Ijtimoiy tashvishning tibbiyot psixologiyasida o’rganilishi

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	79.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Июнь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Психология

Продавец

ISROILJONOVLAR

Дата регистрации 31 Май 2024

7 Продаж

Ijtimoiy tashvishning tibbiyot psixologiyasida o’rganilishi

Купить

2KIRISH
Davlat xalq manfaatlarini ko‘zlab, “O‘zbekiston Respublikasining davlat
mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi Qonunga asoslanib, Respublika yoshlarining ijtimoiy
hamda ma’naviy kamol topishi uchun shart-sharoit yaratib berishga qaratilgan yoshlarga
oid siyosatni ishlab chiqdi va unda millati, irqi, tili, dini, ijtimoiy mavqei, jinsi,
ma’lumoti va siyosiy e’tiqodidan qat’i nazar, yoshlar to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish
belgilab qo’yildi. Shunga ko’ra psixologik-pedagogik, tibbiy-biologik, huquqiy yordam
ko‘rsatish va voyaga yetmaganlar hamda boshqa yosh fuqarolarga maslahat berish
ta’kidlangan.
Jamiyatdagi insonlarni kuzatib, ular bilan suhbatlashar ekanman, ko'p sonli hissiy
jihatdan beqaror, xavotirli odamlarning ko’payib borishiga e'tibor qaratdim. Ehtimol, bu
zamonaviy hayotning beqarorligi va xavfliligi bilan bog'liq: kiberhujumlar, urushlar,
falokatlar, noqulay iqtisodiy vaziyatlar va pandemiya.
Biz aholini psixologik jihatdan jaroxat etkazadigan ma'lumotlardan himoya qilishga
qancha urinmaylik, ularni bu ma’lumotlar o’z domiga tortaveradi. Ular bu jarayonda
zo’riqishadi, nima bo'layotganini muhokama qilishadi, ya'ni jaroxat etkazadigan
hodisaga o’z bilimlari va tajribalaridan kelib chiqib, javob beradilar. Shu sabab ijtimoiy
tashvish endi bilim va tajribaga aylanadi.
Ammo tashvishlanishning aniq va tushunarli sabablari bilan bir qatorda, insonlar
uchun aniq bo'lmagan yashirin sabablar ham mavjud. Bu yerda ko'pincha amaliyotchi
psixolog ular bilan shug'ullanishi kerak.
Kurs ishining dolzarbligi. Ijtimoiy tashvishni evolyutsiya nuqtai nazaridan
tushunish mumkin, bu ota-bobolarimiz davriga borib, ov qilish, oziq-ovqat ta'minlash,
nasl etishtirish va xavf-xatardan himoya qilish uchun omon qolish uchun guruh bo'lib
yashash zarur va ajralmas edi; almashish va hamkorlik shuning uchun omon qolish
uchun muhim shartlar edi va natijada guruhdan chetlatish haqiqiy tahdid edi.

3Bu nuqtai nazar bizga ijtimoiy rad etish qo'rquvining kelib chiqishini va qabul
qilish va qadrlash zarurligini yaxshiroq tushuntirishga imkon beradi va shu bilan nima
uchun barcha odamlar yaxshi ko'rinishni xohlashlarini va boshqalar tomonidan rad
etilishidan qo'rqishlarini tushunishga imkon beradi.
Ayni paytda, bizning omon qolishimiz guruhda yashashga kamroq bog'liq bo'lsa-
da, biz boshqalar tomonidan baholanganda (masalan, ish suhbati yoki universitet
imtihonida) ko'pchilik odamlar tashvishga tushishadi, bu o'rtacha darajada hatto optimal
ishlash uchun foydali bo'ladi
Oddiy ijtimoiy tashvish va ijtimoiy tashvish buzilishi o'rtasida aniq ajratish yo'q,
lekin biz ikkita shartni farqlashimizga nima yordam berishi haqida o'ylashimiz mumkin.
Ijtimoiy tashvish qachon davolash kerak bo'lgan muammoga aylanishini
tushunishga yordam beradigan parametrlardan biri - bu individual faoliyat va farovonlik
darajasi.
Anksiyete buzilishidan aziyat chekadigan odamlar, hatto boshqalarning hukmiga
bo'ysunmaydigan vaziyatlarda ham (masalan, restoranda ovqatlanish, ma'lumot so'rash)
kuchli tashvishni boshdan kechirishadi, chunki ular o'zlarini haqorat qiladigan yoki
kamsitadigan tarzda tutishlaridan qo'rqishadi. boshqalar ularning tashvishlarini
payqashlari va shuning uchun ularni kulgili yoki zaif deb baholashlari mumkin.
Kurs ishining o’rganilganlik darajasi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda
AQSH va boshqa mamlakatlarda psixologiya muammolari yuzasidan tadqiqotlar
o tkazila boshlandi. Ayniqsa, AQShda Kotorning o tkazgan tajribasi, E.Meyoningʻ ʻ
izlanishlari ijtimoiy psixologiya tarixida muhim rol o ynadi. Bu tadqiqotlarga kichik
ʻ
guruhlar asosiy ob yekt qilib olingan tajribalar o tkazilgan. Ijtimoiy psixologiya fan
ʼ ʻ
sifatida muloqot, muomala qonuniyatlari, shaxslararo munosabat, individual va guruhiy

4o zaro ta sir, guruhlarning ichki va tashqi tuzilishi, ularning turlari, tasnifi, ommaviyʻ ʼ
holatlar va harakatlar, ijtimoiy va milliy ong, mentalitet, milliy qiyofa, harakter, ta b,
ʼ
an ana, odat, marosim va boshqalarni tekshiradi.
ʼ
Kurs ishining maqsadi: Aholiddgi ijtimiy tashvishni nazariy jihatdan asoslash va
eksperimental ravishda tekshirish.
Kurs ishining vazifalari:
 Psixologik va pedagogik adabiyotlarda muammoning holatini tahlil qilish.
 Aholiningdagi ijtimoiy tashvishning ularning turmush farovonligiga ta'sirini
eksperimental o'rganish natijalarini tahlil qilish.
 Yevropa davlatlarida Ijtimoiy tashvish haqidagi qarashlarni ko’rib chiqish.
Kurs ishining predmeti: Ijtimoiy tashvishning tibbiyot psixologiyasida
o’rganilishi.
Kurs ishining ob'ekti: Aholining ijtimoiy tashvish korsatkichlari va ularni
eksprimental o’rganish .
Kurs ishining metodlari: Adabiyotlarni tahlil qilish; Olimlarning shu mavzuga oid
tadqiqodlarni nazariy o’rganish;
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati: Tadqiqod natijalari aholining
psixologik farovonligini taminlashda psixologlar uchun amaliy qo’llanma bo’lib hizmat
qilishi mumkin. Shuning ushbu tadqiqot ijtimoiy tashvishdan aziyat chekayotgan
oilalarga yordam berishda yangi imkoniyatlar eshigini ochadi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi ikki bob, to’tr paragraf, xulosa, tavsiyalar,
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati va ilovadan iborat.

51-BOB. IJTIMOIY TASHVISHNING TIBBIYOT PSIXOLOGIYASIDA
O’RGANILISHI.
1.1. O’zbekistonda Ijtimoiy tashvishga etibor va uning dolzarbligi.
“Tibbiyot psixologiyasi” va “Klinik psixologiya” fanlariga ta’rif berishda
hanuzgacha bahslar davom etmoqda. Ba’zi mualliflar ushbu fanni ikkala nom bilan
ataluvchi bitta fan deyishsa, boshqa bir mualliflar klinik psixologiya tibbiyot
psixologiyasining bir qismi deb atashadi. Aksariyat davlatlarda “K linik psixologiya”
tushunchasi keng tarqalgan. Biroq shuni alohida ta’kidlash lozimki, bu fan qanday
atalishidan qat’i nazar, u tibbiyot va psixologiya fanlari negizida paydo bo‘lganligiga
shubha yo‘qdir. Klinik psixologiyaga ko‘proq psixogen (psixosomatik) kasalliklar
klinikasi, diagnostikasi, davolash usullari bilan bog'liq bo'lgan muammolami
o'rganadigan fan sifatida qarash lozim. Bu uning nomiga ham mos keladi. Klinik
psixologiyani klinik fanlardan (terapiya, xirurgiya, ginekologiya va h.k.) ajratib o'rganib
bo'lmaydi. Klinik psixologiyaning maqsad va vazifalari klinik fanlarga o'xshab ketadi. K
linik psixologiya - tibbiyot psixologiyasining bir bo'limidir. Tibbiyot psixologiyasi
klinik psixologiyaga qaraganda kengroq m a’no kasb etuvchi fan bo'lib, u tibbiy
yo'nalishdagi barcha fanlarni o'z ichiga qamrab oladi, ya’ni deontologiya, etika,
psixodiagnostika, psixoterapiya, tibbiy-psixologik ekspertiza, psixogigiyena,
psixoprofllaktika va h.k. Tibbiyot psixologiyasini shartli ravishda 2 ga ajratish mumkin:
umumiy tibbiyot psixologiyasi va xususiy tibbiyot psixologiyasi ycki klinik psixologiya.
Umumiy tibbiyot psixologiyasi quyidagi muammolami o'rganadi: - tibbiy xodimlar
(vrach, hamshira) va bemorlar orasidagi o'zaro munosabatlami; - odamning psixologik
shakllanish bosqichlarini (bolalik, o'smirlik, katta va qarilik davri psixologiyasini); -
temperament, xarakter va shaxs muammolarini. - deontologiya va etika tamoyillarini -
psixogigiyena va psixoprofilaktika muammolarini; - psixodiagnostika (psixometriya) va

6psixoterapiya (psixokorreksiya) tamoyillarini; - tibbiy-psixologik ekspertiza
muammolarini.
Xususiy tibbiyot psixologiyasi (klinik psixologiya) quyidagi muammolami
o‘rganadi: - psixosom atik buzilishlarning etiologiyasini, klinikasini, diagnostikasini va
davolash usullarini; - turli xil kasalliklarda (terapevtik, xirurgik, ginekologik va h.k)
bemorlar ruhiyatida kuzatiladigan o‘zgarishlarni; - turli xil defektlar bilan tug'ilganlar
psixologiyasini; - psixoterapiya va psixofarmakoterapiya usullarini turli kasalliklarda
qo‘llashni. Tibbiyot psixologiyasi bilan yondosh bo'lgan bir necha fanlar haqida
ma’lumot berib o‘tamiz. Bular; - neyropsixologiya - psixologik m etodlarni qo'llab bosh
miya zararlanishlarida kuzatiladigan oliy ruhiy funksiyalaming buzilishlarini o‘rganadi.
Ushbu fan nevrologiya va psixologiya fanlari negizida paydo bo'lgan; -
psixonevrologiya - asab sistemasining funksional buzilishlarini o'rganuvchi fan bo'lib,
psixiatriya va nevrologiya fanlari negizida paydo bo'lgan; - psixofiziologiya - ruhiy
faoliyat va fiziologik jarayonlarni yagona jarayon sifatida ko'radigan fan bo'lib,
psixologiya va neyrofiziologiya fanlari negizida paydo bo'lgan. - patopsixologiya - shaxs
va ruhiyatning buzilishi qonuniyatlarini o'rganuvchi fan bo'lib, psixiatriya va
psixologiya fanlari negizida paydo bo'lgan; - psixopatologiya - psixiatriyaning bir bo'lim
i b o'lib, ruhiy kasalliklarda uchraydigan simptom va sindromlarning etiologiyasi,
patogenezi, klinikasi va diagnostikasini o'rganadi; - psixosomatik tibbiyot - tibbiyot
psixologiyasining bir bo'limi bo'lib, psixogen omillar bilan ichki a ’zolar kasalliklari
orasidagi o'zaro munosabatlarni o'rganadi; - psixogigiyena - ruhiy salomatlikni
ta’minlash, saqlash va qo'llashga qaratilgan fan bo'lib, tibbiyot psixologiyasi va gigiyena
fanlari negizida paydo bo'lgan. - psixoprofilaktika - ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi
va rivojlanishining oldini olishga qaratilgan fan bo'lib, uning vazifalari psixogigiyena
bilan chambarchas bog'langan; 6 - psixodiagnostika - insonning ruhiy holatini
psixologik usullarni qo'llagan holda sifatiy va miqdoriy baholashni o‘rgatuvchi fan; -

7psixoanaliz - inson ruhiyatini ong va ongsizlik qonuniyatlariga asoslanib o'rganuvchi fan
bo'lib, insonning xatti-harakatlari shakllanishida instinktiv reaksiyalarga asosiy urg'u
beradi.
Ushbu fanlarning aksariyati (psixoprofilaktika, psixogigiyena, psixodiagnostika,
psixosom atika, neyropsixologiya) tibbiyot psixologiyasining bo'limlari sifatida ham
o'rganiladi. Odamzot paydo bo'libdiki, turli kasalliklarga qarshi kurashib kelgan. Bemor
odamni darddan xalos qilish uchun turli usullar o'ylab topishgan. Qadimda bemorlarni
davolashda giyohlarni ko'p qo'llashganini tarixiy manbalardan yaxshi bilamiz, lekin
ruhiy ta ’sir o'tkazish yo'li bilan davolash qachon qo'llanila boshlanganligi bizga nom
a’lum.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, hozirgacha nomi m a’lum bo'lgan deyarli barcha
tabiblar bemorlarni davolashda ruhiy usullarni ko'p qo'llashgan. Ularning aksariyati
birinchi tabib - organizmning o'zi va aynan u har qanday kasallikka qarshi kurashishi
kerak, bizning vazifamiz esa unga yordam berishdir, deyishgan. Qadimgi davr
adabiyotiga nazar tashlaydigan bo'lsak, tibbiyot, falsafa va psixologiya fanlarining
chambarchas bog'lanib ketganligining guvohi bo'lamiz. Miloddan ilgari yashab o'tgan
deyarli barcha faylasuflar tibbiyot va psixologiyaga oid o'z fikrlarini yozib qoldirishgan,
chunki ular ruhiy kuchlarning manbaini inson miyasi bilan bog'lashgan.
Qadimgi Xorazm hududida miloddan avvalgi VI asrda bitilgan zardo'shtiylarning
muqaddas kitobi «Avesto» da tibbiyot va psixologiyaga oid muhim ma’lumotlar
keltirilgan. «Avesto» uch kitobdan iborat bo'lib, uning birinchi kitobi («Vendidat»)da
tibbiyotga oid ma’lumotlar berilgan. Unda jism oniy va ruhiy poklanish haqidagi
qonunlar majmuasi keltirilgan. «Avesto» kitobida biz ko'rish, eshitish, hid bilish va ta’m
bilish markazlari miyada joylashgan, degan fikrlarni uchratamiz. Kitobda «Hayot
markazi suyak iligida joylashgan», deyilgan. Shuningdek, kitobda odam anatomiyasi va

8fiziologiyasiga oid juda qiziqarli ma’lumotlar keltirilgan. Inson salomatligini saqlash
yo'llari yoritilgan. «Avesto» kitobida nafaqat ruhiy tushkumik, balki jismoniy zo'riqish
ham kasallikka olib kelishi aytilgan. Kasalliklarni davolashda jarrohlik va ruhiy
tinchlantirish davolashning asosiy usullaridan biri, deb ko'rsatilgan. «Avesto»da
gigiyena, profilaktika, ozoda yurish, yomon narsalarga yaqinlashmaslik, toza havoda
i,ayr qilish, sifatli ovqatlar 7 tanovul qilish va toza ichimlik suvi ichish haqida ham ko'p
ma’lumotlar keltirilgan. Kitobda yoshlar jismoniy va ruhiy baquvvat bo'lishi uchun
to'yib ovqatlanishi, yetarli darajada ovqatlanmaydigan xalq kamquvvat bo'lishi
ko'rsatilgan.
Miya va ruh orasidagi munosabatlarga oid qarashlari bilan mashhur bo'lgan tibbiyot
fanining otasi Gippokrat (Buqrot - miloddan avvalgi 460-377-yillar) asarlari bugungi
kungacha yetib kelgan. U odam anatomiyasi va fiziologiyasini chuqur o'rgandi, bosh
miyaning tuzilishi bilan qiziqdi. Gippokrat odamlar xulq-atvorini kasalliklar kechishiga
bog'lab o'rgandi va temperament haqida ta ’limot yaratdi. Gippokrat odam
temperamentini to'rt tipga ajratdi: 1) sangvinik - harakatchan, xushchaqchaq, irodali
odam, ularning organizmida qon ustunlik qiladi; 2 ) xolerik - tez jahli chiqib ketadigan,
hissiyotga beriluvchan odam, ularda jigar o'ti ustunlik qiladi; 3) flegmatik - bosiq, kam
harakatchan va sust odam, ularning organizmida flegma (shilliq, xilt) ustun turadi; 4)
melanxolik - o'z kuchiga ishonmaydigan, doimo tushkun, tang ahvolda yuradigan,
qiyinchiliklardan qo'rqadigan odam. Ularning qonida melanoza (safro, qora o't) ustunlik
qiladi.
Gippokratning fikricha, sangviniklar kasallikka kam chalioadilar, xoleriklar va
melanxoliklar kasallikka moyii kishilardir. Gippokrat «Kasalliklaming kechishi va
bemorning tuzalishi uning temperamentiga bog'liq», degan. Bu ta’limot keyinchalik
barcha olimlarda qiziqish uyg'otdi. Hozirgi kunda yetakchi psixologlar va vrachlar
bemorlarni davolashda ularning temperamentiga alohida e’tibor berishadi.

9Gippokratning tibbiyot oldidagi yana bir buyuk xizmati uning vrach qasamyodini
yaratganligidir. Ijtimoiy psixologiya - kishilarning ijtimoiy guruhlarga birlashishini,
guruhiy tavsifni, shaxsning ruhiy faoliyati va xulq-atvorini, ijtimoiy psixologik
qonuniyatlar, holatlar, hodisalar, ijtimoiy o'rnatilishini kabilarni tadqiq qiluvchi
psixologiya sohasi. Avvallari ijtimoiy psixologiyada voqeiylik falsafiy nuqtai nazardan
o rganilib kelingan, lekin shaxs, guruh, jamoa munosabatlari qamrab olinmagan.ʻ
Ijtimoiy psixologiya faniga umumiy psixologiya, sotsiologiya, antropologiya, etiologiya,
kriminologiya, falsafa kabi fanlar asos bo lib xizmat qilgan.
ʻ
19-asrning 2-yarmida ijtimoiy psixologiyani fan sifatida rivojlantirishga ilk
urinishlar boshlangan. Jahon jamoatchiligi tomonidan ijtimoiy psixologiya 1908-yildan
fan sifatida tan olingan. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda AQSH va boshqa
mamlakatlarda psixologiya muammolari yuzasidan tadqiqotlar o tkazila boshlandi.
ʻ
Ayniqsa, AQShda Kotorning o tkazgan tajribasi, E.Meyoning izlanishlari ijtimoiy
ʻ
psixologiya tarixida muhim rol o ynadi. Bu tadqiqotlarga kichik guruhlar asosiy ob yekt
ʻ ʼ
qilib olingan tajribalar o tkazilgan. Ijtimoiy psixologiya fan sifatida muloqot, muomala
ʻ
qonuniyatlari, shaxslararo munosabat, individual va guruhiy o zaro ta sir, guruhlarning
ʻ ʼ
ichki va tashqi tuzilishi, ularning turlari, tasnifi, ommaviy holatlar va harakatlar, ijtimoiy
va milliy ong, mentalitet, milliy qiyofa, harakter, ta b, an ana, odat, marosim va
ʼ ʼ
boshqalarni tekshiradi. Ijtimoiy psixologiya bir necha sohalarni o z ichiga qamrab oladi:
ʻ
etnopsixologiya, din psixologiyasi, oila psixologiyasi, boshqaruv (menejment) va
marketing psixologiyasi, kichik va katta guruh psixologiyasi, modalar psixologiyasi,
reklama psixologiyasi, insonni inson tomonidan idrok kilish psixologiyasi, amaliy
ijtimoiy psixologiya kabilar.
O zbekistonda ijtimoiy psixologiya yo nalishidagi tadqiqotlar asosan mustaqillik
ʻ ʻ
davrida yo lga qo yila boshlandi. Bu ishlar zaminida ijtimoiy psixologiya sohalaridan
ʻ ʻ
biri — "Oila psixologiyasi" ilmiy maktabi vujudga keldi. O zbek oilasining ijtimoiy,
ʻ

$10psixologik, etnopsixologik xususiyatlari haqidagi ma lumotlarni o zidaʼ ʻ mujassamlashtirgan "Oila psixologiyasi" darsligi yaratildi. Mamlakatda Respublika "Oila psixologiyasi" ilmiy-amaliy markazi faoliyat ko'rsata boshladi. 1.2. Yevropa davlatlarida Ijtimoiy tashvish mavzuga ma’lumot. «Tabib Apollon, Asklepiy, Hikiyeya va Panakeya hamda barcha xudolar nomi bilan va ularni guvohlikka „lib, quyidagilarni kuchim va idrokim boricha halol bajarishga qasamyod etaman va yozma ravishda va ’da beraman: meni tabiblik san 'atiga o ‘rgatgan kimsani o ‘z ota-onam bilan barobar ko ‘raman, u bilan boyliginmi bo "lishaman, agar u muhtoj bo ‘lib qolsa, yordam beraman, uning avlodini o'z aka- ukalarimdek ko 'raman va bn san’alni o ’rganishni istasalar, pul olmay va hech qcmday shartsiz o ‘rgataman. O'z o'g'illarimni, ustozimning o ‘g ‘illarini va talabalarimni qo 'Uanma, og ‘zaki Jars va boshqa usullarda o ‘qitaman. Men har qanday zarar keltirish \u adolatsizlikdcin saqlangan holda. o ‘z kuchim va idrokim darajasida bemorning hayot tarzini uningfoydasigayo ‘naltiraman. Men hech qachon mendan iltimos qilgan kimsaga o 'Idiradigan dori bermayman va bunday yo 'Ini ko ‘rsatmayman, shuningdek, hech qanday ayolga bola tushiruvchi dori bermayman. O 'z hayotim va san ’atimnipok va nuqsonsiz o'tkazaman. Men qanday uyga kirmayin, u yerga hech qanday g'arazsiz va yomon niyatsiz, faqat bemor manfaatini ko ‘zlab qadam qo ‘yaman, ayniqsa, ayollar va erkaklar, ozod kishilar va qtdlar o ‘rtasidagi ishqiy ishlardan uzoq bo‘lishga intilaman. Davolash jarayonida yoki usiz kishilarning hayotida oshkor qilmishi mumkin bo ‘Imagan va sir saqlangan nimaiki ko ‘rgan yoki eshitgan bo ‘Isam, bu haqda hech kimga hech narsa aytmayman. Menga, shu qasamyodni so 'zsiz bajaruvchi sifatida hayot va san ’atda abadiy baxt va shuhrat ato etsin. Bu qasamyodni buzuvchilar va yolg 'on qasamyod beruvchilar uchun buning aksi bo'Isin!» Gippokrat davridan boshlab bu qasamyodni$