• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 38000UZS
Размер 35.7KB
Покупки 2
Дата загрузки 30 Май 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Interfaol metodlar orqali samarali ta’lim tashkil etish kurs ishi

ishtirokini ta’minlash, o‘qiganini tahlil qilish, o‘z fikrini bildirishga o‘rgatishdir. Bu metod “men o‘ylayman”, “men bilaman”, “men bilishni istayman” kabi ichki fikrlarni aniqlashtiradi. INSERT metodida o‘quvchilarga maxsus belgilar tizimi taklif etiladi. Masalan: “ ” — men bu faktni bilaman,✔ “+” — bu men uchun yangilik, “–” — bunga ishonmayman / qarshiman, “?” — bu meni qiziqtirdi, qo‘shimcha ma’lumot kerak. O‘qituvchi avval belgilarni tushuntiradi va so‘ngra o‘quvchilarga matn tarqatadi. Har bir o‘quvchi matnni mustaqil o‘qib chiqadi va tegishli belgilarni qo‘yib boradi. Keyin esa bu belgilar asosida fikr almashiladi, bahs-munozara o‘tkaziladi. Har bir o‘quvchi nima sababdan bu belgini qo‘yganini asoslab beradi. Bu orqali o‘qituvchi nafaqat o‘quvchining mavzu bo‘yicha bilimi, balki uning tafakkur darajasini ham kuzatadi. Ushbu metod ayniqsa matnga asoslangan darslarda — tarix, adabiyot, biologiya, geografiya kabi fanlarda samarali bo‘lib, o‘quvchining diqqatini oshiradi. O‘quvchi matnni shunchaki o‘qib chiqmaydi, balki o‘qiganini anglaydi, tahlil qiladi, baholaydi. Shu sababli ham INSERT metodi tanqidiy fikrlashni shakllantirish vositasi hisoblanadi.Bundan tashqari, metod o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish ko‘nikmasini rivojlantiradi. Ular o‘qigan matn asosida xulosalar chiqaradi, savollar beradi va javob izlaydi. Bu esa o‘quvchini faollikka undaydi. O‘qituvchi esa o‘z faoliyatini nazoratchi emas, yo‘naltiruvchi sifatida olib boradi. INSERT metodi bugungi kunda zamonaviy ta’lim talablari bilan uyg‘un bo‘lgan, universal metodlardan biridir. 3. “Klaster” metodi Klaster metodi — bu o‘quvchilarning fikrlash faoliyatini faollashtiruvchi, asosiy g‘oyani tahlil qilish, tartiblash va bir butun tizimga keltirishga xizmat qiluvchi interfaol usullardan biridir. “Klaster” so‘zining ma’nosi “tugun”, Xulosa Bugungi ta’lim tizimida o‘quvchilarning faolligini oshirish, ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish va bilimlarni samarali egallashlarini ta’minlash muhim vazifalardan biridir. Men olib borgan “Interfaol metodlar orqali samarali ta’lim tashkil etish” mavzusidagi tadqiqotim natijasida, interfaol metodlarning ta’lim jarayonida o‘ziga xos o‘rni va ahamiyatiga yanada chuqurroq guvoh bo‘ldim. Interfaol metodlar o‘quvchilarning bilim olish jarayonidagi passiv holatdan faollikka o‘tishini ta’minlaydi, ular o‘rtasida samarali muloqot va fikr almashish uchun sharoit yaratadi. Bu esa o‘quv jarayonini nafaqat qiziqarli, balki ma’noli va samarali qiladi. Mening fikrimcha, ta’lim sohasida faqat nazariy bilim berish emas, balki o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish ham muhimdir. Shu jihatdan interfaol metodlar zamonaviy pedagogik yondashuvlarning eng samaralisi hisoblanadi. Kurs ishida interfaol metodlarning turlari, ularning ta’limdagi o‘rni va amaliy qo‘llanilishi haqida batafsil ma’lumotlar keltirildi. Shuningdek, dars loyihalarini interfaol metodlar asosida tuzish va tahlil qilish jarayonlari ham ko‘rib chiqildi. Bu esa men uchun nafaqat nazariy bilimlarni oshirish, balki kelajakdagi pedagogik faoliyatimda foydali amaliy ko‘nikmalarni egallash imkonini berdi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, interfaol metodlarni ta’lim jarayoniga muntazam joriy etish orqali o‘quvchilarning intellektual salohiyatini oshirish, ularni mustaqil fikrlashga, ijodkorlikka undash mumkin. Bu esa nafaqat ta’lim sifatini yaxshilaydi, balki jamiyatimizda bilimli, barkamol avlodni shakllantirishga xizmat qiladi.Kelajakda men ham o‘qituvchi sifatida interfaol metodlarni darslarimda faol qo‘llab, har bir o‘quvchining o‘z qobiliyatini to‘liq ochib berishiga ko‘maklashishga harakat qilaman. Shu yo‘l bilan ta’limda yangilik va sifatni ta’minlashga hissa qo‘shaman degan ishonchdaman. ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, bu metod orqali o‘quvchilar bir- birini tinglash, fikr almashish va bahs yuritishni o‘rganadilar. Metodning afzalligi shundaki, u nafaqat bilim olish, balki shaxsiy rivojlanishga ham xizmat qiladi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifoda etishga, ijodiy g‘oya yaratishga, guruhda ishlashga va boshqa fikrlarni hurmat qilishga o‘rganadilar. Ayniqsa, zamonaviy pedagogik yondashuvda o‘quvchining individual fikriga e’tibor qaratilishi zarurligi hisobga olinsa, “Aqliy hujum” uslubi ayni muddaodir. Ushbu metodni amaliyotda qo‘llash uchun o‘qituvchi o‘quvchilarga dars mavzusi bilan bog‘liq savol yoki muammoni taklif etadi. Keyin esa doskada yoki flipechtda barcha fikrlar yoziladi. Dars so‘ngida ularning tahlili o‘tkazilib, umumiy xulosaga kelinadi. Bu jarayon o‘quvchilar uchun nafaqat bilim manbai, balki zavqli faoliyat hamdir. “B-B-B” metodi “B-B-B” metodi (Bilaman – Bilmoqchiman – Bildim) interfaol o‘qitish metodlaridan biri bo‘lib, o‘quvchilarning o‘quv jarayoniga faol jalb qilinishini, ularning oldingi bilimlarini faollashtirishni va yangi ma’lumotlarni anglab yetish darajasini nazorat qilishni ta’minlaydi. Bu metod shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim tamoyillariga asoslanadi va o‘quvchilarni o‘rganishga qiziqtirish, faollashtirish hamda refleksiya (o‘z-o‘zini tahlil qilish) jarayonini yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Ushbu metod uchta bosqichdan iborat: Bilaman – mavzuga oid o‘quvchining ilgari olgan bilimlarini aniqlash bosqichi. Bu yerda o‘quvchilar o‘zlarining mavjud bilimlari asosida “nima bilaman?” degan savolga javob beradilar. Bu bosqich o‘qituvchiga o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasini aniqlashda yordam beradi. Bilmoqchiman – o‘quvchilarning qiziqishlari va ehtiyojlarini aniqlash bosqichi. Bu bosqichda “nima bilmoqchiman?” savoli asosida o‘quvchilar o‘zlarini qiziqtirgan jihatlar haqida fikr bildiradilar. Bu esa o‘qituvchiga darsni jarayonda ular nafaqat o‘qituvchi tomonidan berilgan ma’lumotlarni yodlashadi, balki ularni chuqurroq anglab, amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Natijada, o‘quvchilarning o‘rganish sifati va ta’lim samaradorligi oshadi. Uchinchidan, interfaol metodlar o‘quvchilar o‘rtasida ijtimoiy aloqalarni kuchaytiradi. Guruhda ishlash, muhokama qilish, hamfikrlar bilan fikr almashish ta’lim jarayonining asosiy qismi hisoblanadi. Bu esa o‘quvchilarda jamoaviy ish ko‘nikmalarini shakllantiradi, o‘zaro hurmat va ishonchni mustahkamlaydi. Ijtimoiy ko‘nikmalarning rivojlanishi ta’lim samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. To‘rtinchidan, interfaol metodlar yordamida ta’lim jarayoni individuallashtiriladi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining qobiliyatlari, ehtiyojlari va psixologik xususiyatlarini hisobga olib, ta’limni shaxsga moslashtiradi. Bu esa har bir o‘quvchining o‘z qobiliyatini to‘liq namoyon qilishiga imkon beradi va ularning o‘rganish samaradorligini oshiradi. Interfaol metodlarning yana bir muhim jihati — ular o‘quvchilarning ijodiy fikrlash va yangi g‘oyalarni ishlab chiqish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalan, muammoli vaziyatlarni muhokama qilish, loyiha ishlari, rolli o‘yinlar orqali o‘quvchilar turli fikrlar va qarashlarni o‘rganadi, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu esa ularning bilimlarini hayotiy vaziyatlarga tatbiq etishda samaradorlikni oshiradi.Shuningdek, interfaol metodlar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va o‘z ustida ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ta’lim jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlari va qobiliyatlarini baholab boradi, zaif tomonlarini aniqlaydi va ularni yaxshilash uchun harakat qiladi. Bu esa ta’lim samaradorligini yanada oshiradi.Ta’limda interfaol metodlardan samarali foydalanish uchun o‘qituvchilarning malakasi va professional tayyorgarligi muhim omildir. O‘qituvchi interfaol metodlarni to‘g‘ri tanlash, ularni darsning maqsad va mazmuniga moslashtirish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarur. Shu bilan birga, o‘qituvchi ta’lim jarayonini Uchinchi bosqich — darsning o‘zgaruvchan strukturasi va bosqichlarini rejalashtirish. Bu bosqichda o‘qituvchi darsni qanday bosqichlarga bo‘lishi, har bir bosqichda qanday metodlardan foydalanishi, o‘quvchilar bilan qanday faoliyat olib borilishi haqida aniq rejani tuzadi. Masalan, darsning boshlanishida “Bilaman — Bilmoqchiman — Bildim” (B-B-B) metodini qo‘llash, o‘rtasida klaster tuzish, oxirida esa muhokama yoki tahlil uchun vaqt ajratish mumkin. To‘rtinchi bosqich — dars uchun zarur materiallar, vositalar va sharoitlarni tayyorlash. Interfaol metodlar samarali ishlashi uchun o‘qituvchi doska, marker, qog‘oz varaqalar, kompyuter, proyektor kabi texnik vositalarni tayyorlab qo‘yishi kerak. Shu bilan birga, o‘quvchilar uchun topshiriqlar, savollar va muammoli vaziyatlarni oldindan tayyorlash lozim. Dars loyihasining tahlili Dars loyihasini tayyorlagach, uni amaliyotda sinab ko‘rish va natijalarini tahlil qilish muhimdir. Tahlil jarayonida o‘qituvchi quyidagi savollarga javob izlaydi: Dars maqsadlariga erishildimi? Interfaol metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirishga yordam berdimi? O‘quvchilar mavzuni to‘liq anglab oldilarmi? Darsda vaqt samarali taqsimlandimi? O‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida samarali muloqot yuz berdi mi? Tahlil natijalari asosida o‘qituvchi dars rejasi va metodlarini takomillashtirishi mumkin. Agar ba’zi metodlar kutilgan natija bermagan bo‘lsa, ular o‘rniga boshqa metodlarni sinab ko‘rish tavsiya etiladi. Shu bilan birga, dars jarayonida yuzaga kelgan muammolar va qiyinchiliklarni aniqlash ham tahlilning muhim qismidir. Amaliy misol Misol uchun, boshlang‘ich sinf matematika darsi loyihasini ko‘rib chiqamiz. Mavzu “Qo‘shish va ayirish amallari”. Dars maqsadi — o‘quvchilarga qo‘shish va ayirish amallarini interfaol usullarda o‘rgatish va ularni mustahkamlash. Dars boshida o‘qituvchi B-B-B metodidan foydalanadi. O‘quvchilar doskada “Bilaman”, “Bilmoqchiman” va “Bildim” ustunlari ostida o‘z fikrlarini yozadilar. Bu ularni mavzuga qiziqtiradi va faollashtiradi. Keyin klaster metodi va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Shu sababli, har bir zamonaviy o‘qituvchi o‘z darslarida interfaol metodlarni faol joriy etishga intilishi lozim. 9 2.3. Interfaol metodlar asosida dars loyihasini ishlab chiqish va tahlil qilish Ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishda interfaol metodlardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Ushbu metodlar o‘quvchilarning faolligini rag‘batlantiradi, ularning mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvlarini rivojlantiradi. Shuning uchun darsni interfaol metodlar asosida loyihalash jarayoni o‘qituvchidan yuqori malaka va puxta tayyorgarlikni talab qiladi. Dars loyihasini ishlab chiqishda o‘qituvchi nafaqat o‘quv maqsadlarini aniqlashi, balki interfaol metodlarni to‘g‘ri tanlab, ularni samarali qo‘llash usullarini ham rejalashtirishi zarur. Dars loyihasini ishlab chiqish bosqichlari Dars loyihasi ishlab chiqishda bir necha asosiy bosqichlar mavjud. Birinchidan, darsning mavzusi va maqsadlari aniq belgilanadi. Bu bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarning yoshiga, bilim darajasiga, psixologik xususiyatlariga mos keladigan mavzuni tanlashi muhimdir. Mavzuni tanlagach, o‘qituvchi darsning asosiy maqsad va vazifalarini belgilaydi. Masalan, yangi mavzuni tushuntirish, mustahkamlash yoki bilimlarni amaliyotda qo‘llash kabi. Ikkinchi bosqichda o‘qituvchi darsda qo‘llaniladigan interfaol metodlarni tanlaydi. Bu yerda darsning maqsadi va mavzusiga mos keluvchi metodlarni aniqlash zarur. Masalan, yangi tushunchalarni tushuntirishda klaster yoki B-B- B metodi samarali bo‘lsa, muammoli vaziyatlarni hal qilishda brainstorming yoki rolli o‘yinlar qo‘llanilishi mumkin. Tanlangan metodlar dars davomida o‘quvchilarni faollashtirish, ularning bilimlarini chuqurlashtirishga xizmat qilishi lozim. 9 Nemat Mamatqulovich To‘raqulov. O‘quvchilarning faoliyatini tashkil etish. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 320 b. shunday tashkil etishga yordam beradiki, u o‘quvchilarning ehtiyojlariga mos keladi. Bildim – dars oxirida o‘quvchilar o‘zlari uchun yangi bo‘lgan ma’lumotlarni aniqlaydilar va “nima bildim?” savoliga javob beradilar. Bu bosqichda bilimlarning qay darajada o‘zlashtirilgani aniqlanadi va ta’lim natijalari tahlil qilinadi. “B-B-B” metodining eng muhim afzalliklaridan biri — u o‘quvchini passiv eshituvchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Har bir bosqichda o‘quvchining shaxsiy fikri, bilimlari va tajribasi inobatga olinadi. Bu esa o‘quvchini dars davomida mas’uliyat bilan ishtirok etishga undaydi. Mazkur metod turli fan darslarida muvaffaqiyatli qo‘llanilishi mumkin. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda qulay, chunki bu metod orqali ular o‘z bilimlarini muntazam baholab borish, yangi bilimlarni ajratib olish va o‘z ustida ishlashga odatlanadilar. Masalan, “Tabiatdagi fasllar” mavzusida dars o‘tkazilsa, o‘quvchilar avval fasllar haqida nima bilishlarini yozadilar. Keyin ular ushbu mavzu doirasida yana nimalarni bilishni istashlarini bayon qiladilar. Dars so‘ngida esa ular o‘zlashtirgan yangi bilimlarni yozib, o‘z-o‘zlarini tahlil qiladilar. “B-B-B” metodi orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning o‘z fikrlarini shakllantirish, ifoda qilish, tanqidiy va tahliliy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, metod dars jarayonining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi, chunki o‘quvchilarning bilim olish istagi ortadi. “B-B- B” metodi zamonaviy ta’limda pedagogik interfaollikni kuchaytiruvchi, o‘quvchini darsning markaziga qo‘yuvchi, mustaqil o‘rganish va tahlil qilishga o‘rgatuvchi juda foydali vositadir. Uni muntazam qo‘llash orqali o‘quvchilar bilimni faqat olmasdan, uni tahlil qilish va takomillashtirishga ham o‘rganadilar. 6 6 Odil Karimovich Karimov. Zamonaviy pedagogika. — Toshkent: Ma’naviyat, 2016. — 298 b. 1. “Aqliy hujum” (Brainstorming) metodi “Aqliy hujum” interfaol metodlar orasida eng samaralilaridan biridir. Ushbu metodning asosiy maqsadi — muayyan mavzu yoki muammo yuzasidan imkon qadar ko‘proq g‘oyalarni yig‘ishdir. O‘quvchilarning fikrlash darajasi va ijodiy salohiyatini oshirishda bu metod juda katta ahamiyatga ega. Dars jarayonida muammo yoki mavzu e’lon qilinadi, so‘ngra o‘quvchilar navbatma-navbat o‘z fikrlarini erkin tarzda bayon qiladilar. Bu metodning eng muhim jihati — hech qanday tanqidga yo‘l qo‘yilmasligi. O‘qituvchi har qanday fikrni ijobiy qabul qilishi, uni yozib borishi va baholamasligi kerak. Aynan shu sababli o‘quvchilar o‘z fikrlarini dadil ayta boshlaydilar, hattoki noan’anaviy, g‘ayrioddiy fikrlar ham bildiriladi. Aqliy hujum nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki yangicha yondashuvlarni shakllantirish uchun ham qo‘llaniladi. Aqliy hujum metodi o‘quvchilarni tezkor fikrlashga, og‘zaki nutqni rivojlantirishga, jamoaviy fikr almashishga o‘rgatadi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘z fikrlarini asoslab berish, ularni boshqalarning fikrlari bilan solishtirish, umumlashtirish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Yakunda esa barcha bildirilgan fikrlar saralanib, eng maqbullari tanlab olinadi va darsning asosiy xulosasi shakllantiriladi. Ushbu metod ayniqsa adabiyot, tarix, huquqshunoslik, hayotiy muammolar bo‘yicha darslarda juda samarali hisoblanadi. Aqliy hujum orqali mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va yangicha qarashlar rivojlanadi. Bu metod o‘quvchilarni bilim egallovchi emas, balki bilim yaratuvchiga aylantiradi. O‘qituvchidan esa muammoni to‘g‘ri tanlash, vaqtni boshqarish va muvofiqlikni ta’minlash talab qilinadi. “Insert” (belgilash) metodi “INSERT” (Interactive Noting System for Effective Reading and Thinking) — bu o‘quvchilarning matn bilan ishlash, tahlil qilish, mantiqiy fikrlash va tanqidiy yondashuvini rivojlantiradigan samarali interfaol metodlardan biridir. Uning asosiy mohiyati — matnni o‘qish jarayonida o‘quvchining faol 1.3. O‘quv jarayonida interfaol metodlardan foydalanishning pedagogik- psixologik asoslari Zamonaviy ta’lim tizimida interfaol metodlardan foydalanish o‘quv jarayonini yanada samarali, qiziqarli va mazmunli qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarning faolligini oshirish, mustaqil fikrlashni rivojlantirish, shuningdek, ularni har tomonlama rivojlantirish pedagogik va psixologik asoslarga tayangan holda amalga oshirilishi zarur. Shuning uchun interfaol metodlar pedagogika va psixologiya fanlari doirasida chuqur o‘rganilgan va doimiy takomillashib bormoqda. Pedagogik nuqtai nazardan qaraganda, interfaol metodlar ta’lim jarayonini o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi hamkorlikka asoslangan faol muloqot shakliga aylantiradi. Bu metodlar orqali o‘qituvchi o‘z o‘quvchilarini passiv qabul qiluvchilardan faol ishtirokchilarga aylantiradi. Shu bilan birga, interfaol metodlar o‘quvchilarni o‘z bilimlarini mustaqil ravishda izlash, tahlil qilish va baholashga o‘rgatadi, ularning ijodiy fikrlash va tanqidiy fikr bildirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Pedagogik prinsiplar, xususan, faollik, shaxsga yo‘naltirilganlik va har tomonlama rivojlanish printsiplari interfaol metodlarning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Psixologik asoslar esa interfaol metodlarning samaradorligini ta’minlovchi eng muhim omillardandir. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarning yosh psixologik xususiyatlari, aqliy va hissiy rivojlanish darajasi hisobga olinishi lozim. Interfaol metodlar o‘quvchilarning e’tiborini jalb qilish, motivatsiyasini oshirish, ularning bilimga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otish imkonini beradi. Shuningdek, o‘quvchilar o‘rtasidagi ijtimoiy muloqot va hamkorlik muhitini yaratish orqali ular o‘zaro ishonch, hurmat va yordamga asoslangan munosabatlarni shakllantiradilar. Bularning barchasi o‘quvchilarning o‘z-o‘zini boshqarish va o‘z bilimlarini baholash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. imkonini beradi. Bu metodlar orqali o‘quvchilar o‘zlariga ishonch hosil qiladi, darsda faollik ko‘rsatadi, o‘z bilimlarini baholay oladi. Prezident Sh.M. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Yangi O‘zbekiston maktab ostonasidan boshlanadi. Zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega yoshlarni tarbiyalash — bizning eng ustuvor vazifamizdir” 4 . Bu fikr ta’lim tizimiga yangicha, innovatsion yondashuv zarurligini ko‘rsatadi. Aynan interfaol metodlar orqali biz yoshlarni mustaqil qaror qabul qilishga, ijodiy fikrlashga va faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishga tayyorlaymiz. Interfaol metodlarning mohiyati — ta’lim jarayonining markaziga o‘quvchini qo‘yishda, uni bilim oluvchi emas, uni ishlab chiqaruvchi subyektga aylantirishdadir. Bu metodlarning ta’limdagi ahamiyati esa o‘quvchilarni faol, izlanishga moyil, mustaqil fikrlovchi, ijtimoiy jihatdan yetuk shaxs sifatida shakllantirishga xizmat qilishi bilan belgilanadi. Shu bois zamonaviy ta’limda interfaol metodlarga bo‘lgan ehtiyoj kundan-kunga ortmoqda. Ularni to‘g‘ri tanlash va samarali qo‘llash o‘qituvchining mahoratiga, pedagogik yondashuviga va ijodiy izlanishiga bog‘liq. 1.2. Interfaol metodlarning turlari va ularning tavsifi Zamonaviy ta’limda interfaol metodlardan foydalanish nafaqat pedagogik mahoratning ko‘rsatkichi, balki dars sifatini oshirishning ham muhim omilidir. Interfaol metodlar dars jarayonini qiziqarli, jonli, o‘quvchilar uchun samarali va esda qolarli holatga keltiradi. Ularning turlari juda ko‘p bo‘lib, har biri o‘ziga xos maqsad, shakl va uslubga ega. Har bir interfaol metod turli mavzular, yosh toifalari va o‘quv maqsadlariga mos ravishda tanlanadi. Interfaol metodlarni shartli ravishda quyidagi asosiy turlarga ajratish mumkin: muloqotga asoslangan metodlar, muammoli vaziyatlar orqali o‘rgatish metodlari, guruhli ish metodlari, taqdimotga asoslangan metodlar, tahliliy va baholash metodlari, shuningdek, o‘yinli va kreativ metodlar. 4 Manba: Mirziyoyev Sh.M. “Yangi O‘zbekiston – maktab ostonasidan boshlanadi”. Prezident.uz, 23.08.2021. https://president.uz/uz/lists/view/4654 kerakligini tushuntirishi lozim. O‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifoda etib, dars davomida faol ishtirok etadilar. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘quvchilarning javoblarini tahlil qilib, darsni samarali boshqaradi va kerakli qo‘shimchalar kiritadi. Aqlli hujum (Brainstorming) — bu yangi g‘oyalar ishlab chiqish va muammolarni hal qilish uchun qo‘llaniladigan eng samarali interfaol metodlardan biridir. Darsda o‘qituvchi muayyan savol yoki muammoni ilgari suradi va o‘quvchilar unga tezkor va erkin javob berishga chaqiriladi. Hech qanday fikr tanqid qilinmaydi, barcha takliflar yozib boriladi. Bu jarayon oxirida eng yaxshi va amaliy takliflar tanlab olinadi va ular ustida ishlanadi. Brainstorming o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish, guruhda ishlash ko‘nikmalarini mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. Aqlli hujum metodini amaliy darslarda qo‘llashda o‘qituvchi muammoli vaziyatni aniq va qisqacha bayon qilishi, o‘quvchilarga erkin fikr bildirish imkonini berishi kerak. Misol uchun, adabiyot darsida yangi mavzu bo‘yicha o‘zaro fikr almashish, yoki biologiya darsida ekologik muammolarni muhokama qilishda brainstorming samarali bo‘ladi. Bundan tashqari, rolli o‘yinlar, muammoli vaziyatlarni muhokama qilish, guruhda ishlash, diskussiya, taqqoslash va tahlil kabi boshqa interfaol metodlar ham amaliy darslarda keng qo‘llaniladi. Har bir metod o‘zining afzalliklari va qo‘llanish shartlariga ega bo‘lib, o‘qituvchi dars maqsadiga mos ravishda ulardan foydalanadi. Amaliy darslarda interfaol metodlarni qo‘llash jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning faolligini doimiy rag‘batlantirib borishi, ularning har bir fikrini qadrlashi va har tomonlama qo‘llab-quvvatlashi muhimdir. Bu o‘quvchilarda ishonch hosil qilishi, ularni o‘z fikrlarini ochiq ifoda etishga undaydi. amaliy darslarda interfaol metodlardan foydalanish ta’lim jarayonini yanada jonli va samarali qiladi. Klaster, B-B-B, aqlli hujum kabi metodlar o‘quvchilarning bilimlarini tizimli va chuqur o‘zlashtirish, mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv Kurs ishi mavzusining vazifalari Interfaol metodlarning pedagogik va psixologik mohiyatini aniqlash; Interfaol metodlarning turlarini tahlil qilish va ularning dars jarayonidagi o‘rnini ko‘rsatish; Amaliy darslarda qo‘llaniladigan metodlarga (klaster, B-B-B, “aqlli hujum” va boshqalar) to‘xtalish; Interfaol metodlar asosida dars loyihasini ishlab chiqish va uni tahlil qilish; Interfaol metodlar yordamida ta’lim samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari tahlil va sintez metodi; taqqoslash va umumlashtirish usullari; kuzatish; amaliy tajriba asosida xulosa chiqarish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Mavzu : Interfaol metodlar orqali samarali ta’lim tashkil etish MUNDARIJA Kirish…………………………………………………………………………… I BOB. INTERFAOL METODLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Ta’lim jarayonida interfaol metodlarning mohiyati va ahamiyati…….…… 1.2. Interfaol metodlarning turlari va ularning tavsifi………………………..… 1.3. O‘quv jarayonida interfaol metodlardan foydalanishning pedagogik- psixologik asoslari………………………………………………………….…. II BOB. INTERFAOL METODLAR ORQALI SAMARALI TA’LIMNI TASHKIL ETISH AMALIYOTI 2.1. Ta’limda samaradorlikni oshirishda interfaol metodlarning o‘rni……..…... 2.2. Interfaol metodlarni amaliy darslarda qo‘llash usullari (klaster, B-B-B, aqlli hujum va boshqalar misolida)………………………………………………….... 2.3. Interfaol metodlar asosida dars loyihasini ishlab chiqish va tahlil qilish…... Xulosa…………………………………………………………………………… Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati…………………………………………… Interfaol metodlar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash va muammoni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu jarayonda o‘quvchilar nafaqat ma’lumotlarni yodlaydi, balki o‘z bilimlarini turli sharoitlarda qo‘llashni o‘rganadi. Shu sababli, interfaol metodlar ta’lim jarayonining yanada chuqur va samarali bo‘lishiga olib keladi. Pedagogik-psixologik asoslarda bu metodlar o‘quvchilarning qobiliyatlariga moslashtirilgan, ular uchun qiziqarli va maqsadga muvofiq bo‘lishi zarur. Bundan tashqari, interfaol metodlar o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga katta hissa qo‘shadi. Masalan, guruhda ishlash, birgalikda fikr almashish, jamoaviy qaror qabul qilish kabi jarayonlar o‘quvchilarda hamkorlik, kommunikatsiya va mas’uliyat hissini kuchaytiradi. Bu esa nafaqat ta’lim jarayonining, balki kelajakdagi ijtimoiy hayotning asosiy ko‘nikmalaridan biri hisoblanadi. Pedagogik-psixologik asoslarda interfaol metodlardan foydalanishda o‘qituvchining roli katta ahamiyatga ega. O‘qituvchi bilim beruvchidan ko‘ra, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, motivator va qo‘llab-quvvatlovchi sifatida faoliyat yuritadi. U o‘quvchilarni o‘z fikrlarini bildirishga, yangi bilimlarni izlashga va amaliyotga tatbiq etishga rag‘batlantiradi. Shuningdek, o‘qituvchi har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini hisobga olib, ta’lim jarayonini shaxsga yo‘naltirilgan tarzda tashkil etadi. 7 O‘quvchilarning turli yosh va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, interfaol metodlarning shakllanishi va qo‘llanilishi ta’lim jarayonining sifatini sezilarli darajada oshiradi. Yosh bolalar uchun vizual va amaliy faoliyatga asoslangan interfaol metodlar samaraliroq bo‘lsa, kattaroq o‘quvchilar uchun tahliliy va muammoli metodlar ko‘proq mos keladi. Shu sababli, o‘qituvchi har bir sinf va o‘quvchining ehtiyojlarini hisobga olib metodlarni tanlaydi. 7 Komil Rustamovich Rustamov. Pedagogik texnologiyalar. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 305 b. vaziyatlarga tatbiq etish imkonini yaratadi. Ushbu bo‘limda interfaol metodlarning ba’zi mashhur turlarini — klaster, B-B-B, aqlli hujum va boshqalarni amaliy darslarda qo‘llash usullariga to‘xtalib o‘tamiz. Klaster metodi — bu vizual tashkil etish usuli bo‘lib, u o‘quvchilarga ma’lumotlarni guruhlash va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlash imkonini beradi. Dars davomida o‘qituvchi asosiy mavzuni yoki tushunchani doskaga yozadi, so‘ngra o‘quvchilar ushbu mavzuga oid asosiy tushunchalar, fikrlar va atamalarni yozib chiqadi va ularni klasterlar shaklida tartiblaydi. Masalan, tarix darsida “Mustaqillik harakati” mavzusi atrofida klaster tuzish mumkin. O‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifoda etib, mavzuga oid asosiy tushunchalarni vizual ko‘rinishda ko‘rishadi. Bu metod o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi, mavzuni yaxshiroq anglash va eslab qolishga yordam beradi. Amaliy darslarda klaster metodini qo‘llash uchun o‘qituvchi dars oldidan mavzuni chuqur o‘rganib chiqishi va asosiy tushunchalarni aniqlashi kerak. Dars jarayonida o‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, klaster tuzishni tashkil etish mumkin. Har bir guruh o‘z klasterini taqdim etadi va umumiy muhokamada qatnashadi. Bu usul o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligini kuchaytiradi va bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. B-B-B (Bilaman — Bilmoqchiman — Bildim) metodi — o‘quvchilarning oldingi bilimlari, qiziqishlari va o‘rganilgan ma’lumotlarni tahlil qilishga yo‘naltirilgan metoddir. Dars boshida o‘qituvchi doskaga uch ustun chizadi va ularning boshiga “Bilaman”, “Bilmoqchiman”, “Bildim” deb yozadi. O‘quvchilar dars mavzusi bo‘yicha o‘z bilimlarini “Bilaman” ustuniga yozadilar, dars davomida nimani bilmoqchi ekanliklarini “Bilmoqchiman” ustuniga yozishadi. Dars oxirida esa yangi o‘rgangan bilimlarini “Bildim” ustuniga joylashtiradilar. Bu metod o‘quvchilarni o‘z o‘rganish jarayoniga faollashtiradi, maqsadli va tizimli yondashuvni shakllantiradi. B-B-B metodini amaliy darslarda qo‘llash uchun o‘qituvchi darsning boshida o‘quvchilarni metod bilan tanishtirishi va ularga qanday yozish doimiy ravishda baholab, interfaol metodlarning ta’sirini o‘lchashi, kerak bo‘lsa, ularni takomillashtirishi lozim. 8 O‘z navbatida, o‘quv muhitining ta’lim samaradorligiga ta’siri ham katta. Interfaol metodlar qo‘llaniladigan darslarda zamonaviy texnologiyalar, multimediya vositalari va turli didaktik materiallar keng foydalaniladi. Bu o‘quvchilarning diqqatini jamlash, mavzuni yaxshiroq anglash va amaliyotga tatbiq etishda yordam beradi. Shuningdek, o‘quv muhitining qulayligi, ochiqligi va do‘stona muhit ta’lim samaradorligini oshiradi. Interfaol metodlar yordamida ta’limda samaradorlikni oshirishda o‘quvchilarni faol ishtirokga jalb qilish muhim o‘rin tutadi. Faol ishtirok natijasida o‘quvchilar bilimlarni yanada mustahkam o‘zlashtiradi, mavzularni chuqurroq anglaydi va amaliy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Shu sababli, interfaol metodlardan foydalanish ta’lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada oshirishga imkon beradi. ta’limda interfaol metodlarning o‘rni beqiyosdir. Ular o‘quvchilarning bilim olish faolligini oshiradi, mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, interfaol metodlar o‘qituvchilar uchun ta’lim jarayonini samarali tashkil etish va boshqarishda qulay vosita hisoblanadi. Zamonaviy ta’lim muassasalarida interfaol metodlarni keng joriy etish orqali ta’lim sifatini va samaradorligini yanada oshirish mumkin. 2.2. Interfaol metodlarni amaliy darslarda qo‘llash usullari (klaster, B- B-B, aqlli hujum va boshqalar misolida) Zamonaviy ta’lim jarayonida interfaol metodlarning o‘rni tobora oshib bormoqda. Ular nafaqat nazariy bilimlarni mustahkamlash, balki o‘quvchilarning faolligini oshirish, mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni rivojlantirish uchun samarali vosita hisoblanadi. Ayniqsa, amaliy darslarda interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning o‘z bilimlarini real hayotiy 8 Nemat Mamatqulovich To‘raqulov. O‘quvchilarning faoliyatini tashkil etish. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 320 b. Foydalanilgan aadabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Ta’lim sifatini yanada oshirish va ta’lim tizimida innovatsion yondashuvlarni joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida. Farmon, 2017 yil, 7 mart. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston ta’lim tizimini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida. Qaror, 2019 yil, 15 yanvar. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Ta’lim tizimida sifatni oshirish va raqamli texnologiyalarni keng joriy etish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. Farmon, 2020 yil, 10 iyun. 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Ta’lim sohasida kadrlar malakasini oshirish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. Qaror, 2021 yil, 25 fevral. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Boshlang‘ich ta’lim sifatini yaxshilash va innovatsion o‘quv metodlarini joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi. Farmon, 2022 yil, 5 sentyabr. 6) Shavkat Akbarovich Amonov. Pedagogik innovatsiyalar va interfaol o‘qitish usullari. — Toshkent: Fan va Texnologiya, 2018. — 310 b. 7) Shukhrat Abduhamidovich Abduhamidov. Pedagogika nazariyasi va amaliyoti. — Toshkent: O‘zbekiston, 2017. — 256 b. 8) Dilorom Axmedovna Axmedov. Ta’limda interfaol metodlar. — Toshkent: Yangi Avlod, 2019. — 280 b. 9) Alisher Ergashevich Ergashev. Ta’lim va tarbiya nazariyasi. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 324 b. 10) Odil Karimovich Karimov. Zamonaviy pedagogika. — Toshkent: Ma’naviyat, 2016. — 298 b. 11) Nemat Mamatqulovich Mamatqulov. Pedagogik psixologiya. — Toshkent: Sharq, 2015. — 312 b. I BOB. INTERFAOL METODLARNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Ta’lim jarayonida interfaol metodlarning mohiyati va ahamiyati Bugungi kunda ta’lim tizimida islohotlar chuqurlashib borayotgan bir paytda, ta’lim mazmunini yangilash va o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi metodlarga ehtiyoj kuchaymoqda. An’anaviy darslar o‘rnini asta-sekin interfaol metodlarga asoslangan, o‘quvchining shaxsiy faolligini kuchaytiruvchi yangi yondashuvlar egallamoqda. Zero, zamonaviy ta’limning asosiy maqsadi — shunchaki bilim berish emas, balki shaxsni har tomonlama rivojlantirish, uni fikrlashga, tahlil qilishga, muammoga yondasha olishga o‘rgatishdir. 2 Interfaol metodlar — bu ta’lim jarayonida o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida o‘zaro faol muloqotni yo‘lga qo‘yadigan, dars davomida o‘quvchilarning faolligini oshiradigan, mustaqil fikrlash, tahlil qilish, izlanish olib borish kabi ko‘nikmalarni shakllantiradigan metodlardir. “Interfaol” atamasi lotincha “inter” – o‘zaro, “actio” – harakat qilish so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lib, “o‘zaro ta’sir asosidagi faoliyat” degan ma’noni anglatadi. Bu metodlar nafaqat bilimlarni samarali o‘zlashtirish, balki ularni mustahkamlash, hayotiy muammolarga tatbiq qilishda ham juda samaralidir. Interfaol metodlar orqali o‘quvchilarning faolligi, darsga bo‘lgan qiziqishi, mustaqil fikrlash qobiliyati, ijodiy yondashuvi ortadi. O‘quvchi bu metodlarda shunchaki bilim oluvchi emas, balki bilim yaratishda faol ishtirok etuvchi subyektga aylanadi. Shu sababli ham zamonaviy pedagoglar darslarda interfaol metodlardan faol foydalanishga harakat qilmoqdalar. Interfaol metodlar orqali o‘quvchilar muammoni aniqlash, savol qo‘yish, taxmin qilish, muammoni hal etish yo‘llarini izlash va xulosa chiqarishga o‘rganadilar. Bu metodlarning mohiyati shundaki, ular darsni jonli, muloqotli, o‘zaro fikr almashinuviga boy tarzda o‘tkazish imkonini beradi. Masalan, “Aqliy hujum” metodi orqali o‘quvchilardan erkin tarzda turli takliflar olinadi, ularning har bir 2 Shavkat Akbarovich Amonov. Pedagogik innovatsiyalar va interfaol o‘qitish usullari. — Toshkent: Fan va Texnologiya, 2018. — 310 b. ta’limda chuqur o‘rganishni, tanqidiy fikrlashni, motivatsiyani oshirishni va o‘quvchini faol ishtirokchi sifatida jalb etishni ta’minlaydi. Bu metod o‘qituvchi uchun ham, o‘quvchi uchun ham qulay bo‘lib, natijaga yo‘naltirilgan o‘qitishning samarali vositasidir. “Aqliy hujum” metodi “Aqliy hujum” (inglizcha "brainstorming") — o‘quvchilarning erkin fikrlashini, ijodiy yondashuvini va muammoli vaziyatlarga yechim topish qobiliyatini rivojlantiruvchi mashhur interfaol metodlardan biridir. Bu metod biror mavzu yoki muammoni o‘rganishda o‘quvchilarning fikrlarini ochiq va cheklanmagan shaklda bildirishlariga imkon yaratadi. Metodning asosiy g‘oyasi — har qanday, hattoki g‘ayrioddiy fikrni ham rad qilmasdan, ularni yig‘ib, keyinchalik tahlil qilish va eng maqbul yechimni topishga xizmat qilishdir. “Aqliy hujum” metodining asoschisi amerikalik olim Aleks Osborn bo‘lib, u bu uslubni dastlab reklama sanoatida samarali fikrlar olish maqsadida ishlab chiqqan. Bugungi kunga kelib, bu metod nafaqat tijorat, balki ta’lim tizimida ham keng qo‘llanilmoqda. Ta’limda uni qo‘llash orqali o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishi ortadi, erkin fikr bildirish imkoniyati yuzaga keladi va darsda ishtirok etmaydigan o‘quvchilar ham faol bo‘ladi. 5 Metodni darsda qo‘llash jarayoni quyidagicha kechadi: avvalo, muammo yoki savol aniqlanadi. Keyin guruh a’zolari navbat bilan yoki erkin tartibda o‘z fikr-mulohazalarini bildiradilar. Bu bosqichda hech qanday fikr tanqid qilinmaydi yoki rad etilmaydi. Aksincha, barcha fikrlar yozib olinadi. Fikrlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, yechimlar topish ehtimoli shuncha yuqori bo‘ladi. Keyingi bosqichda bildirilgan fikrlar tahlil qilinadi, guruhda muhokama qilinadi va eng maqbul, mantiqiy, amaliy jihatdan asoslanganlari tanlab olinadi. Bu esa o‘quvchilarda tahliliy fikrlash, tanqidiy yondashuv, argumentatsiya 5 Alisher Ergashevich Ergashev. Ta’lim va tarbiya nazariyasi. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 324 b. yordamida qo‘shish va ayirish tushunchalari asosida grafik tasvirlar hosil qilinadi. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, o‘z klasterlarini taqdim etadilar. So‘ngra aqlli hujum usuli orqali qo‘shish va ayirish amallariga oid muammoli masalalar muhokama qilinadi. Dars oxirida o‘qituvchi darsni tahlil qiladi: o‘quvchilarning faolligi, mavzuni tushunishi, qaysi metod samarali bo‘lgani aniqlanadi. Bu natijalar asosida keyingi darslar uchun takomillashtirishlar kiritiladi. Interfaol metodlar asosida dars loyihasini ishlab chiqish va tahlil qilish ta’lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Bu nafaqat o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlaydi, balki ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, mustaqil va tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi. Shu bois, har bir zamonaviy o‘qituvchi darslarini interfaol metodlar asosida puxta rejalashtirib, natijalarini doimiy tahlil qilib borishi lozim. “B–B–B” (Bilaman – Bilmoqchiman – Bildim) metodi – o‘quvchilarning mavjud bilimlarini faollashtirish, o‘quv jarayonidagi ehtiyoj va qiziqishlarini aniqlash hamda o‘rganilgan bilimlarni tahlil qilishga xizmat qiladigan samarali interfaol metodlardan biridir. Ushbu metod darsni rejalashtirishda ham, uni tahlil qilishda ham o‘ta muhim vosita bo‘lib, o‘quvchini faol subyektga aylantiradi.Metod uch bosqich asosida quriladi: birinchi bosqichda o‘quvchi o‘zining mavzu bo‘yicha nimalarni bilishini aniqlaydi va bu haqda fikr yuritadi. Ikkinchi bosqichda esa o‘quvchi mavzu asosida nimalarni bilmoqchi ekanini yozadi, ya’ni u o‘zining bilimga bo‘lgan ehtiyojini belgilaydi. Bu esa o‘quvchini dars davomida faol bo‘lishga undaydi. So‘nggi bosqich — “Bildim” bosqichida esa, o‘quvchi o‘zlashtirilgan yangi bilimlarni aks ettiradi va mavzuga nisbatan tahliliy yondashuvni amalga oshiradi. Ushbu metod o‘quvchilarni faqat bilimlarni yodlash emas, balki ularni anglash, shaxsiy tajriba bilan bog‘lash, so‘rov berish va tahlil qilishga o‘rgatadi. Dars boshida “Bilaman” degan ustun orqali mavjud bilimlar faollashadi va o‘quvchi o‘z bilimlarini tan oladi. “Bilmoqchiman” ustuni esa uning ichki motivatsiyasini uyg‘otadi — aynan nimalar qiziqtirayotganini anglaydi va shu asosda savol tug‘iladi. Bu esa o‘z navbatida mustaqil izlanishga turtki bo‘ladi. Dars yakunida esa “Bildim” ustuni to‘ldiriladi va o‘quvchi egallagan yangi bilimlarni tahlil qiladi. Metodni amaliyotda qo‘llash uchun o‘qituvchi sinfda uch ustunli jadval tarqatadi yoki doskaga chizadi. O‘quvchilar har bir ustunga o‘z fikrlarini yozib boradilar. Dars davomida ular o‘z yozuvlarini to‘ldiradilar va taqqoslaydilar. Bu jarayon o‘quvchilarning o‘z bilimlarini kuzatish, baholash va o‘zgarishlarni sezishiga yordam beradi. Metodning yana bir muhim jihati — individual yondashuvga imkon berishidir. Har bir o‘quvchi o‘z bilim darajasi, qiziqishi va izlanishiga ko‘ra jadvalni to‘ldiradi. Bu esa o‘qituvchiga har bir o‘quvchi ustida alohida ishlash, ularning ehtiyojlarini aniqlash imkonini beradi. “B–B–B” metodi zamonaviy fikri qadrlanadi. “Klaster” orqali biror mavzu atrofida asosiy tushunchalar tizimlashtiriladi. “Insert” orqali o‘quvchilar o‘qigan matn yuzasidan o‘z fikr- mulohazalarini yozadilar, “B-B-B” (Bilaman – Bilmoqchiman – Bilib oldim) jadvali orqali esa bilimlar strukturasi nazorat qilinadi. Bularning barchasi interfaol metodlar doirasida qo‘llaniladigan samarali usullardir. Interfaol metodlarning ta’limdagi ahamiyatini bir nechta asosiy yo‘nalishda ko‘rish mumkin. Birinchidan, ular o‘quvchini o‘rganishga faol jalb etadi. Ya’ni o‘quvchi ma’lumotni faqat tinglovchi emas, uni o‘rganib, tahlil qilib, qayta ishlab, boshqalarga yetkazuvchi bo‘ladi. Ikkinchidan, o‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifoda qilishga, tanqidiy yondashishga, dalil keltirishga o‘rganadilar. Bu esa ularning ijtimoiy kompetensiyalarini shakllantiradi. Uchinchidan, interfaol metodlar o‘quvchilarning muloqot madaniyatini rivojlantiradi. Ular juftlikda, kichik guruhlarda ishlashni, boshqalarni tinglashni, hurmat qilishni, murosaga kelishni, umumiy xulosaga kelishni o‘rganadilar. To‘rtinchidan, dars mazmuni o‘quvchi hayoti bilan bog‘lanadi, ya’ni o‘rganilayotgan mavzu haqiqiy hayotiy misollar bilan mustahkamlanadi. Bu esa o‘quvchilarni o‘qishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi. Shuningdek, interfaol metodlar o‘qituvchining o‘z faoliyatini qayta ko‘rib chiqishga, darsni puxta rejalashtirishga, o‘quvchilarning individual imkoniyatlarini inobatga olishga undaydi. O‘qituvchi bu metodlarni qo‘llash orqali darsni standart shakldan chiqarib, uni ijodiy va qiziqarli tusga keltiradi. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarning darsga bo‘lgan munosabatini ijobiy tomonga o‘zgartiradi. 3 Pedagogik-psixologik nuqtai nazardan qaraganda ham interfaol metodlar shaxsni rivojlantiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi. Har bir o‘quvchining individual qobiliyati, dunyoqarashi, bilimga bo‘lgan ehtiyoji har xil bo‘lgani bois, interfaol metodlar ularning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olib ishlash 3 Shukhrat Abduhamidovich Abduhamidov. Pedagogika nazariyasi va amaliyoti. — Toshkent: O‘zbekiston, 2017. — 256 b. singari olimlar maktab ta’limida innovatsion metodlarni joriy etish yo‘llarini amaliy jihatdan ishlab chiqqanlar. Shu bilan birga, amaliyotda bu metodlarning qamrovi va ularning real ta’lim samaradorligiga ta’siri hamon yangilanish, tizimlashtirish va takomillashtirishni talab qilmoqda. Kurs ishida ayni metodlarning hozirgi maktab darslarida qanday qo‘llanilayotgani ham tahlil qilinadi. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Ushbu kurs ishi ta’lim jarayonini zamonaviylashtirish, uni interfaol metodlar asosida tashkil etish yo‘llarini nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilishga xizmat qiladi. Nazariy jihatdan, ishda interfaol metodlarning pedagogik-psixologik asoslari, ularning ta’lim jarayonidagi roli va o‘quvchilar shaxsiga ta’siri ilmiy manbalar asosida yoritiladi. Bu orqali pedagogika fanining zamonaviy talablariga javob beruvchi yondashuvlar tizimlashtiriladi. Amaliy jihatdan esa, o‘qituvchilarga dars jarayonida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan aniq metodlar – klaster, aqlli hujum, B-B-B, “Insert”, “Balans tarozisi” kabi interfaol usullarni qanday qo‘llash mumkinligi misollar bilan ko‘rsatib beriladi. Bu metodlar yordamida darslarni yanada jonlantirish, o‘quvchilarning faolligini oshirish va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish mumkin. Shuningdek, dars loyihalarini ishlab chiqish va ularni tahlil qilish orqali metodik yondashuvlar amalda qanday natija berayotgani o‘rganiladi. Ushbu jihatlar kelajakdagi o‘qituvchilar uchun zaruriy tajriba va bilimlar zaxirasini yaratishga xizmat qiladi. Shu sababli, kurs ishi pedagogika amaliyoti va nazariyasini boyituvchi ahamiyatga egadir. Kurs ishi mavzusining obyekti – umumta’lim maktablaridagi o‘quv jarayonidir. Kurs ishi mavzusining predmeti – interfaol metodlardan foydalangan holda ta’lim samaradorligini oshirish vositalari va metodik yondashuvlaridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi – interfaol metodlardan samarali foydalanish orqali ta’lim jarayonini takomillashtirish yo‘llarini aniqlash hamda ularning nazariy va amaliy asoslarini yoritishdir. “bo‘lak”, “markaz atrofida to‘plangan fikrlar guruhi” degan ma’nolarni anglatadi. Bu metod orqali o‘quvchilar o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha asosiy tushuncha yoki fikrni aniqlab, shu atrofida bog‘liq bo‘lgan fikrlarni vizual tarzda chizmalar orqali ifodalaydi. Klaster metodi darsning kirish, yangi mavzuni tushuntirish yoki mustahkamlash bosqichlarida qo‘llanilishi mumkin. Dastlab, o‘qituvchi taxtaga yoki doskaga asosiy tushunchani — masalan, “Energiya” yoki “Mehnat tarbiyasi” kabi kalit so‘zni yozadi va uni doira ichiga oladi. So‘ngra o‘quvchilardan shu tushuncha bilan bog‘liq bo‘lgan fikr yoki tushunchalarni aytishni so‘raydi. Har bir yangi fikr asosiy doira atrofida joylashtiriladi va chiziqlar bilan bog‘lanadi. Natijada, mavzuning tarmoqli xaritasi hosil bo‘ladi. Bu metodning afzalligi shundaki, u o‘quvchilarda analitik va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘zlari ilgari bilgan ma’lumotlarni faollashtiradi, yangilarini esa ularga bog‘lab o‘zlashtiradi. Shu bilan birga, bu usul orqali mavzuga nisbatan chuqurroq tushuncha shakllanadi. O‘quvchi har bir fikrning markaziy tushuncha bilan qanday bog‘langanligini tahlil qiladi va fikrlar orasidagi sabab-oqibat munosabatini aniqlashga harakat qiladi. Klaster metodi kichik guruhlar bilan ishlashda ham juda foydalidir. Har bir guruh bir xil yoki turli mavzular asosida klaster tuzadi va o‘z ishini sinfda taqdim etadi. Bu jarayonda o‘quvchilar hamkorlikda ishlash, fikr almashish, boshqa guruhlarning g‘oyalarini solishtirish va umumlashtirish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Shuningdek, bu metod o‘qituvchiga o‘quvchilarning mavzuni qanday tushunganini tez va aniq baholash imkonini beradi. Klaster metodi nafaqat fanlarga oid bilimlarni, balki ijodiy fikrlash, muammoni hal qilish va o‘z nuqtayi nazarini ifodalash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Shu sababli u bugungi kunda keng qo‘llanilib, zamonaviy ta’limning ajralmas bo‘lagiga aylanmoqda. 4. “B–B–B” metodi KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimi shiddat bilan o‘zgarayotgan ijtimoiy, iqtisodiy va texnologik talablar fonida yangicha yondashuvlarni talab qilmoqda. Ayniqsa, o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, muammoga echim topish, guruhda ishlash kabi kompetensiyalarini shakllantirish muhim vazifaga aylandi. Bu borada interfaol metodlardan foydalanish o‘ta dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Chunki an’anaviy darslar o‘quvchini faqat bilim oluvchi subyekt sifatida ko‘rgan bo‘lsa, interfaol metodlar uni ta’lim jarayonining faol ishtirokchisiga aylantiradi. Prezident Shavkat Mirziyoyev bu borada ta’lim sohasidagi islohotlarni ilgari surar ekan, shunday degan edi: “Bugungi kunda bolalarga mustaqil fikrlashni o‘rgatish, ularning ijodiy salohiyatini ochib berish eng muhim vazifamiz bo‘lishi kerak. Buning uchun o‘qituvchi yangicha fikrlaydigan, zamonaviy metodlarni puxta egallagan inson bo‘lishi zarur. 1 ” Darslarda interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarni o‘z fikrini erkin ifodalashga, tanqidiy tahlil qilishga, ijtimoiy faollikni kuchaytirishga undaydi. Bunday yondashuv, ayniqsa, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashda muhim o‘rin tutadi. Shu sababli, ushbu kurs ishida interfaol metodlar orqali ta’lim samaradorligini oshirish masalasi dolzarb mavzu sifatida tanlandi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Interfaol metodlar bugungi pedagogik nazariya va amaliyotda keng o‘rganilgan va muhim ilmiy-izlanish obyektiga aylangan. Ushbu yo‘nalishda xorijiy va mahalliy olimlarning tadqiqotlari mavjud. Jumladan, V.A. Slastenin, G.I. Shchukina, L.S. Vygotskiy, A.V. Mudrik kabi mutaxassislar interfaol metodlarning nazariy asoslari va ularning ta’sirchanlik darajasini chuqur tahlil qilganlar. O‘zbekistonlik pedagoglar – Sh.A. Amonov, N.M. To‘raqulov, Z. Mamatqulova, N. Islomova 1 Mirziyoyev Sh.M. “Yangi O‘zbekiston — maktab ostonasidan boshlanadi” // O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2021-yil 23-avgust kuni xalq ta’limi sohasiga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishidagi nutqidan. — https://president.uz/uz/lists/view/4654 12) Haydar Mirzaevich Mirzaev. Ta’limda samarali metodlar. — Toshkent: Fan va Texnologiya, 2018. — 274 b. 13) Erkin Qodirovich Qodirov. O‘quv jarayonida interfaol metodlar. — Toshkent: Yangi Avlod, 2019. — 290 b. 14) Komil Rustamovich Rustamov. Pedagogik texnologiyalar. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 305 b. 15) Vohid Akbarovich Sa’dullayev. Interfaol metodlar asoslari. — Toshkent: O‘zbekiston, 2016. — 276 b. 16) Lola Sobirovna Sobirova. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari. — Toshkent: Ma’naviyat, 2017. — 288 b. 17) Mirza Tashpulatovich Tashpulatov. Ta’lim jarayonida yangi metodlar. — Toshkent: Sharq, 2018. — 267 b. 18) Mirjalol Toshpo‘latovich Toshpo‘latov. Pedagogik innovatsiyalar. — Toshkent: Fan va Texnologiya, 2019. — 300 b. 19) Nemat Mamatqulovich To‘raqulov. O‘quvchilarning faoliyatini tashkil etish. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020. — 320 b. 20) Tohir Usmonovich Usmonov. Ta’limda interfaol yondashuvlar. — Toshkent: Yangi Avlod, 2018. — 284 b. 21) Farhod Yo‘ldoshevich Yo‘ldoshev. Pedagogik psixologiya. — Toshkent: O‘zbekiston, 2017. — 310 b. 22) Parvina Yusufovna Yusufova. Darslarni samarali tashkil etish. — Toshkent: Ma’naviyat, 2019. — 278 b. 23) Islom Zokirovich Zokirov. Pedagogik metodlar va usullar. — Toshkent: Sharq, 2016. — 265 b. 24) Saida Zokirovna Zokirova. Interfaol o‘qitish metodlari. — Toshkent: Fan va Texnologiya, 2020. — 295 b. 25) Abduvohid Qo‘chqorovich Qo‘chqorov. Ta’limda innovatsion yondashuvlar. — Toshkent: Universitet nashriyoti, 2017. — 287 b. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilarning o‘z bilimlarini mustahkamlash, yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirish jarayoni osonlashadi va ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Bu metodlar nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko‘nikmalarni ham shakllantiradi. Masalan, muammoli vaziyatlarni hal qilish, muloqot qilish, jamoaviy ishlash kabi ko‘nikmalar hayotda ham qo‘l keladi.Shuningdek, interfaol metodlar o‘quvchilarda o‘z fikrini ifodalash, boshqalar fikrini tinglash va muhokama qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu esa o‘z navbatida ular orasida sog‘lom raqobat va ijodiy fikrlash muhitini yaratadi. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarning ijobiy psixologik holatini saqlashga yordam beradi. Ta’lim psixologiyasida o‘rganish jarayonining samaradorligi o‘quvchining qiziqishi va motivatsiyasiga bevosita bog‘liq. Interfaol metodlar o‘quvchilarda o‘rganishga bo‘lgan ichki motivatsiyani kuchaytiradi, ular o‘z bilimlariga nisbatan mas’uliyatni oshiradi. Bu esa uzoq muddatli va chuqur o‘rganishga olib keladi. Pedagogik-psixologik nuqtai nazardan interfaol metodlarni qo‘llashda o‘qituvchilar professional tayyorgarligi muhim ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi metodlarni to‘g‘ri tanlash, ularni o‘quvchilar yoshiga va mavzuning murakkabligiga qarab moslashtirish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarur. Shu bilan birga, ta’lim jarayonida o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini aniqlab, ularni hisobga olish ham talab etiladi. Interfaol metodlar pedagogik-psixologik yondashuvlarni uyg‘unlashtirgan holda, ta’lim jarayonini shaxsga yo‘naltirilgan, qiziqarli va samarali qiladi. Ular o‘quvchilarning qobiliyatlari va ehtiyojlariga mos keladigan ta’lim muhitini yaratadi, shu bilan birga, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida ochiq muloqotni ta’minlaydi.Interfaol metodlar pedagogik va psixologik asoslarda tashkil etilgan ta’lim jarayonida o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligini oshiradi, ularning tanqidiy va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, bu metodlar o‘quvchilarda mustaqillik, mas’uliyat va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi. Shu sababli, zamonaviy ta’lim muassasalarida interfaol metodlarning pedagogik-psixologik asoslarini chuqur tushunish va amaliyotga joriy etish muhim vazifa hisoblanadi. II BOB. INTERFAOL METODLAR ORQALI SAMARALI TA’LIMNI TASHKIL ETISH AMALIYOTI 2.1. Ta’limda samaradorlikni oshirishda interfaol metodlarning o‘rni Zamonaviy ta’lim jarayonining asosiy maqsadlaridan biri — o‘quvchilarning bilim olish samaradorligini oshirishdir. Samarali ta’lim nafaqat o‘quvchilarning nazariy bilimlarini oshirish, balki ularni amaliy ko‘nikmalar bilan ta’minlash, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishni ham nazarda tutadi. Shu nuqtai nazardan, interfaol metodlarning ta’lim jarayonida keng qo‘llanilishi ta’limning samaradorligini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Interfaol metodlar o‘quvchilarni faollashtirishga qaratilgan bo‘lib, ular o‘quv jarayonini passiv eshitishdan faol ishtirokga aylantiradi. Bu esa o‘quvchilarning o‘z bilimlarini mustaqil ravishda izlash, muhokama qilish, tahlil qilish va amaliyotga tatbiq etish imkonini beradi. Shu tarzda, o‘quvchilar ta’lim jarayonida faqat ma’lumotlarni qabul qiluvchi emas, balki bilimlarni yaratishda faol qatnashuvchi shaxsga aylanadi. Bu holat ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Ta’limda samaradorlikni oshirishda interfaol metodlarning o‘rni bir necha jihatdan ko‘rib chiqiladi. Birinchidan, interfaol metodlar o‘quvchilarning diqqatini jamlash va bilimlarga qiziqishini oshirishga yordam beradi. Darslar interaktiv shaklda o‘tganida o‘quvchilar faol fikr yuritadi, savol-javoblarda ishtirok etadi, o‘z fikrlarini erkin ifodalaydi. Bu esa ularning ta’limga bo‘lgan motivatsiyasini kuchaytiradi. Ikkinchidan, interfaol metodlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘zlarining fikrlarini asoslash, tahlil qilish, yangi bilimlarni o‘zlashtirish uchun muammolarni hal qilishga yo‘naltiriladi. Bu

Interfaol metodlar orqali samarali ta’lim tashkil etish kurs ishi 

Купить