Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	527.1KB
Покупки	1
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Innovatsion faoliyat va uning turlari

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Innovatsion faoliyat va uning iqtisodiyotdagi o‘rni
bugungi kunda dunyo miqyosida katta ahamiyatga ega. Har bir mamlakat o‘zining
iqtisodiy o‘sishini ta’minlash va global raqobatda ustunlikka ega bo‘lish
maqsadida innovatsion iqtisodiyotga asoslangan strategiyalarni ishlab chiqmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi ham innovatsiyalarni rivojlantirish va iqtisodiyotni
diversifikatsiya qilish yo‘lida izchil harakatlar olib bormoqda. Bu jarayon
mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashda, shu bilan birga,
yangi ish o‘rinlari yaratish, texnologik taraqqiyot va ilmiy-texnikaviy yutuqlarni
amaliyotga joriy etishda muhim o‘rin tutadi. Innovatsiya faoliyati iqtisodiyotda
yangi mahsulotlar, texnologiyalar, xizmatlar va ishlab chiqarish jarayonlarini
yaratish va joriy etish bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘z navbatida mamlakatning
raqobatbardoshligini oshiradi va global bozorda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish
imkoniyatini yaratadi. Innovatsiyalar orqali erishilgan ijtimoiy va iqtisodiy
yutuqlar mamlakatning barqaror rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois,
innovatsiya faoliyatining rivojlanishi, bu jarayonda muhim rol o‘ynaydigan
innovatsion iqtisodiyotning tashkil etilishi, dolzarb masalalardandir.
O‘zbekiston Respublikasida innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha
so‘nggi yillarda bir qator muhim qarorlar va farmonlar qabul qilindi. Masalan,
2020-yilda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining 2020-2030 yillarga
mo‘ljallangan innovatsion rivojlanish strategiyasi 1
” innovatsion faoliyatni yanada
rivojlantirish va yangi texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyotni yaratish bo‘yicha
aniq yo‘l xaritasini taqdim etdi. Ushbu hujjat innovatsion g‘oyalarni amaliyotga
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 9-apreldagi PF-5991-sonli Farmoni
3

6. O‘zbekiston Respublikasi «Texnologiyalar va Innovatsiyalarni
Rivojlantirish Bo‘yicha Milliy Strategiya» – 2023-yilda tasdiqlangan strategiya,
mamlakatda texnologiya va innovatsiyalarni rivojlantirishni maqsad qilgan yangi
yo‘nalishlarni belgilaydi.
7. «O‘zbekiston Respublikasining Innovatsion rivojlanish strategiyasi» –
2023-yilda yangilangan strategiya, ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish, yangi
texnologiyalarni yaratish va tatbiq etishga qaratilgan yangi siyosatni o‘z ichiga
oladi.
8. Aliev T., Tursunov M. Innovatsion iqtisodiyot va uning rivojlanish
yo‘llari. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Innovatsiyalar vazirligi, 2023. 256
bet.
9. Kamilov Z. O‘zbekiston iqtisodiyotidagi innovatsion faoliyat va
texnologiyalarning roli. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti,
2024. 312 bet.
10. Sattorov A., Mirzayev M. O‘zbekistonning innovatsion rivojlanish
strategiyasi: yangi qadamlar. Tashkent: O‘zbekiston davlat iqtisodiyot universiteti,
2022. 280 bet.
11. Ismoilov R. Intellektual mulkni himoya qilish va innovatsiyalarni
rag‘batlantirish bo‘yicha yangi qonunlar. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligi, 2023. 150 bet.
12. Ruziev I. Innovatsion texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiyotdagi
ta'siri. Tashkent: O‘zbekiston ilmiy-texnikaviy akademiyasi, 2023. 200 bet.
13. Tashpulatov M., Karimov D. Texnologiyalar va innovatsiyalarni
rivojlantirish bo‘yicha milliy strategiya. Tashkent: O‘zbekiston Innovatsion
rivojlanish jamiyati, 2022. 220 bet.
14. Jabborov U., Vohidov F. Sanoat va ilmiy-texnikaviy sohalarda
innovatsiyalarni rivojlantirish. Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyot akademiyasi,
2024. 180 bet.
31

Bugungi kunda to‘lov tizimlari operatorlari va elektron pullar tizimi
operatorlari uchun yangi normativ hujjatlar qabul qilindi. Bu hujjatlar nafaqat
to‘lov tizimlarining xavfsizligini ta’minlash, balki operatorlar va to‘lov
tashkilotlarining majburiyatlarini belgilashga ham qaratilgan. Ushbu yangiliklar
orqali, naqd pulsiz to‘lovlarning hajmi oshmoqda va mamlakatning moliyaviy
bozoridagi innovatsiyalarni joriy etish yo‘nalishida sezilarli natijalarga
erishilmoqda.
Bundan tashqari, 2025 yilning boshida Paynet kompaniyasi Humo to‘lov
tizimini 65 million AQSH dollarga sotib olishni amalga oshirdi. Bu bitim
O‘zbekistonning to‘lov tizimlari bozorida muhim o‘zgarishlarni yuzaga keltirishi
kutilmoqda. Humo tizimi orqali nafaqat milliy, balki xalqaro miqyosda ham
ko‘plab operatsiyalar amalga oshirilmoqda. Mijozlar kontaktless (kontaktsiz)
to‘lovlar orqali naqd pulsiz hisob-kitoblar o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘lishdi.
Humo tizimi orqali 35 milliondan ortiq kartalar chiqarildi, shuningdek, 6400 dan
ortiq bankomatlarda Humo kartalari orqali xizmat ko‘rsatilmoqda. 2025-yil yanvar
oyida Toshkent shahridagi barcha avtobuslarda yo‘l haqini naqd pulda to‘lash
amaliyoti bekor qilindi. Endilikda, yo‘lovchilar avtobuslar orqali yo‘l haqlarini
faqat elektron to‘lov tizimlari yoki to‘lov qurilmalari orqali amalga oshirishlari
lozim. Bu jarayon shahar transporti tizimining raqamlashtirilishini ta’minlashga
qaratilgan muhim qadamdir. Ushbu o‘zgarish, nafaqat to‘lovlarni yanada
osonlashtiradi, balki raqamli iqtisodiyotning rivojlanishiga ham ta'sir qiladi. Shu
bilan birga, «Uz-Paynet» to‘lov agentligi tarmog‘i orqali hozirda bir kunda
o‘rtacha 2,5-3 million tranzaksiya o‘tkazilmoqda. Bu ko‘rsatkich, elektron
to‘lovlar sohasida O‘zbekistonning yuksalishini anglatadi. To‘lov tizimlari va
masofaviy bank xizmatlarini kengaytirish orqali mamlakatda raqamli moliya
bozorining mustahkamlanishi davom etmoqda. Banklar internet-banking, mobil-
banking, sms-banking kabi xizmatlarni kengaytirishga va mijozlarga yanada
qulayroq xizmatlar taqdim etishga harakat qilmoqda. 2025-yilda davlat tomonidan
ham elektron to‘lovlarni yanada rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar qabul
21

 Moddiy texnologiyani qo‘lga kiritish. Texnologik mazmuniga ko‘ra
innovatsion korxonada mahsulot yoki jarayon innovatsiyalarini tadbiq etish bilan
bog‘liq bo‘lgan mashina va asbob-uskunalarni xarid qilishni bildiradi.
 Ishlab chiqarishni loyihalashtirish. Mazkur faoliyat ishlab chiqarish
jarayonlarini va texnologik tadbirlarni aniqlash maqsadida reja va chizmalarni
tayyorlashga yo‘naltiriladi.
Innovatsion faoliyatning poydevori ilmiy-texnik faoliyat bo‘lib, u fan va
texnikaning barcha sohalarida ilmiy-texnik bilimlarni yaratish, rivojlantirish,
tarqatish va amalda qo‘llash nazarda tutiladi. Ilmiy-texnik faoliyat tushunchasi
YUNESKO tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, fan va texnika statistikasida xalqaro
standartlarning muhim kategoriyasi hisoblanadi. YUNESKO tavsiyalariga
muvofiq, ilmiy-texnik faoliyat statistika obyekti sifatida uch ko‘rinishda namoyon
bo‘ladi:
 Ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar;
 Ilmiy-texnik ta'lim va kadrlar tayyorlash;
 Ilmiy texnik xizmatlar.
Ilmiy-texnik faoliyatni amalga oshirishda ilmiy ishlar mashtabi tushunchasi
muhim ahamiyat kasb etadi, quyidagilarni mujassamlashtiradi:
 Ilmiy-texnik yo‘nalish – mustaqil xarakterdagi yirik ilmiy ish bo‘lib, fan
va texnikaning muayyan tarmog‘ining muhim vazifalarini yechishga bag‘ishlanadi.
Ilmiy yo‘nalishga yechim topish qator ilmiy tashkilotlar sa'y-harakatlari bilan
amalga oshadi.
 Ilmiy-texnik muammo – ilmiy-texnik yo‘nalishning bir qismi bo‘lib,
yo‘nalish yechimining yo‘llaridan birini bildiradi. Ilmiy ish maqsadli ilmiy-texnik
dastur ko‘rinishida yechilishi mumkin va unda resurslar, ijrochilar, ijro muddatlari
kabilar aks ettiriladi.
 Ilmiy mavzu – ilmiy tashkilot doirasida hal etilayotgan muammoning bir
qirrasi. U qoida bo‘yicha, moliyalashtirish, rejalashtirish va ish hisobotlarida
asosiy birlik sifatida ishtirok etadi. Mavzu maqsadi – patent yoki iqtisodiy ishlar
13

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. INNOVATSION FAOLIYAT VA UNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Innovatsion faoliyat tushunchasi……………………………………………. 6
1.2. Innovatsion faoliyatning asosiy ko‘rinishlari……………………………….. 10
1.3. Ilmiy – texnika va innovatsiya
resurslari ……………………………………. 14
II-BOB. O‘ZBEKISTON SANOAT TARMOG‘IDA INNOVATSIYA
STRATEGIYASINI QO‘LLASH VA UNI AMALGA OSHIRISH
2.1. Innovatsiya - iqtisodiy qudratni yuksaltirish omili
sifatida …………………. 16
2.2. Zamonaviy texnologiyalar bank biznesining yangi ufqlarini
ochmoqda ……. 19
2.3. Innovatsion faoliyatning iqtisodiy
samaradorligi……………………………. 25
XULOSA………………………………………………………………………... 29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 30
2

chiqarilgan mahsulotlar ko‘pincha yuqori sifatga ega bo‘ladi, bu esa
kompaniyaning bozor imidjini mustahkamlaydi va mijozlarning sadoqatini
oshiradi. Boshqa tomondan, mahsulotlar va xizmatlar sifatining yaxshilanishi
kompaniyaning raqobatbardoshligini kuchaytiradi va yangi mijozlar bazasini jalb
qiladi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish innovatsiyalarni amalga
oshirishning yana bir muhim natijasidir. Yangi texnologiyalar va avtomatlashtirish
usullari ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtiradi, mahsulot ishlab chiqarish
tezligini oshiradi va sifatni yaxshilaydi. Bu nafaqat ishlab chiqarish
samaradorligini oshiradi, balki xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Masalan,
ishlab chiqarish jarayonlarida yangi texnologiyalarni joriy etish energiya sarfini
kamaytirishi, resurslarni samarali ishlatishi va ishchi kuchi talabini kamaytirishi
mumkin.
Yangi texnologiyalarni joriy etish orqali materiallar, energiya va ishchi
kuchi resurslaridan samarali foydalanish mumkin. Bu nafaqat ishlab chiqarish
xarajatlarini kamaytiradi, balki kompaniyaning umumiy foydasini oshiradi.
Samarali resurslarni boshqarish, shuningdek, ekologik ta'sirni kamaytirishga
yordam beradi, bu esa atrof-muhitga bo‘lgan mas'uliyatni oshiradi. Jahon bozoriga
integratsiya qilish innovatsiyalarni amalga oshirgan kompaniyalarga yangi
bozorlar ochish imkoniyatini beradi. Yangi texnologiyalar va mahsulotlar ishlab
chiqarish orqali kompaniya xalqaro bozor talablariga javob beradigan mahsulotlar
yaratishi mumkin. Bu esa eksport imkoniyatlarini kengaytiradi va kompaniyaga
global miqyosda raqobatbardosh bo‘lish imkonini beradi.
Mijozlar ehtiyojlarini qondirishda innovatsiyalar muhim rol o'ynaydi. Yangi
mahsulotlar va xizmatlar yaratish orqali kompaniyalar mijozlarning ehtiyojlarini
samarali qondirishi mumkin. Innovatsion faoliyat kompaniyaga mijozlar bilan
yanada sifatli aloqalar o‘rnatish va ularning sadoqatini oshirish imkonini yaratadi.
Yangi texnologiyalarni joriy qilish mijozlar bilan real vaqtda aloqada bo‘lishni va
ularga individual xizmatlar taklif qilishni osonlashtiradi. Xodimlar malakasini
27

2.2. Zamonaviy texnologiyalar bank biznesining yangi ufqlarini
ochmoqda
Zamonaviy axborot texnologiyalarining bank tizimida keng qo‘llanilishi,
mamlakatimizda moliyaviy bozorni raqamlashtirish va innovatsion to‘lov
tizimlarini rivojlantirishga yordam bermoqda. Milliy to‘lov tizimi va raqamli bank
xizmatlari imkoniyatlari, iqtisodiyotni samarali boshqarish va moliya
operatsiyalarini tez va xavfsiz amalga oshirish imkoniyatlarini yaratdi. Bu o‘z
navbatida davlatimizning pul-kredit siyosatini boshqarish, xalqaro va milliy
to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda Markaziy bankning yagona banklararo to‘lov
tizimi va tijorat banklarining ichki to‘lov tizimlari faoliyat yuritmoqda.
Shuningdek, “Uz-Kart” banklararo chakana to‘lov tizimi, «Uz-Paynet» to‘lov
agentlik tarmog‘i va «ONLINE TO‘LOV» kabi innovatsion to‘lov tizimlari
o‘zining samaradorligini namoyish etmoqda. Bu tizimlar nafaqat to‘lovlarni
amalga oshirishni soddalashtiradi, balki yangi xizmatlarni taqdim etishga imkon
yaratmoqda. Tijorat banklari zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida o‘z
biznesini optimallashtirishga intilmoqda. Ular yangi dasturlarni ishlab chiqishda va
axborot tizimlari infratuzilmasini takomillashtirishda yangi texnologiyalardan
foydalanmoqda. Banklar raqamli innovatsiyalarni tadbiq etishda bir-birlari bilan
raqobatlashib, xizmat ko‘rsatishning sifatini oshirgan holda yangi imkoniyatlar
yaratmoqda. 2023-yil holatiga ko‘ra, “Bank-Mijoz” va Internet-banking dasturiy
majmualaridan foydalanuvchilar soni 70 mingdan oshdi. Bu dasturlar orqali
19

mijozlar masofadan turib, turli bank operatsiyalarini amalga oshirishi mumkin, bu
esa bank xizmatlarini yanada qulay va tezroq qilishga imkon beradi 9
.
Bankomatlar va infokiosklarning ro‘li ham o‘zgarib bormoqda. Ular nafaqat
naqd pul yechib olish, balki tovar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishda
ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bankomatlar va infokiosklarning soni
mamlakatimizda kengayib, 2023-yil holatiga ko‘ra 2000 dan ortiq bo‘ldi, ular
yagona tarmoqqa ulangan va mijozlarga qulay xizmat ko‘rsatish imkonini
yaratmoqda. Plastik kartochkalar soni va ulardan foydalanish hajmi yil sayin ortib
bormoqda. 2023-yilga kelib, plastik kartochkalar soni 15 millionga yetdi va
ulardan naqd pulsiz to‘lovlar uchun foydalanish ko‘lami sezilarli darajada oshdi.
Yil davomida plastik kartalar yordamida 15 trillion so‘mdan ortiq tranzaksiyalar
amalga oshirildi, bu esa mamlakatimizda naqd pulsiz to‘lovlar tizimini
rivojlantirishning muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Banklar, shuningdek, o‘z
faoliyatida sun'iy intellekt va blokcheyn texnologiyalarini joriy etishga kirishdi, bu
esa to‘lovlar va moliyaviy operatsiyalarni yanada tez va xavfsiz amalga oshirish
imkonini yaratadi. Bu texnologiyalar banklar uchun yangi biznes imkoniyatlarini
ochmoqda va mijozlarga yangi xizmatlar ko‘rsatishni ta'minlamoqda. Zamonaviy
texnologiyalar yordamida naqd pulsiz to‘lovlar hajmi muntazam ravishda o‘sib
bormoqda. Banklar o‘rtasidagi raqobatni kuchaytirish, innovatsion to‘lov tizimlari
va xizmatlar bilan bir qatorda, texnologiyalar orqali mijozlarga yangi moliyaviy
xizmatlar taqdim etilmoqda. Bu jarayonlar mamlakatimizning moliya bozorini
yanada rivojlantirishga xizmat qilmoqda.2025-yilda O‘zbekiston to‘lov tizimlari
sohasida sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. O‘zbekistonning moliya tizimining
rivojlanishi va raqamlashtirish jarayoni tobora tezlashib bormoqda. Shu bilan
birga, innovatsion texnologiyalar va masofaviy bank xizmatlari joriy etilishiga
e'tibor kuchaymoqda. 10
9
Aliev T., Tursunov M. Innovatsion iqtisodiyot va uning rivojlanish yo‘llari. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Innovatsiyalar vazirligi, 2023. 256 bet.
10
Sattorov A., Mirzayev M. O‘zbekistonning innovatsion rivojlanish strategiyasi: yangi qadamlar. Tashkent:
O‘zbekiston davlat iqtisodiyot universiteti, 2022. 280 bet.
20

1.2. Innovatsion faoliyatning asosiy ko'rinishlari
Innovatsion faoliyat — yakunlangan ilmiy tadqiqotlar, loyihalar yoki boshqa
ilmiy-texnik yutuqlarni (fan-texnika yutuqlarini) yangi yoki takomillashtirilgan
mahsulotga, bozorda sotiladigan yoki amaliy faoliyatda foydalaniladigan yangi
yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonga, shuningdek, shu bilan bog‘liq
qo‘shimcha ilmiy tadqiqotlar va loyihalarga joriy qilish jarayonidir. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2021-yil 12 fevraldagi “Innovatsiyalarni rivojlantirish,
ilm-fan va texnologiyalarni joriy qilishni takomillashtirish to‘g‘risida”gi 4
Qarori
hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 23 martdagi
“Innovatsiya faoliyatini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash va tartibga solish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi 5
qarorida quyidagi yangilangan ta'riflar kiritilgan:
Innovatsion faoliyat – yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlar, yangi yoki
takomillashtirilgan texnologik jarayonlar yaratish, ishlab chiqarishda o‘zlashtirish
va amaliy qo‘llash bo‘yicha ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish. Innovatsion
faoliyat qatoriga quyidagi faoliyat turlari kiradi:
1. Amaliyotda qo‘llash uchun mo‘ljallangan yangi yoki takomillashtirilgan
mahsulot va texnologik jarayon yaratish bo‘yicha ilmiy-tadqiqotchilik, tajriba-
konstruktorlik yoki texnologik ishlar bajarish;
2. Yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot chiqarish, yangi yoki
takomillashtirilgan texnologik jarayonlarni joriy qilish uchun ishlab chiqarishni
tayyorlash va texnologik qayta jihozlash;
3. Yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotni bozor tomon harakatlantirish
va unga bozorni izlash bo‘yicha faoliyat;
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 12 fevraldagi “Innovatsiyalarni rivojlantirish, ilm-fan va
texnologiyalarni joriy qilishni takomillashtirish to‘g‘risida”gi
5
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 23 martdagi “Innovatsiya faoliyatini rivojlantirishni
qo‘llab-quvvatlash va tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
10

rivojlantirishda davlat tomonidan qabul qilingan hujjatlar muhim ahamiyatga ega.
Xususan, 2022-yilda qabul qilingan farmon va qarorlar innovatsion ekotizimni
shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi. 2022-
2026 yillarda O'zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiyasi
doirasida ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Shuningdek, 2018-yilda qabul qilingan «Innovatsion faoliyat to'g'risida»gi
qonun ilmiy faoliyatni huquqiy tartibga solish va rag'batlantirishda muhim huquqiy
asos bo'lib xizmat qilmoqda. Mazkur qonun ilmiy faoliyat sub'ektlari o'rtasidagi
munosabatlarni tartibga solish, innovatsion infratuzilmani rivojlantirish va
investitsiyalarni jalb etishga qaratilgan chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi.
Innovatsion faoliyatni huquqiy tartibga solishning zarurati quyidagi omillar
bilan izohlanadi:
 Mahalliy ishlab chiqaruvchilar va ilmiy-texnik muassasalar tomonidan
yaratilgan innovatsiyalarni huquqiy himoya qilish: Bu yangi texnologiyalar va
ishlanmalarni ishlab chiqarishga joriy etishda muhim ahamiyatga ega.
 Chet eldan yangi texnologiyalarni import qilishni tartibga solish: Xalqaro
standartlarga javob beradigan mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish va
innovatsiyalarni jalb etish iqtisodiy rivojlanishda muhim o'rin tutadi.
 Innovatsion faoliyat sub'ektlarining huquqiy maqomini belgilash: Bu
ularning faoliyatini rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga
ega.
 Innovatsion dasturlarga homiylik qilish va davlat tomonidan ko'mak
berishning huquqiy vositalarini ishlab chiqish: Bu innovatsion loyihalarni
moliyalashtirish va amalga oshirishda zarurdir.
Shu bilan birga, ilm-fan va innovatsiyalar sohasida xalqaro hamkorlikni
rivojlantirish, ilmiy-texnikaviy yutuqlarni ishlab chiqarishga joriy etish va
innovatsion g'oya va texnologiyalarni kengaytirish bo'yicha chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Bu esa mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishiga va xalqaro
maydondagi raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qilmoqda.
18

Innovatsiyalarning bundan tashqari hozirgi kungacha bir necha ta’riflari
mavjud. 1-jadvalda ko‘rsatib o‘tilgan.
1- jadval
“Innovatsiyalar” tushunchasi ta’riflarining variantlari
Ta’rif Manba
Innovatsiya – kapitalni yangi texnika yoki
texnalogiyaga, ishlab chiqarishni tashkil qilish
mehnat , xizmat ko’rsatish va boshqaruvning
yangi shakllariga, jumladan , yangicha nazorat
va hisob shakllari, re’jalashtirish va tahlil
usullariga kiritishdan olingan , moddiy tus
olgan natijadir. Балбанов И.Л.
Инноватсионний
менеджмент.
СПб.:Питер,2001
Innovatsiya – ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konsturuktorlik ishlari (ITTKI) natijalarini
bozorga yetkazish. Большой толковий словарь
бизнеса М.:Вече:АСТ,1998
Innovatsiya ( yangiliklar kiritish )- yangi
mahsulot turlari , texnologiyalar ishlab chiqarish ,
yaratish va tarqatishga , yangi tashkiliy shakllar
joriy qilishga yo ’ naltirilgan ijodiy faoliyat
natijasi . Борисов А. Б. Большой
экономический словарь
М.:Книжньй мир,2000
Innovatsiya – intelektual mahsulot –
ixtiro , axborot , nou – xau yoki g ’ oya
iqtisodiy mazmunga ega bo ’ ladigan jarayon БрайнТ.Управление научно-
техническими
нововведениями.
М.:Экономика,1989
7

foydalanishi mahsuli bo‘lib, ayni vaqtda mamlakatimizning iqtisodiy qudratini
yuksaltirishga, jahon hamjamiyati oldidagi mavqyeini oshirishga xizmat
qilayotgani bilan ham e'tirofga molikdir.
Milliy va xalqaro tajribadan ma'lumki, iqtisodiyot va jamiyatning taraqqiyot
darajasi ko‘p jihatdan innovatsion faoliyatga bog‘liq. Binobarin, iqtisodiyotdagi
samaradorlik ishlab chiqarishga innovatsion texnologiyalar va ixtirolarning joriy
etilishi evaziga oshadi. Shu bois bugungi kunda innovatsiyalar har bir mamlakat
iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismiga aylangan. Fan sohasini takomillashtirish
yuzasidan olib borilayotgan islohotlar natijasida davlat ilmiy-texnika dasturlarini
mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlarining eng dolzarb masalalarini yechishga
yo‘naltirish, ilmiy-texnika loyihalarini ekspertizadan o‘tkazishni boshqa
davlatlarda mavjud bo‘lmagan — ochiq muhokama tarzida o‘tkazish, amaliy
tadqiqotlar va innovatsiya loyihalarini manfaatdor korxonalarning mablag‘larini
jalb qilgan holda moliyalashtirish kabi mexanizmlar joriy qilindi. 2020-2025
yillarda, uzoq muddatli (5 yilgacha), yangi bilimlarni shakllantirishga
yo‘naltirilgan fundamental tadqiqotlar, o‘rta muddatli (3 yilgacha) amaliy
tadqiqotlar hamda qisqa muddatli (2 yilgacha) innovatsion ishlanmalar Davlat
ilmiy-texnika dasturlari tanlovlar asosida shakllantirilmoqda. Eng muhimi,
fundamental tadqiqotlar, amaliy tadqiqotlar va innovatsiya ishlari zanjiri bo‘yicha
mujassamlik darajasini ta'minlaydigan mexanizm ishlab chiqilib, undan samarali
foydalanilmoqda.
O'zbekiston Respublikasida innovatsion va fan-texnika siyosatining asosiy
maqsadi mamlakatning milliy innovatsion tizimini shakllantirish va
rivojlantirishdan iborat bo'lib, bu iqtisodiy o'sish va raqobatbardoshlikni
ta'minlashga qaratilgan. So'nggi yillarda ilmiy-texnikaviy yutuqlar soni sezilarli
darajada oshdi. Masalan, 2020-2025 yillar davomida 15 mingdan ortiq ilmiy-
texnikaviy yutuqlar ro'yxatga olindi. Bundan tashqari, mamlakatimizda solitonlar
va soliton komplekslarining paydo bo'lish mexanizmi, optik solitonlar nazariyasi
kabi yangi ilmiy kashfiyotlar amalga oshirildi. Innovatsion faoliyatni
17

2024-yilning yanvar-dekabr oylari davomida muomalaga chiqarilgan bank kartalari
soni 10,6 millionga oshdi. Markaziy bank ma'lumotlariga ko‘ra, yangi chiqarilgan
kartalarning 7,3 milliondan ortig‘i quyidagi banklarga to‘g‘ri keladi:
 TBC Bank : 2,8 million karta
 Xalq banki : 1,3 million karta
 Agrobank : 848 ming karta
 Ipoteka-bank : 842 ming karta
 Hamkorbank : 828 ming karta
 Anorbank : 711 ming karta
Izoh: Ma'lumotlar 2024-yilning 1-oktabr holatiga ko‘ra taqdim etilgan bo‘lib,
2024-yil davomida amalga oshirilgan o‘zgarishlarni aks ettiradi.
2024-yil 1-noyabr holatiga ko‘ra, bank plastik kartalari, terminallar,
bankomatlar va infokiosklarning statistik ma'lumotlari jadval i
Banklar Muomalaga
chiqarilgan
bank plastik
kartalari soni
(million) O‘rnatilgan
terminallar
soni (ta) O‘rnatilgan
bankomat va
infokioskalar
soni (ta) To‘lovlar
summasi
(mln.
so‘m)
Xalq banki 12.4 45,663 3,075 -
Agrobank 5.38 36,462 2,153 -
Ipoteka-bank 4.66 34,535 812 -
Milliy bank 3.92 40,121 780 -
Ipak Yo‘li
banki 3.04 - - -
Hamkorbank - 35,154 - -
Aloqabank - - - 46,400
2024 yilga kelib, respublikamizda salkam 20 million dona plastik kartochka
muomalaga chiqarildi. Elektron to‘lovlarni qabul qilish uchun tijorat banklari
tomonidan 200 mingdan ortiq chakana savdo va xizmat ko‘rsatish korxonalari
23

tadbiq etishda, ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirishda va innovatsion loyihalarni
qo‘llab-quvvatlashda davlatning roli qanday bo‘lishi lozimligini belgilab berdi.
Prezidentning 2021-yil 9-martdagi “O‘zbekiston Respublikasining ilm-fanini
va innovatsiyalarini rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi 2
qarori esa mamlakatda innovatsion ekosistema yaratish va bu
jarayonga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish maqsadida ko‘plab yangi
tashabbuslarni ilgari surdi. Qarorda innovatsion loyihalar va startaplar uchun
qo‘llab-quvvatlovchi huquqiy va moliyaviy mexanizmlar taklif qilindi. Innovatsion
faoliyatni rivojlantirish, shuningdek, texnologik parklarda yangi ishlanmalarga yo‘l
ochish, yangi ishlanmalarni ishlab chiqarishga tadbiq etish va uni tijoratlashtirish
orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan choralar ko‘rildi.
Prezidentning 2022-yil 17-noyabrdagi “Innovatsion faoliyatni
rivojlantirishda ilmiy-texnikaviy hamkorlikni mustahkamlash 3
” farmoni
innovatsion faoliyatni mustahkamlashda xalqaro hamkorlikning o‘rni va zaruratini
ta’kidlab o‘tdi. Bu hujjat, ayniqsa, mamlakat ilmiy muassasalarining innovatsion
faoliyatga integratsiyasi, texnologik taraqqiyot va yangi ilmiy kashfiyotlar orqali
iqtisodiyotning turli tarmoqlarini modernizatsiya qilishda muhim qadam bo‘lib
xizmat qilmoqda. O‘zbekistonning innovatsion faoliyatni rivojlantirish borasidagi
qaror va farmonlari mamlakatning raqobatbardoshligini oshirish, yangi ish
o‘rinlarini yaratish va xalqaro bozorda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun katta
ahamiyatga ega. Innovatsion iqtisodiyot, o‘z navbatida, mamlakatning kelajakdagi
iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda va yangi texnologiyalarni ishlab chiqish
orqali ijtimoiy rivojlanishni rag‘batlantirishda asosiy rol o‘ynaydi.
Kurs ishining maqsadi. Innovatsion faoliyatning iqtisodiyotdagi o‘rni va
uning turli turlarini batafsil tahlil qilish, innovatsion iqtisodiyotning rivojlanishiga
ta’sir etuvchi omillarni o‘rganish va O‘zbekiston Respublikasida amalga
oshirilayotgan innovatsion siyosat va uning iqtisodiyotdagi samaralarini
aniqlashdan iboratdir. Kurs ishida innovatsion faoliyatni tashkil etish va
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 9-martdagi PQ-5043-sonli qarori
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 17-noyabrdagi PQ-90-sonli farmoni
4

 Yakuniy mahsulotni sotishda ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik samarani
ta'minlaydigan texnologik jarayonlarni ishlab chiqarishda o‘zlashtirish;
 Fan-texnika yutuqlarining natijasi hisoblangan tamomila yangi va
yaxshilangan mahsulotlar.
Innovatsion faoliyat deb ishlab chiqariladigan mahsulot yoki xizmat sifatini
oshirish, nomenklaturasini kengaytirish va yangilash, ularni tayyorlash
texnologiyasini oshirish, takomillashtirish va istiqbolda o‘zlashtirish hamda ichki
va tashqi bozorlarda samarali realizatsiya etish maqsadida ilmiy tadqiqot va
ishlanmalar natijalarining ishlatilishi va tijoratlashuviga aytiladi. Innovatsion
faoliyat o‘zida bir qator ilmiy, texnologik, tashkiliy, moliyaviy va tijorat
tadbirlarini qamrab olib, ular bir butunlikda innovatsiyalarga aylanadi 6
.
Innovatsion faoliyatning asosiy ko‘rinishlari quyidagilardir:
 Ishlab chiqarishni tayyorlash va tashkil etish. U o‘z ichiga yangi
texnologik jarayon yaratish uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqarish asbob-uskunasi,
vositalari hamda ulardagi o‘zgarishlarni, shuningdek, ishlab chiqarish va sifat
nazorati jarayonlari, metodlari va standartlaridagi yangiliklarni qo‘lga kiritishni
qamrab oladi.
 Ishlab chiqarish oldi tadbirlari. Ularning tarkibiga mahsulot yoki
texnologik jarayon modifikatsiyasi, yangi texnologiya va asbob-uskunani qo‘llash
maqsadida xodimlarni qayta tayyorlash ishlari kiradi.
 Yangi mahsulotlar marketingi. U yangi mahsulot sotuvi bilan bog‘liq
bo‘lgan bozorni boshlang‘ich o‘rganish, mahsulotlarni turli bozorlarga
moslashtirish, reklama kompaniyasini o‘tkazish kabi faoliyat turlarini ifodalaydi.
 Chetdan nomoddiy texnologiyani qo‘lga kiritish. Ular patent, litsenziya,
nou-xau, savdo belgilari, konstruksiya, modellar va texnologik mazmundagi
xizmatlar shaklida bo‘lishi mumkin.
6
8. Aliev T., Tursunov M. Innovatsion iqtisodiyot va uning rivojlanish yo‘llari. Tashkent: O‘zbekiston
Respublikasi Innovatsiyalar vazirligi, 2023. 256 bet.
12

rivojlantirish bo‘yicha mamlakatda qabul qilingan qarorlar, farmonlar va boshqa
huquqiy hujjatlar asosida innovatsion iqtisodiyotning muvaffaqiyatli faoliyat
yuritishiga hissa qo‘shadigan strategiyalarni ko‘rib chiqish maqsad qilingan.
Shuningdek, innovatsion faoliyatni amalga oshirishda mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishiga qo‘shgan hissasi va kelajakdagi istiqbollari ham
o‘rganiladi.
Kurs ishining vazifalari:
 Innovatsion faoliyatning iqtisodiyotdagi ahamiyatini tahlil qilish.
 Innovatsion iqtisodiyotning turli turlarini o‘rganish.
 O‘zbekiston Respublikasida innovatsion rivojlanish strategiyasini tahlil
qilish.
 Innovatsion siyosat va huquqiy asoslarni ko‘rib chiqish.
 Innovatsion faoliyatning iqtisodiy samaralarini aniqlash.
 Innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. Innovatsion faoliyat va uning iqtisodiyotdagi turli
turlarini rivojlantirish, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasidagi innovatsion
siyosat, huquqiy asoslar va davlat tomonidan amalga oshirilayotgan chora-
tadbirlarni o‘rganishdan iboratdir.
Kurs ishining obyekti. Innovatsion faoliyatning iqtisodiy tizimdagi
jarayonlari, innovatsion iqtisodiyotning rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar va
O‘zbekiston Respublikasida innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
davlat siyosati va huquqiy normativ hujjatlaridir.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

Mana shu jarayonni boshqarish, tartibga solish va qo‘llab-quvvatlash maqsadida
davlat ilmiy – texnika va innovatsiya siyosatini amalga oshiradi. Bu siyosatning
alohida yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
Fan va texnologiyalar markazi, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi,
Oliy Attestatsiya komissiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Fundamental va amaliy
tadqiqotlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy
muammolarni hal qilishga salmoqli hissa qo‘sha oladigan ilmiy-texnika
faoliyatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, ilmtalab, resurslar, energiya va
mehnat xarajatlari kam bo‘lgan ishlab chiqarish va texnologiyalarni jadal
rivojlantirishga imkon beruvchi ilmiy tadqiqotlarda ustuvorlik berish, ilmiy, ilmiy-
texnika va innovatsion faoliyatning bevosita ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimi
bilan bog‘liqligini yuqori darajada ta'minlash, ilmiy-texnika va innovatsion
faoliyatni davlat tomonidan boshqarishda ko‘proq iqtisodiy usullardan foydalanish,
sohaga xorijiy investitsiyalarning kirib kelishini rag‘batlantirish kabilar davlat
ilmiy-texnika siyosatining ustuvor yo‘nalishlari hisoblanadi 7
.
Innovatsion va fan-texnika siyosatining maqsadi mamlakatning milliy
innovatsion tizimini shakllantirish, tanlab olingan rivojlanish strategiyasiga
muvofiq mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini ta'minlovchi aniq amalga
oshirishdan iborat. Bu siyosat doirasida dinamik rivojlanayotgan bozor
iqtisodiyotiga mos keluvchi, mamlakatning resurslar imkoniyati va barqaror
rivojlanish strategiyasiga to'la mos keladigan ilmiy, ilmiy-texnika va texnologik
salohiyatni shakllantirish muhim rol o'ynaydi. Ko'rsatib o‘tilgan strategik maqsad
qo‘shimcha maqsadlarga erishish yo‘li bilan quyidagilar amalga oshiriladi:
 Iqtisodiyotning rivojlanishi va muhim ijtimoiy vazifalarning hal etilishiga
fan va texnika hissasini oshirish;
 Fan-texnika salohiyatini rivojlantirish va undan samarali foydalanish;
 Ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalarida ilg‘or tarkibiy
o‘zgarishlarni ta'minlash;
7
9. Kamilov Z. O‘zbekiston iqtisodiyotidagi innovatsion faoliyat va texnologiyalarning roli. Tashkent:
O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti, 2024. 312 bet.
15

XULOSA
O‘zbekiston iqtisodiyotida milliy servis sohasining roli va ahamiyati katta
ahamiyat kasb etadi. Mustaqillikka erishilgandan so‘ng, bu sohada iqtisodiy,
tashkiliy, institutsional va tarkibiy islohotlar amalga oshirildi. Har qanday
iqtisodiyotni, ayniqsa, uning muhim tarmog‘i bo‘lgan sanoat sohasini
rivojlantirishda yangi texnologiyalarni joriy etish zarur. Chunki, bu mahsulot yoki
xizmatning ichki va jahon bozorlaridagi raqobatbardoshligini ta'minlovchi asosiy
omildir. Hozirgi kunda ilmiy ishlanmalardan foydalanishning samaradorligini
oshirish, fundamental va amaliy tadqiqotlar natijalarini ishlab chiqarishga tatbiq
etish dolzarb masalaga aylanmoqda. Shu bilan birga, mustaqilligimizning dastlabki
yillaridanoq milliy qonunchilikni yaratishda ilm-fan va innovatsion faoliyatning
huquqiy asoslariga katta e'tibor berildi. O‘sha davrda qabul qilingan Fuqarolik,
Jinoyat, Soliq kodekslarining intellektual mulkka oid normalari, shuningdek,
“Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi, “Tovar belgilari,
xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida”gi
qonunlar ilmiy-texnikaviy yutuqlarni rivojlantirishga xizmat qilgan. Pirovardida,
ro‘yxatga olingan ilmiy-texnikaviy yutuqlar soni yil sayin oshib bormoqda.
Jumladan, dunyoda birinchi bo‘lib yarim nodir minerallarga atom reaktorining
29

natijasi Менежмент
www . aup . ru / books /
1- jadvalda keltirilgan ta’riflarni tahlil qilib, umumlashtirgach quyidagicha
xulosa chiqarish mumkin:
1. Ob’ektlar, tizimlar, korxonalar va butun jamiyatning bir holatdan boshqa
holatga, yanada mukammal va yangiliklar kiritishni nazarda tutadigan holatga
o’tishi bo’yicha cheksiz sonly muayyan vaziyatlar cheksiz sonly ifoda va ta’riflar
bo’lishiga imkon yaratadi.
2. Yanada mukammalroq holatga o’tishda yangiliklar – o’ylab topish,
ishlab chiqish va ixtiro qilish lozim bo’lgan yangi vositalar, usullar, mahsulotlar,
texnologiyalar ko’zda tutiladi.
3. Innovatsiya yangi bilimlarning amalga oshirilgan yig’indisi sifatida
amaliy qo’llanishi mos keluvchi sohalarda samara berishi lozim.
Xalqaro standartlarga muvofiq INNOVATSIYA (yangilik kiritish) bozorda
joriy qilingan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, amaliy faoliyatda
foydalaniladigan yangi yoki takomillashgan texnologik jarayon ko’rinishida yoki
ijtimoiy xizmatlarga yangicha yondashuvda namoyon bo’ladigan innovatsion
faoliyatning yakuniy natijasi sifatida tavsiflanadi.
Yangi g’oya izlab topishning asosiy usllari qatoriga quyidagilarni kiritish
mumkin:
 Sinov va xatolar usuli
 Nazort savollari usuli
 Aqliy hujum
 Morfologik tahlil
 Sinektika
 Yeti karra izlash strategiyasi
 Ixtirochilik masalalarini hal qilish usuli.
9

qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining elektron to‘lov tizimi orqali davlat
boji yoki sud xarajatlari uchun to‘lov kvitansiyalarini yaratish va tekshirish
imkoniyati mavjud bo‘lib, bu davlat xizmatlarining oson va tezkor amalga
oshirilishini ta'minlashga xizmat qilmoqda.
2024-yil 1-oktabr holatiga ko‘ra:
№ Tijorat banklari Muomaladagi
bank
kartalari soni O‘rnatilgan
to‘lov
terminallari
soni O‘rnatilgan
bankomat
va
infokiosklar
soni 2024-yil
yanvar-
sentabr
oylari
davomida
to‘lov
terminallari
orqali
tushgan
tushumlar
(mln. so‘m)
1 Milliy bank 3 788 204 39 685 781 14 533 143
2 O‘zsanoatqurilishbanki 2
570 966 31 460 713 9 224 421
3 Agrobank 5
084 018 38 010 2 155 11 663 542
4 Mikrokreditbank 1
664 287 23 604 838 11 741 967
5 Xalq banki 11
884 719 45 947 3 092 7 143 730
6 Garant bank 400
182 7 018 274 836 178
7 Biznesni rivojlantirish
banki 742
979 18 095 571 3 809 684
8 Turonbank 665
297 12 681 443 4 052 200
9 Hamkorbank 2
827 629 32 451 604 10 048 264
10 Asaka bank 1
607 078 14 791 172 9 262 017
11 Ipak Yo‘li banki 2
834 115 22 671 883 7 892 686
12 Ziraat Bank
Uzbekistan 83
029 1 180 8 870 181
13 Trastbank 797
246 14 228 392 10 228 026
2024-yil davomida muomalaga chiqarilgan bank kartalari soni:
22

4. Innovatsion infratuzilma yaratish va rivojlantirish, jumladan ilmiy-
tadqiqot, texnologik tadqiqot va ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirish;
5. Innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun kadrlar tayyorlash, qayta
tayyorlash va malakasini oshirish;
6. Innovatsion faoliyatni moliyalashtirishni tashkil etish, investitsiyalarni
jalb qilish va o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish;
7. Yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, texnologik jarayon yaratish va
amaliyotda qo‘llash bo‘yicha ekspertiza, maslahat, axborot, yuridik va boshqa
xizmatlar ko‘rsatish.
Bu yangilangan ta'riflar va faoliyat turlari, davlatning innovatsion faoliyatni
qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish bo‘yicha qo‘llab-quvvatlovchi huquqiy
asoslarni yangilaydi va bu sohada yanada samarali faoliyat olib borish imkonini
beradi.
Innovatsion faoliyat subyektlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
 Innovatsion faoliyat bilan shug‘ullanadigan yuridik va jismoniy shaxslar;
 Innovatsiyalarni amalga oshiruvchi turli mulkchilik shaklidagi
innovatsion korxonalar;
 Innovatsion faoliyat jarayonida amalga oshiriladigan intellektual mulk
egalari: korxona loyihalari, qurilmalar, sanoat namunalari, texnologik jarayonlar,
«nou-xau», kashfiyot va ixtirolar mualliflari, dizaynerlar;
 Innovatsiyalarni amalga oshirishda kapital kirituvchi investorlar: banklar,
fondlar, korporatsiyalar, lizing firmalari va boshqalar;
 Innovatsion jarayonga xizmat ko‘rsatuvchi va uning infratuzilmasini
ta'minlaydigan vositachilar: konsalting va injiniring firmalari, texnologik
inkubatorlar, texnoparklar, texnopolislar, axborot markazlari va boshqalar;
Subyektlar o‘rtasida ular borasida iqtisodiy va huquqiy munosabatlar
vujudga keladigan innovatsion faoliyat mahsulotlari quyidagilar hisoblanadi:
 Muayyan innovatsiyalarni o‘zlashtirish natijalari va texnologiyalarni
belgilab beradigan innovatsion loyihalar;
11

neytron va kobalt-60 izotopining gamma nurlari orqali ishlov berib, minerallarni
to‘la nodirlashtirish texnologiyasi ishlab chiqilganligi misol qilib keltirilishi
mumkin. Bu kabi yutuqlar Konstitutsiyamizda belgilangan ilmiy-texnikaviy ijod
erkinligi va mamlakatimizning iqtisodiy qudratini oshirishga hissa qo‘shmoqda.
Milliy va xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyot va jamiyat taraqqiyoti ko‘p
jihatdan innovatsion faoliyatga bog‘liq. Binobarin, iqtisodiyotdagi samaradorlik,
asosan, ishlab chiqarishga innovatsion texnologiyalar va ixtirolarning joriy etilishi
orqali oshadi. Shu bois, innovatsiyalar har bir mamlakat iqtisodiyotining muhim
tarkibiy qismiga aylangan. O‘zbekiston uchun innovatsion faoliyatni rivojlantirish,
yangi texnologiyalarni joriy etish va ilm-fan natijalarini amaliyotga tatbiq etish,
iqtisodiy o‘sishni ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasining «Yangi iqtisodiy islohotlar va
innovatsiyalarni rivojlantirish qonunlari» – 2024-yilda qabul qilingan qonunlar
majmui, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiyotga samarali ta'sir
ko‘rsatish uchun yangi qonunchilik bazasini yaratadi.
2. «Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy
nomlari to‘g‘risida»gi qonun – 2021-yilda yangilangan qonun, tovar belgilari va
xizmat ko‘rsatish belgilari sohasidagi yangi huquqiy me'yorlarni tartibga soladi.
3. «Seleksiya yutuqlari to‘g‘risida»gi qonun – 2022-yilda yangilangan
qonun, selektsion yutuqlarga oid huquqiy muhofazani kuchaytirish,
innovatsiyalarni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan.
4. «EHM uchun yaratilgan dasturlar va ma'lumotlar bazalarining huquqiy
himoyasi to‘g‘risida»gi qonun – 2023-yilda yangilangan qonun, kompyuter
dasturlarini va ma'lumotlar bazalarini muhofaza qilishni yanada mustahkamlashni
ko‘zda tutadi.
5. «Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish
to‘g‘risida»gi qonun – 2022-yilda yangilangan qonun, integral mikrosxemalar
topologiyalarining himoya qilinishini yanada mustahkamlashni maqsad qiladi.
30

to‘lov terminallari bilan ta'minlandi. Chekka hududlardagi chakana savdo va
xizmat ko‘rsatish ob'yektlariga ham terminallar o‘rnatish, eskilarini yangilash
davom etmoqda. Aholi gavjum joylarda 2,500 ga yaqin ko‘pfunksiyali infokiosk
va bankomatlar o‘rnatilgan. Plastik kartochkalar egalarining to‘lovlarni har qanday
masofadan, istalgan vaqtda amalga oshirish imkoniyati kengaygan. Bu
imkoniyatlar orqali, masalan, oziq-ovqat, maishiy mahsulotlar, pullik xizmatlar va
kommunal to‘lovlarni elektron tizimlar orqali amalga oshirishlar mumkin. Yiliga
2.3 trln so‘m miqdoridagi tovarlar va xizmatlar, shuningdek, 200 mlrd so‘m
miqdoridagi kommunal to‘lovlar elektron tizimlar orqali amalga oshirilmoqda.
O‘rtacha oyda 50% ish haqi va ijtimoiy to‘lovlar plastik kartalar orqali
to‘lanmoqda. Bunda zarur hollarda, mijozlarning talabiga ko‘ra, bank kassalaridan
naqd pul berish ham amalga oshirilmoqda. Plastik kartalar infratuzilmasi
kengayishi, ayniqsa yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun katta
foyda keltirmoqda. Hozirgi kunda 85 mingdan ortiq tadbirkorlik sub'yektlari
o‘zlarining ichki ehtiyojlari uchun tovarlar va xizmatlarni sotib olish hamda xizmat
safari xarajatlari bo‘yicha tezkor hisob-kitoblarni amalga oshirmoqda. Korporativ
kartalar orqali tadbirkorlar bank ish kunidan tashqari va dam olish kunlari ham
to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Banklar faoliyatida
innovatsion texnologiyalarning joriy etilishi nafaqat raqobatni oshiradi, balki
ijtimoiy va ish muhitini yangicha fikrlashga imkon yaratadi. Plastik kartochkalar
muomalaga kiritilishi bilan yangi xizmatlar turlari, mijozlar bilan yangicha
munosabatlar o‘rnatish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bank hisobvaraqlarini masofadan
boshqarish tizimlaridan foydalanish ortib bormoqda. 2024 yil 1 aprel holatiga
ko‘ra, 80 mingdan ortiq mijozlar internet-banking va “bank-mijoz” dasturiy
majmuasi xizmatlaridan, 700 mingdan ortiq mijozlar mobil-banking va sms-
banking xizmatlaridan foydalanmoqda. 2024-yilga kelib, plastik kartochkalardan
foydalanish infratuzilmasini kengaytirish maqsadida Markaziy bank tomonidan bir
qator yangi loyihalar amalga oshirilmoqda. Ushbu loyihalarning eng muhimlaridan
biri, “Chakana to‘lovlarni real vaqt rejimida amalga oshirish kliring tizimi”ni
24

15. Gulomov E. O‘zbekiston Respublikasining intellektual mulk va
innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash siyosati. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi
Innovatsiyalar va ilm-fan vazirligi, 2022. 240 bet.
16. Yuldashev B. Innovatsion faoliyatni boshqarish va iqtisodiyotdagi yangi
texnologiyalar. Tashkent: O‘zbekiston Milliy iqtisodiyot nashriyoti, 2023. 275 bet.
17. https://www.inno.uz
18. https://www.minjust.uz
19. https://www.nuu.uz
20. https://www.stat.uz
21. https://www.innovatsiya.uz
32

 Ishlab chiqarish samaradorligini va mahsulot raqobatdoshligini oshirish;
 Ekologik vaziyat va resurslar saqlanishini yaxshilash;
 Jamiyatda fanning nufuzini oshirish;
II-BOB. O‘ZBEKISTON SANOAT TARMOG‘IDA INNOVATSIYA
STRATEGIYASINI QO‘LLASH VA UNI AMALGA OSHIRISH
2.1. Innovatsiya - iqtisodiy qudratni yuksaltirish omili sifatida
Har qanday iqtisodiyotni, ayniqsa, uning muhim tarmog‘u bo‘lgan sanoat
sohasini taraqqiy toptirish yangi texnologiyalarni joriy etishni taqozo qiladi.
Chunki, bu mahsulot yoki xizmatning ichki va jahon bozorlaridagi
raqobatbardoshligini ta'minlovchi omildir. Shu bois hozirgi vaqtda ilmiy
ishlanmalardan foydalanishning samaradorlik darajasini oshirish, fundamental va
amaliy tadqiqotlar natijalarini ishlab chiqarishga tatbiq etish masalasining
dolzarbligi yanada kuchaymoqda.
Bugungi kunda, 2020-2025-yillarda, ilmiy-texnika va innovatsiya
faoliyatining rivojlanishini ta'minlashda yangi qonunlar ishlab chiqildi. Jumladan,
2021-yilda “Intellektual mulk to‘g‘risida”gi qonun va 2022-yilda “Yangi
texnologiyalarni joriy etish to‘g‘risida”gi qonunlar ishlab chiqilib, iqtisodiyotni
modernizatsiya qilish va innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarish
jarayonlariga joriy etishning huquqiy asoslarini belgilaydi. Shuningdek, 2023-yilda
“Ixtirolar va ilmiy-texnikaviy yutuqlarni rag‘batlantirish to‘g‘risida”gi 8
qonun
qabul qilindi, bu yangi ixtirolarni rag‘batlantirish va ilmiy-texnikaviy
ishlanmalarning tijoratlashuvini tezlashtirishga qaratilgan. Pirovardida, ro‘yxatga
olingan ilmiy-texnikaviy yutuqlar soni yil sayin oshib bormoqda. Masalan,
dunyoda birinchi bo‘lib yarim nodir minerallarga atom reaktorining neytron va
kobalt-60 izotopining gamma nurlari orqali ishlov berib, minerallarni to‘la
nodirlashtirish texnologiyasi ishlab chiqilgan. Bu kabi natijalar fuqarolarimizning
Konstitutsiyamizda belgilab qo‘yilgan ilmiy-texnikaviy ijod erkinligidan keng
8
«Tovar belgilari, xizmat ko‘rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‘g‘risida»gi qonun – 2021-yilda
yangilangan qonun, tovar belgilari va xizmat ko‘rsatish belgilari sohasidagi yangi huquqiy me'yorlarni tartibga
soladi.
16

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
“SIRTQI BO’LIM” FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“INNOVATSION IQTISODIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Innovatsion faoliyat va uning turlari
Bajardi: 5-23 guruh talabasi Numonov Sanjar
Ilmiy rahbar: ______________________________________
Guluston-2025

Innovatsiya – bozorga mavjud taklif bilan
ta’minlanmagan ehtiyojlarni qondiradigan
mahsulot olib chiqishga qodir bo’lgan , maxsus
ishlab chiqilgan texnologiyaga asoslangan yangi
mahsulot liniyasini o‘zlashtirishi Валдайцев С.В. Оценка
бизнес и инноватции.
М.:Филлин,1997
Innovatsiya – ishlab chiqarish
mexanizmining boshlang’ich strukturasidagi
o’zgarish, ya’ni uning ichki strukturasi
yangicha holatga o’tishi; mahsulot,
texnologiya, ishlab chiqarish vositalari, ishchi
kuchining professional va malakaviy
strukturasiga taalluqli; ham ijobiy, ham salbiy
ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga ega bo’lgan
o’zgarishlar Валента Ф. Управление
инновациями.
М.:Прогресс,1985
Innovatsiya - tizim sifatida korxona
faoliyatidagi maqsadli o ’ zgarish ( korxona
faoliyatining istalgan sohasida sifat va son
o ’ zgarishlari Волдачек Л. Стратегия
управления инновациями
на предприятии.
М.:Экономика,1989
Innovatsiya – yangi ijtimoiy ehtiyoj
(yoki ma’lum bo’lgan ehtiyojni yaxshiroq
qondirish) uchun yangi amaliy vosita
(yangilik) yaratish, tarqatish va undan
foydalanish kompleksli jarayoni; shu bilan bir
paytda bu – ushbu yangilik bilan uning
hayotiylik davri yakunlanadigan ijtimoiy va
buyum holatidagi muhitda bog’liq
bo’lgan o’zgarishlar jarayoni Гвишиани Д.М.
Диалектико-
материалистические
основания системних
исследований //
Диалектика системний
анализ. М.:Наука,1986
Innovatsiya – ITTKI, marketing va
boshqaruv sohalarining o’zaro aloqalari Гольдштейн Г.Я.
Инновационньй
8

energiya va materiallardan foydalanishning samaradorligi oshadi. Bu esa korxona
uchun xarajatlarni kamaytiradi va foydani oshiradi.
4. Mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish : Innovatsiyalar mahsulotlar yoki
xizmatlar sifatini yaxshilashga yordam beradi. Masalan, yangi texnologiyalar
yordamida ishlab chiqarilgan mahsulotlar sifatli, xavfsiz va uzoq muddat xizmat
ko‘rsatishga qodir bo‘lishi mumkin. Yaxshi sifat esa mijozlarning sadoqatini
oshiradi va bozorda kompaniya imidjini yaxshilaydi.
5. Yangi bozorlar va segmentlarga chiqish : Innovatsiyalar yangi bozorlar
va segmentlarga kirishni ta'minlaydi. Masalan, yangi mahsulot yoki xizmatni joriy
etish orqali kompaniya yangi mijozlarga xizmat ko‘rsatishi mumkin, bu esa
kompaniyaning daromadlarini oshiradi.
6. Raqamli transformatsiya va iqtisodiy o‘sish : Innovatsion faoliyat
raqamli texnologiyalarni, masalan, sun'iy intellekt, blokcheyn, ma'lumotlar tahlili,
IoT (Internet of Things) kabi texnologiyalarni joriy qilishni o‘z ichiga oladi. Bu
texnologiyalar kompaniyaning ichki jarayonlarini avtomatlashtirishga,
ma'lumotlarni tahlil qilishga va yangi biznes imkoniyatlarini yaratishga yordam
beradi. Raqamli transformatsiya esa iqtisodiy o‘sishga xizmat qiladi 11
.
Innovatsion faoliyat korxonalarga bir qator iqtisodiy, texnologik va ijtimoiy
jihatdan sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ushbu ta'sirlar, avvalo, kompaniyaning bozor
raqobatidagi o'rnini mustahkamlash, ishlab chiqarish jarayonlarini samarali
boshqarish va mijozlar ehtiyojlarini qondirishda o'z aksini topadi. Innovatsiyalarni
amalga oshirish orqali kompaniyalar o‘z faoliyatini modernizatsiya qiladi va yangi
texnologiyalar yordamida resurslarni samarali boshqarish, mahsulotlar va
xizmatlarning sifatini oshirish, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish
imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Innovatsion faoliyat orqali yangi mahsulotlar va
xizmatlar yaratish kompaniyalar uchun yangi bozor imkoniyatlarini ochadi. Yangi
mahsulotlar yaratish kompaniyaning bozor ulushini oshirishga yordam beradi,
ayniqsa, raqobatbardosh bozor sharoitida. Yangi texnologiyalar yordamida ishlab
11
Ismoilov R. Intellektual mulkni himoya qilish va innovatsiyalarni rag‘batlantirish bo‘yicha yangi qonunlar.
Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, 2023. 150 bet.
26

yaratishdir. Loyihaning birinchi bosqichida Markaziy bank huzurida Hisob-kitob
banki tashkil etilib, bank mijozlarining majburiyatlari bo‘yicha banklarning
vakillik hisobvaraqlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri debetlash mexanizmi yo‘lga qo‘yilgan.
Loyihaning ikkinchi bosqichida esa kliring tizimi bilan bir qator yirik
kompaniyalar va tashkilotlarning axborot tizimlari integratsiya qilinmoqda. Bunga
Davlat soliq qo‘mitasi axborot tizimi, “O‘zbekenergo” va “O‘ztransgaz”
aksiyadorlik kompaniyalari, hamda “Beeline” mobil aloqa operatorining billing
tizimlari kiradi.
2.3. Innovatsion faoliyatning iqtisodiy samaradorligi
Innovatsion faoliyatning iqtisodiy samaradorligi - bu innovatsiyalarni
amalga oshirish orqali olingan foydaning iqtisodiy jihatdan o‘lchangan natijasi
bo‘lib, u korxonalarning raqobatbardoshligini, daromadlarini, samaradorligini va
bozordagi pozitsiyasini yaxshilashga imkon beradi. Innovatsiyalar yordamida
korxonalar yangi mahsulotlar, xizmatlar, texnologiyalar va ishlab chiqarish
jarayonlarini joriy etib, o‘z faoliyatini yaxshilaydilar va iqtisodiy natijalarda
sezilarli o‘zgarishlarga erishadilar. Innovatsiyalarni amalga oshirishdan olinadigan
iqtisodiy natijalar quyidagi sohalarda namoyon bo‘ladi:
1. Raqobatbardoshlikni oshirish : Innovatsiyalar raqobat muhitida
kompaniyalarni mustahkamlashga yordam beradi. Yangi mahsulotlar,
texnologiyalar va xizmatlar korxonaning bozor ulushini oshiradi va yangi
bozorlarni egallash imkonini yaratadi. Innovatsiyalarni joriy qilish orqali
korxonalar mavjud raqobatchilarga nisbatan ustunlikka ega bo‘lishadi.
2. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish : Innovatsiyalar ishlab
chiqarish jarayonlarini takomillashtirish, avtomatlashtirish va optimallashtirish
orqali ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. Bu esa mahsulotlarni tezroq va
arzonroq ishlab chiqarishga, resurslardan samarali foydalanishga imkon beradi.
Natijada ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi.
3. Xarajatlarni qisqartirish : Yangi texnologiyalarni joriy etish orqali,
masalan, avtomatlashtirish va raqamli texnologiyalar yordamida ishchi kuchi,
25

oshirish innovatsion faoliyatning yana bir ta'siridir. Yangi texnologiyalarni
o‘rganish va joriy etish xodimlarning bilim va ko‘nikmalarini yangilash
imkoniyatini yaratadi. Bu kompaniyaning umumiy samaradorligini oshiradi va
xodimlarning motivatsiyasini kuchaytiradi. Xodimlar yangi texnologiyalarni
o‘rganish orqali o‘z kasbiy malakalarini oshirishadi, bu esa ularning ish faoliyatini
yanada samarali qilishga yordam beradi 12
.
Bundan tashqari, innovatsiyalar kompaniyaning brendini rivojlantirishda
ham muhim o‘rin tutadi. Yangi mahsulotlar va xizmatlar bozoriga chiqish
kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi va uni bozorga yanada tanitadi.
Innovatsion faoliyat orqali kompaniya o‘z brendini sifatli va zamonaviy
mahsulotlar orqali bozorga taqdim etadi. Brendni rivojlantirish nafaqat
kompaniyaning bozordagi o‘rnini mustahkamlashga, balki mijozlar orasida uning
imidjini yaxshilashga ham yordam beradi. Innovatsiyalar ijtimoiy mas'uliyatni
oshirishga ham yordam beradi. Yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish
atrof-muhitga salbiy ta'sirni kamaytiradi va ekologik xavf-xatarlarni bartaraf etadi.
Masalan, energiya samaradorligini oshiradigan texnologiyalarni ishlab chiqish va
ishlab chiqarishda foydalanish ekologik ta'sirni kamaytiradi. Shu bilan birga,
innovatsiyalar xodimlar uchun xavfsiz ish sharoitlarini yaratish va jamoatchilik
bilan aloqalarni kuchaytirishga yordam beradi. Innovatsion faoliyatning
korxonalarga ta'siri juda keng qamrovli va ko‘plab sohalarda sezilarli ta'sir
ko‘rsatadi. U nafaqat iqtisodiy jihatdan foydali, balki kompaniyaning jamiyatga va
atrof-muhitga bo‘lgan mas'uliyatini oshiradi, yangi bozorlar va imkoniyatlarni
yaratadi hamda korxonaning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi 13
.
12
Ruziev I. Innovatsion texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiyotdagi ta'siri. Tashkent: O‘zbekiston ilmiy-
texnikaviy akademiyasi, 2023. 200 bet.
13
Tashpulatov M., Karimov D. Texnologiyalar va innovatsiyalarni rivojlantirish bo‘yicha milliy strategiya.
Tashkent: O‘zbekiston Innovatsion rivojlanish jamiyati, 2022. 220 bet.
28

I-BOB. INNOVATSION FAOLIYAT VA UNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Innovatsion faoliyat tushunchasi
Yangilik ishlab chiqarish va boshqaruv tizimiga joriy qilingandan so‘ng,
bozorda iste'mol qilinadigan yangi mahsulotga aylanadi va uni sotishdan iqtisodiy,
ijtimoiy yoki boshqa turdagi samaralar olinadi — u yangi toifaga —
innovatsiyalarga aylanadi.
“Innovatsiya” tushunchasi birinchi bo‘lib fanga Avstriyalik (keyinchalik
Amerikalik) olim Yozef Shumpeter XX asrning birinchi o‘n yilligida kiritilgan. U
o‘zining “Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” nomli asarida (1911) Y. Shumpeter ilk
bora innovatsiya masalalarini ko‘rib chiqdi va innovatsion jarayonga to‘liq tavsif
berdi.
Y. Shumpeter innovatsiyadagi 5 xil o‘zgarishni ajratib ko‘rsatdi:
1. Yangi texnika va texnologik jarayonlar yoki ishlab chiqarishning yangicha
bozor ta’minotidan foydalanish.
2. Yangi xususiyatlarga ega bo‘lgan mahsulot joriy qilish.
3. Yangi xomashyodan foydalanish.
4. Ishlab chiqarishni tahlil qilish va uning moddiy-texnika ta’minotida
o‘zgarishlar.
5. Yangi sotuv bozorlarining paydo bo‘lishi.
U iqtisodiyotda innovator markaziy shaxsga aylanishini isbotlab bergan. Y.
Shumpeterning fikricha innovatsiya bu — iste’mol tovarlarining yangi turlari,
yangi ishlab chiqarish va transport vositalari, yangi bozorlar va sanoatda
tashkilotlar shaklini joriy qilish va faoliyatda foydalanish maqsadidagi
o‘zgarishlardir.
6

tadqiqotlari aniq vazifasini samarali yechishdir. Mavzu murakkabligiga bog‘liq
ravishda bosqichlar va ost bosqichlarga bo‘linishi mumkin.
1.3. Ilmiy – texnika va innovatsiya resurslari.
Ilmiy-texnika va innovatsion salohiyat mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega omillardan hisoblanadi. Xususan,
islohotlar davrida yuzaga kelgan ijtimoiy – iqtisodiy muammolarni hal etishda
davlat ilmiy-texnika va innovatsiya siyosatining roli ortib bormoqda.
Iqtisodiyotning ilmtalab tarmoqlarini rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotning ilmiy
sig‘imini oshirish, qo‘shilgan qiymat ulushi yuqori bo‘lgan mahsulotlar ishlab
chiqarishni keng o‘zlashtirish jarayonlarida ilmiy-texnika va innovatsion
resurslaridan oqilona va yuqori darajada foydalanish muhim va dolzarb
vazifalardan hisoblanadi. Ilmiy salohiyat bu fundamental ilmiy tadqiqotlarni
amalga oshirish shart-sharoitlari va resurslarining yig‘indisidan iboratdir. Ilmiy –
texnika salohiyati esa amaliy ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, xususan, tajriba-
konsturuktorlik va tajriba texnologik ishlarni amalga oshirish shart-sharoitlari va
resurslarning yig‘indisidir. Innovatsion salohiyat ilmiy tadqiqotlar va
ishlanmalarning amalda, jumladan ishlab chiqarishda qo‘llanilishini ta'minlashga
xizmat qiladigan shart-sharoitlar va resurslarning yig‘indisi hisoblanadi. Ilmiy,
ilmiy – texnika va innovatsion salohiyat ishlab chiqarish vositalari va usullarining
samaradorligini oshirishni ta'minlaydi, yangi texnologiyalar va mahsulotlarning
o‘zlashtirilishini jadallashtiradi. Ilmiy, ilmiy-texnika va innovatsion salohiyat bir-
birini taqozo etuvchi va o‘zaro bog‘liq bo‘lib, ilmiy-innovatsion jarayonning
alohida bo‘ginlari hisoblanadi. Yangi, ilg‘or g‘oyalar tug‘ilishi, fundamental
tadqiqotlar, amaliy tadqiqotlar, tajriba konstruktorlik ishlari va tajriba texnologik
ishlanmalar, tajriba namunasi, sanoat xarakteridagi sinovlar, ishlab chiqarishning
o‘zlashtirilishi, yangi mahsulotning amalda keng qo‘llanilishi jarayonlari yagona
ilmiy-texnika taraqqiyotining uzviy bir-biriga bog‘liq bosqichlaridan iboratdir.
14

Купить