Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 68.0KB
Покупки 16
Дата загрузки 10 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Ichki auditni tashkil etish

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
TOSHKENT   MOLIYA   INSTITUTI
SIRTQI   FAKULTET
“                                                                                               ”   kafedrasi
“                                                                                                            ”
FANIDAN
KURS   ISHI
MAVZU:
Ro`yxatga   olish   raqami
№                 
« »                                  2022   y. Bajardi:  
Ilmiy   rahbar:
Kurs   isi   himoyaga   tavsiya   etiladi
(etilmaydi)
« »                              2022   y.
Rahbar   imzosi                            Himoya   bahosi:                             
Komissiya   a`zolari:
 ___________________________
 ___________________________
Toshkent-2023 Reja:
Kirish
I BOB   ICHKI   AUDITNI TASHKIL   ETISH
1.1 Ichki   auditni   tashkil   etishning   xuquqiy   asoslari
1.2 Ichki   audit   xizmatini   amaliy   jihatlari
II   BOB   ICHKI   AUDIT   DAVOMIDA   ANIQLANGAN   KORXONA
TOMONIDAN   AMALGA   OSHIRILGAN   MOLIYA-XO’JALIK
OPERATSIYALAR
2.1 Ichki   auditni   o’tkazishni   rejalashtirish
2.2 Ichki   audit   davomida   aniqlangan   korxona   tomonidan   amalga   oshirilgan
Xulosa
Foydalanilgan   adabiyotlar Kirish
O’zbekistonda   amalga   oshirilayotgan   iqtisodiy   islohotlar   jarayonining
ustuvor   yo’nalishlaridan   biri   –   samarasiz   faoliyat   ko’rsatayotgan   xo’jalik
yurituvchi   sub’ektlarni   davlat   tasarrufidan   chiqarish,   ularni   xususiylashtirish
hamda   davlat   tasarrufida   bo’lgan,   lekin   investitsiyalar   va   zamonaviy
texnologiyalarga   muhtoj   yirik   korxonalarni   aksiyadorlik   jamiyatlariga
(korporatsiyalarga)   aylantirishdan   iborat.   Iqtisodiyotning   erkin   bozor
munosabatlariga   o’tishi   uchun   yaratilayotgan   qulay   shart-sharoitlar   natijasida
mulkchilikning   turli   shakllari   vujudga   kelib,   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlarning
tarkibiy   tuzilmalari   hamda   ular   o’rtasidagi   xo’jalik   aloqalari   xalqaro   miqyosda
kengaymoqda,   tadbirkorlik   faoliyatining   barcha   qatlamlarida moliyaviy va xo’jalik
faoliyati natijalaridan manfaatdorlik darajasi   tubdan   o’zgarmoqda.
Ichki audit  deb korxonaning kuzatuv kengashiga bo’ysunadigan, ularni doimo axborot
bilan   ta’minlab   turadigan,   moliyaviy   hisobotlar   ustidan   doimiy   nazorat   olib   boradigan,
korxonaning   boshqarishda   qabul   qilinadigan   iqtisodiy   qarorlar   chiqarishda   o’z   hissasini
qo’shadigan faoliyatga aytiladi.  
Ichki   audit   xizmati   deganda   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlar   ijroiya   organi,
vakolatxonalari   va   filiallari   tomonidan   qonun   hujjatlariga,   ta’sis   hujjatlari   va   boshqa
hujjatlarga rioya etilishini, buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarda ma’lumotlarning
to’liq   hamda   to’g’ri   aks   ettirilishi   ta’minlanishini,   xo’jalik   operatsiyalarini   amalga
oshirishning   belgilangan   qoidalari   va   tartib-taomillariga   rioya   etilishini,   aktivlarning
saqlanishini,   shuningdek   jamiyatni   boshqarish   yuzasidan   qonun   hujjatlarida   belgilangan
talablarga   rioya   etilishini   tekshirish   va   bu   borada   monitoring   olib   borish   orqali   xo’jalik
yurituvchi   sub’ektlar   ijroiya   organi,   vakolatxonalari   va   filiallari   ishini   nazorat   qiladi
hamda baholaydi. 
Ichki   audit   xizmatining   maqsadi   tashqi   auditorlik   faoliyatidan   farqli   o’laroq,   ular
korxonaning   moliyaviy   xo’jalik   faoliyatini   doimiy   nazorat   qilish   maqsadida   oldiga   bir
qancha maqsadlarni qo’yadi: 
- Aktivlar holatining nazorati;  
- Ichki tizimdagi nazorat jarayonlarini tasdiqlash;  
- Ichki nazorat va axborot qayta ishlovi tizimining samarali ishlovining tahlili;   - Boshqaruvning   axborot   tizimi   tomonidan   beriladigan   ma’lumotlarinnig   sifatliligini
baholash.  
Ichki   audit   xizmatining   maqsadi   –   jamiyatning   kuzatuv   kengashi   va   aktsiyadorlarini
to’g’ri va o’z vaqtida axborot bilan taminlash, korxonaning moliyaviy xo’jalik faoliyatini
nazorat qilish, ishlab chiqarish imkoniyatlarini  baholab borish hamda korxonani  barqaror
faoliyat yuritishini ta’minlashdar. 
Ichki audit xizmati quyidagilarga majbur: 
ichki auditni amalga oshirishda boshqa qonun hujjatlari talablariga rioya 
qilish; moliya va statistika hisoboti ko’rsatkichlarining ishonchliligini tekshirish; 
ichki auditni amalga oshirishda olingan axborotning mahfiyligiga rioya 
qilish;   korxonaga   uning   mansabdor   shaxslari   va   boshqa   xodimlari   tomonidan   zarar
etkazilganidan dalolat beruvchi holatlar aniqlangan taqdirda bu haqda darhol korxonaning
kuzatuvchi   kengashiga   xabar   berish   va   auditorlik   hisobotida   tegishli   yozuvni   qayd   etish;
aktivlarni xatlovdan o’tkazishda va qonunda belgilangan tartibda uning o’z 
vaqtida amalga oshirilishini nazorat qilishda ishtirok etish. 
Ichki   audit   xizmati   qonun   hujjatlariga   va   korxonaning   ta’sis   hujjatlariga   muvofiq
boshqa majburiyatlarga ham ega bo’lishi mumkin. 
Ichki audit xizmati xodimlari quyidagi talablardan biriga javob berishi kerak: 
Ichki auditorning malaka sertifikatiga ega bo’lish; 
O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarida, yoxud O’zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasidagi  ta’limga tengligi e’tirof etilgan
xorijiy davlat muassasasida olingan oliy ma’lumotga, oxirgi o’n yilning kamida ikki yilida
buxgalteriya   hisobi,   audit,   moliya   yoki   soliq   nazorati   sohasida   amaliy   ish   stajiga   (shu
jumladan, o’rindoshlik bo’yicha) ega bo’lish. 
Ichki audit xizmatiga tegishli auditor sertifikatiga ega bo’lgan uning rahbari boshchilik
qiladi.  1. Ichki   auditni   tashkil   etishning   xuquqiy   asoslari
Iqtisodiyotimizning   hozirgi   sharoitida   aksiyadorlik   jamiyatlari   va
mas’uliyati   cheklangan   jamiyatlar   faoliyatining   yanada   ravnaq   topishi   hamda
ularning xalqaro   miqyosdagi   aloqalari   ko’lamining   kengayishi   va   rivojlanib   borishi
nafaqat   son,   balki   sifat   jihatidan   yuqori   saviyadagi   audit   xizmatlariga   bo’lgan
talabni   oshirmoqda.   Ana   shu   talablarni   ro’yobga   chiqarish   maqsadida   O’zbekiston
Respublikasi   Prezidentining   2006   yil   27   sentabrda   qabul   qilingan   «Qimmatli
qog’ozlar   bozorini   yanada   rivojlantirish   choratadbirlari   to’g’risida»gi   PQ   –   475-
sonli   Qaroriga   muvofiq   2007 yil 1   yanvaridan   boshlab aktivlarining balans   qiymati
1   mlrd.   so’mdan   ortiq   bo’lgan   korxonalarda   Kuzatuv   kengashi   tomonidan
tayinlanadigan   va   ularga   hisobot   beradigan   ichki   audit   xizmatlarining   tashkil
etilishi   aksiyadorlik   jamiyatlarida   korporativ   boshqaruvni   takomillashtirish   hamda
aksiyadorlarning huquqlari himoya qilinishini ta’minlashga xizmat qiladi. Buni esa
korporativ   boshqaruvni   rivojlantirish   yo’lidagi   yangi   pog’ona,   korxona   xo’jalik
faoliyatini   yuqori   sifat   darajasiga   ko’tarishda   muhim   omil   deb   qarash kerak.
Ushbu   Qarorning   ijrosini   ta’minlash,   ichki   auditni   tashkil   etishga
qo’yiladigan   yagona   talablarni   hamda   uning   ishini   tashkil   etishning   metodologik
asoslarini   belgilash   maqsadida   «Korxonalardagi   ichki   audit   xizmati   to’g’risida
nizom»   qabul   qilindi.   Unga   ko’ra,   ichki   audit   –   korxona   boshqaruvining   ijro
etuvchi   organi   va   tarkibiy   bo’linmalari   tomonidan   O’zbekiston   Respublikasi   qonun
hujjatlariga, ta’sis hujjatlari hamda ichki hujjatlarga rioya qilinishini tekshirish va
monitoring   olib   borish   yo’li   bilan   ular   ishini   nazorat   qilish   va   baholash,
ma’lumotlarning buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy hisobotda aks ettirilishining
to’liqligi   va   ishonchliligini   ta’minlash,   xo’jalik   operatsiyalarini   amalga
oshirishning   belgilangan   qoidalari   va   taomillari,   aktivlarning   saqlanishi   hamda
korporativ   boshqarish   prinsiplari   joriy   etilishi   bo’yicha   korxona   tarkibiy
bo’linmasining   faoliyati (ichki   audit   xizmati)   hisoblanadi.
Asosiy   maqsad   –   mamlakatimizda   faoliyat   yuritayotgan   korxonalarda
buxgalteriya hisobining to’g’ri yuritilishini ta’minlash, soliqlar va boshqa majburiy
to’lovlar   bo’yicha   hisob-kitoblar   to’g’ri   yuritilishini   tekshirish,   mulkdorlar
manfaatini himoya qilish va boshqaruv organlari tomonidan ularning manfaatlariga zid harakatlar qilinishining oldini olish, bunday holatlar aniqlangan taqdirda
bu   haqda   mulkdorlarni   xabardor   etishdan   iborat.   Ichki   audit   xizmati   korxona
xodimlarining o’z vazifalarini yanada samaraliroq bajarishlariga va shu bilan birga
korxonaning ichki imkoniyatlarini aniqlash hamda ulardan to’liqroq foydalanishga
yordam   beradi.
Aksiyadorlik   jamiyatlarini   boshqarishda   ichki   audit   xizmatining   asosiy
vazifalari quyidagilar   hisoblanadi:
- Kuzatuvchi kengashini ishonchli axborot bilan ta’minlashga va ichki auditni
amalga   oshirish   natijalari   bo’yicha   korxona   faoliyatini   takomillashtirishga   doir
takliflar   tayyorlash;
- korxona   boshqaruv   organlariga   ichki   audit   jarayonida   aniqlangan
kamchiliklarni   bartaraf   etish   yuzasidan   tavsiyalarni   tezkorlik   bilan   kiritish,
ularning   bartaraf   etilishini   nazorat   qilish;
- boshqaruv   apparatiga   o’z   funksiyalarini   samarali   bajarishi   uchun   auditorlik
nazorati   bo’yicha   tahlil   materiallari,   tavsiyalar   va   boshqa   ma’lumotlarni   berish
orqali yordam   ko’rsatish.
Bu   vazifalarni   amalga   oshirishda   ichki   audit   xizmati   jamiyat   Kuzatuv
kengashiga   bevosita   bo’ysunadi.   Unga   ichki   audit   o’tkazish   va   uning   natijalari
bo’yicha   hisobot   tuzishda   muayyan   talablar   qo’yiladi.   Ichki   audit   xizmati
xodimlari   o’zlari   o’tkazgan   tekshirishlar   natijalari   buzib   ko’rsatilganligi,   ularga
taqdim   etilgan   yoki   ular   tomonidan   xizmat   vazifalarining   bajarilishi   munosabati
bilan   o’zlariga   ma’lum   bo’lgan   korxona   sirini   tashkil   etuvchi   axborotning
maxfiyligiga   rioya   qilinmaganligi   uchun   javobgar   hisoblanadilar.
Professor   A.Ibragimov   ichki   auditning   ahamiyati   va   zaruriyati   boshqaruv
funksiyalarini   tahlil   qilish   bilan   bog’liq   deb   to’g’ri   ta’kidlaydi,   lekin   ayrimlar
ichki   auditni   boshqaruvdan   alohida   ajratib   ko’radilar.   Ammo   ichki   audit
boshqaruv   nazoratining   ajralmas   va   zarur   elementlaridan   biri   hisoblanib,   uning
ahamiyati va   zaruriyati   korxona   boshqaruvining   nazoratga   bo’lgan   talabidan   kelib
chiqadi.   Ayniqsa,   ayrim   yirik   aksiyadorlik   jamiyatlarining   tarkibiy   bo’linmalari,
filiallari   geografik joylashishining tarqoq bo’lishi, mahalliy rahbarlarning mustaqil
qarorlar   qabul   qilishida   ichki   audit   xizmatining   zarurligi   yaqqol   ko’rinadi.
Markaziy   boshqaruv   apparatiga   joylardagi   faoliyatning   holatini   nazorat   qilish, qabul   qilgan   qarorlarni   maqsadga   muvofiqligini   baholashda   aniq   ma’lumotlar
yetkazib   beradi.   Bu   talablar   esa   ichki   audit   xizmatining   quyidagi   funksiyalari
orqali   amalga   oshiriladi:
– har yili korxonaning Kuzatuv kengashi tomonidan tasdiqlanadigan rejaga
muvofiq   belgilangan   yo’nalishlar   bo’yicha   tegishli   tekshirishlar   o’tkazish   yo’li
bilan   ichki   auditni   amalga   oshirish   (har   chorakda   va   hisobot   yili   yakunlari
bo’yicha);
– tekshiruv   va   tahlil   etish   natijalariga   ko’ra   aniqlangan   kamchiliklarni
bartaraf etish yuzasidan  takliflar  tayyorlash va taqdim etish, ishlab chiqarishning
ichki   imkoniyatlarini   aniqlash,   boshqaruv   samaradorligini   oshirishga   oid
tavsiyalar   ishlab chiqish;
– tuziladigan   xo’jalik   shartnomalarining   qonun   hujjatlariga   muvofiqligi
yuzasidan   ekspertiza   o’tkazish;
– korxonaning   tarkibiy   bo’linmalarining   faoliyatini   nazorat   qilish,
buxgalteriya   hisobini   yuritish   va   moliyaviy   hisobotni   tuzishda   metodik   yordam
berish,   ularga   moliya,   soliq,   bank   faoliyatiga   oid   qonunlar   va   boshqa   qonun
hujjatlari masalalari   bo’yicha   maslahatlar   berish;
– ichki   nazorat   faoliyati samaradorligini   baholash;
– suiiste’mol   qilish   va   gumonsirash   holatlari   bo’lgan   taqdirda   maxsus
tekshirishlar   o’tkazish;
– texnik   topshiriqlarni   ishlab   chiqish,   tashqi   auditorlik   tashkilotlarining
takliflarini   baholash   hamda   auditorlik   tekshirishlarini   o’tkazish   uchun   tashqi
auditorlik   tashkilotini   tanlash   yuzasida   tavsiyalar   tayyorlashda   korxonaning
Kuzatuvchi   kengashiga ko’maklashish.
Demak,   ichki   audit   xizmatining   amalga   oshiradigan   funksiyalari   korxonalarda
korporativ   boshqaruvning   muhim   elementlaridan   biri   hisoblanib   uning   sifat
ko’rsatkichlarini ham   ifodalaydi.
2. Ichki   audit   xizmatini   amaliy   jihatlari
Ma’lumki,   auditorlik   faoliyatini   amalga   oshirishda   auditning   maqsad   va
vazifalari, majburiyatlari va ob’ektlari har xil ekanligini inobatga olgan holda, ular
tashqi   va ichki   audit   xizmatiga bo’lingan. Тashqi   va   ichki   audit   xizmati   tashkil   etilish   uslubiyatiga   ko’ra   o’xshash
bo’lsada, ular o’rtasidagi farq, avvalo ularni amalga oshirishning huquqiy, tashkiliy
shakllarida   namoyon   bo’ladi.   Bunda   ichki   audit   doirasida   aktivlar   saqlanishining
to’la nazoratini o’tkazish va mulk egasining mulkiy manfaatlarini himoya qilishdan
tashqari,   moliyaviy   menejment   sifati   va   siyosati   ham   nazorat   qilinadi.
ichki   audit   -   korxona   boshqaruvining   ijro   etuvchi   organi   va   tarkibiy
bo’linmalari   tomonidan   O’zbekiston   Respublikasi   qonun   hujjatlariga,   ta’sis
hujjatlariga   va   ichki   hujjatlarga   rioya   qilinishini   tekshirish   va   monitoring   olib
borish   yo’li   bilan   ular   ishini   nazorat   qilish   va   baholash,   ma’lumotlarning
buxgalteriya   hisobi   va   moliyaviy   hisobotda   aks   ettirilishining   to’liqliligi   va
ishonchliligini   ta’minlash,   xo’jalik   operatsiyalarini   amalga   oshirishning
belgilangan   qoidalari   va   taomillari,   aktivlarning   saqlanishi   hamda   korporativ
boshqarish prinsiplari joriy   etilishi   bo’yicha   korxona   tarkibiy   bo’linmasining   (ichki
audit   xizmati)   faoliyati;
ichki   audit   xizmati   -   korxona   Kuzatuvchi   kengashining   qarori   bilan   tashkil
etiladigan   korxonaning   ichki   auditni   amalga   oshiradigan   tarkibiy   bo’linmasi.
Quyidagilar   ichki   audit   xizmatining   asosiy   vazifalari   hisoblanadi:
kuzatuvchi   kengashni   ishonchli   axborot   bilan   ta’minlash   va   ichki   audit
amalga   oshirilishi   natijalari   bo’yicha   korxona   faoliyatini   takomillashtirishga   doir
takliflarni   tayyorlash;
ichki   audit   jarayonida   aniqlanadigan   kamchiliklarni   bartaraf   etish   yuzasidan
korxona   boshqaruv   organlariga   tavsiyalarni   tezkorlik   bilan   kiritish,   ularning
bartaraf   etilishini nazorat   qilish.
Quyidagilar   ichki   audit   xizmatining   asosiy   funksiyalari   hisoblanadi:
har   yili   korxonaning   kuzatuvchi   kengashi   tomonidan   tasdiqlanadigan   rejaga
muvofiq   ko’rsatilgan   yo’nalishlar   bo’yicha   tegishli   tekshirishlar   o’tkazish   yo’li
bilan   ichki   auditni   amalga   oshirish   (har   chorakda   va   hisobot   yili   yakunlari
bo’yicha);
tuziladigan   xo’jalik   shartnomalarining   qonun   hujjatlariga   muvofiqligi
yuzasidan   ekspertiza   o’tkazish;
buxgalteriya hisobini yuritishda va moliyaviy hisobotni tuzishda korxonaning
tarkibiy   bo’linmalariga   metodik   yordam   berish,   ularga   moliya,   soliq,   bank qonunlari   va   boshqa   qonun   hujjatlari masalalari bo’yicha   maslahatlar   berish;
texnik   topshiriqlarni   ishlab   chiqishda,   tashqi   auditorlik   tashkilotlarining
takliflarini   baholashda   hamda   auditorlik   tekshirishlarini   o’tkazish   uchun   tashqi
auditorlik tashkilotini tanlashda tavsiyalarni tayyorlashda korxonaning kuzatuvchi
kengashiga   ko’maklashish.
Ichki   audit   xizmati   quyidagi   huquqlarga   egadir:
ichki auditni amalga oshirish davomida paydo bo’ladigan masalalar bo’yicha
korxonaning   hujjatlarini   (rahbarning   buyruqlari,   farmoyishlari,   boshqaruv
organlari   qarorlari,   ma’lumotnomalar,   hisob-kitoblar,   zarur   hujjatlarning
tasdiqlangan   nusxalari   va   boshqa   hujjatlarni),   korxona   mansabdor   va   mas’ul
shaxslaridan   og’zaki   va   yozma tushuntirishlar olish;
ichki   auditni   o’tkazishga   ko’maklashish   uchun   korxonaning   tegishli
mutaxassislarini jalb   etish.
Ichki   audit   xizmati   quyidagilarga   majbur:
ichki auditni amalga oshirishda qonun hujjatlari talablariga rioya qilish;
belgilangan talablarga muvofiq hisobotlar   tuzish;
moliya   va   statistika   hisoboti   ko’rsatkichlarining   ishonchliligini   tekshirish;
ichki auditni amalga oshirishda olingan axborotning mahfiyligiga rioya qilish;
korxonaga   uning   mansabdor   shaxslari   va   boshqa   xodimlari   tomonidan   zarar
yetkazilganidan   dalolat   beruvchi   holatlar   aniqlangan   taqdirda   bu   haqda   darhol
korxonaning  kuzatuvchi   kengashiga  xabar   berish  va  auditorlik  hisobotida  tegishli
yozuvni   qayd   etish;
aktivlarni   xatlovdan   o’tkazishda   va   qonunda   belgilangan   tartibda   uning   o’z
vaqtida   amalga   oshirilishini   nazorat   qilishda   ishtirok etish.
Ichki   audit   xizmati   qonun   hujjatlariga   va   korxonaning   ta’sis   hujjatlariga
muvofiq boshqa   majburiyatlarga ham   ega bo’lishi mumkin.
Ichki   audit   xizmati   xodimlari   quyidagi   talablardan   biriga   javob   berishi
kerak:   auditorning malaka sertifikatiga   ega   bo’lish;
O’zbekiston   Respublikasi   oliy   ta’lim   muassasalarida,   yoxud   O’zbekiston
Respublikasi   qonun   hujjatlariga   muvofiq   O’zbekiston   Respublikasidagi   ta’limga
tengligi e’tirof etilgan xorijiy davlat muassasasida olingan oliy ma’lumotga, oxirgi
o’n yilning kamida ikki yilida buxgalteriya hisobi, audit, moliya yoki soliq nazorati sohasida   amaliy   ish   stajiga   (shu   jumladan,   o’rindoshlik   bo’yicha)   ega   bo’lish.
Тashqi   va   ichki   audit   xizmatining   tavsif   jihatdan   farqlanishi
Farq   qiluvchi
belgilari Ichki   audit   xizmati Тashqi   audit
Maqsadi
bo’yicha Korxona   rahbariyati   tomonidan
belgilanadi Moliyaviy   hisobotlarning
haqqoniyligini   baholash   va
amaldagi   qonunchilikka
rioya
etilayotganligini   tasdiqlash
Qo’yilgan
vazifalarga
ko’ra Korxona   bo’limlari   yoki
korxonaning   talabiga   ko’ra
korxona   kengashi   va
boshqaruvchisi   tomonidan
belgilanadi Mustaqil   tomonlar   o’rtasidagi
shartnomaga asosan korxona va
auditorlik   tashkiloti
Javobgarligi
bo’yicha Majburiyatni   bajarganligi   uchun
rahbariyat oldida Mijoz   va   huquqiy-me’yoriy
hujjatlarda   ko’rsatilgan   uchinchi
shaxslar   oldida
Ob’ekti
bo’yicha Boshqaruvning   alohida
funksional   masalalarini   yechish,
korxonaning   axborot   tizimini
ishlab   chiqish   va   tekshirish Korxonaning   hisob   tizimi   va
moliyaviy   hisobotlarini   tekshirish
Sub’ekti
bo’yicha Korxona   rahbariyatiga
bo’ysunuvchi   va   shtat
tarkibidagi   xodimlar Auditorlik   faoliyatini   amalga
oshirish   litsenziyasiga   ega   bo’lgan
yuridik shaxs
Huquqiy
jihatlari
bo’yicha Mustaqil   belgilanadi Umumqabul qilingan auditorlik
standartlari   bilan   belgilanadi
Faoliyat   turi
bo’yicha Ijro   faoliyati Тadbirkorlik   faoliyati O’zaro
munosabat
bo’yicha Korxona   rahbariyatiga
bo’ysunishi   va   undan
mustaqilligi Тeng huquqli sherikchilik,
mustaqillik
Хizmatlar
uchun   haq
to’lash
prinsiplariga
ko’ra SHtat   jadvaliga   asosan
ish haqi Haqni   mijoz–korxona   yoki   uning
roziligiga   ko’ra   auditorlik
xulosasini olishga ehtiyoji bo’lgan
organ   to’laydi
Uslubiy   jihatlari Uslubiy   jihatlari   bir   xil,   ammo   qo’yilgan   maqsadlari   turlichaligidan
kelib   chiqib   har   xil   nisbatlarda   qo’llaniladi
Hisobotning
taqdim etilishi
bo’yicha Korxona egasi va boshqaruv
organiga Auditorlik   xulosaning   yakuniy
qismi   nashr   ettirilishi   mumkin,
tahliliy   qismi   mijozga   topshiriladi
Ichki   audit   xizmati   tashqi   auditdan   2   ta   asosiy   farqli   jihati   bilan   ajralib   turadi.
Birinchidan,   tashqi   audit   korxonaning   moliyaviy   hujjatlari   to’g’riligini
tasdiqlashga   asoslanadi.   Ichki   audit   esa   asosiy   e’tiborni   korxonaning   mavjud
nazorat   tizimini   va   uning   turli   bo’linmalaridagi   ishlab   chiqarish,   marketing,
savdosotiq,   moliya   va   boshqalarning   holatini aniqlashga   qaratadi.
Ikkinchidan,   tashqi   audit,   birinchi   navbatda,   korxona   mijozlari   bo’lmish
iste’molchi, kreditor, soliq organlarining qiziqishlarini inobatga oladi. Ichki audit,
birinchi   navbatda,   korxona   boshqaruvi   qiziqishlariga   qaratilgan   bo’lib,   uning
samarali   tizimi   tashqi   auditga   ketadigan   xarajatlarni   qisman   kamaytirishga   ham
xizmat qiladi.
Aslida   ichki   audit   xizmati   o’tgan   XX   asrning   30-yillarida   AQSHda   yuzaga
kelib,   bu   xizmat   turi   keyinchalik   Yaponiya   va   G’arbiy   Yevropa   mamlakatlarida
keng   tarqalgan.
O’zida   160   davlatdan   93   ming   odamni   birlashtirgan   Хalqaro   Ichki
Auditorlar   Instituti   keltirgan   ta’rifga   ko’ra,   “ichki   audit   –   korxona   tomonidan
uning   o’z   faoliyatini tekshirish va baholash maqsadida tashkil etilgan xizmatdir. U
mustaqil   va   ob’ektiv   maslahatlar   berish   asosidagi   faoliyat   hisoblanib,   korxonaning
o’z   oldiga   qo’ygan   maqsadiga   erishishga   yordam   beradi   va   bunda   ichki   audit xizmatidan   nazorat,   korporativ   boshqaruv   tamoyillarini   joriy   etish   hamdaa   uning
samaradorligiga   baho   berishda   foydalanadi”.   Demak,   ichki   audit   biznes   maqsadlarni ro’yobga chiqarishga imkon beruvchi
faoliyatining   hozirgi   holatini   aniqlash   va   uni   rivojlantirish   maqsadida   tashkil
qilinadi.
Ichki   audit   bo’limi   boshlig’i   korxona   rahbariga   faoliyat   natijalari   haqida
hisobot   berish,   tasdiqlash   uchun   o’z   faoliyatini   olib   borish   rejasini,   uni   amalga
oshirish   tartibini   ma’lum   qilishi,   tekshiruv   paytida   reja   o’zgargan   taqdirda   bu
o’zgarishlar   haqida ma’lumot berib   turishi   kerak.
Ma’lumotlar   to’plash   jarayonida   bo’ladigan   ayrim   cheklovlar   haqida   ham
ma’lumot   berishi   kerak.
Ichki   audit   bo’yicha   hisobot   quyidagilarni   o’z   ichiga   oladi:
– ichki   audit   maqsadi;
– majburiyat   va   huquqlari;
– reja   bajarilishi;
– yuqori   darajali   tavakkalchilik;
– nazorat   va   korporativ   boshqaruv   muammolari;
– rahbariyatga   kerakli   boshqa   ma’lumotlar.
Korporativ   boshqaruv   sharoitida   ichki   audit   xizmatining   roli   doimo   ortib
boraveradi.   Bunday   korxonalarda   ichki   audit   xizmati:   Kuzatuv   kengashi   bilan
tekshirish rejasini muhokama qilish; auditning natijalari haqida hisobot tayyorlash;
korporativ boshqaruv qoidalariga asosan nazoratni olib borish; ichki nazorat tizimi
samaradorligi   haqida   hisobot   tayyorlash;   tashqi   audit   tekshiruvini   o’tkazishga
yordam   berish;   Direktorlar   kengashiga   taqdim   etilayotgan   hisobotlarni   tekshirish
va   ularga   o’z   fikrini   bildirish;   korxona   rahbariyatining   faoliyati   haqida   hisobotlar
tayyorlash;   korxonaning   korporativ   maqsadlarga   erishish   darajasini   baholash
jarayonlarida   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.
SHuni alohida ta’kidlash kerakki, korxonaning maqsadi  ish samaradorligini
oshiruvchi hamda xatolarga vaqtida barham beruvchi tizim yaratishdir. Binobarin,
eng yaxshi tashkil qilingan ichki nazorat tizimi ham o’z samaradorligini vaqti-vaqti
bilan   baholab   borishi   kerak.   Bu   maqsadga   erishishda   ichki   audit   xizmati   alohida
o’rin   tutadi.
Ichki   audit   ichki   nazorat   tizimining   samaradorligi   va   ishonchliligiga   baho
beradi,   ichki   auditorlar   esa   ushbu   baholashni   professional   olib   boruvchi   shaxslar hisoblanadi.   Boshqacha   qilib   aytganda,   ichki   audit   korxona   xo’jalik   faoliyatining
barcha   sohalarini   mustaqil   baholash   funksiyasini   amalga   oshiradi   va   korxona
boshqaruviga   joriy   nazorat tizimining   ishonchliligini   isbotlab beradi.
Ichki   audit   xizmati   korxonada   yangi   loyihalar   ishga   tushirilayotganda   ichki
va   tashqi   tavakkalchiliklar   mavjudligini   tahlil   qilish,   tavakkalchiliklarni
minimallashtirish   yo’lini   topish,   yuz   berishi   mumkin   bo’lgan   yo’qotishlarni
kamaytirish   ishlarida   ham   faol ishtirok   etishi   kerak.
Ichki auditorlar korxonada mablag’larning ishlatilganligini, har xil loyiha va
dasturlar   bo’yicha   monitoring   hamda   moliyaviy,   boshqaruv   va   soliq   hisobini
tashkil   qilishni,   uning   ishonchliligi   va   o’z   vaqtidaligini   ta’minlashni   tekshirib
turadi.   Ichki   auditorlar   korxonaning   boshqa   korxona   va   tashkilotlar   bilan
tuzilayotgan   xo’jalik   shartnomalari   va   tomonlarning   majburiyatlari   qonun
hujjatlariga   muvofiqligini   ekspertizadan   o’tkazish   hamda   unga   baho   berish   orqali
nazorat   tizimiga   ko’maklashadi.
Albatta, bu ishlarni tashkil etishda ichki audit xizmati korxona xodimlariga
o’zi   amalga   oshirayotgan   faoliyatning   zarurligi   va   foydaliligini   isbotlay   bilishi
kerak.   Buning   uchun   esa   ichki   audit   xizmati   bo’yicha   faoliyat   ko’rsatayotgan
mutaxassis tashkilotni va boshqaruv tamoyillarini bilishi, shuningdek buxgalteriya
hisobi, moliya, huquq, soliqqa tortish, savdosotiq, axborot texnologiyalari bo’yicha
asosiy   bilimlarga   ega   bo’lishi   kerak.   Yuqoridagi   barcha   sohalar   bo’yicha
mutaxassis   bo’lish   shart   emas.   Soha   tanlash   ixtiyoriy   bo’lib,   ichki   audit   bo’limida
shu   sohalardan   biri   bo’yicha   malakali   auditor   mutaxassis   bo’lsa,   shuning   o’zi
kifoya.
SHunga   ko’ra,   agar   audit   o’tkazishda   u   yoki   bu   murakkab   maxsus   soha
bo’yicha   chuqur   bilimlar   zarur   bo’lib   qolsa,   auditorlar   tashqi   mutaxassislarni,
misol   uchun,   professional   baholovchilar,   statistlar,   muhandislar,   quruvchilar,
geologlar   va   boshqalarni   jalb   qilishi   mumkin. Auditorlar   yakka   holda   yoki   talab
qilingan   soha   bo’yicha   chuqur   bilimga   ega   bo’lgan   xodimlardan   tuzilgan   guruh
holida   ishlashlari   mumkin.   Misol   uchun,   katta   kapital   qo’yilmalar   auditida   qurilish,
huquq,   buxgalteriya   hisobi   sohalarida   yetarli   bilimlarga   ega   auditorlar   kerak
bo’ladi.   Auditor   o’z   faoliyatini   talab   darjasida   yuritishi   uchun   quyidagi
professional   sifatlarga   ega   bo’lishi   kerak:   har   xil   odamlar   bilan   muloqotga kirisha   bilish,   o’z fikrini   aniq   ayta   olish   va   o’z   nuqtai   nazarini   himoya   qila   bilish,   baholash   va
muhokama   qilishda   nihoyatda   extiyotkor   bo’lish,   to’g’rilik,   tartiblilik   va   ishini
rejalashtira   bilish.
Mamlakatimizda   ichki   audit   xizmatini   tashkil   qilishning   o’ziga   xos
xususiyatlari mavjud. Ichki audit Kuzatuv kengashi tomonidan tasdiqlangan biznes
reja bajarilishini; korporativ boshqaruv tamoyillariga rioya qilinishini; buxgalteriya
hisobi   va   moliyaviy   hisob   holatini;   soliqlar   va   boshqa   majburiy   to’lovlar   to’g’ri
hisoblab   chiqilishi   va   to’lanishini   shu   bilan   birga   umuman   ichki   nazoratning
holatini   tekshiradi   va   ularning   monitoringini   olib   boradi.   Ana   shundagina
mamlakatimiz   amaliyoti   rivojlangan   davlatlar   amaliyotiga   yaqinlashadi   va   xalqaro
standart   talablariga   javob   bera   oladi.
Fikrimizcha, ichki audit xizmati bo’limini tuzishda korxona rahbariyati, eng
avvalo, uning mustaqillik darajasini belgilashi, ya’ni ichki audit xizmati rahbari va
uning   xodimlarini   lavozimga   tayinlash   va   egallab   turgan   lavozimidan   ozod   etish,
korxona Kuzatuv kengashi   qarorlariga binoan ularga ish haqi miqdorini va boshqa
to’lovlarni belgilashi kerak. CHunki ichki audit xizmati faoliyatining samaradorligi
aynan   uning   mustaqillik   darajasiga   bog’liq.   shuningdek   bunda   bir   narsani
unutmaslik   kerakki,   ichki   auditning   mutlaq   mustaqillikka   erishishi   ham   to’g’ri
bo’lmaydi,   chunki   ichki   auditorlar   korxona   xodimlari   hisoblanadi   va   bu   ular
faoliyatining ob’ektivligiga   bevosita   ta’sir   qiladi.
1.   Ichki   auditni   o’tkazishni   rejalashtirish
Ichki   auditning   xalqaro   standartlarida   aytilishicha,   ichki   auditor   mustaqilligi
– bu   unga   qo’yilgan   majburiyatlarni   erkin   va   ob’ektiv   bajarish   hamda   o’z   fikrini
xolisona   bayon   etish   imkoniyatidir.   Mustaqillikka   ichki   auditning   o’ziga   xos
tashkiliy maqomi  yordamida erishiladi.  Bunda ichki  audit  xizmati  rahbari  auditor
faoliyati   mustaqilligini   ta’minlovchi   va   auditorlik   tavsiyalarining   bajarilishi
bo’yicha  aynan bir  xil  choralarni  belgilovchi  shaxsga  bevosita  bo’ysunishi  kerak.
Ob’ektivlik   esa   auditorning   o’z   ishini   halol   va   vijdonan   bajarish   hamda   audit
tekshiruvidan   ko’zlangan   maqsadni aniq   amalga   oshirish   qobiliyatidir.
“Mustaqillik”   va   “Ob’ektivlik”   tushunchalari   ma’no   jihatidan   bir-biriga
yaqin   bo’lsada,   birinchisi,   tashkiliy   ma’noda,   ikkinchisi   esa   ichki   auditorning
professional   sifatidir.   Har   ikkala   tushuncha   o’zaro   bog’liq,   chunki   ichki   audit xizmatining   mustaqillik   darajasi   ichki   auditorlarning   ob’ektivligiga   ancha   ta’sir
ko’rsatadi.
    Ichki   auditorlarning   ob’ektivligi   darajasi,   albatta,   ularning   professional
tayyorgarligiga   bog’liq.   Auditorlar   zarur   bilim   va   mahoratga   ega   bo’lishlari,
shuningdek o’z fikrlarini  himoya qila bilishlari,  muammoning mohiyatini  aniqlay
olishlari   kerak.   Bunday   sifatlarning   bo’lmasligi   esa   auditorlarning   o’z
ob’ektivligini   saqlay olmasligiga olib keladi. Bu narsa quyidagi salbiy oqibatlarga
olib kelishi   mumkin:
– ba’zi-bir   tavakkalchilik   asosida   qilinadigan   ishlar   yoki   muammolar
aniqlanmay   qolishi yoki ularga   yetarli   darajada   e’tibor   qaratilmasligi;
– ichki   auditorga   yuqori   malakali   mutaxassis   sifatida   qaramaslik.
Fikrimizcha, bunday muammolarning oldini olish uchun ichki audit xizmati
xodimlari   biz   yuqorida   ta’kidlab   o’tgan   va   bilishi   lozim   bo’lgan   bilimlardan
tashqari   yana   quyidagi   bilimlarga   ega bo’lishlari   kerak:
a) huquq,   moliya,   iqtisod   yoki auditorlik   bilimiga;
b) korxona   boshqaruviga   oid   bilimga;
v)   menejerlik   ishi   bo’yicha   tajribaga;
g)   turli   soha   (ishlab   chiqarish,   marketing,   savdosotiq,   axborot
texnologiyalari   va   boshqalar)   bo’yicha bilimlarga.
Auditor   qanchalik   puxta   bilimga   ega   bo’lishidan   qat’i   nazar,   ichki   audit
xizmatiga   bevosita   bog’liq   bo’lmagan   sohada   konsalting   xizmatlari
ko’rsatayotganda   ehtiyotkor   bo’lishi   kerak.   Bunday   vaziyatda   ham   ichki
auditorning   ob’ektivligi   masalasi   yuzaga   keladi.   Aksariyat   xorijiy   mamlakatlarda
ichki   auditor   uchun   kompaniya   doirasida   ichki   auditdan   tashqari   boshqa   faoliyat
yuritishi qonun   bilan taqiqlanganligi   ham   bejiz emas.
Хulosa   qilib   aytganda,   mamlakatimizda   faoliyat   yuritayotgan   xo’jalik
yurituvchi   subektlarda   ichki   auditni   tashkil   qilish   uchun   ichki   audit   xizmati
xodimlari   puxta   bilimga   ega   bo’lish,   amalga   oshirilayotgan   iqtisodiy   islohotlarni
chuqur tushunib yetishdan tashqari yana quyidagi asosiy talablarga javob berishlari
kerak:
– auditorning   malaka   sertifikatiga; – O’zbekiston   Respublikasi   oliy   ta’lim   muassasalarida   yoxud   O’zbekiston
Respublikasi   qonun   hujjatlariga   muvofiq   O’zbekiston   Respublikasidagi   ta’limga
tengligi e’tirof etilgan xorijiy davlat muassasasida olingan oliy ma’lumotga, oxirgi
o’n yilning kamida ikki yilida buxgalteriya hisobi, audit, moliya yoki soliq nazorati
sohasidagi   amaliy   ish   stajiga   (shu   jumladan,   o’rindoshlik   bo’yicha)   ega   bo’lish.
Ichki   audit   xizmati   xodimlari   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektning   Kuzatuv
kengashi   tomonidan   har   yili   attestatsiyadan   o’tkazilishi   va   muntazam   ravishda
ularning malakasini   oshirib   turilishi   kerak.
SHu bilan birga, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining samaradorligini
ta’minlashda   ichki   audit   xizmatining   o’rni   nihoyatda   katta   ekanligiga   shubha
bo’lmasada, ichki auditni joriy etishda bir qator hal etilishi lozim bo’lgan masalalar
mavjud.   Bular   jumlasiga:   ichki   audit   tizimining   ilmiy-metodik   asoslarini
shakllantirish;   Хalqaro   Ichki   Auditorlik   uyushmasi   bilan   yaqin   hamkorlik   qilish;
ichki auditorlik standartlarini va ichki auditorlik odobini ishlab chiqish hamda uni
amalda   tatbiq   etish   kiradi.   Bu   esa   mamlakatimizda   joriy   etilayotgan   ichki   audit
tizimini   takomillashtirish   uchun   katta   turtki   bo’ladi.   SHunday   qilib,   ichki   audit
aksiyadorlik   jamiyatlari   hamda   xo’jalik   yurituvchi   sub’ektlarning   boshqa   tarkibiy
tuzilmalari   faoliyatida   korporativ   boshqaruv   tamoyillariga   rioya   qilinishini,
buxgalteriya   hisobi   yuritish   va   moliyaviy   hisobot   tuzishni,   soliqlar   va   boshqa
majburiy   to’lovlar   to’g’ri   hisoblab   chiqilishi   va   to’lanishini   tartibga   solib   turadi.
Bu   esa   barcha   mavjud   resurslardan   oqilona   foydalangan   holda   iqtisodiy
samaradorlikka   erishishni, mehnat qilayotgan jamoaning o’sib borayotgan moddiy
va   ma’naviy   ehtiyojlarini   to’laroq   qondirishni,   shu   bilan   birga   mamlakatimiz
iqtisodiyotining   tobora   rivojlanib   borishini   ta’minlaydi.
Ichki   auditga   qo’yiladigan   talablar.
Ichki   audit   xizmati   xodimlari   soni   ichki   audit   maqsadlariga   samarali
erishish   va uning vazifalarini   hal etish uchun   yetarli bo’lishi kerak.
Ichki   audit   xizmati   shtatida   quyidagilar   bo’lishi   kerak:
aktivlarining balans qiymati 1 mlrd. so’mdan 10 mlrd. so’mgachani tashkil
etadigan   korxonalarda   -   kamida   ikki   nafar   sertifikatsiyalangan   auditor; aktivlarining   balans   qiymati   10   mlrd.   so’mdan   50   mlrd.   so’mgachani
tashkil   etadigan   korxonalarda   -   kamida   uch   nafar   sertifikatsiyalangan   auditor;
aktivlarining   balans   qiymati   50   mlrd.   so’mdan   ortiqni   tashkil   etadigan
korxonalarda -   kamida   to’rt nafar sertifikatsiyalangan   auditor.
Ichki   audit   xizmatiga   tegishli   auditor   sertifikatiga   ega   bo’lgan   uning   rahbari
boshchilik qiladi.
Har   yili   ichki   audit   xizmati   rahbari   ichki   audit   xizmati   xarajatlarining   yillik
smetasini   tuzadi   va   uni   tasdiqlash   uchun   korxonaning   kuzatuvchi   kengashiga
taqdim   etadi.
Ichki   audit   xizmati   xodimlarining   kasb   darajasi   tegishli   litsenziyaga   ega
bo’lgan ta’lim muassasalarida  muntazamlilik asosida  ularning malakasini  oshirish
vositasida   saqlanishi   kerak.
Ichki audit xizmati xodimlari korxona kuzatuvchi kengashi tomonidan har yili
attestatsiyadan   o’tkazilishi   kerak.
Quyidagilar ichki audit xizmati mustaqilligining asosiy shartlari hisoblanadi:
ichki   audit   xizmati   rahbarini   va   uning   xodimlarini   lavozimga   tayinlash   va
egallab turgan lavozimidan ozod etish, korxona kuzatuvchi kengashining qarorlari
bo’yicha   ularga   ish haqi   miqdorini   va   boshqa   to’lovlarni   belgilash;
korxona kuzatuvchi kengashiga bevosita bo’ysunish.
Ichki audit:
tasdiqlangan   biznes-reja   bajarilishini;
korporativ boshqarish prinsiplariga rioya qilinishini;
buxgalteriya   hisobi   va   moliyaviy   hisobning   holatini;
soliqlar   va   boshqa   majburiy   to’lovlar   to’g’ri   hisoblab   chiqilishi   va
to’lanishini;   moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda
qonun hujjatlariga rioya
etilishini;
aktivlarning   holatini;
ichki   nazoratning   holatini   tekshirish   va   ularning   monitoringini   olib   borish
yo’li   bilan   faqat   ichki audit   xizmati   xodimlari   tomonidan amalga   oshiriladi. Kuzatuvchi   kengash   tomonidan   korxona   ixtisosidan   kelib   chiqib   qonun
hujjatlariga   muvofiq   tekshirishni   o’tkazishning   boshqa   yo’nalishlari   belgilanishi
mumkin.
O’tkazilgan   tekshirishlar   natijalari   bo’yicha   bevosita   uni   o’tkazgan   xodim
(xodimlar)   tomonidan imzolanadigan tegishli   hisobotlar   tuziladi.
Bunda:
a) biznes-reja bajarilishini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot
quyidagilarni o’z ichiga olishi   kerak:
uning   bajarilishining   miqdor   va   sifat   ko’rsatkichlari   tahlili;
uning   bajarilishi   ta’minlanmagan   taqdirda   aybdor   mansabdor   shaxslar   shaxsan
ko’rsatilgan holda   aniqlangan   sabablar   bayoni;
b) korporativ   boshqarish   prinsiplariga   rioya   qilishni   tekshirish   natijalari
to’g’risidagi   hisobot   quyidagilarni   o’z   ichiga   olishi   kerak:
korxona   boshqaruv   organlari   tomonidan   qabul   qilinadigan   qarorlarning
samaraliligi,   uning   qatnashchilari   (muassislar)ning   qonuniy   huquq   va
manfaatlariga   rioya   etilishi   tahlili;
korporativ   boshqarish   sohasida   qonun   hujjatlari   buzilishi   holatlari   bayoni
(ta’sis   hujjatlariga   rioya   qilish,   umumiy   yig’ilishlar   va   korxona   boshqaruv
organlari   majlislari   o’tkazilishi,   dividendlar   to’g’ri   hisoblanishi   va   o’z   vaqtida
to’lanishi va   hokazolar);
v)   korxonaning   buxgalteriya   hisobi   va   moliya   hisoboti   holatini   tekshirish
natijalari   to’g’risidagi   hisobot   quyidagilarni o’z   ichiga   olishi kerak:
buxgalteriya   hisobini   yuritish   va   moliya   hisobotini   tuzishning   belgilangan
tartibiga   rioya qilinishini   baholash;
aniqlangan   buxgalteriya   hisobotini   yuritish   va   moliyaviy   hisobotni
tayyorlashning belgilangan   tartibi buzilishining tavsifi;
g)   soliqlar   va   boshqa   majburiy   to’lovlar   to’g’ri   hisoblanishi   va   to’lanishini
tekshirish   natijalari   to’g’risidagi   hisobot   quyidagilarni   o’z   ichiga   olishi kerak:
tuzilgan   va   tegishli   organlarga   taqdim   etilgan   soliqlar   va   majburiy   to’lovlar
hisob-kitobi to’g’riligini   baholash; soliqlar   va   majburiy   to’lovlarni   hisoblash   va   to’lashning   belgilangan   tartibi
buzilishi holatlarini, soliq solinadigan bazani belgilashda chetga chiqishlarni bayon
qilish;
d)   moliya-xo’jalik   operatsiyalarini   amalga   oshirishda   korxona   tomonidan
qonun   hujjatlariga   rioya   qilinishini   tekshirish   natijalari   to’g’risidagi   hisobot
quyidagilarni o’z ichiga olishi   kerak:
korxona   tomonidan   amalga   oshirilgan   moliya-xo’jalik   operatsiyalarining
qonun   hujjatlariga muvofiqligini   baholash;
ichki   audit   davomida   aniqlangan   korxona   tomonidan   amalga   oshirilgan
moliya-   xo’jalik   operatsiyalarining   qonun   hujjatlariga   nomuvofiqligini   bayon
qilish;
ye)   ichki   nazoratning   holatini   tekshirish   natijalari   to’g’risidagi   hisobot
quyidagilarni o’z ichiga olishi   kerak:
ichki nazorat tizimini va uning faoliyat ko’rsatishidagi mavjud kamchiliklarni
bayon etish;
korxona   tarkibiy   bo’linmalaridagi   ijro   intizomining   holati   to’g’risidagi
ma’lumotlar,   uning aniq xodimlari ishidagi mavjud kamchiliklar.
Aktivlarning   holatini   tekshirish   natijalari   aktivlarni   xatlovdan   o’tkazishning
asoslanishini   hamda   ularning   harakati,   amalda   mavjudligi   va   saqlanishi
to’g’risidagi   ma’lumotlarni o’z ichiga   olishi   kerak.
shuningdek o’tkaziladigan tekshirishlar bo’yicha barcha hisobotlarda korxona
ijro   etuvchi   organi   va   uning   tarkibiy   bo’linmalari   faoliyati   baholanishini,
aniqlangan   chetga   chiqishlar   va   qonunni   buzishlarni   bartaraf   etishga   doir
tavsiyalarni,   tasdiqlaydigan   hujjatlarning   to’liq   paketini   o’z   ichiga   oladigan
yakuniy   qism   bo’lishi   kerak.
O’tkazilgan   ichki   audit   yakunlari   bo’yicha,   ichki   audit   rahbari   tomonidan
imzolanadigan yig’ma hisobot   tuziladi.
Yig’ma   hisobot:
tahliliy   qismni;
yakuniy   qismni;
tasdiqlaydigan   hujjatlarning   to’liq   paketini   o’z   ichiga   olishi   kerak. Yig’ma   hisobotning   tahliliy   qismi   ichki   audit   xodimlari   tomonidan
o’tkazilgan   tekshirishlar   natijalari   to’g’risidagi   umumlashtirilgan   axborotni   o’z
ichiga olishi   kerak.
Hisobotning   yakuniy   qismi:
korxonaning   ijro   etuvchi   organi   va   tarkibiy   bo’linmalari   faoliyatiga,
shuningdek likvidligiga umumiy   bahoni;
aniqlangan   chetga   chiqishlar   va   qonunni   buzishlarni   bartaraf   etish   bo’yicha
ichki audit  xizmatining tavsiyalarini  hamda korxonaning moliya-xo’jalik faoliyati
samaradorligini   oshirishga,   korporativ   boshqarishni   takomillashtirishga   doir
umumlashtirilgan takliflarni   o’z   ichiga   olishi   kerak.
Yig’ma   hisobot   ichki   audit   yakunlangandan   keyin   10   kun   mobaynida
tugallanishi zarur.
Yig’ma hisobotlar bevosita korxonaning kuzatuvchi kengashiga uning ko’rib
chiqishi   va   keyinchalik   tasdiqlashi   uchun   taqdim   etilishi   kerak.   Hisobotlar
nusxalari   tasdiqlangandan   keyin   korxona   ijro   etuvchi   organiga   taqdim   etilishi
kerak.
Korxonaning   ijro   etuvchi   organi   ichki   audit   natijasida   aniqlangan
kamchiliklarni bartaraf   etish choratadbirlarini ko’rishi shart.
Ichki   audit   xizmati   tekshirish   davomida   aniqlangan   qonun   buzilishlarini
bartaraf   etish,   shuningdek   umuman   korxonaning   moliya-xo’jalik   faoliyati
samaradorligini oshirish bo’yicha choratadbirlarning o’z vaqtida va zarur darajada
bajarilishi   ustidan   nazorat   o’rnatishi   kerak.
Ichki   audit   xizmati   xodimlari:
o’zlari   o’tkazgan   tekshirishlar   natijalari   buzib   ko’rsatilganligi;
ularga   taqdim   etilgan   yoki   ular   tomonidan   xizmat   vazifalarining   bajarilishi
munosabati   bilan   ularga   ma’lum   bo’lgan   korxonaning   sirini   tashkil   etadigan
axborotning mahfiyligiga rioya   qilinmaganligi;
olingan   hujjatlarning   saqlanishi   va   qaytarilishi   ta’minlanishi   uchun   javob
beradilar. Ichki   audit   xizmati   auditorlik   tekshirishlari   davomida   aniqlangan   qonunni
buzishlarni bartaraf etish va korxonaning moliya-xo’jalik faoliyati samaradorligini
oshirish   yuzasidan   ko’rilgan   choratadbirlarga   baho   berilishi   uchun   javob   beradi.
Korxonaning   kuzatuvchi   kengashi   har   chorakda   ichki   audit   xizmatining
tekshirishlar   natijalari   to’g’risidagi   hisobotini   eshitadi,   aniqlangan   kamchiliklarni
bartaraf   etish   va   korxonaning   moliya-xo’jalik   faoliyati   samaradorligini   oshirish
yuzasidan   choratadbirlar   ko’radi.
Ichki   audit   xizmati   xodimlarini   sertifikatlash   tartibi.   Ichki   auditor
sertifikati   –   ichki   audit   xizmatida   faoliyat   olib   borish   uchun   ichki   auditorning
professional malakasini   tasdiqlovchi hujjat.
Sertifikat   da’vogar   tomonidan   malaka   imtihoni   (bundan   keyingi   o’rinlarda
imtihon   deb   yuritiladi)   muvaffaqiyatli   topshirilgan   taqdirda,   auditorlarning
respublika   professional   jamoat   birlashmalari   (bundan   keyingi   o’rinlarda
auditorlarning   jamoat   birlashmalari   deb   yuritiladi)   tomonidan   besh   yil   muddatga
beriladi.
Sertifikat   egasi   sertifikat   olingan   yildan   keyingi   yildan   boshlab   har   yili
malaka   oshirish   kurslaridan   o’tishi   shart.
Imtihon   o’tkazuvchi   komissiya   (bundan   keyingi   o’rinlarda   komissiya   deb
yuritiladi)   tarkibiga   O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   vazirligi   va   auditorlarning
jamoat birlashmalari vakillari, zaruriyat bo’lganda, buxgalteriya hisobi, audit, soliq
solish   va   xo’jalik   huquqi   sohalarining yetakchi   mutaxassislari   kiritiladi.
Komissiya   auditorlarning   jamoat   birlashmalari   tomonidan   O’zbekiston
Respublikasi  Moliya vazirligi  bilan kelishilgan holda kamida beshta a’zodan, shu
jumladan komissiya   raisidan   iborat   tarkibda tuziladi.
Sertifikat   olish,   amal   qilishini   uzaytirish,   qayta   rasmiylashtirish,   shuningdek
uning dublikatini berish haqidagi arizani ko’rib chiqish uchun da’vogar (sertifikat
egasi) tomonidan belgilangan miqdorlarda yig’im to’lanadi. Yig’im auditorlarning
jamoat birlashmalari hisob raqamiga o’tkaziladi
va   imtihonlarni   tashkil   qilish   va   o’tkazish,   sertifikatlarni   rasmiylashtirish   bilan
bog’liq   xarajatlarni   qoplash   uchun   ishlatiladi.   Yig’im   to’lash   uchun   bank
rekvizitlari to’g’risidagi   ma’lumotlar   auditorlarning   jamoat   birlashmalari   veb-saytlariga
joylashtiriladi .
Auditorlarning   jamoat   birlashmalari   huzuridagi   auditorlarni   tayyorlash
markazlari   –   auditorlarni   o’qitish   va   malakasini   oshirish   uchun   litsenziyaga   ega
bo’lgan,   faqat   auditorlarning   jamoat   birlashmalari   tomonidan   ta’sis   etiladigan
nodavlat   ta’lim   muassasasi   (bundan   keyingi   o’rinlarda   o’quv   markazlari   deb
yuritiladi).
O’quv   markazlari:
auditorlarning   jamoat   birlashmalari   tomonidan   O’zbekiston   Respublikasi
Moliya vazirligi bilan birgalikda tasdiqlangan ichki auditorlarni tayyorlash dasturi
(bundan   keyingi   o’rinlarda   tayyorlov   dasturi   deb   yuritiladi)   bo’yicha   80   soatli
maxsus   o’quv   kurslarni   hamda   ichki   auditorlar   uchun   malaka   oshirish   dasturi
bo’yicha   20   soatli   kurslarni   tashkil   etadi;
sertifikat   blankasiga   sertifikat   egasining   har   yili   malaka   oshirish   kursini
o’taganligini tasdiqlovchi   yozuv kiritadi;
O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   vazirligiga   har   chorakda,   keyingi   oyning
10-sanasidan  kechiktirmay sertifikat egasining malaka oshirish kursini  o’taganligi
to’g’risida   axborot   taqdim   etadi.
Auditorlarning   jamoat   birlashmalari:
imtihon   o’tkazishni   tashkil   qiladi,   shuningdek   o’zlarining   veb-saytlariga
imtihon   o’tkazish   sanasi,   vaqti   va   joyi   to’g’risidagi   axborotni   joylashtiradi;
tayyorlov dasturi  asosida  test  savollarini  va javob variantlarini tuzadi hamda
ularni   imtihon   o’tkazish   sanasidan   yigirma   kun   oldin   O’zbekiston   Respublikasi
Moliya   vazirligiga taqdim   etadi;
o’quv   markazlarida   o’quv   jarayoni   tayyorlov   va   malaka   oshirish   dasturlari
asosida   tashkil   etilganligini   nazorat   qiladi;
da’vogarlarni   imtihonga   qo’yish   yoki   rad   etish   to’g’risida   qaror   qabul   qiladi;
O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   vazirligiga   imtihon   o’tkazilgan   sanadan
boshlab   o’n   besh   kundan   kechiktirmay   imtihon   natijalari   bo’yicha   da’vogarlarga
berilgan sertifikatlar to’g’risida   axborot taqdim   etadi. Sertifikat olish uchun imtihonga quyidagi malaka talablariga javob beradigan
da’vogarlar   (bundan   keyingi   o’rinlarda   da’vogar   deb   yuritiladi)   qo’yiladi:
1) oliy   iqtisodiy   ma’lumotga,   shuningdek   xorijiy   davlatning   oliy   ta’lim
muassasalari   tomonidan   berilgan   va   qonun   hujjatlariga   muvofiq   O’zbekiston
Respublikasidagi   oliy   ta’limga   ekvivalent   deb   e’tirof   etilgan   oliy   iqtisodiy
ma’lumotga hamda oliy ta’lim muassasini tugallaganidan so’ng oxirgi o’n yilning
kamida   ikki   yilida   buxgalteriya   hisobi,   audit,   soliq   maslahati,   moliya   yoki   soliq
nazorati sohasida yoxud shu sohalarda dars berish bo’yicha amaliy ish stajiga (shu
jumladan o’rindoshlik   bo’yicha) ega   bo’lish;
iqtisodiy   bo’lmagan   oliy   ma’lumotga,   shuningdek   xorijiy   davlatning   oliy
ta’lim   muassasalari   tomonidan   berilgan   va   qonun   hujjatlariga   muvofiq   O’zbekiston
Respublikasidagi   oliy   ta’limga   ekvivalent   deb   e’tirof   etilgan   iqtisodiy   bo’lmagan
oliy ma’lumotga hamda oliy ta’lim muassasini tugallaganidan so’ng oxirgi o’n yil
ichida   kamida   uch   yillik   auditor,   auditor   yordamchisi,   buxgalter,   revizor,   soliq
maslahatchisi,   soliq   inspektori,   ichki   auditor   xizmati   xodimi   sifatida   ish   stajiga
(shu   jumladan,   o’rindoshlik   asosida)   ega   bo’lish;
2) o’quv   markazlarida   maxsus   tayyorlov   kursini   o’taganlik.
Quyidagi sertifikatlardan biriga ega bo’lgan da’vogarlarga maxsus  tayyorlov
kursini o’tamagan   bo’lsa   ham   imtihon   topshirishga   ruxsat beriladi:
auditorning   malaka   sertifikati   (ariza   berilgan   sanada   mazkur   sertifikatning
amal   qilish muddati   tugashiga   6 oydan   ko’p vaqt   qolgan   bo’lsa);
soliq   maslahatchisi   malaka   sertifikati;
buxgalter   xalqaro   sertifikati   (SAR   –   Sertifikatlangan   buxgalter-amaliyotchi,
CIPA   –   Sertifikatlangan   xalqaro   professional   buxgalter   va   boshqalar),   buxgalter
xalqaro   sertifikati   olingan   yildan   keyingi   yildan   boshlab,   har   yili   malaka
oshirganligini tasdiqlovchi guvohnoma mavjud   bo’lsa.
Imtihonda ishtirok etish uchun auditorlarning jamoat  birlashmalaridan biriga
da’vogar   tomonidan   belgilangan   shakldagi   arizaga   ilova   qilingan   holda   quyidagi
hujjatlar   taqdim   etiladi:
belgilangan   shaklga   muvofiq   to’ldirilgan   anketa; pasport   nusxasi;
oliy   ma’lumot   to’g’risidagi   diplomning   notarial   yoki   uni   bergan   oliy   ta’lim
muassasi tomonidan   tasdiqlangan nusxasi;
mehnat   daftarchasidan   notarius   yoki   ish   beruvchi   tomonidan   tasdiqlangan
ko’chirma;
ikkita   fotosurat   (3   x   4   sm   o’lchamda);
maxsus tayyorlov kursini o’taganligi to’g’risidagi guvohnomaning asl nusxasi
yoki   auditor   yoki   soliq   maslahatchisi   malaka   sertifikatining   nusxasi   yoxud
buxgalter   xalqaro   sertifikatini   olgan   yildan   keyingi   yildan   boshlab,   buxgalter
xalqaro   sertifikati   egasining   har   yili   malaka   oshirganligini   tasdiqlovchi
guvohnomaning va   buxgalter xalqaro sertifikatining notarial yoki sertifikat bergan
tashkilot tomonidan   tasdiqlangan   nusxasi;
arizani   ko’rib   chiqish   uchun   eng   kam   ish   haqining   bir   baravari   miqdorida
yig’im   to’langanligi   to’g’risida   bank   to’lov   hujjati.
Maxsus   tayyorlov   kursini   tugatgan   sanadan   boshlab   hujjatlarni   topshirish
sanasigacha bo’lgan vaqt oralig’i bir yildan ko’p bo’lmaganda guvohnoma haqiqiy
hisoblanadi.
Da’vogar   taqdim   etgan   arizasidan   voz   kechgan   taqdirda,   to’langan   yig’im
unga   qaytarib berilmaydi.
Hujjatlar   da’vogar   tomonidan   shaxsan   yoki   pochta   orqali   taqdim   etiladi.
Auditorlarning   jamoat   birlashmalari   ariza   kelib   tushgan   kundan   boshlab
uch kun   ichida   quyidagi   qarorlardan birini   qabul qiladi:
imtihon   topshirishga   ruxsat   berish to’g’risida;
imtihon   topshirishga   ruxsat   berishni   rad   etish   to’g’risida.
Da’vogarga   quyidagi   hollarda   imtihon   topshirishga   ruxsat   berilmaydi:
belgilangan malaka   talablariga javob bermasa;
hujjatlar   belgilangan   tartibda   rasmiylashtirilmagan   holda   taqdim   qilinganda
yoki to’liq   taqdim   etilmaganda.
Imtihon topshirishga ruxsat berishni rad etish to’g’risida qaror qabul
qilinganda,   qabul   qilingan   qaror   to’g’risidagi   xabarnoma rad   etish   asoslari ko’rsatilgan   holda   auditorlarning   jamoat   birlashmalari   tomonidan   da’vogarning
anketasida   ko’rsatilgan   manzilga   yoki   uning   elektron   manziliga   yuboriladi.
Rad etish uchun asos bo’lgan kamchiliklarni bartaraf etish uchun da’vogarga
o’n kun   muddat   beriladi.
Hujjatlar   uch   kun   ichida   qayta   ko’rib   chiqiladi.   Belgilangan   muddatda
kamchiliklar bartaraf etilgan holda taqdim etilgan arizani ko’rib chiqqanlik uchun
yig’im   undirilmaydi.
Rad etish uchun asos bo’lgan kamchiliklar o’n kun ichida bartaraf etilmagan
taqdirda,   da’vogarning   arizasi yangidan   taqdim   etilgan deb   hisoblanadi.
Imtihon   topshiradigan   da’vogarlarning   tasdiqlangan   ro’yxati   auditorlarning
jamoat birlashmalari   tomonidan komissiyaga topshiriladi.
Guruhlarning shakllanishiga  (kamida 10 kishi  va ko’pi  bilan 20 kishi)  qarab
imtihon   o’tkaziladi.   Guruhlar   da’vogarlarning   arizalarini   ro’yxatga   olish   ketma-
ketligida   shakllantiriladi.
Auditorlarning   jamoat   birlashmalari   imtihon   topshirishga   ruxsat   berilgan
da’vogarlarga imtihon o’tkaziladigan sanadan kamida o’n besh kun oldin imtihon
o’tkazish   sanasi,   vaqti   va   joyi   to’g’risidagi   xabarnomani   auditorlarning   jamoat
birlashmalari   veb-saytlariga   joylashtiradi   hamda   da’vogarning   anketada
ko’rsatilgan   manziliga   pochta   orqali   yoki   elektron   xabar   ko’rinishida   yuboradi.
Auditorlarning   jamoat   birlashmalari   imtihon
o’tkazishda:   da’vogarlarni ro’yxatdan o’tkazadi;
imtihon   o’tkazish   uchun   jihozlangan   xonani   zaruriy   texnik   vositalar   bilan
ta’minlaydi;
imtihon   o’tkazish   bilan   bog’liq   bo’lgan   hujjatlar   va   materiallar   saqlanishini
ta’minlaydi;
imtihon   o’tkazish   uchun   zarur   bo’lgan   boshqa   harakatlarni   amalga   oshiradi.
Da’vogarlar imtihon topshirishga pasporti bilan kiritiladi. Pasporti bo’lmagan
yoki imtihonga kechikkan da’vogarlar imtihonga kelmagan deb hisoblanadi hamda
imtihon   topshirishga   ruxsat   berilgan   navbatdagi   shaxslar   ro’yxatiga   kiritiladi. Da’vogar   auditorlarning   jamoat   birlashmalariga   hujjatlarni   topshirgan
sanadan   boshlab   ikki   marotaba   imtihon   topshirishga   kelmagan   taqdirda,   da’vogar
tomonidan   taqdim   qilingan   hujjatlar   qaytarib   yuboriladi.   Hujjatlar   qayta   taqdim
etilishi   mumkin.
Imtihon   uch   soat   ichida   yozma   shaklda   test   o’tkazish   yo’li   bilan   o’tkaziladi.
Har bir da’vogar tomonidan ro’yxat raqami, test savollari hamda maxsus test
blankalari   olinadi   (bundan   keyingi   o’rinlarda   test   blankasi   deb   yuritiladi).
Komissiya   raisi   tomonidan   imzo   qo’yilmagan   test   blankasi   haqiqiy
hisoblanmaydi.
Тest   savollari   auditorlarning   jamoat   birlashmalari   taqdim   etgan   savollar
asosida   O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   vazirligi   tomonidan shakllantiriladi.
Тest   savollari   qonun   hujjatlariga   kiritilgan   o’zgartirish   va   qo’shimchalar
hisobga   olingan holda   vaqti-vaqti bilan   qayta   ko’rib chiqiladi.
Imtihon   savollari   tayyorlov   dasturi   bo’yicha   tuziladigan   60   ta   test   savolidan
iborat bo’ladi.
Da’vogarga   har   bir   to’g’ri   javob   uchun   1   ball,   noto’g’ri   javob   uchun   yoki
javob   bo’lmasa   0 ball   qo’yiladi.
Тest natijalarini ijobiy deb tan olish uchun asos bo’lib hisoblanadigan to’g’ri
javoblar   miqdori   imtihon   testlaridagi   mavjud   savollar   miqdorining   kamida   75
foizini   tashkil etishi   kerak.
Begona   shaxslarning   imtihonda   qatnashishiga   ruxsat   etilmaydi.
Imtihon   o’tkazishga   ajratilgan   vaqt   tugagach,   da’vogar   test   blankasini   test
savollari bilan birga komissiyaga topshiradi. Тest blankasida da’vogarning ro’yxat
raqamidan   tashqari   axborotlar   (da’vogarning   ismi,   familiyasi,   otasining   ismi,
shuningdek   da’vogarning   shaxsini   aniqlash   imkonini   beradigan   boshqa   biror   bir
belgi) bo’lmasligi lozim. Ushbu talablarni buzgan da’vogar imtihon topshirmagan
deb hisoblanadi.
Imtihon   o’tkazilayotganda   da’vogarga   quyidagilar   taqiqlanadi:
normativ-huquqiy   hujjatlar,   o’quv   va   maxsus   adabiyotlardan
foydalanish;   uyali   aloqa   telefonlari   yoki   boshqa   texnik   vositalardan
foydalanish; o’zaro gaplashish, yordam hamda maslahat va tushuntirishlar berish;
test savollarini   auditoriyadan   olib   chiqish.
Ushbu   talablarni   buzgan   da’vogarlar   dalolatnoma   rasmiylashtirilgan   holda
auditoriyadan   chiqarib   yuboriladi   va   imtihon   topshiraolmagan   deb   hisoblanadi.
Imtihon   natijalari   komissiya   tomonidan   imtihon   o’tkazilgandan   so’ng   ikki
kun   ichida   e’lon   qilinadi.
Imtihon   topshiraolmagan   da’vogarlarga   yig’im   qaytarib   berilmaydi.
Imtihon   topshirish   natijalari   salbiy   baholangan   da’vogarning   hujjatlari
qaytarib   yuboriladi.
Imtihon   topshiraolmagan   da’vogarlar   imtihon   topshirish   uchun   hujjatlarni
qayta   taqdim   etishga   haqlidir.
Imtihonda ishtirok etish uchun da’vogarlar tomonidan berilgan ariza va unga
ilova   qilingan   hujjatlar   hamda   komissiyaning   yig’ilish   bayonnomalari   besh   yil
mobaynida   auditorlarning jamoat birlashmalarida   saqlanadi.
Imtihon   natijalari   salbiy   baholangan   da’vogarlar   natijalar   e’lon   qilingan
sanadan   boshlab   o’ttiz   kalendar   kun   mobaynida   tegishli   auditorlarning   jamoat
birlashmasiga   yozma   ravishda   apellyatsiya   shikoyati   berish   huquqiga   ega.
Apellyatsiya   komissiyasining   tarkibi   va   ish   tartibi   auditorlarning   jamoat
birlashmalari   tomonidan   belgilanadi.
Berilgan   apellyatsiya   shikoyati   apellyatsiya   komissiyasi   tomonidan   bir   hafta
ichida   ko’rib   chiqiladi   va   qabul   qilingan   qaror   to’g’risida   ariza   beruvchi   yozma
ravishda   xabardor   qilinadi.   Ariza   beruvchi   apellyatsiya   shikoyatining   ko’rib
chiqilishida   ishtirok   etish   huquqiga   ega.
Apellyatsiya   shikoyatini   ko’rib   chiqish   natijalari   bo’yicha   quyidagi
qarorlardan   biri qabul   qilinadi:
imtihon   natijalarini   o’zgarishsiz   qoldirish   va   apellyatsiya   shikoyatini
qanoatlantirishni rad   etish to’g’risida;
ariza beruvchining imtihon natijalarini bekor qilish va qayta imtihon tayinlash
to’g’risida;
imtihon   natijalarini   o’zgartirish   va   ijobiy   baholash   to’g’risida. Imtihon   natijalarini   o’zgarishsiz   qoldirish   va   apellyatsiya   shikoyatini
qanoatlantirishni   rad   etish   to’g’risidagi   qaror   quyidagi   hollarda   qabul   qilinadi:
apellyatsiya   shikoyatida   keltirilgan   dalillar   tasdiqlanmasa;
apellyatsiya   shikoyati   nazarda   tutilgan   muddat   mobaynida   taqdim   etilmagan
bo’lsa.
Ariza   beruvchining   imtihon   natijalarini   bekor   qilish   va   qayta   imtihon
tayinlash   to’g’risidagi qaror imtihon Nizom talablarini buzgan holda o’tkazilganda
qabul   qilinadi.   Bunday   hollarda   ariza   beruvchidan yig’im   undirilmaydi.
Imtihon natijalarini o’zgartirish va ijobiy baholash to’g’risidagi qaror imtihon
savollari   bo’yicha   berilgan   javoblar   noto’g’ri   baholanganda   va   to’g’ri   javoblar
miqdori   belgilangan talabiga   muvofiq kelgan hollarda   qabul   qilinadi.
Apellyatsiya komissiyasining apellyatsiya shikoyatini ko’rib chiqish natijalari
bo’yicha qabul qilgan qarori ustidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga
shikoyat qilinishi   mumkin. Xulosa
Ichki   audit   xizmati   tashqi   auditdan   2   ta   asosiy   farqli   jihati   bilan   ajralib   turadi.
Birinchidan,   tashqi   audit   korxonaning   moliyaviy   hujjatlari   to’g’riligini
tasdiqlashga   asoslanadi.   Ichki   audit   esa   asosiy   e’tiborni   korxonaning   mavjud
nazorat   tizimini   va   uning   turli   bo’linmalaridagi   ishlab   chiqarish,   marketing,
savdosotiq,   moliya   va   boshqalarning   holatini aniqlashga   qaratadi.
Ikkinchidan,   tashqi   audit,   birinchi   navbatda,   korxona   mijozlari   bo’lmish
iste’molchi, kreditor, soliq organlarining qiziqishlarini inobatga oladi. Ichki audit,
birinchi   navbatda,   korxona   boshqaruvi   qiziqishlariga   qaratilgan   bo’lib,   uning
samarali   tizimi   tashqi   auditga   ketadigan   xarajatlarni   qisman   kamaytirishga   ham
xizmat qiladi.
Aslida   ichki   audit   xizmati   o’tgan   XX   asrning   30-yillarida   AQSHda   yuzaga   kelib,   bu
xizmat   turi   keyinchalik   Yaponiya   va   G’arbiy   Yevropa   mamlakatlarida   keng   tarqalgan.
Auditorlik   faoliyati   natijalari   bo’yicha   rahbariyatga   davriy   ravishda   hisobotlar   taqdim
etiladi, unda bajarilgan ishlar audit bo’limi vazifalari va auditorlik tekshiruvining kalendar
grafiklari   bilan   qiyoslanadi,   xarajatlar   smetasi   ijrosi   tahlil   qilinadi,   asosiy
chetlashishlarning   sabablari   izohlanadi   va   qanday   zaruriy   choralar   qo’llash   lozimligi
ko’rsatiladi. 
Ichki audit xizmati hisobotiga odatda quyidagi ma’lumotlar kiritiladi: 
– mazkur audit maqsadi va xarakteri; 
– u qamrab olgan davr; 
– ixtiyoriy cheklovlarni o’z ichiga olgan audit ko’lami; 
– ichki   auditorlarning   nasl-nomasi,   lavozimlar,   ish   joylari,   auditorning   malakaviy
seotifikati   mavjudligi,   ichki   audit   o’tkazish   jarayonida   majburiyatlar   ko’rsatilgan   holda
ichki audit guruhlari tarkibi; 
– mazkur   audit   jarayonida   qo’llanilgan   professional   standartlar,   qarorlar,   qoidalar   va
metodik ko’rsatmalar; 
– rahbarlar, mutaxassislar hamda boshqa tekshiruv sub’ektlarining mutanosib vazifa va
majburiyatlari ko’rsatilgan holda tekshiruv ob’ektlari; 
– mazkur   audit   maqsadlari   uchun   foydalanilgan   mezonlar   va   bu   mezonlarning
maqbulligiga taalluqli tekshiruv ob’ektining rahbariyat bilan ixtiyoriy kelishmovchiliklari;  – audit yakunlari bo’yicha qilingan xulosalar; 
– aniqlangan   kamchiliklarni   bartaraf   etish   bo’yicha   tavsiyalar   (ushbu   xulosa   audit
yakuni bo’yicha tayyorlanadigan barcha qaydlar uchun majburiy hisoblanmaydi); 
– tekshiruv   ob’ekti   rahbarining   mulohazalari   (agar   ular   berilgan   bo’lsa),   jumladan
tekshirish natijalarida aniqlangan kamchiliklarni va ixtiyoriy kelishmovchiliklarni bartaraf
etish bo’yicha rejalashtirilgan choralar; 
– mazkur   audit   erishishi   ko’zlangan   maqsadlarning   har   biriga   aloqador   natijalar
bo’yicha chiqarilgan xulosalar. 
Ichki audit uchun maxsus ishlab chiqilgan hisobot shakli mavjud emas va audit hamda
taftishning   mahalliy   yoki   xorij   amaliyotida   qo’llanilayotgan   hisobot   shakllaridan   yuzaki
foydalanish mumkin emas. 
Ichki   auditorlar   ko’plab   hisobotlarni   audit   dasturlari   bajarilishi   bo’yicha   auditorlar
hisobotlariga   asoslangan   holda   hamda   umumiy   rejaga   muvofiqlikda   har   bir   auditorlik
topshirig’i bo’yicha tuzadilar, masala n: 
* moliyaviy-xo’jalik faoliyati bo’yicha davriy nazorat doirasida filial tekshiruvi haqida
ichki audit xizmati hisoboti.  Tuzilishi va mazmuniga ko’ra 
“audit   o’tkazish   natijalari   bo’yicha   iqtisodiy   sub’ektlar   rahbariyatiga   auditorning
yozma axboroti” qoidasi (standarti) da keltirilgan tashqi audit uchun hisobotga talablardan
foydalanish mumkin; 
* tashkilot   va   filiallar   moliyaviy   va   xo’jalik   faoliyati   bo’yicha   umumiy   yoki   alohida
masalalar   bo’yicha   ma’lumotnoma   va   tahliliy   hisobotlar,   masalan,   alohida   topshiriqlar:
iqtisodiy va investitsion loyihalarni baholash, iqtisodiy xavfsizlikni baholash, buxgalteriya
hisobi   tizimi   yoki   umuman   ichki   nazorat   tizimini   baholash   kabilar   bo’yicha   tahliliy
hisobotlar;  Foydalanilgan   adabiyotlar.
1. O zbekistonʼ   Respublikasininі   Konstitutsiyasi.-T.:"O zbekiston",	ʼ   2022.-72   b.
2. O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2020   yil   12   maydagi   “2020   —
2025   yillarga moijallangan 0`zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh
qilish   strategiyasi to`g`risida”gi PF-5992-sonli   Farmoni.
3. O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.   Mirziyoyevning   “2022   —   2026-
yillarga   mo`ljallangan   yangi   o`zbekistonning   taraqqiyot   strategiyasi
to`g`risida”gi   28.01.2022 yildagi   PF-60-sonli farmoni.
4. O zbekiston	
ʼ   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoevning   Oliy   Majlisga
va   O zbekiston   xalqiga   Murojaatnomasida   iqtisodiy   islohotlarni   izchil	
ʼ
davom   ettirish asosida  2021 yilda strategik maqsadlarga erishish  yuzasidan
amalga   oshiriladigan   ustuvor   yo nalishlarni   keng   jamoatchilik   orasida	
ʼ
targ ib   qilish	
ʼ   bo yicha	ʼ   ilmiy-ommabop   risola.   -   T.:   «Ma naviyat»,	ʼ   2021.   -
248   bet.
5. Xalqaro   moliya   munosabatlari:   Darslik   /   J.X.   Ataniyazov;   -   T.:   "Iqtisod-
Moliya",   2020. -   612   b.
6. Xalqaro   moliya   institutlari:   O`quv   qo`llanma   /   J.   X.   Ataniyazov,   F.
A.   Hamidova,   M.   B.   Pulatova;   -   T.:   «   Iqtisod-Moliya   »,   2020. -   186
b.
7. J.   Ataniyazov,   E.   Alimardonov,   F.   Hamidova.   Xalqaro   moliya   bozori
tahlili.   (O`quv   qo`llanma).   -   T.: «Nihol   print»   OK,   2021. -   180   b.
8. Xalqaro   valyuta-kredit   munosabatlari   (1-qism).   Darslik   /   J.   X.   Ataniyazov,
N.   X.   Jumayev,   E.   D.   Alimardonov;   -   T.:   «   Iqtisod-Moliya   »,   2020. -   186   b.
9. Moliyaviy   tahlil.   Darslik,   M.Y.   Raximov,   N.N.   Kalandarova;   -   T.:   "Iqtisod-
Moliya",   2019.   736   bet.
bazasi Internet   saytlari.
www.gov.uz   –   O`zbekiston   Respublikasi   Davlat   hokimiyati   portal
www.soliq.uz   –   O`zbekiston   Respublikasi   Davlat   soliq   qo`mitasi
www.lex.uz   –   O zbekiston	
ʻ   Respublikasi   Qonun   hujjatlari   ma`lumotlari
milliy
www.mf.uz   -   O`zbekiston   Respublikasi   moliya   vazirligi w
w
w
.
s
t
a
t
.
u
z

Ichki auditni tashkil etish

Купить
  • Похожие документы

  • O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
  • Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
  • Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
  • "Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
  • Turonbank bitiruv oldi amaliyoti

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha