Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 76.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 08 Avgust 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Abbosbek Akbaraliyev

Ro'yxatga olish sanasi 03 Iyun 2024

10 Sotish

Inventar va xo’jalik jihozlari hisobi va auditi

Sotib olish
MAS‘ULIYATI CHEKLANGAN JAMIYATLARDA  INVENTAR VA
XO‘JALIK JIHOZLARI HISOBI  VA AUDITI.
Mundarija
Kirish 2
I BOB MAS‘ULIYATI     CHEKLANGAN   HAMDA   QO‘SHIMCHA
MAS‘ULIYATLI   JAMIYATLARDA   INVENTAR   VA
XO‘JALIK JIHOZLARI TAVSIFI 5
1.1. Mas‘uliyati  cheklangan hamda qo‘shimcha mas‘ulyatli 
jamiyatlar tavsifi 5
1.2. Inventarlar va xo‘jalik jihozlari haqida tushuncha, ularning 
tarifi tarkibi hamda xususiyatli jihatlari 8
II   BOB  INVENTAR VA XO‘JALIK JIHOZLARI KIRIMI HISOBI 
VA ULARNI HISOBDAN CHIQARISH 15
2.1 Inventar va xo‘jalik jihozlari kirimi hisobi 15
2.2. Inventar va xo‘jalik jihozlarini hisobdan chiqarish   tartibi    va 
hisobi 20
2.3 Inventarizatsiya jarayoni va uning muammolari 23
Xulosa va takliflar 35
Foydalanilgan adabiyaotlar ro‘yxati 37
Kirish
1     Kurs   ishining   dolzarbligi.   O‘zbekistonda   amalga   oshirilayotgan   iqtisodiy
islohotlarning pirovard maqsadi  - iqtisodiyotni erkinlashtirish orqali aholiga erkin
va   farovon   hayotni   ta‘minlashdan   iboratdir.   Bu   ishlarni   amalga   oshirish   uchun
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2022-yil   29-yanvarda   qabul   qilingan,
2022-2026-yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi”ning
3-yo‘nalishida   “Milliy   iqtisodiyotni   jadal   rivojlantirish   va   uni   yuqori   o‘sish
suratlarni   ta‘milash”   borasida   fikrlar   keltirilgan.   Bu   yo‘nalishning   maqsadi
iqtisodiyot   tarmoqlarida   barqaror   yuqori   o‘sish   sur‘atlarini   ta‘minlash   orqali
kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni — 1,6 baravar va 2030-
yilga borib aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadni 4 ming AQSh dollaridan
oshirish   hamda   daromadi   o‘rtachadan   yuqori   bo‘lgan   davlatlar   qatoriga   kirish
uchun   zamin   yaratish,   milliy   iqtisodiyot   barqarorligini   ta‘minlash   va   yalpi   ichki
mahsulotda   sanoat   ulushini   oshirishga   qaratilgan   sanoat   siyosatini   davom   ettirib,
sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirishdan iboratdir 1
.
Iqtisodiyotni   erkinlashtirish,   o‘z   navbatida,   o‘ziga   mos   iqtisodiy   dastaklarni
yaratishni   taqozo   qiladi.   O‘zbekistonning   mustaqil   yuksalish   mobaynida   qilingan
ishlarni sarhisob qiladigan bo‘lsak, ulkan yutuqlar qo‘lga kiritilganligining guvohi
bo‘lamiz.   Shuningdek,   “Buxgalteriya   hisobi”   sohasida   ham   keyingi   yillarda
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi buxgalterlari
va   auditorlari   milliy   assotsiatsiyasi   tomonidan   buxgalteriya   hisobining
tamoyillarini   rivojlantirish   maqsadida   bir   qator   ishlar   amalga   oshirilmoqda.
Buxgalteriya   hisobini   tartibga   soluvchi   qonunlar   qabul   qilinishi,   ular   bo‘yicha
xalqaro   talablarga   javob   beradigan   standartlar   va   boshqa   me‘yoriy   hujjatlar
yaratilishi va mavjudlari xalqaro standartlarga moslashtirilishi, yurtimizning jahon
iqtisodiyotiga   integrallashuvida   katta   ahamiyat   kasb   etadi.   O‘zbekistonning
mustaqil   yuksalish   mobaynida   qilingan   ishlarni   sarhisob   qiladigan   bo‘lsak,   ulkan
yutuqlar   qo‘lga   kiritilganligining   guvohi   bo‘lamiz.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlar
tashkilotning   faoliyatiga   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   ta‘sir   ko‘rsatadigan   asosiy   jihozlar
1
 2022 — 2026-YILLARGA MO‘LJALLANGAN YANGI O‘ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASI TO‘G‘RISIDAGI 
FARMONI 2022y
2 hisoblanadi.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlari,   bir   tashkilot   yoki   korxonaning
faoliyatini amalga oshirish uchun kerakli qurollarni, qurilmalarni va jihozlarni o‘z
ichiga   oladi.   Har   bir   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   o‘z   harakati   doirasida   va   uning
ta‘sirida   rivojlanishi,   qayta   tashkil   etilishi   mumkin.   Shuningdek,   inventar   va
xo‘jalik   jihozlari   narxlari   yillik   chiqimlar,   siyosiy   holatlar,   ishchi   to‘lovlar   va
hokazo  kabi  turli  xususiyatlarga  ega  bo‘lishi   mumkin.  Bir  tashkilot  yoki  korxona
inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   narxini   aniqlash   uchun   turli   ko‘rsatkichlarni
hisobga olingan holda baholash zarur . Inventarni ta‘mirlash va unga texnik xizmat
ko‘rsatish uchun barcha xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlari yoki davr xarajatlari
sifatida qayd etiladi
Agar   inventar  va   xo‘jalik  jihozlarining  qiymati  bir   birlik  (komplekt)  uchun
xarid qilish paytida O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam ish haqining
o‘n   baravaridan   ortiq   bo‘lsa,   unda   tashkilot   ularni   foydalanishga   berishda   ushbu
inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   qiymatini   muddati   kechiktirilgan   xarajatlarga
kiritishi   mumkin.   Bunda   kechiktirilgan   xarajatlarni   kamaytirish ,   ya‘ni   ularni
xarajatlarga   hisobdan   chiqarish   shu   usullardan   birini   qo‘llash   orqali   amalga
oshiriladi.   Qiymatni   ishlab   chiqarilgan   mahsulot   (ishlar,   xizmatlar)   hajmiga
mutanosib ravishda hisobdan chiqarish usulida kechiktirilgan xarajatlar summasini
hisobdan chiqarish hisobot davrida ishlab chiqarilgan mahsulot  (ishlar, xizmatlar)
hajmining   natural   ko‘rsatkichidan   va   inventar   hamda   xo‘jalik   jihozlari
tannarxining   ko‘rsatilgan   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   foydali   ishlatishning
butun   kutilayotgan   muddatida   mahsulot   (ishlar,   xizmatlar)   ishlab   chiqarishning
taxmin qilinayotgan hajmiga nisbatidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. 
Kurs   ishining   asosiy   maqsadi:   Mas’uliyati   cheklangan   jamiyatlarda   inventar
va   xo‘jalik   jihozlari   haqida   buxgalteriya   hisobining     xususiyatli   jihatlarini
o‘rganish   va   audit   o‘tkazish   bilan   tanishish   asosida   hisobni   yaxshilash   yuzasidan
takliflar ishlab chiqish .
Kurs ishining  vazifalari :
3  Inventar   va   xo‘jalik   jihozlari   tarkibi,   ularni   baholash   va   tan   olish
xususiyatlarini yoritish;
 inventar   va   xo‘jalik   jihozlari   kirimi   hisobi   amaliyotni   o‘rganish   asosida
uning muammolari hamda yechimlarini ko‘rib chiqish;
 Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   foydalanishda   hamda   hisobdan   chiqarish
paytida hisobga olish jarayonini tadqiq qilish;
 Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   inventarizatsiyadan   o‘tkazish   tartibi
o‘rganish;
 Inventar   va   xo‘jalik   jihozlari   hisobini   takomillashtirish   yuzasidan   amaliy
takliflar berish;
 Inventarlar auditini o‘tkazish afzalliklari va kamchiliklari aniqlash.
Kurs   ishining   tarkibi :   Kirish,   2   ta   bob   5   ta   reja,   xulosa   va   takliflar
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
4 I   BOB.   MAS‘ULIYATI     CHEKLANGAN   HAMDA   QO‘SHIMCHA
MAS‘ULIYATLI   JAMIYATLARDA   INVENTAR   VA   XO‘JALIK
JIHOZLARI TAVSIFI
1.1. Mas‘uliyati  cheklangan hamda qo‘shimcha mas‘uliyatli jamiyatlar tavsifi
O‘zbekiston   Respublikasining     2
Mas‘uliyati     cheklangan   hamda   qo‘shimcha
mas‘uliyatli   jamiyatlar   to‘g‘risidagi   qonun     2001-yil   6-dekabrda   qabul   qilingan
bo‘lib ,   55 moddadan iborat .   Bu qonunning 3-moddasida “Mas‘uliyati   cheklangan
jamiyat” larga   ta‘rifi berilgan . Bunda   - b ir yoki bir necha shaxs tomonidan ta‘sis
etilgan, ustav fondi  (ustav kapitali)  ta‘sis  hujjatlari  bilan belgilangan miqdorlarda
ulushlarga   bo‘lingan   xo‘jalik   jamiyati   Mas‘uliyati   cheklangan   jamiyat   deb
hisoblanadi.   Mas‘uliyati   cheklangan   jamiyatning   ishtirokchilari   uning
majburiyatlari   bo‘yicha   javobgar   bo‘lmaydilar   va   jamiyat   faoliyati   bilan   bog‘liq
zararlar   uchun   o‘zlari   qo‘shgan   hissalar   qiymati   doirasida   javobgar   bo‘ladilar.
Mas‘uliyati     cheklangan   yoki   qo‘shimcha   mas‘uliyatli   jamiyat   (bundan   buyon
matnda   jamiyat   deb   yuritiladi)   qonunchilikda   belgilangan   tartibda   davlat
ro‘yxatidan   o‘tkazilgan   paytdan   e‘tiboran   yuridik   shaxs   maqomiga   ega   bo‘ladi.
Jamiyat   qonunchilikda   belgilangan   tartibda   boshqa   yuridik   shaxslarning   muassisi
bo‘lishga yoki ularning ustav fondida (ustav kapitalida) boshqacha tarzda ishtirok
etishga,   vakolatxonalar   va   filiallar   tuzishga   haqlidir.   Jamiyat   qonunchilikda
belgilangan tartibda boshqa yuridik shaxslarning muassisi bo‘lishga yoki ularning
ustav fondida (ustav kapitalida)  boshqacha tarzda ishtirok etishga, vakolatxonalar
va filiallar tuzishga haqlidir. 
  Jamiyat   o‘z   ishtirokchilarining   majburiyatlari   yuzasidan   javob   bermaydi   va
jamiyatning bankrotligi ishtirokchi sifatidagi shaxsning aybi tufayli vujudga kelgan
bo‘lsa, jamiyatning mol-mulki yetarli bo‘lmagan taqdirda bunday shaxs zimmasiga
uning majburiyatlari bo‘yicha subsidiar javobgarlik yuklatilishi mumkin.
2
 O ‘ zbekiston Respublikasining “Mas‘ulIyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas‘ulIyatli jamyatlar to‘g‘risida”gi 
qonun   Toshkent—2001y
5 Davlat   va   uning   organlari   jamiyatning   majburiyatlari   yuzasidan   javobgar
bo‘lmaydi, xuddi shuningdek jamiyat ham davlat va uning organlari majburiyatlari
yuzasidan javobgar bo‘lmaydi. Uning ishtirokchilari;
Yuridik   va   jismoniy   shaxslar   jamiyatning   ishtirokchilari   bo‘ladilar.Qonunda
ayrim   toifadagi   jismoniy   shaxslarning   jamiyatda   ishtirok   etishi   taqiqlanishi   yoki
cheklanishi   mumkin.   Davlat   hokimiyati   va   boshqaruv   organlari,   agar
qonunchilikda   boshqacha   qoida   belgilangan   bo‘lmasa,   jamiyatning   ishtirokchilari
bo‘lishga haqli emaslar. Agar jamiyat ishtirokchilari   belgilangan me‘yordan oshib
ketsa, jamiyat bir yil ichida aksiyadorlik jamiyati yoki ishlab chiqarish kooperativi
etib   qayta   tuzilishi   kerak.   Agar   ko‘rsatilgan   muddat   davomida   jamiyat   qayta
tuzilmasa   va   jamiyat   ishtirokchilarining   soni   belgilangan   me‘yorga   qadar
kamaymasa, u yuridik shaxslarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organning talabiga
binoan sud tartibida tugatilishi kerak.
Mas‘uliyati     cheklangan   jamiyatning   o‘z   hissasini   to‘la   qo‘shmagan
ishtirokchilari   jamiyat   majburiyatlari   bo‘yicha   har   bir   ishtirokchi   hissasining
to‘lanmagan qismining qiymati doirasida solidar javobgar bo‘ladilar.
3
Mas‘uliyati cheklangan jamiyat   (qisqartmasi-MChJ) —  xo jalik shirkatiningʻ
bir   bo lib,   uning   mulki   (	
ʻ kapitali )   tasischilar   orasida   tegishli   nizomlarda
ko rsatilganidek taqsimlanadi	
ʻ .
Mas‘uliyati     cheklangan   jamiyat   —   a‘zolari   jamiyat   majburiyatlari   bo yicha	
ʻ
faqat o zlari qo shgan ulush doirasida javobgar bo ladigan jamiyat. Ikkitadan kam	
ʻ ʻ ʻ
bo lmagan jismoniy yoki yuridik shaxslarning kelishuviga ko ra, umumiy xo jalik	
ʻ ʻ ʻ
faoliyati   bilan   shug ullanish   maqsadida   ularning   ulushlarini   qo shish   yo li   bilan	
ʻ ʻ ʻ
tashkil   etilishi   mumkin.   Bunday   jamiyat   yuridik   shaxs   hisoblanadi.   Jamiyat
tarkibida   yuridik   shaxs   bo lgan   ishtirokchilar   o z   mustaqilligini   va   huquqiy	
ʻ ʻ
shaxsligini   saqlab   qoladilar.   Jamiyat   mablag lari   qatnashuvchilarning   ulushi	
ʻ
hisobidan   shakllantiriladi.   Muomalaga   aksiyalar   chiqarmaydi.   Jamiyat   a‘zolariga
pay   guvohnomalari   beriladi.   Jamiyat   a‘zosi   o z   ulushini   boshqa   shaxsga   faqat
ʻ
jamiyat   roziligi   bilan   o tkazishi,   sotishi   mumkin.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlari	
ʻ
3
 O ‘ zbekiston Respeublikasining “Mas ‘ ulIyati cheklangan hamda qo ‘ shimcha mas‘ulIyatli jamiyatlar to ‘ g ‘ risida 
gi qonuni. Toshkent – 2001y.
6 xususiy   korxona,   sherikchilik   asosidagi   korxonalar,   aksiyadorlik   jamiyatlarida,
masulyati   cheklangan   jamiyatlarda   ham   keng   foydalaniladi.   Biz   ushbu   ishimizda
mas’ulyati   cheklangan   jamiyatlardagi   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   ko‘rib
chiqamiz.
1.2. Inventarlar va xo‘jalik jihozlari haqida tushuncha, ularning ta‘rifi,tarkibi
hamda xususiyatli jihatlari
7 Inventar   va   xo ‘ jalik   jihozlari,   ularning   tarkibiga   kiritiladigan   moddiy
qiymatliklar   nafaqat   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida,   balki   azaldan   muammoli   hisob
obyektlaridan  biri  bo ‘ lgan. Buning  asosiy   sababi  shundaki,  ular  ayrim  belgilariga
ko‘ra   ishlab   chiqarish   zahiralariga   o‘xshasa,   ayrim   belgilariga   ko ra   asosiyʼ
vositalar   kabi   tavsiflanadi.   Haqiqatan,   inventarlar   hamda   xo jalik   jihozlari   o z	
ʼ ʼ
qiymatiga  ko ra   arzon   baholi,  lekin   uzoq  yil   bo lmasada,   bir   yildan   ortiq   muddat	
ʼ ʼ
xizmat   qiladigan   resurslar   hisoblanadi.   Ularning   arzon   ekanligi   materiallarga
o ‘ xshagani   bilan,   ular   ishlab   chiqarilayotgan   mahsulot   tannarxiga   to liq	
ʼ
kiritilmaydi.   Buning   sababi   oddiygina:   chunki   ular   mahsulotning   o‘zagini   tashkil
etmaydi va uning tarkibiga kirmaydi, lekin mahsulot ishlab chiqarishga ishlatilgan
materiallarni qayta ishlashda mehnat quroli vazifasini bajaradi. Bu, o z navbatida,	
ʼ
ularning ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etishidan darak beradi. Biroq
bevosita   ishtirok   etishi   ularning   qiymatini   ishlab   chiqarilayotgan   mahsulot
tannarxiga   kiritishni   anglatmaydi,   chunki   ular   mehnat   qurollari   sifatida   mahsulot
ishlab chiqarishda 2 yil davomida ishtirok etib, bitta mahsulot emas, yuzlab, balki
minglab mahsulot  ishlab  chiqarishda  ishtirok etadi.  Xo‘jalik jihozlarining mehnat
quroli  sifatida  ishlatilishi   ularni   asosiy   vositalarga  tasniflashga   asos   bo‘lmasligini
unutmaslik   kerak.   Bizga   ma ‘ lumki,   asosiy   vositalarga   foydalanish   davridan   kelib
chiqib, amortizatsiya hisoblanadi. Аgar xo‘jalik jihozlari, masalan, ombir, qaychi,
arra,   randa   kabilarni   asosiy   vositalarga   olib   borsak,   demak,   ularga   amortizatsiya
hisoblash   kerak.   Bu   esa,   o‘z   navbatida,   yana   bitta   muammoni   keltirib   chiqaradi:
xo‘jalik jihozlarining qiymati arzon, ya‘ni kam baholi bo lgani uchun buxgalteriya	
ʼ
hisobining   muhimlik   degan   tamoyiliga   binoan   o‘rinli   bo‘lmaydi.   Boshqa
tomondan,   xo‘jalik   jihozlarining   arzon   ekanligi   ularni   materialar   kabi   hisobga
olishga   ham   asos   bo la   olmaydi.   Yuqorida   aytganimizdek,   ular   mahsulot   moddiy	
ʼ
tarkibiga to‘laligicha kirib ketmaydi va foydalanishda davom etadi.
Shunday   qilib,   aynan   yuqoridagi   xususiyatli   jihatlarini   hisobga   olib,   deyarli
barcha   darslik   va   o quv   qo‘llanmalarida   hamda   qonunchilik   hujjatlarida   inventar
ʼ
va   xo ‘ jalik   jihozlariga   olib   borish   mezonlari   haqida   to xtalib   o tilgan.   Xususan,	
ʼ ʼ
8 “Buxgalteriya   hisobi”   nomli   darslikda   A.A.Karimov,   S.A.Jumanazarovlar
quyidagilarni bayon etganlar: 
4
Inventarlar va xo‘jalik jihozlari   - Materiallar ichida o‘ziga xos xusisiyatlarga
ega   bo‘lgan   modddiy   qiymatliklar   bo‘lib,   ular   to‘g‘risida   qisqacha   to‘xtalib
o‘tamiz.   Mol-mulk   inventar   va   xo‘jalik   anjomlari   tarkibiga   kiritilishi   uchun
quyidagi mezonlarga javob berishi lozim: 
 xizmat qilish muddati bir yildan ortiq bo‘lmagan;
 xizmat   qilish   muddatidan   qat‘iy     nazar   bir   birligi   (komplekti)ning   qiymati
(sotib   olish   vaqtida)   O‘zbekiston   Respublikasida   belgilangan   eng   kam   ish
haqi miqdorining ellik barobarigacha bo‘lgan buyumlar ” . 
Rahbar   hisobot   yilida   buyumlarning   inventar   va   xo‘jalik   jihozlari   tarkibida
hisobga   olinishi   uchun   qiymatining   past   chegarasini   belgilash   huquqiga   ega.
Mulkchilik   shaklidan   qat‘iy     nazar   barcha   korxonalar   buxgalteriyasida   asosiy
vositalarni   xisobga   olish   ularning   turkumlanuvchi   turlari   (natural-buyum   shakli)
inventar   obyektlar   bo‘ yicha   amalga   oshiriladi.   А sosiy   vositalarni   saqlanishini
nazorat   qilish   maqsadida   har   bir   inventar   ob ektga   inventar   raqam   beriladi.ʼ
Inventar raqamlar bir marotaba ishlatiladi — u asosiy vosita korxonaga keltirilgan
vaqtda beriladi va belgi tariqasida obyektda boshlang‘ich xujjatlarda qayd qilinadi.
Hamda obyekt korxonada bo‘lgan davr mobaynida saqlanib turiladi.  А sosiy vosita
chiqib ketgandan keyin inventar raqam boshqa obyektga berilmaydi. B uxgalteriya
hisobi   xalqaro   standarti,   inventarlar   hisobi   tartibini   belgilashdan   iborat
Inventarlarni hisobga olishda asosiy masala - bu miqdor tannarx aktiv sifatida tan
olinishi   va   tegishli   bo‘lgunga   qadar   o‘tkazilishi   kerak   daromadlar   tan   olinadi.
Buxgalteriya   hisobi   xalqaro   stanadarti   ushbu   standartda   ko‘rsatilgan   inventarlar
sotilishi   mumkin   bo‘lgan   qiymatda   baholanadi.   Buxgalteriya   hisobi   xalqaro
standartida quyidagi atamalar belgilangan ma‘nolarda qo‘llaniladi:
 oddiy xo‘jalik yuritish jarayonida  foydalanish  uchun saqlangan;
4
“Buxgalteriya hisobi” darslik . A.A.Karimov, S.A.Jumanazarov . Toshkent--- 2019
9  iste‘mol   qilinadigan   materiallar   yoki   materiallar   shaklida   ishlab   chiqarish
chiqarish jarayonida yoki xizmatlar ko‘rsatishda bo‘lgan inventarlar
Inventarlar   -   bu   tovarlarni   ishlab   chiqarish   uchun   ishlatiladigan   xom   ashyo,
shuningdek   sotish   uchun   mavjud   bo‘lgan   tovarlar.   U   kompaniya   balansidagi
aylanma   aktivlar   sifatida   tasniflanadi.   Inventarlar   uch   turga   xom   ashyo,
tugallanmagan ishlab chiqarish va tayyor mahsulotlar kiradi.  
5
1080   «Inventar   va   xo‘jalik   jihozlari»   schyotida   korxonaning   aylanma
mablag‘lari   tarkibiga   kiradigan   inventarlar,   asboblar,   xo‘jalik   jihozlari   va   boshqa
mehnat   vositalarining   (kam   baholi   va   tez   eskiruvchi   buyumlar)   mavjudligi   va
harakati hisobga olinadi.  Xizmat qilish muddati va qiymatidan qat’i nazar inventar
va xo‘jalik jihozlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi:
 maxsus asboblar va moslamalar (alohida buyurtmani tayyorlash uchun yoki
ma‘lum bir turdagi buyumlarni seriyali va ommaviy ishlab chiqarish uchun
mo‘ljallangan maqsadli asboblar va moslamalar) ; 
 maxsus va sanitar buyumlar, maxsus poyafzal;
 yotoq jihozlari;
 kanselyariya jihozlari (kalkulyatorlar, stol jihozlari boblar va moslamalar )
 oshxona   va   ovqatlanish   xonasi   jihozlari,   shuningdek   ovqatlanish   xonasi
choyshablari;
 xarajatlari,   ularni   qurish   qurilish-montaj   ishlari   tannarxiga   olib   boriladigan
vaqtinchalik inshootlar, qurilma va moslamalar;
 foydalanish muddati bir yildan kam bo‘lgan almashtiriladigan uskunalar;
 ov qurollari.
Buxgalteriya   hisobida   inventarlar   va   xo‘jalik   buyumlari   turgan   joyiga   qarab
aks ettiriladi. Ushbu belgisiga ko‘ra ular ikki guruhga bo‘linadi:
1. Ombordagi inventarlar va xo‘jalik buyumlari.
2. Foydalanishdagi inventarlar va xo‘jalik buyumlari. 
5
 O‘zbekiston Reapublikasining  “Tovar moddiy zahiralar” to‘g‘risidagi buxgalteriya hisobi milliy standarti. 2020
10 Korxonalar   mustaqil   ravishda   inventarlar,   asboblar   va   xo‘jalik   jihozlarini
hisobga   oluvchi   schyotlarni   ularning   moliyaviy-xo‘jalik   faoliyatidagi   o‘rni   va
roliga   qarab   ochishlari   mumkin.   Ularning   qiymati   foydalanishga   berilgan   vaqtda
ishlab   chiqarish   yoki   davr   xarajatlariga   to‘liq   qo‘shilishi   mumkin..   Inventar
baholash quyidagi ikkita qiymatlardan eng pasti bo‘yicha amalga oshiriladi:
1. balans tuzilayotgan sanadagi narxi (sotib olish narxi )
2. balans tuzilayotgan sanadagi realizatsiya qiymati.
Inventar va xo‘jalik jihozlari keyinchalik foydalanishga yaroqsiz holga kelgan
hollarda   ularni   balansdan   tashqari   schyotdan   hisobdan   chiqarish   belgilangan
tartibda   rasmiylashtirilgan   hisobdan   chiqarish   dalolatnomasiga   asosanamalga
oshiriladi.   Inventar   va   xo‘jalik   buyumlari   bilan   bog‘liq   barcha   operatsiyalar   va
ularning   hisobi     1080-schyotda   yuritiladi.   1080   «Inventar   va   xo‘jalik   buyumlari»
schyotida   aylanma   mablag‘lar   tarkibiga   kiruvchi   inventar,   asbob-uskunalar,   uy-
ro‘zg‘or   buyumlari   va   boshqa   mehnat   vositalari   kam   qiymatli   va   eskirgan
buyumlarning mavjudligi va harakati hisobga olinadi.
       1-jadval
“Everest Metall Grand”MCHJda inventar va xo‘jalik jihozlari bo‘yicha
buxgalteriya o‘tkazmalari
Operatsiya mazmuni Debet Kredit
Materiallar tannarxiga
transport–tayorlov
xarajatlarini kiritilishi 1080 1510
Inventarizatsiya natijasida
xo‘jalik buyumlarining
kamomadi aniqlandi 5910 1080
Xo‘jalik buyumlari sotildi
pul kelib tushdi. 5110 1080
Mol yetkazib beruvchidan
inventar va xo‘jalik
buyumlari olindi 1080 6010
Tabiiy ofat tufayli
inventarlarning yo‘qotilishi
yuz berdi 9720 1080
11 6
Milliy standart  qoidalariga ko‘ra inventar  foydalanishga  o‘tkazilishi  bilanoq
uning butun qiymati ishlab chiqarish xarajatlari yoki davr xarajatlariga chiqariladi.
Keyinchalik   foydalanishga   topshirilgan   inventar   va   xo‘jalik   buyumlarini   hisobga
olish   tartibi   bo‘lishi   uchun   ular   balansdan   tashqari   schyotga   o‘tkaziladi.
"Ishlatilayotgan   inventar   va   xo‘jalik   buyumlari"   ana   shunday   schyot   hisoblanadi.
Inventar   va   xo‘jalik   buyumlarini   foydalanishga   topshirish   to‘g‘risidagi   aktni
qanday to‘ldirish kerak . 
Agar inventar ishlatilgan tovarni yaratish paytidan oldin to‘xtatib qo‘yilsa va
ishlab   chiqarishni   qaytadan   boshlash   imkoniyati   bo‘lmasa,   unda     kechiktirilgan
xarajatlar   hisobvaraqlarida   hisobga   olingan   intentar   qiymatining   qoldiqlari
operasion xarajatlar ko‘rinishida moliyaviy natijaga hisobdan chiqariladi. Shaxsan
men   o‘zim   tanlab   olgan   maliyot   obyektida   inventarlari   va   xo‘jalik   jihozlari   o‘z
faoliyatlarini   amalga   oshirish   uchun   xarid   qiladigan   qurilmalar,   texnikalar   va
jihozlardan   tashkil   topgan.   Ba‘zilari   esa   huquqiy   maqsadlarga   yo‘naltirilgan.
“Everest Metall Grand”MCHJda q uyidagi inventarlar tarkibi mavjud:
 Kompyuterlar va serverlar
 Printerlar va skannerlar
 Telefon tizimlari va telefonlarga bog‘liq qurilmalar 
 Xavfsizlik tizimlari (masalan, sensorlar, monitorlar va boshqalar)
 Xatlar va ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun maxsus jihozlar (masalan, qog‘oz)
 Shkaflar, stol-stullar,qaychi,chizg‘ich, kanstovar buyumlari
 Videokameralar .
Inventarlar yaxshi tuzilgan va saqlangan holda, amalga oshirish uchun kerakli
xizmatlarni   aniqlashda   va   mijozlarga   qulayliklar   taqdim   etishda   juda   muhim
ahamiyatga   ega.   Inventarni   ta‘mirlash   va   unga   texnik   xizmat   ko‘rsatish   uchun
barcha   xarajatlar   ishlab   chiqarish   xarajatlari   yoki   davr   xarajatlari   sifatida   qayd
etiladi. Ba‘zida ekspluatasiya qilish vaqtida inventardan maqsadli foydalanilmaydi.
Bunday   holda,   uning   narxini   boshqa   operasion   xarajatlar   hisobvarag‘iga   kiritish
6
 O ‘ zbekiston Reapublikasining “Tovar moddiy zaxiralar ‘  to ‘ g ‘ risidagi buxgalteriya  hisobi milliy standarti. 
Toshkent---2020.
12 mumkin.   Agar   ushbu   intentar   bo‘yicha   kechiktirilgan   xarajatlarni   hisobga   olish
uchun   hisobvaraqlarda   qoldiq   bo‘lsa,   u   holda   ularni   hisobot   davri   xarajatlari
shaklida   moliyaviy   natijaga   o‘tkazish   kerak   bo‘ladi.   Yuqoridagi   barcha
xususiyatlar tashkilotning hisob siyosatida aks ettirilishi kerak.
Inventarlarning tannarxi - inventarlarni hozirgi joylashuvi va holatiga keltirish
uchun   qilingan   barcha   xarajatlar   hamda   sotib   olish   va   konvertatsiya   qilish
xarajatlarini   o‘z   ichiga   oladi.   Inventar   va   xo‘jalik   anjomlarini   foydalanishga
topshirishda   ulaming   qiymati   vazifasiga   qarab   ishlab   chiqarish   xarajatlariga   yoki
davr   xarajatlariga   muvofiq   hisobdan   chiqarilib,   keyin   tashkilot   tomonidan   oddiy
shakl  bo‘yicha (bir  tomonlama tartibda), tannarxi bo‘yicha nomlar  (nomenklatura
raqamlari) yoki guruhlar (yiriklashtirilgan komplektlar)  kesimida tezkor miqdoriy
hisob yuritiladi, bunda foydalanishga kelib tushish sanasi (oy, yil), foydalanish joyi
(bo‘linmalar   bo‘yicha)   va   ulardan   foydalanish   muddati   mobaynida   moddiy
javobgar shaxslar ko‘rsatiladi. Agar inventar va xo‘jalik anjomlarining qiymati bir
birlik   (komplekt)   uchun   xarid   qilish   paytida   O‘zbekiston   Respublikasida
belgilangan   eng   kam   ish   haqining   o‘n   baravaridan   ortiq   bo‘lsa,   unda   tashkilot
ulami   foydalanishga   berishda   ushbu   inventar   va   xo‘jalik   anjomlarining   qiymatini
muddati   kechiktirilgan   xarajatlarga   kiritishi   mumkin.   Bunda   kechiktirilgan
xarajatlami   kamaytirish,   ya‘ni   ulami   xarajatlargahisobdan   chiqarish   quyidagi
usullardan birini qo‘llash orqali amalga oshiriladi: 
 qiymatni ishlab chiqarilgan mahsulot  (ishlar, xizmatlar) hajmiga mutanosib
ravishda hisobdan chiqarish;
 teng   me‘yorli   tarzda.   Qiymatni   ishlab   chiqarilgan   mahsulot   (ishlar,
xizmatlar)   hajmiga   mutanosib   ravishda   hisobdan   chiqarish   usulida
kechiktirilgan   xarajatlar   summasini   hisobdan   chiqarish   hisobot   davrida
ishlab   chiqarilgan   mahsulot   (ishlar,   xizmatlar)   hajmining   natural
ko‘rsatkichidan   va   inventar   hamda   xo‘jalik   anjomlari   tannarxining
ko‘rsatilgan   inventar   va   xo‘jalik   anjomlarini   foydali   ishlatishning   butun
kutilayotgan   muddatida   mahsulot   (ishlar,   xizmatlar)   ishlab   chiqarishning
13 taxmin   qilinayotgan   hajmiga   nisbatidan   kelib   chiqqan   holda   amalga
oshiriladi.    
Qiymatni   teng   me‘yoriy   usulda   hisobdan   chiqarish   inventar   va   xo‘jalik
anjomlarining   tannarxidan   hamda   ushbu   inventar   va   xo‘jalik   anjomlarini   foydali
ishlatish   muddatini   hisobga   olgan   holda   hisoblab   chiqarilgan   me‘yorlardan   kelib
chiqqan holda amalga oshiriladi.Inventar  va xo‘jalik anjomlari  qiymatining ulami
foydalanishberishda   hisobdan   chiqarish   tartibi,   shuningdek   ulaming   qiymatini
xarajatlarga kiritishning foydalanilayotgan usuli tashkilotning hisob siyosatida aks
ettirilishi lozim. Korxona ulaming vazifasi va moliya-xo‘jalik faoliyatidagi o‘miga
bog‘liq holda inventar, asboblar va xo‘jalik anjomlarini hisobga olish uchun hisob
varaqlami   mustaqil   ochish   huquqiga   ega.   Topshirish   paytida   inventar   va   xo‘jalik
anjomlarining qiymati tolaligicha ishlab chiqarish yoki davr xarajatlariga kiritiladi.
Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   foydalanishga   berish   buxgalteriya   hisobida
inventar va xo‘jalik jihozlarini xarid qilish va ishlab chiqarish bilan bog‘liq haqiqiy
xarajatlar   summasi   (haqiqiy   tannarx   bo‘yicha)   xarajatlami   hisobga   oluvchi
schyotlarda aks ettiriladi
14 II BOB INVENTAR VA XO‘JALIK JIHOZLARI KIRIMI VA ULARNI
HISOBDAN CHIQARISH HISOBI
2.1. Inventar va xo‘jalik jihozlari kirimi hisobi
7
Inventar va xo‘jalik buyumlari bilan bog‘liq barcha operatsiyalar va ularning
hisobi   1080-schyotda   yuritiladi.   Milliy   standart   qoidalariga   ko‘ra   inventar
foydalanishga o‘tkazilishi bilanoq uning butun qiymati ishlab chiqarish xarajatlari
yoki davr xarajatlariga chiqariladi. Keyinchalik foydalanishga topshirilgan inventar
va xo‘jalik buyumlarini hisobga olish tartibi bo‘lishi uchun ular balansdan tashqari
schyotga   o‘tkaziladi.   014   "Ishlatilayotgan   inventar   va   xo‘jalik   buyumlari"   ana
shunday   schyot   hisoblanadi.   Bosh   direktor   korxonaning   hisob   siyosatiga
o‘zgartirish kiritish va ularni inventar tarkibiga kiritish uchun tovarlar tannarxining
past chegarasini belgilash huquqiga ega.   Inventar va xo‘jalik buyumlari narxi eng
kam ish haqining 10 baravaridan oshganda ularni foydalanishga topshirishda ushbu
buyumlarning   narxini   kechiktirilgan   to‘lovlarga   o‘tkazish   mumkin.   Bu   3290
"Boshqa   kechiktirilgan   xarajatlar"   schyoti.   Kechiktirilgan   xarajatlar   quyidagi
usulda bilan hisobdan chiqarilishi mumkin:
Birinchi   usul   -  shundan  iboratki,  muayyan   davrdagi   chiqariladigan   mahsulot
hajmlarining ko‘rsatkichlaridan va ko‘rsatilgan inventarning butun taxmin qilingan
davri   uchun   chiqariladigan   mahsulot   soniga   nisbatan   inventar   tannarxining
qiymatidan kelib chiqqan holda inventar summasi hisobdan chiqariladi. 
Ikkinchi usul   - intentar qiymatidan va ushbu inventardan foydali foydalanish
muddatlaridan   kelib   chiqib   hisoblangan   muayyan   normalarga   asosan   qiymat
hisobdan   chiqariladi.   Yuqorida   ko‘rsatilgan   hisobdan   chiqarish   usullari
inventardan   foydali   foydalaniladigan   butun   davrda   kuchga   ega.   Agar   inventar
ishlatilgan   mahsulotni   ishlab   chiqarish   muddatidan   oldin   to‘xtatib   qo‘yilsa   va
ishlab   chiqarishni   qayta   boshlash   ehtimoli   bo‘lmasa,   u   holda   kechiktirilgan
xarajatlar   hisobvaraqlarida   hisobga   olingan   intentar   qiymatining   qoldiqlari
operatsion xarajatlar ko‘rinishida moliyaviy natijaga hisobdan chiqariladi.
7
 O‘zbekiston Respublikasining “ Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo‘jalik faoliyati hisobi hisobotlar qo ‘ 
llash bo‘yicha yo‘riqnomani tasdiqlash “ to‘g‘risidagi .Toshkent--2002
15 Inventarni ta‘mirlash va unga texnik xizmat ko‘rsatish uchun barcha xarajatlar
ishlab   chiqarish   xarajatlari   yoki   davr   xarajatlari   sifatida   qayd   etiladi.   Ba‘zida
eksplatatsiya qilish vaqtida inventardan maqsadli  foydalanilmaydi. Bunday holda,
uning   narxini   boshqa   operasion   xarajatlar   hisobvarag‘iga   kiritish   mumkin.   Agar
ushbu   intentar   bo‘yicha   kechiktirilgan   xarajatlarni   hisobga   olish   uchun
hisobvaraqlarda   qoldiq   bo‘lsa,   u   holda   ularni   hisobot   davri   xarajatlari   shaklida
moliyaviy   natijaga   o‘tkazish   kerak   bo‘ladi.   Yuqoridagi   barcha   xususiyatlar
tashkilotning   hisob   siyosatida   aks   ettirilishi   kerak.   Inventarlar   kvitansiyalari
yetkazib   beruvchidan   tovar-moddiy   boyliklarni   qabul   qilish   (yoki   qaytarish)ni
qayd etish uchun ishlatiladi. Mahsulotlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri inventar kvitansiyasiga
qo‘shilishi   yoki   mavjud   xarid   buyurtmalaridan   olinishi   mumkin.   Yetkazib
beruvchilaringizdan   olgan   barcha   inventar   mahsulotlar   inventar   kvitansiyalarini
talab qiladi.
Inventarlarni hisobga olish - bu korxonaning inventarizatsiya tizimiga tovar-
moddiy   boyliklari   hamda   inventarlarning   kelib   tushishini   kuzatish   uchun
foydalaniladigan hisob turi.   Ushbu hisob odatda doimiy inventarizatsiya tizimida
qo‘llaniladi, bu erda inventar qoldiqlari tovarlarni qabul qilish va sotish jarayonida
doimiy   ravishda   real   vaqt   rejimida   yangilanadi.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini
qabul   qilishda   ular   odatda   inventar   kirim   schyotida   debet   sifatida   inventar
aktivlarning   ko‘payishini   ko‘rsatib   aks   ettiriladi.     Shu   bilan   birga,   tovar-moddiy
boyliklar   hamda   inventarning   kreditga   sotib   olinganligi   yoki   naqd   pul   bilan
to‘langanligiga   qarab,   kreditorlik   qarzi   schyotiga   yoki   kassa   schyotiga   tegishli
kredit yozuvi kiritiladi. Alohida hisobda inventar kirimlarini kuzatib borish orqali
korxonadagi   inventar   darajasini   va   tovarlarning   o‘z   omborlari   yoki   saqlash
joylarida   va   tashqarisida   harakatlanishini   osongina   kuzatishi   mumkin.     Bu   ularga
inventarizatsiyani   boshqarish   bilan   bog‘liq   har   qanday   muammolarni,   masalan,
haddan   tashqari   to‘ldirish   yoki   kam   zaxiralarni   aniqlashga   yordam   beradi   va
inventarni to‘ldirish va sotib olish bo‘yicha asosli qarorlar qabul qiladi.
16 Inventar   kirimi   hisobi,   korxona   va   tashkilot     uchun   muhim   hisob-faoliyat
hisobiga   aytiladi.   Bu   hisob-faoliyat   hisobi,   ombor   mahsulotlari   uchun   xarid
qilingan   narxlar,   transport   xizmatlari   uchun   to‘lanadigan   to‘lovlar   va   boshqa
xarajatlar hisobini o‘z ichiga oladi. Inventar kirimi hisobi korxona uchun omborini
moliyaviy   ravishda   boshqarishning   muhim   bir   qismi   hisoblanadi.   Bu   hisobni
yaxshi boshqarish, korxona uchun korxonadagi ombor mahsulotlarini to‘liq bilish,
omborining   so‘nggi   holatini   aniqlash   va   ombordagi   mahsulotlar   sonini   va
qiymatini bilishda juda muhimdir. Inventar kirimi hisobi, moliyaviy yil yakunidan
oldin qilingan inventar auditlari va inventar qiymatlari taxmin qilinishi uchun ham
ishlatiladi.   Bu   hisobni   amalga   oshirish   uchun,   xarid   qilingan   mahsulotlar   uchun
transport   xizmatlarining   to‘lovini   va   boshqa   xarajatlarni   to‘g‘ri   hisoblash   kerak.
Inventar   kirimi   hisobi,   moliyaviy   hisob-kitobning   asosiy   qismlaridan   biridir   va
ombor   mahsulotlari   uchun   xarid   qilingan   va   qabul   qilingan   tovarlarining
qiymatlarini   hisoblashda   foydalaniladi.   Bu   hisob,   kompaniyalar   uchun   muhimdir,
chunki   omborlar,   mahsulotlar   va   xizmatlar   sotish-sotib   oluvchilarning   moliyaviy
xarajatlari   bilan   bog‘liqdir.   Inventar   kvitansiyalari   sizning   yetkazib
beruvchilaringizdan olingan inventar buyumlarni ro‘yxatga olish va ro‘yxatga olish
uchun   ishlatiladi.   Tovar-moddiy   qiymatliklar   inventar   kvitansiyalari   bilan   yoki
ularsiz   kelishi   mumkin   bo‘lsa-da,   xarid   schyot-fakturalarini   yaratish,   saqlash   va
to‘lashdan   oldin   barcha   inventar   buyumlar   birinchi   navbatda   inventar
kvitansiyalarida   qayd   etilishi   kerak.   Inventar   kvitansiyalari   bo‘yicha   mahsulotlar
xarid schyot-fakturalariga import qilinishi mumkin. Operatsion xarajatlar (inventar
bo‘lmagan)   moddalari   inventar   kvitansiyalarini   talab   qilmaydi;   harakatsiz
narsalarni inventar kvitansiyalariga yozib bo‘lmaydi.   Tovar moddiy qiymatlikning
yakuniy   tannarxi   yetkazib   beruvchidan   hisob-kitob   (ya‘ni,   sotib   olish   schyoti)
kelguniga   qadar   kafolatlanmaganligi   sababli,   inventar   kvitansiyadagi   mahsulot
tannarxi   hisob-kitob   qilinmaguncha   taxmin   qilinadi   deb   hisoblanadi.Inventar
kvitansiyani   saqlaganingizda,   inventarizatsiya   hisobingiz   ko‘rsatilgan   joy(lar)dagi
mahsulot miqdori o‘zgarishini aks ettirish uchun yangilanadi. Biroq, mahsulot(lar)
uchun   xarid   hisob-fakturasi   qo‘shilmaguncha   va   saqlanmaguncha,   sizning
17 kreditorlik   qarzingiz   balansiga   ta‘sir   qilmaydi.   Korxona   xo‘jalik   jihozlarini
boshqarish siyosatida, quyidagi mezonlar o rnatilishi tavsiya etiladi:ʻ
 Jihozlar rasmilashtirish: Korxona xo‘jalik jihozlarini inventarlash va xizmat
qilish   uchun   yo‘nalishlarni   aniqlash   zarur   bo‘ladi.   Bu,   korxona   xo‘jalik
jihozlarining   narxlari,   soni   va   joriy   holati   haqida   to‘liq   va   haqiqiy   axborot
berishga imkon beradi.
 Xo‘jalik   jihozlarini   barqarorlik   bilan   saqlash:   Korxonaning   xavfsiz   va
barqaror   yodgorlik   tizimini   ta‘minlash   uchun,   xo‘jalik   jihozlarining
barqarorligi muhimdir. Bu, korxonada inventarizatsiya amalga oshirilgandan
so‘ng, jihozlar doimo muvofiqlik bilan saqlanishini ta‘minlashni, loyihalash
va xizmat ko‘rsatishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanishni talab qiladi.
 Xo‘jalik   jihozlarining   yo‘nalishi:   Korxona   xo‘jalik   jihozlarini,   ularning
yo‘nalishlari   bo‘yicha   tashkil   etilishi   kerak.   Bu,   jihozlar   to‘plamlarining
tuzilishi va korxonada faoliyat olib boradigan yo‘nalishlar bilan bog‘liq. 
 Xo‘jalik   jihozlarini   tashkil   etish:   Korxonada   xo‘jalik   jihozlarining   ko‘proq
foydalanilishi   uchun,   ularni   ozod   etish   muhimdir.   Bu,   jihozlar   inventarlash
va   ishlatish   tizimlari,   korxonada   foydalanishga   tavsiya   etiladigan   dastur   va
tizimlar, tadbirlar va ma‘lumotlar bazalari bilan ta‘minlashni talab qiladi.
 Jihozlar   monitoringi:   Korxonada   xo‘jalik   jihozlarining   monitoringi   amalga
oshirilishi   lozim.   Bu,   korxonada   mavjud   bo‘lgan   jihozlar   soni,   xarajatlari,
foydalanish   natijalari   va   yuzaga   kelgan   muammolar   haqida   yoritilgan
ma‘lumotlarning bo‘lishi zarur.
 Texnik xizmat: Korxonada xo‘jalik jihozlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlashini
ta‘minlash   uchun,   texnik   xizmat   kafolatini   ta‘minlash   zarur   bo‘ladi.   Bu,
qo‘llanma va ko‘rsatkichlar, muhandislar va jihozlar xizmati xizmatlari bilan
xizmat ko‘rsatishga qodir bo‘lishni talab qiladi
Inventarlar   kvitansiyalari   xarid   hisob-fakturasida   hisob-kitob   qilinmaguncha
o‘zgartirilishi mumkin. Masalan, siz mahsulot miqdorini o‘zgartirishingiz, boshqa
mahsulotni   qo‘shishingiz   yoki   mahsulotning   taxminiy   narxini   o‘zgartirishingiz
mumkin.   Biroq,   inventar   kvitansiyadagi   narsalarga   qisman   hisob-kitob   qilish
18 mumkin   emas.   Tovar-moddiy   zaxiralar   va   xo‘jalik   jihozlarini   qabul   qilish   hisobi
korxonaning inventarizatsiya tizimiga tovar-moddiy boyliklarning kelib tushishini
kuzatish   uchun   foydalaniladigan   umumiy   hisob   kitobidir.   U   odatda   doimiy
inventarizatsiya   tizimida   qo‘llaniladi,   bunda   inventar   qoldiqlari   tovarlarni   qabul
qilish   va   sotishda   real   vaqt   rejimida   doimiy   ravishda   yangilanadi.   Inventar   va
tovar-moddiy   zaxiralarni   qabul   qilishda   ular   odatda   materiallar   kirim   schyotida
debetda   aks   ettiriladi,   bu  esa   materiallr   aktivlarining  ko‘payishini   ko‘rsatadi.   Shu
bilan   birga,   tovar-moddiy   boyliklarning   kreditga   sotib   olinganligi   yoki   naqd   pul
bilan   to‘langanligiga   qarab,   kreditorlik   qarzlari   schyotiga   yoki   kassa   schyotiga
tegishli   kredit   yozuvi   kiritiladi.   Alohida   hisobda   inventar   tushumlarini   kuzatib
borish orqali  kompaniyalar  inventar darajasini  va tovarlarning o‘z omborlari yoki
saqlash   joylariga   kirish   va   chiqishlarini   osongina   kuzatishi   mumkin.   Bu   ularga
inventarni   boshqarish   bilan   bog‘liq   har   qanday   muammolarni,   masalan,   haddan
tashqari   to‘ldirish   yoki   kam   zaxiralarni   aniqlashga   yordam   beradi   va   inventarni
to‘ldirish   va   sotib   olish   bo‘yicha   asosli   qarorlar   qabul   qiladi.   Tovar-moddiy
qiymatliklarni   olish   hisobi   moliyaviy   hisobotlarning   to‘g‘riligini   ta‘minlash   va
audit jarayonini osonlashtirish uchun ham foydalidir.
19    2.2. Inventar va xo‘jalik jihozlarini hisobdan chiqarish tartibi   va hisobi
Everest   Metall   Grand   MCHJda   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   hisobdan
chiqarish tartibi ta‘sischining talabiga, xodimlar soni va tashkilotning qaysi hisob-
kitob tizimini ishlatishiga bog‘liq bo‘ladi. Tashkilot yoki korxonadagi inventar va
xo‘jalik   jihozlarini   identifikatsiya   qilish   uchun   inventar   raqami,   turi,
xususiyatlarini   va   umumiy   qimmatini   aniqlash   kerak.   Identifikatsiya   qilingan
inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   ro‘yxatini   tayyorlash   kerak.   Ro‘yxatda   har   bir
inventor   yoki   xo‘jalik   jihozi   uchun,   ularning   raqami,   nomi,   turi,   yili,   narxi   va
qimmati   kabi   ma‘lumotlar   kiritiladi.   Har   bir   inventor   va   xo‘jalik   jihozining
tafsilotlari   masalan,   yaratilgan   yili,   ko‘rinishi,   modeli,   ishlab   chiqarilgan
mamlakati va boshqa xususiyatlari kiritilishi kerak. Inventar va xo‘jalik jihozlarini
hisobdan   chiqarish   uchun,   ro‘yxatdagi   har   bir   inventor   va   xo‘jalik   jihozining
narxini,   qimmatini   va   kirim   chiqimini   hisobga   olish   kerak.   Inventar   va   xo‘jalik
jihozlarining   hisobidan   chiqarilishi   yakunlanib,   ularga   tegishli   moliyaviy   hisob-
kitob   yopiladi.   Bu,   tashkilot   yoki   kompaniyadagi   kirim   chiqimlari,   inventar   va
xo‘jalik jihozlarining qimmati, narxi, yopish to‘lovlarini olish va boshqa moliyaviy
jarayonlarni hisobga olishni o‘z ichiga oladi.
Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   hisob-kitobi,   tashkilot   yoki   korxona
moliyaviy   hisob-kitobi   asosida   amalga   oshiriladi.   Bu   hisob-kitobning   asosiy
maqsadi,   tashkilot   yoki   kompaniyadagi   moliyaviy   jarayonlarni   yaxshiroq   nazorat
qilish   va   moliyaviy   hisob-kitobni   to‘g‘ri   tashkil   etishdir.     Inventar   va   xo‘jalik
jihozlarining ro‘yxati, ularning raqami, turi, xususiyatlarini va narxini ko‘rsatiladi.
Hisob-kitobda,   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   qolgan   umumiy   qiymati   va   uni
ishlatish   bilan   bog‘liq   moliyaviy   ko‘rsatkichlari   ham   ko‘rsatilishi   mumkin.
Inventar va xo‘jalik jihozlarining hisob-kitobining boshqa xususiyatlari nventar va
xo‘jalik jihozlarining kirim-chiqimlari  hisob-kitobda yozilishi  kerak. Bu,  inventar
va   xo‘jalik   jihozlarining   kirim   chiqimlarini,   ularga   tegishli   ishlatilgan   mablag‘lar
va   to‘lashlarini   ifodalaydi.   Tashkilot   yoki   kompaniya   inventar   va   xo‘jalik
jihozlarini   kredit   orqali   sotib   olishi   mumkin.   Bu   holatda,   kredit   miqdori,   qolgan
qarzi   va   unga   tegishli   to‘lovlar   ham   hisob-kitobda   yozilishi   kerak.   Inventar   va
20 xo‘jalik jihozlarining hisob-kitobi har bir   o‘tgan yilning oxirida baholash kerak. Bu
baholash,   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   qiymatlarida   o‘zgarishlar   bo‘lishini
aniqlovchi ma‘lumotlarni beradi. Inventar va xo‘jalig jihozlari asbob-uskunalarini
hisobdan   chiqarish   tartibi   muayyan   holatlarga   va   amaldagi   buxgalteriya
qoidalariga   qarab   o‘zgaradi   bu   jarayonda   ishtirok   etishi   mumkin   bo‘lgan   ba‘zi
umumiy qadamlar:
Hisobdan   chiqarish   sababini   aniqlang:   Har   qanday   inventar   va   xo‘jalig
texnikasini   hisobdan   chiqarishdan   oldin,   buning   sababini   aniqlash   kerak.   Bunga
eskirganlik, shikastlanish yoki yo‘qotish, o‘g‘irlik yoki boshqa sabablar kiradi.
Inventar   yoki   asbob-uskunalarni   baholang:   Keyingi   qadam   joriy   qiymatini
aniqlash   uchun   inventar   yoki   uskunani   baholashdir.   Bu   ob’ektlarni   jismoniy
hisoblash   yoki   baholashni   yoki   boshqa   omillar   asosida   ularning   qiymatini
baholashni o‘z ichiga olishi mumkin.  
Hisobdan   chiqarishni   qayd   etish:   Tovar-moddiy   zaxiralar   yoki   asbob-
uskunalar   baholangandan   keyin   va   ularni   hisobdan   chiqarish   to‘g‘risida   qaror
qabul   qilingandan   so‘ng,   hisobdan   chiqarish   kompaniyaning   buxgalteriya
registrlarida   qayd   etilishi   kerak.   Bu   inventar   yoki   asbob-uskunalar   hisobini
to‘g‘irlash   va   tegishli   yo‘qotishlar   yoki   xarajatlarni   hisobga   olishni   o‘z   ichiga
olishi   mumkin.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarini   hisobdan   chiqarish:   Agar   inventar
yoki   asbob-uskunalar   endi   foydali   bo‘lmasa,   uni   mas’uliyatli   tarzda   yo‘q   qilish
kerak.   Bu   ularning   holati   va   qiymatiga   qarab   narsalarni   sotish,   hadya   qilish   yoki
bekor qilishni o‘z ichiga olishi mumkin.   To‘g‘ri moliyaviy hisobotni va amaldagi
qoidalarga   rioya   qilishni   ta‘minlash   uchun   inventar   va   qishloq   xo‘jaligi   asbob-
uskunalarini  hisobdan   chiqarishda  to‘g‘ri   hisob-kitob  tartiblari  va  ko‘rsatmalariga
rioya qilish muhimdir. Muayyan tartib va   talablar bo‘yicha ko‘rsatma olish uchun
buxgalter   yoki   moliyaviy   maslahatchi   bilan   maslahatlashish   foydali   bo‘lishi
mumkin.Inventarizatsiya   va   qishloq   xo‘jaligi   asbob-uskunalarini   hisobdan
chiqarish   tartibi   muayyan   holatlarga   va   amaldagi   buxgalteriya   qoidalari   va
qoidalariga qarab o‘zgaradi.   Inventar  haqida gap ketganda, buzilish, shikastlanish
yoki eskirish, o‘g‘irlik va bozor qiymatini yo‘qotish kabi hodisalar uning qiymatini
21 kamaytirishi   yoki   hatto   yo‘q   qilishi   mumkin.   Korxonalar   ushbu   yo‘qotishlarni
boshdan   kechirganda,   buxgalteriya   hisobi   uchun  ularni   to‘g‘ri   hisobdan   chiqarish
ularning   umumiy   soliq   majburiyatlarini   kamaytirishi   va   ularga   qoidalar   va   eng
yaxshi buxgalteriya amaliyotiga rioya qilishlariga yordam beradi. Inventarizatsiya
aktivdir   va   hisobdan   chiqarish   balans   va   daromadlar   hisobotiga   ta‘sir   qiladi,
natijada   sof   daromad   va   taqsimlanmagan   foyda   kamayadi .   Biroq ,   ba‘zi   hisobdan
chiqarishlar   yo‘qotishlarni   yengillashtirish   uchun   soliq   imtiyozlarini   olish
huquqiga ega bo‘lishi mumkin.
22                  2.3. Inventarizatsiya jarayoni va uning muammolari
8
Inventarizatsiya   –   bu   buxgalteriya   hisobi   tizimidagi   ma‘lumotlarning
haqiqatdagi   ma‘lumotlar   bilan   solishtirish   imkoniyatini   beruvchi   usuldir.   Bu   usul
o‘lchash,   tortish,   sanash   orqali   amalga   oshirilib,   uning   yakunida   tovar   moddiy
qiymatliklar   ro‘yxati   tuziladi.   Bu   ro‘yxat   buxgalteriyadagi   ro‘yxat   bilan
solishtiriladi.   9
I nventarizatsiyani   o‘tkazish   uchun   xo‘jalik   yurituvchi
subyektlarning quyidagi doimiy ishlaydigan inventarizatsiya komissiyalari tuziladi:
- xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   rahbari   yoki   uning   o‘rinbosari   (komissiya
rahbari);
- bosh buxgalter;
- buxgalteriya xizmati rahbarlari (keyingi o‘rinlarda - bosh buxgalter
 
Inventarizatsiya   komissiyasi   tarkibiga   xo‘jalik   yurituvchi   subyektning   ichki
audit xizmati vakillari kiritilishi mumkin. Agar ish hajmi katta bo‘lsa, aktivlar va
majburiyatlarni bir vaqtning o‘zida inventarizatsiya qilish uchun quyidagi tarkibda
ishlaydigan inventar komissiyalari tuziladi:
- inventarni   tayinlagan   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   rahbarining   vakili
(komissiya rahbari);
- mutaxassislar:   tovar   eksperti,   muhandis,   texnolog,   mexanik,   menejer,
iqtisodchi,   buxgalteriya   xizmati   xodimi   (keyingi   o‘rinlarda   -
buxgalteriya hisobi) va boshqalar.
Komissiya   tarkibiga   inventarizatsiya   qiymatlari,   narxlar   va   dastlabki   hisob-
kitoblar bilan tanish bo‘lgan tajribali xodimlar kiritilishi kerak. Faqatgina moddiy
javobgar   shaxslarga   nisbatan   bir   xil   xodimni   ketma-ket   ikki   marta   mehnat
inventarizatsiya komissiyasi raisi etib tayinlash taqiqlanadi.
8
 M. Yusupova , G. Raximova Buxgalteriya hisobi .Darslik Toshkent – 2021y
9
 O ‘ zbekiston Respublikasining “Inventarizatsiyani tashkil etish va uni o ‘ tkazish” to ‘ g ‘ risidagi buxgalteriya hisobi
milliy standarti. Toshkent – 1999y
23 10
Xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   rahbari   doimiy   ishlaydigan   va   ishlaydigan
inventar komissiyalarining shaxsiy  tarkibini  tasdiqlaydi  (buyruq, qaror, buyruq 1-
ilovaga   muvofiq   ).   Agar   inventarizatsiya   paytida   komissiyaning   bir   a‘zosi   ham
bo‘lmasa,   bu   holat   inventarizatsiya   natijalarini   bekor   qilish   uchun   asos   bo‘lib
xizmat qiladi. Inventarizatsiyani  tekshirish, ayniqsa,  ishlab chiqarish yoki  chakana
savdo korxonalari uchun dalillar to‘plashning muhim jihati hisoblanadi. U aktivlar
yoki kapitalning katta balansini ifodalashi mumkin.  
Doimiy inventar komissiyalari:
- qimmatbaho   buyumlarning   saqlanishini   ta‘minlash   bo‘yicha   profilaktika
ishlarini   olib   boradi,   zarur   hollarda   ustaxonalar,   bo‘limlar,   bo‘limlar
boshliqlarining   qimmatbaho   buyumlarni   saqlash   masalalari   bo‘yicha
yig‘ilishlarida axborotlarini tinglaydi;
- inventarizatsiyani   tashkil   qiladi   va   ishchi   inventarizatsiya   komissiyalari
a‘zolariga rahbarlik qiladi;
- inventarizatsiyaning   to‘g‘ri   o‘tkazilishini   ta‘minlash   maqsadida
tekshirishlar  o‘tkazadi,  shuningdek inventarlar  orasidagi  saqlash  va  qayta
ishlash   joylarida   tovar   va   moddiy   boyliklarni   tanlab   inventarizatsiyadan
o‘tkazadi;
- inventarizatsiyaning   to‘g‘ri   o‘tkazilishini   ta‘minlash   maqsadida
tekshirishlar  o‘tkazadi,  shuningdek inventarlar  orasidagi  saqlash  va  qayta
ishlash   joylarida   tovar   va   moddiy   boyliklarni   tanlab   inventarizatsiyadan
o‘tkazadi;
- inventarizatsiyaning   to‘g‘ri   o‘tkazilishini   ta‘minlash   maqsadida
tekshirishlar  o‘tkazadi,  shuningdek inventarlar  orasidagi  saqlash  va  qayta
ishlash   joylarida   tovar   va   moddiy   boyliklarni   tanlab   inventarizatsiyadan
o‘tkazadi;
- inventarizatsiya   natijalarining   to‘g‘riligini,   bazalar,   omborlar,   omborlar,
ustaxonalar,   qurilish   maydonchalari   va   boshqa   saqlash   joylaridagi
qiymatlarni   qayta   hisobga   olish   bo‘yicha   takliflar   asosli   ekanligini
10
 O ‘ zbekiston Respublikasining “Inventarizatsiyani tashkil etish va uni o‘tkazish” to‘g‘risidagi buxgalteriya hisobi 
milliy standarti. Toshkent – 1999y
24 tekshiradi;
- zarur   hollarda   (inventarizatsiya   qoidalari   jiddiy   buzilganda   va   boshqa
hollarda)   xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   rahbarining   ko‘rsatmasi   bo‘yicha
takroriy umumiy inventarizatsiya o‘tkazish;
Ishchi inventarizatsiya komissiyalari:
 saqlash   va   ishlab   chiqarish   joylarida   qiymatliklar   va   pul   mablag‘larini
inventarizatsiyasini amalga oshiradi;
 xo‘jalik yurituvchi subyekt buxgalteriyasi bilan birgalikda inventarizatsiya
natijalarini aniqlashda ishtirok etadi va kamomadlar hamda qayta navlarga
ajratishdagi   ortiqcha   chiqishlarni   bir   birini   qoplashga   olib   borish,
shuningdek   tabiiy   yo‘qolish   me‘yorlari   doirasida   kamomadlarni   hisobdan
o‘chirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqadi;
 tovar-moddiy   qiymatliklarni   qabul   qilish,   saqlash   va   berishni   tartibga
solish,   hisobga   olish   va   ular   saqlanishini   nazorat   qilishni   yaxshilash,
shuningdek me‘yordan ortiqcha va ishlatilmaydigan moddiy qiymatliklarni
sotish masalalari bo‘yicha takliflar kiritadi.
Quyidagi hollar uchun javobgar bo‘ladi:
- xo‘jalik   yurituvchi   subyekt   rahbarining   buyrug‘iga   muvofiq
inventarizatsiyani   o‘z   vaqtida   o‘tkazish   va   uni   o‘tkazish   tartibiga   rioya
qilish uchun;
-   tekshirilayotgan   asosiy   vositalar,   tovar-moddiy   qiymatliklar,   pul
mablag‘lari   va   hisob-kitoblar   vositalarining   haqiqatdagi   qoldiqlari
to‘g‘risidagi ma‘lumotlar ro‘yxatga to‘liq va aniq qayd etilishi uchun;
-   tovar-moddiy   qiymatliklarning   ular   narxi   belgilanadigan   farqlovchi
belgilari   (turi,   navi,   rusumi,   hajmi,   preyskurant   bo‘yicha   tartib   raqami,
artikuli va h.k.) ro‘yxatda to‘g‘ri ko‘rsatilishi uchun;
-   belgilangan   tartibga   muvofiq   inventarizatsiya   materiallari   to‘g‘ri   va   o‘z
vaqtida rasmiylashtirilishi uchun.
25 Inventarizatsiya   komissiyalari   a‘zolari   tovarlar,   materiallar   va   boshqa
qiymatliklar   kamomadi   va   rastratasini   yoki   ortiqcha   chiqqanini   yashirish
maqsadida   ro‘yxatga   qiymatliklarning   haqiqatdagi   qoldiqlari   to‘g‘risida   ataylab
noto‘g‘ri   ma‘lumotlarni   kiritganlik   uchun   belgilangan   tartibga   muvofiq
javobgarlikka   tortiladilar.   Mol-mulkning   haqiqatdagi   mavjudligini   tekshirishni
boshlashdan   oldin   inventarizatsiya   komissiyasi   inventarizatsiya   paytidagi   eng
so‘nggi kirim-chiqim hujjatlarini yoki moddiy vositalar va pul mablag‘lari harakati
to‘g‘risidagi hisobotlarni olishi kerak.
Inventarizatsiya   komissiyasining   raisi   hisobotlarga   ilova   qilingan   barcha
kirim-chiqim hujjatlariga “inventarizatsiyagacha ...da (sana)” deb ko‘rsatgan holda
viza qo‘yadi, bu esa buxgalteriyaga hisob ma‘lumotlari bo‘yicha inventarizatsiyani
boshlash   paytida   mol-mulk   qoldiqlarini   aniqlash   uchun  asos   bo‘lib  xizmat   qilishi
kerak.
Moddiy   javobgar   shaxslar   inventarizatsiya   boshlanishiga   qadar   mol-mulkka
doir barcha kirim-chiqim hujjatlari buxgalteriya yoki komissiyaga topshirilgani va
ular   javobgarligiga   kelib   tushgan   barcha   qiymatliklar   kirim   qilingani,   chiqib
ketganlari   esa   chiqimga   hisobdan   o‘chirilgani   to‘g‘risida   tilxat   beradilar.   Mol-
mulkni   xarid   qilishga   hisobdor   summalari   yoki   uni   olish   uchun   ishonchnomalari
bo‘lgan shaxslar ham shunday tilxat beradilar.
Qimmatbaho   buyumlarning   yetishmasligiga   yoki   ularning   yo‘q   qilinishiga,
shuningdek,   boshqa   huquqbuzarliklarga   sabab   bo‘lgan   shaxslardan   olingan
tushuntirishlarni   ko‘rib   chiqish   hamda   qadriyatlarning   buzilishi   natijasida
aniqlangan   kamomad   va   yo‘qotishlarni   aniqlash   tartibini   taklif   etish.   Inventarlar
auditi   nafaqat   xo‘jalik   jihozlari   miqdorini,   balki   uning     sifati   va   holatini   ham
tekshirishi   kerak ,   bu   esa   tovar-moddiy   zaxiralarning   qiymati   moliyaviy
hisobotlarda   va   hisobotlarda   adolatli   aks   ettirilganligini   tekshirishi   kerak.Inventar
va xo‘jalik jihozlari va tovar moddiy zaxiralarni tekshirish tartiblari Ba‘zi umumiy
inventar audit protseduralari:
 ABC tahlili: ABC tahlili turli qiymat va hajm inventarlarini guruhlashni o‘z
ichiga   oladi.   Masalan,   yuqori   qiymatli   inventar,   o‘rtacha   va   past   qiymatli
26 mahsulotlarni   alohida   guruhlash   mumkin.   Elementlarni   alohida   qiymat
guruhlarida kuzatish va saqlash mumkin.
 Analitik   protseduralar:   Tahliliy   protseduralar   moliyaviy   ko‘rsatkichlar
asosida inventarizatsiyani tahlil qilishni o‘z ichiga oladi.
 Chiqib   ketish   tahlili :   Chiqib   ketish   tahlili   xatolarga   yo‘l   qo‘ymaslik   uchun
hisoblash   paytida   inventarni   qabul   qilish   va   jo‘natish   kabi   operatsiyalarni
to‘xtatib turishni o‘z ichiga oladi.
 Tayyor   mahsulot   tannarxini   tahlil   qilish:Tayyor   mahsulot   tannarxini   tahlil
qilish   ishlab   chiqaruvchilarga   tegishli   bo‘lib,hisobot   davrida   tayyor
maxsulotlarni baholashni o‘zi chiga oladi.
 Yuk   tashish   tannarxini   tahlil   qilish:   Yuk   tashish   narxini   tahlil   qilish
inventarlarni   va   maxsulotlarni   turli   joylarga   tashish   uchun   yuk   yoki   yuk
xarajatlarini   aniqlashni   o‘z   ichiga   oladi.   Umuman   olganda,   yuk   tashish
xarajatlari   inventarizatsiya   qiymatiga   kiritiladi,   shuning   uchun   yuk
xarajatlarini ham kuzatib boorishmuhimdir.
 Moslashish:   Moslashtirish   tovarlar   sonini   va   moliyaviy   yozuvlar   bilan
jo‘natilgan   xo‘jalik   jihozlarini   narxini   moslashtirishni   o‘z   ichiga   oladi.
Auditorlar   to‘g‘ri   summalar   to‘g‘ri   vaqtda   to‘langanligini   tekshirish   uchun
solishtirishlari mumkin.
 Qo‘shimcha   xarajatlarni   tahlil   qilish:     Qo‘shimcha   xarajatlarni   tahlil   qilish
korxonaning bilvosita xarajatlarini va inventarizatsiya xarajatlariga kiritilishi
mumkin   bo‘lgan   qo‘shimcha   xarajatlarni   tahlil   qilishni   o‘z   ichiga   oladi.
Ijara,   kommunal   xizmatlar   va   boshqa   xarajatlar   ayrim   hollarda
inventarizatsiya xarajatlarining bir qismi sifatida qayd etilishi mumkin.
 Kelishish :   Kelishuv   inventar   auditida   aniqlangan   nomuvofiqliklarni   hal
qilishni   o‘z   ichiga   oladi.   Xatolar   moliyaviy   hisobotlarda   qayta   tekshirilishi
va solishtirilishi mumkin.
Tovar-moddiy   boyliklarni   to‘g‘ri   hisobga   olish   inventarizatsiyadagi
aktivlarining  katta qismiga  ega  bo‘lgan har   bir   kompaniya uchun  juda  muhimdir.
Bundan   tashqari,   buxgalteriya   bo‘limi   oldida   turgan   eng   qiyin   vazifalardan   biri
27 bo‘lishi   mumkin.   Tovar-moddiy   boyliklarni   to‘g‘ri   baholash   mukammal   inventar
kuzatuv   tizimlarini,   omborlarning   joylashishini   va   aylanishlarni   hisoblash   tartib-
qoidalarini,   shuningdek,   xarajatlarni   to‘plashning   batafsil   tizimlarini   talab   qiladi.
Bundan   tashqari,   umumiy   qabul   qilingan   buxgalteriya  tamoyillari   (GAAP)   tovar-
moddiy   boyliklarni   baholashga   to‘g‘ri   munosabatda   bo‘lish   uchun   bir   qator
talablarni   o‘z   ichiga   oladi.   “Inventarizatsiya   hisobi”   kitobida   bestseller   muallifi
Stiven   Bragg   moliyaviy   direktorlar,   nazoratchilar ,   buxgalteriya   menejerlari   va
xarajat hisobchilariga o‘zlarining inventarlarini kuzatish, xarajatlar, hisobot berish
va byudjetlashtirishda katta muvaffaqiyat bilan yordam berish uchun o‘zining o‘n
yillik   tajribasini   yo‘qotadi.   Tovar-moddiy   zaxiralarni   hisobga   olish
mutaxassislarga   kundalik   muhim   ma‘lumotlarning   manbasini   taqdim   etadi,
jumladan:
Inventarizatsiya ma‘lumotlarini to‘plash uchun kodlash, simsiz ma‘lumotlarni
uzatish,   radiochastotani   identifikatsiyalash,   hujjatlarni   tasvirlash   va   elektron
ma‘lumotlar almashinuvidan qanday foydalanish kerak.
11
Material   qiymatliklar   butligini   amaliy   nazorat   qilishni   ta‘minlashda
korxonada   ta‘minot   bo‘limini   tashkil   etish,   shuningdek,   ombor   va   torozi   o‘lchov
xo‘jaligining   holati   katta   ahamiyatga   ega.   SHu   boisdan,   korxona   bo‘yicha
chiqarilgan   buyruqda   har   bir   omborga   doimiy   raqam   berkitilib,   keyinchalik   bu
raqam   mazkur   omborga   tegishli   barcha   hujjatlarda   ko‘rsatiladi.   Xo‘jalikda   bir
necha   omborda   ma‘lum   guruh   materiallar   saqlanishi   kerak.   SHu   maqsadda
materiallarni saqlash joylariga yorliq  yopishtirib qo‘yiladi. Omborlar to‘g‘ri tarozi
o‘lchov buyumlari va o‘lchov idishlari bilan ta‘minlangan bo‘lishi kerak. Material
qiymatliklarini   qabul   qilish   va   jo‘natish,   bu   muomalalarni   to‘g‘ri   va   o‘z   vaqtida
rasmiylashtirish,   shuningdek   material   qiymatliklarini   butligini   ta‘minlaydigan
lavozimni   joriy   qilish   kerak.   Bu   shaxslar   bilan   moddiy   javobgarligi   to‘g‘risida
shartnoma   tuziladi.   Ombordan   materiallarni   olish   va   jo‘natish   hujjatlariga   imzo
qo‘yadigan,   shuningdek   material   qiymatliklarni   korxonadan   olib   chiqishga   ruxsat
beradigan   lavozimli   shaxslar   ro‘yxatini   korxonada   barcha   bilishi   kerak.
11
 B. Safarov, T. Raxmonov .Buxgaltertiya hisobi o ‘quv qo‘llanma . Samarqand---2019. 210- bet
28 Materiallarni omborda va buxgalteriyada hisobga  olish tartibi materiallar  hisobini
yuritish   usuliga   bog‘liq.   Materiallar   hisobini   yuritish   usuli   materiallar   hisobini
yuritish   tartibi   va   ketma-ketligini,   hisob   registrlarni   turlari,   ularning   miqdori,
ko‘rsatkichlarini   o‘zaro   solishtirishni   nazarda   tutadi.   Materiallar   hisobining
progressiv va oqilona usuli bo‘lib operativ – buxgalteriya (saldo) usuli hisoblanadi.
SHuningdek,   moddiy-javobgar   shaxslarning   hisobotlari   yordamida   son-summa
usulidan   ham   foydalanish   mumkin.   Operativ-saldo   usulining   asosiy   tamoyillari
quyidagilardan iborat:
-   ombordagi   son   hisobini   operativligi   va   to‘g‘riligi   moddiy   javobgar   shaxslar
tomonidan yuritiladigan ombor hisobining kartochkalariga asosan aniqlanadi;
-   buxgalteriya   hodimlari   tomonidan   materiallar   harakati   va   materiallarni
ombordagi hisobi bo‘yicha muomalalarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida rasmiylashtirish
ustidan uzluksiz nazorat bevosita omborda olib boriladi;
Materiallarning   natura   shaklidagi   haqiqiy   qoldig‘ini   joriy   ombor   hisobi
ma‘lumotlari bilan solishtirish huquqi buxgalterlarga beriladi; 
-   nomenklatura   raqamlari   bo‘yicha,   materiallar   harakati   hisobini   faqat   pul
o‘lovchida hisob bahosida va haqiqiy tannarxida hisobi yuritiladi;
-   ombor   hisobi   (son)   ma‘lumotlarini   buxgalteriya   hisobi   ma‘lumotlari   bilan
uzluksiz solishtirib tekshirib boriladi
Materiallar   hisobini   operativ-saldo   usulida   yuritish   ombordagi   materiallar
hisobini   faqat   son-nav   bo‘yicha   yuritishni   nazarda   tutadi.   Bu   hisob     M-12
shakldagi   materiallarni   ombor   hisobi   kartochkalari   shaklida   yuritiladi.   Kartochka
buxgalteriyada materialning har bir nomenklatura raqami bo‘yicha ochilib, ombor
mudiriga   olganligi   to‘g‘risida   imzo   qo‘ydirib   beriladi.   Materiallarning   omborga
tushishiga qarab omborchi kirim orderi yoki uni o‘rnini bosadigan hujjat yozadi va
uni   materiallarni   ombor   hisobi   kartochkasida   ro‘yxatga   oladi.   Xarajat   hujjatlari
limit   kartalari,   talabnomalar,   nakladnoylarga   asosan   kartochkada   materiallarning
chiqimi   ro‘yxatga   olinadi.   Materiallarning   sarfi   to‘g‘risidagi   limit-zabor
29 kartalarining   ma‘lumotlari   kartalarning   yopilishiga   qarab,   lekin   hisobot   oydan
keyingi   oyning   1-sanasidan   kechiktirilmay   registrlarga   yoziladi.   Bunday   hollarda
oy   davomida   limit-zabor   kartalari   tegishli   materiallarni   ombor   hisobi   kartochkasi
bilan   birga   saqlanadi.   Kartochkadagi   qoldiq   har   bir   yozuvdan   so‘ng   chiqariladi.
Materiallarning   kirim   va   chiqim   hujjatlariga   ularning   hisob   baholarini   va   ombor
kartochkasidagi   yozuv   raqamini   yozib   qo‘yish   omborchining   vazifasiga   kiradi.
Hujjatlar   soni,   ularning   raqamlari   va   materiallar   guruhini   ko‘rsatib   grafik   bilan
belgilangan   muddatda   omborchi   materiallarning   kirimi   va   chiqimi   to‘g‘risidagi
hujjatlarni topshirish reestrini tuzadi
12
Material bo‘limining buxgalteri moddiy-javobgar shaxsdan reystr bilan birga
hujjatlarni   bevosita   omborda,   materiallarni   ombor   hisobi   kartochkasida   aks
ettirilishini   sinchiklab   tekshirib,   qabul   qiladi   Shundan   so‘ng   kartochka
buxgalteriya   registri   kuchiga   ega   bo‘ladi.   Buxgalteriya   xodimi   ombordagi
materiallarning,   ayniqsa   noyob   va   qimmatli   materiallarning   haqiqiy   qoldiqlarini
nazorat   -   tanlov   tekshiruvidan   o‘tkazib   turishi   kerak.   Bunda   moddiy-javobgar
shaxslarning   ishlarida   aniqlangan   qoida   buzilishlar   maxsus   jurnalda   aks   ettiriladi
va korxonaning bosh buxgalteri axborotiga yetkaziladi. Moddiy javobgar shaxs har
oyning   1-sanasiga   kartochkalardagi   son   qoldiqlarini   hisobga   olish   qaydnomasiga
o‘tkazib qo‘yadi.  Bu qaydnoma har bir ombor bo‘yicha buxgalteriya tomonidan bir
yilga   ochiladi.   U   buxgalteriyada   saqlanib,   oy   tugashiga   bir   kun   qolganda
omborchiga beriladi, hisobot oydan keyingi oyning 1-2 sanasiga u buxgalteriyaga
qaytarib   topshiradi.   Nomenklatura   raqamlari   bo‘yicha   haqiqiy   qoldiqlarini
belgilangan   zaxira   normalariga   to‘g‘ri   kelishini   nazorat   qilish   va   sodir   bo‘lgan
farqlar   to‘g‘risida   marketing   bo‘limiga   axborat   berib   turish   moddiy-javobgar
shaxsning   zimmasiga   yuklangan.   Buxgalteriya   hisobi   va   hisobotining
ishonchliligini   ta‘minlash   maqsadida   korxona   o‘z   mulki   va   moliyaviy
majburiyatlarini   inventarizatsiya   qiladi.   4   va   19-sonli   buxgalteriya   hisobi   milliy
standartlariga muvofiq tovar-material  qiymatliklarning inventarizatsiyasi  quyidagi
hollarda o‘tkazilishi mumkin:
12
  B. Safarov, T. Raxmonov .Buxgaltertiya hisobi o‘quv qo‘llanma . Samarqand---2019. 210- bet
30  hisobot   yilining   1   oktabridan   keyin   inventarizatsiya   o‘tkazilmagan   bo‘lsa,
yillik buxgalteriya hisobotini tuzishdan oldin; 
 moddiy-javobgar shaxslar almashilganda va tabiiy ofatlar ro‘y berganda;
 buxgalteriya va ombor hisobi orasida farq vujudga kelganda; 
 o‘g‘irlik yoki xiyonatkorlik aniqlanganda;
 qiymatliklar nobud bo‘lganda – shu faktlarning aniqlanishi bo‘yicha darhol;
 tovar-material qiymatliklar qaytadan baholanganda;
 korxona tugatilganda yoki qaytadan tashkil etilganda.
Pul   mablag‘lari,   pul   hujjatlari,   qat‘iy     hisobot   blankalari   bir   oyda   bir   marta
inventarizatsiya   qilinadi,   yonilg‘i-moylash   materiallari,   oziq-ovqat   mahsulotlari   –
har   chorakda   qimmatbaho   metallar   -tarmoq   yo‘riqnomalariga   binoan.
Inventarizatsiya   jarayonida   quyidagilar   tekshiriladi:   tovar-material
qiymatliklarning  butligi;   ularning  to‘g‘ri   saqlanishi,   jo‘natilishi,   tarozi  va   o‘lchov
instrumentlarining holati; material qiymatliklar harakati va qoldig‘ini hisobga olish
tartibi.   Tekshirish   hajmi   bo‘yicha   yoppasiga   va   tanlab,   oralatib   tekshirish,   vaqti
bo‘yicha esa – rejali va to‘satdan tekshirishga bo‘linadi. Inventarizatsiyani korxona
rahbari   tashkil   qiladi   va   boshqaradi.   Inventarizatsiya   o‘tkazish   ishini   korxona
rahbarining   buyrug‘i   bilan   tayinlanadigan   komissiya   bajaradi.   Inventarizatsiya
o‘tkazish   vaqtiga   buxgalteriya   tomonidan   omborlar   bo‘yicha   buxgalteriya
hisobidagi   qoldiqni   ko‘rsatib   tovar-material   qiymatliklar   inventarizatsiya   ro‘yxati
(inv.   3-   shakli)   tuziladi.   Bu   davrda   ombor   muomalalari   amalga   oshirilmaydi.
Ombor   mudiri   mazkur   ro‘yxatda   barcha   hujjatlarni   materiallarni   ombor   hisobi
kartochkasiga   yozilganligi   va   korxona   buxgalteriyasiga   topshirganligi   to‘g‘risida
tilxat   beradi.   Inventarizatsiya   natijasini   aniqlash   uchun   materiallar   qoldig‘i
daftaridan   foydalanish   mumkin.   Bu   daftarda   inventarizatsiya   ro‘yxatiga   binoan
materiallarni   haqiqiy   qoldiqlarini   yozish   uchun   maxsus   kataklar   ajratilgan.
Inventarizatsiya   natijasida   aniqlangan   farqlar   barcha   hollarda   ham   taqqoslash
qaydnomalari   bilan   rasmiylashtiriladi   va   haqiqiy   tannarx   bo‘yicha   baholanadi.
Ortiqcha   chiqqan   qiymatliklar   operatsion   daromad   va   tushumlarni   ko‘paytirish
yo‘li bilan kirimga olinadi: 
31 Dt   1010   «Materiallar   schyotining   tegishli   schyotlari,   Kt   9390   «Boshqa
operatsion daromadlar» schyoti. 
Inventarizatsiya   o‘tkazish   natijasida   aniqlangan   moddiy   boyliklarning   har
qanday   kamomadi   (asosiy   vositalardan   tashqari)   5910   «Kamomadlar   va
qiymatliklarning   buzilishidan   yo‘qotishlar»   scheti   orqali   rasmiylashtiriladi.
Inventarizatsiya   muammolari,   yani   inventarizatsiya   davomida   yuzaga   keladigan
muammolarni tushunishga va hal qilishga yordam beruvchi turli xil sabablarga ega
bo‘lishi mumkin. Bunday muammolarga quyidagi misollar kirishi mumkin: 
Xodimlar   to‘plami   bilan   ishlash.   Agar   inventarizatsiya   davomida   xodimlar
soni   kam   bo‘lsa,   bu   qanchalik   nafaqat   kelajakdagi   ish   rejimini   o‘zgartirishi
mumkin,   balki   inventarizatsiya   o‘tkazilayotgan   vaqtda   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   ta‘sir
ko‘rsatishi mumkin.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri   ko‘rsatilgan   Tovar-moddiy   qiymatliklar   soni.   Agar
inventarizatsiya   davomida   skaner   yoki   ko‘chirish   vositalari   xato   qilishsa,   bu
to‘g‘ridan-to‘g‘ri   inventarizatsiya   natijalariga   ta‘sir   ko‘rsatishi   mumkin.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri   inventarizatsiya   mahsulotlari   soni.   Agar   inventarizatsiya
davomida   mahsulotlar   noto‘g‘ri   ko‘rsatilgan   bo‘lsa,   bu   xatoni   olchash   jarayonini
takomillashtirishi   mumkin   va   inventarizatsiya   natijalariga   ta‘sir   ko‘rsatishi
mumkin.   Tovarlar   turlarining   noto‘g‘ri   aniqlanishi.   Agar   inventarizatsiya
davomida bir tur tovarlar boshqa turlardagi mahsulotlar bilan aralashtirilgan bo‘lsa,
bu   inventarizatsiya   jarayoniga   ko‘plab   qiyinchiliklar   kiritishi   mumkin.   Bu
muammolarni hal qilish uchun, inventarizatsiya jarayonida uning tashkil etilishiga
va   jarayoni   davomida   amalga   oshirilishiga   ahamiyat   bergan   holda   qadam   qilish
zarur bo‘ladi. Buning uchun har bir inventarizatsiya jarayoni murakkablik darajasi
va   shartlari   ko‘rib   chiqilishi   kerak.   Men   o‘zimning   amaliyot   o‘tagan   “EVEREST
METALL GRAND” MCHJda  inventarizatsiya quyidagi jadvallarda berilgan.
. Tovarlar ombori inventariztasiyasi (01.12.2023-31.12.2023)       2-jadval
         Валюта :  Сум
№ Товар Кол-во Кол-во
по учету Ед. Цен a Сумм a Сумма по
учету
1 Портланд цемент 36 009,38 36  009,38 кг
546,70 19 686 208,93 19 686 208,93
32 М400 Д0
2 Стекловолокно
рубленое 26 969,13 26 969,13 кг
8 000,00 215 753 040,00 215 753 040,00
3 Портланд цемент 1 795 789,77 1 795
789,77 кг
446,37 801 583 124,86 801 583 124,86
4 Портланд
цементЦЕМ  II / A  -И
32.5  H 1   404 1   404 кг
491,07 689 464,29 689 464,29
5 Полиэфирная смола
NAD-1114 5   950 5   950 кг
19 130,43 113 826 086,95 113 826 086,95
Итого 1 151 537 925,03 1 151 537 925,03
                        Tovar – moddiy qiymatliklar inventarizatsiyasi 3-jadval
Валюта: Сум
№ Товар Кол-во Кол-во по 
учету Ед. Цена Сумма Сумма по 
учету
1 Труба 
хризотилцементная 
БНТ 100-3950 67 67 шт 2 301 674,20 154 212 171,34 154 212 171,34
2 Труба 
хризотилцементная 
БНТ 125-3950 975 975 шт 258 139,65 251 686 157,71 251 686 157,71
3 Труба 
хризотилцементная 
БНТ 150-3950 1 082 1 082 шт 199 078,93 215 403 404,13 215 403 404,13
4 Труба 
хризотилцементная  
НТ 150-3950 18 18 шт 39 176,90 705 184,24 705 184,24
5 Труба 
хризотилцементная 
БНТ 200-3950 456 456 шт 179 581,31 81 889 075,95 81 889 075,95
6 Труба 
хризотилцементная 
БНТ 300-3950 1 200 1 200 шт 276 859,59 332 231 512,45 332 231 512,45
7 Муфта 
хризотилцементная 
БНМ 100-150 80 80 шт 6 529,82 522 385,43 522 385,43
8 Шифер 8 тулкинли 157 764 157 764 шт 36 545,67 5 765 591 
453,04 5 765 591 
453,04
9 Муфта 
хризотилцементная 
БНМ 150-150 100 100 шт 4 478,53 447 853,49 447 853,49
10 Труба 
хризотилцементная  330 330 шт 160 455,38 52 950 273,97 52 950 273,97
33 БНТ 250-3950
11 Гофрированные 
стеклопластиковые 
листь 794,153 794,153 м 25 211,22 20 021 563,90 20 021 563,90
12 Плоские 
стеклопластиковые 
листь 290,5 290,5 м2 37 517,80 10 898 920,42 10 898 920,42
13 Стеклошифер 
прозрачный 1,5 3 066,67 3 066,67 м 168 239,94 515 936 377,39 515 936 377,39
14 Стеклошифер 
прозрачный 1,5 3 564,04 3 564,04 м 81 409,00 290 144 932,36 290 144 932,36
15 Портланд цемент 
М400 2 128 2 128 кг 651,79 1 387 000,00 1 387 000,00
Итого 7 694 028 
265,82 7 694 028 
265,82
Xulosa va takliflar
  Mavzuni   o‘rganishdan   birinchi   xulosam,   men   dastlab   bu   ishni
boshlashimdan   oldin   bu  mavzu   bo‘yicha   materiallar   topishga   juda   qiynaldim.  Bu
mavzu mendan oldin tor doirada ko‘rib chiqilgan ekan. Nazariyada ham, me‘yoriy
huquqiy hujjatlarda ham yetarlicha e‘tibor qaratilmagan bu narsaga. Hatto olimalr
34 tomonidan   yozilgan   maqolalar,   adabiyotlar,   darslik,   o‘quv   qo‘llanmalalarda
umumiy   bu   mavzu   haqida   deyarli   ma‘lumotlar   berilmagan.   Avval   inventar   va
xo‘jalik   jihozlari   foydalanishga   topshirilganda   dastlab   uning   qiymatining   50%
hisobdan chiqarilar edi. Bir yil ikki yil o‘tgandan so‘ng eskirdi deb hisoblab qolgan
50%   hisobdan   chiqarib   yuborar   edi.   Lekin   bu   hato   chunki   foydalanishga
topshirilgan   inventarlarning   ko‘p   turlarining   foydalanish   muddati   ko‘p   yillar
foydalanish   mumkin.   Inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   qiymatini   xarajatlarga
hisobdan   chiqarish   usullaridan   birini   qo‘llash   inventar   va   xo‘jalik   jihozlaridan
foydali   ishlatishning   butun   muddati   mobaynida   amalga  oshiriladi.   Agar   mahsulot
(ishlar,   xizmatlar)   ishlab   chiqarish   muddatidan   avval   to‘xtatilgan   va   uni   tiklash
kutilmayotgan   bo‘lsa,   kechiktirilgan   xarajatlarni   hisobga   oluvchi   schyotlarda
hisobga   olinadigan   inventar   va   xo‘jalik   jihozlarining   qoldiq   qiymati   (inventar   va
xo‘jalik   jihozlari   qiymatining   hisobdan   chiqarilmagan   miqdori   qoldig‘i)
tashkilotning moliyaviy natijalariga boshqa operatsion xarajatlar sifatida hisobdan
chiqariladi.     Inventarlar   bilan   bog‘liq   ma‘lumotlarning   keng   to‘plami,
inventarizatsiya   buxgalteriya   hisobi   -   bu   inventarlarni   to‘g‘ri   hisobga   olish   bilan
bog‘liq barcha narsalar, shuningdek, omborni tashkil etish va inventarlarni hisobga
olish bo‘yicha eng yaxshi amaliyotlar uchun yagona manba.   Inventarlarni   to‘g‘ri
hisobga   olish   inventarizatsiyadagi   aktivlarining   katta  qismiga   ega   bo‘lgan  har   bir
kompaniya   uchun   juda   muhimdir.   Bundan   tashqari,   buxgalteriya   bo‘limi   oldida
turgan eng qiyin vazifalardan biri bo‘lishi mumkin. bu esa auditni qiyinlashtiradi.
Yuqoridagi   fikrlardan   kelib   chiqqan   holda   xo‘jalik   jihozlaridan   samaraliroq
foydalanish uchun bir qancha takliflar bildirish mumkin:
1. Inventarizatsiya   va   xo‘jalik   jihozlarini   boshqarish   uchun   maxsus
dasturlardan   foydalanish.   Bunday   dasturlar   ma‘lumotlarni   real   vaqt
rejimida kuzatib borish va hisobotlarni avtomatlashtirish imkonini beradi.
2. Jihozlarga   QR   kodlar   o‘rnatish   orqali   ularni   tez   va   aniq   identifikatsiya
qilish.
35 Bu menimcha xo‘jalik jihozlaridan foydalanishda qiyinchiliklarni hal qilishda
yordam   beradi.  Bu     esa   ishlab   chiqarish   samaradorligini   oshiradi   va  korxonaning
moliyaviy holati yaxshilanishiga sabab bo‘ladi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbekiston   Respublikasining   ”Buxgalteriya   hisobi   to‘g‘risida”gi   qonun
Toshkent—2016y.   https://lex.uz/ru/docs/-2931253 . 
36 2. O‘zbekiston   Respublikasining   “Ma‘sulyati   cheklangan   hamda   qo‘shimcha
ma‘sulyatli   jamiyatlar   to‘g‘risida”gi   qonun.   Toshkent.   2001-yil.
https://lex.uz/docs/-22525 . 
3. O‘zbekiston   Respublikasining   “Moliyaviy   hisobotlarni   tayorlash   va   taqdim
etish   etish   konseptual   asoslari”   buxgalteriya   hisobi   milliy   standarti.   1998y.
https://lex.uz/uz/acts/-828557 . 
4. O‘zbekiston   Respublikasining   “Tovar   moddiy   zahiralar”   to‘g‘risidagi
buxgalteriya hisobi milliy standarti. 2020.    https://lex.uz/acts/-1026483 . 
5. O‘zbekiston   Respublikasining     “Asosiy   vositalar“   to‘g‘risidagi   buxgalteriya
hisobi milliy standartlari. 2003.   https://lex.uz/acts/821041  
6. O‘zbekiston Respublikasining “Inventarizatsiyani tashkil etish va uni o‘tkazish”
to‘g‘risidagi     buxgalteriya   hisobi   milliy   standartlari.   1999.
https://lex.uz/ru/docs/-812952 . 
7. O‘zbekiston   Respublikasining   “Xo‘jalik   yurituvchi   subyektlarning   moliya-
xo‘jalik faoliyati hisobi hisobotlar qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnomani tasdiqlash “
to‘g‘risidagi   buxgaleriya   hisobi   milliy   standartlari.   2002.
https://lex.uz/en/docs/-809350 .
8. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Farmoni,   28.01.2022   yildagi   PF-60-
son.  https://lex.uz/docs/-5841063  
9. Ibragimov   A.   “Moliyaviy   va   boshqaruv   hisobi”.   O‘quv   qo‘llanma.
http://el.tfi.uz/0-kitob-turlari/elektron-resurs  
10. Xolboyev   D.,   Ibragimov   U.   "Moliyaviy   hisob".   O‘quv   qo llanma.   -T-2016.ʻ
https://elibrary.namdu.uz/65%20%D0%98%D0%BA
%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B4/Moliyaviy_hisob_
%5B@iqtisodchi_kutubxonasi%5D  pdf
11. Ochilov   I.K.,   Qurbonboyev   J.E.   “Moliyaviy   hisob”.   O‘quv   qo‘llanma.   –T.:
“IQTISOD -MOLIYA”, 2007-y.    https://zenodo.org/records/8190259  
12. Yusupova M. , Raximova G.” Buxgalteriya hisobi” .Darslik Toshkent – 2021y
37 Foydalanilgan internet saytlari : 
13. www.buxgalter.uz    .
14. www.norma.uz
15. www.lex.uz    . 
16. www.   scholar.google.com
38

Inventar

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский