   U  n ut q i d a   d a v l a t ni n g   a n c h a  v a q t d a n   b u y o n   k a t t a  m uhto jl i k d a   e k a n li g i n i,
b un i n g   o l di n i   o l i s h   u c h u n   k a t t a   m a bl a g ’   k er a q l i g i n i   t a ki dl a b   o ’ td i .   X a lq n in g   re a l
x a y ot in i   e s a   q u y id a g i c h a   t u sh u nt i r d i :   b a rc h a   m a bl a g ’ l ar   t u g a g a n ,   X a l q   s o l i q l ar   b i l a n
bo ’ g ’ i b   t a s h l a n g a n .   Y a n a   b i t t a   y e n g i lg i n a   s o li qk a   h am   ul ar ni n g   k u c h i   y e t m a y d i .   Bu
x a qd a   o ’ y l a s h   h am   k er a k   e m a s .   B i z l a r g a   e s a   k e l a j a k d a   t a r t ib n i   to ’ l i q   ti kl a s h   u c hu n
m a bl a g ’   k era k .   B u n d ay   m a bl a g ’   m a nb ai   b o r.   U   j ud a   k a t t a   v a   b u   b i z l a r ni n g
m u a mm ol ar i m i z n i   h al   qi l i s h i   m u m ki n .   Me n i n g   f ik r i m c h a   u l a r n i   i sh l a t i s h   m ul k k a
n is b a t an   e h ti y o tk o r li k   b i l a n   y on do s hi l a d i . B u n in g   bi r d a n - bi r   m a n b ai   c h er ko v   m ul ki d a
d e b   b il a m a n .
C h e r k o v   m ul k i g a   ni sb a t a n   ji d d i y   m uno s a b a t ,   h y ech   b o ’ l m a g a n d a   d e s y a t i n a n i
rad   e t i s h   n a t i j a si d a   to ’ l i q   x o n a v a y r o n   b o ’ lg a n   s h a x s l a r n i n g   t a qd i r in i   y a xs h i l a s h g a
q ar a t il i s h i   k er a k .   F a q at   s h u   s a b a b   b il a n   h am   y er   m ulkid a n   d ar o m ad   o lu v c h i   din
p e sh v o l a r i   x a d e m a y   b u   m ulk n i n g   y i r i k   t a q si m ot in i   ko ’ r is h l ari   m u m ki n .   D e s y a t in a
x is o b i d an   y a s ho v c h i l ar   e s a   b u n in g   o ’ r n ig a   n i m a   ol i s h i n i   o ’ y l a sh a d i .   M e n i m c ha ,
d in do r l ar     m u l k     e g a s i     e m a s ,    b o sh q a     m u lk do r l a r d ay   c h e r k o v     xi s o b i d a n     d a r o m ad
o l s a l a r d a   u ng a   t o ’ l i q   e g a l i k   q il a   o l m a y d i . Bu   m a bl a g ’   u l a r n i n g  sh a x si y  m a n faa t i   u c hu n
e m as  u ni n g   x i z m a tin i  b a j ar i s h   u c h u n   b e r i lg a n .
S h a k - sh u b h a s i z ,   m il l at   q a n d ay   t a b a q a g a   m a ns u b   b o ’ l is h i d a n   k a t ’ i y   n azar   k a t t a
x uq u q l a r g a   e g a.   A g a r   u   b ar c h a   r u ho ni y l a r   t a b a q a s i n i   y o ’ q   qi l i sh g a   x a q q i   bo ’ l m a s a
h a m ,   a y r i m   ko r p o rat s i y a l ar i n i   c h e k l a s h   xu q uq ig a   e g a.   A g ar   un i   k er a k s i z ,   b e f o y d a   d e b
x is o b l a s a  u l a r n in g   bo r   m ol - m ulk i g a   v a  i m ti y o z l a r i g a   e g a   b o ’ l i s h   x u q uq i n i   b er a di .
21
^ Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т .1 , п о д . р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.   3 8 0 - 3 8 1 . 21S h ub x a si z   m il l at   b e n efe t si y l ar   t a ’ s i s i   a m r in i   b a j o   k e l t i r i b ,   a y r i m   v az i f a l a r i   b e ko r
q i l is h i   h am   m u m ki n .   S h u   t a m o y ilg a   a so s l a n i b   m ill at   x o z i r g i   d a v r d a g i   o z o d   m ulkl ar i
i x ti y o r i g a   bi n o an   r u h on i y l ar g a   b e r i s h i   y o k i   b o sh q a   j a m o a   m a n faa t l a r i g a   i sh l a ti s h i
m u m ki n .   S h u   y o ’ s i n d a   m ill a t   o z o d   m u l k l a r d an   k e l a j a k d a   o ’ z   ix ti y o r i g a   k o ’ ra
f o y d a l a n is h i   m u m ki n .
L e k i n     m a j li s     x o z i r g i     m ulk d o r l ar     d a r o m a d in i     q i s q a r t i r i b ,    ul ar g a     e g a     c h i q a
ol a d i m i ?   K o ’ p gi n a   k a t t a   o b r o ’ l i   s h a xs l ar   m ill a t ni n g   s h u   xu q u q q a   e g a   bo ’ l i s h in i   r a d
e t g a nl i g i   h am   bi z g a   m a ’ l u m .   A mm o   xo z i r g i   v a q t d a   b i z l ar   m a v ju d   d a l i l l ar d an   k e li b
c h iq i b   x ul o s a   c h i qa r i sh i m i z   lo z i m k i ,   b u   m a s a l a   b i z l ar nin g   d e s y a t i n a   x a q i d a g i
d e k re t i m i z d a   o ’ z   i f od a s in i   t op g a n .   Bu   q ar a s h l a r g a   q a r s h i   k e l ti r i l g a n   f ik r l a r g a   h am   b i r
q a n c h a   t a nq i d i y   d a l i l l ar   k e l t i r is h g a   a s o s   b o ’ l d i .   S hu l a r d a n   e n g   o dd i y ig a   m a j lis d a g i l a r
e ’ ti b o r i n i    q ar a t a m a n .    Q o nu n    m uho f a za si d a    m ul k k a    e g a    b o ’ l i s h   x uq u q i    q a n c h a li k
d a x l s i z   b o ’ l m a si n   b u   q ar a s hl a r   m ul k   t a bi a t in i   o ’ z g ar t i ra   o l m a y d i .   C h e r k o v   m ul kig a
n is b a t an   i s h l ab   c h i q i l g a n   q o nu n   x o z i r g i   m u lk do r l a r g a   f a q a t   b e n efe t si y a s o s lo v c h i   a k t
bo ’ y i c h a   n i m a  b er il g an   b o ’ ls a   sh u n g a   e g a l i k   qi l i s h i   h a m m a g a   m a ’ l u m .   C h er ko v   m u lk i
to ’ g ’ r i s i d a g i     q o nu n h u jj a tl a r i d a     h a m ,     c h er k o v     k o r iu n l ari     h a m     tu s h un ti r i b     b er ish i
a y til g an:  b e n ef e t s i y a   o l g a n   s h a x sg a f a q at   y a s h a s h  u c h u n  k er a q l i  d ara j a d a   m ul k n in g   bir
q i s m i   o ’ ti sh i   h a m m a g a   m a ’ l u m .   B und a   a y til i s h i c h a   q o l g a n   d a r o m a dn i n g   b i r   q is m i
k a m b a g ’ a ll a r g a    t a r q a t is h    u c hu n    v a    i bod a t xo n a l a r i    s a q l a s h    u c h u n    b e r i l g a n . 2 2    
Ag a r
m ill at   m ul k d o r n i   k e ra q l i   d ara j a d a   t a m inl ab   b e r sa ,   u   sh a x s   m ulki g a   t e g i n g a n   d e b
x is o b l a n m a y d i .    A g ar    m ill at   b un g a    t o ’ l a    x a q l i    x o l d a    bo s h q a   q i s m la r g a    e g a    c hiqi b
h a m m a   bu rc h l a r i   o ’ z ig a   ol s a:   k a s a l x o n a   v a   y e ti m xo n a l a ri   t a ’ m inl a s h ,   ib od a t x o n a l a r i
t a’ m i r l a s h ,   X a l q   t a ’ l i m i   h ara j a tl a r i n i   m a j bu r i y a t l ari   h am   b a j ar a d i .   M a bo d o   m ill a t   bu
m a bl a g ’ d an   f a q at   u m u m i y   t a lo f a t   ko ’ r g an   x o l d a   f o y d a l a n s a   t a ’ s i s   q i l in g a n   q on u nl a r
o ’ z  v a z i fa si n i  o ’ t a y o t g a n   x i so bl a n a d i .  X a q i q at e s a   q a r o r  to p a d i . 23
22
' З ахе р   Я. М .   Ф р а н ц у зк а я  р ев о л юц и я   в   д о куме нт а х :  17 8 9 - 1 7 9 4 .   Л .,   1 9 2 6 .   С . 1 4 0 .
23
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   В  2 - х
т. ,   т . 1 ,   п о д. р е д.   А .В. А д о .  М .,   1 9 90 .   С.  3 8 0 -   3 8 2 . 22S h un d ay   x o l a t   q a r o r   t o p g a n d a   x a q i q a t   o y o q   o s t i   q i l i n m a y   m ill at   u m u m i y   t a l o fa t
v a q t i d a   y o ’ q   qi li ng a n   d i n i y   to ’ l o v l ari   o ’ z l a s h t i r i s h i   v a   a y n i   p a y td a   h ar   b i r   r u h on i y
u c h u n   y a s h a s h   s h ar oi t i n i   y ara t i b   b e r i sh i   u c h u n   m a bl a g ’   a j ra t i s h   k er a k ;   t a ’ si s c hi l a r n in g
u m u m i y   f ik r i g a   a so sl a n i b   bu n d an   b u y oo n   o z o d   e ti lg a n   b a rc h a   b e n e fe ts i y ar i y l ar
d a r o m a di n i   o ’ z   k a m c h i l ig i g a   is h l a t i sh i   m u m ki n .   K e y in c h a l i k   o z o d   bo ’ l s a   h am   h u d d i
s hu nd ay   y o ’ l   tu ti s h i   k er a k .   Be n e fe ts i y   e g a l ar in i n g   d ar o m a dl a ri   m a ’ lu m   m ikdo r d a n
o sh i b   k e t s a  m a j bu r i y a t l ar ni n g  b i r  q is m in i  o ’ z ig a  o l a d i . 24
24
З ахе р   Я. М .   Ф р а н ц у з ка я  р ев о л ю ц и я   в   д о куме нт а х :  17 8 9 - 1 7 9 4 .   Л .,   1 9 2 6 .   С.  1 41 . 2325
О ла р   А .   Ц е р к о в   и  гос у д а р с тво   в   э п ох у   В е л и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   Г о с п о л изд а т   У к р а и н ы .   1 9 25 .   С.   1 1 7 .2 .2 . I nq il o b d a v r i d a   d i n  x o d i m la r i n i n g   x uquq i y  m a q o m i
J a m i y a tn i     t ar ti b g a     s o l i s h     u c hu n     T a s i s     Ma j l i s i    1 79 2 - y i l     2 6 -a v g us td a    k a t i y
q on u n l ar   c h i q ar is h g a   m a j bu r   b o ’ l d i .   Q a s a m y o d   q i l m a g an   r uh o n i y l ar   d a s t id a n
qi r o l l i k d a g i   no t i n c h li kl a r   v a t a n  u c h u n  bi r i n c h i   x a v f - x a t a m i   k e lt i r i b   c h i q a r i s h i   m u m ki n
d e b   x i so b l a n d i .   M i l li y   Ma j li s   t a s h a b b u s i   b i l a n   fr a n su z l ar   b i r l a s hi b   t a s h k i   d us h m a ng a
k a r s h i li k   k o ’ r s a ti s h   k era k .   D a v l a t ni n g   i c h k i   t i n c h li g i n i   s a ql a s h   u c hu n   x a l k   o ’ zi   c ho ra
ko ’ r i s h   k er a k   e d i .   S h ul a ri   i n o b a t g a   o li b   M i l li y   Ma jl i s   q a r o r   qi l d i .   Un g a   k o ’ ra   17 90 - y i l
27 - n o y a br ,   17 9 1 - y i l   1 5 - 17 - a p r el   d e k r e ti g a   a s o s l a n i b   q a s a m y o d   q i l g a n   v a   k e y i n
q a s a m id an   q a y tg a n   y o k i   q a s a m y o d   k i l is h d an   b os h   t o r tg a n   r u h o ni y l ar   bi r   x a f t a   i c h id a
d i s t r i k t   v a  d e p a r t a m e n t n i ,  i k k i   x af t a   i c h i d a   e s a  qi r o l l i kn i   t a rk   e t i s h   k er a k .   U l a r n i n g   h a r
bi r i   d i s t r ik t   y o k i   m un i s i p a l i t e t   d i re kt o r i y a s i g a   k e l i b   q a y s i   d a vl a t g a   k e t is h i n i   a y ti sh i
lo z i m .   U ng a   d a r x o l   p a s p o r t ,   d e k l ar a si y a   b e r i li b   u n in g   b e l gi l a r i   v a   y o ’ n a l i s h l ar i ,  h a m d a
qi r o l l i k d a n      c h iq i b      k e t i s h      v a q t i      k o ’ r s a t i l a d i . 2 5         
Be l gi l a ng a n      m udd a td a n      s o ’ n g
q a s a m y odn i   q a bu l   q il m a g a n ,   k o ’ r i lg a n   c ho r a l a r g a   q a r s h i l i k   ko ’ r s a t g a n   r u h on i y l ar
Fra n si y a   G v i a n a s i g a   j o ’ n a t i l a d i .   D i s t r i k t   d i r e k t o r i y a s i   ul a r i   k a m ab   n a v b at   b il a n   h a r bi y
i j ro   q o ’ m it a s i   qo ’ r s a tg a n   e n g   y a q i n   d e ng i z   f l o t i g a   j o ’ n a t is h   k era k .   R uh o n i y l ari   o l i b
k e t a y otg a n   k e m a l ar   o z i k - o vq a t   v a   k i y i m - k e c h a k    b i l an   t a m in l a n a d i .   D e k r e tg a   a m al
k i l i b   d a vl a t n i   m a j bu r i y   y ok i   o ’ z   xo x i s h i   b il a n   t a sh l ab   k e t a y o tg an   s h ax s   d a r o m a d i   va
n af a k a s i d a n   a y r i l a d i .   Y o ’ l   h ara j a tl a r i   u c h u n   ku n i g a   1 0   l e   m a s o fa   y u r is h   x is o b i   b i l an
u c h   l i v r   t o ’ l a n a d i .   T o   k e m a g a   j o y l a s h g u n c h a   y o k i   c h e g ar a n i   k e s i b   o ’ t g u n c h a   bu
m a bl a g ’   d a v l at   x is o b id a n   d i st r i k t   k a s s a l a r i   o r q a l i   a m a lg a   os hi r il a d i .   C h i qi b   k e t ishg a
ar i za   b e r i b ,   p a sp o rt   o l i b   q i r o l l ik d a   q o li b   k e t g an   y o k i   q a y t i b   k e l g a n   r u h on i y   o ’ n   y il g a
o z o d l ik d a n   m a x r u m   e t il a d i .   Yu q o r i d a   k o ’ r s a t i l g a n   c h o r a l a r d an   t u rar   j o y id a g i
ko m m un a n i n g   sh i f ok o ri   m a j r uh li g i n i   t a s d i q l a g a n   r uh o n i y l ar   b u n d a n   i s ti s n o .   U l a r g a
b e r i l g a n   g u vo x n o m a   b o s h   k e n g a s h   t o m o ni d an   i m z ol a n g a n   bo ’ l i s h i   sh a r t .   B und a n
t a sh q a r i   6 0   y os h d a n   o sh g an   s h a x sl a r  h am  b u   c ho r a l a r d a n   o z o d . I s ti s n o   b o ’ lg a n   h a m m a
r u ho ni y l ar   b i r   d e p a r t a m e n t d an   bo ’ l s a,   u l a r   b o s h   sh a ha r n i n g   bi r o r   u y i d a   j o y l a s h t i r i li b 2427
Д ок у м е нты и с т о р ии  вел и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и в д в у х   т о мах ,   т о м - 1 .   М .,  1 9 9 0 .   4 1 1 - 6.26
О ла р   А .   Ц е р к о в   и  гос у д а р с тво   в   э п ох у   В е л и к о й  фр а н ц у з к о й  р ев о л юц и и.   Г о с п о л изд а т   У к р а и н ы .   1 9 25 .   С.   1 1 9 .p o l it si y a   n a z o r a t i d a   t u r is h i   k e r a k . M i l l i y  m a j li s   ko ’ r g an   c h o r a l ar   ko n un n i   b u z g an   yoki
b u za y ot g an   r u ho ni y l a ri   j i n o y at   k o d e k si d a   k o ’ r s a ti lg a n   j az o d a n   o z o d   q i l m a y d i .  X a q i k i y
d e k ret  b a j ar i l is h i  u c h u n   d i s t r i k t  d i r e k t o r i y a s i  d e p a r t m e n t  di r e k t o ri y a si g a  ul a r n i n g  xulki
x a q i d a   d o i m i y   ra v i s h d a   x a b ar   b er is h i   k e r a k .   D e p a r t m e n t   di r e k t o r i y a s i   un g a   q ar a shl i
t er r i t o r i y a d a   d e k r e t ni n g   b a j a r i l i sh i   x a q id a   v a qt in c h a   i j r o i y a   h o ki m i y a tig a   x a b ar   b e r i b
tu r i s h i   k er a k .   Un d a n   t a sh q a r i   d i st r i k t   di r e kt o r i y a s i   h a r   ik k i   x a f t a d a   i c h k i   i s h l a r
v a z i r li g i g a   d e p a r t m e n t   d i r e k t o r i y a s i   y o r d a m id a   o k r uk d a g i   r uh o n i y l ar n i n g   q i r ol l ikd a n
c h iq i b   k e t g a n    y ok i   c h iq i b   k e t m ok c h i   b o ’ lg a n l a r i ni n g    r o ’ y x a ti n i    n o mm a - no m   i c h k i
i s h l ar   v a z i r l i g i g a   y ubo r i b   t u r i s h   k er a k .   O ’ z   n a v b a t i d a   i c hk i   i s h l a r   v a z ir i   M i li y   m a j li sg a
x a b ar  b er is h i   k er a k . 26
H ar   b i r   m un i s i p a l i t e td a   u c h t a   k i to b   c h iq ar i l i b   h ar   b i t t a s i g a   a l o h i d a   tu g ’ il is h ,
n ik o x   v a   o ’ li m   q a y d   e t i l a d i .   R o ’ y x a t l ar   i k k i   n u s x a d a   bo ’ l i b   h ar   bi r   d is t r i ’ t   x i so b ig a
s o t i b   o l i n g a n    g e r b l i   k o g ’ o z d a    b o ’ l a d i   v a    m un i s i p a l i t e t    d i r e k t o r i y a si g a    y ubo r i l a d i .
O ’ sh a   q a y d   k i t o bi d a g i   a kt l ar   v a   un d a   b e r i l g a n   ko ’ c h i r m a l ar   tu g ’ i l i s h ,   n ik o x   v a   o ’ li m
q a y d i  x a q i q i y li gi n in g  i s b ot i   b o ’ l a d i .
D e k r e t   c h a qi r i l g a n d a n   s o ’ n g   bi r   x a f t a   i c h i d a   m er   y ok i   m un i s i p a l   xi z m a t c his i
ko m m un a     p r ok u r o ri     t a l a b i     b i l an     su d     k o t ib i     h a m r ox li g i d a     q a v m     c h er ko v l ar ig a,
r u ho ni y l ar   u y iga ,   a r x i v l r g a   b o r i b   k y u re   v a   b o s h q a   r o ’ y x at   s a q l o v c h i   q o ’ l i d a g i   h a m m a
r o ’ y x a tl a r i     in v e r t a r l a b     qo ’ y is h i     l o z i m .     Bu     r o ’ y x a tl ar     y o pil i b    m ux r l a b     qo ’ y il a d i .
H a m m a   e s k i   v a   y a ng i   r o ’ y x a tl ar   r a t us h a g a   k o ’ c h i r i l a d i .   Ush b u   r o ’ y x a tl ar   r a t u s h a g a
ko ’ c h i r i l g a c h   f a q a t   m unis i p a l i t e t l ar   t ug ’ i l i s h ,   ni k o x   v a   o ’ l i m   a ktl a r i n i   t u z i s h   va
s a q l a s hg a   x a q l i   bo ’ l a d i .   B o s h q a   s h a x s l ar   b u   i sh g a  ar a l a s hi s h i    m u m ki n    e m as   d e y a
ko ’ r s a t i l d i . 27
Y a k ob in c h il a r    kl u b i    m a s a l a n in g    h al    q i li n is h i n i    d oi m o    k e s k i n    q o ’ y g a n .    U l a r
r u ho ni y l ar   b o r a s i d a   h a m   a y ov s i z   f i k r l a r i   il g a r i   s u ra r d i .   K a m bo n n in g   m a j li s d a g i   t a q l i f i
x a b ari   Y a k ob in c h i l a r g a   y e ti b   k e l g a c h ,   kl u b   m a j li s   c h a q i r d i   b u   m a j li s d a   i k k i   m a s a l a 2529
А . О ла р ,   Т а р жи м о н:   Н.К о нче вс к и й .   « П ол итич еска я   и с т о р ия   ф р а н ц у з к о й  р ев о л юц и и »   Пг . ,  19 1 8 .   С.  3 2 0 .28
Ро б ес п е р  М .   Из б р .   П ро из в .:   В   3 -х   т о мах .т .1 ./   С о с т.   А . З . М а н ф р е д.  1 9 5 4 .   С . 87 .ko ’ r i l d i .   B i r i   k o ’ c h ar  m ul k   s o l ig ’ i n i   v a   p a t e n t   y i g ’ i m in i   y o ’ q   q il i sh x a qi d a g i;   ik k i n c h is i
d i n   x i z m a t c h il a r i n in g   m a osh in i   d i n i y   ob sh in a   x is o bi g a   o ’ tk az i s h   x a q i d a g i   m a s a la .
Y a k ob in c h il a r d a n   B a z i r   s o ’ z g a   c h i qi b :   b u   l o y ix a g a   q a r s h i   e k a n l i gi n i   bi l d i r d i .   U nin g
f i k r i c ha ,   b u   d e k r e t   x a q i q a t d an   h am   a y r i m   m a bl a g ’ l a r n i   t e j ab   q o l i sh i   m u m ki n ,   a m m o
y a ng i   g ’ a l a y onl a r   m a n b ai   h am   bo ’ l i s h i   m u m ki n .   B u   l o y ix a   a m a l g a   os hs a   q a n c h a d a n -
q a n c h a   r u ho ni y l ari   y a s h a s h   u c h u n   m a bl a g ’   to po l m a y,   m e hn at   k i l ol m ay,   k ar o q c h il i kk a
m a j bu r   qi l a d i .   T o k i   o x i r g i   m xoni y   k a m p i r   o ’ l m a gun c h a   b u   lo y ix a   k o n   t o ’ q i l is h i d a n
b os hq a   n ar s a   b er m a y d i .Y a n a   h am   bi z   q i r o l   u s t i d a n   s u d   q il m oq c h i   b o ’ l g an   v a q t d a   X a l q
bi z d a n   y u z  o ’ gi r i s h i  m u m ki n . 28
A m m o      ko ’ p c h i l i k      b u     t a q l i f g a     q a r s h i      c h iq di .   Ma s a l a n      S h a b o      “ X u qu q
d e kl a r a s i y a s i   bo ’ y i c h a   f u q a r o l ar ni n g   d i ng a   a j ra t a d ig a n   m a bl a g ’ i   o z od l ik k a   q i l in g a n
t a jo v v u z   d e b   x is o bl a n a d i   ”- d eb   e s l a t i b   o ’ t d i .   S hu n in g   u c hu n   fr a n su z   m ill a ti n in g
r i v o j l a n i sh i   d a r a j a s i n i   o s h i r i b   r u h on i y l ar s i z   y a sh a s h g a   o ’ r g a t i s h   k e rak   m a z m un id a g i
g a p n i   a y td i .
L er u a   e s a   b u   i k k i   q ar a s hn i   m uvo f i kl a s h t i r i s h   y o ’ l i n i   t u ti s h   k e ra k   d e g an   t a q li f x i
ki r i t d i .   Un i n g   f i k r i g a   k o ’ ra   q i s h lo q   a h ol i s i   v a   q i s m an   s h a h a r li kl a r   ju d a   x ud o j o ’ y   s h u
s a b a b d a n   a g a r   ul a ri   X a l q   t o ’ l a y di g an   obs h i n a   x i so b i g a   q o ’ y i b   q o ’ y sa ,   j a xl g a   m in g an
r u ho ni y l ar   X a l q n i   ko ’ z g ’ a ti b   R e s pu b li k a n i   b e s h i gi d a   y o ’ q   q i l i s h i ,   f u q a r ol a r   u r u shin i
b os hl a b   y ub o r i s h i   m u m ki n .   R u h on i y l ar g a   x u d d i   y ov v o y i   x a y v on l a r g a   m uno s a b a td a
bo ’ l g a nd ay   m uno s b a t d a   b o ’ li s h   k e r a k .   U l a ri   j a x l d a n   t u s h u r i s h   u c h u n   x o ’ rak   t a sh l a s h
k er a k   d e g a n   f ik m i  i z x o r   q i ld i . 29
Y a k ob in c h il a r    o r si d a    x a y o t g a    r eal    k o ’ z    b i i l an    q a ra b ,    j a m i y a td a g i    x od is a l a r i
to ’ g ’ ri   b a h o l ay   o l a d i g a n   v a   si y o s i y   m a s a l a l a r n in g   y ec h i m id a   s h o s h m a sd a n   i s h
ko ’ ra di g a n   m a s h xu r   a r b ob i   J .D a nt o n   e di .   U n in g   h ar a k a t l ar i d a  bi z  v az i y at   k e l m a gu n c h a
q a lt i s   h ar a k a tl a ri   a m a l g a   o s h i r m a sl ik n i   m a qb u l   to p g a n i n i   k u za t i s h i m i z   m u m ki n .   U
k e ng a s h d a   q u y id a g i   f i k r l a r i   a y tg a n d i:   fa l s afa   t a m o y ill a r i n i   x a y otg a   k i r i t i i b   Fr a n s i y a 26a h o l i si n i   t o ’ l qi nl a n ti r i b   y u b o r i s h   m u m ki n ,   l e k i n   X a l q   b u   t a m o y ill ari   q a b u l   q i l i shig a
h a l i      t a y y o r      e m a s .      R o y a l i s t      v a      m ut aa s s i b l ar      o z o d l ik k a      q a r s hi X a l q d a      n a f r at
u y g ’ ot m okd a .   F a l s a f a   g ’ o y a l a r i   m e ng a   q a d r l i ,   l e k i n   k a s h sh o k   in so n   bo y v a c h c h a nin g
x ox l a g a n c h a   y a y rab   y a sh a s h i n i   k o ’ r i b   h y ech   bo ’ l m a s a   u   du n y od a   b u   du n y od a g i   a z ob i
u c h u n   r ox a t   k o ’ r i s h i g a  i sh on a d i .
X a l q n in g   k o ’ z i n i   o c h i b ,   o ’ q i t i b   x a q i k i y   di nn i n g   b a h o si n i   t u sh u n t i r i b   k e y i n
o ’ z g a r i s h l ari   k i r i t is h   k er a k .   X a l q q a   o d d i y   v a   a ni q   q i li b   a y ti n g   “ Ba x t l i   b o ’ l is h   u c hu n
r u ho ni y l ar   s i z l ar  k er a k   e m as   d eb   xi s o b l a m a g a n l ar i c h a   u l ar  s i z l a r   b i l an   qo l a d i .”   A l b a tt a
D a n to n n i n g   b u  t a q l i f i   o ’ s h a  d a v r   F ra ns i y a   x a y ot in i   to ’ g ’ ri   t a h li l  q i l a  o l g a n l ig i d an   d ar a k
b er a d i ,   c h un k i   h y ech   b i r   i jt i m oi y   j ar a y o n d a   xo d i s a l ar   t e z li k   b i l a n   b i r i n i n g   o ’ m in i
i k k i n c h i s i g a   b o ’ sh a ti b   X a l q  q a y f i y a ti n i   z u d l i k  b il a n   o ’ z g ar t i r i b  y ubo r g an   e m a s . 30
B i r   o y d an   so ’ n g   r uho ni y l ar   m a s a l a s i   y a n a   K o n v e n t   k u n   t a r t i big a   qo ’ y ildi .   M i ll i y
K o n v e n t   d e k r e t i   b o ’ y i c h a   o k   v a   q o ra   r u ho ni y l ar   s af i d a g i   h a m m a   di n   u nv o n i d a g i
sh a x s l ar,   m ona x l a r ,  u l a r n in g   sh o g i r d l ar i ,  bi r o d ar li k k a   q o ’ s h i l g an   s h a xs l ar   1 7 9 2 - y i l   1 5 -
a v g u s t d a g i    qo n un i g a    k o ’ ra    o z o d l i k    v a    t e n g l i k    q a s a m y od i n i   q a b u l    q i l is h i d a n    b os h
to r t g a n    b o ’ ls a   k e m a l a r g a    c h i q a r i l i b    Fr a n s i y a    G vi a n a si g a    jo ’ n a t i l is h i    y a n a   bi r   bor
e s l a t i b   o ’ t i l d i .   X u dd i   s h u n d ay   j azo   k a n t o n ni n g   o l t i t a   f u q a r o s i   xu f i y a   x a b a r i g a   ko ’ ra
f u q ar ol i k k a     q ar sh i     c h iq q a n     s h a xs l a r g a     h am    qo ’ ll a n a d i .     2 3 - m ar td a n     k e y i n     q a bu l
q i l in g a n   q a s a m y o d   x a q i qi y   d eb   xi s o b l a n m a y d i .   U l ar   o ra sid a   o l t m ish d an   os h g a n
q a r i y a l a r ,   m a j r u h   v a   k a s a l m a ndl a r   y o ’ lg a   y ar a m a y dig a n l ari   bo ’ l s a   d e p a r t a m e n t n in g
m ar k az i y   qis m id a   bi r   x af t a   i c h i d a   j o y l a s h t i r il a d i .   B i r in c h i   v a   i k k i n c h i   m odd a l a r g a
b in o an   su r g u n   q i l ing a n l ar   re sp u bl ik a  t er r i t o r i y a s i g a   q a y ti s h s a   y igi r m a   to ’ rt   s o at   i c hid a
o ’ li m   j az os i g a   hu k m   q i l i nd i .   Y e pi s ko pl a r ,   a v li y ol a r ,   vi k a r i y l ar   q a s a m y o d   q a b u l   qilib
x a l q    t o m on i d a n    s a y l a n g a n    b o ’ ls a    v az c h il a r     d in do r l ar     bi r o n    m a ’ m u r i y    l a vo z i m d a
bo ’ l sa ,   d in do r l ar   ar m i y a   y ok i   l a g e r l a r d a   b o ’ lsa ,   b u   d e k re t d a n   t a s h q a r i d a   x is o b l a n a d i .
Q a b u l   qi l in g an   b u   d e k r e t   r u ho ni y l ar g a   k a t t k   t a l a b n i   q o ’ y d i .   S h un d a n   k e y i n   v a t a nin i
30
А . О ла р ,   Т а р жи м о н:   Н.К о нче вс к и й .   « П ол итич еска я   и с т о р ия   ф р а н ц у з к о й  р ев о л юц и и »   Пг . ,  19 1 8 .   С.  3 1 9 . 27t a r k   e t is h n i   i s t a m a g a n   d in do r l ar   q a s a m y od n i   q a b u l   q i ld i   y ok i   u m u m an   d in do r l i k d a n
v o z  k e c h d i . 31
U s h b u   x o l a t d an   k e y i n   d e p a r t a m e ntl a r n i n g    X a l q    v a k i l l a r i    m a h a ll i y   sh ar oi t ig a
q ar a b   r u h on i y l ar g a   m unos a b a t d a   b o ’ l ish n i   Ko n v e n t d an   s o ’ ra d i .   M a s a l a n ,   S o m m a
d e p ar t a m e nt i n in g   M i l l i y   Ma j l i s d a g i   v a k il i   A.D y u m o n   o ’ z   n ut q i d a   e sk i   m a’ m u r i y a t
o ’ m ig a   y a ng i   m a ’ m u r i y at   s a y l a ng a n i d a   i k k i   r u h on i y   h a m   q a b u l   q i l is h i n i   so ’ r a d i .
D y u m o n   k af e d r a g a   c h iq i b   d i n   y o ’ q l i g i n i ,   r uh o n i y l ar   X a l q n i   a l d a g a n i n i   a y tg a nd i .
R u h o ni y l ar   h am   bu n i   t a s di ql a s h i b   f a q a t   a q l   v a   y u rak   di n i   b o r l i g in i   a y tg a ni n i   e ’ t i r o f
e t d i .    X a l q     q a r s a k     c h a li b     “ Y a sh a s i n     ko n v e n t ”,    “ bi z    q u t q ar i l i b     q o l d ik ” 3 2     
-    d e bdi .
D y u m o n   h a m m a   m isd an   bo ’ l g an   c h er k o v   b u y u m l ar i n i   p u s h k a   y a s a s h   u c hu n
t op s h i r g a nd i .   D y u m o n   a n a   s hu nd ay   k e s k i n   si y o s a t c h il a r d a n   e d i .   B u n i   un i n g   n u tq i d a n
bi r   n e c h a   k u n   k e y i n   m ar k az g a   y o ’ ll a g a n   x a ti d a n   h am   b i ls a   bo ’ l a di .   X a td a   u   c h e r ko v
b a y r a m l ari    v a    y a k sh a n b a    k un id a    m ar os i m    o ’ tk a z g a n    r u ho n i y l ari    q a m o q k a    o l g a n i,
x o c h l a r n i    y o q q a nl i g i    v a    u ch    r u ho ni y n i    s u r g u n    q i l g a n i    x a q i d a    y o z g a n d i .    X a t in i
“ re sp ub l i k a  y o  o ’ li m ” -  d e b   t ug a t g a n d i .
31
Я Н Г И   та р их   3   т о мл и к .   2   т о м .,   Т . ,  1 9 6 0 .   5 6   б.
32
Е . Е . Ю р о вска я   Сб ор н и к   д о кум е нт о в   по   и с т о р ии н о в о г о   в р еме ни  с т р а н  Е в ро пы   и  А ме р и к и ( 164 0 - 1 8 70 )   М .,   В ыс ш а я   ш к о л а
19 9 0 .   С .   1 4 1 . 28XU LOSA
XV III   a s r   fr a n s u z   i n q i l ob i   o ’ z   d a v r i   j a m i y a t i   u c hu n   ul k an   o ’ z g a r i s h l ari   a m a lg a
o sh i r d i .   b i z   u nd a n   o l d i n   y u z   b e r g a n   v a   k e y i n   s o d i r   b o ’ lg a n   i nq i l o b l ar   v a   i sl o xo tl a r d a n
u ni n g   o ’ z i g a  x o s   to m o n l a r i n i  ku z a t i sh i m i z   m u m ki n .
U   j a m i y a tn in g   b ar c h a   so h a l ar i d a   k e s k i n   o ’ z g a r i s h l ari   a m a lg a   o s h i r d i .   F e o d a l
tu z u m n i   u m u m an   b a r b o d   q i l d i .   Bu   m a d a ni y at   v a   d i n   m a s a l a l ar i d a   a y n i q s a   k o ’ z g a
t a sh l a n a d i .   M a d a n i y at   m a s a l a s i   d o i m   u m u m x a lqq a   t e gi s h l i   t u s h u n c h a   bo ’ l g a n i ,   und a n
j a m i y a tn in g   b i r o r   a ’z o s i   c h e t d a   b o ’ l a   o l m a s li g i   n aza r d a   t u ti ls a   v a   a y niq s a   i sl o x o t l a r
a m a lg a   os hi r i l a y otg a n   ( x o x   in q il o b i y ,   xo x   t a d r i j i y   y o ’ l   bil an)   b i r   d a v r d a   u n g a   e ’ ti bo r
d o i m gid a n   h am   ku c h a y d i .   C h u n k i   i n q i lob n i   a m a lg a   o s h i r i sh d a   t a r g ’ i b o t - t a s hv i qo td a  va
x a lq q a  tu s hu n t i r i s h da ,   m a d a ni y at   s o h a l a r id an   un u m l i   f o y d a l a n is h   m u m ki n .
Fra n s u z   i nq i lo b i n in g   b o s h i d a   t u r g an   s i y os a t c h il ar   b un i   t er a n   a n g l a g an   x ol d a
m a d a n i y at   u s t i d a n   n az o r a t n i   k u c h a y ti r d i .   A y ni q s a ,   m a d a ni y a t n i n g   m uhi m   soh a l ar i
bo ’ l m is h   -   x a l q   t a ’ l i m i   v a   a xb o r o t   v o s i t a l a r i n i n g   u s t i d an   y u r g i z il g a n   s i y os a t d a   b un i
y a qqo l   k u z a t i s h   m u m k i n .   C h un k i   XV III   a s r   o xi r i   f r a ns u z  i nq i lo b i   y u z  b e r g a n  d a v r d a g i
j a m i y a td a   t a r g ’ i b o t   -   t a sh v iq o t   u c hu n   m uhi m   qu r o l   v a z i f a s i n i   s h u   i kk i s i   b a j a r g a n   e d i .
K o ’ p   xo ll a r d a   x a l q   n o r o z i l ig i   v a   n a m o y ishl a r g a   g az e t a d a   y o z i l g a n   x a b ar l a r :   q on u nl a r ,
d e k ret   v a   n i z o m l ar ni n g   bo s i b   c hi q i l is h i   s a b a b   b o ’ l ar   e d i .   S h u   s a b a b d an   h o ki m i y at
o r g a n l a r i   u l ar n i   b i r   z u m g a   bo ’ l s a d a   e ’ t i bo r d a n   c h e td a   qo l d i r m as   e di .   Q a ra m a   -   q ar sh i
to m on l a r ,   p ar t i y a l a r ,   o d a t d a   o ’ z   g az e t a l a r i g a   e g a   bo ’ l a r d i .   Ay r i m   v a q t l a r d a   u l ar   h al
q i l u v c h i   r o l  h am  o ’ y n a r d i .   L e k i n   R o b e s p e r   bo sh c h i l i gi d a g i   y a ko bi n c hi l ar   h o k i m i y a t g a
k e l g a c h ,   a xb o r o t   vo s i t a l a r i   u c hu n   q a t ’ i y   n a z o r a t   o ’ r n a t d i .   U l a r n in g   e r k i n   f a o l i y a t i
bo ’ g ’ i li b   s e n z u r a g a   y o ’ l   q o ’ y il d i .
X a l q   t a ’ l i m ig a   b o ’ l g a n   e ’ t ib o r   h am   b u n d an   k am   e m a sd i .   B u tu n   bi r   t a ’ li m
ti z i m in i n g   is l o x   q i lin i s h i ,   un i   c h e r k o v d a n   o z o d   q il i b   du n y ov i y l a sh t i r i s h   i n q i lo b nin g
e n g   m uhi m   bo s qi c hl ar i d an   bi r i   b o ’ l d i .   S i y os a t c h i l ar   t o m on i d a n   i nq i lo b ni n g   d a s t l a bk i
b os qi c h l a r id a y o q     u n g a     e ’ t i b o r     q i l i sh i     b e ko r g a     e m as     e di .     C h u nk i     in q ilo b
h ar a k a tl a n i sh id a    d a s tl a b k i    t o ’ s i ql a r d a n    bi r i    c h e r k o v    x i so b l a n a r d i .    U n i    h a l    q ilis h 29si y os a t c h i l ar   ol d i d a   t u r g an  d o l za r b   v a z i f a   e di .  S h u n in g   u c h u n   c h e r k o v   m a s a l a s i   d a r xo l
ko ’ r i b   c h i qi l d i   v a   u n g a   t e gi s hl i   x uq u q l a r   M il li y   Ma jl i s   t o m o ni d an   k e sk i n   r a v ishd a
b e ko r   q i l i nd i .   K o ’ p   x o l l a r d a   t a ’ li m -   t ar bi y a   c h er k o v   b i l a n   b og ’ li q   f a o li y a t d a   b o ’ l g a n i
u c h u n   t a ’ l i m   ti z i m i n i   u n d a n   a j ra ti lg a n id a n   k e y i n ,   u n g a   g ’ a m xo ’ r l i k   q i l i s h   du n y ov i y
t a sh k il o t l a r g a    x u su s a n    y a ng i    i s lo x    q i l i ng an    h u k u m a tg a    bo g ’ li q    bo ’ l i b    qo l d i .    S h u
s a b a bl i   t a ’ l i m  is l o x o t i   j a d a l l a s hd i .   S i y os a t c h i l ar   b u   m a s a l a n i   h a l   q i l is h d a   a k a d e m i y a   va
tu r l i   o ’ q u v   y u r t l a r i d a n   y i r i k   o l i m l ari   j a l b   q i l i b   t a ’ li m   is l o xo t in i   a m a lg a   os hi r i sh n in g
n aza r i y    v a     a m a li y    to m onl a r i ni n g     ud d a si d a n     c h i q a     o l d i .     B u g un g i     k u n d a g i     t a ’ l i m
ti z i m ig a   m a ’ lu m  m a ’ n o d a   po y d e vo r   v a z i f a s i n i  o ’ t a d i .
Ma d a n i y at   s oh a l a r i d a n   y a n a   bi r i   m il l i y   t ea t r   fa ol i y a tig a   h am  si y os a t c h il ar   t a ’ s i r i
k a t t a   e d i .   U l ar   t e a t r l a r d a   qo ’ y il a d i g an   s a x n a   k o ’ r i n i sh l ar in i   i n q il o b   g ’ o y a l ari   va
m af ku r a s i g a   m o s   k e l i s h in i   t a l a b   q il d i .   M o n a r xi y a   v a   fe o d a l i z m n i   o l q is hl a y d i g a n   t ea t r
to m os h a l a r i n i   q o ’ y i s h   t a ’ qi ql a n d i .   E n d i   fa q at   i nq i lo b   n a m o y ond a l a r i nin g
k a h ra m on l i k l a r i ,   u l a r n in g   i n q i lo b   v a q t i d a   k o ’ r s a tg a n   j a s o r a t l ar in i   u l u g ’ l a y di g a n
to m os h a l a ri   k o ’ r s a t is h n i   ra g ’ b a t l a nt i r il d i .   U m u m an   h ar   b i r   t o m osh a n in g   g ’ o y a   va
m af ku r a s i   i nq i lo b   u c h u n   z i d   k e l m a s l i g i   l o z i m   e di .   U   ko ’ r s a t g a n   t o m osh a l ari   o r q a l i
x a lq n i   i s lo x o t l ar g a   m ux a bb a t in i   o r t t i r i s h i ,   u n in g   d a s t l a bk i   qi y in c h il i k l a r i g a   b ar do s hl i
q i l i b   t a r b i y a l a s h n i   v a z i fa   q i l i b   o l i sh i   lo z i m   e di .   S h u   t a r iq a   t ea t r   i n q il o bnin g
y a kun l a n i sh i g a   x i s s a s i n i   q o ’ s h ar d i .
S h un d ay   qi l i b   m a d a n i y at   v a   d i n   m a s a l a l ar i d a g i   s i y os a t d a   k a tt a   o ’ z g ar i s h l a r nin g
a m a lg a   os hi r i l i s hi g a   s a b ab   bo ’ l d i .   J a m i y at   y a ng i l a n is h i d a   b u   ik k i   so h a   m uhi m  bo ’ g ’ i n
v a z i f a s i n i  o ’ t a d i .   I n q i l ob n i   x a l q   o n g i g a   s in g d i r i s h   u c h u n   m uhi m   m a nb a   bo ’ l d i . Fr a n su z
m ill a t in i n g   k e l a j a k d a g i  x a y ot i g a   k u c hl i  t a ’ si r   ko ’ r s a t d i . 30F O YDA L AN I LG A N  ADA B I Y o TL A R  R O’ YXA TI
1 .  K ar i m o v . I .A .  «T ar i x i y   xo t i r a s i z  k e l a j a k   y o ’ q »   T. ,   S h ark   1 9 98 .
2 .  K ar i m o v . I .A .  «Y uks a k   m a ’ n a vi y at   -  y e n g il m as   k u c h »   T. ,   M d ’ n a v i y a t ,   2 00 8 .
3 .  O ’ z b e k i s t o n   m ust a q i l li k k a   er is h i s h   o sto n a si da »   T. ,  O ’ z b e k i st a n .  20 11 .
4 .     A t e i zm   i  bo r v b a s   s e r k ov s y u   v   e p o x u   V e li ko y   fra n su z k o y   re v ol y usi i / P o d . r e d .   S.
Fr i dl y a nda .   M.,   1 93 3 .
5 .     D o k u m e n t ы  is to r i i   v e l i ko y   fra n s u z k o y   re vol y u s i i .   V   2 - x
t ,   t .1,  po d . r e d .  A.V.A d o .
M.,   199 0 .
8      K o n s t i tu s i i   i   z a k o nod a t e l n ы y e a k t ы  b u r j u a z n ы x   g os ud a r s tv ,  X V I I - X IX   vv .
P od . r e d .   P .N.G a l a n z ы . M. 1 9 57 .
9      N ov a y a  i s t o r i y a v   do ku m e nt a x   i   m a t er i a l a x / P o d .   Re d .  N. M .Luk in a   i
B.      M .D a l i na .      M.,   1934
1 0    Pe d a g o g i c h e sk i y e   id e i   V e l i k o y   fra n s u z ko y   re v ol y u s i i:   Re c h i i   d o ql a dы
M i r a b o ,  K o nd o r s e ,   R o mm a ,  A r bog a sa ,L a k a n a l y a ,  L e p e l e t e ,L a v u a z 1 G   i   d r . / P o d . r e d .
A. P . P i n ke ^ i c h a.   M .,   19 2 6 .
1 1    Re v ol y u s i on no y e   p r a v i t e l s t v o  v o   F r a n s i i   v   e p o x u   Ko n v e n t a :   ( 1 7 9 2 - 1 7 9 4 ) :
S b .  d o k u m .   i   m a t er i a l o v  / po d . p e d .  N. M .Lu k i na .   M.,   1 9 26 .
1 2    Re v ol y u s i on n y   t r i bun al   v   e p o x u   V e li ko y   fra n s u z k o y   re vol y u si i :
v os po m in a ni y a   s o vr e m e nn ik o v i   do ku m e n t ы . /   p od . r e d .  Y e.  V .  T ar l e.   P g .  1 9 1 8 - ^ 9 19 .
Ch  1 - 2 .    u
1 3    S b o r n i k  d o k u m e nt o v  p o   i st o r i i   no v og o  v re m e n i .   B u r j u a z n ы y e re v ol y u s i i
XV II- XV III  vv .   P o d . red   .V.G. S i r ot k i na .   M . ,  V ыs s h a y a  s h q o l a .   1 9 90 .
1 4    S v ob o d a,   ra v e n s tv o ,   b r a t s t v o;   V e l i k a y a fra n s u z k a y a   re v o l y usi y a :
d ok u m e ntы ,  p i a t y a ,   r ec h i ,  v o sp o m in a n i y a ,  p e sn i ,   s ti x i / S o s t .  O.K u s o v a ,
C.    K o r o t ko v .     L g .,   19 8 9 .
1 5    Fra n s u z k a y a re v ol y u s i y a   v  d o ku m e nt a x:   1 7 8 9 - 1 7 9 4 .  S o s t .  Y a . M .Z a x e r .  L.,
1 92 6 .
Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
  • O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
  • Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
  • Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
  • Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский