”Ilk qadam” o’quv dasturida ta'lim-tarbiya jarayoni rejalashtirilishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	68.3KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	24 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

246 Sotish

”Ilk qadam” o’quv dasturida ta'lim-tarbiya jarayoni rejalashtirilishi

Sotib olish

O`ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKASI ОLIY VA O`RTA MAХSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
MAKTABGACHA TA’LIM FAKULTETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“Maktabgacha ta’limni tashkil etish va
rahbarning tashkilotchilik
madaniyati” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: ” Ilk qadam” o’quv dasturida ta'lim-tarbiya
jarayoni rejalashtirilishi “
Talaba: -kurs “ ” guruh talabasi

Ilmiy rahbar:

ТЕРМИЗ-2024

MUNDARIJA
I. Kirish
II.Asosiy qism
1. Bilimlar, ko’nikma, malakalar dasturining
yaratilish tarixi.
2. “Ilk qadam” dasturining yaratilishi va uning
ahamiyati.
3. “Ilk qadam” dasturi asosida Pedagogik jarayonni
rejalashtirish vazifalari
4. “Ilk qadam” dasturi orqali Ta`lim- tarbiya
ishlarini rejalashtirish mazmuni.
III.Xulosa va tavsiyalar
IV.Adabiyotlar ro’yxati
V. Ilovalar

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Maktabgacha ta'lim muassasasining davlat o'quv
dasturi "O'zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni
rivojlantirish borasidagi Davlat talablari"ga muvofiq ishlab chiqilgan me'yoriy-
huquqiy hujjat bo'lib, unda maktabgacha ta'lim muassasasining maqsad va
vazifalari, o'quv-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g'oyalari, maktabgacha yoshdagi
bolalarni ta'limning keyingi bosqichiga o'tishidagi asosiy kompetensiyalari belgilab
berilgan3, O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatayotgan barcha
maktabgacha ta'lim muassasalari uchun (davlat, nodavlat, maxsus va boshqalar)
ushbu dastur asosiy manba bo'lib xizmat qiladi
O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta'lim muassasalarida:
davlat maktabgacha ta'lim muassasalari;maktabgacha ta'lim sohasida xizmat
ko'rsatuvchi nodavlat muassasalari;maktabgacha guruhlarga ega bo'lgan
«Mehribonlik» bolalar uylari;maktabgacha va boshlang'ich ta'limni nazorat
qiluvchi boshqaruv organlarida - ushbu davlat o'quv dasturini qo'llash majburiydur.
Davlat o'quv dasturi VII bobdan iborat bo'lib, 1 bobda MTM davlat o'quv
dasturini qo'llash va MTMning maqsad va vazifalari aks ettirilgan.
Davlat o'quv dasturi variativ o'quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat
hisoblanadi.
Ta'lim muassasalari Maktabgacha ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan
variativ o'quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega.
Ta'lim muassasasi Davlat o'quv dasturi asosida o'zining MTM ishchi o'quv
dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta'lim muassasasining ishchi o'quv dasturi
muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi
qonunchilik tartibida tasdiqlanadi.
Haqiqatan ham, ta’lim islohotlari insonning muayyan darajada intellektual
salohiyatining yuzaga chiqishiga, uning jamiyatda o‘z o‘rnini
topishiga katta

yordam berdi.
Buni biz birinchi prezidentimiz I.A.Karimovning «Tafakkur» jurnali bosh
muharririning savollariga bergan javobidan ham anglashimiz mumkin:
«Ta’limning yangi modeli jamiyatda mustaqil fikrlovchi, erkin shaxsning
shakllanishiga olib keladi. O‘zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquvvat,
iymoni butun, hayotda aniq maqsadga ega bo‘lgan insonlarni tarbiyalash
imkoniga ega bo‘lamiz. Ana shundan keyin ongli turmush kechirish jamiyat
hayotining bosh mezoniga aylanadi. SHunda odam... - o‘z aqli, o‘z tafakkuri, o‘z
mehnati, o‘z mas’uliyati bilan ongli tarzda, ozod va hur fikrli inson bo‘lib
yashaydi» 1
.
Kurs ishi maqsadi: Ilk qadam” o’quv dasturida ta'lim-tarbiya jarayoni
rejalashtirilishi ni o`rganish.
Kurs ishi vazifalari: Kurs ishimizda quyidagi vazifalarni amalga oshirish
ko‘zda tutilgan:
A) Maktabgacha ta’lim sohasini rivojlantirishda “Ilk qadam” o’quv dasturining
ahamiyati ni ilmiy adabiyotlardan o‘rganish.
B Maktabgacha ta’lim sohasini rivojlantirishda “Ilk qadam” o’quv dasturining
ahamiyati asosida ta`lim- tarbiya ishlarini rejalashtirish va hisobga olishni
o`rganish
G) Kurs ishi natijalarini tahlil qilish, tegishli xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi ob’ekti: Ilk qadam” o’quv dasturida ta'lim-tarbiya jarayoni
rejalashtirilishi.
1
Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси хал=ни-халк, миллатни-миллат қ илишга хизмат
этсин. - Тошкент: Ў збекистон, 1998, 21—22-6.

Kurs ishi metodlari : ishimizni tayyorlashda quyidagi metodlardan
foydalandik.
1) Kuzatish
2) Suhbat.
3) Savol javob.
4) Tajriba
5) Bolaning maktab ta’limiga yetukligini tashxislovchi metodikalar.
Kurs ishining amaliy va ilmiy ahamiyati: Ushbu ishimizda , Ilk qadam”
o’quv dasturida ta'lim-tarbiya jarayoni rejalashtirilishi ni o`rganib chiqamiz va
tahlil qilib ma`lumotlar yig`amiz. To`plangan ma`lumotlardan ertangi kunda
tarbiyachilar va bo`lajak mudiralar foydalanishlari mumkin bo`ladi.
Kurs ishi tuzilishi. Kurs ishi kirish, asosoiy qism, xulosa va tavsiyalar,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat.

1. Bilimlar, ko’nikma, malakalar dasturining
yaratilish tarixi.
Ma’lumki, bilimlar, ko'nikma/malakalar dastur ini tanlash va tuzish prinsiplari
deganda ta'lim dasturini ishlab chiqishda didaktika amal qiladigan asosiy
qoidalar, nazariy asoslar tushuniladi.
Shaxsning o'tmish avlodlar yaratib qoldirgan ijtimoiy-tarixiy tajribalarni
o'zlashtirish jarayonida shaxsning rivojlanishi haqida ta'limot maktabgacha
ta'lim didaktikasida ta'lim mazmunini tanlash va tuzish prinsiplarini ishlab
chiqishning metodologik asosi hisoblanadi. Bu didaktikada bola ta'lim va tarbiya
olish jarayonida kamol topadi degan qoidaning qaror topishi barcha yosh
davrlaridagi bolalarga mo'ljallangan bilimlar mazmunini tanlash prinsiplarini
ishlab chiqishni dolzarb muammo qilib qo'ydi.
Mazkur muammoni ishlab chiqishda L.S.Vigotskiy,L. S. Rubinshteyn, V.V.
Davidov, LYa.Lerner, L.V.Zankov, A.RUsova, A.M.Leushina va boshqa
pedagog va psixologlar katta hissa qo'shdilar.
XX asrning 30-60 yillari mobaynida maktabgacha ta'lim di- daktikasida
bilimlarning tabiati, o'quv dasturlarini tanlash va tuzish prinsiplari haqidagi
masalalar bahsli masala bo'lib kelgan.
Mazkur masala bo'yicha ikki xil qarashlar nuqtayi nazar mavjud bo'lib:
- Maktabgacha yoshdagi bola fanlar, obyektlar, voqelikning turli jihatlari haqidagi
bilimlarni egallashga qodir emas deb hisoblab, maktabgacha yoshdagi bolaga
bir-biriga aloqasi va bog'liqligi bo'lmagan yorqin, emotsional ahamiyatga ega
bo'lgan alohida kam uchraydigan tasavvurlar, taassurotlargina tushunarli, dasturi
yorqin, biron o'zaro bog'lanmagan tasvirlar ro'yxatidan iborat bo'lmog'i lozim
deb ta'kidladilar. Biroq bu prinsipda bola dasturda ko'rsatilgan muayyan buyum,
obyektlar haqida qanday bilimlarga ega bo'lishi masalasi qo'yilmagan, bilimlar
mazmuni faqat buyumning rangi, hajmi, shaklini ko'rsatish bilan cheklangan,
bilimlar murakkabligi faqat miqdoriy jihatlarni ko'rsatib bergan edi. Bu dastur
mazmuni va mohiyatini olib bera olmagan.
- Ikkinchi nuqtayi nazar tarafdorlari L.S.Vigodskiyning "Katta maktabgacha
yoshdagi bolalar muhim aloqalarni yo'lga qo'ya oladilar va ayrim bilimlar tizimini
o'zlashtirishga qodir"
- degan fikrga tayanib, maktabgacha ta'lim dasturi maktabgacha yoshdagi
bolalarning imkoniyatlariga mos keladigan va ularni maktabda o'quv fanlarni

o'zlashtirishga tayyorlaydigan maqbul bir tizim bo'yicha tuzilishi zarur degan
qarashni ilgari surdilar. Biroq bu tizimning tabiati, bilimlar dasturini tanlash va
tuzish prinsipini belgilashni talab etar edi.
Bilimlar dasturi o'zida quyidagilarni:
- Bu mavjud dunyoni aks ettirishi, politexnik yo'nalish bilan ifodalanishi (mehnat,
materiallar, mashinalar haqida bilimlar), hodisalarning obyektiv aloqasini o'zida
aks ettirishi;
- Buyumlar o'rtasidagi o'zaro aloqani aks ettirishi kerak edi.Bilimlar dasturini
ishlab chiqishdaYe.I.Tixeeva vaA.P.Usovalar katta hissa qo'shdilar.
Ye.I.Tixeeva - bolalar bog'chasi uchun bilimlar dasturini ishlab chiqdi. Unda
ijtimoiy hodisalar, tabiat va uning obyektlari va voqealar bilimlarni kiritdi. U
bilimlar mazmunini tizimlashtirib, tarqoq obyektlarning o'xshashligiga ko'ra
guruhlar-ga birlashtirish zarur degan g'oyani ilgari surdi (uy hay vonlari,
hashoratlar, transport va boshqalar).
A.P.Usova - bilimlar dasturi o'z ichiga ilmiy bilimlarni olish kerak degan
g'oyani ilgari surdi. Mazmunli, ilmiy bilimlar tushunchalar zamirida yotadi. Bu
tushunchalarni o'zlashtirish, o'zlashtirganda ham qaysilarini o'zlashtirish
muhimligi masalasiga esa A.V.Zaporojes, N.N.Podd'yakovlar o'z asarlari orqali
yoritib bordilar. Katta maktabgacha yoshdagi bolalar agar buyumlar
ko'rgazmasi namoyish etilsa, ilmiy bilimlarga xos bo'lgan fanlararo muhim
aloqani o'rnata olishga qodir ekanliklarini isbotlab berdilar. Bu ilmiy
qoidadan (A.M.Musina,
K.P.Nazarenko, V.I.Loginova, P.G.Samorukova, I.A.Xaydurova va boshqa
olimlar o'z tadqiqotlarida foydalanadilar).Shunday qilib, maktabgacha tarbiya
pedagogikasida olib borilgan tadqiqotlar natijasi asosida bilimlar, ko'nikmalar,
malakalar dasturini tanlash va tuzish prinsipi shakllantirildi.
Bilimlar dasturini tuzish quyidagi tamoyillarga asoslanadi.
- Bilimlar, ko'nikmalarning hayot va amaliyot bilan aloqa- dorligi prinsipi;
- Bilimlarning ilmiylik prinsipi;
- Bilimlarning tizimlilik pritsipi;
- Bilimlarning tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi yo'nalishi prinsipi;
- Bilimlar ko'nikmalar mazmunida har tomonlamalik, uyg'unlik prinsipi;

- Tushunarlilik prinsipi.
1. Bilimlar, ko'nikmalarning hayot va amaliyot biron alo- qadorligi prinsipida
- maktabgacha ta'lim muassasasigamo'ljallangan bilimlar, ko'nikma,
malakalarni dastur uchun tanlashga umumiy yondashishni belgilovchi asosiy
prinsipdir. Mazkur prinsipda bolaning mavjud hayotini keng tushunishga
erishishni, uning dunyoqarashini maishiy ehtiyojlar doirasida cheklayotgan,
tengdoshlaridan orqaga surayotgan to'siqlarni bartaraf etish talab qilinadi. Hayot
bilan aloqadorlik:
- Bu uni ijtimoiy jihatdan juda ahamiyatga molik va g'oyaviy ko'tarinkilik ruhida
ko'rsatishdirki, ular bolani kattalar dunyo- siga (mehnat va ishlab chiqarishdagi)
olib kiradi. Hayot, amali- yot, bilim aloqadorlik dasturiga muayyan ko'nikmalar
doirasini kiritishni taqozo qildi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar egallashi mumkin bo'lgan ko'nikmalar:
- Atrof-muhit haqidagi bilimlar asosida o'zlashtirildi
- Turli faoliyatlarda o'zlashtiriladigan ko'nikmalar (o'yin, mehnat, mustaqil
shug'ullanish, o'zaro munosabatlar)
Bu prinsip - maktabgacha yoshdagi bolalarning hayotiy yaqin istiqboli
sifatidagi bilimlar, ko'nikmalarning bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashga oid
yo'nalishni talab etadi.
II. Bilimlarning ilmiylik prinsipi - ilmiy bilimlar, qonuniyat- lar, nazariya ilmiy
bilimlarning o'quv faoliyatidagi o'rnini yoritib beradi. Bu ikki yo'nalishda
voqelikni qanday ko'rsa, shunday ko'rsatishni, ya'ni dastur ishonarli dalil,
hodisalarni kiritishni talab qiladi. Dalillar va hodisalarni rivojlantirishda o'zaro
aloqa yorqin ko'rinishlarda talab qilib, bilish dialektikasi holatlariga mos
keladi. Dalil va hodisalarning sabablarini ochish qaror topgan umumiy qarashlarga,
tushunchalar mazmuniga muvofiq kelishi, voqelikning juda muhim ko'rinishlarini
aniqlab berishi lozim.
Ilmiylik prinsipi - mehnat faoliyatining mazmun-mohiyati, tabiat haqidagi
bilimlarni tanlashda muhim hisoblanadi.
III. Bilimlarning tizimiylik prinsipi - bu ilmiylik prinsipi bilan uzviy bog'liqdir. U
bilimlar tuzilishini, tabiatini belgilaydi.

Ilmiy bilimlar tabiatiga ko'ra muayyan ko'rinishga ega bo'lib, bu bilimlar
mazmuni bilan bog'liqdir. Tizimlilikda buyumlaryoki hodisalarni biror-bir
o'ziga xos yoki muhim xususiyatlariga ko'ra birlashtirish, guruhlashtirish,
turkumlashni bildiradi. Zamonaviy ilmiy bilimlar har bir bilish obyektini boshqa
obyektlar bilan aloqador yaxlit tizim sifatida tatbiq etadi. Bu jarayon mantiqiy
ketma-ketlik asosida ish olib borishga o'rgatadi va ko'p bosqichli bog'lanishiga ega
bo'lgan elementlar, tizimlar orasidagi qonuniy munosabatni belgilash va bilimlarni
egallash uzviyligini, uzluksizligini ta'minlashni amalga oshiradi.
IV. Bilimlarning tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi yo'nalish prinsipi - ushbu
prinsip dasturga voqelikka munosabatini shakllantiradigan ko'nikmalar tizimini
(bilimga, mehnatga oid) rivojlantiradigan bilimlarni kiritishni talab qiladi.
Voqelikka to'g'ri ongli munosabatda bo'lish, biror-bir ish harakat va hodisalarning
mohiyatini tushunish, faqatgina atrof- muhit haqidagi bilimlar asosida
rivojlanadi. (V.V.Davidov, N.N.Podd'yakov, A.M.Leushina, V.I.Loginova,
I.A.Xaydurova va boshqalar).
Bilimlarning tarbiyalovchilik yo'nalishi ularning maqsadga muvofiq tanlanishi,
jamiyatimizning milliy istiqlol g'oyalarining aniq mazmuni va asoslarida
yoritilishi ularning mohiyatini aniqlashtirilishi, bolalarga tushunarli tarzda
yetkazilishida namoyon bo'ladi. Bunday ta'limlar bolada dunyoni tushunish
asoslarini shakli anti rgan holda uni jamiyat hayotiga olib kiradi, kattalarning
mehnat ehtiyojlariga, ularning muno- sabatlari olamiga olib kiradi. Bu esa
bolalarda mehnat buyumlariga, tabiatiga kattalar talabiga nisbatan to'g'ri
munosabatni shakllantiradi.
Bilimlarning ilmiylik prinsipi maktabgacha yoshdanoq, bo-lalarning mafkuraviy
yo'nalganligini ta'minlaydi, ular fe'l-atvorida namoyon bo'ladigan axloqiy ongni
shakliantirishga imkon yaratadi.
Tizimli bilimlar bolaning bilish faoliyatini rivojlanishini ta'minlaydi, ular
asosida bola yaxlit obyektni idrok etishdan, uning xususiyatlarini anglashga
erishadi. Bunda bolaning sensor ko'nikmalari rivojlanadi. Bolada o'zaro
munosabatlarni anglab yetish pjtimoiy-hissiy], bilish jarayoni nutqiy
rivojlanish, qiyoslash, solishtirish oddiy tafakkur operatsiyalari, mantiqiy
fikrlash rivojlantiriladi.
V. Bilimlar, ko'nikmalar mazmunida har tomonlamalik, uyg'unlik prinsipi -
dastur mazmuniga egallanishi lozim bo'lgan bilimlarni xilma-xil ko'rinishlariga
oid ko'nikma va malakalarini tanlab olish va kiritish degan talab qo'yiladi.

Dasturning mazmuni - ijtimoiy hodisalar, inson va uning faoliyati xulq-atvor
me’yorlari, san'atning janr va turlari, jonli va jonsiz tabiat, miqdoriy munosabatlar
va boshqa bilimlarda tashkil topadi.
Dasturga kiritilgan - ko'nikma va malakalar:
- Insonlarning munosabatlari
- Mehnat, tasviriy faoliyat, ko'rish, nutq faoliyatlari va boshqa ko'nikmalarni
tanlab oladi. Bolaning ijtimoiy rivojlani
- uning rang-barang dunyoda yashashga qodirligi, shunga muvofiq o'z fe'l-atvorini
va faoliyatini yo'lga qo'yish
- Bolaning bilimiga oid rivojlanish
- Voqelikning turli sohalarga oid bilimlari
Bu yo'nalishlar bilimlar, malakalar mazmknining uyg'unligidan dalolat beradi.
(L.V.Vigotskiy)
VI. Tushunarlilik prinsipi - dasturga bolalarning bilish va ijrochilik
imkomyatlarini hisobga oladigan, bu imkoniyatlarning o'sishi bilan birgalikda
murakkablashib boradigan bilim va ko'nikmalarni kiritishni talab qiladi.
Shunga ko'ra, dasturga tasavvur shaklidagi bilimlar kiritilgan. Bunda bolada
bilishni rivojlanishi bilan tasavvurlarning tabiatiga qo'shiladigan talablar ham
o'zgarib boradi.
Kichik guruhdan to tayyorlov guruhlargacha bolaga beriladi-gan bilimlarning
xususiyatlari, bolalarning hissiy rivojlanishi, ko'rgazmali-obrazli bilishga o'tish,
lozim bo'lgan yangi imkoni- yatlarga tayanishni talab qiladigan bilimlarni kiritish
imkonini beradi, bu esa bolalarning yanada kamol topishini ta’minlaydi.
Dasturga ko'nikmalarning kiritilishi bolalarning psixik, ha-rakat,
muvofiqlashtiruvchi va boshqa imkoniyatlari bilan belgilanadi.

2. “Ilk qadam” dasturining yaratilishi va uning
ahamiyati.
1932-yil - Bolalar bog'chasi programmasini dastlabki loyihasi ishlab chiqildi. Bu
bolalar bog'chasi ishini tartibga solishga, tarbiyachi faoliyatiga yo'nalish va
mazmun berishga yordam beradi.
1934-yil - Tarbiyalash programmasi va bolalar bog'chasi ichki tartib qoidalari
nashr ettirildi, unda bolalar muassasa-sidagi bolalar hayotini mazmunli va
qiziqarli tashkil etish ma- salalariga e'tibor qaratilgan edi. Programmada
ijtimoiy, jismoniy, rasm, loy, mehnat, nutq o'stirish, kitob va rasmlar bi-lan
mashg'ulotlar, dastlabki matematik tasawurlarni rivojlan-tirish, savod chiqarish
bo'limlari mavjud edi, biroq unda mu-rakkab bilish materiallarining
kiritilmaganligi, bolalarning yosh xususiyatlari hisobga olinmaganligi, pedagogik
jarayonni tashkil etishda tarbiyachining rahbarlik roli yoritib berilmagan edi.
1938-yil - Bolalar bog'chasining tarbiyachisi uchun qo'llanma nashr etildi.
Ushbu qo'llanmada bolalarni tarbi-yalash vazifalari, bolalarning yosh
xususiyatlariga mos ravishda, tarbiyaning ayrim bo'limlari - jismoniy, aqliy,
axloqiy tarbiyalash masalalari yetarli o'z vazifasini topdi. Maktabgacha
yoshdagi bolalarga ta'lim berish vazifalariga ilmiy asosda yon- dashildi. Shuning
uchun ota-onalar bilan ishlash masalalari ham qo'llanmada o'z aksini topdi.
1953-yil - Bolalar bog'chasida ta'limga ilmiy yondashuv munosabat bilan
qo'llanma qayta ishlab chiqildi. Ushbu bolalar egallashi lozim bo'lgan bilim
mundarijasi aniq yoritib berildi.
1959-yiI - Maktabgacha tarbiya muassasalarini yanada rivojlantirish, maktabgacha
yoshdagi bolalarni tarbiyalash va ularga tibbiy xizmatni ko'rsatishni yaxshilash
choralari to'g'risidagiqarori qabul qilinadi. Unda mahalliy sharoit va
imkoniyatlarini nazarda tutib, bolalar muassasalari ishini ikki "yasli" va "bolalar"
bog'chasini yagona Maktabgacha ta'lim bolalar muassasasi qilib birlashtirish va
maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning yagona programmasini tuzish
belgilandi.
1964-yil - Bolalar bog'chasida tarbiya programmasi nashr etildi. Unda ilk
yoshdan to maktabga tayyorlov yoshgacha bo'lgan davrlarda olib boriladigan
ta'lim - tarbiya ishlari yoritib berildi.

1972-yil - Maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi "Bolalar bog'chasida tarbiya
programmasi bilan ishlashga o'tkazish to'g'risidagi 1972-yil may qaroriga binoan
yangi programma qabul qilindi. Programmada - bolalar bog'chasining vazifalari-
aqliy, axloqiy, jismoniy, estetik, mehnat, o'yin mashg'ulotlar ro'yxati va
haftalik taqsimoti, guruhlar bo'yicha bolalarni tarbiyalash vazifalari, ularning
rivojlanish xususiyatlari, o'quv faoliyatining boshlang'ich formalarini egallash,
tarbiyachi va ota-onalar hamkorligi masalalari aks ettirilgan edi.
1978-1980-yilIar - Bolalar bog'chasida ta'lim-tarbiya prog-rammasi
takomillashtirildi va qayta nashr etildi.
1980-1999-yillar - Bolalar bog'chasida ta'lim-tarbiya pro- grammasining bir
necha bor takomillashtirish jarayonlari bo'lib o'tdi. Mustaqilligimizning ilk
mevasi bo'lgan "Uchinchi ming yillikning bolasi" dasturi qabul qilindi. Unda
bolalarni barkamol shaxs sifatida tarbiyalash va ularga ta’lim berishning uch
asosiy: ma'naviy, jismoniy va nutq rivojlanishi yo'nalishlari belgilab berildi.
2010-yil - O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim Vazirligi tomonidan
"Bolajon" tayanch dasturi nashrga tavsiya etildi.
2018-yiI - O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan
"Ilk qadam" o'quv dasturi qabul qilindi
“ILK QADAM" DAVLAT O'QUV DASTURI
Maktabgacha ta'lim muassasasining davlat o'quv dasturi "O'zbekiston
Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish
borasidagi Davlat talablari"ga muvofiq ishlab chiqilgan me'yoriy-huquqiy hujjat
bo'lib, unda maktabgacha ta'lim muassasasining maqsad va vazifalari, o'quv-
tarbiyaviy faoliyatning asosiy g'oyalari, maktabgacha yoshdagi bolalarni ta'limning
keyingi bosqichiga o'tishidagi asosiy kompe- tensiyalari belgilab berilgan3,
O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatayotgan bar-cha maktabgacha ta'lim
muassasalari uchun (davlat, nodavlat, maxsus va boshqalar) ushbu dastur asosiy
manba bo'lib xizmat qiladi
O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta'lim muassasalarida:
davlat maktabgacha ta'lim muassasalari;maktabgacha ta'lim sohasida xizmat
ko'rsatuvchi nodavlat muassasalari;maktabgacha guruhlarga ega bo'lgan
«Mehribonlik» bolalar uylari;maktabgacha va boshlang'ich ta'limni nazorat
qiluvchi boshqaruv organlarida - ushbu davlat o'quv dasturini qo'llash majburiydur.

Davlat o'quv dasturi VII bobdan iborat bo'lib, 1 bobda MTM davlat o'quv
dasturini qo'llash va MTMning maqsad va vazifalari aks ettirilgan.
Davlat o'quv dasturi variativ o'quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat
hisoblanadi.
Ta'lim muassasalari Maktabgacha ta'lim vazirligi tomoni-dan tasdiqlangan
variativ o'quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega.
Ta'lim muassasasi Davlat o'quv dasturi asosida o'zining MTM ishchi o'quv
dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta'limmuassasasining ishchi o'quv dasturi
muassasa pedagoglari to-monidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va
amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadi.
Davlat o'quv dasturida MTMning quyidagi maqsad va vazi-falari belgilab berilgan:
bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalarni rivojlanishiga oid Davlat ta-lablari asosida hamda Davlat o'quv
dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay
shart- sharoitlar yaratish;
maktabgacha yoshdagi bolalarning o'quv-tarbiyaviy faoli-yatini tashkil qilish va
amalga oshirish;
bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida ota-onalar va jamiyatga tegishli bilimlar
berishni tashkil etish va amalga oshirish;
bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o'zaro hamkorlikni
tashkil qilish va amalga oshirish.
II bob - MTM ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillari deb nomlanib, u
quyidagilarni:
- MTM ta'lim jarayonining maqsadlari
- MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari
- Qo'shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish
- Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati
- Ota-onalar bilan hamkorlikni o'z ichiga oladi.
Davlat dasturida MTM ta'lim jarayonining maqsad va ta-moyillari aks
ettirilgan bo'lib:

- O'quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar va
rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar
yaratishdan iboratdir.
MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari:
bola huquqlari, o'ziga xos rivojlanish xususiyat va salohiyat- larini hisobga olish;
ta'lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o'zaro bog'liqligi;
bola salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyojlari, shu jumladan, uning
harakatlanish ehtiyojlarini qondirish;
bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo'llab-quvvatlash;
o'yin orqali ta'lim berish va rivojiantirish;
bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish;
bola uchun xavfsiz muhitni ta'minlash;
MTMning oila, mahalla va maktab bilan hamkorligi;
milliy madaniy an'analar qadriyatini oshirish va boshqa millatlar madaniyatiga
hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish;
Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati.
Maktabgacha ta'lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalarni
qo'llab-quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun
maktabgacha ta'lim muassasasi rahbari javobgar bo'ladi.
Zarurat tug'ilganda, pedagoglar tarkibi va maktabgacha ta'lim muassasasi
rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning
rivojlanishi) uchun o'quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi.
Ota-onalar bilan hamkorlik
Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun maktabgacha ta'lim
muassasasi ota-onalar bilan o'zaro ham-korlikning quyidagi shakllarini tashkil
qilishi mumkin:ota-onalarning maktabgacha ta'lim muassasasi borasidagi
fikrlarini hisobga olish;
ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish; ota-onalarni o'quv-
tarbiyaviy jarayonda faol qatnashisbga jalb etish;

ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini qo'llab-
quvvatlash.
Ill bob - Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy
yondashuv deb nomlanib, dastur majburiy 5 ta ta'lim sohasini o'z ichiga oladi.
«Jismoniy rivojlanish va sog'lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi
kompetensiyalari«Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Nutq,
muloqot, o'qish va yozish malakalari» sohasi kompe-tensiyalari
«Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari«Ijodiy rivojlanish»
sohasi kompetensiyalariMaktabgacha yoshdagi (6-7 yosh] bolaning umumiy
muhim kompetensiyalari
- Kompetensiya bolaning bilim, ko'nikma, malaka va qadriyatlari majmuidir.
Boshlang'ich kompetensiyalar, rivojlan-ish sohasidan qat'iy nazar, bola shaxsi
shakllanishi uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
- Kommunikativ kompetensiya - muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda
foydalana bilish ko'nikmasi.
- O'yin kompetensiyasi - bolaning o'yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba,
bilim va ko'nikmalardan ijodiy foydalanishi. O'quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos
hisoblanadi.
- Ijtimoiy kompetensiya - hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan
muloqotda axloq qoidalari va me'yorlariga rioya qilgan holda o'zini tutish
mahorati.
- Bilish kompetensiyasi - atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va
olingan bilim, ko'nikma, malaka va qadriyatlardan o'quv va amaliy vazifalarni hal
qilish uchun foydalanish.
VI - O'quv-tarbiyaviy faoliyat bobida O'zbekiston Respublikasidagi barcha
MTMlarda tashkil etiladigan o'quv va tarbiyaviy ishlarni tashkil etish masalalarini
o'z ichiga oladi.
Bunda MTMlarda o'quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish turlari yillik
mavzuviy va haftalik ish rejalari va tarbiyachi tomonidan rejalashtirishni amalga
oshirish yoritib beriladi.
O'quv-tarbiyaviy faoliyat «O'zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi
bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari» asosida amalga oshiriladi.

V bob Bolaning rivojlanish sohalari bo'yicha yutuqlari MTM pedagoglari
tomonidan bolaning rivojlanishini kuzatib borishxaritasi yiliga uch marta
to'ldiriladi (3 dan 7 yoshgacha bo'lgan davrni o'z ichiga olgan) shuningdek, 6-7
yoshdagi bolaning maktabga tayyorlik xaritasi ham to'ldiriladi. Bu xarita Davlat
dasturiga muvofiq bolar rivojlanishning beshta sohasi kompetensiyalari bo'yicha
kutilayotgan natijalar ifodalanadi.
VI - Rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish bobida Maktab-gacha ta'lim
muassasasida quyidagi mazmunda:
- ko'rgazmali-rivojlantiruvchi/
- madaniy-tarixiy qadriyatlar:
- milliy va mintaqaviy an'analar;
- tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo'lishi yoritiladi;
VII bob Ilovalarni o'z ichiga olib ushbu dasturni amaliyotda qo'llashning mazmun
va mohiyati yoritib beriladi.
Dastur - muhim vosita bo'lib, uning yordamida tarbiyachi-lar (mutaxassislar)
O'zbekiston Respublikasida ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojiga oid
Davlat talablariga muvofiq muayyan yosh guruhidagi bolalar uchun eng
maqbul va samarali shakllar, metodlar va ta'lim jarayonini tashkil qilish yo'llarini
belgilaydi.
Dastur uchta asosiy bo'limni qamrab oladi:maqsadli - bu tushuntirish xati
hamda dastur o'zlashtirilishining rejalashtirilayotgan natijalarini o'z ichiga
oladigan bo'lim;
mazmunli - bu Dasturning umumiy mazmunini ifodalov- chi va bolalar
shaxsining to'laqonli rivojlanishini ta'minlovchi bo'lim;
tashkiliy - bu Dasturning moddiy-texnik ta'minoti ta'rifini, ta'lim va tarbiyaning
metodik materiallar va vositalar bilan ta’minlanganligini, kun tartibini,
shuningdek, tadbirlar,
bayramlar, rivojlantiruvchi muhitni o'z ichiga oluvchi bo'lim.«Ilk qadam» dastur
nomining falsafiy mazmuni - bilimlar dunyosiga birinchi qadam, birinchi
muvaffaqiyat, go'zallik,yaxshilik, samimiylik - milliy va umuminsoniy
qadriyatlarni tarbiyalashning ilk asoslari.

Dasturning mazmuni - ijtimoiy hodisalar, inson va uning faoliyati, xulq-atvor
me’yorlari, san'atning janr va turlari, jonli va jonsiz tabiat, kattalar va tengdoshlar
bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qilish kabilardan tashkil topgan.
"Ilkqadam” dasturiga binoan maktabgacha ta'lim muassasasining turli yosh
guruhlaridagi: «Til va nutq», «Ilm-fan va tabiat», «Qurish-yasash,
konstruksiyalash+matematika», «San’at» «Syujet-rolli o'yinlar va
sahnalashtirish» faollik markazlari, bolalarni dialogik va monologik nutqini
rivojlantirishga, jamoa bo'lib birgalikda hamda mustaqil ishlashga, raqamlar, shakl
va vaqtni, elementar matematik hisoblashlarni bilishga, san'at va madaniyatga
qiziqish, ijodiy yondoshish kabilarga qaratilgan.Bu boradagi kuzatishlar va
ularning tahlili, katta yutuqlar bilan bir qatorda mavjud qiyinchiliklarni aniqlashga
va asosli ba'zi taklif lar kiritishga bizga imkon berdi.

3. “Ilk qadam” dasturi asosida Pedagogik jarayonni
rejalashtirish vazifalari
Maktabgacha ta'lim muassasasida ta'lim-tarbiyaviy ishni rejalashtirish
pedagoglar, tarbiyachi-metodist, mudira faoliyatining muhim turlaridan biridir.
Rejalashtirish - ta'lim-tarbiyaviy ishning zarur sharoit, foydalanadigan vosita,
ishning usul va metodlarini ko'rsatib, ta'lim-tarbiyaviy ish dasturini amalga
oshirish tartibi, izchilligini oldindan aniqlashdir.Maktabgacha pedagogika
maktabgacha ta'lim muassasasi ishini rejalashtirish mumkinligini va zarurligini
ta’kidlab, bunda u inson shaxsining shakllanishida ijtimoiy omillar, muhit va
tarbiyaning muhim ahamiyatga egaligi haqida asosiy qoidalarga tayanadi.
Rivojlanishning asosiy omiii bo'lgan tarbiya jarayonida bilim, aqliy va amaliy
malakalar hamda harakat usullarini bola tomonidan egallanishi amalga
oshiriladi. Tarbiyaning mazmunini uning maqsadi belgilaydi. Rejalashtirishning
maqsadi - «Maktabgacha ta'lim muassasasi ta'lim-tarbiya dasturi»ning bajarilishini
ta'minlashdir.Pedagogik jarayonni yagona bir butun sifatida tashkil etish vazifasi
rejalashtirishda yetakchi hisoblanadi,
Rejalashtirish pedagogik jarayonni yaxlit tashkil etishga: bolalar jamoasi va
ayrim bolalarni tarbiyalash vazifasini aniqlashga, bolalarni yoshga ko'ra
pedagogik ta’sir mazmunini va usullarini tanlashga, bolala^hayoti, faoliyat turlari,
rahbarlik metodlari va shu kabilarni tashkil etishning turli shakllaridan
foydalanishga yo'llangan bo'lishi kerak.
Maktabgacha ta'lim muassasalaridagi ta'lim-tarbiya ishlarini rejalashtirish
murakkab bo'lib, tarbiyachidan bolalarning ruhiy fiziologik taraqqiyot darajasi
to'g'risidagi bilimlarni,ta'lim-tarbiya dasturini, ta'lim va tarbiyaning metod va
usullarini bilishni taqozo etadi.
Reja bolalar bilan amalga oshiriladigan ta'lim-tarbiya ishlarigaoldindanpuxta
tayyorgarlik ko'rish metod vausullarni yaxshilab o'ylab olish, kerakli material va
jihozlarni tayyorlash imkonini yaratadi. Tarbiyachi rejalashtirgan hamma ishlar har
bir bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlashi lozim.
Shu bilan birga reja qotib qolgan narsa bo'lmay, vaziyatdan kelib chiqib, unga
o'zgarishlar kiritish mumkin.Shuning uchun MTMda bir-birini to'ldiradigan bir
necha xil reja tuziladi:

MTMning yillik rejasi, istiqbol rejasi va tarbiyachining kalendar rejasi. Yillik
reja asosan MTM mudirasi, metodist tarbiyachilar tomonidan tuzilib, bolalar
muassasasida amalga oshiriladigan barcha ishlarni o'z ichiga oladi.
Istiqbol rejasi 1-3 oyga mo'ljallangan bo'lib, undan ko'zlangan asosiy maqsad
bolalar bilan olib boriladigan ta'lim- tarbiya ishlarini tartibga solish va uning
ma'lum maqsadgaqaratilgan va samarali bo'lishini ta'minlashdir. Unda «MTMda
ta'lim-tarbiya dasturi»ning hamma bo'limlari o'z aksini topadi.Istiqbol rejasida
dasturning hamma bo'limlari bo'yicha amalga oshirilishi lozim bo'lgan ta'lim-
tarbiya ishlari tizimi bolalar faoliyatining hamma turlarida aniq mavzular bo'yicha
belgilab chiqiladi.
Kalendar reja 10-12 kunga tuziladi kun davomida amalga oshiriladigan ta'lim-
tarbiya mazmunini aks ettiradi. Uni tuzishda dastur talablari, bolalarning
rivojlanish va tarbiyalanish darajalari, maktabgacha ta'lim muassasasining ish
sharoiti hisobga olinadi.Kalendar rejaga bolalarning aniq bilim va tasavvurlarni
egallash jarayoni va ularda tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar to'g'risida
umumlashgan bilimlarni shakllantirish, bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni
o'stirish, axloqiy ongini shakllantirish, axloqiy xulq, odat va malakalarni egallashi
va boshqalar kiradi.
Kichik yoshdagi bolalar uchun to‘g’ri keladigan o‘quv rejasi qanday tarzda
bo'lishi kerakligi hali hamon turli xil mulohazalarga olib kelmoqda, biroq
shunisi aniq bo‘lmoqdaki, natijaning soddalashtirilgan choralari, faqat qisqa mudat
ichida o‘sishga qaratilgan bilim va uddalay olishlik kompitentlari, masalani
jiddiy tarzda baholay olmayapti.
MTM tarbiya dasturini yaxshi bilish kalendar rejani muvaffaqiyatli tuzishning
asosiy garovidir.Pedagog va psixolog olimlar olib borgan ilmiy tadqiqot
ishlarining xulosalari bolalarning malaka va ko'nikmalarni egallashi ma'lum
yosh bosqichida yuzaga kelishini ko'rsatdi.
Tarbiyachi xuddi mana shu davrni qo'ldan boy bermay, bolani har tomonlama
rivojlantirishga erishmog'i zarur.
Tarbiyachi o'zi ishlayotgan guruh, shuningdek, o'zidan oldingi va keyingi
guruhlar dasturi talablari va mazmunini yaxshi bilishi kerak. Masalan,
dasturning kichkina guruh bolalarini tevarak-atrof bilan tanishtirish bo'limida
bolalarni hayvonlar, o'simliklar va shunga o'xshashlar to'g'risidagi eng oddiy bilim
va tushunchalar bilan tanishtirish vazifasi belgilangan.O'rta guruhda dastur
bo'yicha bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish va narsa-buyumlarga, voqea-
hodisalarga nisbatan qiziqishini o'stirish va shu asosda eng oddiy tasavvur va

tushunchalar hosil qilish, eng muhimi esa, kuzatuvchanlikni, narsa va
buyumlar, voqea-hodisalar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni topa bilishga o'rgatish
bosh vazifa hisoblanadi. Katta va tayyorlov guruhi bolalarini narsa-buyumlar,
voqea- hodisalar to'g'risidagi haqiqiy tasavvur va tushunchalarini,
ularning tabiiy sabablar bilan bog'liq ekanligini shakllantirish dasturning muhim
vazifasidir.Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarga ta'lim-tarbiya berish ishini
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun dasturni yaxshi bilishning o'zi yetarli
emas, shu bilan birga, har bir bolaning shaxsini rivojiantirish yo'llarini yaxshi
bilish, bolaning bilim, malaka va ko'nikmalarni egallab olish qobiliyati har
xilligini ham e'tiborga olish kerak.
Tarbiyachining ishini muvaffaqiyatli rejalashtirishning yana bir zarurati - uning
metodik qo'Ilanma, pedagoglar kengashi, metodik birlashma, kurslarda va shunga
o'xshashlardan olgan tavsiyalardan keng foydalanishidir.
Kalendar rejani guruhda ishlovchi har ikkala tarbiyachi birgalashib bamaslahat
tuzishlari lozim. Tarbiyachilar vaqti- vaqti bilan bolalarning ishlarini tahlil
qilib borishlari lozim.
Kalendar reja bir-ikki haftaga tuziladi va tarbiyachining majburiy hujjati
hisoblanadi.
Dasturga muvofiq hamma ta’lim-tarbiya ishlari bolalar faoliyatining barcha
turlari: o'yin, mehnat, maishiy faoliyatva mashg'ulot orqali amalga oshiriladi.
Kalendar rejaning mazmuni bolalar faoliyatining hamma turlarida aks ettiriladi.
Kalendar rejani tarbiyachi kun tartibiga binoan tuzib chiqadi.
Bolalarning o'yini ham, mehnat mashg'uloti ham, maishiy faoliyati ham
tarbiyachining har kungi kalendar rejasidan o'rin olishi lozim.
Kalendar rejaning mazmuni va shakli bolalarning har tomonlama barkamol
shaxs bo'lib shakllanishi qay darajada borayotganligiga qarab baholanadi.
Ertalabki soatlarni rejalashtirish. Ertalabki soatlarda quyidagilar rejalashtiriladi:
1. Bolalarning og'zaki nutqini tuzatish va rivojiantirish:
a) kitoblar, o'yinchoqlar, bolaning dam olish kunini qanday o'tkazgani, uning oila
a'zolari - ota-onasi, opa-singlisi, aka- ukasi va shunga o'xshashlar to'g'risida
jamoa tarzida va yakka tartibda suhbatlar o'tkazish;
b) albomlar, jurnallar, yangi kitoblar, rassomlarning yangi asarlarini ko'rish;

v) she'rlarni takrorlash;
g) to'g'ri talaffuz qilishga o'rgatish, nutqning grammatik tuzilishini
shakllantiruvchi didaktik o'yinlar;
d) tovushlarni to'g'rilash bo'yicha yakka tartibda shug'ullanish.
2. Bolalarni kattalik, rang, vaqt, fazoviy masofa bilan tanishtirish bo'yicha
didaktik o'yinlarni rejalashtirish (kichik va o'rta guruhlarda).
3. Bolalar xohlagan faoliyat rejalashtiriladi. Bolalarning mustaqil
shug'ullanishlari uchun plastilin, bo'yoqlar, qalamlar, bo'yashlari uchun rasmli
kitobchalar va o'zlarining chizgan rasmlari beriladi.
4. Bolalar tomosha qilishlari uchun xalq o'yinchoqlari, kiyimlar, kashtalar,
idish-tovoqlar, narsa-buyumlar, milliy kiyimdagi qo'g'irchoqlar beriladi.
5. Bolalarni madaniy-gigiyenik malakalarga o'rgatish bo'yicha yakka tartibdagi
ishlar rejalashtiriladi, masalan,kichkina guruhda dastro'molchadan
foydalanishga o'rgatish bo'yicha didaktik o'yin o'tkaziladi.,
6. Koptokni dumalatish, gardishni aylantirish, tirmashib chiqish, sirpanib yurish
kabi asosiy harakatlarni rivojlantiruvchi ishlar rejalashtiriladi.
7. Ashula va raqsning ayrim qismlarini takrorlash reja- lashtiriladi.
8. Bolalarning o'yin faoliyatlari rejalashtiriladi:
a) qurilish o'yinlari rol, syujet bilan bog'liq qurilish o'yinlari rejalashtiriladi;
b) syujetli-rolli o'yinlar, turmushni aks ettiruvchi va boshqa shunga o'xshash
o'yinlar rejalashtiriladi;
v) stol usti bosma didaktik o'yinlari, so'zli buyumlar bilan o'ynaladigan
didaktik o'yinlar, ermak o'yinlar, xorovod o'yinlar, xalq didaktik o'yinlari
rejalashtiriladi. Bolalarning sezgisini, idrokini, tovushlarni idrok etishini, rang,
vaqt, didni, nutqni o'stiruvchi ishlar rejalashtiriladi. Dramalashtirish va
sport o'yinlari ham rejalashtiriladi.
9. Mehnatning turli xillari rejalashtiriladi:
a) tabiatdagi mehnat ko'chat o'tkazish, suv sepish, o'simlik va hayvonlarni
parvarish qilish va shu kabilar;

b) xo'jalik maishiy mehnat idishlarni yuvish, xonani yig'ishtirishtirish,
kitoblarni yopishtirish-yelimlash, o'simliklar bargini artish);
v) qo'l mehnati (tabiiy materiallar, daraxtlar mevasi, somonchalar, lattalar,
yog'och va kartondan har xil buyumlar yasash) har bir yosh guruhida mehnatning
qaysi turi o'tkazilishi dasturda ko'rsatilgan. Ertalab 2-3 xil faoliyat
rejalashtiriladi.
Ertalabki soatlarni rejalashtirishda shu kungi o'tkaziladigan mashg'ulotlar
e'tiborga olinadi. Mashg'ulotda biror narsa o'qib berish rejalashtirilgan bo'lsa,
ertalabki soatda rasm ko'rish, onasi to'g'risida so'zlab berish, o'qish
rejalashtirilmaydi, shu kuni ertalabki soatga mehnat, kattalik, shakl bilan
tanishtirish, tasviriy faoliyat rejalashtiriladi. Tarbiyachi har xil mashg'ulotlarni
rejalashtiradi; bolalarga yangi bilim beruvchimashg'ulotlar ularning olgan
bilimlarini, orttirgan tajribalarini mustahkamlovchi va tartibga soluvchi
mashg'ulotlar, kompleks mashg'ulotlar va hisobot-nazorat (tekshiruvchi)
mashg'ulotlari bo'ladi. Tarbiyachi o'zining kalendar rejasiga mashg'ulotning
nomi va dastur mazmunini yozib qo'yadi. Dastur mazmuniga mashg'ulotning
ta'lim-tarbiyaviy vazifalari va bolalar egallab olishlari, aniqlash va
mustahkamlash kerak bo'lgan bilim, malaka, ko'nikmalar hajmi ham yoziladi.
Mashg'ulotni rejalashtirish bolalar tomonidan ma’lum hajmdagi bilimlarni
egallash va kengaytirish imkoniyatini yaratibgina qolmay, shu bilan birga
ularning bilimlarini aniqlash, mustahkamlash, mustaqil faoliyatlarida qo'llash
imkonini beradi. Bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko'nikmalarning
hajmi mashg'ulotdan-mashg'ulotga kengaytirib, murakkablashtirib boriladi.
Masalan, tarbiyachi birinchi mashg'ulotdabolalarni uy hay vonlari bilan
tanishtiradi, bolalar ularni kuzatishadi, nomini aytishga o'rganadi. Keyingi
mashg'ulotda esa bu bilimlar mustahkamlanib, hayvonlarni kuzatish jarayonida
yangi bilimlar hosil bo'ladi. Bolalar bu hayvonlarning foydali belgilarini, xatti-
harakatini kuzatishsa, kelgusi mashg'ulotda bolalar uy hayvonini odamlar
qanday parvarish qilishi va bu parvarishga hayvonlar o'z «minnatdorchiligini»
qanday bildirishi to'g'risida gap boradi.
Dastur materialini o'rganish mashg'ulotdan-mashg'ulotga mana shu izchillik
bilan amalga oshirib boriladi. Bolalarning bilim, malaka va ko'nikmalarni
muvaffaqiyatli o'zlashtirishlari aksariyat hollarda tarbiyachining tayyorlagan
metod va usullariga, shart-sharoitga bog'liq bo'ladi. Bu yoshdagi
bolalarning yosh xususiyati asosan ko'rgazmali metoddan kuzatish namoyish
qilish metodi hikoya, suhbat, tushuntirish; amaliy metod mashq o'yindan

foydalanishni takrorlaydi.Har bir metod umumiy vazifani amalga oshirishga
qaratilgan yagona yo'l bo'lib, usullar yig'indisidan tashkil topadi. Hamma usullarni
shartli ravishda uchta guruhga bo'lish mumkin: ko'rgazmali (ko'rsatish),
og'zaki (savol, solishtirish, she'raytish, topishmoqdan foydalanish), amaliy
[topshiriq, o'yin, vaziyat usullari va boshqalar).
Bevosita faollashtiruvchi metodlardan tashqari bavosita metodlardan ham
foydalaniladi (eslatish, maslahat, tanbeh berish, tuzatish). Ko‘p hollarda metod
va usullardan kompleks tarzda foydalaniladi. Mashg'ulot vaqtida beriladigan
bilim, malaka va ko'nikmalarni bolalar yaxshi o'zlashtirib olishlari ularning
hissiy holatini ko'tarish uchun xizmat qiladi.Tarbiyachi o'zining kalendar rejasida
mashg'ulotda foydalaniladigan usulnigina yozib qolmasdan, shu bilan birga uning
mazmunini ham ochib yozishi kerak.
Bolalarga beriladigan savollarni ham qanday izchillikda berilsa, shunday yozib
qo'yish zarur. Agar tarbiyachi mashg'ulotda topishmoq yoki she'rdan parcha
keltirmoqchi bo'lsa, uning mazmunini yozib qo'ygan ma'qul. Solishtirishga
o'rgatishda qaysi buyumlardan, ularning qaysi belgisidan, qanday savollardan
foydalanish lozimligi ham yoziladi.
Tarbiyachining mashg'ulotni rejalashtirishdagi ba'zi bir metod va usullarini
ko'rib chiqamiz.
Tarbiyachi mashg'ulotga tayyorgarlik ko'rayotganda, albatta, yosh bolaning
tafakkuri ko'rgazmali-obrazli bo'lishini e'tiborga oladi va asosan mashg'ulotda
ko'rgazmali metodlarni rejalashtiradi. Kuzatish metodi tarbiyachi rahbarligida
kuzatilayotgan obyektni bolaning hissiy idrok qilishini ta'minlaydi. Narsa va
buyumlarni namoyish etish ham shunday ahamiyat kasb etadi. Ko'p
mashg'ulotlarda, ayniqsa, nutqni o'stirish mashg'ulotida tarbiyachining
hikoyasidan foydalaniladi. Bu bolalarga tanish bo'lgan badiiy asardan, tevarak-
atrofdagi hayotdan olingan voqea-hodisalarni tarbiyachi his-hayajon bilan jonli,
obrazli qilib bayon etishidir. Suhbat metodi ham rejalashtiriladi. Suhbat
bolalarga avval egallagan bilimlari bilan yangisini bog'lash imkonini yaratadi,
shuningdek, yangi bilimlarni o'zlashtirib olishlarini yengillashtiradi. Tarbiyachi
mashg'ulotlarda foydalanadigan so'zli metodda uning qiyinligini savollar tashkil
etadi, Savollarni bolalarning bilish jarayonlari: sezgi, idrok, tafakkurini
faollashtiradigan qilib tuzish kerak. Savollar bolalardan aqliy zo'r berishga,
sabab-natijalarni aniqlashga qaratilgan bo'lishi zarur.

Mashg'ulotlarda muammoli vaziyatlar yaratish ham bolaning fikrlash
faoliyatini kuchaytiradi, bilimlarni egallab olishini yengillashtiradi, ularning
fahm-farosatli, mustaqil fikrlaydigan bo'lishiga yordam beradi.
Mashg'ulotlarda solishtirish usulidan foydalanish insonning eng qimmatbaho aqliy
xazinasi bo'lib, u buyumlarni yaxshiroq o'rganish va tushunishga yordam beradi.
Kichik guruhlarda solishtiriladigan buyumlar bir-ikkitadan ko'p bo'lmaydi.
Tarbiyachi solishtirishni qanday izchillikda olib borishni o'zining kalendar
rejasida yozib qo'yadi.
O'rta guruhda solishtirishga mo'ljallangan buyumlardagi belgilar soni ko'payadi
va bolalardan buyumlarni kuzatib, ulardagi belgilarni ma'lum izchillikda bayon
qilish talab etiladi.
Katta va maktabga tayyorlov guruhlaridagi bolalardan faqat ular ko'rib turgan
buyumlarning belgilarini sanash bilan chegaralanib qolmay, ularni solishtirishda
tasavvurlaridan foydalanish ham talab etiladi.
Solishtirishning bu murakkab shakli bolalarning yoshiga mos bo'lib, ularning
aqliy rivojlanishlari uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Tarbiyachi mashg'ulotlarda o'yin usulidan keng foydalanadi, O'yin usuli
mashg'ulotning qiziqarliroq Jozibaliroqligini ta'minlaydi, mashg'ulot jarayonida
yuzaga keladigan qiyinchiliklarni bola osonlik bilan yengadi.
Mashg'ulot rejasida bolalarning xulq-atvori, qiziqishi, rivojlanish darajasiga
qarab yakka tartibdagi ishlar ham rejalashtiriladi. Umumiy rivojlanishi biroz
orqada qolayotgan, diqqati tarqoq, o'ziga ishonchi yo'q yoki o'zi to'g'risida yuqori
fikrli bolalarga ko'proq e'tibor berish kerak.
Shunday qilib, kalendar rejaga mashg'ulotning dastur mazmuni, metodik usul
unga kerakli ko'rgazma va tarqatma materiallar, bolalar bilan individual ishlash
rejalashtiriladi.
Sayrni rejalashtirish.
1. Tabiatdagi, ijtimoiy hayotdagi voqea-hodisalarni kuzatish rejalashtiriladi.
Masalan: harakatlanayotgan transportni, bayramga bezatilgan ko'chani,
farroshning ishini va shunga o'xshashlarni kuzatish; barg yozayotgan, gullab
turgan o'simliklarni, yog'ayotgan qor va hokazolarni kuzatish rejalashtiriladi.
Bular haftasiga 5-6 marta kuzatiladi. Ob- havoni kuzatishni oldindan
rejalashtirib bo'lmaydi. Bu kalendar rejaga quyidagicha yoziladi: yaqin orada

(hafta davomida) qor yog'ishini kuzatish. Bu tadbir o'tkaziladigan mashg'ulot bilan
uzviy bog'liq bo'lishi kerak.
2. Qoidali o'yinlarning ta'lim-tarbiyaviy vazifasi ko'rsatilgan holda rejalashtiriladi.
Kichik guruhda bitta yangi o'yin yoki tanish o'yinni rejalashtirish mumkin
katta guruhda ham bolalarga tanish bo'lgan 2 o'yinni sayrning boshida va oxirida
rejalashtirgan ma’qul.
3. Bolalarning maydonchadagi, polizdagi mehnati rejalashtiriladi:
a) tabiatdagi mehnat (daraxt o'tkazish, suv quyish, chopiq qilish, o'simlik
urug'ini terish, hayvonlarni parvarish qilish va hokazolar);
b) maishiy-xo'jalik mehnati (barglarniyig'ish, qornitozalash, ay vonchani supurish,
qafasni tozalash, yo'lkalarga qum sepish va shunga o'xshashlar).
4. Bolalar bilan olib boriladigan yakka tartibdagi ishlar: jismoniy tarbiyadan
asosiy harakatlarni mashq qildirish, san'at, ona tilini o'rganish va boshqalar.
Asosiy harakatlarni mashq qildirish bo'yicha tadbirlar yil fasllariga qarab
tanlanadi, masalan, qishda yugurish, sakrash, yurish kabi ishlar rejalashtiriladi;
emaklab, sirpanib yurish, gimnastika narvonchasidagi muvozanatni saqlashga
o'rgatuvchi mashqlar rejalashtirilmaydi.
5. Sport o'yinlari (voleybol, stol tennisi, badminton va shunga o'xshashlar),
sport ermak o'yinlari (chang'i, konki,chana, velosiped va boshqalar).
6. Maqsadli sayrlar maydoncha bo'ylab va maydonchadan tashqariga
o'tkaziladi. Avval ekskursiyaga borib kelingan joyga maqsadli sayr uyushtiriladi.
(Masalan, bahorda mana shu o'tloqqa kelgan edik, shu vaqtgacha ko'p narsalar
o'zgaribdi]
7. Qurilish o'yinlari va ularga kerakli materiallar, qurollar sayrda bolalarning
syujetli-rolli o'yinlari yuzaga kelish va rivojlanishi, o'yin harakatlariga
bolalarni o'rgatish usullari ham rejalashtiriladi. Tarbiyachi kalendar rejasi o'yin
uchun olib chiqiladigan o'yinchoqlarni, ularning ayrimlarini ham ko'rsatadi.
Sayrga chiqishdan oldin tarbiyachi bugun sayr vaqtida nima bilan
shug'ullanishlari, qanday mehnat faoliyatini bajarishlari yoki qanday o'yin
materiallarini olib chiqishlari kerakligi to'g'risida bolalar bilan gaplashib oladi.
Kunning ikkinchi yarmini rejalashtirish. Kunning ikkinchi yarmi ikki qismdan
iborat: guruhdagi va sayrdagi ishlar kunning ikkinchi yarmida bolalarning
guruhdagi o'yin faoliyati rejalashtiriladi.

Uyqudan keyingi o'yin uchun kichik guruhda - 45daqiqa,
o'rta guruhda 1 soat, katta guruhda - lsoat,
tayyorlovguruhida -1,5 soat ajratiladi.
Syujetli-rolli o'yinlar ham rejalashtiriladi (faqat nomigina yoziladi]. Rejada,
shuningdek, stol usti bosma o'yinlari, didaktik o'yinlar ham mo'ljallanadi.
Rejaga stol usti bosma o'yinlari qoidasi, tushuntirilishi ham yoziladi. Bu
vaqtda dramalashtirilgan o'yinlar ham rejalashtiriladi.
Tarbiyachi qurilish o'yinlarida o'zining qatnashishini ham rejaga yozib qo'yadi.
Unda tarbiyachining bolalar bilan atributlar yasashi ham mo'ljallanadi.
Kechqurunga ko'ngil ochish o'yinlarini rejalashtirish mumkin. U haftasiga bir
marta o'tkaziladi. Katta va tayyorlov guruhida kitoblarni bir necha kun davomida
o'qib berish ham rejalashtiriladi. Tarbiyachi har gal o'qishdan oldin "O'tgan gal
men sizlarga nima o'qib bergan edim", deydi. Bolalar buni esga tushirib, so'zlab
berishadi. Tarbiyachi savollar bilan yordam berib turadi.
Kunning ikkinchi yarmida asosan bolalarning xilma-xil o'yin faoliyatlari tashkil
etiladi. Bolalarning syujetli-rolli o'yinlari uchun sharoit yaratish, o'yinchoqlar
bilan o'ynashga o'rgatish va boshqalar kalendar rejasiga yoziladi. O'yinda
tarbiyachining qatnashishi ham rejada qayd etiladi. Bu bolalar o'yinini tashkil etish
va unga tarbiyachining rahbarlik qilishi uchun shart- sharoit yaratadi.
Katta va tayyorlov guruhlarida tarbiyachining bolalar o'yiniga rahbarligi
o'zgarib, bevosita rahbarlikdan bavosita rahbarlikka o'tadi, tarbiyachi
bolalarning mustaqil faoliyatlarini rag'batlantiradi. Tarbiyachi qurilish materiallari
bilan o'ynaladigan o'yinlarni, sahnalashtirilgan va qoidali o'yinlarni ham
rejalashtiradi.
Kunduzgi uyqudan keyin guruh xonasini yig'ishtirish, yirtilgan kitoblarni
ta'mirlash, qo'g'irchoq kiyimini yuvish, kichik bolalar uchun o'yinchoqlar
yasab berish, o'simlik va hayvonlarni parvarish qilish kabi mehnat faoliyati
rejalashtiriladi. Tarbiyachi, shuningdek, ko'ngilochar o'yinlarni ham unutmaydi.
Bunga qo'g'irchoq, soya teatri, konsertlar, sport, musiqa va badiiy ko'ngil ochish
soatlari, musiqa eshitish va shunga o'xshashlar kiradi. Tarbiyachi badiiy
asarlarni o'qib berish, klassik va zamonaviy rassomlarning rasmlarini tomosha
qilishni ham esdan chiqarmaydi. Kunning ikkinchi yarmida har kuni sayr
o'tkaziladi, uning mazmuniga harakatli va ijodiy o'yinlar, mehnat faoliyati kiradi.

Buyumlarni, ijtimoiy hayot voqealarini kuzatish, jonli obyekt bilan muloqotda
bo'lish ham kalendar rejasidan o'rin egallashi kerak.Tarbiyachi bolalarning
o'zlari qiziqqan faoliyat bilan shug'ullanishlari uchun shart-sharoit yaratadi.
Reja kun davomida har bir bola mazmunli, qiziqarli faoliyat bilan
shug'ullanadigan qilib tuzilishi kerak.

4. “Ilk qadam” dasturi orqali Ta`lim- tarbiya
ishlarini rejalashtirish mazmuni.
Ta'lim-tarbiyaviy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish
turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, ularda madaniy-gigiyenik
malakalarni shakllantirish, bolalar mehnati va o'yinlariga rahbarlik usullari,
bolaning bo'sh vaqti, ko'ngilochar daqiqalarni tashkil etish, shuningdek, ota-
onalar bilan ishlash turlari rejalashtirilishi lozim.
O'qitishning har bir bolimiga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda bilimlarni
egallashning asosiy bosqichlari hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmunining
takrorlanishi, ularni sekin-asta murakkablashtirish nazarda tutiladi.
Istalgan bo'limga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda mazkur bo'lim bilan
bog'langan asosiy ta'lim-tarbiyaviy masalalardan tashqari dasturning boshqa
boTimlaridan ayrim masalalarni kiritish kerak. Mashg'ulotlarni bunday
yaxlitlash ularni rivojlantiruvchi samarasini oshiradi.
Ta’lim-tarbiyaviy ishlar mashg'ulotlardan tashqarida: kundalik turmush, o'yin,
mehnatda ham davom ettiriladi. Rejada bolaning xulq-atvorini: bir-birlariga
xayrixohlik munosabatini, bir-birining o'yiniga qiziqishlari bilan hisoblashishni,
yuzaga kelgan nizolarni haqgo'ylikbilan hal qilish kabilarni tarbiyalash vazifalari
nazarda tutiladi.
Rejada o'yinda bolalarni o'zaro munosabatlari va xulq- atvorlarini tarbiyalash
vazifasini kiritib, tarbiyachi bolalar o'yinlarining mazmunini, ularning o'ynash
ko'nikmalarini hisobga oladi. Kun davomida tarbiyachi xilma-xil harakatli va
didaktik o'yinlarni uyushtiradi, ularga rahbarlik rejalashtiradi.Bolalarning mehnat
faoliyatlarini tashkil etish shakllariga doir rejalashtirish muhimdir. Mehnatni
tashkil etish shakli sifatida barcha guruhlarda topshiriqlardan foydalaniladi.
O'z mazmuniga ko'ra topshiriqlar turlicha bo'lishi mumkin. Tarbiyachining ish
rejasida yangi topshiriq mazmuniniqayd etish, so'ngra uni bajarishga jalb
etiladigan bolalar ismlarini ko'rsatish maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachi bolalar
navbatchiligiga rahbarlikni rejalashtirar ekan, tarbiyachi mehnat hajmi va
mazmunini, bolalarga navbatchilik vazifalarini tanishtirishda foydalanadigan
jihoz, metod va usullarni ko'rsatadi.

Rejada bolalarning jamoa shaklidagi mehnatlarini tashkil qilish mazmuni va
tarkibi, o'tkazish vaqti ko'rsatiladi. Zarur jihozlar belgilanadi va joylashtiriladi,
Mustaqillik bayramlari, mustaqil yurtimizdagi muhim sanalar va hodisalar
bilan bog’liq bayramlar, maktabgacha ta'lim muassasasida bolalarga Vatanga
muhabbat, baynalminal hislarni tarbiyalash, ularni xalqimizning boy milliy va
umumbashariy qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadida bayram ertaliklari
o'tkaziladi. Bayramlarni tarbiyaning muhim vositasi sifatida puxta rejalashtirish
lozim. Rejada muassasaning butun jamoasi, bolalarning tayyorlarligi aks
ettiriladi. Pedagogik kengashda bayram ssenariysi ishlab chiqiladi va
tasdiqlanadi.Maktabgacha ta'lim muassasasi ota-onalar o'rtasida pedagogik
targ'ibotni amalga oshiradi. Ularni oila va maktabgacha ta'lim muassasasining
bolalarga ta’sir ko'rsatishda hamkorlikni yo'lga qo'yish maqsadlarida ta'lim-
tarbiyaviy ish mazmuni bilan tanishtiradi. Bolalarni oilada tarbiyalashning
ilg'or usullarini o'rganadi, umumlashtiradi va tarqatadi. Bu ish izchil tarzda amalga
oshiriladi va maktabgacha ta'lim muassasasi mudirasi tomonidan yillik rejada,
tarbiyachi tomonidan ham rejalashtiriladi. Ishni tashkil etish usullari
quyidagilarni: ota-onalar majlisi, bola oilasiga borishni, ochiq eshiklar kunini,
mashg'ulotlar o'tkazishni, bolalar ishlari bo'yicha ko'rgazmalar tashkil etishni
nazarda tutadi.Ta'lim-tarbiya ishlarini rejalashtirish shakllarini ilova etamiz.
Ilova
Yilik reja
1. Hisobot.
2. MTMning yildagi asosiy o'quv vazifalari.
3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tadbirlari (tarbiyachilarning ilg'or ish
tajribalarini ommalashtirish, tarbiyachilarni metod birlashmalarga olib borish).
4. Nazariy-amaliy seminarda qatnashish.
5. MTM pedagogik jamoasi ro'yxati.
6. Pedagoglarning siyosiy ongini oshirish (Prezident farmonlari, gazeta,
Konstitutsiya).
7. Malakka oshirish rejasi (Tarbiyachining F.I.Sh., yili).
8. Pedagogik kengash (yillik rejani muhokamasi, yangi o'quv yiliga
tayyorgarlik haqida tarbiyachi hisoboti, pedagogik kadrlarni guruhlarga
taqsimlash, ochiq mashg'ulotlar tahlili).

9. Amaliy, nazariy seminar (bolalarda uchraydigan kasalliklar, aqliy
rivojlanish).
10. Tarbiyachilar uchun maslahatlar.
11. Yosh mutaxassislar bilan ishlash (F.I.Sh.).
12. Tashkiliy ishlar (ko'rik tanlovlarda qatnashish: «Yil tarbiyachisi»,
«Chaqqon ona», «Sog'lomjon, polvonjon»).
13. yilda o'tgan tadbirlar.
14. Pedagogik jarayonni jamoa bilan kuzatish (katta guruhlarda ekologik
tarbiya).
15. MTM va maktab hamkorligi (maktabning yangi o'quv yilining
boshlanishidagi marosimida qatnashish, tayyorlov guruhlari boialarini maktab
binosi bilan tanishtirish, o'qituvchisi bilan bolalarni o'zlashtirishi haqida
suhbat; «Alifbe» bayramida qatnashish, «Xayrbog'cha, salom maktab»).
16. Kam ta’minlangan oila bolalari bilan ishlash.
17. Umumiy ota-onalar yig'ini (ota-onalar komitetini saylash, yillik ish reja
bilan tanishtirish, to'garaklar haqida).
18. Har bir yosh guruhda ota-onalar yig'ilishi.
19. Yozgi sog'lomlashtirish va tibbiy ishlar rejasi.
20. Ilg'or tajribalarni o'rganish (tarbiyachi F.I.Sh.ni
469ommalashtirish, masalan, ota-onalar bilan ishlash uslublarini o'rganish).
21. To'garaklar ish rejasi.
22. Xo'jalik-maishiy ishlar (idishlar, o'yinchoqlar, jihozlar bilan
ta'minlanganligi).
23. Sog'lom avlod dasturini amalga oshirish.
24. Ochiq eshiklar kuni: sentyabr, dekabr, aprel,
iyun. Kundalik rejaning tuzilishi
1. Ertalabki soat
1. Suhbat (mavzu).

2. O'yinlar (mavzu).
3. Mustaqil faoliyat.
4. Mehnat.
5. Bolalar bilan yakka tartibda ishlash.
2. Mashg'ulotlar
1. Mashg'ulot yo'nalishi, mavzu va maqsadi.
2. Zaruriy jihoz va ko'rgazmali qurollar.
3. Mashg'ulotningborishi (tarkibiy
qismlari). 3, Sayr
1. Kuzatish.
2. Harakatli o'yin.
3. Ixtiyoriy o'yinlar.
4. Mehnat.
5. Tinch o'yin.(Sayr qismlarining ketma-ketligi olingan mavzuga qarab o'zgarishi
mumkin)
4. Kunning2-yarmi
1. Yakka tartibda ishlash.
2. Ifodali o'qish va suhbat.
3. O'yinlar (ta'limiy, stol ustida, voqeaband, ixtiyoriy, sahnalashtirilgan).
4. Ko'ngilochar soatlar (har oyda 1-2 m arta).
5. Kechki sayr
1. Ixtiyoriy kuzatish.
2. Ixtiyoriy o'yinlar.
3. Ota-onalar bilan ishlash.
Maktabgacha ta'lim muassasasida ta'lim-tarbiya jarayonini

rejalashtirish tarbiyachidan tegishli tayyorgarlikni talab etadigan ancha
murakkab ishdir. Tarbiyachi bolaning psixik- fiziologik rivojlanish darajasini,
«Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo'yiladigan davlat talablari»ni
hamda u asosida yaratilgan ta'lim-tarbiya dasturini yaxshi bilishi kerak. Reja
tarbiyachiga dastur talablarini bir yilga bir tekisda taqsimlashga yordam beradi
hamda taTim-tarbiya berish va tarbiyalashning usullarini oldindan o'ylab olish,
maqsadni aniqroq ko'rish imkonini beradi. Reja bo'lsa, tarbiyachi bugun nima ish
qilishi va qanday qilishini, qaysi qo'llanmalardan foydalanishni biladi.Ta'lim-
tarbiyaviy ish rejasi tarbiyachi tomonidan tuziladi. Reja oy boshlanishidan besh
kun avval metodistga tasdiqlash uchun beriladi, oylik ish reja daftarida, avvalo,
haftalik mashg'ulotlar jadvali, bir oylik rejaning taqsimoti beriladi. Har o'n besh
kunga mo'ljallangan badantarbiya mashqlari, ota- onalar bilan ishlash rejasi va
kundalik faoliyatining yuritilishi ochib beriladi. Kundalik faoliyatda ertalabki soat,
mashg'ulot, sayr, kunning 2-yarmida belgilangan vazifalar to'liq yoritiladi.
Davomat daftari.
Davomat daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan, rahbar tomonidan imzolangan
bo'lishi kerak. Kundalik davomat tarbiyachi tomonidan bolalarning soni
yozilgandan so'ng tasdiqlanadi, imzolanadi. Davomat har oyda yopiladi.
Filtr daftari.
Ta'lim-tarbiyaviy ish rejasi Filtr daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan,
imzolangan bo'lishi kerak.
Ota-onalar haqida ma'lumot daftari.
Patronaj daftar.
Patronaj daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan,
imzolangan bo'lishi kerak.
O'z ustida ishlash daftari.
O'z ustida ishlash daftari uch yo'nalishda olib boriladi:
A] Siyosiy o'qish.
B) Yangi metodik qo'llanmlar bilan tanishib borish.
V) Ilg'or ish tajribani o'rganish.

Kichik guruh bolalarida mashg`ulotga qiziqish uyg`otish uchun bolalarni
qiziqtiradigan mazmundagi, kutilmagan, topishmoqli usullardan foydalanadi.
«Quloq solinglar-chi, kimdir eshik qoqyapti! Bu qo`g`irchoq biznikiga mehmonga
kelibda», - deb mashg`ulotni boshlash mumkun. Bolalarning narsalar va ularning
nimaga ishlatilishi to`g`risidagi tasavvurini tartibga solivchi mashg`ulot manna
shunday boshlanadi.
Katta guruhlarda qanday mashg`ulot bo`lishini tarbiyachi bolalarga oldindan aytib
quydi. Bu bolalarning bo`lajak mashg`ulotga qiziqishini orttiradi. Masalan,
mustaqillik maydoniga ekskursiyaga borishni bolalarga bir hafta oldin aytib o`tadi
va ularga rasimlarni ko`ribshni, ota-onasi bilan sayr qilganda nimalarni ko`rganini
eslashni taklif etadi. Bolalar bu kunni zo`r qiziqish bilan kutishadi.
Katta va tayyorlov guruhlaridagi bolalar mashg`ulotning zarurligi va
majburiyligini tushinishlari, unga ongli ravishda tayyorlanishlari zarur.
Asosiy qism. Mashg`ulotda bolalarga Yangi bilim beriladi, topshiriqni bajarish
yuzasidan yo`l-yo`riq ko`rsatiladi, qiynalgan bolalarga yordam berilajdi. Bolalar
bilan bo`ladigan jamochilik munosa`atlarini alohida munosabat bilan qo`shib olib
boriladi. Topshiriqni bajarishni hamma bolalar uddalay olishlari uchun tarbiyachi
har xil metod va usullarni qo`llaydi.
Mashg`ulotning boshlanishidanoq bolalarning diqqatini tashkileta bilishi kerak. Bu
bolalar lodiga qo`yilgan aqliy vazifaga bog`liq. Bolalarga qanday ishlar olib borish
zarurligi ko`rsatiladi va tushuntiriladi, ularni ayrim bolalarga alohida takrorlash
shart emas, balki hamma bolalarni e`tibor bilan eshitib o`tirishga o`rgatish kerak.
Zarurat tug`ilsagina takrorlash mumkin.
Bog`chadagi bolalr o`qish, yozishni bilmaganligi uchun o`tilgan materialni
qaytarib mustahkamlay olmaydilar, shuning uchun bolalarga berilgan bilimni
mustahkamlash uchun tarbiyachi takrorlash va mashq qildirish usullaridan
foydalanadi. Mexanik qaytarish, yodlatishdan qochish kerak, chunki anglab
olinmagan material tezda esdan chiqadi.
Qaytarish, mashq qildirishda tarbiyachi fikrlarni to`ldirib, tartibga solib boradi, bu
bolalrda bilimga qiziqish uyg`otadi vash u narsa to`g`risidagi tasavvur va
tushunchalarini chuqirlashtiradi. Mashg`ulotni dastur maqsad va bolalar yoshiga
qarab mustahkamlashning har xil usullari qo`llaniladi.
Bolalar o`zlashtirib olishi va javob qilishi kerak bo`lgan materil so`z orqali amalga
oshiriladi. Shuning uchun u yoki bu ishni bajarishda bolalrdan uni qanday amalga

oshirmoqchi ekanini so`z bilan tushuntirib berish talab etiladi (masalan, son-
saanoqqa o`rgatishda, qurish-yasashda, rasm chizganda qanday tartib bilan
bajarishi, buning uchun qanday materialdan foydalanishini tushuntirib berishi talab
etiladi).
Mutahkamlash jarayonida didaktik material bilan bajariladigan mashq aqliy
vazifani o`z ichiga olsa, bolalrda mustaqillikni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega
bo`ladi.
Masalan, son-sanoq mashg`ulotilda bolalr sanash materiali bilan o`zlari mashqlarni
mustaqil bajarishadi: tarbiyachining topshiriqiga qarab narsalar sonini
kamaytirishadi yoki ko`paytirishadi. Buning uchun o`yinchoqlardan ham
foydalanish mumkun.
Mashg`ulot davomida pedagog hamma bolalar faol qatnashishini va ishni o`z
vaqtida puxta amalga oshirishlarini nazorat qilib boradi. Agar mashg`ulot yakka
tartibda olib boriladigan bo`lsa (rasm, loy va plastilindan narsalar yasash, qurish-
yasash, konstruktsiyalash), bolalar ishni har xil vaqitda bajarganliklari uchun
tarbiyachi mashg`ulot tugashga bir necha daqiqa qolganda mashg`ulotni tugatish
kerakligi to`g`risida ularni ogohlantiradi.
Mashg`ulotni tugatayotib, tarbiyachi o`tkaziladi mashg`ulotga yakun yasaydi:
bajarilgan ishni bolalar bilan birgalikda baholaydi, bolalarning mashg`ulotda
qatnashganini gapiradi, ba`zan kegusi mashg`ulotda nimalar o`tishlarini aytadi.
Bolalarning o`qiv faoliyatini yaxshi egallab olishlari ular bilimini to`g`ri
baholashga bog`liq.
Qo`yilgan vazifaning bajarilshiga qarab baho berilishi kerak. Bolaning ishini
to`g`ri baholab, «to`g`ri» yoki «noto`g`ri» deyshi bola uchun oddiy maxtovdan
ancha qimmatlidir.
Ish qanchalik yaxshi tahlil qilsa, u bolaning kelgusida ishini tuzatib olishiga
yaxshiroq imkoniyat yaratadi.
Mashg`ulotlardan keyin tarbiyachi bolalarni o`yinga taklif etadi, boshqa
mashg`ulot bo`lmasa, sayirga tayorlanishada.
Mashg`ulotda tarbiyachining bolalarga qo`yadigan talabi ularning yoshi va
imkonyatlarga mos bo`lishi kerak. Birinchi kichik guruh bolalarini enaga qarab
turadi. Tarbiyachi mashg`ulot paytida hamma bolalarning faol qatishishlariga
haraka qiladi: savolga to`g`ri javob berishlarini ko`rsatilgan narsaning nomini
aytishlarini, rasm chizishlarini, narsa yasashlari va hokazolarni kuzatadi.

Agar bolalar ikkinchi kichik guruhga yangi kelgan bo`lishsa, dastlabki 1-2 haftada
tarbiyachi faqat xohlagan bolalar bilangina mashg`ulot o`tkazadi: bolalar yangi
sharoitni yaxshi o`zlashtirib olganlaridan keyingina hamma bolalar bilan
mashg`ulot o`tkaziladi.
Dastlabki mashg`ulotlarda tarbiyachi bolalarni guruh xonasi, qo`g`irchoq va
o`yinchoqlar bilan tanishtiradi. Qo`g`irchoqar yardamida mashg`ulot o`tkazadi.
Tarbiyachi avval bolalarda mashg`ulotka qiziqish uyg`otadi, keyin esa
mashg`ulotning hamma uchun majburiy ekanligini sekin-asta bolalar ongiga
singdirib boradi.
Sekin-asts mashg`ulot bolalar xulqiga moslab murakkablashtirib boriladi. Ular
mashg`ulot paytida axloq qoidalarini egallab oladilar to`g`ri o`tirish,
chalg`imaslik, tarbiyachi va o`rtoqlarini diqqat Bilan eshitish, tarbiyachi
so`ragandagina jovob berganda o`rnidan turish,kerak bo`lsa stolning oldiga
borish va qokazolarni o`rganadilar.
Katta bolalar o`zlarini tez tashkil eta bilishlari lozim: bir faoliyatdan ikkinchi
faoliyatga osonlik bilan o`tishlari, mashg`ulot vaqtida ish joylarini ozoda
saqlashlari, rasmga qarab so`zlaganda ko`rsatkichdan foydalanishlari, jovab
berganda gavdalarini to`g`ri tutib turishlari, nutqlari tushunarli bo`lishi, etarli
darajada baland ovozda gapirishlari, to`la javob berishilari, mashg`ulotdan
keyin o`z ish joylarini yig`ishtirib qo`yishlari kerak.
Mashg`ulot paytida talabani bajarish axloq normasiga aylanib qolishi kerek. Bu
ikki narsa asosida shakllanadi, birinchisi tarbiyachining obro`siga asoslanilsa,
ikkinchisi ma`lum talabning rivojlanishi bilan (uqib olish va bajarish uchun
eshitish kerek, qiziqarli bajarish zarur) amalga oshiriladi. Tashqaridan qaraganda
bolalar xulqida hech qanday farq ko`rinmaydi – bu odatdagi intizomgi
bo`ysunishning natijasi, ikkinchidan, bu o`quv faoliyati rivojlanganligining belgisi,
ta`limning ta`siridir.
Mashg`ulotda axloq qoidalariga rioya qilish bolalarni maktabga tayyorlashda katta
ahamiyatga ega bo`lib, maktab ta`limiga madaniy tayyorgarlikning hissiy- axloqiy
qisim hisoblanadi.
Mashg`ulotning sifativa uning natijasi tarbiyachining unga qanday tayyorgarlik
ko`rganiga bog`liq. Mashg`ulotga tayyorlanish mazmuniga quydagilar kiradi:
mashg`ulotni rejalashtirish, kerakli jihozlarni tayyorlab qo`yish, bolalarni
mashg`ulotga tayyorlash.

Tarbiyachi bir bo`limdan bitta emas, balki butun bir mashg`ulotlar sistemasini
rejalashtirgandagina ma`lum natijaga erishishi mumkin. Masalan: «Kiyim qanday
tikiladi?» mavzusini rejalashtirishda bir qancha mashg`ulotlarni belgilab chiqadi:
kiyimni qanday tikish to`g`risida gapiradi va tikish uchun kerakli narsajlarni
ko`rsatadi; yaqinroqdagi atel`ega ekuskursiyaga boriladi, gazlamalar to`g`risida
suhbat o`tkaziladi. Birinchi mashg`ulotda bolalarning tikish va kiyish to`g`risidagi
bilimlari aniqlanadi; bolalar tikuv mashinasi va tikish uchun kerak bo`ladigan
boshqa asboblar bilan tanishishadi; tarbiyachi bolalarga ularni ko`rsatib, gapirib
beradi, qisman tikish jarayonini ko`rsatadi.
Ikkinchi mashg`ulotda bolalar atel`edagi asbob-anjomlarni, tikuvchilarning ish
jarayonini kuzatishadi, texnik moslamalar (elektr tikuo` mashinalari,
dazmollaydigan mexanik presslar, elektr qaychilar) bilan tanishishiadi va qanday
kiyimlar tikilishini bilib olishadi. Uchinichi mashg`ulotda bolalar har xil matodan
tikilgan kiyimlar bilan tanishib, ularni bir-biridan farqlashga o`rgatiladi.
Shunday qilib, tarbiyachi har bir mashg`ulot mazmunini konkretlashtiradi, bajarish
usullarini tanlaydi, bunday albatta bolalarning yoshi vaimkoniyatlari e`tiborga
olinadi.
Ba`zi bir mashg`ulotlarga oldindan tayyorgarlik ko`riladi va urejada ham aks
ettiriladi. Masalan, «Bizning bayram» degan mavzudagi rasm mashg`ulotlardan
oldin bolalar bilan bayramona bezatilgan ko`chalarga sayr uyushtirish, rasmlarni
ko`rish, oynai jahon orqali ko`rsatilgan bayram eshittirishlari bo`yicha suhbat
o`tkazish mumkin. Tayyorgarlik ishlari bolalarning mashg`ulotga hissiyot
tayyorgarligini ta`minlaydi. Tarbiyachi mashg`ulotning borishini balafsil o`ylab
ko`radi. Unga ajratilgan vaqtdan samarali foydalanishga intiladi.
Masalan, yuqorida aytib o`tilgan «Kiyim qanday tikiladi?» mavzusiga oid birinchi
mashg`uotnig borishi quyidagicha bo`lishi mumkin; pedagog bolalarga bir-
birlarining kiyim-boshlarini ko`zdan kechirish va bu haqda gapirib berishni taklif
etadi. Agar 3 - 4 boladan so`ralsa, bunga 3 - 4 daqiqa kerak bo`ladi. Keyin
tarbiyachi: Kiyimlaringizni kim tikib bergan? Keyin
tarbiyachi:
«Kiyimlariningzni kim tikib bergan?», «Magazindan tayyor holda sotip olinadigan
kiyimlar qaaerda tikilishini kim biladi?», «Tikish uchun qanday buyumlar kerak?»
degan savollarni beradi. Bu savollarga javob berish ham 3 – 4 daqiqa vaqtni oladi.
Shundan keyin bolalarga gazlama, andaza, qayshi, santimert, igna, angishvona,
tikuv mashinasini ko`zdan kechirish va har bir buyumning vazifasini so`zlab berish

taklif etiladi. Bunga 8 – 10 daqiqa vaqt ketadi. Shu mashg`ulotning o`zida
tarbiyachi
qo`yirchog` kiyimt tikishning ayrim jarayonlarini, andaza bo`yicha fartukni bichib
olish, tikuv mashinasida cho`ntakni tikish, qo`lda tugmalarni qada shva tikishdagi
ketma-ketlik haqida gapirib berishi kerak. Bo`nday mashqulotga 20 – 25 daqiqa
davom etadi.
Mashg`ulotga tayyorgarlik ko`rishda tarbiyachi tegishli metodik adabiyotlardan
foydalanadi.
Murakkab mashg`ulotlarga tayyorgarlanish konspekt tuzishni taqozo etadi. Unda
mashg`ulotlarga mazmuni (ta`lim va tarbiyaviy vazifalar), tayyorlanishi kerak
bo`lgan jiqozlar, bolalar bilan olib boriladigan dastlabki ishlar bilan olib
boriladigan dastlabki ishlar (agar bunga zarurat bo`lsa), mashg`ulotning borishi va
tarbiyachi foydalanadigan metodik usullar ko`rsatiladi. Mashg`ulot japayonini
bayon etib yozishda mashg`ulotning boshi va oxirida (yakun chiqadirish va keyingi
faoliya turiga o`tishadi) bolalarni uyushtirishni alohida ajra`tib ko`rsatish kerak.
Mashg`ulot muvaffaqiyatli o`tishi uchun jiqozlari o`z vaqtida tayyorlash zarur.
Ularni tanlash mashg`ulotning mazmuniga va tarbiyachi belgilangan metodik
usullarga bog`liq.
Odatda metodika kabineida «Bolalar bog`chasida ta`lim-tarbiya dasturi» ning
hamma bo`limlari bo`yicha metodik qo`llanmalar bo`ladi. etishmaganini tarbiyachi
o`zi tayyorlaydi, ba`zan bu ishga katta va tayyorlov guruhlari bolalarni jalb etadi.
Mashg`ulot uchun kerakli materiallarni bir kun ilgari tayyorlaydi, uning buzuq
emasligini, didaktik materiallar hamma bolalar uchun etarli ekanligini tekshiradi.
Agar tarbiyachi ekskursiya o`tkazadigan bo`lsa, u oldindan ekskursiya
o`tkaziladigan joyga borib kelishi, uchun ob`ekt tanlashi, bolalarni qanday
joydloshtirishni o`ylab qo`yishga, eng yaqin va havfsiz marshrutni tanlash kerak.
Mayda sanoq materiali, rasm mashg`uloti, applikatsiya, qurish-yasash uchun
matnriallar, she`r, ertak matnlari oldindan tayyorlab qo`yiladi. Masalan, kichik
guruh bolalarga ekish yoki ko`chat o`tqazishga qiziqsh uyg`otish uchun ko`karib
turgan o`simlikni ko`rsatish kerak. Buning uchun avval etishtirish zarur.
Navbatchilar mashg`ulotga kerakli jihozlarni tayyorlaydilar, stol, stullarni qulay
g`ilib joylashtiradilar, qo`llania va materiallarni qo`yib chiqadilar. Jismoniy tarbiya
va musiqa mashg`ulotlaridan oldin bolalar poyabzalni almashtiradilar, sport
formasini kiyadilar.

Mashg`ulotlarda tarbiyachining etakchilik roli va uni o`tkazishga tayyorgarligi.
Tarbiyachi bolalar bog`chasida asosiy shaxs hisoblanadi. Butun g`oyaviy-
tarbiyaviy ishlarning sifati va qolaversa, kelajak avlodni tarbiyalanganlik va bilish
darajasi tarbiyachining g`oyaviy-siyosiy va ilim-pedagogik tayyorgariga,
jayaobgarlik hissiga, pedagogik mahoratiga va ishga bo`lgan ijodiy munosabatiga
bog`liq.
Bolaning o`qiv faoliyatiga bo`lgan munosabati ko`proq uning tarbiyachi shaxsiga
munosabati bilan belgilanadi.
Tarbiyachining o`ziga xos xususiyatlarini - uning yuksak kasb mahoratidir. Eng
muhimi–bolaning ruhiyatini, yoshva o`ziga xos ruhiy-fiziologik xususiyatlarini
bilishdir.
Bolalar bog`chasi dasturi bolalarning yoshini, jismoniy va ruhiy xususiyatlarini
hisobga olib tuzilgan bilan har bar boladagim alohida ruhiy xususiyatning qay
vaqtda qanday na moyon bo`lishini oldindan ko`ra olmaydi, bu ish dasturda yaxshi
tayyorlangan tarbiyachining zimmasiga yuklanadi.
Tarbiyachi o`z guruhidagi har bir bolaning jismoniy tomondan yaxshi
rivojlanishi,uning oliy nerv faoliyati yaxshi ishlashi, shuningdek aqliy, ahloqiy,
mehnat, estetik tomonidan normal tarbiyalanishi uchin yaxshi shart-sharoit
yaratadi. Tarbiyachi har bir boladagi o`ziga xos xusuiyatlarni yaxshi bilgan
holda undagi o`ziga xos xususiyatlarni (zararli bo`lsa) yo`qota borib, bolaga
nisbatan qulay talab qo`yadi.
Tarbiyachi har bir bolaning kelajalda haqiqiy inson bo`lishiga erdam beradigan
sifatlarini va imkoniyatini rivojlantirishi lozim. Maktabgacha tarbiya eshi davrida
tarbiyachining bolaga shaxsiy ta`siri juda katta bo`ladi. Chunki bu davrdagi
har taassurot bolaning xotrasida bir umirga saqlanib qoladi.
Bolani tushuna bilish va uning ma`naviy dunesiga Kira olish tarbyachidan
zo`r kasb tayerligini talab etadi. Bola bilan jonli munosabatda bo`lish – fikrlar
manbai, pedagogik yangiliklar, quvonch va tashvishlardirki, busiz
tarbiyachining ijodiy meg`natini tasavvur etib bo`lmaydi.
Mashg`ulotda tarbiyachi o`z ovozidan qural sifatida foydalanishi mumkin. Sekin,
tinch ovoz bolaga yaxshiroq tas`ir etishini pedagog bilishi zarur. Bolaga
qattiraqroq va qat`iy gapirish mumkin, ammo bunda so`z ohangi bolaga
tinichlantiruvchi ta`sir etishi lozim.
Tarbiyachi asosan bolaning normal ruhiy taraqqieti asosi bo`lgan jismoniy
rivojlanishiga aolhida e`tibor berishi lozim.

Bolaning ko`p vaqt harakatsiz o`tirishi uning sog`lig`i uchun juda zararli, u
bolaning har tomonlama rivojlanishini sekinlashtiradi.
Bolaning ko`p harakatlarni o`tirib bajarishi ham gavda tuzilishining noto`g`ri
o`sishiga olib keladi. Shuning uchun faoliyat turlarini almashtirb borish
muvofiqdir.
Yana bolaning normal rivojlanishi uchun har doim tinch,qunoq muhitni tashkil
elish lozim. Bolani: «Tezroq yuvininglar-nonushtaga kech qolyapmiz»,
«O`yinchoqni tezraq yig`ishtiringlar,sayrga yoki mashg`ulotga kech
qolyapmiz» va hokazo deb shoshiltirish kerak emas.
Ta`lim berganda uni shuday tashkil etishi kerakki, har bir faol ishlasin va hai
biri ijobiy natijaga erishsin.
Bolalarning mashg`ulotda olgan bilim va malakalari boshqa faoliyat turlarida
qo`llanilishi mumkin. Bolalar olgan bilimlarini qo`llay olishlari ularning yaxish
o`zlashtirib olganligidan dalolat beradi, ya`ni ular hesh qanday kiyinchiliksiz bu
bilimlardan foydalanishlari mumkin. Ta`limning amaliy ahamiyati ham ana
shundan iboratdir.
Agar bolalar etarlicha bilim va malakalarga era bo`lsa, ular bilan xilma-xil
mashg`ulotlar o`tkazish mumkin, bu mashg`ulotlarda bolalar mavjud bilimlardan
ijodiy foydalanishlari: bemalol rasm chizishlari, biror narsani qurish yoki
yasashlari, hikoya qilib berishlari mumkin. Bu mashg`ulotlar odatdagi
mashg`uoltlardan boshqacharoq qilib tashkil etiladi: bolalar ixtiyoriga har xil
materiallar beriladi va ularga rasm mavzusini o`zi belgilash, qurilishni o`zi
o`ylab topish, hikoya tuzish imkoniyati yaratiladi. Bunday mashg`ulotlar
dastuning ayrim bo`limlari bo`yicha tal`limning yakunlovchi bosqichlarida
o`tkaziladi.
Ekskursiya bolalarga ta`lim berishning maxsus shaklidir. Mashg`ulotdagi kabi
ekskusiyada ham dastur mazmuni bilan bog`liq ta`lim-tarbiya vazifalari qo`yiladi
va hal etiladi. Mashg`ulotda bo`lgani kabi ekursiyada ham hamma bolalar
qatnashadi. Ammo bolalar faoliyatining mazmuni, tashkil etilish shakli va
ta`lim berish sistemasiga ko`ra, ekskursiya bolalar bog`chasida ta`limni tashkil
etishning maxsus yalpi shaklidir. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda
ekskusiyadan keng foydalaniladi. Bunday ekskursiyalar yilning har xil fasllarila
dalaga, o`rmonga, shahar bog`lariga, o`tloqqa, suv manbalariga uyushtirilishi
mumkin. Bolalarni kattalarning turli xil mehnati, mehnat naijalari,, har xil

ijtimoiy voqea va hodisalar bilan tanishtirish uchin ham ekskursiyalar
o`tkaziladi
Ekskursiyadan ko`zlangan asosiy maqsad-bolalarning tevarak-atrofdagi hayot
to`g`risidagi tasavvur va taassurotlarini shakllantirishdir.
Shunga ko`ra ekskursiyada asosan kuzatish metodidan foydalaniladi. Ekskursiya
jarayonida tarbiyachi kuzatilayotgan ob`ekt to`g`risida bolalarga so`zlab beradi,
tushintiradi.
Ekskursiya vaqtida ba`zan rejalashtirilmagan voqea, g`odisalarni kuzatishga to`g`ri
kelib qoladi. Shuning uchun tarbiyachi ekskursiyaga oldindan puxta tayyorgarlik
ko`rishi lozim (bolalarning diqqatini kerakli ob`ektga qarata olishi, uyushqoqlik,
intizomlilikni saqlashga o`rgatishi kerak). Ekskursiya uchun mashg`ulotga nisbatan
kengroq mazmunni o`z ichiga oladigan ta`limiy vazifa belgilanadi. Ekskursiyaning
joyi, tuzilishi, metodi, undan ko`zlangan ta`lim vazifasi mazmunga qarab
belgilanadi. Ekskursiyaga tayyorlanishda uning yaqin-uzoqligi, ekskursiyada
bolalar yig`adigan narsalar, uning uchun kerakli asboblar, ularni qanday
joylashtirib olib borish oldindan puxta o`ylab rejalashtirib chiqiladi.
Bolalarda ekskursiyaga qiziqish uyg`otish uchun ularga qaerga ekskursiyaga
borishlari, undan ko`zlangan maqsad to`g`risida tarbiyachi qisqacha so`zlab beradi.
Ekskursiyaga tarbiyachi bolalar bilan birgalikda tayyorg`arlik ko`radi, olib
boriladigan jihozlar bolalar bilan birgalikda tanlanadi, joylashtiriladi va kimlar
nimani olib borishi belgilanadi, tarbiyachi bolalarga ekskursiyada o`zlarini qanday
tutishlari kerakligini eslatadi. Bunday ekskursiyalarni mazmunli tashkil etish va
uyushqoqlik bilan o`tkazishda tarbiyachining rahbarlik roli muhim ahamiyat kasb
etadi.

XULOSA
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytadigan bo’lsak maktabgacha ta’lim sohasida
Quyidagilarni bajarish muhim:
- MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari
- Qo'shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish
- Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati
- Ota-onalar bilan hamkorlikni o'z ichiga oladi.
Davlat dasturida MTM ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks ettirilgan
bo'lib:
- O'quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar va
rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar
yaratishdan iboratdir.
MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari: bola huquqlari, o'ziga xos
rivojlanish xususiyat va salohiyatlarini hisobga olish;
ta'lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o'zaro bog'liqligi;bola
salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyojlari, shu jumladan, uning
harakatlanish ehtiyojlarini qondirish;
bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo'llab-quvvatlash;
o'yin orqali ta'lim berish va rivojiantirish;
bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish;
bola uchun xavfsiz muhitni ta'minlash;
MTMning oila, mahalla va maktab bilan hamkorligi;
milliy madaniy an'analar qadriyatini oshirish va boshqa millatlar madaniyatiga
hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish;
Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati.
Maktabgacha ta'lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalarni
qo'llab-quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun
maktabgacha ta'lim muassasasi rahbari javobgar bo'ladi.

Zarurat tug'ilganda, pedagoglar tarkibi va maktabgacha ta'lim muassasasi
rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning
rivojlanishi) uchun o'quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi.
Ota-onalar bilan hamkorlik
Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun
maktabgacha ta'lim muassasasi ota-onalar bilan o'zaro hamkorlikning quyidagi
shakllarini tashkil qilishi mumkin:
ota-onalarning maktabgacha ta'lim muassasasi borasidagi fikrlarini hisobga olish;
ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish;
ota-onalarni o'quv-tarbiyaviy jarayonda faol qatnashisbga jalb etish;
ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini qo'llab-
quvvatlash kabilarni maktabgacha ta’limda rivojlantirish kerak. Ushbu dastur
maktabgacha ta’lim rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega bo’di. Ushbu dastur
asosida qilingan ishlar natijasida maktabgacha ta’lim sohasi rivojlanib, yetuk
barkamol avlodning poydevori qo’yilishining asosi bo’ldi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Т., « 0 ‘zbekiston», 1992.
2 .I.A. Karimov. Istiqlol va ma’naviyat. Т., « 0 ‘zbekiston», 1995.
3. I.A. Karimov. Yuksak malakali mutaxassislar — taraqqiyot omili. Т.,
« 0 ‘zbekiston», 1995.
4. I.A. Karimov. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyoti poydevori. Т.,
«Sharq», 1998.
5. I.A. Karimov. Barkamol avlod orzusi. Т., «Sharq», 1999.
6. I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. Т., «Ma’naviyat»,
2008.
7. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi». Т.,
«Sharq», 1997.
8. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. Т., « 0 ‘z-
bekiston», 1997.
9. Maktabgacha ta’limning davlat standard. 0 ‘zPFITI. Т., 1995.
10. F.Qodirova va boshqalar “Maktabgacha pedagogika” Toshkent 2019
II. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Т., « 0 ‘zbekiston»,
2000.
12. Uchinchi ming yillikning bolasi. 0 ‘quv qo'llanma. Т., «Ma’rifat — Ma-
dadkor», 2001.
13. U. Tolipov, M. Usmonboyeva. Pedagogik texnologiya: nazariya vaamaliyot.
Т., «Fan», 2005.
14. Sh. Shodmonova. Maktabgacha pedagogika. Т., «Fan va texnologiyalar»,
2005.
15. F.Qodirova va boshqalar “Maktabgacha pedagogika” Toshkent 2019

16. «Barkamol avlod yili» davlat dasturi. Т., « 0 ‘zbekiston», 2010.
17. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. (0 . Hasanboyeva tahriri ostida). Т., «Fan
va texnologiyalar», 2010.
18. O. Hasanboyeva. Barkamol avlod ma’naviyati. Т., « 0 ‘zbekiston», 2010.
19. «Bolajon» tayanch dasturi. Т., 2010.
20. A. Holiqov. Pedagogik mahorat. Т., «Iqtisod — Moliya», 2010.
21. P. Yusupova. Maktabgacha pedagogika. Т., « 0 ‘qituvchi», 1996.
22. hnp://wwwdetskiysad. ru/ped.
23. hnp://wwwdetskiysad. ru/ped/dp.064. himl.

Sotib olish