Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 56.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

150 Продаж

Ilk qadam davlat o`quv dasturi bilan tanishtirish mazmuni

Купить
Ilk qadam davlat o`quv dasturi bilan tanishtirish mazmuni MUNDARIJA KIRISH..................................................................................................................... I.BOB. “ILK QADAM” DAVLAT O‘QUV DASTURI………………………… 1.1. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi va uning tarkibiy qismlari …………….. 1.2.Maktabgacha yoshdagi bolalarni sezish qobiliyatlarini rivojlantirish ahamiyati..................................................................................................................... 1.3. Ilk qadam" o quv dasturi sifatli ta lim va tarbiya kafolati...........................ʻ ʼ II-BOB ILK QADAM DAVLAT DASTURI ASOSIDA BOLALARNI SAVODGA O`RGATISH 2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari……………………………………………………………………………. 2.2. Bolalarni savodxonlikka o`rgatishda davlat talablarining o`rni…………. 2.3. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o`qish va savodga tayyorlash………… III.BOB. MAKTABGACHA TA LIMDA BOLANI ERTA RIVOJLANISHI ʼ VA MAKTABGACHA TA LIMGA TAYYORLASH DASTURI....................... ʼ 3.1. Maktabgacha ta limda bolani rivojlanishi va maktabgacha ta limga ʼ ʼ tayyorlash.................................................................................................................... 3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatini aniqlash………… 3.3. Maktabgacha yoshdagi bola sezish qobiliiyatlarini rivojlantirish bosqichlari …………………………………………………………………………………………………………………………………………… XULOSA.................................................................................................................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.................................................................. 2 3 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda oliy ta’lim tashkilotlarida talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini yanada oshirish maqsadida mamlakatimizda juda katta ishlar amalga oshirilmoqda. Amaliyot jarayonida talabalar nazariy olgan bilimlarini yanada boyitadilar. Pedagogik amaliyot oliy o’quv yurtida malakali mutaxassislar tayyorlash nuqtai nazaridan o’quv jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Mazkur pedagogik amaliyot talabaga o’quv yurtida olgan nazariy va amaliy bilimlarini amaliyotda sinab ko’rish, pedagogik faoliyatni egallashda dastlabki malaka va ko’nikmalarni o’zlashtirish, turli yosh guruhlarida bolalar bilan ishlash tajribasini egallashga xizmat qiladi. Universitet rektorining talabalarni pedagogik amaliyotga chiqarish to’g’risidagi buyrug’i chiqqach , kafedra qoshida pedagogik amaliyotga bag’ishlangan seminar- trening yoki konferensiya o’tkaziladi. Konferensiyada amaliyot maqsadi va vazifalari bilan talabalar tanishtiriladi , amaliyot rahbarlari tegishli ko’rsatmalarni beradilar , kunlik va haftalik hisobot vaqtlari kelishib olinadi. Shuningdek , amaliyotchi-talabalarga kafedradan zarur qo’llanmalar, tarqatma materiallar va vositalar taqdim etiladi. Amaliyotchi-talaba ilmiy-uslubiy qurollangan holda amaliyotga kuzatilishi zarur. Talabalar ta’lim muassasasida malakali tarbiyachilarining 20-25 ta mashg’ulotiga qatnashgan holda mashg’ulotni tashkil etish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak. Mustaqillik yillarida respublikamizda ta`lim tarbiya sohasida amalga oshirilgan islohatlar va bu borada yaratilayotgan imkoniyatlar nihoyatda kengayib bugungi kunda davlatimiz siyosatining muhim ustuvor yo`nalishlaridan biriga aylanib bormoqda. Jumladan uzluksiz ta`limning dastlabki bo`g`ini hisoblangan maktabgacha ta`lim sohasining ayni paytdagi rivojlanishi buning yorqin isbotidir. Maktabgacha ta`limning bosh maqsadi bolalarni maktabdagi o`qishga tayyorlash, 4 ularni sog`lom har tomonlama rivojlangan mustaqil shaxs bo`lib shakllantirish, milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalangan barkamol shaxsni voyaga yetkazishdan iboratdir. Shu boisdan ham maktabgacha ta`lim bola hayotining muhim davrlaridan biri hisoblanadi. Ayni davrdagi maktabgacha ta`lim muassasalari avvalgisidan butkul farq qiladi. Kurs ishining maqsadi : Ilk qadam o’quv dasturi bo’yicha faoliyat markazlarida bolalarning sezish qobiliyatlarini rivojlantirish. Kurs ishining vazifasi : Ilk qadam o’quv dasturi bo’yicha faoliyat markazlarida bolalarning sezish qobiliyatlarini rivojlantirishning ahamiyati hamda uni o‘rganilish bosqichlari. Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi :Ushbu kurs ishi 3 ta bob 9 ta reja hamda xulosa va foydalanilgan aadabiyotlardan iborat. 5 I.BOB. “ILK QADAM” DAVLAT O‘QUV DASTURI. 1.1. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi va uning tarkibiy qismlari Respublika Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori hamda, 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son “2017-2021- yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-noyabrdagi 929-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi to‘g‘risidagi nizomi maktabgacha ta’limga bolalarni sifatli tayyorlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida moddiy texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va shu orqali maktabgacha ta’limga bola qamrovini oshirish va sohaga ilg‘or xorij tajribalarini tadbiq qilish imkononi beradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayoni ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari va “Ilk qadam” davlat dasturi asosida rejalashtiriladi.Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni sifatli maktab ta’limiga tayyorlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. 1. “Ilk qadam”asturini ta’lim-tarbiya jarayonga tadbiq etish, dasturni to‘laqonli ishlab ketishida metodik ta’minot va metodik yordamning o‘rni belgilab lindi. 2. “Ilk qadam” dasturi asosida barcha yosh guruhlarida mavjud markazlar hamda umumiy guruhda ishlashni tashkil etishda tarbiyachining o‘rniga alohida e’tibor qaratildi. Ta’lim tashkilotining ishchi o‘quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladigan va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadigan qilib belgilandi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 6 bolalar “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi asosida 5 ta markazda faoliyat yuritadilar. Bular quyidagilardir: 1. Til va nutq markazi. (Nutq o‘stirish, tabiat, atrof-olam va badiiy adabiyot bilan bog‘liq mashg’ulotlar) 2. Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazi. (Qurish yasash va matematika mashg‘ulotlari) 3. San’at markazi (Rasm, applikatsiya , loy qurish, yasash mashg‘ulotlari va origami) 4. Syujetli-rolli o‘yinlar va dramalashtirilgan markaz. (Guruh yoshiga mos bo‘lgan syujetli qoidali o‘yinlar) 5. Ilm-fan va tabiat markazi. (Tabiat, atrofi olam bilan tanishtirish mashg‘ulotlari) Markazlardagi faoliyatlar tahliliga to‘xtaladigan bo‘lsak, til va nutq markazida bolalarning do‘stlari orasida o‘z fikrlarini bera olishlari, mavzu asosida hikoyalar tuzish, savol-javoblar qilish, bolalarga suhbatlar tashkil etish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Bola markazda o‘zi xohlagan mavzusida hikoyalar tuzishi ham mumkin. Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazida bolalarda sensor tarbiya, ijodkorlik rivojlanadi. Bola bir vazifani bajarishi orqali ham qurish – yasash ham matematika bilan shug‘ullanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bolalarni o‘yin jarayonida tinglansa “Menga yashil rang kerak”, “Men yasagan uycha ikki qavatli”, “Seniki kichkina , meniki esa kattakon”, “Meni mashinamga 10 ta odam sig‘adi” degan jumlalarni eshitasiz. Demak bolalarning muloqatida qo‘shish, ayirish, taqqoslash, kattalik kabi ilk matematik tasavvurlar kengayib boradi. San’at markazida bolalarni kayfiyatini ko‘tarish imkoni mavjud. Bolalarning ijodiy qobiliyatlari qo‘llab -quvvatlanadi. San’atning rassomlik, haykaltaroshlik, turlariga hammaga ham bir xil iqtidor berilmagan. Shu sababli bunda faqat iqtidorli bolalar 7 ishtirok etadi. Markaz kerakli jihozlar bilan to‘liq ta’minlansa, yasash, chizish texnologiyalari ertalabki, kechki soatlarda o‘rgatilsa, markaz ishi rivojlanadi. Oilada bolaga bunday sharoit har doim ham yaratib berilmaydi. Markazda ishlasa bolaning mayda motorikasi rivojlanadi. Mayda motorikaning rivojlanishi esa, bola nutqining rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Syujetli-rolli o‘yinlar va dramalashtirilgan markaz bolalar iqtidorini namoyon bo‘lishi, o‘z mahoratini ko‘rsatishi uchun juda qulay muhitdir. Bu markazni bolaning “Men”ini shakllantiruvchi markaz deb ham atash mumkin. Markazdagi barcha jihozlar bolalar hayotida uchraydigan jihozlar bo‘lib, o‘yin jarayonida bola ulardan foydalanishni o‘rganadi, kasblar bilan yaqindan tanishish imkoniga ega bo‘ladi. O‘yinda oila a’zolarining o‘zaro munosabatlari aks etadi va ular orqali ahloqiy tarbiya olish (tarbiyachi uchun esa oiladagi muhitni o‘rganish) imkoni yaratiladi. Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgan tajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi. Bu markaz bolalarni tabiat va undagi hodisalarni bilish uchun eng katta imkoniyat markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiat haqidagi bilimlarning 90%ini o‘zlashtiradi. Markaz nafaqat bolalarda balki pedagoglarda ham qiziqish uyg’otadi. Hayotimiz davomida ishlatiladigan narsalarni qayerdan kelganligini, ulardan nimalar olinganligi haqidagi ma’lumotlar bolalarning o’z qo‘llari bilan urug‘larni tuvaklarga sepish orqali unga suv qo‘yishi va urug‘ unib chiqishi bola uchun juda qiziqarli holatlar sanaldi. Yuqorida izohi keltirib o‘tilgan markazlar faoliyati bolani maktab ta’limiga tayyorlashda rivojlantiruvchi muhit vazifasini bajarib , shu o‘rinda 6-7 yoshli bolalarning maktabga tayyorgarlik xaritasini ilova qilib o‘tishni joiz deb bildik. 8 Zero, mazkur yoshdagi bolaning rivojlanish xaritasi ta’lim jarayonining muvaffaqiyatliligi va samaradorligini aniqlaydi. Masalan boladagi, 1. Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish 2. Ijtimoiy-hissiy rivojlanish 3. Nutq, muloqot, o‘qish va yozish ko‘nikmalari 4. Bilim olish (anglash orqali rivojlanish) 5. Ijodiy rivojlanish kabilar uni maktab muhitiga tayyorlovchi asosiy me’zonlar sanaladi. O‘quv yili yakuniga yetgandan so‘ng maktabga tayyorlov guruhi bo‘yicha o‘tkazilgan monitoringa asosan amalga oshirilgan ishlarni kutilayotgan natijalar bilan taqqoslash ishlari o‘tkaziladi va bu orqali MTTning keyingi o‘quv yiliga mo‘ljallangan ustivor vazifalarini belgilaydi.Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash kerakki, bolalarni rivojlantiruvchi markazlarda faoliyat yuritishlari ularni maktab ta’limiga tayyorlashda har tomonlama yetuk aqliy va jismoniy barkamol bo‘lib ulg‘ayishlariga, ularda milliy qadriyatlar va urf-odatlarga sodiq bo‘lib shakllanishlari uchun zamin yaratadi, ularning kasb-hunarga bo‘lgan qiziqishlarini orttiradi. “ Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi Maktabgacha ta’lim muassasasining davlat o‘quv dasturi “O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshidagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablari”ga muvofiq ishlab chiqilgan me’yoriy-huquqiy hujjat bo‘lib, unda maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g‘oyalari, maktabgachayoshdagi bolalarni ta’limning keyingi bosqichiga o‘tishidagi asosiy kompetensiyalari belgilab berilgan. O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim muassasalarida:  davlat maktabgacha ta’lim muassasalari ; 9  maktabgacha ta’lim sohasida xizmat ko‘rsatuvchi nodavlat muassasalari;  maktabgacha guruhlarga ega bo‘lgan «Mehribonlik» bolalar uylari;  maktabgacha va boshlang‘ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida – ushbu davlat o‘quv dasturini qo‘llash majburiydur. Davlat o‘quv dasturi 7bobdan iborat bo‘lib, I-bobda MTM davlat o‘quv dasturini qo‘llash va MTMning maqsad va vazifalari aks ettirilgan. Davlat o‘quv dasturi variativ o‘quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi.Ta’lim muassasalari Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan variativ o‘quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega. Ta’lim muassasasi Davlat o‘quv dasturi asosida o‘zining MTM ishchi o‘quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o‘quv dasturi muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadi1. Davlat o‘quv dasturidaMTMningquydagi maqsad va vazifalaribelgilab berilgan. 1.2.Maktabgacha yoshdagi bolalarni sezish qobiliyatlarini rivojlantirish ahamiyati. Maktabgacha ta`lim muassasalarda yaratilgan shart sharoitlar, ushbu tizim uchun zarur bo`lgan zamonaviy texnologiyalar, didaktik materiallar va o`yinchoqlar bilan muntazam ta`minlanib borishining davlat nazoratida bo`lishi kishini quvontiradi. Maqsad esa bitta bolalarni barkamol tarzda voyaga yetkazish ularni maktab ta`limiga tayyorlash samaradorligini oshirishdir. Maktabgacha yosh - bu o'zini yorqin ifoda etish, ijodiy qobiliyatlarni namoyon qilish, bolaning ijodkorligini rivojlantirish uchun eng qulay davr hisoblanadi. Bugungi kunda MTT tarbiyachilarining eng ustuvor vazifalaridan biri “Ijodkor bolani” tarbiyalashdir. Bu 10 jarayon qanchalik erta boshlansa samarasi shunchalik barvaqt namoyon bo‘ladi va bolaning butun hayotiga ijobiy ta’sir qiladi. Ijodkorlik yangi tadqiqot predmeti emas. Biroq, ilgari jamiyatda odamlarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida ehtiyoj yo'q edi. Iste'dodlar o'z-o'zidan paydo bo'ldi, adabiyot va san'at durdonalari, ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar yaratildi va shu bilan rivojlanayotgan insoniyat madaniyati ehtiyojlarini qondirdi. Bizning davrimizda vaziyat tubdan o'zgardi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida hayot tobora rang-barang va murakkablashib bormoqda. Bu esa odamdan qoliplashgan odatiy harakatlarni emas, balki harakatchanlikni, fikrlashning moslashuvchanligini, tez yo'naltirilganligini va yangi sharoitlarga moslashishini, katta va kichik muammolarni hal qilishda ijodiy yondashuvni talab qiladi. Zamonaviy dunyoda insonning ijodiy qobiliyatlari uning intellektining eng muhim qismi sifatida tan olinishi kerak. Insoniyat tomonidan to'plangan madaniy qadriyatlar odamlarning ijodiy faoliyati natijasidir. Kelajakda insoniyat jamiyatining qay darajada rivojlanishini yosh avlodning ijodiy salohiyati belgilab beradi. Tarbiyachi pedagoglar taqlid qilish ijodkorlikni shakllantirishning asosiy mexanizmi ekanligini unutmasligi kerak. Bu shuni anglatadiki, bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun unga yaqin odamlar orasida bola o'zini tanitadigan ijodiy shaxs bo'lishi kerak. Bola uchun ijodiy xulq-atvor namunasi sifatida nafaqat ota-onalar (yoki ota-onalardan biri), balki boshqa kattalar ham (o'qituvchilar, oila do'stlari va boshqalar) harakat qilishlari mumkin. Agar bolalar uchun ota-onalar ko'proq ijodiy xususiyatlarga ega bo'lgan "ideal qahramon" bo'lsa, ayniqsa samarali bo'ladi. Aslini olganda “Ijodkorlik” - bu har xil turdagi ijodiy faoliyatning muvaffaqiyatini belgilaydigan shaxsning individual fazilatlari. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo'yicha mashg'ulotlar bolaning shaxsini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu sohada olimlar va psixologlar 11 tomonidan olib borilgan barcha tadqiqotlar, ijod qobiliyatiga ega bo'lgan bolalarning yanada barqaror ruhga ega ekanligi, ular bilan muloqot qilish va do'stona munosabatda bo'lishlarini isbotlaydi. Kichik yoshda, kompleks rivojlanishga, ya'ni maktabgacha yoshdagi bolalarning adabiy, badiiy va musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e'tibor berish tavsiya etiladi. Ijodkorlik ko'plab fazilatlarning birlashuvidir. 1.3. Ilk qadam" o quv dasturi sifatli ta lim va tarbiya kafolati.ʻ ʼ Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayonini ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishga qo’yiladigan Davlat talablari va “Ilk qadam” davlat dasturi asosida rejalashtiriladi. Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tasavvuridagi Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarmni sifatli maktab ta’limiga tayyorlashda alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan “Ilk qadam” davlat dasturini ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etish , dasturni to’laqonli ishlab ketishida metodik ta’minot va metodik yordamning o’rni belgilab olindi.“Ilk qadam” dasturi asosida barcha yosh guruhlarida mavjud markazlar hamda umumiy guruhda ishlashni tashkil etishda tarbiyachning o’rniga alohida e’tibor qaratildi. Ta’lim tashkilotining ishchi o’quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladigan va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadigan qilib belgilandi. MTTda rivojlanish markazlarini tashkil etish Davlat talablari va «Ilk qadam» davlat o‘quv dasturini amalga oshirishni nazarda tutadi. Markazlarda ishlash har bir bolaning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda eng samarali rivojlanishiga imkon beradigan tarzda, uning individual qobiliyatlari, qiziqishlari, faoliyat darajasini inobatga olgan holda tashkil etiladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotining davlat o'quv dasturi "O'zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablari"ga 12 muvofiq ishlab chiqilgan me'yoriy-huquqiy hujjat bo'lib, unda maktabgacha ta'lim tashkilotida maqsad va vazifalari, o'quv- tarbiyaviy faoliyatning asosiy g'oyalari, maktabgacha yoshdagi bolalarni ta'limning keyingi bosqichiga o'tishidagi asosiy kompe- tensiyalari belgilab berilgan.O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatayotgan bar-cha maktabgacha ta'lim muassasalari uchun (davlat, nodavlat, maxsus va boshqalar) ushbu dastur asosiy manba bo'lib xizmat qiladi.O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta'lim tashkilotida davlat MTT sohasida xizmat ko'rsatuvchi nodavlat muassasalari;maktabgacha guruhlarga ega bo'lgan «Mehribonlik» bolalar uylari ;maktabgacha va boshlang'ich ta'limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida - ushbu davlat o'quv dasturini qo'llash majburiydur. Bolalar bog'chasida estetik tarbiya - bolaning estetik fazilatlari, qobiliyatlarini namoyon qilishi, dunyoqarashini shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish. Jarayon, natijada o'quvchilar atrofdagi olamning go'zalligini payqash va qadrlash qobiliyatlarini rivojlantirishadi. Go'zallikni qadrlashga, uni tushunishga, unda shaxsan ishtirok etishga, "go'zallar" qonunlari asosida ijod qilishga o'rgatish bolani yoshligidan tarbiyalashning muhim qismidir. Maktabgacha ta’lim sohasida misli ko‘rilmagan o‘zgarishlarni bugun har bir yurtdoshimiz sezib, kuzatib turibdi. Ta’limning poydevori hisoblangan maktabgacha ta’lim tizimiga davlat tomonidan bu qadar tizimli va bir-birini to‘ldiruvchi e’tibor hamda amaliy yordam kuzatilmagan , desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Sohada yig‘ilib qolgan muammolarni hal etish va 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning to‘laqonli ta’lim-tarbiya olishini ta’minlash masalasi davlatimiz rahbari tomonidan kechiktirib bo‘lmas vazifa sifatida ilgari surildi. Sababi bog‘chalar ta’lim muassasasi vazifasini bajarish o‘rniga ota-ona ishda bo‘lgan vaqtda bolaga qarab turadigan muassasaga aylanib qolgani, qamrovning pastligi, binolarning ta’mirtalabligi, boshqa maqsadlarda ishlatilgani, metodik 13 jihatdan to‘liq ta’minlanmagani, pedagoglar ijtimoiy himoyasi va maoshining pastligi kabi kompleks muammolarni hal etish kechiktirib bo‘lmas masala edi. Keyingi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim muassasalari soni 45 foizga kamaygani, 2,45 million boladan 818 ming nafarigina bog‘chalarga qamrab olingani bu fikrlar isboti bo‘la oladi.MTT infratuzilmasi va moddiy-texnik bazasining yaroqsiz holati bolalarni maktabgacha ta’lim bilan to‘liq qamrab olishni ta’minlashga imkon bermasdi. 2017-yil 16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilish maktabgacha ta’lim tizimi tarixida qoladigan yig‘ilish bo‘ldi. Shu kuni mamlakatimiz Prezidenti davlat milliy genofondini mustahkamlash borasida gapirib, ta’limning ilk bosqichini rivojlantirishning ko‘plab yo‘nalishlarini belgilab berdi. Xususan, maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy jihatdan tubdan isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to‘la qamrab olish bo‘yicha muhim vazifalar qo‘yildi. Hayotimizda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ta’lim-tarbiya tizimi haqida gapirganda , Abdulla Avloniy bobomizning dono fikrlarini takror va takror aytishga to‘g‘ri keladi: ta’lim-tarbiya — biz uchun hayot-mamot masalasidir, — dedi Prezident. — Qaysi sohani olmaylik, biz zamonaviy yetuk kadrlarni tarbiyalamasdan turib biror-bir o‘zgarishga, farovon hayotga erisha olmaymiz. Bunday kadrlarni, millatning sog‘lom genofondini tayyorlash, avvalo, maktabgacha ta’lim tizimidan boshlanadi. Bog‘cha tarbiyasini olgan bola bilan bog‘chaga bormagan bolani solishtirganda, ularning fikrlash darajasi o‘rtasida yer bilan osmoncha farq borligini sezish qiyin emas. Shuning uchun ham biz maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko‘rib chiqish masalasini davlat siyosati darajasiga ko‘tarib, bu borada katta ishlarni boshladik. Agar shu ishni har tomonlama puxta o‘ylab amalga oshirmasak, butun ta’lim tizimida sifat o‘zgarishiga erishishimiz , ta’limning uzluksizligini ta’minlashimiz qiyin bo‘ladi, 14 — deya ta’kidladi Shavkat Mirziyoyev.Yuqoridagi ayrimlarinigina sanaganimiz boshi bor-u oxiri ko‘rinmay qolgan muammolarni bartaraf etish uchun birinchi qadam sifatida O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim tizimini isloh qilishdagi mavjud muammolarni bartaraf etish maqsadida qabul qilingan Prezident qarorida keng ko‘lamli tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda tutildi. Maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan yagona davlat siyosatini amalga oshirish, tizimni tarkibiy jihatdan tubdan isloh qilish, boshqaruv tuzilmasini tashkil etish choralari belgilandi. “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarorga muvofiq bu sohada yangi tizim yaratildi. — Yangi vazirlik oldiga maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, maktabgacha ta’lim muassasalari davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va moddiy-texnik bazasini mustahkamlash , ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, maktabgacha ta’lim muassasalariga bolalarni qamrab olishni keskin oshirish, ta’lim-tarbiya jarayonlariga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish orqali bolalarni intellektual, ma’naviy-estetik, jismoniy rivojlantirish hamda ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash vazifalari qo‘yildi, — deydi Maktabgacha ta’lim vaziri Agrepina Har qanday ta’limning asosi — metodika, jumladan, maktabgacha ta’limniki ham. Maktabgacha ta’limni sifat bosqichiga ko‘tarishda yangi ta’lim metodlari, innovatsion texnologiyalarning ahamiyati katta. Sababi MTTning moddiy-texnik bazasi yuqori bo‘lsa-yu, tarbiyachi bola bilan ishlamasa, unga har kuni yangi ma’lumotlarni o‘rgatmasa, hamma qilingan harakatlar natijasi nolga tenglashib qoladi. Sohadagi mutaxassislar mahoratini oshirish, ularga zaruriy metodik ko‘mak berish maqsadida Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti tashkil etildi. 15 MT sohada zamonaviy talablarga javob beradigan ilg‘or pedagogik usul va uslublarni ishlab chiqish, o‘quv va o‘quv-metodik adabiyotlarning yangi avlodini yaratish va nashr etish ham g‘oyat dolzarb vazifa edi. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari va “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasasining Davlat o‘quv dasturi qabul qilindi. Endilikda zamonaviy maktabgacha ta’lim tashkilotining tarbiyachilari bolalarni erkin qo‘ygan holda faollik markazlarida o‘yin mashg‘ulotlari orqali yangi ma’lumotlarni o‘rgatmoqda. Ilg‘or xorijiy tajribalar asosida maktabgacha ta’lim tizimidagi pedagog kadrlar malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv-reja va dasturlarni takomillashtirish , oliy ta’lim muassasalari maxsus sirtqi bo‘limlarining “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi bo‘yicha 2018—2023-yillar uchun kvotalar ajratish masalasiga e’tibor qaratildi. — Hozirgi zamon tarbiyachisi kasbiy mahoratini doimiy tarzda oshirib borishi, ilg‘or pedagogik texnologiyalarning izchil metodlari mohiyatini to‘liq anglashi va ulardan mashg‘ulotlarida mohirona foydalanishi zarur. Ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni faol qo‘llash, ta’lim samaradorligini oshirish, tahlil qilish va amaliyotga joriy etish bugungi kunning muhim vazifalaridan biridir, — deydi MT rahbar xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti katta o‘qituvchisi Mavluda Rustamova. — Tarbiyalanuvchilarning ongi, dunyoqarashini o‘stirish, ularni mashg‘ulotlarda erkin fikrlaydigan erkin ishtirokchiga aylantirish nihoyatda muhimdir. Tarbiyachi mashg‘ulotda boshqaruvchi, bolalar esa ishtirokchiga aylanmog‘i lozim. Ana shu vazifani uddalashda innovatsion faoliyat ustunligi ko‘p qirrali samara keltiradi. Maktabgacha ta’limda ko‘proq bolalarning yoshi, fiziologik holatini hisobga olish lozimligini unutmaslik kerak. Oddiy, oson va kam vaqt sarflanadigan 16 o‘yin mashqlaridan foydalanib , faollik markazlarida ish olib borish yaxshi samara beradi. Ko‘proq atrof-muhit bilan bog‘lab o‘tilgan mashg‘ulotlar bolalar ongi, dunyoqarashini, erkin fikrlash, bayon etish qobiliyatlarini, mustaqil ishlash ko‘nikmasini, ya’ni hayotiy kompetensiyasini rivojlantiradi.Ochig‘i, avvallari xususiy bog‘cha degan nomning o‘zi odamlarni biroz o‘zidan itarardi. Chunki davlat bog‘chasi bilan xususiy bog‘cha narxi o‘rtasidagi tafovut keskin farqlanar, bunday ta’lim tashkilotiga moddiy jihatdan baquvvat oilalar farzandlari borishi kerak degan tushuncha shakllangan edi. Bu qarash bugun biroz bo‘lsa-da o‘zgardi. Sababi nodavlat maktabgacha MT tarmog‘ini kengaytirish borasida olib borilayotgan sa’y-harakatlar evaziga bugun yurtimizda nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari soni keskin ortdi. Bugungi kunda MTT tarmog‘ini kengaytirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yangi bog‘chalar qurish bo‘yicha davlat dasturi qabul qilinib, amalga oshirilmoqda. Bu esa tizimda sog‘lom raqobatni shakllantirish hamda ta’lim xizmatlari turini ko‘paytirishga xizmat qiladi. 17 II-BOB ILK QADAM DAVLAT DASTURI ASOSIDA BOLALARNI SAVODGA O`RGATISH 2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari. Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan shakllantirish, ularning tug`ma layoqati, ruhiy rivojlanishi, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta’lim olishga (maktabga) tayyorlashdan iboratdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo`yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishi ushbu “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo`yiladigan davlat talablari” orqali nazorat qilinadi. Davlat talablarida maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya mazmunining asosiy yo`nalishlari hamda ularning maktabga tayyorlik darajasiga qo`yiladigan minimal talablar belgilab berilgan bo`lib, u davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi. Davlat talablari ko`rsatkichlarini belgilashda davlat va jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi, ota-onalar, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismonan sog`lomligi, qobiliyati, ruhiy rivojlanishi va imkoniyatlari, ya’ni bola shaxsining ustuvorligidan kelib chiqiladi. Bola kishilik jamiyatining sog`lom va faol a’zosi bo`lib yetishishi uchun odamlar orasida yashashi, insoniyat hayoti va mehnati jarayonida ko`p asrlardan buyon to`plab kelinayotgan bilimlarni egallab borishi, kattalar tarbiyasida bo`lmog`i lozim. Bolaning xotirasi va kuzatuvchanligi, diqqati va tafakkuri, his-tuyg`ulari va irodasini mashq qildirish kabi faoliyatlar, odatda murabbiy va tarbiyachilar tamonidan amalga oshiriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining ayrim xususiyatlarini rivojlantirishda bu faoliyatning mazmuni va uning qay darajada uyushtirilganligi katta ahamiyatga ega. Chunki to`g`ri tashkil etilgan faoliyat 18 davomida, atrofdagi kishilar bilan kundalik munosabatda bolaning aqliy, jismoniy va axloqiy rivojlanishi takomillashib boradi. Shuning uchun ham bolalar faolligini bilish, bolada foydali odatlarni shakllantirish, ijobiy xarakter belgilarini rivojlantirish ota-onalar va tarbiyachilarning asosiy vazifasidir. Bugungi maktab bolasidan aniq bilimlargina emas, fikrlash ko`nikmasi, kattalar va tengdosh o`rtoqlarini tushunish, ular bilan hamkorlik qilish ham talab etiladi. Shuning uchun, bola maktabga qadam qo`yayotganida qanchalik bilimga ega ekanligi emas, balki uning yangi bilimlarni egallashga tayyorligi, atrof-olamga moslashishi ko`nikmasi, voqea-hodisani mustaqil ravishda tahlil etishi va mustaqil harakat qilishi muhimroq hisoblanadi. Bolani biror narsaga o`rgatishgina emas, unda o`z kuchiga ishonchni orttirish, o`z g`oyasini himoya qilish, mustaqil ravishda bir qarorga kelish hamda unda “Men” konsepsiyasini shakllantirish ham muhimdir. O`zbekiston Respublikasida “Davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti to`g`risi”da Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota-onalarning mustaqil ravishda ta’lim va tarbiya berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko`rsatadigan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, shuningdek, tashkilotga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim mtashkilotlarida, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki markazlarda oladi.Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta’limiga o`tishi hamisha uning hayoti, ahloqi, qiziqish va munosabatlarida jiddiy tub o`zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun, maktabgacha yoshdagi bolani maktabgacha ta’lim tashkiotida yoki uydayoq maktab ta’limiga tayyorlash, bolaning yosh xususiyatiga doir bilim, ko`nikma va malakalar bilan tanishtirish kerak bo`ladi. Bunday tanishtiruv moslashuv davrining jiddiy qiyinchiliklaridan xalos bo`lishga yordam beradi. Bolaning maktabga tayyorgarligi undagi idrok, kuzatish, xotira, tafakkurning rivojlanishi, vaqt va fazoviy tushunchalar olami, ijtimoiy hodisalar haqidagi tasavvurlarning shakllanishi bilan belgilanadi. 19 2.2. Bolalarni savodxonlikka o`rgatishda davlat talablarining o`rni. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo`yiladigan Davlat talablari O`zbekiston Respublikasining “Ta’lim to`g`risida”gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan bo`lib, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar maktabgacha ta’lim tizimi hamda oilalarda bolani to`laqonli tarbiyalash, ta’lim berish va rivojlantirish, uni maktabga samarali tayyorlashda qo`llanishi majburiy bo`lgan davlat hujjati bo`lib hisoblanadi. Davlat talablari 0-7 yoshli bolaning qay darajada rivojlanganligi va egallagan yutuqlarini baholab boruvchi talablar bo`lib, ular bilim, malaka va ko`nikmalar rivojlanishining ko`rsatkichlarini belgilaydi: 1. Jismoniy rivojlanish va sog`lom turmush tarzining shakllanishi; 2. Ijtimoiy - hissiy rivojlanish. 3. Nutq, muloqot, o`qish va yozish malakalari. 4. Bilish jarayonining rivojlanishi. 5. Ijodiy rivojlanish. Mazkur 5 ta yo`nalish 0 yoshdan 7 yoshgacha bo`lgan bolalarning o`z-o`ziga xizmat ko`nikmalarining shakllanishi, nutq, o`qish va savodga tayyorlash darajasini, atrof-olam haqidagi tushunchalarni va qo`yilgan talablarni egallashi uchun asosiy omil hisoblanadi. U maktabgacha ta’lim tizimining mohiyatini belgilaydi va maktabgacha ta’lim tashkilotlarini mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, barcha bolalarning tengligi va bolalik qadriyatini saqlagan holda har bir bolaning individual (alohida) rivojlanishini ta’minlashga yo`naltiradi. Davlat talablarining maqsadi: - mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan , jamiyat ehtiyojlaridan , fan , texnika va tehnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqib maktabgacha ta ’ lim tizimi faoliyatini yo ` lga qo ` yish ; - sifatli ta ’ lim ko ` rsatish xizmatlari , ta ’ lim va kadrlar tayyorlash sohasida 20 shaxs , jamiyat va davlatning manfaatlarini himoya qilish ; - kadrlar tayyorlash sifati va ta’lim faoliyatining tartibini belgilash; - bola shaxsi asoslarini shakllantirish hamda uning bilim olishga bo`lgan qiziqishlarini rivojlantirish; - bolaning intellektual shaxs sifatida va jismoniy rivojlanishini ta’minlash; - bolalarni milliy madaniyat va umuminsoniy qadriyatlar bilan tanishtirish; - bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashdir. Nutq, muloqot, o`qish va yozish malakalarining to`g`ri qo`llanilishi har bir insonning jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida muhim o`rin tutadi. Ma’lumki, aholining savodxonligi bugungi kunda jamiyat rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Inson savodxonligi uning kelajak hayotining sifati darajasini belgilaydi va bugungi dunyoning jadal texnik yuksalish davrida muvaffaqiyatli faoliyat olib borish imkonini yaratadi. Shunday qilib, savodli bo`lish bilimlar kalitiga ega bo`lish deganidir. To`g`ri va ravon nutqqa ega bo`lish murakkab jarayon bo`lib, bola tug`ilganidan boshlanadi va bir nechta omillardan kelib hiqadi. Nutqning rivojlanish jarayonida bola keyingi hayoti davomida rivojlanib va takomillashib boruvchi murakkab bilimlar tizimini egallaydi.Go`dakligida qo`llagan yuz ifodasi va tana harakatlari o`rnini tezda tovushlar, so`zlar va gaplar egallaydi. Shunday qilib, endi ular o`z fikr va hislarini ifoda eta oladilar, shu bilan birga ularga o`zlari so`zlashayotgan o`zga kishilarni tushunish ham zarur bo`ladi. Nutq oilada, keyinchalik, maktab va jamiyatda rivojlanib boradi. Til va savodning rivojlanishi ona tilida ifodalash qobiliyatiga asoslanadi. “Nutq, muloqot, o`qish va yozish malakalari” yo`nalishining asosi-so`zlashuv nutqini tinglash va tushunish, kitob o`qishga qiziqish uyg`otish, yozish malakalarini rivojlantirishdir. Nutq, muloqot, o`qish va yozish malakalari sohasi quyidagi talablardan iborat bo`lgan quyidagi kichik sohalarni o`z ichiga oladi: 21 - nutq va til; -o`qish malakalari; -qo`l barmoqlari mayda motorikasi. 5 yoshdan 7 yoshgacha bo`lgan bolalarning nutq, muloqot, o`qish va yozish malakalari sohasi rivojlanishiga quyidagicha davlat talablari qo`yiladi: - bola nutqni tinglash va tushunish qobiliyatiga ega bo`lishi; - bola so`zlashish va muloqot qilishga qodir bo`lishi; - oddiy tahlil va sintez qilish ko`nikmalarini rivojlantirish; - lug`atni faollashtirish; - nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish; - boglanishli nutqni shakllantirish; - ijodiy hikoya qilishni shakllantirish lozim. Bu kabi talablarni bajarishda quyidagi ko`rsatkich (indikator) larga e’tibor qaratiladi: > Bola musobaqalar va munozalarda ishtirok etadi va u erda eshitgan ko`rsatmalarni to`g`ri bajaradi. Ayrim maxsus so`zlarning ma’nosini tushunadi (shifokor bolalarni davolaydi, o`qituvchi bolalarni o`qitadi…). Boshqalardan yoki radio, televizor, teatrda eshitgan hikoyalarni osonlikcha bayon qiladi. > Ona tilini juda yaxshi biladi, oddiy, umumiy foydalanishdagi gaplar yordamida fikrini ifodalaydi. > Mavjud til tizimi (tovush, so`z, gap) to`g`risida elementar (oddiy) tasavvurga ega. > So`zdan tovushni, unli va undosh tovushlarni ajrata oladi. > Narsalarning nomlarini to`g`ri aytadi, bir-biri bilan solishtirib, ayrim farqlarini tushunadi. > O`z nutqida uyushiq bo`laqli, sodda, yoyiq va qo`shma gaplarning turli 22 xillaridan foydalana oladi. > O`yinchoqlar va buyumlar haqida hikoya tuza oladi. > Shaxsiy tajriba, mazmunli rasmlar asosida hikoya tuza oladi. > Gaplarni grammatika jihatdan to`g`ri tuza oladi. > Surat (rasmlar) bo`yicha mazmunli hikoya tuzadi. > Umumlashtiruvchi so`zlar, antonimlar, solishtirmalardan foydalanadi. > Harakatlarni rejalashtirish uchun nutqdan foydalanadi. > O`z tuyg`ulari va niyatlarini nutqli ifodalab, tengdoshlari va kattalar bilan muloqotda ishtirok etadi. > Turli hikoyalarni so`zlab beradi, hikoyalarni o`ylab topishga harakat qiladi, qofiya va so`z o`yiniga qiziqish bildiradi. > Kitoblar, teleko`rsatuvlardan nutqning turli parchalarini yodlab oladi va ishlatadi. Ushbu ko`rsatkichlarni amalga oshirish uchun tarbiyachi talimga quyidagicha yondashuvi nazarda tutiladi: > Musobaqa, munozara va boshqa tadbirlarni tashkil etishi, savollar berishi va bolani to`g`ri javob berish yoki ko`rsatmalarni bajarishga yo`naltirishi lozim. > Bolalarning yangi so`zlardan foydalanish va ularning ma’nosini bilish istaklarini rag`batlantirishi kerak. > Bolaga muntazam ravishda hikoyalar aytib turishi, teatrga olib borishi, bola bilan ko`rganlarini muhokama qilishi lozim. Rasmga qarab mazmunli hikoya tuzishga, nutqni rivojlantirish bo`yicha maxsus trening va o`yinlarni o`tkazishga yordam berishi, qofiya va so`z o`yinlari, she’rlarni ifodali o`qish, ertaklarni aytib berish, shaxsiy hayotdan hikoya tuzishlariga ko`maklashishi kerak. > Bolani ijodiy dramatik, rol ijro etish o`yinlarida ishtirok etishga jalb 23 qilishi lozim. O`qish malakalarini egallash nomli kichik sohada quyidagicha talab qo`yiladi: Bola bosma materiallarga qiziqish bildiradi, harflar va ramzlarni ajrata oladi. Bola yozish ko`nikmalarini o`rganadi. Oddiy tahlil va sintez qilish ko`nikmalarini rivojlantirish. Indikatorlar (ko`rsatkichlar): > Ko`p vaqt davomida kitob bilan o`tirib, uni tomosha qilishi mumkin, kitobni to`g`ri holatda ushlaydi. > Ayrim ma’lumotlarni yig`ish uchun kitoblardan foydalanadi. Bir necha mashhur asarlar va adabiy qahramonlarni aytib berishi mumkin. > Adabiy asarlarning ayrim parchalarini so`zlab beradi. > Alifboni biladi. > Bo`g`inlar bo`yicha o`qishi mumkin. > Yozishning barcha elementlarini biladi (ilmoq, gajak, chiziqchalar, tayoqchalar). > Yozish ko`nikmalarini o`rganadi. > Namunadan 2-3 ta so`zlarni olib yozadi va chizadi. > O`z ismini va 2-3 ta so`zlarni bosma harflarda mustaqil ravishda yozadi. > Gapni so`zlarga bo`ladi, so`zlarni bo`g`inlarga bo`ladi. > Malum tovushlarning o`rnini aniqlay oladi (so`zning boshida, o`rtasida va oxirida). > So`zda tovushlar ketma-ketligini aniqlaydi.  Bo`g`inlardan so`zlar, so`zlar ishtirokida gap tuza oladi;  Tovushlarni eshitib farqlay oladi. 24 Tarbiyachilar pedagogik tajribaga ega bo`lsalar, o`z tarbiyalanuvchilarining psixologik rivojlanish qonuniyatlarini yaxshi bilsalar, albatta, bolalarda ijobiy o`zgarish bo`lishiga erishadilar. Chunki, o`qitish va tarbiyalash tajribasi boladagi tug`ma xarakter belgilarini o`zgartirishda g`oyat katta imkoniyat manbaidir. Lekin bunday o`zgarishlarning chegarasi va pedagogdan talab qilinadigan mehnat o`lchovi, albatta, xilma-xildir. U yoki bu bola shaxsining o`ziga xosligini, uning boshqa odamdan farqini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar birikmasi individuallikdir. Individuallik temperamentda va xarakter xususiyatlarida, odatda, qiziqishda, bilish jarayonlariga oid fazilatlarida (idrok, xotira, tafakkur, tasavvur) qobiliyatda, faoliyatning shaxsga xos uslubida va hokazolarda namoyon bo`ladi. Psixolog suhbat davomida bolaga qilinayotgan ishning maqsadi va natijasi haqida ma’lumot berishi, suhbat mazmuni sir tutilishini aytishi va o`z navbatida bunga qat’iy amal qilishi lozim. Suhbat davomida tashqi muhit ta’siri ham e’tiborga olinishi zarur, chunki tinch va osoyishta muhit bolada o`z kuchiga ishonish hissinn tug`diradi, jiddiylikka da’vat etadi, qolaversa, muomala madaniyatiga o`rgatadi. Umumiy o`rta ta’lim maktablariga olti yoshli bolalaning dastlabki kundan boshlab maktab sharoitiga moslash jarayonini o`rganish muhim sanaladi. Ko`pgina hollarda olti yoshli bolalarda bilish jarayonlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi, ijtimoiy moslashuvning shakllanmaganligi ta’lim jarayonida qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda. Ta`limiy faoliyatlar bolaning bilishga doir psixik jarayonlari: diqqat, tafakkur, idrok, tasavvur, xotira, shuningdek, o`qish, yozishga doir malaka va ko`nikmalarini boyitib borish kabi aqliy imkoniyatlarining ta’lim talablariga munosib tabiiy shakl, o`yinlar yordamida rivojlantirib borishini ta’minlaydi. 2.3. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o`qish va savodga tayyorlash. 25 Tovushlarni to`g`ri talaffuz etish va so`zning tovush tarkibi haqidagi tasavvurlarini aniqlash va shakllantirish. Unli va undosh tovushlar haqida tushuncha berish. Jarangli va jarangsiz tovushlarni ajratishga o`rgatish asosida fonematik idrokni va tasavvurni rivojlantirish. Ushbu navbatdagi gap atrofida gaplar tuzdirish, shu tariqa xabarni mukammal holga keltirish ishini davom ettirish va nihoyalash bog`lanishli nutq o`stirish borasida katta ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Ta’limiy jihati shundaki, bolalar bir gapni ikkinchisiga mantiqan bog`lash, bunda leksik va grammatik vositalardan foydalanishga doir qo`shimcha bilim oladigan, ko`nikmalar hosil qiladilar. Tarbiyaviy jihati tuzilayotgan jumlalarning mazmunli va ta’sirchan ekanligida ko`rinadi. Ta`limiy faoliyatlarni o`tkazib borish jarayonida bolalar bilan samimiy, erkin muloqotda bo`lish, ularni shoshirmasdan to`g`ri tushuntirib borish, o`yin tariqasidagi tabiiy muhitni yaratish, bolalarning qobiliyatlarini holisona ko`tarinki tarzda baholash muhim omillardan biri bo`lib sanaladi. Hamma yoshdagi guruhlarda bajariladigan mashqlar o`yin elementlari kichik guruhda-syurpriz momenti ko`rinishida, o`xshash harakatlar, ertak qahramoni va hakozolardan iborat bo`ladi. Katta guruhlarda bunday mashqlar izlanish, musobaqa xarakterida bo`ladi. Shuningdek bolalardagi ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga predmetlar, ularning nomi, tuzilishi, shakli, rangi, xususiyatlari hamda erta o`qish, sanash, turli material va asboblar bilan tanishish va ishlash kabilar katta ta’sir ko`rsatadi.Kishi o`z faoliyatida bor bo`lgan imkoniyatlaidan qancha ko`p foydalansa, uning qobiliyatlari ham shunchalik rivojlanadi. Bu imkoniyatlardan foydalanish bolaning ilk yoshligidan boshlansa, oson amalga oshadi. Bu vaqtda olamni bilish jarayoni juda intensivlik bilan kechadi. Bunda kichkintoy har qachongidan ko`proq ijod bilan shug`ullangan va ko`pgina yangi vazifalarni mustaqil echishga majburdir. Ayniqsa, bolalar oldiga muammoli vaziyatni qo`yish, ularni ijodiy qobiliyatini 26 rivojlantirishga katta yordam beradi. Shuning uchun matematika ta`limiy faoliyatlari o`yin va qiziqarli masalalar orqali uyushtirilsa yaxshi samara beradi. Jumladan: - ta’lim jarayonini osonlashtiradi; - bolani chuqurroq bilim olishga undaydi, - bolalarni ijodiy qobiliyatlarini o`stiradi, - matematika bo`lgan qiziqishini oshiradi, - bolalarning tez fikrlash, tasavvur qilish, o`qish malakasini rivojlantiradi . Matematik o`yinlar bolalar bilimini boyitishga, ularning aqliy faoliyatini o`stirishda, bola hayotining rivojlanishiga yordam beradi. Ta`limiy faoliyat jarayonida raqamlardan foydalanib masalalar tuzishda ularning qatori qancha o`xshash bo`lsa shuncha bolalar chalg`ishadi. Shuning uchun raqamlarni juft-juft qilib berish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 5 raqami, 5 ta olma, 10 raqami undan ko`proq olmani bildiradi deb ko`rsatilganligi tushuntiriladi. Bolalarni qabul qilishi, tushinishi va esda saqlab qolishi osonroq bo`ladi. Bolalar masala echishni juda yaxshi ko`radilar. Bu borada ham aniq tartibga amal qilish kerak. Dastavval ular syujetli masalalarni o`ylab, yechadilar: Ona 15 ta qurt sotib olib, 5 ta qurtni qo`shnisiga berdi. Nechta qurt qoldi? Bu kabi topshiriqlar bolalarni o`ylashga, fikrlashga undaydigan masalalar, o`yinlar, topishmoqli boshqotirmalar tafakkurni o`sishiga, ularni har tomonlama rivojlantirishga ta’sir etuvchi vosita hisoblanib, muammoli vaziyatlar yaratish imkoniyatlarini kengaytiradi, bolalarning kattalar bilan muloqotni tashkil etishga yordam beradi. Bolalarning bilishga doir psixik jarayonlari: diqqat, tafakkur, idrok, tasavvur, xotira, shuningdek, o`qish, yozishga doir malaka va ko`nikmalarini boyitib borishga doir quyidagi mashq va mashg`ulotlarni tavsiya etish mumkin: «Ertak to`qiymiz» 27 Maqsad: Bolalarda xotirani, ijodiy tafakko`rni, tasavvo`rni rivojlantirish va qo`l matorikasini yaxshilash. Ko`rsatma: Bola bir butun matnlarni eslab qolishi va qayta esga tushirish malakasini ham o`zlashtirishi lozim. Shu sababli bolaga 4-5 asosiy epizoddan iborat qisqa hikoya va ertak o`qib beriladi hamda uni takrorlab berishi so`raladi. Bolalar eshitganlarini behato takrorlab berishga ko`p hollarda qiynaladilar. Bola eshitganini yozib ololmaydi, shu sababli unga ertakni suratlar orqali eslab qolishni taklif etish kerak. Avvaldan tayyorlangan qog`oz varag`iga kvadrat chiziladi va ertak boshi eslanadi. Masalan, ertak boshida qizcha uydan chiqqani aytilgan, shu kvadratga uycha va qizcha rasmini chizish bilan voqea boshini tasvirlasa bo`ladi. So`ng yana bitta kvadrat chiziladi va boladan ertakning davomini eslash so`raladi. Shu holatni 2-3 belgi bilan tasvirlash so`raladi va shu tariqa ertakning qolgan voqealarini ketma-ket davom ettirish imkoni yaratiladi. O`yin va mashqlar sekin- asta murakkablasha borib, fonematik idrokni, talaffuz malakasini, eshituv diqqatini, verbal (nutqiy) xotirani, artikulyatsion motorikani rivojlantirishga yo`naltiradi. Quyida tovushlarni to`g`ri talaffuz qilish, uning yozuvdagi ifodasini taniy olish hamda ushbu tovushlarning so`zlardagi qo`llanilish o`rinlarini o`rgatishga doir namunalar keltirildi: 1. Rasmlarda tasvirlangan “ayiq”, “tarvuz”, “olma” kabi so`zlardagi “A” tovushining o`rnini aniqlash. 2. “A” tovushi ishtirok etgan so`zlarni eslash va ularni aniqlash. 3. Barmoqlar bilan harflarni hosil qilish. 4. Qalam, sanoq cho`p yoki kesmalardan harflarni hosil qilish. 5. Tebranish mashqi. “A” tovushini ovozni ko`tarib, pasaytirib kuylash. 6. “A” tovushi qatnashgan so`zlardan gap tuzish (rasmlar asosida). 7. Nuqtalarni birlashtirish va harflarning nomini aytish. 28 8. “A” hamda shu kabi harflarning ichini bo`yash. 9. “Chapak”, qalam, paxta kabi so`zlarni bo`g`inga bo`lish. 10. “Klaster” metodi orqali “A” hamda shu kabi harflarni tarmoqlantirish. 11.“L” harfini yasash uchun nechta kubikdan foydalanilgan? Ushbu kubiklarni har xil rangga bo`yang. 12.Berilgan geometrik shakllarning nomlarini ayting. Kvadrat shaklini qora, uchburchak shaklini qizil, kub shaklini yashil, to`rtburchakni sariq, shar shaklini havorangga bo`yang. 13. Shakllarni 2, 4, 6 va 8 ta teng bo`laqlarga bo`ling. Mashg`ulotlar bolaning bilishga doir psixik jarayonlari: diqqat, tafakkur, idrok, tasavvur, xotira, shuningdek,o`qish, yozishga doir malaka va ko`nikmalarini boyitib borish kabi aqliy imkoniyatlarining ta’lim talablariga munosib tabiiy shakl, o`yinlar yordamida rivojlantirib borishini ta’minlaydi.Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijodiy qobiliyatlarini o`stirish maqsadida qiziqarli matematik o`yinlar, mantiqiy masalalar va mashqlar berib, bosh qotirmalar, mantiqiy tafakkurini rivojlantiruvchi topshiriqlardan foydalanish yaxshi samara beradi. III.BOB. MAKTABGACHA TA LIMDA BOLANI ERTA RIVOJLANISHIʼ VA MAKTABGACHA TA LIMGA TAYYORLASH DASTURI. ʼ 3.1. Maktabgacha ta limda bolani rivojlanishi va maktabgacha ta limga ʼ ʼ tayyorlash. O zbekiston respublikasida ta lim sohasida keng islohotlar amalga ʻ ʼ oshirilmoqda. Respublikada joriy etilgan ta lim tizimi, uning turlari va shakllari ʼ orqali har bir fuqaroning ta lim olishdagi konstitutsiyaviy huquqlari amalga oshirib ʼ kelinmoqda. Davlatimiz tomonidan ilmiy sohadagi rivojlanishlar keng qo llab- ʻ 29 quvvatlanmoqda. Ayniqsa bu o rinda yosh avlodni kichik yoshdan boshlabʻ sog lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish, ta lim-tarbiya jarayoniga ʻ ʼ samarali ta lim-tarbiya shakllarini hamda usullarini joriy etish va shu orqali ʼ bolalarni rivojlantirish borasidagi ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. “Ta lim to g risida”gi O zbekiston respublikasi qonunining 8 –moddasida: ʼ ʻ ʻ ʻ - Maktabgacha ta lim va tarbiya bolalarni o qitish va tarbiyalashga, ularni ʼ ʻ intellektual, ma naviy-axloqiy, etik va estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, ʼ shuningdek bolalarni umumiy o rta ta limga tayyorlashga qaratilgan ta lim turidir. ʻ ʼ ʼ - Maktabgacha ta lim-tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo lgan bolalarni ʼ ʻ boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlashni nazarda tutadi - deb ko rsatilgan. ʻ ʼ ʻ Maktabgacha ta limda bolani har tomonlama rivojlantirish, uning umumiy ʼ ta limda erishiladigan sezilarli yutuqlariga asos bo ladi. Bolaning erta rivojlanishi ʼ ʻ uning kelgusida shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu maqsadda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8- ʻ dekabrdagi “Boshlang ich ta limga bolalarni majburiy bir yillik tayyorlashga ʻ ʼ bosqichma-bosqich o tish bo yicha chora-tadbirlari to g risida”gi 999-sonli ʻ ʻ ʻ ʻ qarorini ijro etish doirasida davlat o z zimmasiga 6-7 yoshli bolalarning maktabga ʻ to lovsiz majburiy bir yillik tayyorgarligi bo yicha majburiyatini oldi. 6-7 yoshli ʻ ʻ bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlash ʻ ʻ ʼ guruhlari, bolalarini to liq kunli maktabgacha ta lim tashkilotiga berish ʻ ʼ imkoniyatiga ega bo lmagan yoki muayyan sabablarga ko ra, bolasini ʻ ʻ maktabgacha ta lim tashkilotlariga bermagan ota-onalarning talab-ehtiyojlarini ʼ qondirishiga va istisnosiz barcha bolalarning ta lim olish va rivojlanishga teng ʼ imkoniyatga ega bo lishini ta minlashga qaratilgan. ʻ ʼ Davlat tomonidan ta limga berilgan e tibor va bu sohadagi yuksalishlar ota- ʼ ʼ onalar tomonidan e tirof etilib, farzand ta lim-tarbiyasiga nisbatan ularni bu ʼ ʼ 30 boradagi mas uliyatini kuchaytirmoqda. Ota-onalarimiz tomonidan bolaning ushbuʼ yosh davrida farzandlari tezroq mustaqil o qishni va yozishni bilishni istashlari ʻ haqida xohish-istaklarni bildiradilar. Shu o rinda ta kidlash lozimki, maktabgacha ʻ ʼ yoshdagi bolalarni maktab ta limiga tayyorlash - dolzarb masala. ʼ Olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, bola yosh ʻ rivojlanish bosqichlarida uning jismoniy, ma naviy, imkoniyatlarini hisobga ʼ olmasdan turib, uni intensiv mashg ulotlar bilan maktab ta limiga tayyorlovga ʻ ʼ o rgatish mumkin emas. Bolalarni maktabga tayyorlash uchun maktab ta limining ʻ ʼ shakl va metodlarini qo llamaslik kerak. Bolalarning yoshga bog liq ʻ ʻ psixofiziologiyasi, ushbu yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi uchun maqbul sharoitlar yaratish, maktabgacha ta limga oid ish shakllari, didaktik ʼ o yinlardan, ko rgazmali-predmetli mashg ulotlardan, bolalarning amaliy va ʻ ʻ ʻ tasviriy faoliyatining turli shakllaridan keng foydalangan holda tarbiyaviy ishlar usullari qo llagan holda amalga oshirilish zarur. Bunday shakllar va usullar yosh ʻ bolaning fikrlash va faoliyatining o ziga xos xususiyatlariga mos keladi, uning ʻ bilim faoliyatini rag batlantiradi va intellektual rivojlanishga hissa qo shadi. ʻ ʻ Maktabgacha ta lim vazirligi tomonidan xalqaro tajribalar hisobga olinib, 6-7 ʼ yoshli bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ularga ta lim-tarbiya berish va ʼ maktab ta limiga tayyorlash maqsadida “Ilm yo li” ʼ ʻ variativ dasturi ishlab chiqildi. Ushbu dastur 6-7 yoshli bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ʻ ʻ ta limga bir yillik tayyorlash guruhlari maktabgacha ta limga qo yiladigan Davlat ʼ ʼ ʻ talablariga muvofiq, bolaning rivojlanishidagi 5 muhim soha : bolalarning jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish; ijtimoiy-hissiy rivojlanish; ʻ nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijodiy ʻ rivojlanish sohalarini har tomonlama uyg un rivojlanishini ta minlashga ʻ ʼ mo ljallangan bo lib, bunda bola ta limiy faoliyatning yetakchi ishtirokchisi ʻ ʻ ʼ 31 sifatida namoyon bo ladi. Dastur talablari bolani har tomonlama rivojlantirib,ʻ maktab ta limiga tayyorlaydi, unda turli xil ko nikmalarni shakllantirishda xizmat ʼ ʻ qiladi. Bu yoshda bolani savodxonligi bo yicha olib boriladigan ta limiy jarayonlar ʻ ʼ bolalarda nutq, muloqot, o qish va yozish malakalarini rivojlantirish sohasi va bola ʻ rivojlanishining barcha sohalari bilan chambarchas bog liq holda amalga ʻ oshiriladi. Bolaning so z boyligi oshadi, nutqqa nisbatan qiziqish uyg onadi, unda ʻ ʻ mazmunli gapirish, boshlang ich til bo yicha ma lumotga ega bo lish, badiiy ʻ ʻ ʼ ʻ adabiyotga muhabbat shakllanadi. Jamoada o zini tutish, savollarga javob berish, ʻ kattalar bilan muloqotga kirishish va ular oldida so zlash, shaxsiy qarorlarini qabul ʻ qilish, boshqalarga namuna bo lish, qiyin vaziyatlarda amaliy yechim topish uchun ʻ intilish ko nikmalari rivojlanadi. Bolada qo l barmoqlari mayda motorikasi ʻ ʻ rivojlantirilib, yozuv malakalari shakllanadi. Ular qog ozda to g ri chiziqlar, ʻ ʻ ʻ so zlar va qisqa gaplarni yozadi, yozuv qatorini aniqlay oladi, qo lni uzmasdan ʻ ʻ nuqta chiziqlarni birlashtirib rasm chizish malakalari shakllanadi. Bolani bu yosh davrida og zaki nutq asosiy o rinni egallaydi. Nutq rang- ʻ ʻ barang ifodali tovushlar yig indisidir. U bolani ertaga maktabda muvaffaqiyatli ʻ o qishi uchun zamin yaratadi. “So z boyligi - deb ta kidlagan edi Q.Shodiyeva - ʻ ʻ ʼ bolaga barcha mashg ulotlarda beriladigan bilimlarni tez va puxta o zlashtirib olish ʻ ʻ va bu bilim, tushunchalarni nutq orqali ifodalash imkonini beradi”. Bola nutqining rivojlanishi bevosita uning lug atiga bog liq. Albatta shuni ta kidlash lozimki, ʻ ʻ ʼ bolaning lug at boyligi bola dunyoni anglashi orqali ifodalanadi. Bola ʻ ma lumotlarni atrof-muhitni kuzatish, ota-onalar, kattalar, tarbiyachilar, o rtoqlari, ʼ ʻ kitoblar, filmlar, mashg ulot va o yinlar orqali oladi. Bularning barchasida bolaga ʻ ʻ ma lumotlar og zaki nutq orqali beriladi. Buning natijasida bolaning lug at boyligi ʼ ʻ ʻ oshib borishi, u so zlar, ularning ma nosi, ularni qo llab, gaplarni grammatik ʻ ʼ ʻ jihatdan to g ri tuzishni, to g ri tovush talaffuzini amalga oshirishi zarur. Bolaga ʻ ʻ ʻ ʻ 32 bu ma lum qiyinchiliklarni tug diradi. Bu jarayon boladan aqliy faollikni talabʼ ʻ etadi. Bunda tarbiyachilar tomonidan bolani nutqini rivojlantirish va uni savodxonligini amalga oshirish bo yicha tizimli ta lim-tarbiyaviy ishlar amalga ʻ ʼ oshirilishi zarur. Bu jarayonlar Ilk qadam o quv dasturi va Ilm yo li ʻ ʻ variativ o quv ʻ dasturi asosida maktabgacha ta lim tashkilotlarida va majburiy tayyorlov ʼ guruhlarida nutq o stirish mashg ulotlari, rivojlanish markazlari, sayr, ʻ ʻ ekskursiyalar orqali mustahkamlanadi. Tarbiyachilar tomonidan bolalarni o qish va ʻ yozish malakalarini shakllantirish maktabgacha yoshga doir maxsus metodikalar orqali olib boriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda maktab ta limiga tayyorlash hamda unda ʼ savodxonligini rivojlantirish quyidagi talablarga bo ysunadi. ʻ - bolani rivojlantirishga qaratilgan qulay, do stona, xavfsiz muhitni yaratish. ʻ Bolalar jamoasida do stona munosabatni qadrlash. Bolaga yo naltirilgan ta limga ʻ ʻ ʼ yondashuv asosida ta lim -tarbiya berish, uzoq davom etadigan mashg ulotlar bilan ʼ ʻ emas, balki bolada qiziqishni uyg otadigan, uni hayratlantiradigan o yinlardan ʻ ʻ iborat ta limiy jarayonlarni tashkil etish. O yindan asosiy ta limiy faoliyat sifatida ʼ ʻ ʼ foydalanish. Didaktik vositalarni keng qo llash. ʻ - bolaning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularning xotirasi, diqqati, nutqi, tafakkurini inobatga olish. Bolada o qishga nisbatan xohish, istak, qiziqish ʻ uyg otish. Kattalar tomonidan bolaga bosim o tkazish, uning erishgan natijalaridan ʻ ʻ qoniqmaganlikni bildirish man etiladi. - olib boriladigan ta lim va tarbiyaviy jarayonlar ketma-ketlikda, oddiydan ʼ murakkablashib borishi zarur. - tizimli ravishda bolada kichik yosh davridan boshlab so zlarni to g ri ʻ ʻ ʻ talaffuzini rivojlantirish. Tarbiyachi o z nutqiga nisbatan talabchan bo lishi. ʻ ʻ 33 - bolalarda o z nutqida to g ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xilʻ ʻ ʻ gap konstruksiyalaridan va yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalana olishga bo lgan ishonchni hosil qilish. ʻ Umuman xulosa qilib shuni aytishimiz kerakki, bolalarni 6-7 yoshda maktab ta limiga tayyorlash, ularda ertaga maktab dasturlarini yaxshi o zlashtirishlari, ʼ ʻ shuningdek ularning intilishlari, qobiliyatlarini namoyon qilishga imkoniyat yaratadi. Bolalarni maktabga tayyorlashda, maktabgacha yoshdagi bolalik inson tafakkuri va umuman inson shaxsini shakllantirish jarayonida alohida rol o ynaydi, ʻ jamiyatimizning ongli avlodini tarbiyalashga xizmat qiladi. 3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatini aniqlash. “Iqtidorsiz bolalar yo'q. Barcha bolalar mukammal tug'iladi. Bolalar tarbiya va muhit mahsuli bo'lib, ota-onalarining iste'dodini meros qilib olmaydilar. Bolani muhit va tarbiya shakllantiradi. Tug'ma moyillik yoki irsiyatga kelsak, faqat organizmning fiziologik xususiyatlari meros qilib olinadi. Tug'ilgan paytdan boshlab hamma narsa faqat atrof-muhitning bolaga bo'lgan psixologik ta'siriga bog'liq. Faqat bu uning barcha qobiliyatlari va iste'dodlarini belgilaydi. Shinichi Suzuki. Biz hammamiz farzandlarimiz bizdan ko'ra yaxshiroq bo'lishlarini xohlaymiz - go'zalroq, qobiliyatliroq, aqlliroq. Tabiat ularga kashf qilinishi, saqlanishi kerak bo'lgan bunday imkoniyatni berdi, keyin ular bizni quvontiradi, ajablantiradi va zavqlantiradi. O'z-o'zini anglash uchun uzoq yo'l bor, lekin bitta qisqa va juda muhim davr bor - ya`ni bolalik davri. Har bir bola tabiatan ijodkor ekanligini olimlarning izlanishlari, tarbiyachilar, o‘qituvchilar – innovatorlarning ishlari isbotlaydi. Qoida tariqasida , uning ijodiy imkoniyatlari yashirin holatda bo'ladi va har doim ham to'liq amalga oshirilmaydi. Bolani ijodkorlik bilan shug'ullanishga 34 undaydigan shart-sharoitlarni yaratib berishimiz kerak. Tarbiyachi hamda ota-ona hamkorlikda maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarda hali shakillanishga ulgurmagan ya`ni uxlab yotgan, ijodiy moyilliklarni uyg'otishlari kerakdir. Ijodkorlik yangi o'rganish mavzusi emas. Inson qobiliyatlari muammosi har doim odamlarda katta qiziqish uyg'otgan. Holbuki, ilgari jamiyatda kishilar ijodini o‘zlashtirishga alohida ehtiyoj bo‘lmagan. Iste'dodlar o'z-o'zidan paydo bo'lib, o'z- o'zidan adabiyot va san'at durdonalarini yaratdi: ular ilmiy kashfiyotlar qildilar, ixtiro qildilar va shu bilan rivojlanayotgan insoniyat madaniyatining ehtiyojlarini qondirdilar. Bizning davrimizda vaziyat tubdan o'zgardi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida hayot rang-barang va murakkablashib bormoqda. Bu esa odamdan qolip bo'lmagan, odatiy harakatlarni, balki harakatchanlikni, fikrlashning moslashuvchanligini, tez yo'naltirilganligini va yangi sharoitlarga moslashishini, katta va kichik muammolarni hal qilishda ijodiy yondashuvni talab qiladi. Deyarli barcha kasblarda aqliy mehnat ulushi muttasil oshib borishini va bajaruvchi faoliyatning ortib borayotgan qismi mashinalarga o‘tishini hisobga oladigan bo‘lsak, u holda insonning ijodiy qobiliyatlari sifatida e’tirof etilishi ayon bo‘ladi. uning intellektining eng muhim qismi va ularni rivojlantirish vazifasi zamonaviy inson tarbiyasidagi eng muhim vazifalardan biridir. Zero, insoniyat tomonidan to'plangan barcha madaniy qadriyatlar odamlarning ijodiy faoliyati natijasidir. Kelajakda insoniyat jamiyatining qay darajada oldinga borishini esa yosh avlodning ijodiy salohiyati belgilab beradi. Zamonaviy jamiyatning ushbu jiddiy, menimcha, muammosini hal qilish uchun bolaga tegishli shart-sharoitlarni yaratish, eng muhimi , unga xavfsizlik va ishonch makonini yaratish kerak. Bola uchun bu joy, bir muncha vaqt, bolalarning qiziqishlarini, faoliyati va o'yinlarini hisobga olgan holda to'g'ri tanlangan bo'sh qog'ozga aylanadi.Bolalar bog‘chasida o‘qituvchi bo‘lib ishlab, agar bolalarning 35 kayfiyati yaxshi bo‘lsa, ularga hamma narsani o‘rgatishim mumkinligini angladim. O'rganish mening ishimning juda muhim qismidir, lekin tashqi tomondan u qiziqarli va qiziqarli o'yinga o'xshaydi. Mening shogirdlarim shunchaki o'ynashayotganiga amin va hech qachon ularga nimadir o'rgatayotganiga shubha qilmaydi. Atrofdagi dunyoni idrok etish va bilishga tayyorlik, fikr yuritish qobiliyati, motorli ko'nikmalar va harakatlarni muvofiqlashtirish asta-sekin paydo bo'ladi. Ammo, bola bilan ishlashni boshlaganingizdan so'ng, siz tez orada u tezroq rivojlana boshlaganini, atrof-muhitni yaxshiroq boshqarishni, diqqatni jamlashni o'rganganini va u mustaqillik, o'ziga ishonch tuyg'usiga ega ekanligini , o'z harakatlarini tahlil qilishni va o'zini tutishni to'xtatganini sezasiz. Bolalar sirlarni kashf eta oladigan va tushuntira oladigan, noma'lum narsalarga e'tibor qaratadigan kattalardan juda ko'p foydali narsalarni olishadi. Voyaga etgan kishi, xoh u ota-ona bo'ladimi, xoh o'qituvchi bo'ladimi, bu holda "kulol, bola esa uning qo'lida loy" va bolalik deb ataladigan ushbu unumdor davrdan foydalanib, siz uni qila oladigan odamni shakllantirishingiz mumkin. turli muammolarni hal qilishga ijodiy yondashish. Misol uchun, bola bilan o'simlikning bargiga qarab, siz unga tomirlarni, bargning shakli va hajmini va teginish uchun har tomondan qanchalik farq qilishini ko'rsatishingiz mumkin. Agar biz kattalar unga atrof-muhitning mayda-chuydasini ham sezishga o‘rgatib olsak, bolaning dunyoni idrok etish qobiliyati rivojlanadi, deb o‘ylayman. Bu qobiliyat chaqaloqning aqliy rivojlanishi uchun juda muhimdir - axir, agar u tabiat hodisalarini sinchkovlik bilan kuzatish va baholashni o'rgansa, bolaning qiziquvchanligini osongina o'ziga jalb qiladi. Eng kichik va ahamiyatsiz ko'rinadigan tafsilotlar unga ko'p narsalarni aytib berishi mumkin. Misol uchun, daryo bo'yida mushuk bilan dam olayotgan oilani suratga oling. Boladan rasm haqida nima deb o'ylashini so'rang: oila necha kun ta'tilda, mushukdan qanday 36 yordam , daryodagi suv iliq, o'rmondan kim chiqib ketishi mumkin, bolalar nima qilishmoqda? Kuzatish va ixtiro qilish qobiliyatingiz va bu savollarga javob berish uchun bolaning tasavvuridan foydalanib, siz xonada chodir bilan haqiqiy daryo qirg'og'ini tasavvur qilib, o'zingizni super detektivlar sifatida ko'rsatish orqali o'yindan zavqlanishingiz mumkin. Bola bilan o'ynab, uni tinglash va suhbatga chorlash juda muhim ekanligini unutmaslik kerak. Ba'zida bolalarning bayonotlari qanday qiziqarli, kutilmagan va zukko. Ularning sofligi va idrok etishning bevositaligi bizning hayratlanish qobiliyatimizni tiklashi mumkin. Bola bilan suhbatlashish - bu katta zavq, undan siz uning dunyoni qanday idrok etishi haqida ko'p narsalarni bilib olishingiz mumkin. Bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning yana bir ajoyib imkoniyati - bu sahna ko'rinishlari. Turli xil belgilarda reenkarnatsiya qilingan bola hayotning juda ko'p turli tomonlari bilan tanishish va go'yo uning hayot yo'lida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yangi vaziyatlar va mas'uliyatlarga tayyorgarlik ko'rish imkoniyatiga ega, bu bizning davrimizda oson emas. Teatr harakatlarida u daraxtga, shifokorga, filga, gigantga , kosmonavtga aylanadi. Bunday reenkarnasyon intellektni rivojlantiradi, empatiya va tushunish qobiliyatini tarbiyalaydi. O'yindagi o'yinga maftun bo'lib, faol bo'lgan bola jismoniy va aqliy qobiliyatlarini ishga soladi. Ammo bu erda bir tafsilot juda muhim. Bolaning nutqi, aqliy, aqliy, hissiy rivojlanishi sezilarli darajada oshishi uchun unga faoliyat, sheriklar, muloqot va hokazolarni tanlash erkinligini ta'minlash kerak. bolaning ijodiy salohiyatini, uning individual xususiyatlari va qobiliyatlarini ochib berishga imkon beradigan tanlov va ishonch. Mening amaliyotimdagi yana bir muhim jihatga e'tibor qaratmoqchiman - bu o'yinning davomiyligi. Ko'ngilochar mozaika dasturida taqdim etilgan o'yinlar 37 ta'lim xususiyatiga ega, ammo o'rganish - bu bola charchamasdan oldin to'xtatilishi kerak bo'lgan o'yin. Asosiysi, bola "to'ymaydi" va doimiy "ochlik" hissi bilan "bilim stoli" dan turadi, shunda u doimo ko'proq narsani xohlaydi. Bolada o'ziga bo'lgan ishonch ham rivojlanishi kerak. Buning uchun har qanday darsni bolalar bilan, u yaxshi biladigan mashqlar , elementlar bilan yakunlash tavsiya etiladi. Shunday vaziyatlar bo'ladiki, bola o'yin uchun mos ravishda o'rnatilmagan yoki qiziqish yo'qolganini ko'rsak, o'yinni to'xtatish yoki muqobil taklif qilish kerak. Mashqlarni o'z vaqtida to'xtatib turish, norozilikning o'rnini bosishiga yo'l qo'ymaslik kerak. Majburlashning yo'qligi meni boshqaradigan printsipdir. Bolani zerikishdan ko'ra, hech narsa qilmaslik yaxshiroqdir. Agar men bolaning qiziqishi yo'qligini ko'rsam, men unga vazifani o'zi tanlashni taklif qilaman (mavjud variantlardan, bu qiziqish va mustaqil ishlash ko'nikmalarini yanada muvaffaqiyatli rivojlantiradi. Ba'zi o'yin-darslar loyiha ishi uchun asos sifatida ishlatilishi mumkin, ularning ishini kengaytiradi. bir necha dars davomida bajarish.Bu tamoyil o'rganish motivatsiyasini oshiradi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, xulosa qilishimiz mumkin: siz har doim darslarni muvaffaqiyat quvonchi bilan ijobiy notada tugatishingiz kerak. Va men e'tibor bermoqchi bo'lgan oxirgi narsa - bu oila. Ma’lumki, bola go‘zallik olamiga ilk qadamlarini o‘z oilasida, yaqinlariga “tayanib” qo‘yadi. Shuning uchun ota-onalarning qadriyat yo'nalishlari uning uchun juda muhimdir. Hozirgi vaqtda Rossiya jamiyati qadriyatlar inqirozining oqibatlarini boshdan kechirmoqda. Shu munosabat bilan, oilada rus jamiyatidagi o'zgarishlarni aks ettiruvchi tub o'zgarishlar ro'y bermoqda. Tadqiqotchilar moddiy ta'minot, korxona, mulk, mustaqillik, shaxsiy muvaffaqiyat kabi qadriyatlarga yo'naltirilganligi bilan tavsiflangan shaxs yo'nalishining yangi turini shakllantirish haqida gapiradilar. (N. M. Lebedeva, M. S. Yanitskiy va boshqalar) Turmush 38 o'rtoqlar tobora ko'proq o'z-o'zini rivojlantirishga, oiladan tashqarida o'zini o'zi takomillashtirishga intilmoqda (N. G. Markovskaya, bir qator olimlarning fikriga ko'ra, oilaning beqarorlik xavfini keltirib chiqaradi. Lekin bu aynan oilada bola birinchi hayotiy tajribani oladi , birinchi kuzatishlarni qiladi va turli vaziyatlarda o'zini qanday tutishni o'rganadi.Biz bolaga o'rgatgan narsamiz aniq misollar bilan tasdiqlanishi juda muhim, shunda u kattalarda nazariyani ko'radi. amaliyotdan uzoqlashmaydi.(Agar farzandingiz unga har kuni yolg‘on gapirish yaxshi emasligini aytadigan onasi va otasining bu qoidadan chetga chiqishini sezmay qolsa, barcha ta’lim barbod bo‘lib ketishi mumkin.) Kichkina odamni tarbiyalashda asosiy narsa ma'naviy birlikka erishish, ota- onalarning bola bilan axloqiy aloqasi. Darhaqiqat, bola tug'ilgandanoq ota-onasi bilan ko'rinmas "ip" orqali bog'langan va bolaning rivojlanishi, uning kelajagi ko'p jihatdan ota-ona va bola o'rtasidagi o'zaro tushunish darajasiga, kattalar va bolalar o'rtasidagi yaqinlikka bog'liq bo'ladi. chaqaloq, ular orasidagi muloqotning tabiati va bolaga e'tibor. 3.3. Maktabgacha yoshdagi bola sezish qobiliiyatlarini rivojlantirish bosqichlari. Bu davlatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan biri – har tomonlama barkamol insonni voyaga yetkazish g‘oyasiga mos keladi. Maktabgacha ta limda bolalardaʼ ijodiy faollikni shakllantirish ta lim-tarbiya jarayonining muhim tarkibiy qismi ʼ sanaladi. Maktabgacha ta limning faol va yetakchi sub ektlari bo‘lgan bolalarning ʼ ʼ yosh va psixologik xususiyatlari, shuningdek, tasviriy san at, mehnat, musiqa va ʼ jismoniy tarbiyaning o‘ziga xos jihatlari o‘qituvchidan ijodiy yondashuvni talab qiladi. «Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” va «Ilk qadam” o‘quv dasturining ishlab chiqilishi uzluksiz ta lim ʼ tizimida maktabgacha ta limni samarali amalga oshirish uchun keng imkoniyatlar ʼ 39 yaratdi. O‘quv dasturida maktabgacha ta lim muassasasida rivojlantiruvchi muhitniʼ tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahmiyat kasb etishi qayd etiladi. Shu bilan birga rivojlantiruvchi muhit mazmuniga quyidagilar ko‘rsatiladi: - maktabgacha ta lim tashkilotining ko‘rgazmali-rivojlantiruvchi muhiti mazmuni ʼ madaniytarixiy qadriyatlar: milliy va mintaqaviy an analar; tabiat, iqlimdan kelib ʼ chiquvchi xususiyatlarga mos bo‘lishi lozim; - muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim. Albatta, maktabgacha ta limni ham shaklan, ʼ ham mazmunan yangilashga qaratilgan bu kabi innovatsiyalar ota-onalardan tortib barcha pedagoglar bola tarbiyasi, uning ta lim olishga tayyorgarligiga zamon ʼ talablaridan kelib chiqqan holda yondashuvini talab etadi. Maktabgacha ta lim ʼ tashkiloti guruhlarida tashkil etiladigan rivojlanish markazlaridagi jarayonlar bolalarning doimiy ravishda yangi bilimlarni o‘zlashtirishga, mustahkamlashga yordam beradi. Bolalarni o‘z bilimini mustaqil ravishda to‘ldirib borish, kechayotgan yangilanish jarayonlariga munosib moslashib borishga o‘rgatish rivojlanish markazlarining asosiy maqsadidir. Dastur asosida tashkil etiladigan rivojlanish markazlari bolalarda quyidagilarni tarkib toptiradi: - o‘zgarishlarni qabul qilish va amalga oshirish; - tanqidiy fikrlash; - tanlashni amalga oshirish; - muammolarni eta olish; - ijodiy, tafakkur va ixtirochilik imkoniyatlarini namoyon etish; - odamlar, jamiyat, mamlakat, atrof-olam to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish. STEAM farzandlarimizga - ixtirochilar, kashfiyotchilarning kelajak avlodi, olim sifatida tadqiqotlar olib borish, texnologiyani shakllantirish, muhandis sifatida loyihalash, rassom sifatida yaratuvchi, matematik sifatida analitik fikr yuritishni o‘yin orqali yuzaga keltiradi. Bugungi kunda STEAM-ta lim dunyodagi asosiy ʼ tendensiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda va amaliyot yondashuvni qo‘llashda 40 beshta sohani yagona o‘quv sxemasiga integratsiyalashga asoslangan. Bunday ta limning shartlari uning uzluksizligi va bolalarning guruhlarda o‘zaro muloqotʼ qilish qobiliyatini rivojlantirish bo‘lib, bunda ular fikrlarni to‘plashi va fikrlar almashadi. Shuning uchun, asosiy ta lim dasturiga quyidagilar Lego- ʼ texnologiyalar, bolalar tadqiqotlari kabi mantiqiy fikrlashni rivojlantirish modullari kiradi. - STEAM (S-fan, T-texnologiya, E-muhandislik, A-can at, M - matematika) ʼ - ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san at va matematikani birlashtiruvchi ʼ zamonaviy yondashuv. STEAM bolalarda quyidagi muhim xususiyatlar va ko‘nikmalarni rivojlantirishga quyidagicha yordam beradi: - Muammolarni keng qamrovli tushunish; - Ijodiy fikrlash; - Muhandislik yondashuv; - Tanqidiy fikrlash; - Илмий методларни тушуниш ва қўллаш ; - Dizayn asoslarini tushunish. STEAM yondashuvi tufayli bolalar tabiatni tushunib, dunyoni muntazam o‘rganishadi va shu bilan qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish qobiliyatini rivojlantirish va liderlik, o‘z-o‘zini namoyon qilish asoslarini o‘rganishadi, o‘z navbatida, bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini ta minlaydi. O‘z-o‘ziga ishonchni ʼ shakllantirish yondashuvida bolalar o‘z qo‘llari bilan yaratgan ko‘prik va yo‘llar, samolyotlar va avtomobillarni "ishga tushirib", suv osti va havo tuzilmalarini "rivojlantirib", sinovdan o‘tkazib, har safar ular maqsadga yaqinlashib borishadi. Yaxshi natija bermagan “mahsulot”ni qayta-qayta sinovdan o‘tkazib, takomillashtirib borishadi. Natijada barcha muammolarni o‘zi hal qilish, maqsadga erishish bolalar uchun ilhom, g‘alaba, adrenalin va quvonch olib keladi. Har bir g‘alaba, o‘zlarining qobiliyatlariga ko‘proq ishonch uyg‘otadi. Faol muloqot va jamoaviy ish. STEAM dasturlari ham faol muloqot va guruh ishi bilan ajralib turadi. Muhokama bosqichida ular fikr bildirishga qo‘rqmaslikka o‘rganadilar. Ko‘pincha, stol atrofida o‘tirmaydi, o‘zlarining dizaynlari asosidagi 41 “mahsulot”larni sinovdan o‘tkazadi va rivojlantiradi. Ular hamma vaqt hamkorlikni ta minlaydigan jamoada tarbiyachilar va ularning do‘stlari bilanʼ muloqot qilish bilan band bo‘lishadi. Texnik fanlar bo‘yicha qiziqishlarni rivojlantirish. Maktabgacha va boshlang‘ich maktab yoshidagi STEAM ta limi ʼ vazifasi qiziqishning rivojlanishi uchun dastlabki shartsharoitlarni yaratishdir. Bolalar uchun tabiat fanlari va texnik fanlar bo‘yicha, qilgan ishni yaxshi ko‘rish, qiziqishni rivojlantirish uchun asosdir. STEAM – bolalar uchun juda qiziqarli va dinamik bo‘lib, bolalarning zerikishlariga to‘sqinlik qiladi. Ular vaqt o‘tayotganini sezmaydilar, lekin ham charchamadilar. 42 XULOSA Maktabgacha yoshdagi bolada bilish jarayoni ijodiy faoliyat natijasida yuz beradi. Bolaning berilgan topshiriqni bajarish jarayonida izlanishi, ijodiy faoliyati namoyon bo‘lishi uchun aniq maqsadga yo‘naltirilgan, rejalashtirilgan, me yor vaʼ mezonlarga ega bo‘lgan, o‘zo‘zini anglagan faoliyat zaruriyati seziladi. Bu esa bolada atrof-olam ob ektlari va ular haqidagi bilimlarni o‘zlashtirish; ta lim ʼ ʼ samaradorligini vujudga keltirish, faoliyatning avvalgi turlariga tayanishni taqozo etadi. Xususan, “Shaxsdagi ijodkorlik xususiyatlarini qanday tarbiyalash mumkin?”- degan dolzarb muammo bugun paydo bo‘lmagan. Azal-azaldan ijodkorlikning boshlanishi bo‘lgan insondagi ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish masalasi bevosita bolalar ta limtarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi pedagoglarni ham, ʼ tadqiqotchilarni ham hozirgi davrgacha qiziqtirib keladi. Ta lim va tarbiya, ʼ shaxsning jamiyatda shakllanishi, qobiliyatlarni rivojlantirish hanuzgacha pedagogikaning eng dolzarb masalasi bo‘lib qolmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijodiy faollikni shaklantirish texnologiyasini ishlab chiqish muammosi ko‘p qirrali pedagogik- psixologik ijtimoiy vazifalardan biri bo‘lib, jamiyat ijtimoiy rivojlanishi va taraqqiyoti uchun dolzarb vazifalardan biridir. Rivojlanish markazlari bolalarga o‘zlarining shaxsiy ko‘nikmalari va qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ta lim-tarbiya jarayonini mustaqil ʼ individuallashtirish imkoniyatini beradi. Masalan, san at markazida bir bola qog‘oz ʼ qirqadi, boshqa bola esa shu qog‘ozdan qaychi bilan o‘zi o‘ylagan shaklchani kesib oladi. Stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar markazida bir bola to‘rtta yog‘och kubikdan shakl yasaydi, boshqa birovi esa yigirma besh bo‘lakli karton qog‘ozli tasvirni tuzishni ma qul ko‘radi. Tarbiyachi jarayonda bolalarni kuzatadi va ʼ ularning rivojlanishiga daxldor fikrlarni yozib boradi. Ancha vaqtdan so‘ng u bolalarga vazifani murakkablashtiruvchi materiallarni taklif etadi yoki vaziyatga 43 qarab ana shu vazifalarni bajarishda bolaga to‘g‘ridan to‘g‘ri yordam beradi. Bunday yo‘l tutish tufayli bola yaxshi sur atda o‘sib-ulg‘ayishi mumkin.ʼ Tarbiyachilar rivojlanish markazlarida bolalarning yordamchilari rolini o‘ynaydilar, mashg‘ulotlar olib boriladigan joyda imkoniyatlar kengligini ta min ʼ etadilar va har bir bola individual rivojlanishi darajasini egallay olgan holda faoliyat turlarini rejalashtiradilar. Kun tartibi turli mashg‘ulot turlarini o‘zida qamrab olishi lozim: kichik guruhlarda birgalikda va tarbiyachi hamkorligida yakka tartibda (individual) yoki mustaqil (ular tomonidan tanlagan mashg‘ulotlarga vaqt ajratish kerak, chunki bolalar ongli tanlab olishni o‘rganadilar, o‘z qiziqish va qobiliyatlarini amalga oshiradilar). Bolalarning o‘z tanlovlarini amalga oshirishi, muammolarni hal etishi, atrofdagi kishilar bilan birgalikda harakat qilishi, indivdual maqsad qo‘yishi va unga erishishni bilishlari lozim 44 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. I-NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR VA METODOLOGIK AHAMIYATGA MOLIK NASHRLAR 1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 maydagi ―O’zbekiston Respublikasi maktabgacha ta‘lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida PQ-4312-son Qarori// https://lex.uz/docs/432 2.Sh.M.Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bolishi kerak. T.: Ozbekiston 2018 y. -104-b. 3. Ozbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 7 maydagi PQ-4708-son qarori. Umumiy tipdagi davlat va nodavlat maktabgacha talim tashkilotlari togrisida Nizom. Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Maktabgacha ta‘lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi 2019-yil 9-sentabrdagi PQ- 3261-sonli qarori. II-GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR 1.Abdullayeva N.Sh. Maktabgacha ta‘limni variativ yondashuv asosida takomillashtirish: Avtoref. ... ped. Fan..fals dok. (PhD) – T., 2019. – B. 22-23bet 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi Farmoni., 2019 yil 30 sentabr. 3. Qodirova F.R., Qodirova R.M. Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi. – Toshkent: «Istiqlol», 2006. 45 4. “Ilk qadam” davlat o`quv dasturi O`zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta lim vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay at yig„ilishi qarori bilan‟ ‟ tasdiqlangan va nashr etilgan dasturi. 5. «Bolajon» tayanch dasturi, Tuzuvchilar: S.Mirdjalilova, M.Rasuleva va boshkalar. “Ma’rifat-madadkor”T., 2015 y. 6.G‘aybullaeva M., D.Gaybullaeva, Bir yoshdan uch yoshgacha bulgan bolalar tarbiyasi, T., Ilm-ziyo nashriyoti, 2016 yil. 7.F.Qodirova, Sh.Po‘latova,M A’zamova “Maktabgacha pedagogika”. T “Ma’naviyat”.2019 8.X.A.Meliyev,M.X.Qilichova. “Maktabgacha pedagogika”. Toshkent darslik 2022-yil 471-bet 9.T.N.Tosheva Umumiy pedagogika (Pedagogik mahorat) “Durdona” nashriyoti Buxoro-2021. 10.X.A.Meliyev,O.Jamoldinova,K.Risqulova “Tarbiyachining kasbiy kompetenti va mahorati”.O‘quv qo‘llanma Toshkent 2021-yil 284-bet III- INTERNET SAYTLARI 1. http :// www.google/uz/ 2. http// www.ZiyoNET.uz/ 3. http// www.edu.uz 46

Ilk qadam davlat o`quv dasturi bilan tanishtirish mazmuni


 

MUNDARIJA

KIRISH.....................................................................................................................

I.BOB. “ILK QADAM” DAVLAT O‘QUV DASTURI…………………………

1.1. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi va uning tarkibiy qismlari……………..

1.2.Maktabgacha yoshdagi bolalarni sezish qobiliyatlarini rivojlantirish ahamiyati.....................................................................................................................

1.3. Ilk qadam" oʻquv dasturi sifatli taʼlim va tarbiya kafolati...........................

II-BOB ILK QADAM DAVLAT DASTURI ASOSIDA BOLALARNI SAVODGA O`RGATISH

2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari…………………………………………………………………………….

2.2. Bolalarni savodxonlikka o`rgatishda davlat talablarining o`rni………….

2.3. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o`qish va savodga tayyorlash…………

III.BOB. MAKTABGACHA TAʼLIMDA BOLANI ERTA RIVOJLANISHI VA MAKTABGACHA TAʼLIMGA TAYYORLASH DASTURI.......................

3.1.Maktabgacha taʼlimda bolani rivojlanishi va maktabgacha taʼlimga tayyorlash....................................................................................................................

3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatini aniqlash…………

3.3.Maktabgacha yoshdagi bola sezish qobiliiyatlarini rivojlantirish bosqichlari……………………………………………………………………………………………………………………………………………

XULOSA....................................................................................................................

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR..................................................................


 

 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda oliy ta’lim tashkilotlarida talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini yanada oshirish maqsadida mamlakatimizda juda katta ishlar amalga oshirilmoqda. Amaliyot jarayonida talabalar nazariy olgan bilimlarini yanada boyitadilar. Pedagogik amaliyot oliy o’quv yurtida malakali mutaxassislar tayyorlash nuqtai nazaridan o’quv jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Mazkur pedagogik amaliyot talabaga o’quv yurtida olgan nazariy va amaliy bilimlarini amaliyotda sinab ko’rish, pedagogik faoliyatni egallashda dastlabki malaka va ko’nikmalarni o’zlashtirish, turli yosh guruhlarida bolalar bilan ishlash tajribasini egallashga xizmat qiladi.
Universitet rektorining talabalarni pedagogik amaliyotga chiqarish to’g’risidagi buyrug’i chiqqach, kafedra qoshida pedagogik amaliyotga bag’ishlangan seminar-trening yoki konferensiya o’tkaziladi. Konferensiyada amaliyot maqsadi va vazifalari bilan talabalar tanishtiriladi, amaliyot rahbarlari tegishli ko’rsatmalarni beradilar, kunlik va haftalik hisobot vaqtlari kelishib olinadi. Shuningdek, amaliyotchi-talabalarga kafedradan zarur qo’llanmalar, tarqatma materiallar va vositalar taqdim etiladi. Amaliyotchi-talaba ilmiy-uslubiy qurollangan holda amaliyotga kuzatilishi zarur. Talabalar ta’lim muassasasida malakali tarbiyachilarining 20-25 ta mashg’ulotiga qatnashgan holda mashg’ulotni tashkil etish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak.

Mustaqillik yillarida respublikamizda ta`lim tarbiya sohasida amalga oshirilgan islohatlar va bu borada yaratilayotgan imkoniyatlar nihoyatda kengayib bugungi kunda davlatimiz siyosatining muhim ustuvor yo`nalishlaridan biriga aylanib bormoqda. Jumladan uzluksiz ta`limning dastlabki bo`g`ini hisoblangan maktabgacha ta`lim sohasining ayni paytdagi rivojlanishi buning yorqin isbotidir. Maktabgacha ta`limning bosh maqsadi bolalarni maktabdagi o`qishga tayyorlash, ularni sog`lom har tomonlama rivojlangan mustaqil shaxs bo`lib shakllantirish, milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalangan barkamol shaxsni voyaga yetkazishdan iboratdir. Shu boisdan ham maktabgacha ta`lim bola hayotining muhim davrlaridan biri hisoblanadi. Ayni davrdagi maktabgacha ta`lim muassasalari avvalgisidan butkul farq qiladi.

Kurs ishining maqsadi: Ilk qadam o’quv dasturi bo’yicha faoliyat markazlarida bolalarning sezish qobiliyatlarini rivojlantirish.

Kurs ishining vazifasi: Ilk qadam o’quv dasturi bo’yicha faoliyat markazlarida bolalarning sezish qobiliyatlarini rivojlantirishning ahamiyati hamda uni o‘rganilish bosqichlari.

Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 3 ta bob 9 ta reja hamda xulosa va foydalanilgan aadabiyotlardan iborat. 

 


 

 

Купить