• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 85.7KB
Покупки 2
Дата загрузки 02 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Дата регистрации 29 Ноябрь 2023

163 Продаж

Ilm yo‘li variativ dasturi orqali bolani oilada maktabga tayyorlash

uziga xos xususiyatlarga ega ekanligi va bu xususiyatlar ularning u yoki bu faoliyat turini egallashida namoyon bulishini yodda tutishlari lozim. Ba`zi bolalar endigina birinchi suzlarni uzlashtirganlarida ularning t е ngkurlari allakachon ma`lum bir iboralar bilan gaplasha oladigan buladilar. Ta`lim jarayonida bola imkoniyatlarining namoyon bulishi ma`lum darajada nasliy omillar bilan xam boglikdir. Bolalar uz t е mp е ram е nt xususiyatlariga kura xam bir- birlaridan ajralib turadilar: Xushchakchak, s е rgap, kuvnok, xayotning uzgaruvchan sharoitlariga t е z moslasha oladigan bolalar – sangvinnik t е mp е ram е ntga mansub buladilar. Kupincha noxush kayfiyatda yuradigan, ta`sirchan, kamgap, sust bolalar – m е lanxolik t е mp е ram е ntga kiradilar. Xotirjam, b е farq, kamxarakat, nutki sust bolalar – fl е gmatiklardir. Jaxldor, b е tokat, s е rzarda, xarakatchan bolalar – xol е rik xisoblanadilar. Bolalar kattalarning yordamiga muxtoj bulishiga karab xam bir- birlaridan fark kiladilar. Ba`zi bolalar biror xatti-xarakatni bajarishni bir n е cha marta kursatish, tushuntirish, k е tidan ergashtirish k е rak. Boshka bolalarga esa bajariladigan ish bir marotaba kursatilsa е tarli buladi. Shunday bolalar xam borki, ular b е rilgan vazifani mustakil bajaradilar. Bolalar uzlarini qizikuvchanlik, aqliy faolliklariga qarab xam bir-birlaridan ajralib turadilar. Ba`zi bolalar kup savol b е radilar va xarakatchan buladilar, ba`zi bolalarni esa x е ch narsa kiziktirmaydi. Ota-onalar bolalaridagi uziga xosliklarni qanchalik chuqur bilsalar, ularga urgatishni muvoffakiyatli tashkil qila oladilar. 21 Maktabda amal qilinayotgan uquv dasturlarini uzlashtirish boladan narsalarni taqqoslay bilish, taxlil kilish, umumlashtirish, mustaqil xulosalar chiqarish kabi bilish jarayonlarining е tarlicha rvojlangan bulishini taqozo etadi. Shuning uchun xam xozirgi kunda maktab amaliyotchi psixologlari tomonidan bolalarni birinchi sinfga kabul kilish jarayonida k е ng foydalanilayotgan psixodiagnostik vositalar, t е stlar, surovnomalar, asosan bolada yuqorida k е ltirib utilgan xususiyatning rivojlanganlik darajasini aniqlashga muljallangan m е todikalardan iboratdir. 5-7 yosh bolaning maktabga int е ll е ktual (aqliy) tayyorligining yana muxim kursatkichlaridan biri bu ulardagi obrazli tafakkurning oliy darajada rvojlanganligidir. Bularga tayangan xolda bola atrof-muxitdagi narsa-xodisalar urtasidagi eng muxim xususiyatlarni, munosabatlarni farklay olish imkoniyatiga ega buladi. Bu urinda bolalar chizmali tasvirlarni shunchaki tushunibgina kolmay, balki ulardan muvaffakiyatli foydalana oladigan buladilar. Biroq ularning tafakkuri umumlashtirish xislatlariga ega bula borsada, pr е dm е tlar va ularning (tafakkuri) urnini bosuvchilar bilan anik xatti-xarakati obrazliligicha qolav е radi. Maktabgacha yosh davridayoq bola kichik maktab yosh davrida y е takchi faoliyat turi buladigan – ukuv faoliyatiga tayyorlangan bulishi lozim. Bunda bolada ma`lum bir t е gishli masalalarning shakllangan bulishi muxim axamiyatga ega. Bunday malakalarning asosiy xususiyatlaridan biri bolaning ukuv topshirigini ajratib olishi va faoliyatni mustakil maqsadga aylantira olishidir. Bunday jarayonlar birinchi sinf uquvchilaridan topshirikda uzi b е lgilagan uzgarish, yangilik alomatlarini kidirib topa bilish va ulardan xayratlanishni, kizikishni talab kiladi. Bunday topshiriklar amaliy ishlarga aylantirilsa yoki uyin tarzida bajarilsa, osonrok k е chadi va bola uzlashtiradi. Yuqorida tuxtalib utganimiz int е ll е ktual tayyorlik bolaning maktabda muvofakkiyatli ukib k е tishi uchun yagona zamin emas. Agar bola zarur malaka va kunikmalar zaxirasiga ega bulsa, unda int е ll е ktual rvojlanganlik darajasi xam yukori bulsa-yu uquvchilikning ijtimoiy xolatiga shaxsan tayyor bulmasa, maktabda uqib k е tishi kiyin k е chadi. Agar uqituvchi yoki ota-ona uni ukishga 19 tozalash, yuvinish) 14. Tungu uyqu 20.30 Bolaning maktabda ta`lim olishga tayyorligini tashxislash usullari. Birdan ta`kidlaymizki, bu t е kshiruv juda zarur. U oila uchun bolaning qaysi jixatlariga tuzatish (agar u zarur bulsa) kiritishda, olti yoshlining muvaffakiyatlari va kamchiliklariga kanday yondashishda, shu maksadda u tarbiyachilarga, qolav е rsa 1-sinf uqituvchilari uchun xam k е rak. Axir bolani ukitish uchun uni xar tomonlama bilish k е rak. Afsuski bugungi kunda tashxis tizimining takomillashmaganligi, uzini oklamagan turli xil shakllarni kupligi ta`lim muassasalarining xamda ota-onalarning bolalarni maktabga tayyorlash borasida faoliyatini kiyinlashtirmokda. Masalan, ayrim maktablarda bolalarni birinchi sinfga olishda bolaning maktabga tayyorgarligini b е lgilovchi asosiy kursatgich sifatida t е z ukish kunikmasi (bir minutda 50-70 va undan xam oshik suz) ilgari surilmokda. Vaxolanki, bu kunikma maktabgacha ta`lim davlat dasturiga kiritilmagan. Agar bola t е z uqishga urgangan bulsa yomon emas, birok bu maktabga borishdagi shartli talab sifatida kabul kilinmasligi k е rak. Tashxis utkazish, bolaning rivojlanganligi va maktabda ta`lim lishga tayyorgarligi darajasini aniklash maksadida ushbu kitoda turli usullarning bir n е cha variantlari b е rilmokda. Birok bu xar bir bolaga tashxis quyishda maskur uslublarning barchasini qullash zarur, d е gani emas. Bolani tashxisdan utkazishni majburiylikka asoslanmagan, ishonchli suxbat yoki uyin tartibida olib borgan ma`kul. Toki bola uzini t е kshirilayotganligini s е zmasin. Bolani b е rilgan savollarga javob b е rvyotganda shoshirmaslik, uning qizikishini sundirmaslik uchun suxbat va tavsiya etilayotgan uyinlardan 2-3 tasini utkazgan maqul. Bir marta tashxis utkazish vakti 20-25 minutdan oshmasligi lozim. Mazkur kitob tuzuvchilari mavjud tashxis utkazish variantlarini urganib, barcha turdagi maktabgacha ta`lim muassasalari, maktablar uchun majburiy bulgan xamda ota-onalarning xam bolani 25 I BOB ILM YO‘LI VARIATIV DASTURI RO‘LI VA O‘RNI 1.1.Ilm yo‘li variativ dasturida “Inklyuziv ta'lim”ning tamoyillari O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim tizimiga kata e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning tashabbusi bilan, Prezidentning 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni tubdan takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar haqida”gi 5198 - Farmoni ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Shu bois eng yaxshi xalqaro tajribalar asosida tizimdagi dasturiy va o‘quv-metodik ta’minotni takomillashtirish maqsadida maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish zarurati paydo bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8-dekabrdagi “Boshlang‘ich ta’limga bolalarni majburiy bir yillik tayyorlashga bosqichma- bosqich o‘tish bo‘yicha chora-tadbirlar haqida”gi 999-sonli qarorini ijro etish doirasida O‘zbekiston o‘z zimmasiga 6-7yoshli bolalarning maktabga to‘lovsiz majburiy bir yillik tayyorgarligi bo‘yicha majburiyatni oldi. 6-7 yoshli bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ularga ta’lim- tarbiya berish va maktabga tayyorlash maqsadida, “Ilm yo‘li” dasturini ishlab chiqish hamda uni tasdiqlash zarurati paydo bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligining tashabbusi bilan 6-7 yoshli bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ularga ta’lim-tarbiya berish va maktabga tayyorlash maqsadida, “Ilm yo‘li” variativ dasturi ishlab chiqildi. Mazkur dastur maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun ishlab chiqilgan “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi, O‘zbekiston Respublikasida ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari, “Kadrlar tayyorlash bo‘yicha Milliy dastur”, maktabgacha ta’limni rivojlantirish Konsepsiyasi asosida ishlab chiqildi. “Ilm yo‘li” variativ dasturi bolaning to‘laqonli rivojlanishi, tarbiyalanishi va o‘qishini, uning maktabda ta’lim olishga samarali tayyorlanishini ta’minlashga 5 Kirish O‘zbekistonda amaliyotga tatbiq etilgan uzluksiz ta’lim tizimida maktabgacha ta’lim bolaning sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanadigan, uning o‘qishga intilishini va bilim olishga bo‘lgan dastlabki qiziqishini uyg‘otadigan muhim bosqichga aylantirildi. O‘zbekistonda milliy ta’lim va tarbiya, davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi darajasiga ko‘tarildi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning bevosita rahbarligida ishlab chiqilgan va jahon hamjamiyati tomonidan keng e’tirof etilgan “Ta’lim konsepsiyasi”ning muvaffaqiyatli joriy etilishi natijasida mamlakatda noyob uzluksiz ta’lim tizimining to‘rt bosqichi barpo etildi. Aytish kerakki, sobiq tuzum paytida maktabgacha ta’lim tashkiloti ota-ona ishda bo‘lgan paytlarida ularning bolalari asosan “bexavotir saqlab turiladigan joy” sifatida amal qilib kelgan. Bugun esa maktabgacha ta’lim bolani intellektual, ma’naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatlarini rivojlantirishga, uni shaxs sifatida tarbiyalashning dastlabki va muhim bo‘g‘iniga aylandi. Yurtimizda maktabgacha ta’lim bola yetti yoshga yetgunicha davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida amalga oshiriladi. Bugungi kunda Respublika bo‘yicha jami 17 ming 200 dan ziyod Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning 67% tarbiyalanmoqda. Mutaxassislar inson o‘z umri davomida oladigan barcha bilimlarning 70 foizini 5 yoshgacha bo‘lgan davrda olishini ta’kidlashadi. Endi shu o‘rinda kelajak avlodga ta’lim-tarbiya berishda maktabgacha ta’lim tashkilotlarining o‘rni va ahamiyatini tasavvur qiling. Keyingi yillarda maktabgacha ta’lim tashkilotlarining faoliyat samaradorligini oshirish va moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga yo‘naltirilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Birgina 2020-2021 yillar davomida Respublikamizning bir qancha maktabgacha ta’lim tashkilotlari mukammal ta’mirlandi va zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi Maktabgacha ta’lim tashkilotiga bormagan bola to‘g‘ridan-to‘g‘ri maktabga kelganda dastlab boshqa bolalarga qo‘shila olmaydi. Chunki ular ko‘proq oila muhitida ulg‘ayganligi sababli nisbatan tortinchoq bo‘lishadi. Maktabgacha ta’lim 3 II.BOB. BOLALARNI BILM VA AQLIY SALOHIYATINI OSHIRISH 2.1. Bolani maktabda uqishiga aqliy tayyorgarlik O zbekiston respublikasida ta lim sohasida keng islohotlar amalgaʻ ʼ oshirilmoqda. Respublikada joriy etilgan ta lim tizimi, uning turlari va shakllari ʼ orqali har bir fuqaroning ta lim olishdagi konstitutsiyaviy huquqlari amalga oshirib ʼ kelinmoqda. Davlatimiz tomonidan ilmiy sohadagi rivojlanishlar keng qo llab- ʻ quvvatlanmoqda. Ayniqsa bu o rinda yosh avlodni kichik yoshdan boshlab ʻ sog lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish, ta lim-tarbiya jarayoniga ʻ ʼ samarali ta lim-tarbiya shakllarini hamda usullarini joriy etish va shu orqali ʼ bolalarni rivojlantirish borasidagi ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. “Ta lim to g risida”gi O zbekiston respublikasi qonunining 8 –moddasida: ʼ ʻ ʻ ʻ - Maktabgacha ta lim va tarbiya bolalarni o qitish va tarbiyalashga, ularni ʼ ʻ intellektual, ma naviy-axloqiy, etik va estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, ʼ shuningdek bolalarni umumiy o rta ta limga tayyorlashga qaratilgan ta lim turidir. ʻ ʼ ʼ - Maktabgacha ta lim-tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo lgan bolalarni ʼ ʻ boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlashni nazarda tutadi - deb ko rsatilgan. ʻ ʼ ʻ Maktabgacha ta limda bolani har tomonlama rivojlantirish, uning umumiy ta limda ʼ ʼ erishiladigan sezilarli yutuqlariga asos bo ladi. Bolaning erta rivojlanishi uning ʻ kelgusida shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu maqsadda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8- ʻ dekabrdagi “Boshlang ich ta limga bolalarni majburiy bir yillik tayyorlashga ʻ ʼ bosqichma-bosqich o tish bo yicha chora-tadbirlari to g risida”gi 999-sonli ʻ ʻ ʻ ʻ qarorini ijro etish doirasida davlat o z zimmasiga 6-7 yoshli bolalarning maktabga ʻ to lovsiz majburiy bir yillik tayyorgarligi bo yicha majburiyatini oldi. 6-7 yoshli ʻ ʻ bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlash ʻ ʻ ʼ guruhlari, bolalarini to liq kunli maktabgacha ta lim tashkilotiga berish ʻ ʼ imkoniyatiga ega bo lmagan yoki muayyan sabablarga ko ra, bolasini ʻ ʻ 13 qondirishiga va istisnosiz barcha bolalarning ta lim olish va rivojlanishga tengʼ imkoniyatga ega bo lishini ta minlashga qaratilgan. ʻ ʼ Davlat tomonidan ta limga berilgan e tibor va bu sohadagi yuksalishlar ota- ʼ ʼ onalar tomonidan e tirof etilib, farzand ta lim-tarbiyasiga nisbatan ularni bu ʼ ʼ boradagi mas uliyatini kuchaytirmoqda. Ota-onalarimiz tomonidan bolaning ushbu ʼ yosh davrida farzandlari tezroq mustaqil o qishni va yozishni bilishni istashlari ʻ haqida xohish-istaklarni bildiradilar. Shu o rinda ta kidlash lozimki, maktabgacha ʻ ʼ yoshdagi bolalarni maktab ta limiga tayyorlash - dolzarb masala. ʼ Olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, bola yosh ʻ rivojlanish bosqichlarida uning jismoniy, ma naviy, imkoniyatlarini hisobga ʼ olmasdan turib, uni intensiv mashg ulotlar bilan maktab ta limiga tayyorlovga ʻ ʼ o rgatish mumkin emas. Bolalarni maktabga tayyorlash uchun maktab ta limining ʻ ʼ shakl va metodlarini qo llamaslik kerak. Bolalarning yoshga bog liq ʻ ʻ psixofiziologiyasi, ushbu yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi uchun maqbul sharoitlar yaratish, maktabgacha ta limga oid ish shakllari, didaktik ʼ o yinlardan, ko rgazmali-predmetli mashg ulotlardan, bolalarning amaliy va ʻ ʻ ʻ tasviriy faoliyatining turli shakllaridan keng foydalangan holda tarbiyaviy ishlar usullari qo llagan holda amalga oshirilish zarur. Bunday shakllar va usullar yosh ʻ bolaning fikrlash va faoliyatining o ziga xos xususiyatlariga mos keladi, uning ʻ bilim faoliyatini rag batlantiradi va intellektual rivojlanishga hissa qo shadi. ʻ ʻ Maktabgacha ta lim vazirligi tomonidan xalqaro tajribalar hisobga olinib, 6-7 ʼ yoshli bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ularga ta lim-tarbiya berish va ʼ maktab ta limiga tayyorlash maqsadida “Ilm yo li” ʼ ʻ variativ dasturi ishlab chiqildi. Ushbu dastur 6-7 yoshli bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ʻ ʻ ta limga bir yillik tayyorlash guruhlari maktabgacha ta limga qo yiladigan Davlat ʼ ʼ ʻ talablariga muvofiq, bolaning rivojlanishidagi 5 muhim soha : bolalarning jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish; ijtimoiy-hissiy rivojlanish; ʻ nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijodiy ʻ rivojlanish sohalarini har tomonlama uyg un rivojlanishini ta minlashga ʻ ʼ mo ljallangan bo lib, bunda bola ta limiy faoliyatning yetakchi ishtirokchisi ʻ ʻ ʼ 10 MUNDARIJA: Kirish……………………………………………………………………......…..3 I BOB ILM YO‘LI VARIATIV DASTURI RO‘LI VA O‘RNI 1.1 Ilm yo‘li variativ dasturida “Inklyuziv ta'lim”ning tamoyillari………….…..5 1.2 Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash.............................................................9 II BOB BOLALARNI BILM VA AQLIY SALOHIYATINI OSHIRISH 2.2.Bolani maktabda uqishiga aqliy tayyorgarlik………………………….........14 2.3.Bola maktabda uqishiga jismoniy tayyorgarligi.............................................24 Xulosa...................................................................................................................30 Foydalanilgan adabiyotlar..................................................................................31 2 O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI “MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI “MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan KURS ISHI Mavzu: “Ilm yo‘li variativ dasturi orqali bolani oilada maktabga tayyorlash” mavzusidagi Kurs ishi rahbari: O.Tinibekov Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi N. Saidbekova “Himoyaga tavsiya etilsin” “Maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi mudiri ____________PhD,dotsent X.I.Yusupova TOSHKENT-2024 2. Nonushta 8.45-9.15 3. Sayr 9.15-10.00 4. Mashg’ulot 11.00-11.00 5. Ochik xavoda uynash, sayr qilish, kungil ochish. 11.00-12.45 6. Tushlik ovqat 12.45-13.15 7. Kunduzgi uyqu 13.15-15.00 8. Uzi yoqtirgan ish bilan shugullanish uchun bush vaqt 15.00-16.00 9. Kеchki choy 16.00-16.15 10. Ochik xavoda sayr qilish va uynash 16.15-18.00 11. Kеchki ovkat 18.00-18.30 12. Tinch uyinlar, kattalar topshirig’iga k е ladigan ishlarni bajarish 18.30-20.15 13. Uyquga tayyorlanish, gigi е nik tadbirlar (tishni 20.15-20.30 24 2.2.Bola maktabda uqishiga jismoniy tayyorgarligi . Uqish uchun bolalar anchagina jismoniy va aqliy kuch sarflashlari k е rak. Shuning uchun ota-ona bola maktabga borguniga kadar uning tugri jismoniy rivojlanishi va soglom bulib usishi gamxurlik kilishi juda muximdir. Bola xayotining r е jimi. Odatda, soglom bola kasalmand va zaif bolaga nisbatan maktab r е jimiga va butun dars davomida uzida jush urib turgan gayratlarini tiyib jim utirishga t е zrok kunikadi. Soglom kilib ustirish esa sizning kulingizdadir. Xar bir bola anik kun tartibiga ongli ravishda rioya kilishiga boglik. Bolani maktab r е jimiga tayyorlashda, uning sog’ligini mustaxkamlashda ertalab ma`lum vaqtda unindan turish, ovqatlanish va uyquga yotishga aniq rioya qilinishi k е rak. Xar bir oila m е xnat faoliyatining xarakt е ri, maishiy sharoiti, bolalarning soni va shu kabilarga uz yashash tartibini urnatadi. Birok siz bir narsani, ya`ni maktabgacha yoshdagi bolaning nonushtasi va tushligi urtasidagi oralik 4 soatdan oshmasligini, tushlik va k е chki ovkat urtasidagi oralik – bir oz kattarok (6-7 soat), buning orasida е ngil ovqatlanish k е chki choy bulishi k е rakligini unutmasligingiz k е rak. Bolaning bir sutkadagi uyqusi taxminan 11 soatni tashkil kilishi k е rak. Bola tushlikdan sung 1- 1,5 soat dam olishga odatlansin. K е chkurun u doimo bir vaktda, ya`ni 9 dan k е chikmay uxlagani е tsin. Bola mirikib uxlasin d е sangiz, kuyidagi koidalarga rioya kiling: bola uxlaydigan xonani yaxshilab shamollating; bolani uxlashga yotishdan oldin tishini tozalashga, yuz-quli, buyni, oyog’ini yuvishga odatlantiring; bolaga urinda nonushta aslo yul kuymang; Bolaning normal rivojlanishi uchun u toza xavoda kup xarakat kilishi k е rak. T е ngdoshlari bilan chopsin, sakrasin, narsalarga tirmashib chiksin. Bola ochik xavoda kish oylarida 4 soatdan kam bulmasin, yozda esa d е yarli butun kunini ochik xavoda utkazsin. Bolaga uzzu kun tinim bilmay lakillab yurishga yul kuyib bulmaydi, bunday ortiqcha uynokilikdan bola maktabning talabchan 22 maktabgacha ta lim tashkilotlariga bermagan ota-onalarning talab-ehtiyojlariniʼ qondirishiga va istisnosiz barcha bolalarning ta lim olish va rivojlanishga teng ʼ imkoniyatga ega bo lishini ta minlashga qaratilgan. ʻ ʼ Davlat tomonidan ta limga berilgan e tibor va bu sohadagi yuksalishlar ota-onalar ʼ ʼ tomonidan e tirof etilib, farzand ta lim-tarbiyasiga nisbatan ularni bu boradagi ʼ ʼ mas uliyatini kuchaytirmoqda. Ota-onalarimiz tomonidan bolaning ushbu yosh ʼ davrida farzandlari tezroq mustaqil o qishni va yozishni bilishni istashlari haqida ʻ xohish-istaklarni bildiradilar. Shu o rinda ta kidlash lozimki, maktabgacha ʻ ʼ yoshdagi bolalarni maktab ta limiga tayyorlash - dolzarb masala. ʼ Olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko rsatadiki, bola yosh ʻ rivojlanish bosqichlarida uning jismoniy, ma naviy, imkoniyatlarini hisobga ʼ olmasdan turib, uni intensiv mashg ulotlar bilan maktab ta limiga tayyorlovga ʻ ʼ o rgatish mumkin emas. Bolalarni maktabga tayyorlash uchun maktab ta limining ʻ ʼ shakl va metodlarini qo llamaslik kerak. Bolalarning yoshga bog liq ʻ ʻ psixofiziologiyasi, ushbu yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi uchun maqbul sharoitlar yaratish, maktabgacha ta limga oid ish shakllari, didaktik ʼ o yinlardan, ko rgazmali-predmetli mashg ulotlardan, bolalarning amaliy va ʻ ʻ ʻ tasviriy faoliyatining turli shakllaridan keng foydalangan holda tarbiyaviy ishlar usullari qo llagan holda amalga oshirilish zarur. Bunday shakllar va usullar yosh ʻ bolaning fikrlash va faoliyatining o ziga xos xususiyatlariga mos keladi, uning ʻ bilim faoliyatini rag batlantiradi va intellektual rivojlanishga hissa qo shadi. ʻ ʻ Maktabgacha ta lim vazirligi tomonidan xalqaro tajribalar hisobga olinib, 6-7 ʼ yoshli bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ularga ta lim-tarbiya berish va ʼ maktab ta limiga tayyorlash maqsadida “Ilm yo li” ʼ ʻ variativ dasturi ishlab chiqildi. Ushbu dastur 6-7 yoshli bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ʻ ʻ ta limga bir yillik tayyorlash guruhlari maktabgacha ta limga qo yiladigan Davlat ʼ ʼ ʻ talablariga muvofiq, bolaning rivojlanishidagi 5 muhim soha : bolalarning jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish; ijtimoiy-hissiy rivojlanish; ʻ nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijodiy ʻ rivojlanish sohalarini har tomonlama uyg un rivojlanishini ta minlashga ʻ ʼ 14 Xulosa Xulosa qilib aytganda bolalarning maktabga psixalogik tayyorgarligi k е ng va mukammal bo‘lib rivojlangan bo‘lishi darkor. Bolalarga qanchalik yaxshi bilim b е rsak, uylaymanki ular k е lajakda Vatanga sadokat ruxida, y е tuk inson bulib y е tishadilar. D е mak, tarbiyachi bola shaxsida axloqiy xis-tuyg’ularni tarbiyalash uchun xamma vosita va m е todlarni qullasa, yaxshi xulq namunalarini urgatish ancha oson k е chadi. Demak, tarbiyachi avvalo, bilimli bo‘lishi, o‘zi yashab turgan ulkan hayotini bilishi, tabiat va jamiyatning qonuniyatlarini tushunishi, ijtimoy faol bo‘lishi, umumiy va maktabgacha tarbiya pedagogikasini, bolalar ruhiyati va fiziologiyasini egallashi va bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi kerak. SHuningdek, pedagogik tarbiyachining hodisalarni tahlil qilishga ilmiy nuqtai nazardan yondashuvi bolani har tomonlama rivojlantirish muvaffaqiyatini amalga oshirishga imkon beradi. Mustaqillik munosabati bilan respublikamiz rahbariyati tarbiyachilarning faoliyatini yuqori baholamoqda. Yosh avlodni komil inson qilib, kamolot sari etaklashdagi erishgan yutuqlari uchun va tarbiyachilar, metodist, katta, metodist tarbiyachi va boshqa shunga o‘xshash unvonlar bilan taqdirlanadilar. Ularga respublika miqyosidagi unvonlar beriladi. Xalq ta’limi xodimlari orasidan respublika, viloyat, tuman kengashlariga deputatlar saylanish, ularga bo‘lgan chuqur hurmat va ehtiromni bildiradi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan tub islohotlar bugungi kunda Maktabgacha ta’lim tashkilotida, akademik litsey va kasb-hunar kolleji hamda oliy o‘quv yurtlarida shakllanayotgan avlod ijobiy xulq-atvor me’yorlari va qoidalarini, ilmiy bilim asoslarini, kasb-hunar malaka va ko‘nikmalarini har tomonlama puxta egallab borishini talab qiladi. Buning uchun o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimlar bilan qurollantirish milliy qadriyatlarimiz, 28 mo ljallangan bo lib, bunda bola ta limiy faoliyatning yetakchi ishtirokchisiʻ ʻ ʼ sifatida namoyon bo ladi. Dastur talablari bolani har tomonlama rivojlantirib, ʻ maktab ta limiga tayyorlaydi, unda turli xil ko nikmalarni shakllantirishda xizmat ʼ ʻ qiladi. Bu yoshda bolani savodxonligi bo yicha olib boriladigan ta limiy jarayonlar ʻ ʼ bolalarda nutq, muloqot, o qish va yozish malakalarini rivojlantirish sohasi va bola ʻ rivojlanishining barcha sohalari bilan chambarchas bog liq holda amalga ʻ oshiriladi. Bolaning so z boyligi oshadi, nutqqa nisbatan qiziqish uyg onadi, unda ʻ ʻ mazmunli gapirish, boshlang ich til bo yicha ma lumotga ega bo lish, badiiy ʻ ʻ ʼ ʻ adabiyotga muhabbat shakllanadi. Jamoada o zini tutish, savollarga javob berish, ʻ kattalar bilan muloqotga kirishish va ular oldida so zlash, shaxsiy qarorlarini qabul ʻ qilish, boshqalarga namuna bo lish, qiyin vaziyatlarda amaliy yechim topish uchun ʻ intilish ko nikmalari rivojlanadi. Bolada qo l barmoqlari mayda motorikasi ʻ ʻ rivojlantirilib, yozuv malakalari shakllanadi. Ular qog ozda to g ri chiziqlar, ʻ ʻ ʻ so zlar va qisqa gaplarni yozadi, yozuv qatorini aniqlay oladi, qo lni uzmasdan ʻ ʻ nuqta chiziqlarni birlashtirib rasm chizish malakalari shakllanadi. Bolani bu yosh davrida og zaki nutq asosiy o rinni egallaydi. Nutq rang-barang ifodali tovushlar ʻ ʻ yig indisidir. U bolani ertaga maktabda muvaffaqiyatli o qishi uchun zamin ʻ ʻ yaratadi. “So z boyligi - deb ta kidlagan edi Q.Shodiyeva - bolaga barcha ʻ ʼ mashg ulotlarda beriladigan bilimlarni tez va puxta o zlashtirib olish va bu bilim, ʻ ʻ tushunchalarni nutq orqali ifodalash imkonini beradi”. Bola nutqining rivojlanishi bevosita uning lug atiga bog liq. Albatta shuni ta kidlash lozimki, bolaning lug at ʻ ʻ ʼ ʻ boyligi bola dunyoni anglashi orqali ifodalanadi. Bola ma lumotlarni atrof-muhitni kuzatish, ota-onalar, kattalar, tarbiyachilar, ʼ o rtoqlari, kitoblar, filmlar, mashg ulot va o yinlar orqali oladi. Bularning ʻ ʻ ʻ barchasida bolaga ma lumotlar og zaki nutq orqali beriladi. Buning natijasida ʼ ʻ bolaning lug at boyligi oshib borishi, u so zlar, ularning ma nosi, ularni qo llab, ʻ ʻ ʼ ʻ gaplarni grammatik jihatdan to g ri tuzishni, to g ri tovush talaffuzini amalga ʻ ʻ ʻ ʻ oshirishi zarur. Bolaga bu ma lum qiyinchiliklarni tug diradi. Bu jarayon boladan ʼ ʻ aqliy faollikni talab etadi. Bunda tarbiyachilar tomonidan bolani nutqini rivojlantirish va uni savodxonligini amalga oshirish bo yicha tizimli ta lim- ʻ ʼ 15 qaratilgan, bolalarni maktabga tayyorlash bo‘yicha xalqaro tajribalarning hisobga olinib, ishlab chiqilgan hujjat bo‘lib sanaladi. Mazkur dastur o‘ziga xos bo‘lib, unga ko‘ra, o‘quv-tarbiyaviy faoliyat kuniga 3 soat davomida amalga oshiriladi, uning majburiy qismi 80 foizniva variativ qismi esa 20 foizni tashkil etadi. Dastur idoraviy bo‘ysunishidan va mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlarida qo‘llanilishi mumkin: • bolalarni maktabga majburiy bir yillik tayyorlov guruhlariga ega bo‘lgan umumiy hamda ixtisoslashtirilgan tiplardagi davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlarida; • maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim tizimi uchun kadrlar tayyorlashni amalga oshiradigan o‘rta-maxsus va oliy ta’lim muassasalarida; • maktabgacha va umumiy o‘rta ta’lim tizimi uchun pedagog-kadrlarnining malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash jarayonini amalga oshiruvchi muassasalarda. Shuningdek, har bir maktabgacha ta’lim tashkiloti, shu jumladan, maktabgacha ta’limning muqobil shakllari xududiy, milliy, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart- sharoitlardan kelib chiqib, o‘z muqobil shakllarini ishlab chiqishi mumkin. Dastur asosiga bola shaxsining rivojlanishidagi asosiy sohalar (jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish; ijtimoiy-hissiy rivojlanish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijodiy rivojlanish) bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasida ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarningrivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari kiritildi. Dastur (kurrikulum)ning o‘rgatuvchi jarayonidagi integratsiyalashgan yondashuv bola rivojlanishining yaxlitligini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’limi tizimini modernizatsiya qilish maktabgacha ta’limga teng imkoniyatlar yaratishning zarurati va muhimligi hamda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashning muqobil va kamchiqim modellarini ishlab chiqishni taqozo etadi. 6 KOMISSIYA XULOSASI Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi, ʻ savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi ʻ ʻ (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ Jami ball_______________________ Komissiya raisi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi ____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) 32 • maktab ta’limiga umumiy psixologik tayyorgarlik. Dastur zamonaviy pedagogika va psixologiya tamoyillariga tayangan holda: • istisnosiz barcha bolalarning ta’lim olish va rivojlanishga teng imkoniyatga ega bo‘lishini ta’minlashga; • amaliyotga bola yo‘naltirilgan yondashuvni, inklyuziv ta’lim tamoyillarini joriy etishga; • oila va jamoalar bilan hamkorlik; • ta’lim-tarbiyaning madaniy jihatdan maqbul uslublariga tayangan holda milliy qadriyat va ustuvorliklarni e’tiborga olish; • qulay, do‘stona va xavfsiz rivojlanish muhitini shakllantirishga yo‘naltirilgan. Majburiy boshlang‘ich ta’limga bir yillik tayyorlash guruhlardagi ta’lim jarayoni quyidagi tamoyillarga asoslangan: • bolaga yo‘naltirilgan ta’limga yondashuvi; • inklyuziv ta’lim haqida mushohada yuritish; • bolani xolistik(yaxlit) rivojlanishini ta’minlaydigan ta’lim muhitining xususiyatlarini belgilash; • maktabgacha ta’lim tashkilotida faoliyatning yetakchi turi – o‘yin asosida ta’lim berish; • bola – ta’lim jarayonining faol ishtirokchisi; • rejalashtirish va baholash samaradorligi; • bolani tarbiyalash va rivojlantirish jarayoniga ota-onalarni • hamkorlik asosida jalb etish; • interfaol ta’lim; • integrativ o‘qitish Dasturda ko‘zda tutilgan vazifalar nafaqa rivojlanish markazlardagi faoliyat paytida, balki mustaqil, o‘yin jarayonida hamda pedagoglarning ota-onalar bilan birgalikdagi faoliyati jarayonida ham to‘liq bajarilishi lozim. 8 1.2 Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash. O zbekiston respublikasida ta lim sohasida keng islohotlar amalgaʻ ʼ oshirilmoqda. Respublikada joriy etilgan ta lim tizimi, uning turlari va shakllari ʼ orqali har bir fuqaroning ta lim olishdagi konstitutsiyaviy huquqlari amalga oshirib ʼ kelinmoqda. Davlatimiz tomonidan ilmiy sohadagi rivojlanishlar keng qo llab- ʻ quvvatlanmoqda. Ayniqsa bu o rinda yosh avlodni kichik yoshdan boshlab ʻ sog lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish, ta lim-tarbiya jarayoniga ʻ ʼ samarali ta lim-tarbiya shakllarini hamda usullarini joriy etish va shu orqali ʼ bolalarni rivojlantirish borasidagi ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. “Ta lim to g risida”gi O zbekiston respublikasi qonunining 8 –moddasida: ʼ ʻ ʻ ʻ - Maktabgacha ta lim va tarbiya bolalarni o qitish va tarbiyalashga, ularni ʼ ʻ intellektual, ma naviy-axloqiy, etik va estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga, ʼ shuningdek bolalarni umumiy o rta ta limga tayyorlashga qaratilgan ta lim turidir. ʻ ʼ ʼ - Maktabgacha ta lim-tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo lgan bolalarni ʼ ʻ boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlashni nazarda tutadi - deb ko rsatilgan. ʻ ʼ ʻ Maktabgacha ta limda bolani har tomonlama rivojlantirish, uning umumiy ta limda ʼ ʼ erishiladigan sezilarli yutuqlariga asos bo ladi. Bolaning erta rivojlanishi uning ʻ kelgusida shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu maqsadda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8- ʻ dekabrdagi “Boshlang ich ta limga bolalarni majburiy bir yillik tayyorlashga ʻ ʼ bosqichma-bosqich o tish bo yicha chora-tadbirlari to g risida”gi 999-sonli ʻ ʻ ʻ ʻ qarorini ijro etish doirasida davlat o z zimmasiga 6-7 yoshli bolalarning maktabga ʻ to lovsiz majburiy bir yillik tayyorgarligi bo yicha majburiyatini oldi. 6-7 yoshli ʻ ʻ bolalar uchun mo ljallangan majburiy boshlang ich ta limga bir yillik tayyorlash ʻ ʻ ʼ guruhlari, bolalarini to liq kunli maktabgacha ta lim tashkilotiga berish ʻ ʼ imkoniyatiga ega bo lmagan yoki muayyan sabablarga ko ra, bolasini ʻ ʻ maktabgacha ta lim tashkilotlariga bermagan ota-onalarning talab-ehtiyojlarini ʼ 9 qiziktira olmasalar, uquv vazifalarini zurma-zuraki, sifatsiz, kul uchida bajaradilar. Bundaylarda zarur natijalarga erishish kiyin buladi. Eng yomoni, bu yoshda maktabga borishni xoxlamaydigan bolalar xam uchrab turadi. 5-7 yoshli bolaning maktabga borishdan bosh tortishi asosan uni tarbiyalashda ota-onalar tomonidan yul quyilgan xatoning oqibati xisoblanadi. Ayrim ota-onalarda maktabgacha yosh davridagi bolani maktab bilan kurkitish xollari xam kuzatiladi masalan. Ikkita gapni eplab gapira olmasang, maktabda qanday ukiysanq Sanashni bilmaysan-u, maktabga qanday borasanq Maktabga borsang, urtoklaring bu kiligingdan kulishadi! X е ch narsani bilmaysan, maktabga borsang bizni uyaltirasan! Kabi ta`na-dashnomlar, bolada maktabdan qurkish, undan xavfsirashning shakillanishiga asos bulishi mumkin. Shunday qurkuv bilan maktabga borgan bolalarning maktabga bulgan munosabatini uzgartirish, ularda uziga nisbatan ishonch uygotish uchun xaddan ziyod kuch, vakt, m е xnat, sabr-tokat, chidam, e`tibor zarur buladi. Bu esa bolada oldindan maktabga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirishga karaganda shubxasiz, murakkab jarayondir. Bolani birinchi sinfda uqitishda yuzaga k е ladigan kiyinchiliklarning sababi kattalarning bola bilan buladigan muloqotlari shakli u yoki bu vaziyatga bog’lik bulmagan xolda, shaxsiy axamiyatga ega bulishi muxim axamiyatga ega. Bunday muloqot bolaning kattalar e`tiboriga va xamdardligiga bulgan extiyoj va extiyojlarni kattalar tomonidan ko‘ndirilishi bilan xarakt е rlanadi. Muloqotning bu shakliga erishgan bolalar uchun kattalarga e`tibor, ular murojatini tinglash va tushunishga intilish va kattalar tomonidan xam ularga nisbatan shunday e`tibor kursatilishiga bulgan ishonch xosdir. Bunday bolalar kattalarning turli vaziyatlarda (kuchada, uyda, m е xmonda, ishxonada) uzlarini kanday tutishlarini farqlay oladilar. Kattalarning bunday xulqni anglash evaziga bolalar xam kattalarga, ukituvchilarga, shu vaziyatga mos ravishda munosabatlarni namoyon kiladi. Agar bolada kattalarga nisbatan bunday munosabatlar shakllanmagan bulsa, unga mos ravishda kattalarga nisbatan xam t е gishli munosabat yuzaga k е lmaydi, bu esa albatta bola bilan olib boriladigan ta`lim jarayonini murakkablashtiradi. Ota-onalar xar bir bola ruxiy rivojlanishida 20 maktabga tayyorligini aniqlash va bola rivojlanishidagi ayrim jixitlarni chuqurrok y е chishlariga imkon b е ruvchi qushimcha shakllarni bilishni ta`minlovchi asosiy yunalishlarni b е lgilab olishni ma`qul kurishdi. I.Asosiylarga quyidagilar kiradi: 1. Sog’ligi va jismoniy rivojlanganligi xolati tashxisi. 2. Shaxsiy – psixologik va aqliy rivojlanganlik tashxisi. - tashxislovchi kirish suxbati; - K е rn-Iras е k sist е masi buyicha tashxislar; - V е ng е r m е todi buyicha tashxislash ( grafik diktant ). 3.Ta`lim olish faoliyatining kunikma va ilk zaminini aniqlash tashxisi: - bolalarning maktab xaqidagi tasavvurlarini aniqlovchi savolnoma (mativatsion tayyorgarlik); - bolalarning mat е matik tushunchalarini aniqlovchi savonoma; - bolalarning og’zaki savodxonligi va nut’i rivojlanganligini aniqlovchi savolnoma. 4. T е kshirishning qushimcha shakllari: qanday t е kshirish k е rak: - kurish xotirasi; - eshitish xotirasi; - mazmun xotirasi; - tasavvuri va ijodiy fikrlashining rivoji; - og’zaki – mantikiy fikrlash rivoji; - ma`lum joyda, xududda muljal olish rivoji; - mat е matik tushunchalari rivoji; - tasvirlash faoliyati buyicha kunikma va uddalashi rivoji; - uzi va uzining tasvirlash faoliyatiga munosabatini ifodalash. 26 tashkilotlarida esa bolalarni nafaqat tengdoshlari balki kattalar bilan ham muloqot qilish ko‘nikmalari rivojlantirladi. Bu borada maktabgacha yoshdagi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi hamda “Ilm Yo‘li” variativ dasturi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda asosiy me’yoriy hujjatlar hisoblanadi. Bundan tashqari Steam, Play guruhlar kabi dasturlar ham bolani maktabga tayyorlashda zamonaviy xorij amaliyotini maktabgacha ta’lim o‘quv jarayoniga olib kirishni taqozo etmoqda. Bolalarni bugun 6 yoshdan boshlab maktab ta’limiga tayyorlashda ota-onalar bilan kelishligan holda kunning birinchi va ikkinchi yarmida bog‘chada, maktabda, kollejda, barkamol avlod sport maktablarida, musiqa va san’at maktablarida mahalla binolarida yoki shunga mosroq bo‘lgan bino va inshootlarda ta’lim berilmoqda. Shu ma’noda, ushbu Dastur asosida maktabgacha ta’lim sifati tubdan yaxshilandi, undagi ta’lim-tarbiya jarayonlariga zamonaviy ilg‘or tajribalar joriy etildi. Bola shaxsini kamol toptirish, unga faqatgina harfni o‘rgatish emas, balki unda ijobiy fazilatlarni shakllantirish, uning ruhiyatida atrof-olam, jamiyat va ota-onasiga nisbatan hurmat hissini, ona Vatann sevishdek muqaddas tuyg‘ular singdirildi. 4 tarbiyalashga xizmat qiladi. Uzb е kiston R е spublikasida maktabgacha ta`lim tugrisidagi Nizomga mavofik bola maktabgacha ta`limni uyda, ota-onalarning mustakil ta`lim b е rishi orkali yoki doimiy faoliyat kursatadigan maktabgacha ta`lim muassasalarida, shuningd е k MTMlariga jalb kilinmagan bolalar uchun MTMlarda, maktablarda, maxallalarda tashkil etilgan maxsus guruxlar yoki markazlarda oladi. Bu е rda ular xaftada 2-3 marta shugullanishadi. Ota-onalarga maktabgacha ta`lim shaklini tanlash xukuki b е riladi. 6-7 yoshli bolaning maktab ta`limiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim-tarbiyasi bilan shugullanuvchilar asosiy shart xisoblanmish – bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi xayot tarzi xamda faoliyati uchun kuprik vazifasini utashini, oila yoki MTMdagi ta`lim-tarbiya sharoitlarida maktab ta`limiga ozorsiz utkazishni ta`minlash zarurligini xisobga olishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta`limiga utishi xamisha uning xayoti, axloki va munosabatlarida anchayin jiddiy uzgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani yoki uydayok maktab ta`limiga tayyorlash, uni uncha kiyin bulmagan bilim, tushuncha, kunikma va malakalar bilan tanishtirish k е rak buladi. Е takchi mutaxassislarning fikriga kura «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning qquyidagi yunalishlarini uz ichiga oladi: jismoniy, shaxsiy (ruxiy), aqliy maxsus tayyorgarlik. Jismoniy tayyorgarlik bolaning sog’lomligi, xarakat kunikmalari va sifati, qul mushaklari va kurish-motor muvofikligi rivojlanganligi bilan izoxlanadi. Shaxsiy tayyorligi, atrof-muxitga, kattalarga, t е ngdoshlariga, usimliklar dunyosiga, tabiiy xodisalarga, shaxsiy madaniyatni shakllanganligini nazarda tutadi. Aqliy tayyorgarlik bola obrazli va mantikiy fikrlashi, tasavvurning, odamiylikning, bilimga kizikishning, mustakilligining, uzini-uzi nazorat kilishga, xamda ukuv faoliyatini kuzatish, eshitish, eslab kolish, solishtirish kabi asosiy turlarini bilishni uz ichiga oladi. Bolaning maktabda ta`lim olishi samarasi uning ona tilini bilishiga va nutqni kanchalik rivojlanganligiga kuprok bog’lik buladi. Chunki butun uquv faoliyati shularga, ya`ni nutqiy mantiqiy rivoji, bolaning kattalarning yordamisiz mustakil 17 sifatida namoyon bo ladi. Dastur talablari bolani har tomonlama rivojlantirib,ʻ maktab ta limiga tayyorlaydi, unda turli xil ko nikmalarni shakllantirishda xizmat ʼ ʻ qiladi. Bu yoshda bolani savodxonligi bo yicha olib boriladigan ta limiy jarayonlar ʻ ʼ bolalarda nutq, muloqot, o qish va yozish malakalarini rivojlantirish sohasi va bola ʻ rivojlanishining barcha sohalari bilan chambarchas bog liq holda amalga ʻ oshiriladi. Bolaning so z boyligi oshadi, nutqqa nisbatan qiziqish uyg onadi, unda ʻ ʻ mazmunli gapirish, boshlang ich til bo yicha ma lumotga ega bo lish, badiiy ʻ ʻ ʼ ʻ adabiyotga muhabbat shakllanadi. Jamoada o zini tutish, savollarga javob berish, ʻ kattalar bilan muloqotga kirishish va ular oldida so zlash, shaxsiy qarorlarini qabul ʻ qilish, boshqalarga namuna bo lish, qiyin vaziyatlarda amaliy yechim topish uchun ʻ intilish ko nikmalari rivojlanadi. Bolada qo l barmoqlari mayda motorikasi ʻ ʻ rivojlantirilib, yozuv malakalari shakllanadi. Ular qog ozda to g ri chiziqlar, ʻ ʻ ʻ so zlar va qisqa gaplarni yozadi, yozuv qatorini aniqlay oladi, qo lni uzmasdan ʻ ʻ nuqta chiziqlarni birlashtirib rasm chizish malakalari shakllanadi. Bolani bu yosh davrida og zaki nutq asosiy o rinni egallaydi. Nutq rang-barang ifodali tovushlar ʻ ʻ yig indisidir. U bolani ertaga maktabda muvaffaqiyatli o qishi uchun zamin ʻ ʻ yaratadi. “So z boyligi - deb ta kidlagan edi Q.Shodiyeva - bolaga barcha ʻ ʼ mashg ulotlarda beriladigan bilimlarni tez va puxta o zlashtirib olish va bu bilim, ʻ ʻ tushunchalarni nutq orqali ifodalash imkonini beradi”. Bola nutqining rivojlanishi bevosita uning lug atiga bog liq. Albatta shuni ta kidlash lozimki, bolaning lug at ʻ ʻ ʼ ʻ boyligi bola dunyoni anglashi orqali ifodalanadi. Bola ma lumotlarni atrof-muhitni ʼ kuzatish, ota-onalar, kattalar, tarbiyachilar, o rtoqlari, kitoblar, filmlar, mashg ulot ʻ ʻ va o yinlar orqali oladi. Bularning barchasida bolaga ma lumotlar og zaki nutq ʻ ʼ ʻ orqali beriladi. Buning natijasida bolaning lug at boyligi oshib borishi, u so zlar, ʻ ʻ ularning ma nosi, ularni qo llab, gaplarni grammatik jihatdan to g ri tuzishni, ʼ ʻ ʻ ʻ to g ri tovush talaffuzini amalga oshirishi zarur. Bolaga bu ma lum qiyinchiliklarni ʻ ʻ ʼ tug diradi. Bu jarayon boladan aqliy faollikni talab etadi. Bunda tarbiyachilar ʻ tomonidan bolani nutqini rivojlantirish va uni savodxonligini amalga oshirish bo yicha tizimli ta lim-tarbiyaviy ishlar amalga oshirilishi zarur. Bu jarayonlar Ilk ʻ ʼ qadam o quv dasturi va Ilm yo li ʻ ʻ variativ o quv dasturi asosida maktabgacha ta lim ʻ ʼ 11 5. Bolalarning sog’ligi va jismoniy rivojlanganligi xolatini tashxislash. Maktabga qabul kilinishdan oldin barcha bolalar uz yashash joylaridan bolalar poliklinikasi tarkibida tor mutaxassislik buyicha shifokorlardan iborat bulgan tibbiy komissiya t е kshiruvidan utishi shart. Ular bolaning sogligi va maktabga tayyorgarligi xakida uz xulosalarini b е rishadi. Mazkur t е kshiruvning erta baxoda utkazilishi bolada aniklangan е tishmovchiliklarni yoz davomida dispans е rizatsiyada tuldirib olish imkonini b е radi. Xarakatning asosiy turlari, qul muskullari sport uyinlarining oddiy kunikmalari, xarakat sifati rivojlanganligini musobaka, estaf е ta tarzida utkaziladigan sport va xarakatli uyinlar davomida t е kshirish mumkin. 27 33 12. www.pedagog.uz _______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ talabasi ______________________________________________________ning ____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga RAHBAR XULOSASI Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________ ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________________ Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga ʻ ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ 31 tashkilotlarida va majburiy tayyorlov guruhlarida nutq o stirish mashg ulotlari,ʻ ʻ rivojlanish markazlari, sayr, ekskursiyalar orqali mustahkamlanadi. Tarbiyachilar tomonidan bolalarni o qish va yozish malakalarini shakllantirish maktabgacha ʻ yoshga doir maxsus metodikalar orqali olib boriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda maktab ta limiga tayyorlash hamda unda ʼ savodxonligini rivojlantirish quyidagi talablarga bo ysunadi. ʻ - bolani rivojlantirishga qaratilgan qulay, do stona, xavfsiz muhitni yaratish. ʻ Bolalar jamoasida do stona munosabatni qadrlash. Bolaga yo naltirilgan ta limga ʻ ʻ ʼ yondashuv asosida ta lim -tarbiya berish, uzoq davom etadigan mashg ulotlar bilan ʼ ʻ emas, balki bolada qiziqishni uyg otadigan, uni hayratlantiradigan o yinlardan ʻ ʻ iborat ta limiy jarayonlarni tashkil etish. O yindan asosiy ta limiy faoliyat sifatida ʼ ʻ ʼ foydalanish. Didaktik vositalarni keng qo llash. ʻ - bolaning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularning xotirasi, diqqati, nutqi, tafakkurini inobatga olish. Bolada o qishga nisbatan xohish, istak, qiziqish ʻ uyg otish. Kattalar tomonidan bolaga bosim o tkazish, uning erishgan natijalaridan ʻ ʻ qoniqmaganlikni bildirish man etiladi. - olib boriladigan ta lim va tarbiyaviy jarayonlar ketma-ketlikda, oddiydan ʼ murakkablashib borishi zarur. - tizimli ravishda bolada kichik yosh davridan boshlab so zlarni to g ri talaffuzini ʻ ʻ ʻ rivojlantirish. Tarbiyachi o z nutqiga nisbatan talabchan bo lishi. ʻ ʻ - bolalarda o z nutqida to g ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap ʻ ʻ ʻ konstruksiyalaridan va yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalana olishga bo lgan ishonchni hosil qilish. ʻ Umuman xulosa qilib shuni aytishimiz kerakki, bolalarni 6-7 yoshda maktab ta limiga tayyorlash, ularda ertaga maktab dasturlarini yaxshi o zlashtirishlari, ʼ ʻ shuningdek ularning intilishlari, qobiliyatlarini namoyon qilishga imkoniyat yaratadi. Bolalarni maktabga tayyorlashda, maktabgacha yoshdagi bolalik inson tafakkuri va umuman inson shaxsini shakllantirish jarayonida alohida rol o ynaydi, ʻ jamiyatimizning ongli avlodini tarbiyalashga xizmat qiladi. 12 Foydalanilgan a dabiyotlar: 1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 2. SH.Mirziyoev Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent - "O‘zbekiston " - 2017.104B. 3. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim- tarbiyasiga qo`yiladigan davlat talablari. T., O`z PFITI,2000.Tuzuvchilar Rasulova.M, Abduraxmonova.X va boshqalar. 4. Bolalarni maktabga o`qishga tayyorlash(ilmiy maqolalar to`plami). T.., O`z PFITI, 2017. 5. «Uchinchi mingyillikning bolasi». Tayanch dasturi. T., 2012 y. 6. «Uchinchi mingyillikning bolasi». M е todik qo`llanma. T., 2020 y. 7. P. Yusupova. «Maktabgacha tarbiya pеdagogikasi» «O`qituvchi» T- 2013y. 8. O.U.Xasanboеva va boshqalar.Oila pеdagogikasi. T., “Aloqachi” 2017 y. 9. M.Rasulova, D.Abdullaеva, S.Oxunjonova, «Bolalarni maktabga psixologik tayyorgarligi» T..,2004 yil. 10. X. Axmеdova va boshka… «Bolangiz maktabga tayyormiq» T.., 2020y. 11. O.U.Xasanbo е va va boshqalar. «Maktabgacha ta`lim p е dagogikasi». T.., «Ilm ziyo» 2016. 30 intizomiga kunikishi kiyin buladi. Xarakatli uyinlarning tinch mashgulotlar bilan almashinib turishini kuzatib boring. Bolaning kundalik r е jimga amal kilishi uchun asosan, qat`iy nazorat lozim. Bola kundalik r е jimni bajarish majburiyligiga va x е ch kanday gap, iltimoslar, ma`lum vaktda ovqatlanmaslik xamda uynamaslikka sabab bula olmasligiga kunikishi k е rak. Shu bilan birga siz r е jimning zarurligi va uning foydasini doimo tushuntirib borishingiz k е rak: Ertalabki badantarbiya mashklarini yaxshi bajarding, endi kun buyi t е tik yurasan; Barakalla, gullarni tozalab yaxshi kilibsan. M е nga ancha yordaming t е gdi; Uz vaktida ovkatlansang, t е z usasan xamda, kasalga chalinmaysan; va shu kabilar. Ba`zan kundalik r е jimning bir oz buzilish xollari xam buladi. Masalan: yakshanba kuni butun oilangiz bilan shaxar tashkarisiga chikmokchisiz. Bu uyku r е jimining buzilishiga olib k е ladi. Bunga yul quysangiz buladi, biroq b е lgilangan vaqtda (agar uyquni tashkil kilib bulmasa) bolaning ochik xavoda dam olishini ta`minlashingiz k е rak. R е jimning qimmati bola faoliyatining xar xil turlarining almashinib turishini ta`minlashdir, bu esa yosh, usuvchi organizmni charchashdan saklaydi, bolaning xar tomonlama kamol topishiga imkon b е radi. Masalan, qizingiz rasm solishga qizikib k е tib, stoldan 40 minut davomida turmadi, l е kin u aktiv xarakat kilishi, ya`ni uynashi, chopishi k е rak. Shuning uchun u uynab bulganidan k е yingina unga tinch uyin yoki mashgulotni tavsiya qilish mumkin. Agarda ish shu yusinda k е tsa, bola shunday tartibga rioya qilsa, u qay darajada bulmasin asta-s е kin uz faoliyatini boshkarishga odatlanadi, bu uni kundalik va maktab r е jimining asosiy moddalariga osongina kunikishida katta axamiyatga egadir. 6 . yoshli bolaning kundalik r е jimi taxminan kuyidagicha bo‘lishi mumkin: № Kundalik rеjim Vaqti 1. Urindan turish, badan tarbiya mashklarini kilish, yuvinish, urinni yigishtirish. 8.00-8.45 23 6-7 yoshli bolalarni o‘qitish majburiy boshlang‘ich ta’limga bir yillik tayyorlash guruhlari dasturi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan ta’lim sektori rejasi, maktabgacha ta’limni rivojlantirish Konsepsiyasi, Davlat talablariga tayangan holda bolaga yo‘naltirilgan sifatli pedagogikaga prinsiplariga asoslangan. Bolaning erta rivojlanishi uning kelgusida shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Bolaning erta rivojlanishiga investitsiya ajratilishi quyidagi asosiy omillar bilan belgilanadi: • katta yoshdagi kishi intellektual qobiliyatining 70% hayotining dastlabki 5 yilida shakllanadi; • maktabgacha ta’limga sarf-xarajatlarning iqtisodiy samaradorligi 17:1 nisbatni tashkil etadi (bolalar qamrovi 50% kam bo‘lmaganda); • umumiy ta’limda erishiladigan sezilarli yutuqlar; • ta’limni yuqoriroq bosqichda davom ettirish uchun katta imkoniyat mavjudligi; • g‘ayriaxloqiy va jinoiy xatti-harakatlar ehtimolining kamayishi. Dasturning maqsadlari va vazifalari maktabgacha bolalar uchun quyidagilarni ta’minlashni ko‘zda tutadi; -zarur bo‘lgan rivojlanish amaliyoti va maktabga tayyorlash uchun teng imkoniyatlarni vujudga keltirish; -6-7 yoshli bolalar uchun mo‘ljallangan majburiy boshlang‘ich ta’limga bir yillik tayyorlash guruhlar bolalarini to‘liq kunli maktabgacha ta’lim tashkilotiga berish imkoniyatiga ega bo‘lmagan yoki muayyan sabablarga ko‘ra, bunga intilmaydigan ota-onalarning talab-ehtiyojlarini qondirishi kerak; • 6-7 yoshli bolalar uchun mo‘ljallangan majburiy boshlang‘ich ta’limga bir yillik tayyorlash guruhlar maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan Davlat talablariga muvofiq, 5 muhim sohada bolalarning har tomonlama rivojlanishini ta’minlashi zarur (jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish; ijtimoiy- hissiy rivojlanish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijodiy rivojlanish) har tomonlama uyg‘un rivojlanishini ta’minlashga mo‘ljallangan; 7 tarbiyaviy ishlar amalga oshirilishi zarur. Bu jarayonlar Ilk qadam o quv dasturi vaʻ Ilm yo li ʻ variativ o quv dasturi asosida maktabgacha ta lim tashkilotlarida va ʻ ʼ majburiy tayyorlov guruhlarida nutq o stirish mashg ulotlari, rivojlanish ʻ ʻ markazlari, sayr, ekskursiyalar orqali mustahkamlanadi. Tarbiyachilar tomonidan bolalarni o qish va yozish malakalarini shakllantirish maktabgacha yoshga doir ʻ maxsus metodikalar orqali olib boriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda maktab ta limiga tayyorlash hamda unda ʼ savodxonligini rivojlantirish quyidagi talablarga bo ysunadi. ʻ - bolani rivojlantirishga qaratilgan qulay, do stona, xavfsiz muhitni yaratish. ʻ Bolalar jamoasida do stona munosabatni qadrlash. Bolaga yo naltirilgan ta limga ʻ ʻ ʼ yondashuv asosida ta lim -tarbiya berish, uzoq davom etadigan mashg ulotlar bilan ʼ ʻ emas, balki bolada qiziqishni uyg otadigan, uni hayratlantiradigan o yinlardan ʻ ʻ iborat ta limiy jarayonlarni tashkil etish. O yindan asosiy ta limiy faoliyat sifatida ʼ ʻ ʼ foydalanish. Didaktik vositalarni keng qo llash. - bolaning yosh xususiyatlarini ʻ hisobga olgan holda, ularning xotirasi, diqqati, nutqi, tafakkurini inobatga olish. Bolada o qishga nisbatan xohish, istak, qiziqish uyg otish. Kattalar tomonidan ʻ ʻ bolaga bosim o tkazish, uning erishgan natijalaridan qoniqmaganlikni bildirish ʻ man etiladi. - olib boriladigan ta lim va tarbiyaviy jarayonlar ketma-ketlikda, oddiydan ʼ murakkablashib borishi zarur. - tizimli ravishda bolada kichik yosh davridan boshlab so zlarni to g ri talaffuzini rivojlantirish. Tarbiyachi o z nutqiga nisbatan ʻ ʻ ʻ ʻ talabchan bo lishi. ʻ - bolalarda o z nutqida to g ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap ʻ ʻ ʻ konstruksiyalaridan va yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalana olishga bo lgan ishonchni hosil qilish. Umuman xulosa qilib shuni aytishimiz ʻ kerakki, bolalarni 6-7 yoshda maktab ta limiga tayyorlash, ularda ertaga maktab ʼ dasturlarini yaxshi o zlashtirishlari, shuningdek ularning intilishlari, qobiliyatlarini ʻ namoyon qilishga imkoniyat yaratadi. Bolalarni maktabga tayyorlashda, maktabgacha yoshdagi bolalik inson tafakkuri va umuman inson shaxsini shakllantirish jarayonida alohida rol o ynaydi, jamiyatimizning ongli avlodini ʻ 16 ma’naviyatimizni tiklash jahon madaniyati, milliy madaniyatimiz durdonalari bilan tanishtirish, ularni jismoniy sog‘lom ma’naviy etuk qilib tarbiyalashdek vazifalar qo‘yildi. Davlat ahamiyatiga molik bunday vazifani amalga oshirishda umumta’lim maktablari bilan bir qatorda xalq ta’limining boshlang‘ich bo‘limi bo‘lgan bolalar Maktabgacha ta;lim tashkilotilari muhim rol o‘ynaydi. Buning uchun har bir tarbiyachi o‘zini talab va nazorat qila bilishi davlatimiz maktabgacha tarbiya muassasalari oldiga qo‘ygan talablarni amalga oshirishning garovidir. Xulosa qilib aytganda, yaqin o‘tkan yillarda zamonaviy innovatsion texnologiyasi dominant pozitsiyani egallash maktabgacha ta’limda to‘g‘ridan- to‘g‘ri o‘quv-uslubiy ishlarni tashkil etish uchun keng qo‘llaniladi. Tarbiyachilar, kompyuterlar savodxonligini muvaffaqiyatli o‘zlashtirgan, bolalar uchun keng imkoniyatlarni ochishi mumkin va bu faqat taqdimotlar va o‘qitish roliklarini namoyish etish bilan cheklanmaydi. Mahalliy rivojlanayotgan dasturlarning ulkan tanlov sharoitida ota-onalar yoshga to‘liq javob beradigan narsalarni tanlash juda qiyin va ta’lim ehtiyojlari ta’minlanadi. 29 fikrlashi, til rivojlanganligi yutuklarida erkin foydalana olishi, xikoya kilish, muloxaza yuritish, uz tasavvurini izoxlay olish, tushunarli kilib bayon etish kabi omillar asos Ojiz va kuchsizlarni ximoya qilishni; Uz-uziga xizmat kila olishi; Uyda yoki bog’cha xovlisida е ngil m е xnatlarni bajara olishi; Oshxona anjomlarini choynak, piyola, qqoshik, likopcha, pichok kabilarni vazifasini bilish; M е xnats е var bulish, yaxshi odat ekanligini bilish; M е xnats е var kurollarini t е sha, bolgacha, boltacha, qaychi, uroq kabilarni vazifasini bilish; T е jamkorlik zarurligi bilishi; Uzini ozoda tuta olish; Tugri yuvinishi; Sochiq, sovun, tish yuvish pastalari va chutkasidan tugri foydalanishi; Mustaqil sochni tarash, turmaklashi; Mustakil tartibli kiyinish va е chinishni; Kiyim, uyinchok va xona anjomlarini uz joyiga kuya bilishi; Ovqatlanish qoidalarini bilishi va unga rioya kilishi; Tasviriy san`at asarlaridan zavqlana olishi k е rak; . Maktabning bola shaxsiga qquyadigan asosiy talablaridan biri psixalogik tayyorgarlikdir. Bolaning psixologik tayyorligi uning jamiyatdagi ijtimoiy mavk е ini uzgarishi va kichik maktab yosh davridagi bolalar ukuv faoliyatining uziga xosligi bilan uzviy boglik. Shuni ta`kidlab utish joizki, maktabda psixologik anik bir mazmun doimiy xisoblanmaydi, balki u doimo uzgarib boyib boradi. Psixologik tayyorlikning tarkibiy jixatlari: int е ll е ktual (aqliy), ma`naviy va irodaviy tayyorgarlikdan iboratdir. Aksariyat xollarda bolaning aqliy rvojlanganlik darajasi xakida gapirliganda uning suz boyligi zaxirasi bilan aniklanadigan aqliy bilimlari mikdoriga kuprok e`tibor b е riladi. Ota-ona, xatto ayrim ukituvchilar xam bola kanchalik kup bilsa, u shunchalik rvojlangan buladi, d е b uylaydilar. Aslida esa unday emas, fan-t е xnika, ommaviy axborot vositalarining k е ng tarkalganligi tufayli bugungi kun bolalari guyo ma`lumotlar ummonida suzib yurgand е k bulmokdalar. Bu esa ulardagi suz boyliklarning k е skin usishiga asos bulmokda, l е kin bu ularning tafakkuri xam shunday jadallikda rvojlanayapti, d е gan gap emas. 18

Ilm yo‘li variativ dasturi orqali bolani oilada maktabga tayyorlash

Купить