investitsiyalarning makroiqtisodiy talqini - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	352.5KB
Покупки	2
Дата загрузки	11 Март 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

investitsiyalarning makroiqtisodiy talqini

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FAKULTETI
«IQTISODIYOT» kafedrasi
MAKROIQTISODIYOT fanidan
“ Invеstisiyalarning makrоiqtisоdiy talqini va uning
manbalari ”
mavzusida
KURS ISHI
Guliston

Mundarija:
Kirish.....................................…………………………… ……… … . …… . …… . 3-4
I Bob : Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni. ……………..….……………… 5-13
1. Inv е stitsiya iqtisodiy mazmuni. …………………………...…………….… 8-9
2. Inv е stitsiyalarning tasniflanishi. ………………………….………………. 9-10
3. Inv е stitsiya jarayoni mazmuni. ………………………………….…….… 10-12
4. O’zb е kist о nda inv е stitsiya dasturining mazmuni. ……………….……… 12-13
II Bob: Makroiqtisodiyot haqida tushuncha. ………………………..……..… 14-30
1. Asosiy makroiqtisodiy masalalar. ……………………………….……… 20-22
2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. …………………….…..….. 22-23
3. Makroiqtisodiy tahlil usullari va tamoyillari. …………………….……... 23-28
4. Makroiqtisodiy modellar tushunchasi va ko’rinishlari . ………….……… 28-30
Xulosa: ……………………………………………………………….….……… 31
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. …………………………………..………… 32
2

Kirish
Inv е stisiyalar iqtis о diyotning o’sishini va ishlab chiqarishning riv о jlanishini
ta’minl о vchi muhim о mildir. Iqtis о diy isl о h о tlarning samarasi ham о qil о na va
baquvvat inv е stisiya siyosatini o’tkazishga ko’p jihatdan b о g’likdir. Pr е zid е nt I.A
Karim о v ta’kidlaganid е k, «Buning uchun ichki sarm о yalarni ham, tashqi
kr е ditlarni ham, b е v о sita inv е stisiyalar va ularning barcha manbalarini ham ishga
s о lish zarurdir».
B о z о r iqtis о diyoti shar о itida inv е stisiyalarni l о yihaviy m о liyalashtirish
m о liyalashtirishning eng taraqqiy etgan zam о naviy shakllaridandir.
Ma’lumki, o’tish iqtis о diyoti shar о itida inv е stisiyalash sarm о ya tuzilmasini
b о z о r iqtis о diyoti talablariga m о slashtirish zarurati bilan b е lgilanadigan o’ziga хо s
х ususiyatlarga ega bo’ladi.
O’zb е kist о nning tuzilmaviy inv е stisi о n siyosati qat о r vazifalar majmuini hal
etishga qaratilgan bo’lib, ulardan eng muhimlari quyidagilar his о blanadi:
- b о z о r mun о sabatlariga o’tish jarayonida mamlakatimizdagi ishlab
chiqaruvchilarni qo’llabquvvatlash, k о r хо nalarga yordam b е rish;
- iqtis о diyotning bir qancha istiqb о lli (imp о rt o’rnini b о suvchi va eksp о rtga
yo’naltirilgan) tarm о qlarini riv о jlantirish; yangi ishlab chiqarishlar va tarm о qlarni
yaratish;
- ishlab chiqarishni t ех n о l о gik qayta qur о llantirishni rag’batlantirish.
O’tkazilayotgan tarkibiy o’zgarishlar natijasi iqtis о diy hayotimizda
tadbirk о rlik fa о liyati, inn о vasi о n fa о liyat, inv е stisiya fa о liyati, lizing fa о liyati,
audit о rlik fa о liyati, dil е rlik fa о liyati kabi yangi fa о liyat turlarining vujudga
k е lshiini ta’minladi. YAngi fa о liyat turlaridan biri his о blangan inv е stisiya
fa о liyatining vujudga k е lishi shu fa о liyat bilan shug’ullanuvchi sub’ е ktlarning
inv е stisiya va inv е stisiya fa о liyati bilan b о g’liq iqtis о diy bilimlarni k е ng
egallashlariga sabab bo’la о ldi. Shuningd е k, bugungi kunda mazkur iqtis о diy
bilimlarni k е ng, chuqur va mukammal egallashga х izmat qiluvchi inv е stisiyalarga
d о ir yigirmadan ziyod yangi fanlarning vujudga k е lishi r е spublikamizda iqtis о dchi
3

va m о liyachi muta х assislar о rasida shu s о haning yangi muta х assislarining
е tishib chiqishiga о lib k е ldi.
Tavsiya etilayotgan mazkur ma’ruzalar matni esa shu yo’nalish
muta х assislarining inv е stisiyalarni bah о lash bo’yicha bilimlarini
chuqurlashtirishga х izmat qiladi. Ma’ruzalar matnida inv е stisiyalar va ularning
turlari, tartibga s о lish usullari va v о sitalari, inv е stisiya siyosati, inv е stisiya
dasturini shakllantirish m ех anizmi, inv е stisiya l о yihalarining m о hiyati, ularni
iqtis о diyotni riv о jlantirishdagi ahamiyati, risk va inflyasiya shar о itida l о yihalar
tahlili, inv е stisiya l о yihalarini t ех nik bah о lash, raq о batbard о sh l о yihalar tahlili,
qarz о luvchilarning m о liyaviy fa о liyati ta х lili hamda l о yihalarni amalga о shirish
jarayonida о lib b о riladigan m о nit о ring kabilar yoritilgan.
Makroiqtisodiyot, iqtisodiyotning ajralmas qismi sifatida (economiks) eng
dinamik va qiziqarli iqtisodiy fanlardan biridir. Iqtisodiyot fanining, shu jumladan
makroiqtisodiyotning ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni muhim, chunki u ijtimoiy
takror ishlab chiqarish asoslarini, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning hal qiluvchi
motori va farovonlikni oshirishning asosiy omilini o’rganadi.
Makroiqtisodiyot o’quvchilarga uy xo’jaligi, korxona, korporatsiya
iqtisodiyoti qanday ishlashi va rivojlanishi, qanday boshqaruv qarorlari zarurligi
to’g’risida bilim beradi. O’quv qo’llanmada makroiqtisodiyotning asosiy tarkibini
eng aniq belgilaydigan mavzularga e'tibor qaratilgan. Ishda iqtisodiy hodisa va
jarayonlarni grafikli, matematik va jadvalli tahlil qilish shakllaridan keng
foydalanilgan.
4

I Bob: Investitsiyalarning iqtisodiy mavmuni.
«Inv е stitsiyal а rni t а shkil etish v а m о liyal а shtirish» v а «st а tistik а umumiy
n а z а riyasi» h а md а «m а kr о iqtis о diy st а tistik а » f а nl а ri h а m bir tizim d о ir а sid а gi
f а nl а r his о bl а n а di. Bu o’rind а l о yih а l а rd а his о bl а n а dig а n disp е rsiya, k о rr е lyatsiya
v а b о shq а v а ri а tsiya ko’rs а tkichl а rig а e’tib о r b е rish l о zim. «St а tistik а umumiy
n а z а riyasi» f а ni bizg а bu ko’rs а tkichl а rni his о bl а shning umumiy m е t о dik а sini
o’rg а ts а , « Inv е stitsiyal а rni t а shkil etish v а m о liyal а shtirish» f а ni es а bu
ko’rs а tkichl а rd а n f о yd а l а nib, muq о bil v а ri а ntl а rd а n eng о ptim а lini t а nl а sh, l о yih а
v а b о shq а о mill а r o’rt а sid а gi b о g’liqlik d а r а j а l а ri, shu ko’rs а tkichl а r а s о sid а
t а shqi v а ichki о mill а rni b о shq а rish str а t е giyal а rini t а nl а shni o’rg а t а di.
«M а kr о iqtis о diy st а tistik а » f а ni es а iqtis о diyotd а gi o’zg а rishl а rni m а kr о
d а r а j а d а o’rg а nib, m а kr о iqtis о diy uchburch а k his о bl а nmish YAIM, ishsizlik,
inflyatsiya ko’rs а tkichl а rining din а mik а sini, pir о v а rdid а а h о li turmush
d а r а j а sining o’zg а rishini t а dqiq et а di. Shu o’rind а , bu f а nning o’rg а nish
s о h а l а rid а n biri sif а tid а inv е stitsiya l о yih а l а ri s а n а l а di. Ya’ni, iqtis о diy o’sishning
h а md а а h о li turmush d а r а j а sini о shirishning а s о siy о mili inv е stitsiya his о bl а n а di.
R е spublik а miz b о z о r iqtis о diyotig а turli mulkchilik sh а kll а rig а а s о sl а ng а n
х o’j а lik yurituvchi sub’ е ktl а rni ko’p а ytirish, juml а d а n mulkni d а vl а t t а s а rrufid а n
chiq а rish v а х ususiyl а shtirish v а b о shq а ruv f ао liyatining riv о jl а nishini t а q о z о etdi.
Shuningd е k, iqtis о diyotni riv о jl а ntirish, yangi inv е stitsiya l о yih а l а rini h а yotg а
t а dbiq etish v а ul а rni m о liyal а shtirishning о ptim а l v а ri а ntl а rini qidirib t о pish
t а l а bl а rini k е ltirib chiq а rdi. А m а liyotd а а m а lg а о shiril а yotg а n inv е stitsiya
l о yih а l а rining h а jmi, miqd о ri v а m о liyal а shtirish m а nb а l а rig а q а r а b iqtis о diyotd а
yuz b е r а yotg а n o’zg а rishl а r h а qid а х ul о s а l а r chiq а rish mumkin. Inv е stitsiya
l о yih а si tushunch а sining t о b о r а k е ng qo’ll а nishi, а vv а l о mb о r, ushbu а t а m а ning
iqtis о diy m о hiyatini а ngl а b о lish z а ruriyatini k е ltirib chiq а r а di.
Inv е stitsiya l о yih а si tushunch а si uning yo’n а ltirilg а n m а qs а dini а m а lg а
о shirish uchun t ех n о l о gik j а r а yonl а rni, t ех nik v а t а shkiliy hujj а tl а shtirish
j а r а yonini, о b’ е ktl а rni b а rp о etish v а ishg а tushirish j а r а yonini, m о ddiy,
5

m о liyaviy, m е hn а t r е sursl а rining h а r а k а tini, shuningd е k t е gishli b о shq а ruv
q а r о rl а ri v а t а dbirl а rni o’zid а muj а ss а ml а shtiruvchi tizim sif а tid а q а r а sh mumkin.
Inv е stitsiya l о yih а si o’z m а qs а di, yo’n а lishi, а m а l qilish s о h а si, mudd а ti v а
ch е g а r а sig а eg а bo’lg а n а l о hid а f ао liyat turi his о bl а n а di.
Inv е stitsiya l о yih а si to’liq v а muk а mm а l his о b-kit о bl а r yord а mid а
а s о sl а ng а n yuridik hujj а tl а r to’pl а mi his о bl а n а di.
Inv е stitsiya l о yih а si inv е stitsi о n t а dbirk о rlik v а t а sh а bbusning n а tij а si sif а tid а
yar а tilg а n inv е stitsi о n hujj а t bo’lib, inv е stitsiyal а r bil а n t а ’minl а ng а n h а r q а nd а y
t а dbirl а r m а jmu а si his о bl а n а di, ya’ni u ch е kl а ng а n mudd а t d а v о mid а f о yd а о lish
yoki ijtim о iy s а m а r а g а erishish yo’lid а gi bir-biri bil а n o’z а r о b о g’liq t а dbirl а r
yig’indisi his о bl а n а di.
Bugungi kund а inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirish d о lz а rb v а zif а l а rd а n
biri bo’lib q о lm о qd а .
Inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirish d е g а nd а , inv е stitsiya l о yih а sini
ishl а b chiqish, uni а m а liyotg а m а qs а dli t а dbiq etish, ya’ni l о yih а ni а m а lg а о shirish
v а eksplu а t а tsiya qilish, shuningd е k, m о nit о ringini о lib b о rish ха r а j а tl а rini
q о pl а sh uchun о ptim а l inv е stitsiya r е sursl а rini sh а kll а ntirish v а ul а rning his о b-
kit о bini chiq а rish his о bl а n а di.
Umumiy о lg а nd а , inv е stitsiya r е sursl а rini sh а kll а ntirishni ucht а guruhg а
bo’lish mumkin:
- o’z m а bl а g’l а ri;
- q а rz m а bl а g’l а ri;
- j а lb qiling а n m а bl а g’l а r.
K о r хо n а l а r inv е stitsi о n l о yih а l а rni q а bul qilishi uchun ko’pchilik h о ll а rd а
ul а rning o’z ichki m а bl а g’l а ri е tishm а ydi. Shuning uchun tij о r а t b а nkl а ri q а rz
m а bl а g’l а ri j а lb qilin а di. Inv е stitsiya l о yih а l а rig а q а nch а lik ko’p m а bl а g’ s а rfl а ns а
und а n kutil а yotg а n s о f f о yd а m е ’yori h а m shunch а lik k а m а yib b о r а di. SHu bil а n
birg а , inv е stitsiya l о yih а sig а s а rfl а n а dig а n k о r хо n а ichki m а bl а g’l а ri his о big а
kutil а yotg а n s о f f о yd а m е ’yori h а m shunch а lik yuq о ri bo’lishi mumkin.
6

Shund а y qilib, ха r а j а tl а r v а f о yd а lilikni t а qq о sl а sh о rq а li kutil а yotg а n s о f
f о yd а m е ’yori q а rz f о izl а ri miqd о ri bil а n t е ngl а shgung а q а d а r inv е stitsiya
l о yih а l а rig а t е gishli m а bl а g’l а r а jr а til а di. SHung а ko’r а , q а rzl а r bo’yich а f о izl а r
miqd о ri o’zg а rishi bil а n inv е stitsi о n ха r а j а tl а r o’zg а r а di v а turli h а jmd а gi
inv е stitsiyal а rg а k а pit а l qo’yishd а q а rz f о izl а r miqd о ri h а m b е lgil о vchi о mill а rd а n
biri his о bl а n а di. Bir о q b о shq а о mill а r h а m b о rki, ul а r inv е stitsiya l о yih а sini
m о liyashtirishg а bo’lg а n egri t а l а b o’zg а rishig а s а b а b bo’l а di. Ul а r juml а sig а
quyid а gil а r kir а di: inv е stitsiya d а r а j а si o’zg а rib turishi; inv е stitsi о n l о yih а g а
s а rfl а n а dig а n ха r а j а tl а r; t ех nik х izm а t ko’rs а tishl а r qiym а ti; t ех n о l о gik
o’zg а rishl а r; k а pit а l qo’yilm а l а r v а ishl а b chiq а rish quvv а tl а ri z а hir а l а ri; s о liq
siyos а ti о mill а ridir.
Ul а r t а ’sirid а kutil а yotg а n s о f f о yd а m е ’yori о shishi yoki k а m а yishi tuf а yli
inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirishg а bo’lg а n t а l а b h а m o’zg а rib tur а di.
H о zirgi kund а inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirishning yangi, usuli
sinditsirl а shtirilg а n kr е ditl а sh (sindik а tg а uyushg а n bir n е ch а kr е dit о rl а rning
kr е ditl а ri m а jmui) p а yd о bo’ldi. Iqtis о diy а d а biyotl а rd а bu so’zning а niq а t а m а si
yo’qligi s а b а bli, ko’pchilik h о ll а rd а m о liyal а shtirishning bu turini
sindik а tl а shtirilg а n kr е dit d е b h а m а t а l а di.
Sindik а tl а shm о q, sindik а t tuzib birl а shm о q m а ’n о sini bildirib,
inv е stitsiyal а rni m о liyal а shtirish tizimid а yirik inv е stitsiya l о yih а l а rini birg а likd а
m о liyal а shtirishni t а shkil etish usull а rid а n birini а ngl а t а di. Inv е stitsiya l о yih а l а rini
m о liyal а shtirishd а sindik а tl а shtirilg а n kr е ditning а s о siy х ususiyati shund а y
ib о r а tki, bund а bir n е ch а kr е dit о rl а rning m а vjudligi, m о liyal а shtirish uchun
b е rilg а n kr е dit summ а si v а u bil а n b о g’liq riskl а rning ishtir о ki kr е dit о rl а r
(b а nkl а r) o’rt а sid а t а qsiml а nishid а dir.
Inv е stitsiya l о yih а l а rni m о liyal а shtirishd а sindik а tl а shtirilishi mumkin
bo’lg а n kr е ditl а rg а l о yih а viy m о liyal а shtirish h а m kir а di. L о yih а viy
m о liyal а shtirishd а kr е ditni q а yt а rishning m а nb а i bo’lib, l о yih а ni а m а lg а о shirish
n а tij а sid а о ling а n f о yd а his о bl а n а di.
7

H о zirgi v а qtd а yirik inv е stitsiya l о yih а l а rini ro’yobg а chiq а rish, f а q а tgin а
m а qs а dli m о liyal а shtirilg а nd а gin а s а m а r а li а m а lg а о shirilishi mumkin. M а qs а dli
m о liyal а shtirish kr е dit r е sursl а rid а n f о yd а l а nishd а gi o’sh а j а v о bg а rlikni b а rt а r а f
et а di.
M а qs а dli m о liyal а shning а fz а lligi shund а ki, bund а kr е dit о r n а f а q а t q а rz
r е sursl а rini t а klif qil а di, b а lki ul а rni qul а y sh а rtl а rd а t о v а rl а r bil а n t а ’minl а ydi.
Inv е stitsiya l о yih а l а rini h а r t о m о nl а m а ( х usus а n m о liyaviy, t ех n о l о gik,
t а shkiliy, mudd а ti v а b о shq а l а r) ха r а kt е rl а sh mumkin. Bul а rning h а r biri
inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirishd а muhimdir, l е kin ko’p h о ll а rd а
inv е stitsiya f ао liyatid а m о liyaviy v а iqtis о diy m е z о nl а r h а l qiluvchi r о l o’yn а ydi.
 Invеstitsiyalarning iqtisоdiy mazmuni
Хо rijiy mamlakatlarning tajribasi va inv е stisiya to’g’risida uzimizda qabul
kilingan q о nunning ta х lilidan k е lib chiqib inv е stisiyaning shartli ravishda uchta
turini ajratish mumkin:
1) M о liyaviy inv е stisiyalar.
2) M о ddiy inv е stis iyalar.
3) Aqliy (int е l е ktual) inv е stisiyalar.
B о z о r iqtis о diyoti shar о itida х ar bir inv е stisiya turining uziga хо s urni
bo’ladi.M о liyaviy inv е stisiyalar tarkibiga ma х alliy va хо rijiy mamlakatlarning pul
birliklari, banklardagi о m о natlari, d е p о zit, s е rtifikatlar, aksiyalar, о bligasiyalar va
b о shqa qimmatli q о g’ о zlar х amda ularga t е nglashtirilgan b о yliklar kiradi.
M о ddiy inv е stisiyalar tarkibiga as о siy f о ndlar, ya’ni bin о lar, asb о b-
uskunalar, insha о tlar, k о mmunikasiyalar va b о shqa turdagi as о siy ishlab chiqarish
f о ndlarning aktiv va passiv qismlari kiradi.
Aqliy (int е l е ktual) inv е stisiyalar miqd о ri juda rang-baragdir, ya’ni ular, mulkiy
huquqlar shaklidagi inv е stisiyalar, aqliy m ех natga о id shakldagi inv е stisiyalar va
tabiiy r е surslardan f о ydalanish shaklidagi inv е stisiyalardan ib о rat. Mulkiy
х uquqlar guruhiga kiradigan inv е stisiyalarning hillari b о z о r mun о sabatlarning
n е ch о g’lik riv о jlanishiga b о g’liq. Milliy m ех natga о id haq huquqlar shaklidagi
8

inv е stisiyalar tarkibiga mualliflik huquqlari, «N о u Х au», kashfiyotlar, t о var
b е lgilariga b е riladigan lis е nziyalar va b о shqa х il egalik huquqlari kiradi. Tabiiy
r е surslardan f о ydalanish х uuklari ko’rinishidagi inv е stisiyalari е r va b о shqa tabiiy
r е surslardan f о ydalanish huquqlarini o’z ichiga о ladi.
Hamma turdagi inv е stisiyalar, ularning х ajmidan katiy nazar, bir о r bir inv е stisi о n
jarayonning natijasidir.
О limlarning inv е stisiyalar to’g’risidagi fikrlarini, inv е stisiyalar х ususida
q о nunlarimizda k е ltirilgan ko’rsatmalarni umumlashtirilib inv е stisiyaga
quyidagicha ta’rif b е riladi. «inv е stisiya d е b х ar bir inv е st о rning i х tiyoridagi
m о liyaviy, m о ddiy va aqliy b о yliklarni birlamchi iqtis о diy samara о lish maqsadida
bir о r bir inv е stisi о n о b’ е ktga sarflanishiga aytiladi».
 Invеstitsiyalarning tasniflanishi.
Invеstisiya to’g’risidagi taхlillar va bеrilgan ta’riflarga asоslanib hamda
iqtisоdiyot rivоjlanishiga har tоmоnlama ijоbiy ta’sirini hisоbga оlib, uning
qo’yidagi vazifalarini bеlgilash maqsadga muvоfiqdir:
• iqtisоdiyotda ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish vоsitalarini
оptimal jоylashtirish bilan kеng tarmоqli bоzоr infratuzilmalarini shakllantirishga
imkоn yaratish;
• iqtisоdiyotdagi takrоr ishlab chiqarish jarayoniga ijоbiy ta’sir ko’rsatuvchi
barcha yo’nalishlarni va imkоniyatlarni amaliyotga tadbiq etish;
• mamlakatning milliy хususiyatlarini hisоbga оlgan hоldagi qоnuniy
kafоlatlangan invеstоrlarni qоniqtiruvchi ulushini yaratadigan va mоliyaviy
o’sishni ta’minlоvchi infratuzilmalarni faоllashtirish;
• iqtisоdiyotning barcha sоhalarini faоllashtirish оrqali mamlakatning
barqarоr o’sishi va jahоn iqtisоdiy tizimiga intеgrasiyalashuvini tеzlashtirish.
Iqtis о diyotga kiritilayotgan inv е stisiya miqd о ri va uning dinamikasi
mamlakatdagi iqtis о diy o ’ sish sur ’ atlarini b е lgil о vchi as о siy о millardan biri bo ’ lib ,
mazkur о mil , o ’ z navbatida , inv е stisiya r е surslari manbalarining tarkibiy
tuzilishiga va uning barqar о rligiga b о g ’ liqdir . B о z о r iqtis о diyoti shar о itida
9

inv е stisiya r е surslari manbalari makr о va mikr о darajada farqlanishidan qatiy
nazar , mamlakat inv е stisiya b о z о rida o ’ ziga хо s mavq е ga va iqtis о diy
ch е garalariga ega . B о z о r mun о sabati shar о itida inv е stisiya r е surslari manbalari
ichida kr е ditlar o ’ ta muhim strat е gik ahamiyatga egadir . CHunki , b о z о r
iqtis о diyoti shar о itida k о r хо naning o ’ z mablag ’ manbalari ch е klangan bo ’ lib , ular ,
as о san , j о riy х arajatlarni q о plash uchun sarflanadi , q о lgan qismi esa ch е klangan
mablag ’ sifatida inv е stisiya fa о liyatini ch е garalab ko ’ yadi . SHu b о is h о zirda
inv е stisiya r е surslari b о z о rida taklifni , nafaqat , barqar о rlashtirish , balki е tarli
miqd о rda о shirish uchun uning manbalari tarkibida davlat ulushini kamaytirgan
h о lda ch е t el kr е ditlari va mahalliy banklar kr е ditlarini о shirish maqsadga
muv о fiqdir .
Inv е stisiya fa о liyati va uning manbalari iqtis о diyot riv о jining jadal
sur ’ atlarini b е lgilab b е rish bilan birga u har qanday tizimda ko ’ p jihatdan mintaqa
va mamlakat iqtis о diyotining barqar о r o ’ sib b о rishini va taraqqiy etish darajasini
if о da etishi l о zim .
 Invеstitsiya jarayoni mazmuni.
Barcha kоrхоnalarning faоliyati u yoki bu darajada invеstisiya faоliyati bilan
bоg’likdir. Invеstisiyalash bo’yicha qarоr qabul qilishni turli оmillar
murakkablashtiradi:
- inv е stisiya turi;
- inv е stisiya l о yihasi qiymati;
- inv е stisiyalashga yo’naltirish mumkin bo’lgan m о liyaviy r е surslarning
ch е garalanganlik darajasi;
- qar о rni qabul qilish bilan b о g’liq, tavakkalchilik darajasi;
- amalga о shirish mumkin bo’lgan l о yihalar s о ni va b о shqalar.
Inv е stisiya zaruriyatining as о slari turlicha bo’ladi. Umuman о lganda ularni 3
turga bo’lish mumkin: mavjud m о ddiy t ех nik bazani yangilash, ishlab chiqarish
fa о liyati hajmini о shirish, yangi fa о liyat turlarini o’zlashtirish.
10

U yoki bu yo’nalish bo’yicha inv е stisiya l о yihasini qabul qilish bo’yicha
mas’uliyat darajasi turlichadir. Masalan, mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini
yangilash bo’yicha qar о r qabul qilish d е yarlik qiyinchiliksiz amalga о shadi.
CHunki, о datda, k о r хо na rahbariyati qanday hajmda va qanday as о siy v о sitalar
k е rakligi haqida aniq tasavvurga ega bo’ladi. Bir о q, gap as о siy fa о liyatni
k е ngaytirshi bilan b о g’liq inv е stisiyalar haqida b о rsa, masala murakkablashadi.
Bunda bir qat о r yangi о millarni in о batga о lish zarur bo’ladi: t о varlar b о z о rida
k о r хо na h о lati o’zgarishi х avfining mavjudligi; m о ddiy, m е hnat va m о liyaviy
r е surslar qo’shimcha hajmlarining mavjudligi; yangi b о z о rlarni o’zlashtirish
imk о niyati va b о shqalar.
Milliy iqtis о diyot s о halariga tashqi va ichki inv е stisiyalar о qimini
fa о llashtirish iqtis о diy yuksalishning yangi b о sqichini b о shlab b е radigan as о siy
о mil his о blanadi. Shuning uchun ham O’zb е kist о n R е spublikasi Pr е zid е nti I.
Karim о v «Vatanimizning k е lajagi, uning jah о n iqtis о diy al о qalari tizimidagi o’rni
inv е stisiyalarga b о g’liq bo’lib turibdi» 1
, — d е b b е jiz ta’kidlamagan edilar. SHunga
ko’ra, iqtis о diyotni fa о l riv о jlantirish k е ng miqyosdagi inv е stisiyalarni talab qiladi.
D е mak, inv е stisiyalar har qanday iqtis о diyotni harakatga k е ltiruvchi va uning
taraqqiyotini ta’minl о vchi kuch ekan, barcha imk о niyatlarimizni ishga s о lib
iqtis о diyotimizga yo’naltiriladigan inv е stisiya-lar hajmini о shirishimiz l о zim.
Shu b о is inv е stisiya fa о liyati to’g’risida so’z yuritishdan avval bu s о haga о id
ba’zi bir atamalar (inv е stisiya, kapital qo’yilma, хо rijiy inv е stisiya) m о hiyatini
aniqlab о lishimiz zarur bo’ladi. Mis о l uchun, s о biq s о v е t yillarida «inv е stisiya» va
«kapital qo’yilmalar» tushunchalari bir х il mazmunda talqin qilinib k е linardi.
Bunday h о llarda kapital qo’yilmalar d е ganda as о siy f о ndlarni vujudga k е ltirish va
takr о r ishlab chiqarish, mavjud quvvatlarni ta’mirlash va ularni k е ngaytirishga
mablag’lar s о lish d е b tushunilardi. Bu unchalik to’g’ri emas, chunki mablag’lar
1
КаримовИ. А. Ўзбекистон Республикаси ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг 1998 йил
якунлари ва 1999 йилда иқтисодиётнинг устувор йўналишларига бағишланган Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маъруза. // Халқсўзи. — 1999 йил 17 февраль.
11

aylanma aktivlarga ham, n о m о ddiy aktivlarning ayrim turlariga ham, turli
m о liyaviy v о sitalarga ham s о linadi.
H о zirga qadar «inv е stisiya» tushunchasi m о hiyatini iqtis о dchi о limlar
turlicha talqin qilib k е ladilar. Ayrim iqtis о dchilar uni «tadbirk о rlik fa о liyatiga
dar о mad о lish maqsadida safarbar etilgan barcha turdagi b о ylik» d е b tushunsalar,
ayrimlari l о tincha «INVEST» so’zining aynan tarjimasi «s о lish» d е gan ma’n о ni
bildirishidan k е lib chiqqan h о lda «kapital s о lish» bilan birday qilib ta’riflaydilar.
Х ususan, N о b е l muk о f о tining iqtis о diyot bo’yicha laur е ati bo’lgan U. F.
Sharpning eng о mmab о p his о blangan «Inv е stisiya» darsligida — «Inv е stisiyalar
k е lgusida (ehtim о l n о muayyan) qiymatlik о lish maqsadida h о zirgi vaqtda
muayyan qiymatlikdan v о z k е chishdir» 2
, — d е b ta’riflanadi. «Inv е stisiyalash»
atamasining ma’n о sini bu qo’llanma muallifi quyidagicha shar х laydi: «K е lajakda
f о yda о lish uchun bugun puldan ajralishdir» va his о blaydilarki, yo r е al yoki
m о liyaviy aktivlarga inv е stisiyalash mumkin» 3
.
 O’zb е kist о n R е spublikasi inv е stitsiya dasturining mazmuni va
maqsadlari.
O’zb е kist о n R е spublikasi inv е stisiya dasturi (k е yingi o’rinlarda — Dastur
d е b ataladi) r е spublikani ijtim о iy — iqtis о diy riv о jlantirish pr о gn о zlarining
tarkibiy qismi his о blanadi va davlat inv е stisiya siyosatini ustuv о r yo’nalishlarini
aks ettiradi. O’zb е kist о n iqtis о diyotini barqar о r va tadrijiy riv о jlantirishga va
iqtis о diyotga zarur tarkibiy o’zgartirishlarni, tabiiy, min е ral— хо m ashyo,
m о liyaviy, m о ddiy va m е hnat r е surslaridan о qil о na f о ydalanishni ta’minl о vchi
inv е stisiyalar qo’yish as о sida uning jah о n iqtis о diy tizimiga k е ng
int е grasiyalashuviga erishish Dasturning as о siy maqsadi his о blanadi.
Dastur quyidagilarni o’z ichiga о ladi:
- mablag’ bilan ta’minlash manbalari bo’yicha kapital qo’yilmalar pr о gn о zi;
-ustuv о r inv е stisiya takliflarining yig’ma ro’y х ati;
-inv е stisiya l о yihalarining aniq, dasturi;
2
У. Шарп, Г. Александр, Дж. Бейли. Инвестиции. Пер. с. англ.—М.: «ИНФРА», 2000 й., 979-бет.
3
Клас Эклунд. Эффективная экономика: шведская модель. — М.: «Экономика», 1991 й., 96-бет.
12

Dasturning muv о zanatlanganligini ta’minlash.
Dastur:
-tabiiy, min е ral — хо m ashyo, m о liyaviy, m о ddiy va m е hnat r е surslaridan
f о ydalanishning samarad о rligini о shirishni;
-davlat byudj е ti hamda r е spublikaning ichki va tashqi qarzlari hajmlarini
o’zar о b о g’lashni;
Dasturni shakllantirish tartibi va muddatlari.
Dasturni ishlab chiqish va ro’yobga chiqarishga о id barchai shlarni Vazirlar
Mahkamasining Inv е stisiya dasturlari d е partam е nti muv о fiqlashtiradi.
Dasturni shakllantirish davlat maqsadli dasturlari, iqtis о diyotni ustuv о r
yo’nalishlarini va al о hida mintaqalarni riv о jlantirish bo’yicha dir е ktiv qar о rlar,
Q о raqalp о g’ist о n R е spublikasi Vazirlar K е ngashi, vil о yatlar va T о shk е nt shahar
h о kimliklari, vazirliklar va id о ralar, uyushmalar, k о rp о rasiyalar, k о mpaniyalar,
mulkchilikning barcha shaklaridagi k о r хо nalar va tashkil о tlar, shu jumladan,
хо rijiy inv е stisiyalar ishtir о kidagi k о r хо nalarning takliflari as о sida Uzb е kist о n
R е spublikasi Makr о iqtis о diyot va statistika vazirligi t о m о nidan M о liya vazirligi va
Markaziy bank bilan birgalikda amalga о shiriladi va о ldingi yil d е kabr о yining
birinchi kunligidan k е chikmay Vazirlar Ma х kamasiga kiritiladi.
13

II Bob: Makroiqtisodiyot haqida tushuncha.
Makroiqtisodiyot - milliy ishlab chiqarish, ishsizlik va inflyatsiya umumiy
darajasini o’rganadi; iqtisodiy tizimning xususiyatlari bilan shug‗ullanadi,
umuman mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish omillari va natijalarini o’rganadi.
Mustaqil ilmiy yo’nalish sifatida makroiqtisodiyot 30-yillarning boshlarida
shakllana boshladi. XX asr,mikroiqtisodiyotning shakllanishi XIX asrning so’nggi
yillariga to’g’ri keladi (L. Valras, K. Menger, A. Marshall). Makroiqtisodiyotning
asoslarini Jon Maynard Keyns yaratgan.
J. Keyns o’zining "Bandlik, foizlar va pullarning umumiy nazariyasi" (1936)
kitobida barqaror ishsizlik darajasi va bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish
quvvatlaridan to‗liq foydalanmaslik imkoniyatini isbotladi, ammo shu bilan birga
davlatning to’g’ri moliyaviy va pul-kredit siyosati ishlab chiqarishga ta'sir qilishi
mumkin. Shu bilan ishsizlikni kamaytirish va iqtisodiy inqirozlar davomiyligini
qisqartirish. Binobarin, Keyns butun iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish
zarurligini asoslab berdi. Makroiqtisodiyot va davlat siyosatida Keyns iqtisodiy
nazariyasi hukmronlik qildi. Urushdan keyingi davrdan 1960 yillarga qadar,
makroiqtisodiy siyosatning har qanday tahlili Keyns postulatlariga asoslangan edi.
Keyns tomonidan ishlab chiqilgan g’oyalarni uning izdoshlari - J. Xiks, A. Xansen,
P. Samuelson ishlab chiqdilar.
Biroq, yangi nazariy o’zgarishlar Keyns makroiqtisodiy nazariyasining
avvalgi ahamiyatini pasaytirdi. Keynchilikning eng og’ir tanqidimi M. Fridman
boshchiligidagi monetaristik oqim namoyish etdi.
"Makroiqtisodiyot" atamasi ilmiy muomalaga nisbatan yaqinda kiritilgan,
ammo umumiy iqtisodiy tendentsiyalarni makroiqtisodiy tahlil qilishning o’zi ko’p
asrlar davomida markaziy o’rinni egallab kelgan. Shunday qilib, fransuz
iqtisodchisi- fiziokrat F. Kene o’zining "Iqtisodiy jadval" asarida (1758)
iqtisodiyotda birinchi marta ijtimoiy takror ishlab chiqarishni ijtimoiy
mahsulotning tabiiy va qiymat elementlari o’rtasidagi muvozanat nisbatlarini
aniqlash nuqtai nazaridan tahlil qilishga urindi.
14

Makroiqtisodiy tahlilning ayrim nuqtalari ingliz iqtisodchisi D. Yumning
to’lovlar balansiga monetaristik yondashuvida asarlarida mavjud. Ijtimoiy takror
ishlab chiqarishni tahlil qilishda makroiqtisodiy yondashuvni Karl Marks o‗zining
"Kapital" ning (1885) 2-jildida bayon qilgan modelida ishlatgan bo‗lib, unda jami
ijtimoiy mahsulotning tabiiy-moddiy va qiymat tuzilmalari o’rtasidagi
yozishmalardan kelib chiqqan.
Makroiqtisodiyot aniq maqsadlarga ega va tegishli vositalardan foydalanadi.
Maqsad tizimi quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi.
1. Milliy ishlab chiqarishning yuqori va o’sib borayotgan darajasi, ya'ni real
yalpi ichki mahsulot (YaIM) darajasi.
2. Past majburiy ishsizlik sharoitida yuqori ish bilan bandlik.
3. Erkin bozorlarda talab va taklifning o’zaro ta'siri orqali narxlar va ish
haqini aniqlash bilan birlashtirilgan barqaror narx darajasi.
4. To’lov balansining nol qiymatiga erishish.
Birinchi maqsad - iqtisodiy faoliyatning yakuniy maqsadi aholini tovar va
xizmatlar bilan ta'minlashdir. Milliy ishlab chiqarishning umumiy o’lchovi - bu
yakuniy tovarlar va xizmatlarning bozor qiymatini ifodalovchi yalpi ichki
mahsulot (YaIM).
Makroiqtisodiy siyosatning ikkinchi maqsadi yuqori bandlik va ishsizlikni
pasaytirish. Iqtisodiy sikl davomida ishsizlik darajasi o’zgarib turadi. Turg‗unlik
bosqichida ishchi kuchiga talab kamayadi va ishsizlik darajasi oshadi. Tiklanish
bosqichida ishchi kuchiga talab ortadi, ishsizlik kamayadi. Barchaning munosib
mehnatga bo‗lgan ehtiyojini qondirish, bu qiyin vazifadir.
Uchinchi makroiqtisodiy maqsad - erkin bozorlar sharoitida narxlarning
barqarorligi. Umumiy narxlar darajasining umumiy o’lchovi iste'mol tovarlari va
xizmatlarining belgilangan "savat" to’plamini sotib olish xarajatlarini hisobga
oladigan iste'mol narxlari indeksidir. To’rtinchi maqsad ochiq iqtisodiyotga
taalluqli bo’lib, to’la ish bilan ta'minlanganlik darajasida to’lash balansi bilan
umumiy iqtisodiy muvozanatga erishishni anglatadi. Asosiy makroiqtisodiy
15

maqsadlarning nisbati asosiy makroiqtisodiy maqsadni belgilaydi, bu
makroiqtisodiy siyosatning asosiy vazifasini aks ettiradi, uni amalga oshirish ikki
shaklda namoyon bo’ladi:
• oraliq makroiqtisodiy maqsadlar;
• taktik makroiqtisodiy maqsadlar.
Birinchisi asosiy makroiqtisodiy o’zgaruvchilar qiymatlarini tartibga solsa,
ikkinchisi milliy iqtisodiyotni o’zgartiradi. Davlat o’z ixtiyorida iqtisodiyotga ta'sir
o’tkazish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan tegishli vositalarga ega. Davlat o’z
ixtiyorida iqtisodiyotga ta'sir o’tkazish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan tegishli
vositalarga ega.
Makroiqtisodiy siyosatning quyidagi vositalari ajratib ko‗rsatiladi. Soliq-
byudjet siyosati , bu iqtisodiyotga ta'sir o‗tkazish maqsadida soliqlar va davlat
xarajatlari bilan manipulyatsiya qilishni anglatadi. Fiskal siyosatning birinchi
tarkibiy qismi - soliqqa tortish, umumiy iqtisodiy vaziyatga ikki jihatdan ta'sir
qiladi:
• uy xo‗jaliklarining sarflanadigan daromadlarini kamaytirish. Masalan,
soliqlar aholining tovar va xizmatlarni sotib olishga sarf qiladigan pul miqdorini
kamaytiradi, natijada tovarlarga bo‗lgan umumiy talab kamayadi, bu esa
YaIMning pasayishiga olib keladi;
• tovarlar va ishlab chiqarish omillari narxlariga ta'sir qilish. Shunday qilib,
foyda solig‗ini oshirish firmalar uchun yangi kapital mahsulotlarga sarmoya
kiritishni rag’batlantiradi.
Pul-kredit siyosati , davlat tomonidan mamlakatning pul, kredit va bank
tizimlari orqali amalga oshiriladigan kredit siyosati. Pul massasini tartibga solish
foiz stavkalariga va shu bilan iqtisodiy muhitga ta'sir qiladi. Masalan, qimmat pul
siyosati foizlarni oshiradi, iqtisodiy o’sishni pasaytiradi va ishsizlikni oshiradi.
Aksincha, arzon pul siyosati iqtisodiy o’sishni va ishsizlikning pasayishini keltirib
chiqaradi.
16

Daromadlar siyosati - bu hukum tomonidan inflyatsiyani siyosiy choralari
bilan ushlab turish istagi: ish haqi va narxlar ustidan to’g’ridan-to’g’ri nazorat
qilish yoki ish haqi va narxlarni oshirishni ixtiyoriy rejalashtirish.
G’arbiy iqtisodiy adabiyotda daromadlar siyosati eng ziddiyatli hisoblanadi.
O’ttiz-qirq yil oldin ushbu siyosat inflyatsiyaga qarshi kurashda samarali deb
hisoblangan. Hozirgi kunda ko’plab iqtisodchilar buni nafaqat samarasiz, balki
zararli deb hisoblashadi, chunki bu inflyatsiyani pasaytirmaydi. Shuning uchun
aksariyat rivojlangan davlatlar favqulodda vaziyatlarda undan foydalanadilar.
Tashqi iqtisodiy siyosat . Xalqaro savdo samaradorlik va iqtisodiy o’sishni,
aholi turmush darajasini oshiradi. Tashqi savdoning muhim ko’rsatkichi sof
eksport hisoblanadi, bu eksport qiymati va import qiymati o’rtasidagi farqdir. Agar
eksport importdan oshsa, ortiqcha, agar import eksportdan oshsa, savdo defitsiti
mavjud.
Savdo siyosati eksport va importni rag’batlantiradigan yoki cheklaydigan
tariflar, kvotalar va boshqa tartibga solish vositalarini o’z ichiga oladi. Tashqi
sohani tartibga solish turli xil iqtisodiy rayonlarda makroiqtisodiy siyosatni
muvofiqlashtirish orqali amalga oshiriladi, lekin asosan valyuta bozorini
boshqarish orqali amalga oshiriladi, chunki tashqi savdoga mamlakat valyuta kursi
ta'sir qiladi.
Asosiy makroiqtisodiy masalalar:
• iqtisodiy sikllarni tahlil qilish;
• inflyatsiya va ishsizlikning o’zaro ta'siri;
• barqaror iqtisodiy o’sishga erishish;
• iqtisodiyotning real va pul sohalarining o’zaro ta'siri;
• mamlakat savdo balansini tahlil qilish;
• milliy bozorlarning mamlakat ichkarisida va iqtisodiyotning tashqi sektori
bilan aloqasi;
• davlatning samarali makroiqtisodiy siyosatiga erishish.
Makroiqtisodiyot umumiy iqtisodiy nazariyaning bo’limi hisoblanib, unda
milliy xo’jalik darajasida iqtisodiyotning fundamental muammolari tadqiq qilinadi.
17

Makroiqtisodiy nazariyaning ikki ko’rinishi o’zaro farqlanadi:
a) pozitiv Makroiqtisodiyot;
b) normativ Makroiqtisoiyot.
Pozitiv Makroiqtisodiyot real iqtisodiy xodisalarni va ularning
aloqadorliklarini o’rganadi.
Normativ Makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki
nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo’nalishlarini taklif etadi.
Shu joyda Iqtisodiy nazariyaning ikki mustaqil bo’limi sifatida
Makroiqtisodiyot va Mikroiqtisodiyot fanlarining predmetlarini o’zaro farqlab
olishimiz zarur. Mikroiqtisodiyot predmeti bo’lib ―belgilangangan iqtisodiy
shartsharoitlarda uy xo’jaliklari va firmalar darajasida iqtisodiy karor kabul qilish
mexanizmi xisoblanadi. Mikroiqtisodiy tahlil obyekti bo’lib alohia tovarlar
bozorlari, resurslar bozorlari, ulardagi talab va taklif hisoblansa
makroiqtisodiyotda milliy iqtisodiyot darajasida Mehnat, pul, tovarlar va xizmatlar
bozorlarining o’zaro munosabatlari va o’zaro ta‘sirini tahlil qilinadi.
Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o’sishini,
resurslarning to’liq bandliligini, inflyatsiyaning past sur‘atlarini va to’lov
balansining muvozanatini ta‘minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini
bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy
mexanizmlarini o’rganadi.
Keltirilgan ta‘rifdan ko’rinib turibdiki Makroiqtisodiyot predmetida o‗zaro
bogik kuch jihatni ajratib ko’rsatish mumkin.
Bular:
1) milliy iqtisodiyot;
2) davlat tomonidan iqtisodiy siyosati yuritish va iqtisodiyotni tartibga solish;
3) jahon xo’jaligi doirasida milliy iqtisodiyotni boshqa mamlakatlar
iqtisodiyoti bilan o’zaro munosabatlari masalasi. 1- jadvalda keltirilgan iqtisodiy
nazariyaning ikki qismida ko’riladigan masalalar ro’yxati Mikroiqtisodiyot va
Makroiqtisodiyot fanlari predmetlarini yaxshiroq farqlab olishga yordam beradi.
18

Nisbatan mustaqil bo’lgan bu ikki fanning iqtisodiy xodisalar va qonuniyatlar
to’g’risidagi xulosalari bir birini to’ldirib turadi.
Uy xo’jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyo makroiqtisodiyot subyektlari
hisoblanadilar. Bu subyektlar orasida davlatning ro’li bahsli masala hisoblanib
kelmoqda. Keynschilar bozor tizimi mexanizmlarining iqtisodiyotni barqaror
o‗sishini ta‘minlashga doim ham qodir emas va davlatning iqtisodiyotga
aralashuvi zarur deb hisoblashishsa Iqtisodiy nazariyaning klassik maktabi
namoyondalari bunday aralashishga qarshi fikrlar bildirishadi. Bugungi kunga
kelib ko’pchilik mamlakatlarda davlatning iqtisodiyotdagi roli sezilarli darajada
katta ekanligini hisobga olsak, davlatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasini
belgilash, bozor mexanizmlariga putur etkazmagan holda iqtisodiyotni tartibga
19

solishi muhim ekanligiga iqror bo’lamiz. Davlat makroiqtisodiyotning boshqa
subyektlari hatti-harakatini belgilovchi omillarni hisobga olgan holda, barqaror
iqtisodiy rivojlanishni ta‘minlash maqsadida, O’z tasarrufida mavjud bo‗lgan
vositalar orqali ularni yo’naltirib turadi. Bu vositalar esa fiskal (byudjet-soliq) va
monetar (pul-kredit) siyosatdir. Xulosa qilib aytganda Makroiqtisodiyot fani
alohida mamlakatda iqtisodiy siyosatning va jahon xo’jalik aloqalarini tashkil
etishning nazariy asosi hisoblanadi.
 Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni hisoblash.
Makroiqtisodiyot predmeti va uslubining o’ziga xosligi shundan iboratki,
unda mikrotahlilda ishlatilmaydigan tushunchalar va toifalardan foydalanishni o’z
ichiga oladi.
Eng asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash milliy hisobkitoblar
tizimida (MHT) - ijtimoiy mahsulot va milliy daromadni ishlab chiqarish,
taqsimlash va yakuniy foydalanish jarayonlarini aks ettiradigan buxgalteriya
hisobi ko’rinishidagi jadvallar to’plamida amalga oshiriladi.
Milliy hisoblar tizimi chet elda yaratilgan va yaqin vaqtgacha faqat G’arb
statistikasida qo’llanilgan. Milliy hisoblar tizimini tuzishga birinchi urinishlar
Buyuk Britaniyada 1946 yilda, AQShda - 1947 yilda, Frantsiyada - 1949 yilda
boshlangan. 1958, 1963, 1965, 1968 yillarda qisman qayta ko’rib chiqilgan.
Amalda MXT to’rtta hisob qaydnomasiga ega:
• birlashtirilgan hisobvaraqlar;
• ishlab chiqarish, iste'mol va kapital qo’yilmalar hisobvaraqlari;
• daromadlar va xarajatlar hisobvaraqlari;
• kapital xarajatlarni moliyalashtirish bo’yicha hisob-kitoblar.
Mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishini tahlil qilish, milliy iqtisodiyot
rivojlanishidagi muammolarni aniqlash hamda uni yanada rivojlantirish bo’yicha
chora-tadbirlar ishlab chiqarish uchun bir qator iqtisodiy ko’rsatkichlardan
foydalaniladi. Alohida firmalar faoliyatiga baho berishda qo’llaniladigan
ko’rsatkichlardan farqli tarzda bu ko’rsatkichlar milliy iqtisodiyotning barcha
subyektlari faoliyatiga umumiy baho berish, makroiqtisodiy tahlil o’tkazish,
20

mamlakat iqtisodiyotining jahon xo’jaligida raqobatga bardoshliligi darajasini
aniqlash imkonini beradi.
Bu ko’rsatkichlarga qo’yidagilar kiradi:
Yalpi ichki mahsulot (YaIM), Sof ichki mahsulot (SIM), Yalpi milliy
daromad (YaMD), Sof milliy daroimad (SMD), shaxsiy daromad (ShD), Shaxsiy
tasarrufidagi daromad (ShTD), Iste‘mol (S), Jamgarish (S) ko’rsatkichlarining
hajmi va o’sish sur‘atlari;
- iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi;
- mamlakat eksporti va importi hajmi, tarkibi, YaIMdagi ulushi va o’sish
suratlari;
- resurslardan foydalanishning samaradorligini xarakterlovchi ko’rsatkichlar
(Mehnat unumdorligi, Fond qaytimi);
- davlat byudjeti taqchilligi, deflyator, iste‘mol baholari indeksi,
inflyatsiyaning o’sish sur‘atlari;
- ishsizlik darajasi va ishsizlar soni, aholining ish bilan bandlik darajasi;
- aholining moddiy ne‘matlar va xizmatlar iste‘moli hajmi, ularning
jamgarmalari, ish haqining quyi miqdori va boshqalar.
Davlat byudjeti taqchilligi va inflyatsiya surati kabi ko’rsatkichlar umumiy
makroiqtisodiy vaziyatga baho berishda qo’llanilsa, YaIM, SIM, YaMD, SMD,
ShD, ShTD, C, S ko’rsatkichlari milliy ishlab chiqarishning parametrlarini va
dinamikasini tahlil etishda foydalaniladi.
Bu ko’rsatkichlar iqtisodiyotning barcha subyektlari faoliyatlari natijasi
sifatida aniqlanib, ularni hisoblashning asosini Milliy mamlakatni hisobchilik
tizimi (MXT) tashkil etadi. MXT mamlakat buxgalteriyasi vazifasini o‗tagani
holda uning standartlaridan kelib chiqqan holda makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni
hisoblash, mamlakatlararo taqqoslovlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Mamlakat iqtisodiyotining foydalaniladi haqiqiy holatini o’rganish, unga
tizimli baho berish uchun yuqorida sanab o’tilgan barcha ko’rsakichlardan
foydalanish zarur, aks holda bir tomonlama yondoshuvga yo’l qo’yilishi mumkin.
21

 Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari.
Agar fanning predmeti- u nimani o’rganadi degan savolga javob bersa, u
holda metod - bu fan qanday o’rganiladi.
Metod - bu ma'lum bir fan mavzusini o’rganish usullari, shakllari to’plami;
maxsus tadqiqot vositasi.
Makroiqtisodiyot, boshqa fanlar singari ham umumiy, ham maxsus tadqiqot
usullaridan foydalanadi.
Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullariga ilmiy mavhumlashish, analiz va
sintez, deduksiya, induksiya, statistik kuzatuv, iqtisodiy matematik modellashtirish
usullari kiradi.
Juda murakkab tizim hisoblangan milliy iqtisodiyotni tadqiq qilish o’ziga xos
usullardan foydalanishni talab etadi. Son-sanoqsiz faktlarni, minglab
ko’rsatkichlarni aloxida-aloxida o’rganib chiqish va ular borasida ilmiy asoslangan
xulosalar chiqarish o’ta qiyin vazifadir. Shu sababli ham Makroiqtisodiyot fanida
agregat kattaliklardan foydalanishga asoslangan tadqiqot usullaridan foydalaniladi.
Makroiqtisodiy tahlilda asosiy tadqiqot usuli Makroiqtisodiy jarayonlarni
agregat ko’rsatkichlardan foydalangan holda Iqtisodiy matematik
modellashtirishdir.
Makroiqtisodiy modellar iqtisodiy ko‗rsatkichlar va jarayonlar o‗rtasidagi
miqdoriy, sabab- oqibat bog‗lanishlarini matematik formula, grafik va chizmalar
ko’rinishida ifodalaydi.
Bunga yalpi talab-yalpi taklif (AD-AS) modelini, Keyns xochini, Fillips egri
chizigini, IS-LM modelini, Iqtisodiy o‗sishning Domar, Xarrod va Solou
modellarini keltirish mumkin. Bu modellarni bir vaqtning o’zida ham grafik
ko’rinishda, ham algebraik formula ko‗rinishida tasvirlash mumkin. Algebraik
formulalar kabi makroiqtisodiy modellar ham ikki, uch yoki bundan ko’p
o’zgaruvchili bo’lishi mumkin.
AD-AS modelida yalpi talab va yalpi taklif hajmlarining baholarning umumiy
darajasi dinamikasi ta‘sirida o’zgarishi va Makroiqtisodiy muvozanatga erishish
22

mexanizmi o’rganilsa, Fillips egri chizigi yordamida ishsizlik va inflyatsiya
ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqlik tadqiq qilinadi.
Makroiqtisodiy modellarda tashkaridan belgilanadigan, ya‘ni modelda tayyor
kattalik sifatida qabul qilinadigan ekzogen o’zgaruvchilar hamda modelni yechish
natijasida topiladigan ichki endogen o’zgaruvchilar farqlanadi. Bir modelda
ekzogen hisoblangan o’zgaruvchi (ko’rsatkich) ikkinchi model uchun endogen
hisoblanishi mumkin.
 Makroiqtisodiy tahlil usullari va tamoyillari.
Makroiqtisodiyot o’z tahlilida mikroiqtisodiyot qanday usullar va tamoyillarni
qo’llasa shulardan foydalanadi. Iqtisodiy tahlilning shunday umumiy usullari va
tamoyillariga abstraktlashtirish (iqtisodiy jarayonlar va voqeliklarni tadqiq qilish
va tushuntirish uchun modellardan foydalanish); deduktsiya va induktsiya usllarini
muvofiqlashtirish; normativ va pozitiv tahlilni muvofiqlashtirish; ispolzovanie
printsipa «boshqa teng sharoitlarda» tamoyilidan foydalanish, iqtisodiy
agentlarning oqilona hulq-atvori haqidagi farazlar va boshqalar taalluqli.
Makroiqtisodiy tahlilning xususiyati shundan iboratki, uning muhim tamoyili
bo’lib agregatlash, ya’ni umumlashtirish qatnashadi. Iqtisodiy bog’liqliklar va
qonuniyatlarni butun iqtisodiyot darajasida o’rganish, agar ularni umumlashtirib
yoki agregatlar sifatida qaralsagina mumkin bo’ladi. Makroiqtisodiy tahlil
umumlashtirishni talab etadi. Umumlashtirish alohida qismlarni bitta qilib
birlashtirish, yig’ishni o’zida aks ettiradi.Umumlashtirish doimo
abstraktlashtirishga, ya’ni iqtisodiy jarayonlar va voqeliklarning ahamiyatli
bo’lmagan holatlaridan voz kechish hamda eng ahamiyatli, zarur o’zig xos
belgilarini, qonuniyatlarini ajratishga asoslanadi. Umumlashtirish makroiqtisodiy
agentlarni, makroiqtisodiy bozorlarni, makroiqtisodiy o’zaro bog’liqliklarni,
makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni ajratadi.
Iqtisodiy agentlar hulq-atvorining eng o’ziga xos belgilarini aniqlashga
asoslangan umu mlashtirish, to’rtta makroiqtisodiy agentlarni ajratib ko’rsatish
imkoniyatini ta’minlaydi:
23

1) uy xo’jaliklari,
2) firmalar,
3) davlat,
4) xorijiy soha.
1. Uy xo’jaliklari (households) – bu mustaqil, oqilona harakat qiluvchi
makroiqtisodiy agent bo’lib, uning iqtisodiy faoliyatini maqsadi naflilikni
maksimallashtirish hisoblanadi.U iqtisodiyotda yuzaga keladigan vaziyatlarda: a)
iqtisodiy resurslar (mehnat, er, kapital va tadbirkorlik qobiliyati) egasi. Iqtisodiy
resurslarni sotib, uy xo’jaliklari daromad oladilar, ularning katta qismini
iste’molga (iste’mol xarajatlari) sarflaydilar va shu sababdan b) tovar va
xizmatlarning asosiy xaridori. Uy xo’jaliklari daromadning qolgan qismini
jamg’aradilar va shuning uchun v) asosiy jamg’aruvchi yoki qarz beruvchi, ya’ni
iqtisodiyotda kredit mablag’larini taklifini ta’minlovchi sifatida qatnashadi.
2)Firmalar (businessfirms) - bu mustaqil, oqilona harakat qiluvchi
makroiqtisodiy agent bo’lib, uning iqtisodiy faoliyatini maqsadi foydani
maksimallashtirish hisoblanadi. Firmalar a) iqtisodiy resurslarning xaridori, ular
yordamida ishlab chiqarish jarayoni ta’minlanadi va shuning uchun b)
iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlarning asosiy ishlab chiqaruvchisi hisoblanadilar.
Ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarni sotishdan olingan tushumni firmalar
omilli daromadlar ko’rinishida uy xo’jaliklariga to’laydilar. Ishlab chiqarish
jarayonini kengaytirish, kapital zahirasi qo’shimcha o’sishini ta’minlash va kapital
eskirishini tiklash uchun firmalarga investitsion tovarlar (birinchi navbatda
uskunalar) zarur, shu sababdan firmalar v) investorlar, ya’ni investitsion tovar va
xizmatlarni xaridorlari hisoblanadilar. Firmalar o’z investitsion xarajatlarini
moliyalashtirish uchun odatda qarz mablag’larini ishlatganligi sababli ular
iqtisodiyotdagi asosiy qarz oluvchi, ya’ni kredit mablag’lariga talab bildiruvchi
bo’lib qatnashadi.
24

3) Davlat (government) – bu iqtisodiy jarayonlarni borishiga ta’sir
ko’rsatish, iqtisodiyotni tartibga solishda siyosiy va yuridik huquqga ega bo’lgan
davlat muassasalari va tashkilotlari yig’indisidir. Davlat - bumustaqil, oqilona
harakat qiluvchimakroiqtisodiy agent, osnovnayazadauning asosiy vazifasi – bozor
zaifliklarini yo’q qilish (marketfailures) va jamiyat farovonligini
maksimallashtirish– va shuning uchun a) ijtimoiy ne’matlarni ishlab chiqaruvchisi;
b) davlat sohasini amal qilishini ta’minlash uchun tovar va xizmatlarni xaridori
hamda o’zining ko’p sonli funktsiyalarini bajaruvchisi;v) milliy daromadni
(soliqlar va transfertlar tizimi orqali)qayta taqsimlovchisi; g) davlat byudjetining
holatiga qarab – moliya bozorida qarz beruvchi yoki qarz oluvchisi sifatida
qatnashadi. Bundan tashqari, davlat d) bozor iqtisodiyotini amal qilishini tartibga
soluvchisi va tashkilotchisi sifatida qatnashadi.
U iqtisodiyotni amal qilishining institutsional asoslarini yaratadi va
ta’minlaydi (zakonodatelnayaqonuniy asos, havfsizlik tizimi, sug’urta tizimi, soliq
tizimi va boshqalar), ya’ni «o’yin qoidalariniigri» ishlab chiqadi; pul emissiyasi
bo’yicha yakka o’z huquqqa ega bo’lganligi uchun mamlakatda pul taklifini
ta’minlaydi va nazorat qiladi; makroiqtisodiy siyosatni o’tkazadi va bu siyosat
quyidagilarga bo’linadi:
 iqtisodiy o’sishni ta’minlovchi tuzilmaviy
 iqtisodiyotning davriy tebranishlarini yumshatish va resurslarning to’liq
bandligini, narxlarning barqaror darajasi hamda tashqi iqtisodiy muvozanatni
ta’minlashga yo’naltirilgan kon’yunkturali (barqarorlashtiruvchi).
Barqarorlashtirish siyosatining asosiy turlari bo’lib a) fiskal (yoki byudjet-soliq)
siyosati; b) monetar (yokipul-kredit) siyosati v) tashqi iqtisodiy siyosat; g)
daromadlar siyosati.
Xususiy va davlat sektorlariyopiq iqtisodiyotni tashkil etadi.
4) Xorijiy sektor (foreignsector) – jahonning barcha qolgan mamlakatlarini
birlashtiradi va mustaqil oqilona harakat qiluvchi makroiqtisodiy agent
hisoblanadi, va u ushbu mamlakat bilan quyidagilar orqali o’zaro hatti-harakatlarni
25

amalga oshiradi: a) xalqaro savdo (tovar va xizmatlar eksporti va importi) b)
kapitallarni ko’chishi (kapital eksporti va importi, ya’ni moliyaviy aktivlar).
Bozorlarni umumlashtirish ularning xar birini amal qilish qonuniyatlarini
aniqlash maqsadida, aynan esa xar bir bozorda talab va taklif hamda uning
muvozanat shartlarini shakllanish xususiyatlarini tadqiq qilish; talab va taklif
nisbati asosida muvozanatli narx va muvozanatli miqdorni aniqlash; xar bir
bozorda muvozanatni o’zgarish oqibatlarini tahlili uchun amalga oshiriladi
Bozorlarni umumlashtirishto’rtta makroiqtisodiy bozorni ajratish imkonini
beradi:
1) tovar va xizmatlar bozori (haqiqiy bozor),
2) moliya bozori (moliyaviy aktivlar bozori),
3) iqtisodiy resuslar bozori,
4) valyuta bozori.
1) tovar va xizmatlarning umumlashtirilgan bozorini (goodsmarket) olish
uchun biz iqtisodiyot tomonidan ishlab chiqariladigan turli-tuman tovarlardan
abstraktlashimiz va bu bozor amal qilishining eng muhim qonuniyatlarini, ya’ni
tovar va xizmatlarga talab va taklifni shakllanish qonuniyatlarini ajratishimiz
lozim. Talab va taklifning nisbati tovar va xizmatlarning muvozanatli narx darajasi
miqdorini hamda ularni ishlab chiqarishning muvozanatli hajmini olish
imkoniyatini beradi. Tovar va xizmatlar bozorini shuningdek haqiqiy bozor deb
ham yuritiladi (realmarket), chunki u erda haqiqiy aktivlar (haqiqiy qimmatliklar)
sotiladi va sotib olinadi.
2) Moliya bozori (qarz mablag’lari bozori) (financialassetsmarket) – bu
moliyaviy aktivlar (pullar, aktsiyalar va obligatsiyalar)sotiladigan va sotib
olinadigan bozordir. Bu bozor ikkiqismga bo’linadi:
a) pul bozori (money market) yoki pul ko’rinishidagi moliyaviy aktivlar
bozori;
26Tahlilga xorijiy sektorni qo’shilishi ochiq iqtisodiyotni olishga imkon beradi.

b) qimmatli qog’ozlar bozori (bonds market) yoki pul ko’rinishida bo’lmagan
moliyaviy aktivlar bozori. Pul bozorida olish va sotish jarayonlari yuz bermaydi
(pulni pulga sotib olish ma’nosizdir), biroq pul bozori amal qilishi, pulga bo’lgan
talab hamda taklifni shakllanishi qonuniyatlarini tadqiq qilish makroiqtisodiy tahlil
uchun juda muhimdir. Pul bozorini, uning muvozanat shartlarini o’rganish «pul
narxi» (kredit narxi) sifatida qatnashuvchi muvozanatli foiz stavkasini va pul
massasining muvozanatli miqdorini olish, shuningdek pul bozorida muvozanatni
o’zgarish oqibatlari va uni tovar hamda xizmatlar bozoriga ta’sirini ko’rib chiqish
imkoniyatini beradi. Pul bozorida asosiy vositachilar bo’lib pul omonatlarini qabul
qiluvchi va kreditlar beruvchi banklar hisoblanadilar. Qimmatli qog’ozlar bozorida
aktsiyalar va obligatsiyalar sotiladi hamda sotib olinadi. Qimmatli qog’ozlarning
xaridorlari bo’lib, birinchi navbatda o’z jamg’armalarini daromad olish (aktsiyalar
bo’yicha dividendlar va obligatsiyalar bo’yicha foizlar) maqsadida sarflovchi uy
xo’jaliklari hisoblanadilar. Aktsiyalarni sotuvchilari (emitentlari) sifatida firmalar,
obligatsiyalarni sotuvchilari sifatida firmalar va davlat qatnashadilar. Firmalar o’z
investitsion xarajatlarini moliyalashtirish va ishlab chiqarish hajmini kengaytirish
uchun mablag’lar olish maqsadida aktsiya va obligatsiyalarni chiqaradilar, davlat
esa davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish uchun obligatsiyalar chiqaradi.
3)Makroiqtisodiy modellarda resurslar bozori mehnat bozori bilan ifoda
etilgan, chunki uning amal qilish (mehnatga talab va mehnat taklifini shakllanishi)
qonuniyatlari makroiqtisodiy jarayonlarni, ayniqsa qisqa muddatli davrda
tushuntirish imkoniyatini beradi. Mehnat bozorini o’rganishda biz turli mehnat
ko’rinishlaridan, malaka va mutaxassis tayyorlash darajasidagi farqlardan
abstraktlashimiz lozim. Uzoq muddatli makroiqtisodiy modellarda shuningdek
kapital bozori ham tadqiq qilinadi. Mehnat bozori muvozanati iqtisodiyotda
muozanatli mehnat miqdorini va muvozanatli «mehnat narxi» - ish haqi stavkasini
aniqlash imkoniyatini beradi. Mehnat bozorida muvozanat bo’lmagan holat tahlili
ishsizlik sabablari va shakllarini aniqlashga imkon beradi.
4) Valyuta bozori (foreign exchange market) – bu turli mamlakatlar milliy pul
birliklari (valyutalar) bir biri bilan ayirboshlanadigan (dollarni ienaga, evroni
27

funtga va shu kabi) bozor. Bir milliy valyutani boshqasiga ayirboshlash natijasida
ayirboshlash (valyuta)kursi (exchange rate). shakllanadi.
 Makroiqtisodiy modellar tushunchasi va ko’rinishlari.
Makroiqtisodchilar tomonidan o’rganiladigan butun iqtisodiyotda yuz
beradigan voqeliklar va jarayonlar oxir-oqibatda ko’plab uy xo’jaliklari hamda
ko’plab firmalar o’zaro hatti-harakatlari natijasida yig’ilganligi sababli, mikro va
makroiqtisodiyot birbiri bilan chambarchas bog’liq. Butun iqtisodiyotni
o’rganishda biz alohida iqtisodiy agentlarning qarorlarini e’tiborga olishimiz
lozim. Masalan, yalpi iste’mol omillarini aniqlash uchun oilaning bugun qancha
sarflashi, kelajak uchun qancha olib qo’yishi haqidagi qarorini tahlil qilishi kerak.
Investitsiyalarning umumiy hajmini belgilovchi omillarni aniqlash uchun
firmalarning yangi korxonalarni qurish haqidagi qarori to’g’risida ma’lumotga ega
bo’lish zarur. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlar alohida shaxslar yoki korxonalar
qarorlari natijasida yig’iladigan o’zgaruvchilarning oddiy yig’indisi bo’lganligi
uchun, makroiqtisodiyotning asoslari mikrodarajada qo’yiladi.
Makroiqtisodiy modellar asosida xar doim mikroiqtisodiy darajada qabul
qilinadigan qarorlar tursa, firmalar va uy xo’jaliklari nuqtai nazaridan maqbul
bo’lgan ko’plab modellarda ularninghatti-harakatlarini aniqlovchi qarorlar yaqqol
ko’rinishda bo’lmaydi, balki ko’zda tutiladi.Bizning non bozori modelimiz bunga
misol bo’lib xizmat qiladi. Nonga bo’lgan talab asosida uy xo’jaliklarining sotib
oladigan nonlari miqdori haqidagi qarorlar yotsa, non taklifi nonvoyxonalarning
non ishlab chiqarish hajmlari to’g’risidagi qarorlari bilan aniqlanadi. Uy
xo’jaliklari qarorni naflilikni maksimallashtirishdan kelib chiqqan holda,
nonvoyxonalar esa foydani maksimallashtirishdan kelib chiqqan holda qabul
qilishlari ko’zda tutiladi. Shu bilan birga, bu mikroiqtisodiy qarorlar modelda
o’zidan o’zi qatnashmaydi: ular uning “foni”ni tashkil etadi. Xuddi shunday
firmalar va uy xo’jaliklari tomonidan qabul qilinadigan ular nuqtai nazaridan
maqbul hisoblangan qarorlar faqat yopinchiqli ko’rinishda va butun
makroiqtisodiyotda qatnashadi.
28

Iqtisodchilar modellar nomini olgan soddalashtirilgan nazariyalarni qo’llab
iqtisodiyot haqidagi qarashlarni tuzishga urinadilar. Modellarda ko’pincha
matematik ko’rinishda turli iqtisodiy o’zgaruvchilar o’rtasidagi nisbat ifodalanadi.
Modellarni qo’llash ahamiyatli bo’lmagan qismlarga e’tibor bermaslik va
ahamiyatli iqtisodiy bog’liqliklarni aniqlashga imkon berganligi uchun ham
maqsadga muvofiqdir.
Modellarda ikki xil: ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) o’zgaruvchilar
qo’llaniladi. Ekzogen o’zgaruvchilar tashqaridan kiritiladi-bu dastlabki
ma’lumotlar; endogen o’zgaruvchilar model “ichida” shakllanadi- ular uni hal
etishning natijasi hisoblanadi. Boshqacha aytadigan bo’lsak, ekzogen
o’zgaruvchilarning miqdori modelni qurish boshlanguncha beriladi, endogen
o’zgaruvchilarning miqdori esa model bo’yicha hisob-kitoblar qilish jarayonida
aniqlanadi. 3-rasmda ko’rsatilganidek, modelning maqsadi ekzogen o’zgaruvchilar
endogen o’zgaruvchilarga qanday ta’sir qilishini aniqlash hisoblanadi.
Model iqtisodiy ko’rsatkichlar o’rtasidagi asosiy bog’liqliklarni
soddalashtirilgan nazariy asoslanishi hisoblanadi Ekzogen o’zgaruvchilar - bu
tashqaridan kiritiladigan o’zgaruvchilar. Endogen o’zgaruvchilar – bu ushbu model
bilan tushuntiriladigan o’zgaruvchilar. Model ekzogen o’zgaruvchilardan
birining o’zgarishi endogen o’zgaruvchilarga qanday ta’sir etishini ko’rsatadi.
29

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Inv е stisiyalar iqtis о diyotning o’sishini
va ishlab chiqarishning riv о jlanishini ta’minl о vchi muhim о mildir. B о z о r
iqtis о diyoti shar о itida inv е stisiyalarni l о yihaviy m о liyalashtirish
m о liyalashtirishning eng taraqqiy etgan zam о naviy shakllaridandir.
O’zb е kist о nning tuzilmaviy inv е stisi о n siyosati qat о r vazifalar majmuini hal
etishga qaratilgan bo’lib, ulardan eng muhimlari quyidagilar his о blanadi:
- b о z о r mun о sabatlariga o’tish jarayonida mamlakatimizdagi ishlab
chiqaruvchilarni qo’llabquvvatlash, k о r хо nalarga yordam b е rish;
- iqtis о diyotning bir qancha istiqb о lli (imp о rt o’rnini b о suvchi va eksp о rtga
yo’naltirilgan) tarm о qlarini riv о jlantirish; yangi ishlab chiqarishlar va tarm о qlarni
yaratish;
- ishlab chiqarishni t ех n о l о gik qayta qur о llantirishni rag’batlantirish.
Bugungi kund а inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirish d о lz а rb v а zif а l а rd а n
biri bo’lib q о lm о qd а .
Inv е stitsiya l о yih а l а rini m о liyal а shtirish d е g а nd а , inv е stitsiya l о yih а sini
ishl а b chiqish, uni а m а liyotg а m а qs а dli t а dbiq etish, ya’ni l о yih а ni а m а lg а о shirish
v а eksplu а t а tsiya qilish, shuningd е k, m о nit о ringini о lib b о rish ха r а j а tl а rini
q о pl а sh uchun о ptim а l inv е stitsiya r е sursl а rini sh а kll а ntirish v а ul а rning his о b-
kit о bini chiq а rish his о bl а n а di.
Makroiqtisodiyot, iqtisodiyotning ajralmas qismi sifatida (economiks) eng
dinamik va qiziqarli iqtisodiy fanlardan biridir. Iqtisodiyot fanining, shu jumladan
makroiqtisodiyotning ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni muhim, chunki u ijtimoiy
takror ishlab chiqarish asoslarini, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning hal qiluvchi
motori va farovonlikni oshirishning asosiy omilini o’rganadi.
30

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. O’zb е kist о n r е spublikasi о liy va o’rta ma х sus ta’lim vazirligi Andij о n
muhandislik iqtis о diyot instituti “m о liya” kaf е drasi, S о li е v B. - i.f.n., d о ts. And
MII «M о liya» kaf е drasi, “Inv е stisiyalarni tashkil etish va m о liyalashtirish”,
Andij о n – 2009
2. O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi Samarqand davlat
universeteti, Mirzaxodjayev A.B., Sharifov Sh.S., Boboqulov S.B.,
“MAKROIQTISODIYOT ”, Samarqand-2021‖
3. O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi Namangan davlat
Universiteti, “IQTISODIYOT” kafedrasi D.Yokubjanov, “DINAMIK
MAKROIQTISODIYOT”, namangan – 2022
4. Vah о b о v A. V., Ibr о him о v A.T. M о liyaviy tahlil. Darslik,T.: - «SHarq», 2002.
- 224 b
5. Gulyam о v S.S. Pr ое ktno’y analiz inv е stisiy. T.: — GFNTI,1995
6. .Gazib е k о v D.G., Sabir о v О . SH., Mo’min о v A.G., Qulj о n о v О .M. Lizing
mun о sabatlari nazariyasi va amaliyoti. O’quv qo’llanma. –T: 2004.308b.
Foydalanilgan elektron veb sahifalar ro’yxati.
1. Ommaviy qidiruv tizmi: www.google.com
2. Andij о n muhandislik iqtis о diyot instituti “m о liya” kaf е drasi, www.lib.jizpi.uz
3. Samarqand davlat universeteti, Mirzaxodjayev A.B, www.library.samdu.uz
4. Investitsiya www.arxiv.uz
5. Elektron kutubxona, www.unilibrary.uz
31

investitsiyalarning makroiqtisodiy talqini

Купить