Ichki turizm rivojlanishining Buxoro mehmonxonalari biznesiga ta`siri - Экономика - Дипломные работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	332.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	20 Ноябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Дипломные работы
Предмет	Экономика

Ichki turizm rivojlanishining Buxoro mehmonxonalari biznesiga ta`siri

Купить

1O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta
Maxsus Ta`lim Vazirligi
Buxoro Davlat universiteti
Ijtimoiy-i qtisodiy f akul’tet i
Тurizm k afedrasi
Himoyaga ruxsat etildi
Kafedra mudiri _______________
«_____»___________________________
Mavzu: Ichki turizm rivojlanishining Buxoro
mehmonxonalari biznesiga ta`siriBITIRUV MALAKAVIY ISHBITIRUV MALAKAVIY ISH

Mundarija:
KIRISH…………………………………………………………..…….…………..4
I BOB. TURIZM SOHASINING RIVOJLANISHI……………………………….7
1. Xalqaro turizmning rivojlanishi……………………………………………………7
2. Turizm rivojlanishiga ta`sir qiladigan omillar…………………………...………..20
3. O`zbekistonda turizmni rivojlantirish bo’yicha davlat siyosati…………..……….30
II BOB. BUXORO VILOYATIDA ICHKI TURIZMNING O’RNINI
ANIQLASH……………………………………………………………………….46
1. Buxoro Grand mehmonxonasining iqtisodiy tahlili………………………………46
2. “Buxoro Grand” mehmonxonasi biznesida ichki turizmning ulushini aniqlash….55
3. Buxoro viloyatida ichki turizmning SWOT tahlili………………………………..59
XULOSA………………………………………………………………………….67
FOYDALANILGAN ADABYOTLAR…………………………………………..69
ANNOTATSIYA…………………………………………………………………72

3Kirish
Bitiruv malakaviy ish mavzusining dolzarbligi. Bugun shiddat bilan
o’zgarayotgan dunyoda xizmatlar sohasining ortib borayotgan, turizm industriyasi
rivojlanayotgan bir paytda mehmonxonalar faoliyati muhim bo`lib hisoblanadi.
Har bir kelmoqchi bo`lgan turist agar borgan joyida tunash xizmati sifati past
bo`lsa, u joyga qaytib kelmaydi va kelmoqchi bo`lgan potensial turistlarga ham
bormasligni maslaxat beradi. Tabiiyki bu turistlar oqimining keskin pasayishiga
olib keladi.
“ Ichki turizmni rivojlanishining Buxoro mehmonxonalari biznesiga ta`siri ”-
bu mavzu hozirgi kunda juda bir ahamiyatli vazifa bo’lib turibdi. Buning natijasida
qanchadan-qancha resurslarni qayta tiklash, mehmonxonalarni iqtisodiy axvolini
rivojlantirish, ular safini kengaytirish, byudjetga pul oqimlarini ko’paytirish
mumkin. XXI-asrda turizm o‘zining salmoqli hissasi bilan r е spublika budj е tida
katta o’rin egallashi kutilmoqda. Bunga r е spublikamizda har tomonlama
imkoniyatlar va asoslar y е tarli. Faqat zamonaviy milliy turizmni rivojlantirish
strat е giyasini hayotga tatbiq etib, turizm sohasini yuqori pog‘onalarga ko‘tarish
imkoniyatini yaratishimiz k е rak. O‘zbekistonda turizm yangi soha hisoblanmaydi,
bu soha qadimdan mavjud bo‘lgan, faqat bizning oldimizda turgan vazifa milliy
turizmni yangicha strat е giya asosida rivojlantirish va istiqbolini b е lgilashdir. Ichki
turizm rivojlanishi natijasida mehmonxonalar va boshqa xizmat ko‘rsatish
tarmoqlari ham rivojlanib boradi.
Shuni ham ta`kidlab o`tish joyizki xozirgacha mamlakatimizda turizm
bo`yicha olib borilayotgan bir qancha ishlar, xorijdan turistlarni kalb qilishga
qaratilmoqda. Ammo endilikda shu konsepsiya tushunib yetildiki, agar o`z
mahalliy aholimizni tashkil qilgan turistik xizmatlarimizga jalb qilolmasak, xorijiy
turistlarni ham jalb qilishimiz qiyin bo`ladi. Bunga sabab yangi qo`shimcha
xizmatlarimizni oldin mahalliy turistlarga taklif qilib, bu xizmatga bo`lgan
qiziqishni orttirsakgina, xorijiy turistlarga nisbatan qiziqish paydo bo`lishi mumkin
bo`ladi. Men ushbu bitiruv malakaviy ishimda turizm rivojlanishini ichki turizm

rivojlanishi orqali amalga oshirish darkorligini bayon etdim va ichki turizmni
rivojlantirish uchun bir qancha takliflarni berdim.
Bitiruv malakaviy ishning obyekti: Ichki turizmni rivojlantirishdagi turizm
sohasidagi korxonalar va ushbu korxonalar faoliyati ta`sir qiladigan
mehmonxonalar hisoblanadi. Ishning predmeti esa ushbu korxonalardan turizm
rivojlanishi maqsadida foydalanish yo’nalishlaridir.
Bitiruv malakaviy ishning m aqsadi : Buxoroda ichki turizm sohasida
bundanda yuqori cho’qqilarga erishishi va iqtisodiy o’sishini ta’minlash da
O’zbekiston turizm sohasining asosiy maqsadi bo’lib , ushbu o`sishning
mehmonxonalar biznesiga ta`siri, ish o’rinlari soni, soliq tushumlari, chet el
valyutasi oqimini ko’paytirish hisobiga turizmning rivojlantirish yo`nalishlari
borasida tahlillarni amalga oshirish hisoblanadi . Bundan tashqari, ichki turizmning
infratuzilmasini rivojlantirish, ularga nisbatan ma’lum standartlar joriy etish, ushbu
rivojlantirish natijasida mehmonxonalarni iqtisodiy ahvolini yanada yaxshilash,
xizmat ko‘rsatish sohasini yanada yaxshilash masalalari oldimizda turibdi.
Bitiruv malakaviy ishining tarkibi : Ushbu yozgan bitiruv malakaviy ishim
kirish, 2 bob va 6 ta reja, xulosa va adabiyotlar ro`yhatidan iborat.
Kirish qismida: bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi va ahamiyati, bitiruv
malakaviy ishining maqsadi va undan kelib chiqqan holda ishning vazifalari,
obyekti, amaliy ahamiyati va boshqalar yoritilgan.
B irinchi bobda turizm rivojlanishi nazariyasiga to`xtalib o`tdim. Ushbu
bobning 1-rejasida umuman jahon bo`yicha halqaro turizmning rivojlanishi va
jahonda turizm bo`yicha o`zgarishlar haqida ta`kidlab o`tdim. 2-rejada esa,
umuman turizm rivojlanishiga ta`sir qiladigan ichki va tashqi omillar haqida
to`xtalib o`tdim. 3-rejasida mamlakatimizda turizmni rivojlantirish siyosati haqida
ma`lumot berib o`tdim.
Ikkinchi bob ning. 1 rejasida turizmni rivoji ning Buxorodagi eng katta
mehmonxonasi “Buxoro Grand”dagi qisqacha O`zbekiston bo`yicha iqtisodiy
tahlili, ushbu ko`rsatgichlardagi ichki turizmning ulushi, 2-rejasida Buxoro
viloyati biznesida ichki turizmning ulushi va rivojlanish tempi, 3-rejasida esa,

5Buxoro viloyati turizmining SWOT tahlili va uning tarkibiy qismi bo`lgan
mehmonxona xo`jaligidagi, xususan “Buxoro Grand” mehmonxonasining
qisqacha SWOT tahlilini ko`rsatib o`tdim.
Xulosa qismida esa . O`zbekistonda ichki turizmni rivojlantirish borasida davlat
olib borayotgan va qilishi zarur bo`lgan ishlar o`rganilib chiqilgan. Shular asosida
xulosalar qilingan. Ushbu qismida tadqiqot jarayonida olingan asosiy xulosa
berilib, istiqboli mavjud bo`lgan takliflar kiritib o`tilgan.
So’nggi qismida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini ko’rishingiz mumkin.

I – BOB. TURIZM SOHASINING RIVOJLANISHI.
1.1 . Xalqaro turizmning rivojlanishi
Jahonda turizmni rivojlantirish uchun eng avvalo xalqaro turizmni
rivojlantirish muhim bo`lib hisoblanadi. Buning uchun eng avvalo quyidagi
strategik rejalarni amalga oshirish zarur bo`lib hisoblanadi:
1. Alyanslarning mark е ting strat е giyasini ishlab chiqish
2. Turizmda r е klama – axborot r е ja – dasturini takomillashtirish
3. Turizm sohasidagi xalqaro k е lishuvlarni ko`paytirish
4. Turizmda k е chayotgan globallashuv jarayonlari
5. Mark е ting strat е giyasini ishlab chiqish
Turizm mark е tingi har bir mamalakat yoki hudud uchun muhim ahamiyatga
ega. Mark е ting yordamida pot е ntsial turistlar t е gishli hudud nima taklif eta olishi
to’g’risida ma'lumotga ega bo’ladi va shundan k е yin ularda Ushbu hududga tashrif
etish istagi paydo bo’ladi. Bozorni r е jalashtirish umumiy jarayonning bir el е m е nti
va un ing turistik mahsulot ishlab chiqish bilan aloqasi sifatida tushunish lozim.
Mark е ting faoliyatining bir n е chta yo’nalishlarini o’z ichiga oladi. Bularga
mark е ting maqsadlarini b е lgilash, mark е ting strat е giyasini ishlab chiqish, r е klama
–axborot dasturini ishlab chiqish va uni amalga oshirish, shuningd е k turistlar
uchun ma'lumotlar xizmatini tashkil etish kiradi. Bozorni r е jalashtirish aloxida
yoki xalqaro va ichki turistlar bilan birgalikda amalga oshirilishi mumkin.
Har tomonlama va kompl е ks r е jalashtirish jarayonida mark е ting sohasidagi
vazifalar jalb qilinadigan turistlarning turlari va miqdori nuqtai nazaridan bozor
maqsadlari ko’rinishini oladi. Bozor maqsadlari odatda b е sh yillik davr uchun
b е lgilanadi va turistlarning turi, tashrif muddatlarining o ’rtacha davomiyligi,
ularni yuborgan mamalakat yoki xalqaro hududlar va boshqa xususiyatlarni
hisobga olgan xolda tashriflarning taxminiy soni ko’rinishida ifodalanadi.
Turistlarning maqsadli s е gm е ntlari turistik mahsulot, turistik va turizmning
kutilgan turlari konts е ptsiyasigi mos bo’lishi lozim. Bular turizmning quyidagi
turlari kirishi mumkin:
- umumiy harakt е rdagi o’quv sayohatlar;

7- d е ngiz bo’yida dam olish;
- ixtisoslashtirilgan tabiat, madaniy va sarguzasht sayohatlarning turli ko’rinishlari;
- etnik sayohatlar;
- d е ngiz bo’ylab k е ma sayohati.
Ba'zi turizm bozorlari b е lgilangan joylar kombinatsiyalariga yo’naltirilgan
bo’lishi mumkin. Bunda turistlar bir n е chta mamlakatlarga sayohat doirasi biror
mamlakatga tashrif etishadi. Boshqa turizm bozorlari esa fakat bitta muljallangan
joyga yo’naltirilgan bo’lishi mumkin.
Rivojlangan turistik markazlarda mark е ting maqsadlari bozor turlarining
o’zgarishi bilan (masalan, yanada yuqori sifatli yoki ixtisoslashtirilgan bozorlarga
moslashish) bog’liq bo’lishi mumkin.
Bunday maqsadlarni diqqatga sazovor joylar, obyektlar va xizmatlar bilan
bog’liq turistik mahsulotdagi t е gishli o’zgarishlarga moslashtirish talab etiladi.
Mark е ting strat е giyasida bozor maqsadlariga erishishning pritsiplari ifodalanadi.
Bunday strat е giya, jumladan, quyidagi el е m е ntlarni o’z ichiga oladi: Mark е ting
tabiat umumiy, qiziqishlari bir xil bo’lgan turistlrga yo`naltirilgan, turizm
bozorlarining o’ziga xos turlariga yo’naltirilgan:
- R е klama – axborot usullarining asosiy ko’rinishlariga qarab qo`llash lozim.
Masalan, turop е ratorlarga, turist е 'molchilarga yoki bu toifalarning ikkalalariga
birgalikda muljallangan bo’lishi mumkin.
- Vaqt bo’yicha r е jalashtirish yoki r е klama – axborot tadbirlari bozorning muayyan
turlari yoki mamalakatlarga nisbatan ustuvorligini b е lgilash. Vaqt bo’yicha
r е jalashtirish turistik obyektlarning foydalanishga kiritilish muddatlariga bog’liq.
- Targ’ibot qiladigan hududning timsoli va tavsifi. Rivojlanayotgan yangi turistik
markazning avval ijobiy imiJini yaratish va shundan k е yingi muayyan
rivojlantirish jarayoniga o’tish lozim.
- Bartaraf etilishi lozim bo’lgan har qanday tuskinliklar. Masalan, yaqinda yuz
b е rgan siyosiy b е qarorlik yoki tabiiy ofat. quyidagi variantlar ichida eng maqsadga
muvofiqligini tanlash.

- Turistlarni jo`natuvchi asosiy bozor hisoblanadigan mamalakatlarda r е klama –
axborot vakolatxonasi ochish; bunday mamalakatlarda shartnoma bo’yicha
vakolatxonalar tashkil etish;
- r е klama-axborot ishlarini b е vosita o’z mamlakatidagi bosh muassasa orqali
tashkil etish.
- Yuzaga k е lishi mumkin bo’lgan barcha kutilmagan xollarni hisobga olish.
Masalan, oldin yopik bo’lgan turistlarni jo’natuvchi bozorning ochilishi.
Alyanslardagi mark е ting strat е giyasi uzoq vaqtga mo’ljallangan yoki qisqa
vaqtga muljallangan maqsadlar bilan ham bog’liq bo’lishi lozim. Shuning
natijasida bir tomondan uzoq muddatga mo’ljallangan maqsadlarga erishish uchun,
ikki tomondan esa qisqa muddatga mo’ljallangan maqsadlarni yanada aniqroq
r е jalashtirish uchun asos yaratiladi. Mark е ting strat е giyasini t е z – t е z qayta ko’rib
chiqish lozim. Lozim topilganda, xalqaro bozor yo’nalishlariga va turistik
mahsulot evalyutsiyasidagi har qanday o’zgarishlarga qarab t е gishli o’zgartirishlar
kiritiladi.
Turizmda r е klama – axborot r е ja – dasturini takomillashtirish
Turizmni ko’tarish dasturi asosida qator el е m е ntlar yotadi. Bularga
mark е ting strat е giyasi, mark е ting taqsimlash kanallarini bilish, mavjud r е klama –
axborot ishlari usullari, shuningd е k sm е ta xajmi kiradi. Bunday dastur odatda 3 – 5
yilga mo’ljallab chiqiladi. Unda yillar bo’yicha o’tkaziladigan r е klama – axborot
tadbirlarining turlari hamda ularning hisobiy narxi ko’rsatiladi. R е klama – axborot
sm е tasida doimiy harajatlar ko’rsatiladi. Bunday harajatlarga turistlarni jo’natuvchi
mamlakatlardagi vakolatxonalarning va maxalliy turistik ma'lumotlar byurosini
saqlash harajatlari misol bo’la oladi. R е klama – axborot usullari ichida eng ko’p
turkanallari quyidagilar:
- bosma mat е riallar tayyorlash. Masalan broshyurlar, plakatlar, haritalar,
otkritkalar va turag е ntlar uchun qo’llanmalar. Ularni turag е ntlar, op е ratorlar va
turistik mahsulot ist е 'molchilari o’rtasida tarkatish;
- turag е ntlar uchun s е minarlarda va boshqa anjumanlarda foydalanish uchun
slaydlar xujjatli filmlar, vid е oroliklar kabi audiovizual mat е riallar tayyorlash;

9- gaz е ta va jurnallarda, t е l е vid е ni е va radioda pot е ntsial mijozlarga r е klama
uyushtirish, shuningd е k maxsus turistik matbuotda turop е ratorlar uchun
muljallangan r е klama chop ettirish.
- k е yingi vaqtlarda Yevropada, Shimoliy Am е rikada va Sharqiy Osiyoda ko’plab
o’tkazilayotgan turistik meeting va yarmarkalarda ishtirok etish;
- turag е ntlar va turop е ratorlar bilan aloqa qilish uchun turistlar jo`natuvchi
mamlakatlarga maxsus r е klama – axborot sayohatlari
uyushtirish.
- turop е ratorlar va turistik matbuot vakillarini, shuningd е k fotograflarni ham, taklif
kilish va sayohatlar uyushtirish.
- t е gishli hudud bo’yicha umumiy ko’rinishdagi axborot mat е riallari va yo’l
ko’rsatkichlari (agar, ular savdoda bo’lmasa) tayyorlash va chop ettirish. Bu
mahsulotni uni ishlab chiqarishga sarflangan harajatlarni qoplash uchun sotish
mumkin.
- turizmning maxsus turlari, masalan d е ngiz sayohati va kongr е ss turizmi,
mark е ting uchun maxsus usullarni bilish va ulardan foydalanish lozim.
- turistlarni muayyan hududga jalb qilish bo’yicha r е klama – axborot ishlari,
shuningd е k bu hududdagi diqqatga sazovor joylar va obyektlar to’g’risidagi
ma'lumotlar aniq va to’g’ri bilishi lozim, agar r е klamada t е gishli hudud to’g’risida
noto’g’ri ma'lumot b е rilsa, yolg’on va'dalar yordamida turistlar jalb qilinsa,
ularning umidlari puchga chiqadi, ko’ngli soviydi. Buning natijasida turistlar o’z
tanishlariga bu hududga bormaslikki maslaxat b е rishadi, turistlar jo’natuvchi
mamlakatlarning ommaviy axborot vositalarida esa salbiy mazmundagi maqolalar
paydo bo’lishi mumkin. Hozirgi paytda ko’p mamlakatlarda qabul qilingan turizm
sohasida ist е 'molchilar huquqini muxofaza qilishga doir mavjud qonunlarga
muvofiq bu turop е ratorlar va turag е ntlrga qarshi sudga da'vo qilishgacha olib
k е lishi mumkin.
- r е klama-axborot ishlari davlat va xususiy s е ktor bilan o’zaro muvofiqlashtirishi
lozim. Buning uchun turizmni rivojlantirish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish va
muvofiqlashtirilish maqsadida qo’shma r е klama-axborot k е ngashini tuzish

mumkin. Bunday k е ngash davlat va xususiy s е ktorlar tomonidan birgalikda
mablag’ bilan ta'minlanadi. Bir vaqtning o’zida xususiy o’zining korxonalari uchun
ilgaridagid е k r е klama tadbirlarni amalga oshirav е radi. Turizmning muvaffaqiyatli
rivojlanishini ta'minlashda hukumat mark е ting ishlaridagi o’z ulushini mablag’
bilan ta'minlash uchun yetarlicha sm е ta harajatlarining ko’zda tutishi lozim.
Shu bilan birga mavjud mablag’lardan yanada samaraliroq foydalanish
maqsadida mark е tingning puxta r е jalashtirish talab etiladi. R е klama – axborot
faoliyatining davlat tomonidan mablag’ bilan ta'minlanishi ch е klangan xollarda,
turizmning rivojlantirish ishlariga milliy xavo yuk tashuvchilari katta yordam
ko’rsatishlari mumkin. Mark е tingning muxim el е m е ntlaridan biri turistlar tashrif
etadigan joylariga k е lgunlariga kadar va k е lganlaridan k е yin ham ma'lumotlar
bilan ta'minlashdi. Turli ma'lumotlarni ularga taklif qilish lozim. Bunday
ma'lumotlarga t е gishli hududning g е ografiyasi, tarixiy va madaniyatiga doir
umumiy ma'lumotlar. Mavjud diqqatga sazovor joylar, obyektlar va xizmatlar
(ularning narxlari) to’g’risidagi, transportning ish r е jimi, savdo nuqtalar, tabiiy
punktlar, aloqa bo’limlari, konsulxonalar, elchixonalar va din muassasalarining
manzilgoxlari to’g’risidagi va shuningd е k boshqa aniq ma'lumotlar kiradi.
Turistik ma'lumotlar byurosi qulay joylarda joylashishi va unda bilimdan
odamlar ishlashi lozim. Ma'lumotlar byurosi xodimlari talab etiladigan xollarda
ch е t el tillarini bilishlari lozim. Ayniqsa tashrif etuvchilarning ma'lumotlar
markazini tuzish maqsadga muvofiq variant hisoblanadi. Bunday markazlarda turli
ma'lumot mat е riallari bilan bir qatorda har xil eksponatlar qo’yiladi, audiovizual
tomoshalar tashkil etiladi va boshqa asarlar, slaydlar va boshqa mat е riallar sotiladi.
Turizm sohasidagi xalqaro k е lishuvlarni ko`paytirish
Hozirgi davrda xalqaro turizm o’z ta'sirini faqatgina iqtisodga va xalq
xo’jaligini rivojlantirishga emas, balki davlatlar o’rtasidagi munosabatga ham
o’tkazmoqda. Shu olib borilayotgan ishlar o’rtasida eng asosiysi davlatlararo
turistik almashuvlarni boshqarish, ya'ni davlatlar bilan tajriba almashish va
davlatlararo turizmning bir maromida yuritilishidir. Turistik faoliyatni xalqaro
darajada boshqarish va shakllantirish maqsadida turli yo’nalishdagi xalqaro

11tashkilotlar tashkil qilinmoqda. Hozirgi vaqtda tashkilotlar soni 200 dan ortiq.
Bular assassotsiya, atstatsiya guruxi, birlashma, f е d е ratsiya, komit е t, byurolar,
komissiyalar va yig’in a'zolaridir.
Asosiy dunyodagi turizm tashkilotlari birlashma xulq-atvori, Jahon dunyo
turizm tashkilotida (JTT) 2011 yil 152 ta davlat, 9 ta hududi har doimgid е k
asasatsiya a'zosi edi, undan tashqari 350 dan ortiq birlashgan davlatlar bor,
ularning orasida: Birlashgan minllat tashkiloti, turizm asotsisatsiyalari, xususiy
kompaniyalar (shu jumladan aviatsiya kompaniyalari, m е hmonxona va r е storan
asotsisatsiyalar) turistik o’g’ish tashkilotlarini tashkil etadi.
JTT Shtab kvartirasi Madrid shahrida, ya'ni Ispaniya davlatida joylashgan.
JTT ning yuqori boshqaruv palatasi bosh assambl е yasi yiliga 2 marotaba yiqilish
o’tkazadi. Bu yiqilishda boshqaruv a'zolariga, ishi bajaruvchi maslaxatchilari,
bosh, s е kr е tarlar va yig’inga k е lishgan a'zolar bo’ladi. B е n е ral assambl е ya 6 ta
mintaqaviy komissiyalardan tashkil topadi. Bular Afrika; shimoliy va janubiy
Am е rika; G’arbiy Osiyo va tinch ok е ani mintaqaviylardan; Yevropa; Yaqin sharq,
Janubiy Osiyo kamissiyasi a'zolari oldiga turizm haqida tushuntirish ishlari
qo’yilgan. Komissiya, ya'ni t е shkiruvchilar o’z yig’inlarini yiliga bir marotaba
bo’lsa ham o’tkazib turadilar va yiqilishda butun a'zo davlatlar hamda mintaqa
a'zolari ham qatnashadi. 2009 yilning 18 d е kabrida birlashgan Millatlar Tashkiloti
bosh assambliyasining 64-s е ssiyasida r е zalyutsiya qabul qilindi. Bu
r е zoltyutsiyada BMTga turizm tashkiloti to’liq huquqli bo’lib kirgan. Bu huquq
JTTning to’liq kardinatsiya bo’yicha administratura komit е tida ishlashga huquq
b е rdi. Shuningd е k JTT g е n е ral assambl е yasining iqtisodiy va ijtimoiy birlashmasi
JTT ning xavfsizlik yig’iniga taklif qilinadi. JTT iqtisodni rivojlantirishda o’z
xissasini qo’shadi va 1000 yillik d е klaratsiyasida bu tasdiqlangan.
Turizmni rivojlantirish bilan birga JTTning ish joylari, ish joyla-rini tashkil
etish, iqtisodiy rivojlanishning, atrof muhitg, m е 'moriy obidalar va undan tashqari
tinchlik-barqarorlikni rivojlantirishga harakat qiladi. Hozirda JTT ning birinchi
navbatd qiladigan ishlari:

 Rivojlanish uchun k е lishuv: ya'ni turizmda k е ngayayotgan va chuqurlashtirilgan
k е lishuvlar.
 Gumanitar r е surslarni rivojlantirish, ya'ni turizm kadrlarini o’qitish hamda ularning
sifatli kadr qilib chiqarish.
 R е jalashtirish: atrof-muhitni asrab avaylash uchun ishlab chiqilgan r е jalar.
 Turistik xizmatlarni rivojlantirish va turistlar xavfsizligini ta'minlash.
 Turizm bozorini o’rganish.
 Davlatlararo turistik xizmatlarni ko’rsatish va ularning o’rtasidagi aloqalarni
mustahkamlash.
JTT boshqa tashkilotlar bilan birga o’z masalalarini hal qiladi (jumladan
YUN Е SKO, Umumjaxon Sog’liqni Saqlash birlashmasi, umumxalq fuqarolar
aviatsiyasi birlashmasi va millatlararo turistik birlashmalar).
“Maxsus yo’llar” loyihasi. Bu loyiha 1995 yil BMT qoshida tashkil topadi.
Uning asosiy maqsadi: madaniy turizmni g’arbiy Afrikada rivojlantirish. Uning
ikkinchi maqsadi Afrikadagi qadimgi obidalarni rastavratsiya qilish, muz е ylarni
tashkil etish, ularni r е klama qilish yo’li bilan turistlarni jalb qilishdir.
K е lajakda Janubiy va Sharqiy Afrikani va Karib d е ngizini rivojlantirishga,
turistlarni shu е rlarga jalb qilishga harakat qilinmoqda. Bu tashkilotlar “butun
dunyoviy sayr tashkiloti” va “Dunyoviy turizmni xalqaro asossatsiya”lari ham
kiradi. Turistik bizn е s bo’yicha butun jahon turistik f е d е ratsiya ag е ntligi va
boshqalar kiradi.
Dunyo sohaviy turistik tashkilotilar f е 'l-atvori quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- Xalqaro havo transporti assotsiatsiyasi,
- Xalqaro suv transporti assotsiaiyatsiyasi,
- Xalqaro m е hmonxonalar assotsiaiyatsiyasi,
- Xalqaro milliy birlashgan m е hmonxona assotsiatsiyasi,
- R е storan va kaf е lar,
- Xalqaro kongr е ss assotsiatsiyasi,
O’rta toifadagi mashxur turistik tashkilotlar hatti-harakati “Osiyo va Tinch
ok е ani turistik assotsiatsiyasi”, “Am е rika turistik industriyasi assotsiatsiyasi”,

13“Arab davlatlari turistik birlashmasi”. “Panafrik turistik tashkilot”, “Yevropa
turistik assotsiatsiyasini rivojlantirish koordinatsiyasi” kiradi. Mintaqaviy turistik
soha tashkiloti hatti-harakatiga – “Osiyo-Avstriya m е hmonxona va r е storan
assotsiatsiyasi”, “Osiyo aviyakompaniya assotsiatsiyasi”, “xalqaro m е hmonxona
assotsiaiyatsiyasi”, “Arab davlatlari m е hmonxona birlashmalari”, “Afrika
aviyakompaniya assotsiatsiyasi”, “Yevropa aviyakompaniya assotsiaiyatsiyasi”,
“Yevropa F е d е ratsiyasi m е hmonxonalari”, Konf е d е rativ xalqaro m е hmonxona
assotsiatsiyasi r е storanlar, kaf е va shunga o’xshash Yevropa uslubidagi birlashma
va Yevropa iqtisodiy zonasi.
Xalqaro maxsuslashtirilgan turistik tashkilotlar guruhiga turli turizm
tashkilotlari kiradi: “xalqaro sotsiyal byuro turizm”, “xalqaro sotsiyal f е d е rativ
turizm”, “xalqaro yoshlar birlashmasi turizmi va almashinuv” bilan “diplomatik
aloqalar bo’yicha xalqaro turistik assotsiatsiya”; ”xalqaro kongr е ss va
m е hmonxona assotsiatsiya”, ”Umum konf е r е ntsviy tashkilot assotsiaiyatsiyasi”,
asosiy turistik tashkilotlar sohasi guruhi.
- Turistik axborotlarni tarqatishga javobgar tashkilotlar; turistik o’g’itishni bir
maromda ushlash; turistik yangiliklarni izlash sohasida boshqaruv; xalqaro
turizmni rivojlantirish. Bu yuqorida aytilganlarda, bir qator guruhlarni olsak
bo’ladi - ”xalqaro f е d е rattsiyasi yozuvchi va jurnalistlar”.
Ularning eng xavfli raqiblariga yangi industiriya mamlakatlaridagi firmalar
aylanib bormoqda. M е hmonxona xo’jaligida Gonkongga t е gishli ot е l zanjirlari
quyidagilar: “Shangrilla”, ”L е gal Hotels ” “Mandarin ori е ntl”.Global
ittifoqlarning maqsadi b е lgilangan maqsadlarga samarali yo’l, ya'ni hamkorlik
yo’li bilan erishish uchun turli firmalar o’rtasida ilmiy-t е xnikaviy, moliyaviy va
inson r е surslarini birlashtirishdir. Ular barcha ishtirokchi tomonlarning
yutuqlaridan birgalikda foydalanadilar va barcha harajatlarni hamda umumiy
dasturlarni amalga oshirish bilan bog’liq tavakkalchiliklarni t е ng taqsimlaydi.
Global ittifoqlarning xulosalari turizm va m е hmondo’stlik industriyasining
turli s е ktorlari amaliyotida qo’llanadi. Turistik mahsulotlarni birlashtiruvchi global
kompyut е r tizimlari bunday turdagi ittifoqlar faoliyatining yaqqol misoli

hisoblanadi. Ularning tashabbusi bilan aviyakompaniyalarning tashqi aloqa tizimi
ot е llar, turag е ntlar, avtomabil prokati bo’yicha firmalar va boshqalarning
kompyut е r s е tlari kompl е ksi birlashtiradi. Ular turistik xizmatlar pak е tlari yoki
alohida ularning el е m е ntlari, ya'ni aviya uchishlar va ot е llarda joylashishdan
t е atrga bil е tlar va sug’urta kompl е kslariga birlashtirish imkoniga ega.
Kompaniyalarning birlashishiga qaramasdan, D е nv е r (AQSH, Kolorado)
shaklida shtabkvartira va yagona ma'lumot bazasini tashkil qilgan “Galimo
Int е rn е shl” “Koviya Akolla” va “Galimo”ni ikki alohida tizim sifatida saqlab
qolish, qo’llab-quvvatlash va rivojlantirishni maqsad qilgan.
Agar birinchisi AQSH, M е ksika va Yaponiyaga xizmat ko’rsatishni davom
ettirsa, ikkinchisi Kanadadan boshqa barcha mamlakatlarga xizmat qiladi, chunki
Kanadada “Oj е lini” s е ti mavjud. Hozirgi kunda global ittifoqlardan tashqari
strat е gik an'analar shakllanmoqda:
- Birinchidan mulkiy munosabatlarda o’zgarishlar mavjud.
- Ikkinchidan tomonlarning k е lishuviga asoslangan va xususiy mulkchilik
munosabatlariga aralashmaydilar, shuning uchun ular k е ng tarqalmoqda.
Strat е gik alyanslar turli yo’nalishlarga ega bo’lishi mumkin. (konsortsium,
strat е gik xususiyatdagi qo’shma korxonalar va x.k.) Odatiy firmalararo
shartnomalardan farq qilib, ularning barchasi o’z faoliyatida global strat е giyalar
doirasida alyansning qatnashchi kompaniyalari uchun uzoq muddatli manfaatli
raqobatga erishishga yo’naltirilgan.
M е hmonxona xo’jaligida strat е gik alyanslar xizmatlarini birgalikda sotish
mark е ting faoliyatiga muvofiq sotiladigan yagona tarmoq tuzish, katta moliyaviy
harajatlarni qilish uchun bir n е cha kompaniyalardan iborat bo’ladi.
Bunday birlashishlarning asosiy maqsadi m е hmonxona kompaniyalarining
savdo markalarini bozorga kiritish va o’z o’rnini mustahkamlashtirishdan iborat.
Alyans doirasida bir firmaning mahsuloti boshqa firma mahsulotining bozorga
kirishga yo’l ochib b е radi va shu yo’lbilan moliyaviy tavakkalchiligini ikkiga
bo’linadi va ikki firma ham bankrot bo’lishdan saqlanib qoladi.

15O’z samaraliligini isbotlagan alyanslar XXI asrda m е hmonxona
kompaniyalari o’sishining asosiy strat е giyasiga aylanib bormoqda.
M е hmondo’stlik industriyasida tadqiqot o’tkazgan Nyu-York univ е rsit е ti
mutaxassislari shunday xulosaga k е lganlar. Globallashuv jarayonlari havo
transportida aniqroq namoyon bo’lmoqda. Jahonning yetakchi aviakompaniyalari
o’rtasida kuchli hamkorlik aloqalari o’rnatishmoqda. Ular o’z raqobatchilari bilan
strat е gik alyanslarni tashkil qilishni afzal ko’rmoqda. O’zaro k е lishuvga
erishgandan so’ng aviakompaniyalar o’z marshrut tarmoqlarini k е ngaytirish,
boshqa aviatashuvchilarni barcha kirishini ch е garalab qo’yishi va bozor ulushini
ko’paytirishi mumkin. Bunday hamkorlik alyansning hamma ishtirokchilari uchun
umumiy natija b е radi, ya'ni foyda va havo yo’llarida tashish hajmini ko’paytiradi.
Aviakompaniyalar o’rtasida k е lishuv turli faoliyat sohalarida ro’y b е radi.
Dastlab bunday k е lishuvlar asosan aeroportlarda yuklarni yuklash va tushirish
ishlarini boshqarishda saromoya kiritish va joriy moliyalashtirishda (yoqilqilarni,
samolyotlarni sotib olish, t е xnik xizmat ko’rsatish va r е montlardan foydalanish va
x.k) shuningd е k birlashgan tijorat vakolatxonalarini ochishda k е ng qo’llanilgan.
Masalan, “Jonan Airlines”, “Lyuftganza” va “Er Frans” aviakompaniyalari qurish
haqida k е lishuvlarga erishilgan.
Hozirgi davrda havo transportida Xalqaro strat е gik alyanslar yangi
rivojlanish bosqichini o’tamoqda. Aviatashuv bozorida nazorat o’rnatishga harakat
qilayotgan alyans a'zolari o’z ind е ntifikatsiya kodlarini o’zaro almashish va
maxsus rag’batlantiruvchi dasturlar doirasida hamkorlik qilishga o’tib olishgan.
Bunday turdagi tajriba aviaxizmatlar bozorida chuqur o’zgarishlarga olib k е ldi.
Yevropaning ning maxsus dasturlari mijozlarini b е lgilangan kompaniyalarga
bog’lab qo’yadi va yo’lovchilarni boshqa aviyatashuvchilarga olib o’tishga yo’l
qo’ymaydi. Oxirgi paytlarda ular kuchli mark е ting vositalariga aylanmoqda.
Ularning qo’llash samarasi, kompaniyalarning global strat е gik alyanslarga
int е gratsiyalashuvida, bir n е cha baravarlashmoqda. Yaqinda SAS, “Unit е d
Airlines” “Luftganza” va “Eyr Kanada” aviyakompaniyalari doimiy yo’lovchilar
xususida qo’shma strat е giyani ishlab chiqishdi. Rag’batantiruvchi dasturlarni

birlashtirgan holda alyans a'zolari o’zlarining mijojlar bazasini k е ngaytirmoqda va
bozorda hukmron holatini egallamoqda.
Xavo transportining umumiy lib е ralizatsiyasi sharoitida bunday strat е giyalar
aviyatashish sohasida monapoliyaga olib k е lmoqda. Bu raqobatni ch е klamoqda va
yangi kompaniyalarni bozorga chiqishiga to’sqinlik qilmoqda. Mayda va qayta
tashkil topgan aviyakompaniyalar, ko’plab doimiy yo’lovchilar konting е ntiga ega
bo’lgan alyanislarni antimonopol qonunchilikni buzayotganligida ayblamoqda.
Raqobat muhiti himoyasi va kompaniya faoliyati nazorati bo’yicha maxsus
organlar alyanslarning shakllanish va rivojlanish strat е giyasini diqqat bilan
ko`zatmoqda. Hozircha ular alyanslar faoliyatida b е lgilangan huquqiy normalar
buzilishi holatlarini ko`zatganlari yo’q. Doim uchadigan yo’lovchilar uchun
rag’batlantiruvchi dasturlarning birlashishidan tashqari, alyans a'zolari o’rtasidagi
hamkorlik id е ntifikatsiya kodlari almashishi orqali mustahkamlanmoqda. Fuqaro
aviyatsiyasi Xalqaro tashkiloti qoidalariga muvofiq (IKAO) aviyakompaniya o’z
id е ntifikatsiya kodlarini boshqa aviyakompaniyalar foydalanishiga ruxsat b е rish
huquqiga ega yoki bir n е cha tashuvchi o’sha kodlardan foydalanish mumkin. Bu
shuni anglatadiki yo’lovchilar bil е tda ko’rsatilgan aviyakompaniya samaliyotida
uchmaydilar. Ist е 'molchilar huquqlarini himoya qilish uchun kodlar
almashtirilishini tartibga solish taklif qilinmoqda.
Id е tifikatsiya kodlarni almashtirish to’g’risida k е lishuvlarga erishish
Xalqaro strat е gik alyanslar darajasigacha е tmoqda.
Hozirgi kunda dunyo bo’yicha aviyakompaniyalarning 370 dan ortiq
alyanslari mavjud bo’lgan. Ularning soni o’sib bormoqda. Ko’plab yangi
al'yanislar o’z e'tiborini qo’shimcha mark е ting va t е xnik rivojlanishga
qaratmoqda 1
.
Tashuvchilar o’rtasida hamkorlik aloqalar yo’lga qo’yilayotgan bir paytda
ular to’siqlarga uchramoqda. AQSH “Ochiq osmon (koinot)” haqida ikki
tomonlama k е lishuv imzolanishi sharti bilan al'yanislar to’siqlarga uchramasligi
uchun taklif kiritmoqda. Bu k е lishuvlar Amerika tashuvchilarini Yevropa va Osiyo
aviya bozorlariga kirib borishiga yordam b е radi. Ba'zi mamlakatlar (Shv е ytsariya,

17Yaponiya va boshqalar) AQSH tomonidan qilinayotgan bosimga qarshi turishga
intilmoqda.
Yevropada, ikki tomonlama k е lishuvga Yevropa kamissiyasi qarshi chiqishi
natijasida, al'yanislarni tashkil qilsh murakkablashmoqda. Yevropa ittifoqi, yagona
hudud sifatida qarashib, u k е lishuv jarayonlarini kuchli markazlashtirishga o’tish
va har bir mamlakatning alohida shartnoma tuzish amaliyotini rad etmoqda.
Qarshiliklar mavjudligiga qaramay, aviyakompaniyalar birlashishni davom
ettirmoqdalar. Ba'zaan bitta tashuvchi bir vaqtning o’zida turli maqsadlar bilan bir
n е cha al'yanislar tarkibiga kiradi. Aviyakompaniya bir kompaniya bilan bazaviy
k е lishuvga ega bo’lishi mumkin, shu bilan birga boshqa tashuvchilarning
mark е ting va tijorat al'yanisga to’liq a'zodan bo’lishi mumkin. Masalan
“Lyuftgganza” “Yunayt е d Airlines”, bilan global strat е gik al'yans to’zilishdan
tashqari, “Finner” bilan mark е ting al'yansini tashkil qilgan, “Frakta” al'yansi esa
“Janan Airlines” va “Korsan Airlines” bilan shuningd е k “Andiriya Airways”,
“Varig Bralizilin Airline е z”, “Lyunseyr” va “Ostrian Airlines” aviyakompaniyalari
bilan id е ntifikatsion kodlarni almashishi to’g’risida k е lishuv imzolaganlar.
Tashuvchilarning jahon al'yanislari tashkil qilinishi bilan avval to’zilgan
shartnomalar hozirda unchalik ahamiyatga ega bo’lmay qoldi.
“Star Al'yans” va “Oneworld” al'yanslari havo transportida yirik
birlashmalar hisoblanadi. Ularning har biri yil davomida 180 mln.dan ortiq
yo’lovchilarga xizmat qiladi. Shuningd е k dunyoning yetakchi b е shta
aviyakompaniyasi “Am е rican Airlines”, “British Airways”, “Kanadion Airline”,
“China Pacifik Airways” va “Kuantas Airlines” lar “Oneworld” nomli yangi global
al'yansni tashkil qilgan. Ulardan so’ng “Lyuftganza” tashabbusi bilan “Star
Al'yans” nomli yana bir Xalqaro aviyatashuvchilar birlashmasi tashkil qilingan.
Bugungi kunda unga G е rmaniya, AQSH, Kanada, Yaponiya, Avstraliya,
Yangi Z е llandiya, Braziliya va boshqa mamlakatlarning aviyakompaniyalari
kiradi. “Star Al'yansning” a'zolari qatori k е ngayishini davom ettirmoqdalar. 2002
yil Brtaniyada ikkinchi o’rinda turuvchi “British Midijdi” aviyakompaniyasi va
M е ksikaning “M е ksika Airlines” aviyatashuvchisi unga a'zo bo’lishgan

Londonning “F е trou” ayraportida joylashgan “British Midijdi” ning al'yanisga
birlashish ikki raqobatchi global aviatsiya al'yanislarini bog’lovchi vosita
vazifasini bajaradi.
“Star al'yans”ning umumiy marshuti jahon ning 130 dan ortiq mamlakatida
joylashgan 815 ta b е lgilangan punktlarni bir–biri bilan bog’laydi. Alyans
aviyakompaniyalarining samolyotlari o’rtacha har 9 s е kundda parvoz qiladi va
o’rtacha bir kunda 9600 r е ysni amalga oshiradi. “Oneworld” va “Star alyans”
lardan tashqari shunga o’xshash “Kvaliflay е r Group” va “Vaynds” Aviyatashuv
birlashmalari ham mavjud. Yaqinda Nyu-Yorkda yangi “Snay Tim” al'yanisini
tashkil qilish to’g’risida xabarlar tarqatilgan. Uning asosini bir n е cha yillar
hamkorlikda faoliyat yuritgan “D е lita Airlines” va “Er Frans” tashkil qiladi.
Tashkilotchilarning ta'kidlashicha, bu alyans avvalgi birlashmalardan farq
qilib, passajirlar qiziqishiga yuqori darajada yo’naltirilgan bo’lishi lozim. AQSH,
Yevropa mamlakatlari, lotin Am е rikasi va Osiyoning ommaviy axborat vositalarini
xabar b е rishicha, alyansning r е klama kompaniyasi “Biz sizlarga xizmat qilamiz”
shiori ostida faoliyat ko’rsatmoqda. “Snay Tim” ga Rossiyaning Aeroflot –
Rassiya Aviyakompaniyalari aviyakompaniyani qo’shilishini r е jalashtirmoqda.
Rassiya aviyatashuvchilari, muntazam ishlash sharti bilan, al'yanisga to’liq a'zo
bo’lish imkonoyatiga ega. Hozirgi kunda Rassiya va MDH davlatlari
aviyakompaniyalari alyansini tashkil qilish to’g’risida muzokaralar olib
borilmoqda.
Globillashuv jarayoniga aralashgan holda va maxalliy firmalarning jahon
turistik doirasiga (Makoniga) kirib borishida qutilishi mumkin bo’lgan salbiy
oqibatlarga qaramasdan Rossiya turizm bozorida rivojlangan aloqalar bilan oldinga
intilmoqda.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki Bir vaqtning o’zida xususiy
korxonalari uchun ilgaridagid е k r е klama tadbirlarini amalga oshirav е radi. Xalqaro
turizmning Muvaffaqiyatli rivojlanishining ta'minlashda hukumatlar mark е ting
ishlaridagi o’z ulushini mablag’ bilan ta'minlash uchun yetarlicha sm е ta

19harajatlarining ko`zda tutishi lozim. Shu bilan birga mavjud mablag’lardan yanada
samaraliroq foydalanish maqsadida mark е tingning puxta r е jalashtirish talab etiladi.
R е klama – axborot faoliyatining davlat tomonidan mablag’ bilan
ta'minlanishi ch е klangan xollarda, turizmning ko`tarish ishlariga milliy xavo yuk
tashuvchilari katta yordam ko’rsatishlari mumkin.
1.2. Turizm rivojlanishiga ta`sir etuvchi omillar
Turizm rivojlanishiga ta`sir etuvchi omillar 2 guruhga bo`linadi.
1. Ichki omillar
2. Tashqi omillar
Ichki omillarga umuman turizm bilan bog`liq bo`lgan sohalardagi o`zgarishlar,
ya`ni Mehmonxona, Restoran, transport, turizm reklamasi, turfirmalar, turistlarga
taqdim etilishi mumkin bo`lgan xizmatlar sifatining darajasi kiradi. Bundagi
kamchiliklarni mamlakatning o`zi o`zgartirib, ta`sir eta oladi.
Tashqi omillarga esa, mamlakat ta`sir o`tkaza olmaydigan, turizmga uncha
aloqasi bo`lmagan, lekin turizmga bevosita tashqaridan ta`sir o`tkaza oladigan
omillar kiradi. Masalan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik omillar kiradi.
Bularga birma-bir to`xtalib o`tadigan bo`lsak, ichki omillardan eng katta asosiy
soha bu Mehmonxona xo`jaligidir. Tabiiyki har bir turist kelar ekan uni birinchi
navbatda qayerda tunashi qiziqtiradi.
G`arb davlatlarida mehmonxona xo’jaliklarini boshqarish bo’yicha ko’p yillik
tajriba yiilgan. Mehmonxona sanoati korxonalari faoliyatida xorij tajribasini
o’rganish shubxasiz, mexmonlarga xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilashda katta rol
o’ynaydi. Xizmatchilar mexmonlar tomonidan zamonaviy xizmat darajasiga
qanday talab qo’yilishi haqida tasavvurga ega bo’lmasa ulardan mijozlarga yuqori
darajada xizmat ko’rsatishlarini talab qilish murakkabdir. Ammo O’zbekistondagi
turizm sanoati o’ziga xos sharoitlarda faoliyat ko’rsatayotganligini etiborga olish
kerak.Bugungi kunda bizga jaxon talablariga javob beruvchi turizm sanoatini
rivojlantirishning milliy modelini yaratish bo’yicha takliflar kiritilgan.
Mehmonxonalarimiz milliylikni yo`qotmagan holda, sifatli xizmat ko`rsata olish

imkoniyatiga ega bo`lgani har tomonlama turizmni rivojlanishiga bevosita katta
hissa qo`shadi.
Ayni vaqtda, mehmonxonalar qurish va ulardan foydalanish sohasidagi milliy
va xorijiy mutaxassislar mehmonxonalar siimini oqilona chegaragacha oshirish
kerak, aks holda ularni boshqarish juda qiyinlashishi mumkinligini qayd
etmoqdalar. Asosan 2000 ta joy mana shunday chegara deb hisoblanadi. Katta
siimli mehmonxona qurish talab etilgan hollarda odatda mehmonxona
komplekslari qurishga o’tiladi.
Mehmonxona xizmatlarining sifatini boshqarish masalalarini hal qilishda
mehmonxona korxonalarini shinamlik darajasiga qarab tasniflash katta rol
hynaydi. Shinamlik darajasi - kompleks mezon. U quyidagilardan tarkib topadi:
- nomerlar fondining holati: nomerlar maydoni (m 2
), bir o’rinli (bir xonali), ko’p
xonali nomerlar, apartament nomerlarning ulushi, kommunal qulayliklarning
mavjudligi va h.k.;
- mebel, inventar, sanitariya-gigiyena ashyolari va sh.k.ning holati;
- ovqatlanish korxonalari: restoranlar, qahvaxonalar, barlar va h.k.ning
mavjudligi va holati;
- binoning, unga keladigan yo’llarning holati, mehmonxonaga yondosh
hududning obodonlashtirilganligi;
- axborot bilan ta’minlash va texnik jihozlash, shu jumladan telefon, yo’ldosh
aloqasi, televizorlar, muzlatgichlar, mini-barlar, mini-seyflar va h.k.ning
mavjudligi;
- ayrim qo’shimcha bepul va pullik xizmatlar ko’rsatish imkoniyatining
mavjudligi.
Sanab o’tilgan mezonlar hozirgi kunda dunyoda mavjud bo’lgan barcha
mehmonxonalarni tasniflash tizimlarida qo’llaniladi. Bundan tashqari, xodimlarga
va ularning tayyorgarligi: ma’lumoti, malakasi, yoshi, solii, chet tillarni bilishi,
tashqi ko’rinishiga ham bir qancha talablar qo’yiladi.
Hozirda jahonda ma’lum 40 ga yaqin tasniflash tizimlari zamirida shinamlik
darajasi yotadi. Ular orasida quyidagi tasniflash tizimlari ayniqsa keng tarqalgan:

21 Yevropa tasniflash tizimi yoki «yulduzlar» tizimi . Fransiya milliy tasniflash tizimi
asosida tuzilgan. Uning zamirida mehmonxonalarni 1 dan 5 yulduzgacha bhlgan
toifalarga ajratish yotadi. Bunday tizim Fransiya, Avstraliya, Vengriya, Misr,
Rossiyada va boshqa bir qancha mamlakatlarda qo’llanadi;
 harflar tizimi (A, V, S, D). Gresiyada qo’llanadi;
 «tojlar» tizimi. Buyuk Britaniyada amal qiladi;
 hind tizimi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda mehmonxonalarni tasniflashning hind tizimi
ayniqsa keng tarqalgan. Bu tizim ham mehmonxonalarni besh toifaga: «bir
yulduzli», «ikki yulduzli», «uch yulduzli», «to`rt yulduzli», «besh yulduzli»
toifalarga ajratishni nazarda tutadi. Bu toifalarni maxsus komissiya ballar bo’yicha
baholash asosida belgilaydi.
Ma’lum toifa mehmonxonalariga tizim tomonidan qo`yilgan talablar ballarda
baholanadi. Bunda har bir band bo’yicha mumkin bo’lgan maksimal baho
belgilanadi. Komissiya o`z ixtiyoriga ko`ra tasniflash talablarida nazarda
tutilmagan har qanday qo’shimcha xizmatlar uchun 15 ballgacha baho qo’yishi
mumkin. Muayyan toifani olish uchun mehmonxona ayni toifa uchun belgilangan
ballarning minimal miqdorini to’plashi lozim. Bunda har bir band bo’yicha
to’plangan ballar miqdori maksimal bahoning 50% dan kam bo’lmasligi kerak.
Ammo oxirgi shart alohida hollarda komissiya tomonidan bir yoki ikki band uchun
majburiy emas deb topilishi mumkin, basharti mehmonxona bungacha ballarning
zarur minimal miqdorini to’plagan bo’lsa. Mehmonxonalarni tasniflashning hind
tizimi umumiy ovqatlanish korxonasini «restoran» toifasiga kiritish uchun zarur
talablarning alohida ro’yxatini o’z ichiga oladi. Bu toifaga mansub deb topishlari
uchun umumiy ovqatlanish korxonasi ham ballarning minimal miqdorini hamda
har bir band bo’yicha ballar maksimal miqdorining kamida 50% ni to’plashi lozim.
Misol. «1 yulduz» toifasi: bu toifaga mansub mehmonxona yaxshi hududda,
mehmonxona uchun yaroqli binoda joylashgan bo’lishi kerak (maksimal baho 15
ball); mijozlar bilan aloqa qiluvchi xodimlar ingliz tilini ish uchun zarur hajmda
bilishi kerak (maksimal baho 5 ball) va h.k. «2 yulduz» toifasini olish uchun 150

ball, «3 yulduz» uchun – 210 ball, «4 yulduz» uchun – 250 ball, «5 yulduz» uchun
– 290 ball to’plash kerak.
Ushbu yulduzli mehmonxonalar o`z yulduziga muvofiq xizmat ko`rsata olmasa,
albatta turistlar qoniqish xosil qilmaydilar, ayniqsa 4 va 5 yulduzli mehmonxonalar
o`ta yuqori xizmat ko`rsatishlari zarur. Ze`ro mehmonxona, turistlar qoniqishiga
bog`liq bo`lgan asosiy ichki omillardan biridir.
Shuningdek mehmonxona xo’jaligi tarmo q ining iqtisodiyotiga, eng avvalo,
iqtisodiy omillar (iqtisodiyotning umumiy holati, aholi jon boshiga olinadigan
o’rtacha daromad, ishsizlik darajasi, mahalliy valyutani ayirboshlash kursi, soliq
solish darajasi, kreditlarga belgilangan bank foizi va b.) ta’sir ko’rsatadi. Ayni
paytda, tarmoqning rivojlanishida ijtimoiy-iqtisodiy omillar, chunonchi: daromad
darajasiga ko’ra aholining taqsimlanishi, ma’lumot darajasi, turmush tarzi, yosh
tuzilishi, shahar va qishloq aholisining nisbati (shahar aholisini harakatchanroq),
jinoyatchilik darajasi, turizmning rivojlanishi va sh.k. ham katta rol o’ynaydi.
Tabiiyki, tarmoqning holati qonunchilikka (soliq va mehnat to’risidagi qonun
hujjatlari, litsenziyalash qoidalari, sanitariya-gigiyena talablari, yonin xavfsizligi
qoidalari, iste’molchilarning huquqlari to’risidagi qonunlar va b.ga) ham bevosita
boliq bo’ladi.
Umumiqtisodiy va demografik omillardan tashqari, mehmonxona
iqtisodiyotiga yana bir qancha o’ziga xos omillar kuchli ta’sir ko’rsatadi. Hozirda
terrorizm ana shunday omillardan biridir. Yirik terrorchilik harakatlari, chunonchi:
Misrda turistlarning terroristlar tomonidan o’qqa tutilishi yoki Nyu-Yorkdagi
osmono’par binolarning vayron qilinishi terroristlar hujum qilgan mintaqadagi
mehmonxonalarning to’lishiga juda salbiy ta’sir ko’rsatadi. To’ri, tajriba ushbu
oqimlarga turistik oqimlar 2-3 yil ichida tiklanishidan dalolat beradi, ammo bu
vaqt mobaynida juda ko’p mehmonxonalar bankrot bo’lishi mumkin.
Mamlakatdagi iqtisodiy inqiroz natijasida chet el investitsiyalari kelishi
to’xtaydi, ushbu mamlakatga tovarlar eksporti kamayadi, bu esa mehmonxonalarda
biznes-turistlar soni kamayishiga olib keladi. Kurort mintaqalarida
mehmonxonalarning to’lishiga tez o’zgaradigan dam olish joylari va turlariga

23bo’lgan moda, viza olish bilan boliq qiyinchiliklar, transport kompaniyalarining ish
sharoitlari ta’sir ko’rsatadi. Misol uchun, Yevropa osmonida shovqin darajasi
me’yorda belgilanganidan katta bo’lgan sobiq Ittifoqda ishlab chiqarilgan
samolyotlar uchishining taqiqlanishi muqarrar tarzda rossiyalik turistlar oqimlari
Yevropa kurortlaridan Turkiya va Misr kurortlariga qayta taqsimlanishiga olib
keladi.
Mehmonxonaning iqtisodiy ko’rsatkichlariga ichki omillar, chunonchi: qabul
qilingan boshqarish va nazorat tizimi (ayniqsa, harajatlar ustidan nazorat tizimi),
ko’rsatiladigan xizmatlar darajasi, shuningdek mehnat munosabatlari ham ta’sir
ko’rsatadi. Shu sababli mehmonxona ma’muriyati xodimlarning mehnat
sharoitlarini yaxshilashga, ishchi kuchining qo’nimsizligini kamaytirishga va
mehnat jamoasidagi muhitni yaxshilashga doim e’tibor berishi kerak.
Bundan tashqari yangi mehmonxonalarni tashkil qilayotganda e`tibor
berishimiz kerak bo`lgan narsalar uning joylashish joyi eng avvalo qulay va
interyeri joyiga mos bo`lishi kerak-ki har qanday kelgan turist undan zavq olsin.
Ovqatlanish tizimiga to`xtaladigan bo`lsak, u mumiy ovqatlanish tashkilotlari
ichida restoran, qahvaxona, bar asosiy o’rinni egallaydi. Bular aholining xordiq
chiqarishini tashkil qilishda muhim ahamiyatga ega. U yerlarga kishilar faqat
ovqatlanish uchungina emas, balki yubileylarni nishonlash, kishi hayotidagi
muhim voqealarni, u yoki bu jamoa a’zolarining quvonchiga sherik bo’lish, to’y
tantanalarini o’tkazish, ish bo’yicha tashkilotlarning xodimlari mehmonlarni
xursandchilik bilan kutib olishlari, tez va lazzatli taomlar qo’yishlari, to’laqonli
dam olishlari uchun hamma sharoitlarni yaratishlari zarur.
Mehmonxonalarda, aeroport, temir yo`l vokzali, teploxodlarda joylashgan
umumiy ovqatlanish shaxobchalari turistlarga, jumladan xorijiy turistlarga xizmat
ko’rsatishda etakchi o’ringa ega. Avtoturizm ancha keng ko’lamlidir.
Avtosayyohlar to’xtaydigan maxsus dam olish joylarida (kempinglarda) sayyohlar
restoran, qahvaxona, barlarda ovqatlanadilar. Bu yerlarda xizmat qiluvchi
xodimlarning ishni turli va izchil tashkil qilishga kelgan mehmonlar kayfiyatini
ko’taradi, ularning xursandchiligi, xushchaqchaqligini yanada oshiradi. Umumiy

ovqatlanish xodimlari faoliyatiga beriladigan baho xizmat ko’rsatish
madaniyatining yuksakligiga bog`liq.
Umumiy ovqatlanish tashkilotlarida mijozlarga xizmat ko’rsatish, tegishli
axloqiy tartib qoidalarga rioya qilish, zimmadagi vazifalarni bajarish — bu
soxaning madaniyatini belgilaydi.
Eng avvalo talab qilinadigan narsa bu har chet eldan kelgan turistni
ovqatlanish madaniyatini chuqur bilish lozim. Har bir mamlakatning yoqtiradigan,
yoqtirmaydigan taomlari mavjud. Masalan islom diniga e`tiqot qiluvchilar
cho`chqa go`shtini yemaslikni ma`qul ko`radi. Ba`zi bir davlatlarda esa umuman
go`shni yeyishni xush ko`rmaydi. Tabiiyki ular yemaydigan narsani taklif qilsak
restorandagi xizmat sifati tushadi va turistning ovqatdan ko`ngli soviydi.
Qilingan xizmat xo`randaga yoqishi uchun ofitsantlarning muomala
madaniyati o`ta yuqori darajada bo`lishi kerak. Demak ofitsantga qo`yiladigan
asosiy talab qilinadigan narsalar:
— xushmuomalalik bilan mehmonlarni kutib olish va tezlik bilan til topishish;
— doimiy mijozlarga alohida e’tibor berish;
— mijozlarga e’tibor va yon berish;
— xizmat qiluvchilarda dimog`dorlik bo’lmasligi kerak.
Restoranda umumiy xizmat sifatini oshirish uchun talab qilinadigan narsalar
quyidagi talablarni bajarish maqsadga muvofiq bo`lib hisoblanadi:
Restoran zalini jixozlash:
— tabiiy manzarali o’simliklar va yangi gullar mav judligi;
— restoran mijozlariga xos musiqa;
— restoranga yarashadigan, mijozlarning dilini shod bajaradigan stollarni bezatib
qo’yish.
Iste’molchilar buyurtmalarini bajarish:
— taomlar haqida mijozlarga tula va ishonarli axborot berish;
— taomlar tayyorlanishi noyob va pazandaliq ijodqori saviyada bo’lishi;
— maxalliy mahsulotlardan foydalanish;
— taomning nomi uning mazmuniga mos qelsin;

25— mahsulot arzon, sifati yaxshi bo’lishi;
— dasturxonga quyilgan taomlarning mazasi va muattar xidlari mos bo’lishi;
—u taomnomaga mos yaxshi vino tanlanishi.
Xizmat darajasi:
— ofistiantlar buyurtirilgan taomga xos vino tavsiya etishni bilishi;
— xodimlarning mutaxassisliq darajasi yuqori bo’lishi;
— ofistiantlarning taom, vino va ichimliklar soxasida chuqur bilimga ega
bo’lishi;
— hamma restoran xodimlari mijozlarga xurmat bi lan munosabatda bo’lishi;
— ofistiant va vino sotuvchilarning mijozlarga yaxshi mahsulot tavsiya
etishlari;
— mijozlar bilan nizoli masalalarda tortishmasdan yon berish.
Baho:
— ofitsiant tomonidan beriladigan taom schyoti mijoz uchun kutilmagan xol
bo’lmasligi kerak;
— iste’mol qilingan taom va ichimliklar bahosi taom, ichimlik va xizmat
sifati va darajasiga mos bo’lishi lozim;
— bir-biriga uxshash taomlar baholari orasida uncha katta farq, bo’lmasligi
kerak;
— berilgan schyot mufassal va aniq bo’lishi shart. Madaniyat darajasiga
baho berganda uning ko’rsatkichlaridan biri — xizmat ko’rsatish vaqtidir.

Xizmat jarayonida restoranda turli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin.
Bunday holatlarda bosh ofistiant o’ zini tuta bilishi va axloq-odob qoidalariga rioya
qilishi shart. Misol tariqasida quyidagi vaziyatni qurishimiz mumkin.
Kechqurun xizmat boshlanishida ikkita mijoz — erkak va ayol turt urinli
stolga utqazildi. Ular bu yerga boshqa xech qimni utqazmasliq kerakligini
surashdi. Eshik ortida esa kishilar navbat kutib turibdi. Bosh ofistiant nima qilishi
kerak?
Lyuks toifadagi restoran va barlarda ikki urinli| stollar 50%, oliy toifadagi

restoranlarda — 20 % ni, birinchi toifadagi restoranlarda — 15% ni tashkil qiladi.
Bosh ofistiant bu ikki mijozga ikki urinli stol tavsiya qilishi kerak. Agar zalda ikki
qishiliq bo`sh stol bo’lmasa, ulardan ikkita stulni olib borib olti o’rinliq stol
bezatish mumkin. Bunday harakat restoranga keluvchilarning xoxishini
k uchaytiradi, restoranga keluvchilar bundan keyin ham ko’payadi. Mana shunday
oddiy voqealar ham mamlakat turizmiga juda katta ta`sir qiladi.
Turistik resurslar va jozibador joylar.
Turistlik resurslar har bir mamlakatning milliy boyligi bo‘lib, davlat mulki
hisoblanadi. Ammo ulardan bir qismi jahon ahamiyatiga molik ob’ektlar va
yodgorliklar hisoblanib YUNESKO ning ro‘yxatiga kiritilgan. Bunday ro‘yxat har
yili YUNESKO tomonidan o‘rnatiladi va yangilanadi. Barcha tabiiy va madaniyat
yodgorliklari davlat tomonidan muhofaza qilinadi.
Bugungi kunda O‘zbekiston katta turistlik resurslar salohiyatiga ega
bo‘lib,uning hududida 4000 dan ortiq tarixiy-arxitektura yodgorliklari va go‘zal
tabiiy-iqlimiy resusrlari mavjud. Ularning 3/1 qismigina faoliyat ko‘rsatmoqda,
qolganlari esa yangi turmahsulotlar tayyorlashga va yangi turmarshrutlar
ochilishga imkoniyat beradi
Xususan Buxoro viloyati miqyosida oladigan bo`lsak bu yerda turistik
resurslarning ko`pchiligi ta`rixiy obidalar bo`lib hisoblanadi. Ta`kidlash joyizki
2500 yillik tarixga ega bo`lgan Buxoro, o`zining ta`rixiy inshootlarini juda yaxshi
saqlab qolgan. Bunday shaxarlar dunyo bo`yicha ham barmoq bilan sanarli
hisoblanadi.
Bundan tashqari turizmga tasir qiladigan ichki omillarga bir nechta sohalar
kirishi mumkin masalan: Transport, Turfirmalar faoliyati, Ekskursantlar,
Xunarmandchilik, Turistik obyektlar va boshqa bir qancha omillar kiradi.
Turizmga ta`sir qiladigan tashqi omillar ga to`xtalib o`tadigan bo`lsak, Bu bu
omillar quyidagilarga bo`linadi:
1. Siyosiy omillar(Policy)
2. Iqtisodiy omillar(Economy)
3. Ijtimoiy omillar(Society)

274. Tehnologik omillar(Tecnology)
5. Va Ekogolik omillar(Ekologic)
Bu omillarni o`rganish uchun PEST+E tahlildan foydalanish maqsadga
muvofiq bo`lib hisoblanadi. Quyidagi jadvalda mamlakat turizmiga ta`sir qiluvchi
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik omillarni ko`rishimiz mumkin.
1-jadval. Pest tahlili orqali turizmga ta`sir etuvchi omillarni o`rganish.
SIYoSAT Policy I Q TISODIY O T E conomy
1. H ukumat barqarorligi.
2. Q onunlarning o’zgarishi.
3. Soha (hudud)ni davlat tomonidan qo’llab-
quvvatlash.
4. Turizm S oha si da raqobatni davlat
tomonidan tartibga solish. Iqtisodiy vaziyatning (o’sish, barqarorlik,
pasayish) umumiy tafsiloti.
Milliy valyutaning kursi va remoliyalash
stavkasi.
Infilyastiya darajasi.
Energiyaresurslar narx-navosi.
IJTIMOIYoT Social TEXNOLOGIYa T echnology
Demografik o’zgarishlar.
Sohadagi d aromadlar tarkibining o’zgarishi.
Mehnat va dam olishga munosabat.
Aholining ijtimoiy mobilligi.
Iste’molchilarning faolligi. Davlatning fan - texnologik siyosati.
Ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish va
innovastiyalar sohasidagi muhim
ahamiyatga ega tendenstiyalar.
Yangi xizmatlar lar (yangi xizmatlar
texnologiyalarini o’zlashtirish va yangilash
tezligi).
Yangi patentlar.
Demak siyosiy omillarni birma-bir tahlil qiladigan bo`lsak,
1. H ukumat barqarorligi. Hukumatning chiqargan qaror va farmonlarining tez
o`zgarishi, hukumat organlarining o`z kasblarini suistemol qilib, bevosita turizm
sohasida ish olib borayotgan tashkilotlarga salbiy ta`sir o`tkazishi. Buning
natijasida turistlarga xizmat ko`rsatish sifati pasayishi mumkin.
2. Q onunlarning o’zgarishi – turizmga ham ijobiy, ham salbiy ta`sir ko`rsatishi
mumkin. Albatta qonunlar yaxshi istiqbolli rejalar uchun o`zgartiriladi, Ammo
soha odamlarining ushbu qonunlarga ko`nikmasligi, tub mohiyatiga yetmasligi va

o`zgarishni to`g`ri qabul qilmasligi sohaga ta`sir ko`rsatadi.
3. Soha (turistik hudud)ni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash ga – hududga erkinlik
berish, turizm biznesini yurutuvchi hodimlarga soliq va boshqa to`lovlarda
imkoniyatlar yaratish, hujjatlashtirish ishlarini soddalashtirish va kredit tizimida
imtiyozlar va yengilliklarning davlat tomonidan muvofiqlashtirilishi.
4. Turizm S oha si da raqobatni davlat tomonidan tartibga solish . Soha ichidagi vertikal
va gorizontal raqobatni chegarasini nazorat qilish, ya`ni oligopoliya(raqobat
qilmaslik)ga yo`l qo`ymaslik va raqobat chegaradan oshib, antireklama,
tarmoqlararo tarqoqlikni paydo qilmaslikni nazorat qilishi. Albatta buning bir
tomondan salbiy ta`siri ham bor. Chunki soha mutaxassislari erkin ish faoliyat olib
borolmasliklari mumkin.
Iqtisodiy omillar:
1. Iqtisodiy vaziyatning (o’sish, barqarorlik, pasayish) umumiy tafsiloti. Turizm
iqtisodiyotning YaIMdagi ulushi, turistlar kelishining barqarorligi, tebranishi,
sohaning o`sish surati kiradi.
2. Milliy valyutaning kursi va remoliyalash stavkasi . Turizm sohasida milliy valyuta
kursi katta ahamiyatga ega bo`lib hisoblanadi. Ayniqsa qora bozorning mavjudligi
mamlakat oladigan daromadga ta`sir o`tkazmasdan qolmaydi.
3. Infilyastiya darajasi turizmdan olinadigan daromadni aniq tahlil qilishga va dunyo
valyutalari nisbatini hisoblashga halal beradi.
Ijtimoiy omillar.
1. Demografik o’zgarishlar. Mamlakatda aholi sonining oshishi, O`rtacha yoshning
ko`payishi, mamlakat aholisi talablarini yanada oshiradi. Buning turizmga ta`siri
esa, yetib kelayotgan yosh avlodning yangi imkoniyatlarni ochib berishiga olib
keladi.
2. Daromadlar tarkibining o’zgarishi. Turizmdagi asosiy xizmatlardan tashqari
qo`shimcha va yangi xizmatlarining paydo bo`lashi albatta ijobiy ta`sir qiladi.
3. Mehnat va dam olishga munosabat. Turizm sohasidagi xodimlarning dam
olishiga yaxshi imkoniyatlar mavjud. Yaxshi dam mehnatga hamdam degan
shiyorni oladigan bo`lsak, xodimlarning yaxshi dam olishi xizmatlar sifatiga ancha

29ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
4 . Turist larning faolligi. Sohaga daromat keltiruvchi turistlarning qanchalik
faol bo`lishi, turistlar oqimining oshishiga olib kelishi mumkin.
Tehnologik omillar
1. Davlatning fan - texnologik siyosati. Turizm sohasida yangi innovatsion
texnologiyalarni kiritish va turizmni bazi qismlarini(tarixiy obidalarga
tegmasdana) modernizatsiyalash.
2. Ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish va innovastiyalar sohasidagi muhim
ahamiyatga ega tendenstiyalar.
3. Yangi xizmat lar (yangi xizmatlar texnologiyalarini o’zlashtirish va
yangilash tezligi). Yangi xizmatlarga qo`shimcha daromad olish imkoni mavjud.
Ekologik omillar
1. Davlatning atmosferasining tozaligi
2. Radiatsiya darajasining stabilligi
3. Davlatda epidemiya yoki o`tkir yuqimli kasalliklarning tarqalganligi. Ushbu
ekologik omillar mamlakatda turizm rivojlanishiga bevosita ta`sir ko`rsatadi.
1.3. O’zbekiston Respublikasining turizm to’g`risidagi davlat siyosati
Mamlakatimizda turizm faoliyatiga mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq
asosiy davlat siyosati darajasida qaraldi. Soha rivoji uchun barcha zarur tashkiliy -
huquqiy mexanizm vujudga keltirilib, muhim me’yoriy hujjatlar qabul qilindi va
bu ish hozirda ham davom etmoqda. Mamlakatimizda turizmning ravnaqi, uni
yangi pog`onalarga ko’tarish, yurtimizni jahon turizm markazlaridan biriga
aylantirish uchun avvalo huquqiy zamin yaratish lozim edi. Shu tufayli
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mazkur yo’nalishga taa’luqli qonun va
kodekslari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining turizmga oid qator
Farmonlari, Respublika Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Adliya vazirligining va
boshqa mutasaddi davlat idoralarining yo’riqnoma, ko’rsatma va tartiblari ishlab
chiqilib, hayotga tadbiq etilmoqda.

Davlatning turizm sohasidagi siyosati davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosat
ko’rinishlaridan biri hisoblanadi. Davlatning turizm sohasidagi siyosati– bu turizm
industriyasini va turizm bozori sub’ektlarini (turoperatorlar va turagentlar)
rivojlantirish, fuqarolarga turizm xizmat ko’rsatish shakllarini takomillashtirish
hamda shu asosda siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatini mustahkamlash
bo’yicha davlat faoliyatidir.
Turizm siyosati O’zbekiston Respubikasining barcha hududida amalga
oshiriladi, avvalombor mintaqa alohida sub’ektlar darajasida, undagi mavjud
bo’lgan turizm bilan mintaqa iqtisodiyoti o’rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf etish
maqsadida amalga oshiriladi. Davlatning turizm siyosati xalq xo’jalik kompleksini
rivojlantirish va aniq maqsadlarga erishish uchun turizm sohasi faoliyatiga davlat
ta’sirining shakllari, usullari va ta’sir qilish yo’nalishlari yig`indisidan iborat.
Turizmni rivojlantirishda boshqarish strategik tizimi samaradorligini
oshirishga muayan choralarning kompleks ishlatilishini qo’llash orqali erishish
mumkin (1-chizma). Hozirgi paytda respublikada 10 dan ortiq mahalliy va
respublika darajasida turizmni rivojlantirish dasturlari amalga oshirilmoqda va
yirik loyihalar qabul qilinmoqda.

311-Chizma. Turizm sohasini davlat tamonidan boshqarishning yo’nalishlari
Davlatning turizm siyosatini amalga oshirish mexanizmi Davlatning turizm
siyosatini amalga oshirish mexanizmi quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- turizm soxasining rivojlanish konstepstiyasini ishlab chiqish;
- mintaqa darajasida va Respublika darajasida turizmni rivojlantirish bo’yicha
maqsadli dasturlarni ishlab chiqish;
- qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
- turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish; Turizm bozoronini
nazorat etish,
litsenziyalash
Turizm sohasini
davlat tomonidan
boshqarishning
yo`nalishlari
Kadrlar bilan
ta`minlashQonunchilikni
mukammallashtirish Turizmni
rivojlantirish viloyat
dasturlarini qo`llashTarmoqlararo o`zaro
ta`siri
Statistika hisobotini
takomillashtirish Ilmiy ta`minot Turistik
maxsulotlarni
ishlab chiqarish va
sotish, reklama-
axborot ta`minoti Xalqaro va
mintaqalararo
hamkorlik va
loyihalashtirishInvestitsiyalarni
jalb qilishYagona axborot
kengligini va ATM
tizimini yaratish Axborot
tehnologiyalarini
qo`llash

Turizm siyosatining asosiy yo’nalishlari sayohatchilar huquqlarini himoya
qilish, mahalliy turizm mahsuloti ishlab chiqaruvchilarni hamda ichki va kiruvchi
turizmni har tamonlama qo’llab-quvvatlash bo’lib hisoblanadi.
Bunday qo’llab-quvvatlash shakllari turizm infratuzilmasini shakllantirish,
yo’naltiriladigan bevosita investistiyalar, kadrlarni tayyorlashga sarflanadigan
harajatlar, investistiyalar oqimini rag`batlantiruvchi, jahon bozorida milliy turizm
mahsulotini siljituvchi, ilmiy va reklama-axborot ta’minoti ko’rinishidan to soliq
va bojxona imtiyozlarigacha, ichki va kiruvchi turizmni rivojlantirishga ketgan
harajatlarga bog`liq ravishda o’zgarib turadi.
Davlatning turizm siyosati strategiya va taktikaga asoslanadi. Strategiya
deganda qo’yilgan maqsadga erishish uchun vositalardan foydalanish usuli va
umumiy yo’nalishlar tushuniladi. U qabul qilingan strategiyani inkor qilmaydigan,
qolgan barcha variantlarni chetga surib, oldinga qo’yilgan vazifani echish yo’lidagi
xatti-harakatlarni bir joyga to’plashga imkon beradi. Turizm strategiyasiturizmni
rivojlantirish va qayta tashkillash-tirish sohasidagi davlat faoliyatini belgilaydi. Bu
faoliyat avvalo amalga oshirish uchun vaqt va kattagina moliyaviy resurslarni talab
etuvchi maqsadli dasturlar va rivojlanishning umumiy konstepstiyasini ishlab
chiqishga qaratilgan.
Taktika deganda, ma’lum maqsadga erishish usuli bo’lib, tanlangan xatti-
harakatlar yo’li tushuniladi.
Turizm taktikasi– bu aniq sharoitlarda qo’yilgan maqsadga erishish usullari
va aniq chora tadbirlardir (masalan, xalqaro turizm faoliyatini listenziyalash tartibi,
turizmda narxni shakllantirish, soliqqa tortish va h.k.). Turizm taktikasining
maqsadi mazkur xo’jalik vaziyatida yanada maqbul yechimni tanlashdan iboratdir.
Konstepstiyaning bosh maqsadi– bir tomondan O’zbekiston va chet el
fuqarolarini turizm xizmatlariga bo’lgan ehtiyojni qondirish uchun keng
imkoniyatlarni ta’minlovchi zamonaviy, yuqori samarali va raqobatbardosh turizm
kompleksini yaratish bo’lsa, boshqa tomondan mamlakat iqtisodiyotini
rivojlantirishda kattagina hissa qo’shadi, jumladan ishchi o’rinlar sonining
ko’payishi hisobidan, respublika byudjetiga soliq tushumlarini tushirish bilan,

33madaniy va tabiiy merosimizni saqlab qolish hamda oqilona foydalanish bilan
amalga oshiriladi.
Bu maqsadlarga erishish uchun qo’yidagilar nazarda tutilgan:
 turizm soxasini O’zbekiston iqtisodiyotining tarkibiy qayta qurishdagi asosiy
yo’nalishlar ro’yxatiga kiritish;
 «O’zbekiston Respublikasida turizmni rivojlantirish» respublika maqsadli dasturini
bajarish;
 xalqaro huquqiy amaliyotga mos keluvchi turizmni rivojlantirishni me’yoriy-
huquqiy bazasini yaratish;
 tashqi va ichki turizmni rivojlantirishni rag`batlantiruvchi iqtisodiy mexanizmlarni
shakllantirish, bu sohaga investistiyalarni jalb qilish va davlat kafolatlarini soliq va
bojxona imtiyozlarini va davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashni boshqa usullarini
taqdim etish yo’li bilan ichki turizm bozorini himoya qilish;
 turizm faoliyatini listenziyalash (ruxsatnoma berish) va sertifikatlashni qat’iy
tizimini yuritish;
 tarmoqni moddiy texnika bazasini rivojlantirish va turizm xizma-tining yuqori
texnologiyali komplekslarini shakllantirish maqsadida turizm, bank tuzilmalari,
transport, mehmonxona va sug`urta kompaniyalari kooperastiyasi uchun qulay
sharoitlarni yaratish.
Turizm faoliyatining davlat tomonidan tartibga solishning asosiy maqsadlari
Turizm faoliyatining davlat tomonidan tartibga solishning asosiy maqsadlari
bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
 fuqarolarni dam olish, sayohatga chiqqanda harakatlanish erkinligi va boshqa
huquqlarini ta’minlash;
 tabiiy o’rab turuvchi atrof-muhitni qo’riqlash;
 turistlarni sog`lomlashtirish, tarbiyalash va ta’lim berishga yo’nal-tirilgan
faoliyatlar uchun shart-sharoitlarni yaratish;
 fuqarolarni sayohatga chiqqanlardagi ehtiyojlarini ta’minlovchi turizm
industriyasini rivojlantirish, yangi ish o’rinlarini yaratish, xalqaro aloqalarni

rivojlantirish, turizmga doir obyektlarni saqlab qolish, tabiiy va madaniy
merosimizdan oqilona foydalanish.
Turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning ustuvor yo’nalishlari
bo’lib, ichki, kiruvchi, ijtiomiy va tashabbuskor turizm turlarini qo’llab-quvvatlash
va rivojlantirish hisoblanadi.
Turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo’llar bilan
amalga oshiriladi:
 turizm industriyasi sohasidagi munosabatlarni takomillashtirishga yo’naltirilgan
me’yoriy-huquqiy hujjatlarni yaratish;
 ichki va jahon turizm bozorlarida turizm mahsulotini siljitishga hamkorlik qilish;
 turistlar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularni xavfsizligini ta’minlash;
 turizm industriyasida standartlash, listenziyalash, turizm mahsulotini sertifikatlash;
 turizmni rivojlantirish manfaatlarini hisobga olgan holda O’zbekiston
Respublikasiga kirish, O’zbekiston Respublikasidan chiqib ketish va O’zbekiston
Respublikasi hududiga tashrif buyurish tartiblarini belgilash;
 turizmni rivojlantirish respublika maqsadli dasturini ishlab chiqish va amalga
oshirishga bevosita byudjet ajratmalarini ko’paytirish;
 turizm industriyasiga investistiyalar kiritish uchun qulay sharoitlarni yaratish;
 soliq va bojxona tizimini tartiblashtirish;
 O’zbekiston Respublikasi hududida turizm faoliyati bilan shug`ullanuvchi va
O’zbekiston Respublikasi hududida turizm bilan shug`ullanish uchun chet el
fuqarolarini jalb etuvchi turoperator va turagentlarga imtiyozli kreditlar taqdim
etish, soliq va bojxona imtiyozlarini berish;
 turizm faoliyatida kadrlar tayyorlashga hamkorlik qilish;
 turizm industriyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish;
 xalqaro turizm dasturlarida O’zbekiston turistlari, turoperatorlari, turagentlari va
ularning birlashmalari ishtirokiga hamkorlik qilish;
 kartografik mahsulotlar ta’minoti;
 O’zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda qo’llaniladigan boshqa
usullar.

352-Chizma. O`zbekistonda turizm sohasini boshqarish bo`yicha davlat organlari
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining turizm
sohasiga oid Farmon va qarorlarining mazmuni.
Turizm sohasiga oid ishlab chiqilgan ilk me’yoriy hujjat bu -O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 1992-yil 27-iyuldagi
«O’zbekturizm» MKni tashkil etish to’g`risida»gi Farmoni va O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining shu yil 20-oktyabrdagi «O’zbekturizm» MK
faoliyatini tashkil etish masalalari haqida»gi qaroridir. Mamlaka-timizda jahon
andozalariga javob beradigan turizm tizimini barpo etish, ushbu soha boshqaruvini
takomillashtirish, uning iqtisodiy samaradorligini oshirish, shuningdek,
mamlakatimizda mavjud bo’lib kelgan va sobiq ittifoqqa bo’ysungan turistlik
tashkilotlar va muassasalarni respublika ixtiyoriga o’tkazish ushbu farmon va
qarorning bosh maqsadi qilib olindi.
Mazkur farmon O’zbekistonda turizm sohasini takomillashtirish, uni yangi
bosqichga ko’tarish, «O’zbekturizm» MK ni tuzish uchun dastur bo’lib xizmat
qildi. Vazirlar mahkamasi huzurida turizm bo`yicha idoralararo Kengash O`zbekistonda turizm sohasini boshqarish bo`yicha davlat
organlari
MK qoshidagi davlat korxonalari:
Dispecherlashtirish va xizmat ko`rsatish
markaziy boshqarmasi, Qurilayotgan
obyektlar direksiyasi, 5 ta mehmonxona
kompleksi va “Uzolmonhotels” qo`shma
koronasi Xususiy turistik tashkilotlar
uyushmasiViloyatlardagi mintaqaviy
bo`limlar va byurolari“O`zbekturizm” Milliy
kompaniyasi

Keyingi yillarda ishlab chiqilgan muhim hujjatlar qatoriga O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk Ipak yo’li» ni qayta
tiklashda O’zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va Respublikada
xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to’g`risida»gi Farmoni
hamda mazkur farmonni amalga oshirish maqsadida e’lon qilingan O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007-yil 3-iyundagi «O’zbekiston
Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmasini barpo etish chora-
tadbirlari to’g`risida»gi qarorini kiritish mumkin.
O’zbekiston tarixi uzoq, ajdodlari buyuk, madaniy merosi sermazmun
ko’hna yurtlardan biridir. Ayniqsa, mamlakatimizni sharq va g`arbni bog`lab
turuvchi «Buyuk Ipak yo’li» dagi belbog`sifatida yaxshi bilishadi. «Buyuk Ipak
yo’li» qariyib ikki ming yillik tarixga ega. Uning bir uchi Xitoy bo’lsa, ikkinchi
uchi Italiyadir. Bu yo’lni«Ipak yo’li», «Karvon yo’li» deb ham ataladi. Bunday
nom berilishiga sabab, ipak mahsulotlari karvonlar orqali tashib o’tilgan,
Shuningdek, bronza, chinni, jun xom-ashyolari va ulardan tayyorlangan buyumlar
ham olib o’tilgan. «Buyuk Ipak yo’li»da nafaqat savdo-sotiq, shu bilan birga
madaniyat, san’at, ilm-fan, ma’naviyat, ma’rifat, odobu-axloq, tinchlik, turizm,
targ`ibot-tashviqot (reklama), talab va taklif (marketing) ham muttasil shakllangan,
yuqori darajaga etgan. «Buyuk Ipak yo’li»da ko’hna Turkiston hududi etakchi
uringa, Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Xo’jand, Chorjuy kabi shaharlar esa
muhim ahamiyatga ega bo’lgan.
Hozirgi O’zbekiston hududi bu yo’lning qoqmarkazida joylashgan.
Soxibqiron Amir Temur davrida «Buyuk Ipak yo’li» keng rivojlangan. Shularni
e’tiborga olib, qabul qilingan ushbu hujjatlar g`oyat muhim xalqaro turizm
yo’nalishi - «Buyuk ipak yo’li»ni qayta tiklash, bunga xorijiy turistlarni jalb etish,
shuningdek, mamlakatimizda zamonaviy turizm siyosatini vujudga keltirishga
asosiy maqsadni qaratdi. Buning uchun esa:
«Buyuk ipak yo’li»dagi shaharlar - Samarqand, Buxoro, Xiva va Toshkentda
xalqaro turizm bo’yicha maxsus ochiq iqtisodiy mintaqalar tashkil etish, mazkur
shaharlarning aeroportlari va temir yo’l vokzallarida xorijiy turistlar uchun bojxona

37rasm-rusumlarining xalqaro me’yorlarga mos soddalashtirilgan tartibi, tranzit
turistlar uchun maxsus bojxona zonalari, turistlik tashkilotlar uchun soliq
imtiyozlari joriy qilish, imtiyozli kredit berish ko’zda tutildi.
Farmon va qarorlarning muhim jihatlaridan biri shu bo’ldiki, unda
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida turizm bo’yicha
Idoralararo Kengash tuzilib,ushbu Kengash faoliyatining asosiy vazifalari sifatida
quyidagilar belgilab berildi:
a) turizmsohasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish;
b) jahonandozalari darajasida kichik va o’rta mehmonxonalar, motellar va
kempinglar tarmog`i shakllantirilishini muvofiqlashtirish;
c) sayr-tamoshalar zamonaviy industriyasini, madaniy va sport -sog`lomlashtirish
markazlarini barpo etishga ko’maklashish;
d) noyobturizm imkoniyatlari va tarixiy - madaniy merosini keng ko’lamda targ`ib
qilinishi va maskanlashtirishni tashkil etish;
e) turizmtizimida muvofiqlashtirilgan ilmiy-texnikaviy va investistiya siyosatini
o’tkazish;
f) turizmsohasida kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashni ta’minlash.
Yurtimizdaturizm ishini yanada rivojlantirish va uni tashkil etishni
takomillashtirish, turizm xizmatlari bozorida kichik turistlik tashkilotlarining
qatnashishini faollashtirish, xorijiy sarmoyadorlarni turizm sohasidagi faoliyatga
keng jalb qilish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1998-yil
8-avgustda «Turizm tashkilotlari faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish
to’g`risida» qaror qabul qildi.
Qarorda Xususiy turistlik tashkilotlar uyushmasi(bundan buyon - XSTU) ni
tashkil etish va uni «O’zbekturizm» MK tarkibiga a’zo sifatida kirishi belgilab
berildi. Shuningdek, «O’zbekturizm» MK XSTUga turistlik tashkilotlar faoliyatini
tashkil etish, marketing, malakali kadrlar tayyorlash va ularni qayta tayyorlash
hamda turizm faoliyati sohasida qonun hujjatlariga rioya etish bilan bog`liq
masalalarda uslubiy va huquqiy yordam ko’rsatishni ma’lumot uchun qabul qilindi.

Qarorga muvofiq, MK tarkibiga kiruvchi korxona va tashkilotlar ro’yxatiga,
boshqaruv xodimlarining cheklangan soni 55 nafardan iborat bo’lgan (xizmat
ko’rsatuvchi xodimlarsiz) ijro etuvchi apparat tuzilmasiga, XSTU ning namunaviy
tashkiliy tuzilmasiga va uning boshqaruvini ijro etuvchi apparatining namunaviy
tuzilmasiga ilovalarga muvofiq rozilik berildi. XSTU boshqaruvi raisi lavozimiga
ko’ra «O’zbekturizm» MK raisining o’rinbosari hisoblanadigan bo’ldi. XSTU
faoliyatining asosiy yo’nalishlari etib quyidagilar belgilandi:
• «BuyukIpak yo’li» ni tiklashda, respublikada turizmning zamonaviy
infratuzilmasini rivojlantirishda faol qatnashish;
• uyushmaa’zolari bo’lgan xususiy turizm tashkilotlariga ko’maklashish va ular
faoliyatini muvofiqlashtirish;
• turizm sohasida marketing tadqiqotlarini o’tkazish;
• xususiy turizm tashkilotlarini rivojlantirishga xorijiy sarmoya-dorlarni va
mamlakatimizdagi yuridik va jismoniy shaxslarning mablag`larini jalb qilish;
• «O’zbekturizm» MK da, davlat organlarida va jamoat tashkilotlarida uyushma
a’zolari bo’lgan xususiy sayyohlik tashkilotlarining manfaatlarini ifodalash;
• uyushma a’zolariga axborot, maslahat va uslubiy yordam ko’rsatish;
• turizm biznesi sohasida xodimlarning kasb tayyorgarligiga va ularni qayta
tayyorlashga ko’maklashish.
O’zbekistonda turizm sohasini yangi bosqichga kutarishda Respublika
Prezidentining 1999-yil 15-apreldagi «2005 - yilgacha bo’lgan davrda
O’zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi to’g`risida»gi Farmoni alohida
ahamiyatga egadir. Ushbu Farmon millatlararo aloqalarni kengaytirish va
mustahkamlashga ko’maklashish hamda xalqaro turizm bozoriga uzviy qo’shilish,
O’zbekistonning madaniy-tarixiy va ma’naviy merosini jahon hamjamiyatiga
targ`ib qilish, shuningdek, turistlarga xizmat ko’rsatish sifatini xalqaro andozalar
darajasiga kutarish maqsadida qabul qilinib, 2005 - yilgacha bo’lgan davrda
O’zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi va uni amalga oshirish
bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengash tarkibi tasdiqlandi.

39Farmonda mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, turistlik tashkilotlar xorijdan
keltiriladigan texnologiya va mehmonxona uskunalari, turizm maqsadlariga
mo’ljallangan transport vositalari uchun bojxona bojlari to’lashdan uch yil
muddatga ozod qilinishi ko’rsatib o’tildi. Shuningdek, «O’zbekturizm» MK
tizimidagi korxonalarga xorijiy turistlarga erkin ayirboshlanadigan valyuta
hisobidan turistlik xizmat va qo’shimcha xizmat ko’rsatish huquqi berilib, buning
uchun maxsus kassalar ochilishiga ruxsat berildi. «Umid» jamg`armasi har yili
studentlarni turizm industriyasi mutaxassisliklari bo’yicha etakchi xorijiy
mamlakatlarga ta’lim olish uchun yuborishni ko’zda tutishi ko’rsatib o’tildi.
O’zbekiston Respublikasining Tashqi ishlar, Moliya va Madaniyat ishlari
vazirliklarining va «O’zbekturizm» MKning O’zbekiston Respublikasining AQSh,
Yaponiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Franstiya va Italiyadagi elchixonalarida
madaniyat va turizm masalalari bo’yicha maslahatchi lavozimi birliklarini joriy
etishlariga ijozat berildi.
Ushbu Davlat dasturi olti bo’limdan iborat bo’lib, 1-bo’lim: «Turizmning
me’yoriy - huquqiy bazasini shakllantirish»,-deb nomlanib, unda O’zbekiston
Respublikasining «Turizm to’g`risida» gi Qonunini tayyorlash,
fuqarolarimizning xorijga chiqishi va O’zbekistonga xorijiy fuqarolarning kirishi
haqidagi takliflarni o’rgangan holda, xorijiy turistlar uchun boj, viza va boshqa
hujjatlarni rasmiylashtirish Nizomiga o’zgartirishlar kiritish;
Madaniy meros yodgorliklarining to’liq ro’yxatini tuzish va nashr etish;
yodgorliklarni noqonuniy tarzda olib chiqib ketgan va ularga ziyon etkazilgan
hollarda davlat, jamoat tashkilotlarining, yuridik va jismoniy shaxslarning
javobgarliklari haqidagi tartibni tayyorlash vazifalari belgilab berildi. Mazkur
bo’limda belgilab berilgandek «Turizm to’g`risida»gi Qonun 1999-yil 20-avgustda
qabul qilindi, boj va viza hujjatlarini rasmiylashtirish Nizomiga o’zgartirishlar
kiritildi, xullas barcha vazifalar to’liq amalga oshirildi.
2-bo’lim: «O’zbekturizm» MKning 1999-2005 yillardagi investistiya siyosati»,-
deb nomlanib, unda Samarqand shahrida «Prezident-otel» mehmonxonasi qurilishi
(mablag`ning 85% xorij investistiyasi, 15% «O’zbekturizm» MK hisobidan),

shahardagi «Samarqand» mehmonxonasini qayta tiklash (8 mln AQSh dollari.
Xorijiy va mahalliy sarmoya); Xivada yangi mehmonxona qurilishi (bu ham 85%
ga 15%), Urganchda «Xorazm» mehmonxonasini qayta tiklash (7,5 mln AQSh
dollari, Hindiston krediti); Toshkent shahridagi «O’zbekiston» mehmonxonasini
qayta tiklash (31,5 mln AQSh dollari, xorijiy sarmoya). Shuningdek, 50-60 o’rinli
2-3 yulduzli mehmonxona qurilishi (20 mln AQSh dollari, xorijiy va mahalliy
sarmoya); Toshkent viloyati Chorvoq suv ombori hududida dam olish zonasi va
golf klubi qurilishi (100 mln AQSh dollari, xorijiy sarmoya); Buxorodagi
«Buxoro» mehmonxonasini qayta tiklash (8 mln AQSh dollari, xorijiy sarmoya);
Andijondagi 60 o’rinli yangi mehmonxona qurilishi (12 mln AQSh dollari,
xorijiy va mahalliy sarmoya), shahardagi «Oltin Vodiy» mehmonxonasini qayta
tiklash (8 mln AQSh dollari, xorijiy va mahalliy sarmoya); Jizzaxdagi
«O’zbekiston» mehmonxonasini qayta tiklash (10 mln AQSh dollari, xorijiy va
mahalliy sarmoya); Termizdagi mehmonxonani qayta tiklash (6 mln AQSh dollari,
xorijiy va mahalliy sarmoya); Shahrisabzdagi «Shahrisabz» mehmonxonasini
qayta tiklash (6 mln AQSh dollari, xorijiy va mahalliy sarmoya) kabi juda katta
mablag` talab etiladigan vazifalar belgilab olindi.
Shuningdek, Avtobus - avtomobil parkini modernizastiyalashtirish
(zamonaviylashtirish) uchun 12 mln AQSh dollari, kichik xususiy mehmonxonalar
va otellar qurilishi uchun 30 mln AQSh dollari miqdorida sarmoya talab qilinishi
belgilab berildi. Ushbu bo’limda belgilab berilgan vazifalardan asosiylari ham
amalga oshirildi. Toshkent shahrining o’zida «O’zbekiston», «Toshkent»,
«Rossiya», «Do’stlik», «Turon» kabi mehmonxona-larni
modernizastiyalashtirilganligiga yoki Samarqand shahridagi «Prezident - otel»
mehmonxonasini bunyod etilganligiga bugun guvohmiz. Shuningdek, boshqa
viloyatlardagi vazifalar ham amalga oshirildi.
3-bo’lim: «Marketing tadbirlari»,- deb nomlanib, unda O’zbekistonning
diqqatga sazovor joylari haqida turistlarga ma’lumot berish va turmahsulotlarni
taklif qilish maqsadida internet, E-mail xalqaro informastiya tarmoqlaridan
foydalanishni rivojlantirish; Gid-ekskursovodlar uchun respublika tarixi, siyosiy

41hayoti, madaniy-tarixiy merosi, turizm imkoniyatlari, asosiy qonunlari, ijtimoiy fan
va madaniyat sohasidagi yutuqlari haqidagi barcha axborotlarni o’zida
mujassamlashtirgan informastion-uslubiy ma’lumotnoma (spravochnik) ishlab
chiqish; Har yili Toshkent shahrida xalqaro «Buyuk Ipak yo’li» turistlik
yarmarkasini o’tkazish, shuningdek, yirik xalqaro turistlik yarmarkalarda ishtirok
etish; Yangi va maxsus turistlik turlarni ishlab chiqish (tarixiy, ekologik, ekzotik
va sport); «Turizm - revyu» teleko’rsatuvini doimiy ravishda tashkil etish,
O’zbekistonning tarixiy va madaniy yodgorliklariga oid kinofilmlar ishlab
chiqarish, reklama prospeketlarini va xususiy «Buyuk Ipak yo’li» axborot -reklama
xaftalik gazetasini nashr ettirish; Informastiya olish va almashish maqsadida
xalqaro tashkilotlar (JTT, YuNESKO, YuNID, PROON) bilan hamkorlikni
faollashtirish. Rivojlangan davlatlar turizm tashkilotlari bilan tajriba almashish
asosiy vazifa sifatida qaraldi. Bu bo’limda ham belgilangan internet va saytlar
xalqaro informastiya tarmoqlaridan foydalanish, gidlar uchun ma’lumotnomalar
ishlab chiqish, har yilgi turyarmarkani o’tkazish, xalqaro turtashkilotlar bilan
hamkorlikni yo’lga qo’yish kabi va boshqa vazifalar amalga oshirilib kelinmoqda.
4-bo’lim: «Turistlarga xizmat ko’rsatishni xalqaro andozalar darajasiga ko’tarish,
turizm infratuzilmasini har tomonlama rivojlantirish»,-deb nomlanib, unda
Toshkent, Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlaridagi turistlarni ijaraga avtomobil
vositalari bilan ta’minlash; Markaziy Osiyo respublikalari uchun mutaxassislarni
tayyorlash maqsadida Toshkent shahrida JTTning malaka oshirish institutini
tashkil etish; JTT orqali turizm bo’yicha xalqaro markazlarda (Amerika, Evropa va
Osiyo mamlakatlari) «O’zbekturizm» MK xodimlarini, turizm va gid-tarjimonlik
bo’yicha mutaxassislarni o’qitish, tayyorlash va qayta tayyorlash; Madaniy-tarixiy
inshootlarda xalq ijodi va hunarmandlik mahsulotlari sotish uchun kioskalar tashkil
etish, xalq urf-odatlari, an’analarini namoyish etuvchi videoroliklartayyorlash va
ularning savdosini tashkil etish; Muzey kollekstiyalari va arxeologik topilmalar
nusxalaridan tayyorlangan sovg`alar ishlab chiqarishni tashkil etish; Turizm
obyektlarida milliy urf-odatlar va an’analarni namoyish etish; Mulkchilik
shaklidan qat’iy nazar turizm tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish va ularning

rahbarlarini attestastiyadan o’tkazish; turistlik xizmat ko’rsatish andozalariga
muvofiqlikni nazorat qilib borish masalalariga asosiy e’tibor qaratildi. Mazkur
bo’limda belgilab berilgan vazifalar ham amalga oshirilmoqda.
5-bo’lim: «Jahon merosi, madaniyati va tarixiga kiruvchi qo’riqxonalar,
yodgorlik shaharlarini muhofaza etish va ulardan maqsadli foydalanish bo’yicha
tadbirlar»,-deb nomlanib, unda quyidagi yo’nalishlarga e’tibor qaratildi: xalqaro
ilmiy-amaliy turistlik ekspedistiyalarni tashkil etish yordamida xorijdagi
Vatanimiz madaniyati, tarixi, fani va san’ati yodgorliklarining qimmatini
o’rganish; milliy bog`lar, an’anaviy choyxonalar, xalq amaliy san’ati va
ko’rgazmalarini tashkil etish va ularni turizm marshrutlariga kiritish; turizm
obyektlarini mamlakatimiz tarixi bilan bog`liq tarixiy va madaniy yodgorliklarni
doimiy ravishda qayta tiklash.
6-bo’lim: «Ichki turizmni tashkil etish bo’yicha tadbirlar»,-deb nomlanib,
unda Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlari turizm markazlarida piyoda yuruvchi
turistlar uchun maxsus yo’laklar tashkil etish; Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva
shaharlari va Farg`ona vodiysiga ma’naviy - ma’rifiy va tarixiy ekskursiyalarni
tashkil etish; o’quvchi yoshlarimizni o’tmish merosimizga hurmat, vatanparvarlik
ruhida tarbiyalash maqsadida muzeylarda doimiy ravishda ochiq eshiklar kunini
o’tkazish; bolalar uylari tarbiyalanuvchilari va kam ta’minlangan oilalar
farzandlari uchun bepul ekskursiyalar tashkil etish; O’zbekiston fuqarolari uchun
Imom Buxoriy, al-Farg`oniy, Bahovuddin Naqshband, al-Xorazmiy, at-Termiziy,
Shayx Najmiddin Kubro va boshqa o’tmish allomalarimizning memorial
majmualariga ekskursiyalar tashkil etish vazifalari belgilab berildi. Bu boradagi
ishlar hozirda ham amalga oshirilmoqda.
Shuningdek, ushbu qarorlarda «Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo’lmagan
shaxslarning O’zbekiston Respublikasida bo’lishlari qoidalari» tasdiqlangan. Bu
qoidaning birinchi bo’limi «Umumiy qoidalar», ikkinchi bo’limi «O’zbekiston
Respublikasida vaqtincha bo’luvchi xorijiy fuqarolarni ro’yxatga olish»,-deb
nomlangan. Qoidaning 13-bandida: mehmonxonalar, davolash muassasalari,
sanatoriylar, dam olish uylarining mas’ul shaxslari tomonidan kelib joylashgan

43shaxslarning hisobi yuritiladi. 19-bandida: Mehmonxonalar ma’muriyati
O’zbekiston Respublikasiga kelish «viza» siga ega bo’lmagan, shuningdek, boshqa
qoida buzishlarga yo’l qo’ygan xorijiy fuqarolar to’g`risida hududiy ichki ishlar
organlariga zudlik bilan xabar qilishga majburdir. Bunday shaxslarni
mehmonxonalarda rasmiylashtirish va mehmonxonalarga joylashgan xorijiy
fuqarolarning bo’lish muddatini uzaytirish qabul qiluvchi tashkilotlarning yozma
iltimosnomasida (turistlar uchun turning amal qilish muddatida) ko’rsatilgan, lekin
«viza» ning amal qilish muddati darajasida oshiriladi»,- deyiladi. Uchinchi bo’lim
«Xorijiy fuqarolarga O’zbekiston Respublikasida doimiy yashash uchun
ruxsatnomalar berish», to’rtinchi bo’lim «Xorijiy fuqarolarning O’zbekiston
Respublikasi hududida yurishlari», beshinchi bo’lim «O’zbekiston Respublikasida
bo’lish muddatini qisqartirish va undan chiqarib yuborish»,-deb nomlangan.
Vazirlar Mahkamasining mazkur qarorlarida, shuningdek, «Xorijiy
fuqarolarning, fuqaroligi bo’lmagan shaxslarning O’zbekiston Respublikasi hududi
orqali tranzit o’tishlari qoidalari» ham tasdiqlangan.
Qarorda «O’zbekturizm» MKning tashkiliy tuzilmasi va markaziy apparat
xodimlarining cheklangan umumiy soni 45 nafar, shu jumladan boshqaruv
xodimlari 30 nafar bo’lgan markaziy apparati tuzilmasi ham tasdiqlandi.
«O’zbekturizm» MKning tashkiliy tuzilmasi:
Mintaqaviy bo’limlar uchta viloyatda saqlanib qolgan: Samarqand
mintaqaviy bo’limi, Xorazm mintaqaviy bo’limi, Buxoro mintaqaviy bo’limi.
Hududiy sayohat va ekskursiya byurolari davlat korxonalari esa ettita viloyatda
tashkil etildi: Surxondaryo SEB dk, Qashqadaryo SEB dk, Navoiy SEB dk,
Qoraqalpog`iston SEB dk, Jizzax SEB dk, Namangan SEB dk, Farg`ona SEB dk.
«O’zbekturizm» MK tizimida quyidagi mehmonxona komplekslari saqlanib
qoldi: «Afrosiyob-Palas» mehmonxona kompleksi davlat korxonasi, «Buxoro-
Palas» mehmonxona kompleksi davlat korxonasi, «Xiva» turizm ekskursiya
kompleksi davlat korxonasi, «Jayxun» mehmonxona kompleksi davlat korxonasi,
«Xorazm» mehmonxona kompleksi davlat korxonasi, «Uzolmonxotelz» qo’shma
korxonasi.

Xizmat ko’rsatuvchi tuzilmalardan «Dispetcherlashtirish va xizmat
ko’rsatishmarkaziy boshqarmasi» davlat korxonasi, «Respublika ilmiy-o’quv
konsalting markazi» davlat korxonasi, «Qurilayotgan obyektlar direkstiyasi» davlat
korxonasi ham milliy kompaniya tizimida saqlanib qoldi.
«O’zbekturizm»MK markaziy apparatining tuzilmasi: Rais- 1 kishi.
Raisyordamchisi - 1 kishi. Raisningbirinchi o’rinbosari -1 kishi bo’lib, unga -
Turistlik xizmatlar va investistiyalar marketingi bo’limi - 3 kishi, Xalqaro aloqalar
bo’limi – 4 kishi, Listenziyalash bo’limi - 2 kishi, shuningdek, mutasaddilik
qilinadigan tashkilotlardan - Respublika ilmiy-o’quv konsalting markazi,
Qurilayotgan obyektlar direkstiyasi, Dispetcherlashtirish va xizmat ko’rsatish
markaziy boshqarmasi qaraydigan bo’ldi.
Rais o’rinbosari - 1 kishi bo’lib, unga - Mintaqaviy va xususiy turizmni
rivojlantirishni qo’llab-quvvatlash bo’limi - 3 kishi, Moliya-iqtisodiyot
boshqarmasi - 5 kishi, Kadrlar va mutaxassislarni qayta tayyorlashni tashkil etish
bo’limi - 2 kishi, shuningdek, mutasaddilik qilinadigan tashkilotlardan Samarqand,
Buxoro, Xorazm mintaqaviy bo’limlari, 8 ta hududiy sayohat va ekskursiya
byurolari qaraydigan bo’ldi. Kompaniyada, shuningdek:
Yuridikmaslahatchi - 1 kishi.
Maxsusxizmat bo’limi - 3 kishi.
Umumiybo’lim - 2 kishi.
Ishlar boshqaruvchisi - 1 kishi xizmat faoliyatlarini olib boradigan bo’ldilar.
Kompaniyada 5 ta mehmonxona kompleksi va «Uzolmonxotelz» qo’shma
korxonasi saqlanib qoldi Qarorda Kompaniyaning nizomi ham tasdiqlandi.

45II BOB. BUXORO VILOYATIDA ICHKI TURIZMNING O’RNINI
ANIQLASH.
2.1. Grand Buxoro mehmonxonasining iqtisodiy tahlili
Grand-Bukhoro mehmonxonasi Buxoro shahrining markaziy qismlardan birida
joylashgan.Uning manzili: Buxoro shahar,Akademik I.Mo’minov ko’chasi.
Mehmonxona binosi 12 qavatdan iborat bo’lib, u 1974-yilda qurilgan.
Mehmonxona juda qulay joyda joylashgan,xonalardan turib shaharning eski qismi
Minorai kalon,madrasalar va yangi,zamonaviy qismi ham ko’rinadi.Aeroportdan
mehmonxonagacha 15 minutda yetib kelsa bo’ladi. Aytish joizki bu xozirda
buxorodagi eng katta mehmonxona.
Demak eng avvalo Mehmonxonaning xarajatlarini tahlil qiladigan
bo`lsak, Xarajatlar 2 xil bo`ladi.
1. Doimiy xarajatlar(Fixed cost)
2. O`zgaruvchan xarajatlar(Variable cost)
Ikkalasini yig`indisidan umumiy xarajatlar kelib chiqadi.(Total cost)
Doimiy xarajatlar – mijoz kelishiga bog`liq bo`lmagan, mehmonxona doim
deyarli bir xil summa to`laydigan xarajatlari bo`lib hisoblanadi.
Buxoro Grand mehmonxonasida bir kunlik doimiy xarajatlarni (fixed cost)
quyidagicha hisoblab chiqish mumkin.
 250000 so`m internet va aloqaga to`landi. (1 oyda = 30 kun va 250 000 / 30= 7600
so`m. Dollar davlat narxida 1 kunda 3 $ tashkil etadi. )
 Xodimlarga ish haqi to`lash – 25 ta xodim doimiy sifatda ishlaydi. Ularga 500 000
so`mdan tushadi va bu oyida xodimlar uchun 12.5 mln so`mni sarflaydi. Agar
kuniga bu summani bo`lsak, 12.5mln/ 30= 415 000 so`m dollarda 150$ tushadi.
 Yotoq jihozlari va sochiqlar har 2 yilda alishtiriladi bu kamida 15 mln so`m. 15
mln/ 730 = 20000 so`m dollarda 8$.
 Qisman Kommunal to`lovlar 600 000 mln so`m/30=20000 so`m, dollarda 8$ dan.
 Mehmonxona tashqarisini obodonlashtirib uchun qo`shimcha ishchilarga
beriladigan ish haqqi o`rtacha 1 mln/30= 33000 so`m dollarda 13$
 Yilida 2 marta bo`ladiga general uborka, texnik tamirlash ishlari, dizinfeksiya

qilishga ketadigan xarajatlar 1 yilda 4 mln/365=11000
so`m dollarda 4$
Barcha summalarni birlashtiradigan bo`lsak, 1kunlik doimiy xarajat kelib chiqadi.
3+150+8+8+13+4=186$. Boshqa xarajatni qo`shgan holda 1kunda 200 $ ni tashkil
etadi.
O`zgaruvchan (variable cost) bir kunlik xarajatlari esa mijozlar soniga
bog`liq bo`lib, mijoz kelishi bilan o’zgaruvchan xarajatlar o`zgarib boradi.
 Mijozlar kelgandan so`ng qilinadigan xarajatlar:
 Mijoz ko`payganda har bir qavatda 1 ta oqsoch qo`shilishi va unga to`lanadigan
narx 400 000 so`mdan. Agar 9 ta qavatda 9 ta oqsoch ishlasa, o`rtacha keladigan
mijoz soniga(masalan 150) bo`linadi. 400000*9/150=24000 so`mdan tushadi.
Dollarda 10$
 Kommunal to`lovlar mijozlar mavsumda ko`paygani tufayli o`rtacha gaz quvvati,
elektr energiya sarfi, suv ta`minoti va boshqa to`lovlar umumiy to`lov miqdori
o`rtacha 0,5 $ ni tashkil etadi.
 Har bir mijoz uchun ketadigan shampun,sovun, uy oyoq kiyimlari va taroqlar 5000
so`m dollarda 2$.
 O`zbekturizmga har bir mijozning tunash kuniga to`lanadigan haqi 2$
 Ertalabki nonushta uchun 20000 so`m dollarda 8$
Umumiy o`zgaruvchan xarajatlar : 10 + 0.5 + 2 + 2 + 8 = 20.5 $.
Bu xarajatlarning yig`indisi umumiy xarajatlarni ko`rsatadi. Ya`ni:
TC (umumiy xarajatlar) = F С (doimiy xarajatlar) + VC (o`zgaruvchan xarajatlar)
Yuqoridagi o`zgaruvchan xarajat single xonadagi mijozlar uchun edi.
Double/twin da nisbatan kamroq xarajat ketadi albatta. Lux xonada esa singledan
ozgina ko`proq ketadi.
Variable cost:
- Single xonadagi 1 mijoz uchun – 20.5$
- Double/Twinda 1 mijoz uchun - 18$
- Lux xonada 1 mijoz uchun – 22.5$
2-jadval. Single xonalarning harajatlar jadvali

47Q Fc Vc Tc Tr Mc Afc Avc Atc
0 200 0 200 0
1 200 20,5 220,5 45 20,5 200,0 20,5 220,5
2 200 41 241 90 20,5 10 0,0 20,5 120,5
3 200 61,5 261,5 135 20,5 66,7 20,5 87,2
4 200 82 282 180 20,5 50,0 20,5 70,5
5 200 102,5 302,5 225 20,5 40,0 20,5 60,5
6 200 123 323 270 20,5 33,3 20,5 53,8
7 200 143,5 343,5 315 20,5 28,6 20,5 49,1
8 200 164 364 360 20,5 25,0 20,5 45,5
9 200 184,5 384,5 405 20,5 22,2 20,5 42,7
10 200 205 405 450 20,5 20,0 20,5 40,5
11 200 225,5 425,5 495 20,5 18,2 20,5 38,7
12 200 246 446 540 20,5 16,7 20,5 37,2
13 200 266,5 466,5 585 20,5 15,4 20,5 35,9
14 200 287 487 630 20,5 14,3 20,5 34,8
15 200 307,5 507,5 675 20,5 13,3 20,5 33,8
16 200 328 528 720 20,5 12,5 20,5 33,0
17 200 348,5 548,5 765 20,5 11,8 20,5 32,3
18 200 369 569 810 20,5 11,1 20,5 31,6
19 200 389,5 589,5 855 20,5 10,5 20,5 31,0
20 200 410 610 900 20,5 10,0 20,5 30,5
21 200 430,5 630,5 945 20,5 9,5 20,5 30,0
22 200 451 651 990 20,5 9,1 20,5 29,6
23 200 471,5 671,5 1035 20,5 8,7 20,5 29,2
24 200 492 692 1080 20,5 8,3 20,5 28,8
25 200 512,5 712,5 1125 20,5 8,0 20,5 28,5
26 200 533 733 1170 20,5 7,7 20,5 28,2
27 200 553,5 753,5 1215 20,5 7,4 20,5 27,9
28 200 574 774 1260 20,5 7,1 20,5 27,6
29 200 594,5 794,5 1305 20,5 6,9 20,5 27,4
30 200 615 815 1350 20,5 6,7 20,5 27,2
31 200 635,5 835,5 1395 20,5 6,5 20,5 27,0
32 200 656 856 1440 20,5 6,3 20,5 26,8
33 200 676,5 876,5 1485 20,5 6,1 20,5 26,6
34 200 697 897 1530 20,5 5,9 20,5 26,4
35 200 717,5 917,5 1575 20,5 5,7 20,5 26,2
36 200 738 938 1620 20,5 5,6 20,5 26,1
37 200 758,5 958,5 1665 20,5 5,4 20,5 25,9
38 200 779 979 1710 20,5 5,3 20,5 25,8
39 200 799,5 999,5 1755 20,5 5,1 20,5 25,6
40 200 820 1020 1800 20,5 5,0 20,5 25,5

Bu yerda Q – mijozlar soni, TR (Total Revenue) – har bir mijozdan
olinadigan xona haqi, MC – oraliq xarajatlar ya`ni keyingi xarajatning oldingisiga
qaragandagi oshishi, AFC – o`rtacha(Avarage) doimiy xarajatlar, AVC – o`rtacha
o`zgaruvchan xarajatlar, ATC – o`rtacha umumiy xarajatlar.
Mehmonxonaning 1 kunda qiladigan xarajati mijozlar soniga bog`liq
bo`lib, keltirilgan ma’lumotlarga ko’ra mehmonxonaga 9 ta mijoz single xonaga
kelganda mehmonxona qilgan xarajatlarini qoplaydi. agar mehmonxonaga 9 tadan
kam mijoj tashrif buyursa, mehmonxona zararga ishlaydi. Buni biz quyidagi
zararsizlik nuqtasi grafigi da ko`rishimiz mumkin.
1-grafik. Single xonaning xarajatlar jadvali va u orqali zararsizlik nuqtasiga
erishish grafikasi:0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
Fc
Vc
Tc
Tr
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44
46 48 50
ZC
Q

492-jadval . Double/Twin xonalar uchun xarajatlar jadvali
Q Fc Vc Tc Tr Mc Afc Avc Atc
0 200 0 200 0
2 200 36 236 70 36 100 18 118
4 200 72 272 140 36 50 18 68
6 200 108 308 210 36 33,3 18 51,3
8 200 144 344 280 36 25 18 43
10 200 180 380 350 36 20 18 38
12 200 216 416 420 36 16,6 18 34,6
14 200 252 452 490 36 14, 3 18 32, 3
16 200 288 488 560 36 12,5 18 30,5
18 200 324 524 630 36 11,1 18 29,1
20 200 360 560 700 36 10 18 28
22 200 396 596 770 36 9, 1 18 27, 1
24 200 432 632 840 36 8,3 18 26,3
26 200 468 668 910 36 7, 7 18 25, 7
28 200 504 704 980 36 7,1 18 25,1
30 200 540 740 1050 36 6,6 18 24, 7
32 200 576 776 1120 36 6, 3 18 24, 3
34 200 612 812 1190 36 5, 9 18 23, 9
36 200 648 848 1260 36 5, 6 18 23, 6
38 200 684 884 1330 36 5, 3 18 23, 3
40 200 720 920 1400 36 5 18 23
42 200 756 956 1470 36 4, 5 18 22, 5
44 200 792 992 1540 36 4, 5 18 22,5
46 200 828 1028 1610 36 4,3 18 22,3
48 200 864 1064 1680 36 4, 2 18 22, 2
50 200 900 1100 1750 36 4 18 22
… … … … … … … … …
196 200 3528 3728 6860 36 1,02 18 19,02
198 200 3564 3764 6930 36 1,01 18 19,01
200 200 3600 3800 7000 36 1 18 19
202 200 3636 3836 7070 36 0,99 18 18,99
204 200 3672 3872 7140 36 0,98 18 18,98
206 200 3708 3908 7210 36 0,97 18 18,97
208 200 3744 3944 7280 36 0,96 18 18,96
210 200 3780 3980 7350 36 0,95 18 18,95

2-grafik . Double/Twin xonalarning xarajatlar jadvali va u orqali zararsizlik
nuqtasiga erishish grafikasi: 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49
05001000150020002500300035004000
Fc
Vc
Tc
Tr
Grafik 2
Demak double/twinning 6 ta xonasiga 12 ta mijoz kelsa, zararsizlik nuqtasiga
erishilar ekan.
4-jadval. Lux xonalar uchun
xarajatlar jadvali
R Fc Vc Tc Tr Mc Afc Avc Atc
0 200 0 200 0
1 200 30 230 120 30 200 30 230
2 200 60 260 240 30 100 30 130
3 20 0 90 290 360 30 66,6666
7 30 96,6666
7
4 200 120 320 480 30 50 30 80
Jadval 3
Oldingi grafiklardan farqli ravishda, bu yerda R – Xonalar soni(Room).
Har bir Lux xonaga mijoz kelsa o`rtacha 30$ xarajat ketadi. ZC
Q

513-grafik. Lux xonalarning xarajatlar grafigi:
1 2 3 4 50100200300400500600
Fc
Vc
Tc
Tr
Yuklanish koefsenti tahlili
Agar mehmonxona nomerlari 100% to`lsa u 12400$ gacha daromad olishi
mumkin. Mehmonxonaning xonalardan oladigan daromadi mavsum paytida kuniga
maksimum 10000$ gacha yetadi(agar xonalarning 90%dan yuqorisi band bo`lsa).
Bunday daromadni olish albatta oson bo`lmaydi. Hattoki mehmonxonaning
tur firmalar bilan aloqasi yaxshi bo`lsa ham, O`zbekiston miqyosida katta
mehmonxonani 95%gacha to`ldirish yiliga faol mavsumda 1 2 kun bo`ladi. Grand
Bukhara mehmonxonasi uchun faol mavsumda kunida xonalarni 70%ga to`ldirish
ham katta natija.
Kuchsiz va o`lik mavsumda mehmonxona nomerlari narxi biroz
arzonlashtiriladi. Mavsumga qarab turistlarni kelish tempi quyidagicha tebranishga
ega bo`ladi.
 Faol mavsumda 67%
 Kuchsiz mavsumda 36%
 O`lik mavsumda 18%
Mehmonxona bazi kunlarda ish yuritmaydi.C
R

- Xonalarni asosiy tozalanishi uchun 12 kun(yilida 2 marta yanvar va iyul oylarida 6
kundan).
- Xonalarni(nomerlar va personal xonalari) disinfeksiya qilish uchun 4 kun (yilida 2
marta yanvar va iyul oylarida 2 kundan).
- Yangi yil paytida 2 kun
Mehmonxona umumiy 18 kun daromad olmaydi. Umumiy 347 kun faoliyat
yuritadi. Jumladan:
 Faol mavsumda 152 kun
 Kuchsiz mavsumda 172 kun
 O`lik mavsumda 23 kun(agar faqat yanvar oyini o`lik mavsum deb hisoblasak)
Kuchsiz va o`lik mavsumda mehmonxona nomerlari narxi biroz arzonlashtiriladi.
Mavsumga qarab turistlarni kelish tempi quyidagicha tebranishga ega bo`ladi.
 Faol mavsumda 67%
 Kuchsiz mavsumda 36%
 O`lik mavsumda 18%
Umumiy yillik mavsum protsentlarini foizda nisbatini chiqarsak:
- Mehmonxona yiliga 86526 ta kishi/kunga xizmat ko`rsatish imkoniyatiga ega(258
ta o`rinni 347 kunga ko`paytiramiz)
- Faol mavsumda 67% - 26275 kishi/kun
- Kuchsiz mavsumda 36% - 15440 kishi/kun
- O`lik Mavsumda 18% - 1032 kishi/kun(1-diagramma)
Jumladan mahalliy turistlar:
- Faol mavsumda 17454 kishi/kun – 44.5%
- Kuchsiz mavsumda 11816 kishi/kun – 27.5%
- O`lik mavsumda 911 kishi/kun - 16%
Demak jami – 42747 kishi/kunga xizmat ko`rsatgan bo`ladi. Shundan
30181 tasi mahalliy turistlardir. Bundan kelib chiqadiki mehmonxona 1 yilda

5386526 kishi/kunga xizmat ko`rsatish imkoniyatiga ega. Lekin 42747 kishi/kunga
xizmat ko`rsatgan. Mehmonxona o`z imkoniyatining 49%idan foydalana olgan.
Mahalliy turistlar salmog`i 35%ni tashkil etadi. Bundan kelib chiqadiki, umumiy
turistlarning 71%i mahalliy turistlar.
1-diagramma. Yuklanish koefsenti ulushi.
1
2
3
1 2 3050001000015000200002500030000
Ushbu diagrammaning chap tomonidagi(1 diagramma) ko`k bilan
belgilangan 1-sektorida faol mavsum oylaridagi xonalarning bandlik protsenti.
Ya`ni umumiy mehmonxona sig`imining 67%ini tashkil etadi. Qizil bilan
belgilangan 2-sektorida esa kuchsiz mavsum oylaridagi xonalarning protsenti
36%ni tashkil etadi(umumiy mehmonxona sig`imidan). 3-O`lik mavsumda esa
ushbu ko`rsatgich 18% ni tashkil etadi. Umumiy diagrammadagi sektorlarning
protsent ulushi esa, Faol mavsumda 55.3%i, kuchsiz mavsumda 29.5%i, O`lik
mavsumda esa 14.2%ini egallaydi.
O`ng tomondagi diagrammada esa, 1 ustunda faol mavsumning ulushi 26275
kishi (protsentda 61.5%), 2-ustunda kuchsiz mavsumning ulushi 15440
kishi(protsentda 36.1%), 3-ustunda esa o`lik mavsumning ulushi 1032
kishi(protsentda 2.4%)ni tashkil etadi.
Yuqoridagilardan xulosa qilishimiz mumkinki, Buxoro Grand
mehmonxonasi katta mehmonxona bo`lganligi uchun uning nomerlari ko`pincha
to`liq bo`lmasligi mumkin. Lekin katta mehmonxona uchun 49%lik yuklanish
koefsenti juda yaxshi natija.

Yirik gruppalarning ushbu mehmonxonaga kelishi, Mehmonxonaning turagentlar
bilan juda yaxshi aloqalari borligi, ushbu mehmonxonada anchagina katta daromad
olish imkonini beradi. Lekin keyingi yillarda ushbu 49%lik natija ham anchagina
kamayib ketmoqda. Shu yil hattoki 40%dan kam bo`lishi kutimoqda. Bunga sabab
qilib xorijiy turistlarning oqimi biroz kamayganligini ta`kidlab o`tishimiz mumkin.
Buni oldini olish uchun mahalliy turistlarni yanada ko`paytirish va mehmonxona
xizmat sifatini yanada kuchaytirish kerak deb o`ylayman.
2.2.“Buxoro Grand” mehmonxonasi biznesida ichki turizmning ulushini
aniqlash
“Buxoro Grand” mehmonxonasi kapital ta’mirlashdan so’ng 2009 yilning 1
aprelidan boshlab qayta ish boshlagan. Shu davrdan boshlab qo’lga kiritilgan
ko’rsatkichlarini tahlil qiladigan bo’lsak, quyidagi natijalarni ko’rishimiz mumkin
bo’ladi:
5-jadval. “Buxoro Grand” mehmoxonasida mijozlarni joylashtirishda ichki
turizmning hissasi
Yillar 2009 2010
Jami joylashtirilgan mizojlar soni, kishi/kun 19907 35108
Shundan O’zbekiston fuqarolarining soni, kishi/kun 3436 7120
O’zbekiston fuqarolarining ulushi, % 17,50 20,28
Mehmonxona o’rinlarining jami mijozlar tomonidan
yuklanganligi, % 33,6 36,7
“Buxoro Grand” mehmonxonasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi
Jadvalga e’tibor beradigan bo’lsak, mehmonxonada joylashtirib xizmat
ko’rsatilgan ichki turistlarning soni hamda jamidagi hissasi yil sayin oshib
bormoqda. Agar jami xizmat ko’rsatilgan mijozlar soni 1,76 marotabaga
(35108/19907=1,76) osgan bo’lsa, joylashtirilgan ichki turistlar soni 2,07
marotabaga (7120/3436=2,07) oshgan. Bunga yarasha ichki turistlarning jamidagi
ulushi ham 2,8 foizga (20,28-17,5=2,78) oshgan. Demak, 1 yil ichida mehmonxona

55fondi yuklanganligining 33,6 foizdan 36,7 foizgacha oshishiga asosan ichki
turizmning o’sishi orqali erishilgan.
Xuddi shunaqa vvaziyatni olingan doramdlarda ham ko’rishimiz mumkin.
6-jadval. “Buxoro Grand” mehmoxonasida joylashtirish xizmatidan olingan
daromadda ichki turizmning hissasi
Yillar 2009 2010
Jami joylashtirilgan olingan daromad, ming so’m 746956,4 768852,2
Shundan O’zbekiston fuqarolaridan olngan daromad,
ming so’m 107561,7 156077,0
O’zbekiston fuqarolarining ulushi, % 14,39 20,30
Mehmonxona o’rinlarining jami mijozlar tomonidan
yuklanganligi, % 33,6 36,7
“Buxoro Grand” mehmonxonasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi
Jadvalga e’tibor beradigan bo’lsak, mehmonxonada ichki turistlarni
joylashtirishdan olingan daromad miqdori hamda jamidagi hissasi yil sayin oshib
bormoqda. Agar joylashtirishdan olingan daromad jami 1,03 marotabaga
(768852,2/746956,4=1,029) osgan bo’lsa, ichki turistlarni joylashtirihdan olongan
doramad 1,45 marotabaga (156077/107561,7=1,45) oshgan. Bunga yarasha ichki
turistlarning jamidagi ulushi ham 5,91 foizga (20,3-14,39=5,91) yoki boshqa qilib
bayon etsak, 1,41 martaga (20,3/14,39=1,41) oshgan. Demak, 1 yil ichida
mehmonxona fondi yuklanganligining 33,6 foizdan 36,7 foizgacha oshishiga
asosan ichki turizmning o’sishi orqali erishilgan.
“Buxoro Grand mehmonxonasidan tashqari, butun Buxoro viloyati
ko’rsatkichlariga ham e’tibor beradigan bo’lsak, quyidagi holni ko’rishimiz
mumkin:

7-jadval. Buxoro viloyatida 1995-2004 yillarda xizmat ko’rsatilgan mijozlar sonida
ichki turizmning hissasi.
Yillar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Jami
mehmonxona
larda qabul
qilindi
3212
8 39414 62442 59855 65565 66668 56151 45718 5328
9 66403
Shundan
O’zbekiston
fuqarolari
2204
9 24462 34231 28290 33050 31643 23008 23043 1982
8 17420
% da
68,6 3 62,06 54,82 47,26 50,40 47,46 40,973 50,40 37,2 1 26,235
O’zbekturizm MK Buxoro mintaqaviy bo’linmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tuzildi
So’nggi 20 yillikning dastlabki yarmida Buxoro viloyatida mehmonxonalarda
qabul qilingan mijozlar soni o’zgarib turgan. J ami qabul qilingan mijozlar soni
2001 va 2002 yillarda Afg’onistondagi Aksiltolibon hatti harakatlar tufayli
kamaygan. 1998 yildagi esa, 1997 yildagi Buxoro shahrining 2500 yilligi
yubileyining nishonlanishi sababli keskin o’sishning oqibatida nisbatab pasayish
kuzatilgan. Ichki turistlar oqimidagi o’zgarishlar ham jami turistlar sonidagi
o’zgarishlarga mos ravishda o’zgargan.
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 200401000020000300004000050000600007000080000
Jami mehmonxonalarda qabul qilindi Shundan O’zbekiston fuqarolari
-
4-grafik . Buxoro viloyatida 1995-2004 yillarda xizmat ko’rsatilgan mijozlar sonida
ichki turizmning hissasi.

57O’zbekturizm MK Buxoro mintaqaviy bo’linmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tuzildi
Umuman olganda, Buxoro viloyatida joylashtirish xizmatining hissasi so’nggi 20
yillikning 1-yarmida 1999 va 2002 yillardagi ko’tarilishni inobatga olmaganha, yil
sayin tushib brogan.
So’nggi 20 yillikning 2-yarmiga kelib, Buxoro viloyatida
mehmonxonalardamijozlarni qabul qilish, shuningdek, ichki turizm ham oshib
borgan.

8-jadval. Buxoro viloyatida 2005-2014 yillarda xizmat ko’rsatilgan mijozlar sonida
ichki turizmning hissasi.
Yilla
r 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Jami
mehmonxona
larda qabul
5909
4 7169
0 10096
5 11114
8 12639
2 10724
0 11285
7 10903
1 11146
0 12627
4
Shundan
O’zbekiston
fuqarolari
1663
9 1613
3 18356 20495 28518 23829 28001 33644 33743 38324
% da
28,16 22,50 18,18 18,4 4 22,56 22,22 24,81 30,8 6 30,27 30,3 5
O’zbekturizm MK Buxoro mintaqaviy bo’linmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tuzildi
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, Buxoro viloyatida so’nggi 10 yillikda
mehmonxonalarda mijozlarni qabul qilish 2010 yilni hisobga olmaganda har yili
oshib kelgan. Ichki turistlarni qabul qilish ham 2010 yildan tashqari har yil oshib
kelgan. Agar e’tibor beradigan bo’lsak, qabul qilingan turistlar sonida ichki
turistlarning hissasi 18 %dan kam emas. Oxirgi yillarda esa, bu ulush 30 %dan
oshib ketgan.

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014020000400006000080000100000120000140000
Jami mehmonxonalarda qabul qilindi Shundan O’zbekiston fuqarolari
5 - grafik . Buxoro viloyatida 200 5-20 1 4 yillarda xizmat ko’rsatilgan mijozlar sonida
ichki turizmning hissasi.
O’zbekturizm MK Buxoro mintaqaviy bo’linmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tuzildi
2.3. Buxoro viloyati ichki turizmi SWOT tahlili
SWOT- tahlil usuli asosan k orxanani tahlil qilish uchun qo’llaniladi . Lekin
bazida umumiy holatni bilish uchun korxonadan tashqari umumiy soxani ham
tahlil qilish mumkin.
SWOT- inglizcha 4 ta so`zning bosh harfidan olingan bo`lib, ular quyidagilar.
1. Strength – kuch
2. Weaknegs – kuchsizlik
3. Opportunites - Imkoniyatlar
4. Threats – xavf-xatarlar(tahdidlar)
SWOT tahlil ichki va tashqi muhitni birgalikda o’rganishni olib borish
imkonini beruvchi keng e’tirof qilingan yondashuv hisoblanadi. SWOT usulini
qo’llash orqali korxonaga xos bo’lgan kuchlilik va kamchilik o’rtasida hamda
tashqi xavf va imkoniyatlar o’rtasida aloqa yo’llarini o’rnatishga erishiladi. SWOT

59metodologiyasi avval kuchli va kuchsiz tomonlarni aniqlashni, shuningdek, xavf
va imkoniyatlarni va undan so’ng ular o’rtasida korxona strategiyasini aniq ifoda
qilish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan aloqa zanjirini o’rnatishni mo’ljallaydi.
3-chizma. Korxonaning mikro va makro muhiti
Xozir 2 ta joyda SWOT tahlil o`tkazamiz. Bular – Buxoro viloyati ichki
turizmi(umumiy destinatsiya) va Grand Buxoro mehmonxonasi(korxona). Ko`rib
chiqishimiz mumkinki umumiy hudud turizmni bilan ma`lum bir mehmonxonani
tahlili bir-biridan farq qiladi.
Demak, eng avvalo Buxoro viloyati turizmini tahlil qilamiz. Jumladan aynan
ichki turizmni tahliliga ham aloxida qarab o`tamiz.

9-jadval. Buxoro viloyati turizmining SWOT tahlili
Kuchli tomonlar(S) Kuchsiz tomonlar(W)
1. Imkoniyatlarning kengligi*
2. O`ziga xos madaniy turizmning
rivojlanganligi*
3. Qadimiyligi*
4. Odamlarining xushmuomalaligi*.
5. Buyuk ipak yo`lida joylashganligi
6. Ziyoratgoh joylarni ko`pligi* 1. Aloxida destinatsiya sifatida turistik portalining
mavjud emasligi
2. Iqlimning stabil emasligi
3. Soxa bo`yicha kadrlar malakasining
yetishmasligi*
4. Ko`chalarining doim toza-ozoda tutilmasligi*
5. Yo`llarning sifati zamonaviy talablarga javob
bermasligi*
6. Yetib kelish narxlari xizmatlar narxlaridan
yuqoriligi*
Imkoniyatlar(O) Xavf-xatar(T)
1. Yangi bozorga, yangi segmentga chiqish*
2. Agroturizmni rivojlantirish*
3. Boshqa qadimiy shaxarlarning siyosiy
notinchligi.
4. Erkin iqtisodiy hududga aylantirish*
5. Turoperatorlarni ko`paytirish*
6. Turistik portalni yaratish.
7. Cho`l turizmini rivojlantirish*
8. Ko`pgina ziyoratgoh joylarda marshrutlarni
kuchaytirish* 1. Doimiy turoperatorlarning shartnoma tuzishidan
vos kechishi.
2. Atrofimizdagi davlatlarda siyosiy notinchlikning
mavjudligi.
3. Iste’molchilar didining o’zgarishi.
4. Zamonaviylashish natijasida tarixiylikning
yo`qolishi.
5. Infratuzilmaning dunyo standardlariga javob
bermasligi(yo`llar, ko`chalardagi tozalik va
hokazo)
*aynan ichki turizmga ko`proq ta`sir qiladiganlari.

61Demak ushbu omillarni birma-bir ko`rib chiqadigan bo`lsak:
Kuchli jihatlar:
Imkoniyatlarning kengligi. Ma`lumki Buxoro viloyatida hali ochilmagan
qirralar juda ko`p. Biz ushbu imkoniyatlarni realizatsiyalab, rivojlantirishimiz
zarur. Xunarmandchilik, agroturizm, cho`l turizmi, shuningdek ziyorat turizmida
ham rivojlantirilmagan bir qancha turistik jozibador joylar mavjud. Bu bizda ichki
va tash
O`ziga xos madaniy turizmning rivojlanganligi. Malumki Buxoroda o`ziga
xos madaniy turizm rivojlangan bo`lib, tarixiy obidalar va ziyoratgoh joylarning
mavjudligi Buxoro shaxrini “Ertaklar shaxri” degan nom chiqargan. Bunga sabab
shaxar qadimiylig ini hali ham yo`qotmagan.
Odamlarining xushmuomalaligi. Malumki Buxoro aholisi xushmuomalaligi,
mehmondo`stligi bilan ajralib turadi. Odamlarni kamsitish, tabaqalash kabi
fazilatlarni kamdan kam odamda uchratishimiz mumkin. Bu esa kelgan xorijiy va
mahalliy turistlarga xush yoqmasdan qolmaydi.
Buyuk ipak yo`lida joylashganligi. Qadimda sharq va g`arbni birlashtirib,
o`ziga xos halqaro yo`l bo`lib hisiblangan Buyuk ipak yo`lining Buxoro shaxridan
o`tganligi uni yanada mashxur qilib turibti. Xozirda “Buyuk ipak yo`li bo`ylab” tur
paketidan foydalanadiganlarning soni ham ko`payib bormoqda.
Ziyoratgoh joylarni ko`pligi. Ma`lumki qadimdan Buxoro shaxri islom
dinida katta o`rin tutib kelgan. Buxoro sharif shaxarlarining biridir. Unda bir
qancha avliyolarning ziyoratgohlari mavjud. Jumladan Bahovuddin Naqshband,
Ismoil Somoniy, Pahlavon Maxmud va hk. Shuningdek 7 pir ziyoratgohlari
Buxoro viloyatida joylashganini ham ta`kidlab o`tish mumkin.
Kuchsiz jihatlar:
Aloxida destinatsiya sifatida turistik portalining mavjud emasligi. Ma`lumki
xozircha Buxoro hududi turistik hudud – destinatsiya sifatida o`zining brendi va
portali mavjud emas. Bu esa turfirmalar yordamisiz mustaqil keladigan turistlar
uchun noqulaylik tug`diradi. Ammo xozirda turistik portalni va brendni yaratish

uchun ishlar amalga oshirilmoqda. Ushnu ishlar sifatli darajada amalga oshirilsa,
xorijiy turistlar oqimi anchagina oshadi.
Iqlimning stabil emasligi ham Buxoro viloyatiga tashrif buyuradigan
turistlar oqimiga bevosita ta`sir o`tkazadi. Namlik darajasi past bo`lgani uchun
qish oylarida juda sovuq va yoz oylarida juda issiq bo`ladi. Bu esa mavsum
bo`lmagan paytlarda turistlarning juda kamchilik miqdorda tashrif buyurishiga olib
kelmoqda.
Soha bo`yicha kadrlar malakasining yetishmasligi. Ma`lumki xozirda turizm
bo`yicha faoliyat olib borayotganlarning ko`pchiligi bu sohada oliy o`quv yurtlarda
o`qimagan, mutaxassisligi boshqa bo`lgan kadrlardir. Bu esa xizmat sifatiga
anchagina salbiy ta`sir o`tkazmoqda. Lekin yaqin yillar ichida sohada
ishlaydiganlarni mutaxassislikga o`qitib, ularni turizm bo`yivha malaka va
bilimlarini oshirish bo`yicha ishlar olib borilmoqda.
Ko`chalarining doim toza-ozoda tutilmasligi. Afsus bilan aytib otishimiz
joyizki, bizni halqimizda o`zimiz yashaydigan ko`cha, uy atroflari tozaligiga
mustaqil ravishda e`tibor qaratadigan odamlar kamchilikni tashkil qiladi. To`g`ri
mahallalar tomonidan olib boradigan hasharlar, umumhalq hasharlari hududimizni
butunlay ifloslanishini oldini olmoqda. Lekin baribir hududimizni doim toza va
ozoda turadi deb aytishimiz qiyin. Kelgan turistlar bazi ko`chalardagi axlatlarni va
chiqindilarni ko`rib dillari xira tortishi bu bor gap.
Yo`llarning sifati zamonaviy talablarga javob bermasligi. Xozirda yo`llarni
obodonligi va zamon talabiga javob berishi uchun bir qancha ishlar amalga
oshirilmoqda. Ammo baribir ko`pgina chekka hududlarda yo`llarimiz zamon
talabiga hali ham javob bermaydi.
Yetib kelish narxlari xizmatlar narxlaridan yuqoriligi. O`zbekistonda viza
olish sistemasining murakkabligi uchun xorijiy turistlarning O`zbekistonga
kelishlari anchagina mashaqqat va mablag` talab qiladi. Albatta bu ishlar
davlatimiz tinchligini saqlash uchun amalga oshirilmoqda. Lekin xizmatlarimizni
sifati va haqiqiy narxi yetib kelish harajatlarini bazida qoplamasligi mumkin.

63Qiyinchilik bilan yetib kelgan turist shunga yarasha zavq olmasa, bundan yomoni
yo`q.
Imkoniyatlar:
Yangi bozorga, yangi segmentga chiqish. Xozirda kelayotgan xorijiy va
hatto mahalliy turistlarimizning ko`pchiligi 50 yoshdan o`tgan insonlardir. Albatta
bizda ham yosh turistlarni jalb qilish uchun bir qancha imkoniyatlar mavjud.
Ta`rixiylikni saqlab qolgan xolda yangi atraksion va ko`ngil ochar xizmatlarni
taklif etsak, boshqa segmentdagi turistlarni o`zimizga jalb qilish imkoniyati
mavjud. Ham ertaklar shaxriga kelib, ham ko`ngil ochar xizmatlardan bahra olib
ketish yomon bo`lmaydi deb o`ylayman.
Agroturizmni rivojlantirish. Buxoroning ko`pchilik qishloqarida ko`pgina
turistik jozibador joylar mavjud. Bundan tashqari bizning mo`tadil iqlimimizning
o`simliklari, nematlari ko`pgina davlatlarda mavjud emas. Shuning uchun
qishloqlarda meva sayllari, paxta terimi va shunga o`xshash tadbir va marosimlar
turistlarga qiziqish olib kelishi tabiiy.
Boshqa qadimiy shaxarlarning siyosiy notinchligi. Ma`lumki xozirda
ko`pgina tarixiy shaxarlarda notinchlik hukm surmoqda. Masalan: Misr, Falastin,
Iroq va hk. Tabiiyki u davlatlarga boradigan turistlar endi o`zlariga boshqa shunga
o`xshagan ziyorat yoki madaniy joylarni izlashadi. Buxoro ham ziyorat ham
madaniy turizmda anchagina yaxshi joy. Ko`pgina turistlar siyosiy notinch bo`lgan
davlatlarga borishdan ko`ra, tinch va madaniy zavq olsa bo`ladigan joyga borishni
ma`qul ko`rishadi.
Erkin iqtisodiy hududga aylantirish. Yaqin yillar ichida Buxoro hududini
ham Erkin iqtisodiy hududga aylantirish bo`yicha ishlar amalga oshirilishni
boshlandi. Turistik portal va brend yaratilmoqda. Erkin iqtisodiy hudud yaratilsa,
Buxoro hududi anchagina rivojlanishi mumkin.
Cho`l turizmini rivojlantirish. Buxoro hududida ko`pgina cho`l zonalari
mavjud. Cho`l turizmiga keluvchi turistlar juda ko`pchilikni tashkil qilmasada,
yaxshi tashkil qilinib cho`l poygasiga o`xshagan ishlarni amalga oshirsa qisman
turistlarni salmog`i ko`payib qoladi.

Ko`pgina ziyoratgoh joylarda marshrutlarni kuchaytirish. Buxoro viloyati
hududida juda ko`p avliyolarning ziyoratgohlari mavjud. Ulardan ko`pchiligiga
hali marshrut yo`lga qo`yilmagan.
Xavflar:
Doimiy turoperatorlarning shartnoma tuzishidan vos kechishi. Xozirda
ko`pchilik turistlar turfirma va turoperatorlar orqali kelmoqda. Agar turoperatorlar
shartnoma tuzishdan voz kechsa, turistlar oqimi keskin kamayib ketishi mumkin.
Atrofimizdagi davlatlarda siyosiy notinchlikning mavjudligi. Bizning bazi
qo`shni davlatlarimizda siyosiy notinchlik hamon hukm surmoqda. Masalan
Afg`onistonda va O`zbekistonni nomidagi oddiygina “iston” qo`shimchasini
umumiyligi ham turistlar psixologiyasiga ta`sir qiladi. O`zbekiston deganda
ko`pchilikni xotirasiga Afg`oniston davlati keladi. O`zbekistonni tinch davlat
ekanini bilsa ham, ichki tuyg`ulari bu yerga kelmaslikga undaydi.
Iste’molchilar didining o’zgarishi. Xozirgi kunda zamon rivojlanayotgan
paytda ko`pchilik madaniy va diniy turizmga qiziqishi biroz so`nib bormoqda.
Agar insonlarning qiziqishlari shunday o`zgarib borsa, kamchilik turistlargina
tarixiy obidalar va diniy ziyoratgohlarni ko`rishga keladigan bo`ladi.
Zamonaviylashish natijasida tarixiylikning yo`qolishi. Xozirgi zamonda
dunyoning har bir hududi rivojlanib, zamonaviylashib bormoqda. Xususan Buxoro
viloyatining eski shaxar hududida ham zamonaviy inshootlar barpo etish
boshlandi. Bu esa Buxoroni tarixiyligi, “ertakona” shaxarligiga keskin ta`sir
qilmoqda.
Infratuzilmaning dunyo standardlariga javob bermasligi(yo`llar,
ko`chalardagi tozalik va hokazo). Yuqorida kuchsiz jihatlarda aytib o`tganimizdek
bizda infratuzilma hali ham dunyo talabiga to`liq javob beradi deb aytolmaymiz.
Bazi turistik jozibador joylarga boorish turistlar uchun qiyinchilik tug`diradi.
Jayron ekomarkazini bunga misol keltirishimiz mumkin.
Endi esa Buxoro viloyatining eng katta mehmonxonasi Grand Buxoro
mehmonxonasini SWOT tahlil qilib o`tamiz. Mehmononani tahlil qilish butun

65hududni tahlilidan biroz qisqaroq bo`lsada lekin mehmonxonani kuchi va
imkoniyatlarini chuqurroq yoritib beradi.
10-jadval. “Grand Buxoro” mehmonxonasi SWOT tahlili.
Strength Weakness
1. Mutaxassislarning tajribasi kattaligi
2. Kattaligi (katta guruhlarni ham qabul qila
oladigan yagona Mehmonxona)
3. Mehmonxonada konfirens zal, Hall, 2 ta
restoran bo`lgani
4. Turistik va boshqa tashkilotlar bilan aloqa
yaxshi yo’lga qo’yilganligi
5. Qulay joyda joyashgan xonalarning
mavjudligi.(Xonalardan eski shaxar hududi
yoki istirohat bog`ni ko`rib turish mumkin)
6. Tajribasi o`ta yuqoriligi (40 yil) 1. Mavsum bo’lmaganda turistlar oqimini jalb
qila ololmaganligi
2. Xizmat ko’rsatuvchi personalning til bilishi
qoniqarsiz
3. Turistik saytining mavjud emasligi
4. Rejalashtirilgan vazifalar realizatsiya qilishda
kechikishi
5. Reklamasining yaxshi emasligi
6. Yuqori darajada xizmat ko`rsata olmasligi
Opportunities Threats
1. Mehmonxonada konferensiya, banketlar
va ko’rgazmalar o’tkazilishi
2. Xizmatlar sifatini yaxshilab, bozorni katta
qismini egallash
3. Qo’shimcha xizmatlarni joriy qilish
(boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda)
4. Xonalar ko’payishi, xizmat sifati
yaxshilanishi evaziga yulduzini ko’paytirish
5. Yosh va iste`dotli xodimlarni ishga olish.
1. Xususiy mehmonxonalar ochish to’g’risidagi
yangi qonun qabul qilinganligi
raqobatchilarning ko’payishiga olib kelishi
mumkin.
2. Doimiy turoperatorlarning shartnoma
tuzishidan vos kechishi.
3. Siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatlarning
o’zgaruvchanligi
4. Iste’molchilar didining o’zgarishi
5. Chiqarilgan qonunlarni o`zgaruvchanligi.

Xulosa
Ushbu Bitiruv malakaviy ishini yozish jarayonida quyidagilarni bilib olib,
xulosa chiqardi:
Eng avvalo turizmni rivojlantirish uchun mamlakatning turizm soxasidagi
siyosati va qonunlari shunga mos kerak. Davlatning strategik rejalarini bosqichma-
bosqich, o`z vaqtida bajarilishini ta`minlanishi, qonunbuzarlik holatlarini paydo
bo`lmasligini nazorat qilib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Mana bir necha yildirki mamlakatimiz turizmni rivojlantirish uchun bir
qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan ichki turizm ham keying yillarda
jadal rivojlanib bormoqda. Ko`pgina turfirmalar xorijiy turistlar o`rniga mahalliy
turistlarni jalb qilishga harakat qilishmoqda. Albatta bunga sabab, mahalliy
turistlarni jalb qilish xorijiy turistlarni jalbga nisbatan osonroqligi bo`lib
hisoblanadi.
Mamlakatning faqat xorijiy turistlar kelishiga qarab qolishi unchalik to`g`ri
emas deb o`ylayman. Chunki xozir mamlakatimizga kelayotgan xorijiy
turistlarning ko`pchiligi turfirma, turoperatorlar orqali kelmoqda. Agar xorijiy
turagentlar o`zlari uchun boshqa turistik destinatsiya topishsa, bizni turoperatorlar
bilan shartnomani bekor qilishlari mumkin. Buning natijasida, mamlakatning
turizmdan olayotgan daromadi birmuncha kamayishi mumkin.
Xususan Buxoro viloyatini ichki turizmini rivojlantirish uchun yangidan
yangi xizmatlarni tashkil qilib, ularga taklif qilish lozim deb o`ylayman. Madaniy
va ziyorat turizmidan tashqari yana bir qancha turizm shakllari, jumladan,
attraksion turizm, agroturizm, sog`lomlashtirish turizmi va boshqa bir qancha
yangicha turistik xizmatlar taklifini ko`paytirishimiz maqsadga muvofiq
hisoblanadi. Agar ushbu tashkil qilingan turizm turlari ichki turizmga o`zini oqlay
olsa, keyinchalik xorijiy turistlarga taklif qilishimiz ham mumkin.
Bundan tashqari Buxoro viloyati turizmining rivojlanishini Buxoro
mehmonxonalari biznesiga ham bevosita ta`sir qiladi. Turistlar ko`payishi bilan
yangi xususiy mehmonxonalar va Hostellarlar ko`payib boradi. Buning natijasida
ulardan tushayotgan mablag`lar Buxoro viloyati byudjetini ko`paytiradi. Bu

67mablag` yana turizmni rivojlantirishga sarflansa, bu soxadan tushadigan daromad
yanada ko`payib boradi.
Buxoro viloyati mehmonxonalarining rivojiga to`sqinlik qilayotgan
narsalardan biri mavsimiylikning uzoqligidir. Buxoro viloyati iqlimida namlik juda
kam bo`lgani uchun qish oylari juda sovuq, qish oylari juda issiq bo`ladi. Bu
oylarda turistlar kelishi juda kam bo`ladi. Ayniqsa qish oylarida turistlarni jalb
qilish uchun bir nima qilish qiyin. Faqatgina qila oladigan ishimiz sovuq
mamlakatlardan turistlarni jalb qilishdir. Masalan Rossiya va Yevropaning
shimoliy qismlaridan turistlarni jalb qilish orqali oz miqdorda turistlarni jalb
qilishimiz mumkin. Ammo yoz oylarida mahalliy turistlarni jalb qilishning deyarli
iloji yo`q. Bizning odamlar qishda biror joy aylanishdan ko`ra uyda o`tirishni afzal
ko`rishadi.
Bundan farqli o`laroq yoz oylarida Buxoro viloyatida mahalliy turistlarni
jalb qilish imkoniyatlari mavjud. Masalan ba`zi qishloqlarda yozgi oromgohlarni,
sog`lomlashtirish markazlari va sanatoriyalarni tashkil qilishimiz mumkin. Lekin
ushbu tashkil qilingan oromgox va sanatoriyalar Buxoro shaxrida yaqin bo`lgani
va yetib borish osonroq bo`lgani maqsadga muvofiq. Chunki kelayotgan turist
oromgoh va sanatoriyadan tashqari Eski shaxarning madaniy joylarida ham
ekskursiya qilish imkoniyati mavjud bo`lishi kerak.
Shunday ekan bizda hali biz foydalanmagan bir qancha imkoniyatlar
mavjud. Biz bu imkoniyatlardan foydalana olib, ularni amalga oshirish uchun
bizga yetuk, bilim darajasi yuqori va malakali kadrlar kerak bo`ladi. Xozirda
turizmda faoliyat olib borayotgan kadrlarning ko`pchiligi boshqa soxada ta`lim
olgan mutaxassislardir. Shuning uchun Prezidentimiz ta`lim sistemasida turizm
soxasiga yaxshigina e`tibor qaratmoqda. Turizm shunday soxaki, uning asosiy
daromad keltiradigan narsasi moddiy resurslardan emas, balki nomoddiy resurslar,
sifatli xizmat bo`lib hisoblanadi. Men ham bu soxada faoliyat olib borib, soxa
rivojiga ozmuncha hissamni qo`shsam, bu mani o`qitgan davlatim, oliygohim va
ustozlarimni mehnatini oqlagan bo`laman.

ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasi . Toshkent, 2009y.
2. O’zbеkistоn Rеspublikаsining “Turizm to’g’risidа” gi qоnuni –
O’zbеkistоnning yangi qоnunlаri. Toshkent , 200 0y.
3. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining “O’zbеkturizm” MKsining tаshkil
tоpishi” to’g’risidаgi fаrmоni № PF – 447. 1992 yil 27 iyul.
4. O’zbеkistоndа turizmni rivоjlаntirishning 2005 yilgаchа bo’lgаn dаvlаt
dаsturi O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti I.А. Kаrimоvning 15.04.1999
yildаgi PF – № 2286 fаrmоni.
5. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsining №346 1998 yil 8
аvgustdа qаbul qilingаn “Turistlik tаshkilоtlаrning fаоliyatini tаkоmillаshtirish”
to’g’risidаgi fаrmоyishi.
6. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2006 yil 17 mаydаgi “Хizmаt
ko’rsаtish vа sеrvis sоhаsini 2006 – 2010 yillаrdа rivоjlаntirish hаqidа”gi PQ –
325 – sоnli qаrоri.
7. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2007 yil 21 mаydаgi “O’zbеkistоn
Rеspublikаsidа 2010 yilgа qаdаr хizmаt ko’rsаtish vа sеrvis sоhаsini
rivоjlаntirishni jаdаllаshtirish bo’yichа qo’shimchа chоrа – tаdbirlаr hаqidа”gi
PQ – 640 – sоnli qаrоri.
8. “O’zbеkturizm” MKsining fаоliyatini tаkоmillаshtirish chоrа – tаdbirlаri
hаqidаgi 360 – sоnli 2004 yil 28 iyuldаgi Vаzirlаr Mаhkаmаsinig qаrоri.
9. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsinig № 346 sоnli 1998 yil 8
аvgustdа qаbul qilingаn “Turistlik tаshkilоtlаrning fаоliyatini tаkоmillаshtirish
to’g’risidа”gi qаrоri.
10. “Turizm fаоliyatini lisеnziyalаsh to’g’risidа”gi Nizоm 2003 yil.
11. “Mаmlаkаtimizni mоdеrnizаsiya qilish yo’lini izchil dаvоm ettirish –
tаrаqqiyotimizning muhim оmilidir” Prеzidеnt I. A. Kаrimоvning O’zbеkistоn
Rеspublikаsi Kоnstitusiyasi qаbul qilingаnining 18 yilligigа bаg’ishlаngаn
tаntаnаli mаrоsimdаgi mа’ruzаsi, 2010 yil 7 dеkаbr.
12. Kаrimоv I.А. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” Toshkent,

69O’zbekiston, 2009 yil, 56 bet.
13. Kаrimоv I.А. “Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida
bartaraf etishn9ng yo’llari va choralari” Toshkent, O’zbekiston, 2009 yil, 89 bet.
14. Kаrimоv I.А. “O’zbekiston mustaqillik ostonasida” Toshkent, O’zbekiston,
2011 yil, 44 bet.
15. Аliеvа M.T. “Turistlik mаmlаkаtlаr iqtisоdiyoti” dаrslik, Toshkent, TDIU
2009 yil, 146 bet.
16. Allaberganov A. A. “Turizm industriyasi” Toshkent. 2004 yil, 210 bet.
17. Kamilova F.K. “Mehmonxona va restoran xo’jaligi marketingi” o’quv
qo’llanma Toshkent, 2007 yil, 97 bet.
18. Kаmilоvа F.K., Tаishеvа I.M., Sаyfutdinоv SH.S. “Turizm industriyasi”.
O’quv qo’llаnmа. Tоshkеnt. TDIU 2007 yil 192 bet .
19. Kоmilоvа F.K “Mukаmmаl turizm g’оyasi”. “Iqtisоdiyot vа tа’lim” № 2,
2003 yil 98 bet.
20. Saidov A. F. “Turizm tinchlik va farovonlik timsoli” Toshkent, 2007 yil 245
bet
21. “O’zbekistonda turizmni rivojlantirish” maqolalar jamlanmasi, “TURIZM
YO’NALISHIDA KADRLAR TAYYORLASHNI TAKOMILLASHTIRISH
YO’LLARI” mavzusi. Latipov.Sh.K, Yuldashev.K.Sh. 2010 yil, 260 bet .
22. Kозырев В. M., Зорин И. В., Сурин А. И. и др . Mенеджмент
туризма. Экономика туризма. Учебник. -M: Финансы и статистика , 2004 .
253 с .
23. Самойленко А. А. География туризма : Учебное пособие . – Ростов н
Дону : « Феникс ». 2006 . 368 с .
24. Cапожникова. Э. Н. Страноведение : Tео рия и методика туристического
изучения стран . –M.: K Н О РУС . 2005. 240 с.
25. Safarov N.Ch. Xalqaro transport xizmatlari bozorida raqobatbardoshlikni
oshirishning ustivor yo’nalishlari. Iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish
uchun taqdim etilgan dissertatsiya avtoreferati. T., 2012. -77b.
26. Safayeva S.R. Servis sohasida dizayn va reklama. O’quv qo’llanma. – Т.:

ТDIU, 2009. - 155 b.
27. Shodmonov Sh.Sh., G’afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. D arslik. – T., «Fan va
texnologiya» nashriyoti, 2005. – 784 b.
28. Shodmonov Sh.Sh., Yusupov R.A. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti nazariyasi va
amaliyoti. – T.: TDIU, 2007.
29. UN WTO Tourism Highlights 201 3 Edition.
Internet saytlar:
1. www.uzbekistonovozi.uz
2. www.vatandosh.uz
3. www.infoman.uz
4. www.Uzreports.uz
5. www.Uzbektourism.uz
6. www.discovenger.uz
7. www.dreambukhara.org
8. www.tour.uz
9. www.bukhara.uz
10. www.statistics.uz
11. www.tun.uz
12. www.onlayn.uz
13. www.tripadvisor.com
14. www.booking.com
15. www.buxdu.uz
16. www.google.ru

71ANNOTATION
OF THE BACHELOR'S GRADUATION QUALIFICATION THESIS OF
THE STUDENT OF 3-1MX-11 GROUP STUDENT UMAROV ANHOR.
Future of developing of the national tourism in Uzbekistan, becoming as
one of the hot topics of the present days. Prove of it we can bring facts like:
development of tourism rapidly, construction of new modern hotels with high
quality services, creation of new workplaces, increasing of qualified professionals
in tourism sector, rise of amount of foreign guests and increasing of the domectic
travellers. Tourism is in the third place in profitability after oil and car production.
On another hand it pulls foreign currencies flow in to our country. Proceeding
above information, in the face of this final graduation work, can be as a prove of
necessity of research.
Domestic tourism, today it is absent from the network according to their
potential benefits, and gives very little effect on the work carried out in this regard,
therefore, the development of domestic tourism, tourism firms and companies
additional incentives should be given to companies, if you need 5 years of
domestic tourist taxes If released, the country would have made great strides in this
area in the future .
Today, at the rapidly changing world the growing sector of services and
developing tourism industry are very important.
Each tourist will not return to place, in which the quality is low. Also, he can
suggest to other potential tourist to not go there. This can decrease the number of
tourists.
As a result, resource recovery, can increase the number of economic
development of the condition, can increase the flow of money to the budget.
The twenty-first century, with its significant contribution to the tourism
budget is expected to occupy an important place in the Republic.

This is a comprehensive and sufficient ground of tourism development in the
country.
Modern implementation of the national strategy of the development of
tourism should create opportunities to the tourism industry.
Uzbekistan is a not new in the sphere of tourism, this sector has long been
available, but has a task to define a new strategy based on the development and
prospects of the national tourism.
As a result of this, the development of domestic tourism in hotels and other
service industries will continue.
It also outlined that, still a lot of work being carried out on tourism in the
country, attention paid to foreign tourists.
But now understood this: if tourist services cannot attract the local
population, it is difficult to attract foreign tourists also.
New additional services for local tourists may be interesting to foreign tourists.
I have explained the necessity to develop the tourism through the
development of internal tourism, and gave a number of proposals for the
development of domestic tourism.
The development of domestic tourism is affected by the activities of tourism
companies and hotels.
The aim of the qualification of the case: the domestic tourism industry to
achieve further heights in Bukhara. The main objective of the tourism industry and
economic growth, the impact of this growth on business, the number of jobs tax
revenues. Due to the increase in the inflow of foreign currency is to carry out
analyzes on the directions of the development of tourism.

73In addition, domestic tourism, infrastructure development, known as a result
of the introduction of these development standards to improve the service sector to
improve the economic situation.
The structure of the final qualifying: the introduction, 2 Chapters and 6
paragraphs, conclusions and list of publications.
The first chapter is about the theory of the development of tourism. On the
first paragraph the international tourism development and tourism on the changes
in the world took note. Second paragraph is about internal and external factors that
influenced to the development of tourism. Third is about the policy of the tourism
development in the country.
The second chapter. 1-paragraph is about tourism development plan of the
largest hotel in Bukhara "Grand Bukhara", brief on Uzbekistan in the economic
analysis. 2 nd
is about regional business plan, the share of domestic tourism and the
growth rate. 3 rd
is about the Bukhara SWOT analysis of the tourism industry,
including the "Grand Bukhara". The hotel was providing a brief SWOT analysis.
Finally. Uzbekistan in the development of domestic tourism in the country
has been growing and learning. On the basis of these conclusions. this section
provides the main conclusions of the research process, the prospects of the current
proposals, which dates specified.

Ichki turizm rivojlanishining Buxoro mehmonxonalari biznesiga ta`siri

Купить