Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirishda jamg’arma va investitsiyalarning roli - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	54.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirishda jamg’arma va investitsiyalarning roli

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
IQTISODIY O’SISHNI RAG’BATLANTIRISHDA JAMG’ARMA VA
INVESTITSIYALARNING ROLI
Mavzusidagi
KURS ISHI

Guliston-2025
1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________ Bajardi:
III-kurs, 43-22 guruh talabasi
JUMAYEV ABDULLA
Ilmiy raxbar:
_________________________

MUNDARIJA
I BOB. JAMG’ARMA VA INVESTITSIYALAR: NAZARIY ASOSLARI ....................................................... 6
1.1. Jamg’arma va investitsiya tushunchasi, ularning iqtisodiy mohiyati ........................................ 6
1.2. Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga ta’siri nazariy jihatdan ............................. 9
1.3. O’zbekiston iqtisodiyotida jamg’arma va investitsiyalarning rivojlanish tendensiyalari ......... 12
II BOB. JAMG’ARMA VA INVESTITSIYALAR ORQALI IQTISODIY O’SISHNING RAG’BATLANTIRILISHI
................................................................................................................................................................... 15
2.1. Jamg’arma va investitsiyalarni rag’batlantirish usullari va mexanizmlari ............................... 15
2.3. O’zbekiston Respublikasida investitsion siyosat va uning iqtisodiy o’sishga ta’siri ................ 19
2.3. O’zbekiston Respublikasida investitsion siyosat va uning iqtisodiy o’sishga ta’siri ................ 21
III BOB. IQTISODIY O’SISHNING TA’MINLANISHIDA JAMG’ARMA VA INVESTITSIYALARNING
SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO’NALISHLARI ........................................................................................... 24
3.1. Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini baholash mezonlari ................... 24
3.2. O’zbekistonda jamg’arma va investitsiyalar samaradorligini oshirish strategiyalari .............. 26
3.3. Iqtisodiy o’sishni ta’minlashda investitsiyaviy muhitning roli ................................................. 28
XULOSA ......................................................................................................................................... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI ................................................................................... 33
2

KIRISH
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatning barqaror rivojlanishi va ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotida investitsiyalar va jamg’armalarning o’rni beqiyos
hisoblanadi. Bugungi globallashuv va raqobat kuchaygan zamonda har bir davlat
o’z iqtisodiy salohiyatini mustahkamlash, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish
va ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish uchun investitsiyalarni jalb etishga alohida
e’tibor qaratmoqda. Bu jarayonda ichki jamg’armalarning ko’paytirilishi hamda
ularning maqsadli investitsiyalarga aylantirilishi iqtisodiy o’sishning asosiy omili
sifatida namoyon bo’ladi.
Kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, O’zbekiston Respublikasi
mustaqillikka erishganidan so’ng iqtisodiyotda chuqur islohotlar amalga
oshirilmoqda, investitsion faoliyatni rag’batlantirish, moliyaviy barqarorlikni
ta’minlash, xorijiy va mahalliy sarmoyalarni jalb qilish orqali yalpi ichki mahsulot
hajmini oshirish, yangi ish o’rinlari yaratish va ijtimoiy farovonlikka erishish kabi
muhim vazifalar ilgari surilmoqda. Aynan shu jarayonda jamg’armalarning to’g’ri
shakllantirilishi va investitsiyalarning samarali boshqarilishi dolzarb ahamiyat kasb
etmoqda.
Kurs ishining maqsadi – O’zbekiston iqtisodiy o’sishini rag’batlantirishda
jamg’arma va investitsiyalarning roli va ahamiyatini ilmiy-nazariy va amaliy
jihatdan o’rganish, mavjud muammolarni tahlil qilish hamda ularni hal qilish
bo’yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
Jamg’arma va investitsiya tushunchalarini nazariy jihatdan yoritish;
Investitsiyalarning iqtisodiy o’sishdagi o’rnini aniqlash;
O’zbekistonda jamg’arma va investitsion faoliyat holatini tahlil qilish;
4

Investitsion muhitni yaxshilash bo’yicha takliflar ishlab chiqish;
Investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga yo’naltirishning
amaliy jihatlarini yoritish.
Kurs ishining obyekti – O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy tizimidagi
investitsiyaviy faoliyat jarayonlari.
Kurs ishining predmeti – Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy
o’sishga ta’sir ko’rsatish mexanizmlarini o’rganish.
Kurs ishi kirish, uch bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.
I bobda jamg’arma va investitsiyalarning nazariy asoslari yoritiladi.
II bobda O’zbekistonda investitsiyaviy faoliyatning holati va tendensiyalari
tahlil qilinadi.
III bobda investitsiyaviy muhitni yaxshilash, sarmoya jalb qilishda mavjud
muammolar va ularni bartaraf etish bo’yicha takliflar bayon etiladi.
Shuningdek, kurs ishining yakunida asosiy xulosalar va ilmiy-amaliy
tavsiyalar keltirilgan.
5

I BOB. JAMG’ARMA VA INVESTITSIYALAR: NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Jamg’arma va investitsiya tushunchasi, ularning iqtisodiy mohiyati
Jamg’arma va investitsiyalar har qanday davlat iqtisodiyotida asosiy o’rin
tutadigan elementlardir. Ular iqtisodiy o’sishning negizi bo’lib xizmat qiladi va
mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligini ta’minlashda muhim vositalardan
hisoblanadi.
Jamg’arma tushunchasi deganda, iqtisodiyot subyektlarining (aholi, firmalar
va davlatning) o’z iste’mol ehtiyojlaridan ortiqcha daromad qismini keyinchalik
foydalanish yoki investitsiya qilish maqsadida zaxirada saqlashi tushuniladi.
Jamg’arma – bu iste’mol qilinmagan daromaddir. U asosan quyidagi manbalar
orqali shakllanadi:
Aholi tomonidan jamg’arilgan mablag’lar (omonaviy hisobvaraqlarda, naqd
pul ko’rinishida);
Korxonalar foydasidan ajratilgan reinvestitsiya qilinadigan qismlar;
Davlat budjetining ortiqcha qismlari yoki maxsus jamg’armalar.
Investitsiya tushunchasi esa — bu iqtisodiy resurslarni (kapital, texnologiya,
mehnat, yer va boshqalar) foyda olish yoki boshqa iqtisodiy samaradorlikka
erishish maqsadida uzoq yoki qisqa muddatli loyihalarga yo’naltirishdir.
Investitsiyalar ikki asosiy turga bo’linadi: real investitsiyalar (asosiy kapitalga
yo’naltirilgan, ya’ni uskunalar, bino-inshootlar va boshqalar) va moliyaviy
investitsiyalar (aksiyalar, obligatsiyalar, kreditlar orqali amalga oshiriladigan
sarmoyalar).
Iqtisodiy mohiyat nuqtayi nazaridan, jamg’arma investitsiyalarning asosiy
manbai hisoblanadi. Ya’ni, jamg’armalarsiz investitsiya hajmini oshirish
6

imkoniyati cheklangan bo’ladi. Shu boisdan ham rivojlanayotgan davlatlar,
xususan, O’zbekiston uchun aholining jamg’arma qilish madaniyatini
rivojlantirish, bank tizimiga ishonchni mustahkamlash va investitsiyalarni jalb
qilish muhim masala hisoblanadi.
1.1.1-rasm.Jamg`arma va investitsiya o`rtasidagi muvozanatning klassik
modeli. 1
Jamg’arma va investitsiyalar o’rtasidagi bog’liqlikni quyidagi formulada
ko’rish mumkin:
S = I
Bu yerda:
S — jamg’arma (saving),
I — investitsiya (investment).
Ushbu tenglama klassik iqtisodiy nazariyada teng muvozanat holatini
bildiradi: iqtisodiyotda jamg’armalar miqdori investitsiyalarning hajmiga teng
1
https://www.google.com/url?sa=i&url=http%3A%2F%2Ffayllar.org%
7

bo’lishi kerak. Agar jamg’armalar investitsiyalardan oshsa – iqtisodiyotda resurslar
to’liq ishlatilmayotgan bo’ladi, agar aksincha bo’lsa – tashqi qarzga bog’liqlik
kuchayadi.
Jamg’arma va investitsiyaning iqtisodiy o’sishdagi roli:
1. Kapital to’planishini ta’minlaydi – iqtisodiyotda yangi ishlab chiqarish
quvvatlarini yaratish uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslar jamg’arma orqali
yig’iladi.
2. Texnologik rivojlanishni qo’llab-quvvatlaydi – investitsiyalar zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish imkonini beradi.
3. Ish o’rinlari yaratadi – ayniqsa real investitsiyalar yangi ish joylarining
yaratilishiga olib keladi.
4. Iqtisodiy faollikni oshiradi – investitsiyalarning ko’payishi bilan talab
ortadi, bu esa ishlab chiqaruvchilarning faolligini rag’batlantiradi.
So’nggi yillarda O’zbekistonda ham jamg’arma va investitsiyalar bo’yicha
ijobiy siljishlar kuzatilmoqda. Masalan, 2023-yil yakunlariga ko’ra, O’zbekiston
Respublikasi yalpi ichki mahsulotidagi (YAIM) investitsiyalar ulushi 35% ga
yetdi, bu esa rivojlanayotgan davlatlar o’rtasida yuqori ko’rsatkich hisoblanadi.
Jamg’arma va investitsiyalar bozor iqtisodiyoti sharoitida o’zaro
integratsiyalashgan holda ishlaydi. Davlat ularni muvofiqlashtiruvchi siyosat
yuritadi — bu fiskal, monetar va institutsional vositalar orqali amalga oshiriladi.
Demak, jamg’arma va investitsiyalar — iqtisodiy o’sishni ta’minlashda bosh
omillardan biri bo’lib, ularning nazariy jihatlarini chuqur o’rganish iqtisodiy
siyosat yuritishda muhim ahamiyat kasb etadi.
8

1.2. Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga ta’siri nazariy
jihatdan
Jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sish mexanizmining ajralmas
tarkibiy qismlari hisoblanadi. Ularning o’zaro ta’siri va iqtisodiyotga bo’lgan
ta’sirini tushunish uchun iqtisodiy nazariyalardagi o’rni va ular asosida ishlab
chiqilgan modellarga murojaat qilish lozim.
Iqtisodiyotda o’sish faqat iste’molga asoslangan emas, balki jamg’arma
qilish va bu jamg’armalarni samarali investitsiyalarga aylantirish orqali ham
yuzaga chiqadi. Shunday qilib, iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish uchun iste’mol va
investitsiya o’rtasida muvozanatli nisbat mavjud bo’lishi zarur.
Klassik iqtisodiy maktab vakillari jamg’arma va investitsiyalarni iqtisodiy
o’sishning asosiy omili deb hisoblashgan. Adam Smit, Dovid Rikardo kabi
olimlarning fikricha, ishlab chiqarish vositalarini kengaytirish uchun jamg’arma
zarur bo’lib, u orqali sarmoyalar shakllanadi. Jamg’armalar oshsa, investitsiyalar
ko’payadi, bu esa ishlab chiqarish hajmini oshiradi va oxir-oqibat yalpi ichki
mahsulot o’sadi. 2
Neoklassik Solou o’sish modelida ham jamg’arma va investitsiyaning o’rni
muhim hisoblanadi. Bu modelga ko’ra, iqtisodiy o’sish quyidagi formulada
ifodalanadi:
Y = F(K, L, A)
bu yerda:
Y – ishlab chiqarish hajmi (YAIM),
K – kapital (investitsiya orqali shakllanadi),
L – mehnat resurslari,
2
G‘ulomov S.S. “Iqtisodiy o‘sish nazariyalari” – Toshkent: Fan, 2016.
9

A – texnologik taraqqiyot.
Jamg’arma darajasi yuqori bo’lsa, kapital ko’payadi, bu esa ishlab chiqarish
hajmining o’sishiga olib keladi. Shu bilan birga, Solou modeli uzoq muddatli
o’sishda faqat texnologik taraqqiyot hal qiluvchi omil ekanligini ko’rsatadi. Ammo
qisqa va o’rta muddatli davrda jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishni
aniqlovchi muhim omillardir.
1.2.Jamg`arma va investitsiya o`rtasidagi muvozanatning keynscha
modeli 3
Keynsian maktab esa iqtisodiy o’sishga talab tomondan yondashadi.
Keynsiylarga ko’ra, investitsiyalar umumiy talabni oshiradi, bu esa ishlab
chiqarishni faollashtiradi va ish o’rinlari sonini ko’paytiradi. Shu bois, ular davlat
tomonidan investitsiyalarni rag’batlantirishni muhim deb bilishadi, ayniqsa
iqtisodiy inqiroz davrlarida.
3
https://www.google.com/url?sa=i&url=http%3A%2F%2Ffayllar.org%
10

Endogen o’sish modellarida (Romer, Barro va boshqalar) jamg’arma va
investitsiyalar bevosita texnologik taraqqiyotga ta’sir qilishi ko’rsatiladi. Ularning
fikricha, investitsiyalar ilmiy tadqiqotlar, ta’lim, sog’liqni saqlash kabi sohalarga
yo’naltirilsa, iqtisodiy o’sish ichki resurslar evaziga davom etadi.
Iqtisodiy nazariyadan amaliyotga o’tilganda, ko’pgina rivojlangan
mamlakatlar yuqori darajadagi jamg’arma va investitsiyalarni iqtisodiy
yuksalishning kaliti sifatida ko’rganlar. Masalan:
Yaponiya va Janubiy Koreya iqtisodiy mo’jizasi ortida ularning milliy
jamg’arma darajasi YAIMning 30–40% atrofida bo’lishi yotadi;
Xitoyda 2000-yillardan buyon sarmoyalar YAIMning 40–45% qismini
tashkil etadi va bu mamlakatni dunyoning eng yirik ishlab chiqaruvchisiga
aylantirdi.
O’zbekistonda ham oxirgi yillarda jamg’arma va investitsiyalar orqali
iqtisodiy o’sishga erishish yo’lida katta ishlar amalga oshirilmoqda. Davlat
statistika qo’mitasining 2023-yil ma’lumotlariga ko’ra, yalpi asosiy kapitalga
kiritilgan investitsiyalar hajmi 370 trillion so’mdan oshgan va ularning 24%
xususiy sektor hissasiga to’g’ri kelmoqda. Bu esa iqtisodiy barqarorlikning
oshishiga va yalpi ichki mahsulotning 6–7% o’sishiga sabab bo’ldi.
Xulosa qilib aytganda, jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishni
ta’minlovchi strategik resurslardir. Nazariy jihatdan ham, amaliy tajribalar orqali
ham ularning rolini inkor etib bo’lmaydi. Shu sababli, har qanday davlat uchun bu
yo’nalishda samarali siyosat yuritish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
11

1.3. O’zbekiston iqtisodiyotida jamg’arma va investitsiyalarning
rivojlanish tendensiyalari
O’zbekiston mustaqillikka erishgach, bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida
iqtisodiy islohotlarning muhim yo’nalishlaridan biri sifatida jamg’arma va
investitsiyalarni rag’batlantirishga alohida e’tibor qaratildi. Chunki, mamlakatning
ichki imkoniyatlari va tashqi moliyaviy resurslarini to’g’ri yo’naltirish,
infratuzilmani rivojlantirish, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish uchun
sarmoyaviy faoliyatning jonlanishi zarur bo’lgan.
Dastlabki yillarda investitsiyalarning asosiy qismi davlat byudjeti va tashqi
qarzlar hisobidan amalga oshirilgan bo’lsa, keyingi yillarda xususiy kapital va
xorijiy sarmoyalar ulushi ortib bordi. Mamlakatda investitsiyaviy muhitni
yaxshilash maqsadida bir qator huquqiy va iqtisodiy asoslar yaratildi. Jumladan,
"Investitsiyalar to’g’risida"gi qonun (2019-yil) qabul qilinib, investorlarning
huquqlari va kafolatlari belgilab qo’yildi.
Jamg’armalarning manbalari quyidagilardan iborat:
aholi va korxonalarning tejab qolgan mablag’lari;
davlat byudjeti ortiqchalari;
pensiya, sug’urta va bank tizimi orqali shakllangan mablag’lar;
xalqaro moliyaviy institutlar kreditlari.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekistonda yalpi jamg’armaning
YAIMdagi ulushi oxirgi besh yillikda o’rtacha 32-35% atrofida bo’lib, bu
ko’rsatkich Markaziy Osiyo mintaqasi bo’yicha eng yuqori darajalardan biri
hisoblanadi. 2023-yilda esa, jami asosiy kapitalga investitsiyalar hajmi 370,3 trln
so’mni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2022-yilga nisbatan 7,8% ga oshgan.
Xorijiy investitsiyalar tarkibida quyidagi davlatlar yetakchilik qilmoqda:
12

Xitoy Xalq Respublikasi,
Rossiya Federatsiyasi,
Turkiya,
Janubiy Koreya,
Saudiya Arabistoni va BAA.
Mazkur investitsiyalar, asosan, energetika, tog’-kon sanoati, qishloq
xo’jaligi, transport-logistika, qurilish materiallari ishlab chiqarish, axborot
texnologiyalari kabi strategik sohalarga yo’naltirilmoqda.
Shu bilan birga, davlat jamg’armalarining samarali foydalanilishini
ta’minlash maqsadida bir nechta yirik investitsiya loyihalari amalga oshirilmoqda.
Masalan:
“Yangi Toshkent” shahri qurilishi;
“Yashil energiya” dasturlari doirasida quyosh va shamol elektr stansiyalari
barpo etilishi;
sanoat zonalari va erkin iqtisodiy hududlarning kengaytirilishi.
Investitsiyalar hajmi oshgani sari ish o’rinlari soni ham ortib bormoqda.
2023-yilda yangi investitsiya loyihalari asosida 130 mingdan ortiq yangi ish
o’rinlari yaratilgani qayd etilgan. Bu bandlik darajasining oshishiga, aholining
daromadlarining barqarorlashuviga va iqtisodiy faollikning oshishiga olib
kelmoqda.
Xulosa sifatida, O’zbekiston iqtisodiyotida jamg’arma va investitsiyalar
iqtisodiy o’sishning asosiy drayveriga aylanmoqda. Ularni samarali boshqarish va
yo’naltirish orqali makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, raqobatbardosh
iqtisodiyot yaratish hamda aholi farovonligini oshirish imkoniyatlari
kengaymoqda. Kelgusi yillarda ham bu tendensiyani davom ettirish, ayniqsa
13

xususiy va to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmini oshirish, iqtisodiy
siyosatning ustuvor yo’nalishlaridan bo’lib qolmoqda. 4
4
Bekmurodov A.A. “Moliyaviy menejment” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2017.
14

II BOB. JAMG’ARMA VA INVESTITSIYALAR ORQALI IQTISODIY
O’SISHNING RAG’BATLANTIRILISHI
2.1. Jamg’arma va investitsiyalarni rag’batlantirish usullari va
mexanizmlari
Jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishni ta’minlashda markaziy
o’ringa ega. Jamg’armalar jamiyatda moliyaviy resurslarni saqlash va ularni
kelajakda foydali ishlatish uchun zarur. Investitsiyalar esa bu resurslarni iqtisodiy
faoliyatga yo’naltirish orqali iqtisodiy o’sish va rivojlanishga olib keladi.
Mamlakatda investitsiyalarni jalb qilish va jamg’armalarni rag’batlantirishning
samarali mexanizmlarini ishlab chiqish zarur.
Investitsiyalarni rag’batlantirishda davlat siyosatining roli
Investitsiyalarni jalb qilishda davlatning roli juda muhim. Davlat iqtisodiy
islohotlar o’tkazish, moliyaviy mexanizmlar va institutsional tizimlarni
rivojlantirish orqali investitsiya muhitini yaxshilaydi. O’zbekistonda
investitsiyalarni rag’batlantirish uchun quyidagi chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda:
Soliq siyosati: Investitsiya faoliyatini rag’batlantirish uchun soliq imtiyozlari
va preferensiyalar joriy etilgan. Bu, o’z navbatida, investorlarni jalb qilishda
muhim omil bo’ladi.
Yuridik va huquqiy kafolatlar: Investorlarga huquqiy kafolatlar berish va
ularning faoliyatini ta’minlash uchun zamonaviy qonunchilik yaratilgan.
Infratuzilma va logistik rivojlanish: Sanoat zonalarini va erkin iqtisodiy
hududlarni yaratish orqali investitsiyalarga qulay sharoitlar yaratilgan.
Moliyaviy muassasalar va bank tizimining roli
15

Jamg’armalar va investitsiyalarni amalga oshirishda moliyaviy tizimning roli
bevosita ta’sir ko’rsatadi. O’zbekistonning bank tizimi investitsiyalarni jalb
qilishda va jamg’armalarni samarali boshqarishda muhim vosita hisoblanadi.
Banklar, moliyaviy institutlar va kapital bozorlari orqali sarmoya manbalari
ajratiladi. Mamlakatda O’zbekiston milliy banki va boshqa tijorat banklari
investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda faol qatnashmoqda.
Xalqaro hamkorlik va xorijiy investitsiyalar
Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish orqali mamlakatda sanoat va infratuzilma
rivojlanadi. O’zbekistonda xorijiy kapitalning mamlakat iqtisodiyotiga qo’shgan
hissasi katta. Xalqaro moliyaviy institutlar, masalan, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot
banki va Xalqaro valyuta jamg’armasi orqali mamlakatga sarmoyalar kiritilmoqda.
Shuningdek, ikki tomonlama hamkorlik doirasida, Xitoy, Rossiya, Turkiya kabi
davlatlar bilan ham investitsiya loyihalari amalga oshirilmoqda.
Mahalliy va xususiy sektorni qo’llab-quvvatlash
Mamlakatda jamg’armalarni va investitsiyalarni rag’batlantirishda xususiy
sektor va kichik biznesni qo’llab-quvvatlash ham muhim rol o’ynaydi. Mahalliy
ishlab chiqaruvchilarni qo’llab-quvvatlash uchun maxsus kreditlar va subsidiyalar
joriy etilgan. Shuningdek, startaplar va yangi texnologiyalarni ishlab chiqish orqali
mamlakat iqtisodiyotiga yangi investitsiyalarni jalb qilishga erishish mumkin.
Jamg’arma va investitsiyalarni rag’batlantirishning samarali mexanizmlari
orqali mamlakatda iqtisodiy o’sishni ta’minlash mumkin. Davlat, moliyaviy
muassasalar, xalqaro hamkorlik va xususiy sektor o’rtasidagi o’zaro aloqalar
investitsiyalarni jalb qilishda muhim rol o’ynaydi. Bunda, investitsiya muhitini
yaxshilash, huquqiy kafolatlar berish va infratuzilmani rivojlantirish ustuvor
yo’nalishlarga aylanishi kerak.
16

2.2. Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga ta’siri
Jamg’arma va investitsiyalar mamlakat iqtisodiyotida katta ahamiyatga ega
bo’lib, ularning to’g’ri yo’naltirilishi iqtisodiy o’sishni ta’minlashda muhim rol
o’ynaydi. O’zbekistonda jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishni
rag’batlantirishda asosiy omil bo’lib, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish,
infratuzilmani rivojlantirish va yangi ish o’rinlari yaratishda muhim o’rin tutadi.
Investitsiyalar va iqtisodiy o’sish o’rtasidagi bog’lanish
Investitsiyalarni jalb qilish va to’g’ri taqsimlash iqtisodiy o’sishning asosiy
mexanizmlaridan biridir. Jamg’armalar va investitsiyalar iqtisodiy faoliyatning
turli sohalariga qarab, yalpi ichki mahsulot (YAIM), sanoat ishlab chiqarish hajmi,
eksport hajmi, yangi ish o’rinlari yaratish kabi iqtisodiy ko’rsatkichlarga bevosita
ta’sir qiladi. Mamlakatda bo’lib o’tgan so’nggi yillardagi iqtisodiy o’sish trendi,
asosan, investitsiyaviy faoliyatning jadal rivojlanishi bilan bog’liq.
Sanoat va infratuzilmaning rivojlanishi
Investitsiyalar sanoatning har xil tarmoqlariga, ayniqsa, qishloq xo’jaligi,
sanoat, energiya ishlab chiqarish va transport sohalariga yo’naltirilgan.
Mamlakatda amalga oshirilgan yirik investitsiya loyihalari, masalan, “Yangi
Toshkent” shahrining qurilishi, yangi elektr energiya stansiyalari, keng temir yo’l
tarmog’ining rivojlanishi kabi loyihalar jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy
o’sishga qanday ta’sir ko’rsatganini ko’rsatadi.
Investitsiyalar va eksportning o’sishi
O’zbekiston iqtisodiyotining xalqaro raqobatbardoshligini oshirish uchun
investitsiyalarni jalb qilishning yana bir muhim yo’nalishi eksportni
rag’batlantirishdir. Yangi texnologiyalar, innovatsion ishlab chiqarish jarayonlari,
mahsulot sifatini oshirish va eksportga yo’naltirilgan sanoat tarmoqlari
17

investitsiyalar yordamida rivojlanadi. Masalan, toshkent avtomobil zavodi, yengil
sanoat, to’qimachilik sanoati va boshqa sohalarda amalga oshirilgan investitsiya
loyihalari orqali eksport hajmi oshib, tashqi savdoda muhim o’rin egalladi.
Ish o’rinlari yaratish
Jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishga bevosita ta’sir qiladi, chunki
yangi investitsiyalar yangi ish o’rinlarini yaratadi. O’zbekistonda investitsiyalarni
jalb qilish va yangi infratuzilma yaratish, shuningdek, mavjud sanoat tarmoqlarini
kengaytirish orqali yangi ish o’rinlari yaratilmoqda. Mamlakatda 2023-yilda
amalga oshirilgan investitsiyalar asosida 130 mingdan ortiq yangi ish o’rinlari
yaratildi, bu esa mehnat bozoridagi vaziyatni yaxshilashga, bandlikni oshirishga
yordam berdi
Jamg’armalarning iqtisodiy o’sishdagi roli
Jamg’armalar iqtisodiy o’sishni ta’minlashda muhim omil bo’lib, ular
nafaqat ichki iste’mol va ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlash uchun, balki
iqtisodiy jarayonlarni barqarorlashtirish va uzoq muddatli rivojlanishni ta’minlash
uchun ham zarurdir. Aholi jamg’armalari va pensiya jamg’armalari kabi manbalar
iqtisodiyotda muhim rol o’ynaydi. Bundan tashqari, jamg’armalar davlat
investitsiyalari orqali infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga yordam beradi va
bu iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi.
O’zbekistonning investitsiyaviy strategiyasini amalga oshirish orqali 2023-
yilda jami investitsiyalar hajmi 370,3 trillion so’mni tashkil etdi.
YAIMning o’sish sur’ati 2023-yilda 6%ni tashkil etgan, bu esa avvalgi
yillarga nisbatan sezilarli o’sishni ko’rsatadi.
Jamg’arma va investitsiyalar iqtisodiy o’sishni ta’minlashda asosiy
mexanizmlar hisoblanadi. O’zbekistonda investitsiyalarni jalb qilish va
18

jamg’armalarni samarali boshqarish iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga, yangi ish
o’rinlari yaratishga, sanoat va infratuzilmani rivojlantirishga, eksportni oshirishga
yordam beradi. Kelgusida mamlakatda iqtisodiy o’sishni yanada rag’batlantirish
uchun jamg’arma va investitsiyalarni to’g’ri yo’naltirish va ularning
samaradorligini oshirish zarur bo’ladi. 5
2.3. O’zbekiston Respublikasida investitsion siyosat va uning iqtisodiy
o’sishga ta’siri
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so’ng iqtisodiy
islohotlar jarayonida investitsion siyosatga alohida e’tibor berildi. Chunki har
qanday rivojlanayotgan iqtisodiyotda, ayniqsa, transformatsiya bosqichida
investitsiyalar jalb qilish iqtisodiy barqarorlik va o’sish uchun asosiy vositalardan
biri hisoblanadi.
Investitsion siyosatning asosiy yo’nalishlari
O’zbekiston investitsion siyosati bir necha muhim yo’nalishlarga
asoslangan:
Yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish;
Xususiy sektorni qo’llab-quvvatlash, kichik va o’rta biznesga soliq va kredit
imtiyozlari berish;
Hududiy va tarmoqlararo muvozanatni ta’minlash uchun investitsiyalarni
mintaqaviy jihatdan muvofiqlashtirish;
Tashqi investitsiyalarni jalb etish va xorijiy investorlar uchun qulay biznes
muhitini yaratish.
5
A’zamxo‘jayev K. “Iqtisodiy o‘sish va investitsiyalar” – Toshkent: Universitet, 2019.
19

Ayniqsa, Prezident tomonidan 2017–2023-yillarda qabul qilingan qator
qaror va farmonlar orqali investitsiyaviy faoliyatni rag’batlantirishga doir chora-
tadbirlar kuchaydi. Masalan, "Investitsiyalarni boshqarish milliy agentligi" tashkil
qilindi, "Davlat-xususiy sheriklik to’g’risida"gi qonun qabul qilindi, shuningdek,
investorlarga erkin iqtisodiy zonalarda soliq va bojxona imtiyozlari taqdim etildi.
2023-yil yakunlariga ko’ra, O’zbekistonda jami investitsiyalar hajmi 370,3
trillion so’mni tashkil etgan bo’lsa, shundan 145,6 trillion so’mi to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarga to’g’ri keladi. Bu 2020-yilga nisbatan 22% o’sish
bo’lganini ko’rsatadi. Shuningdek:
2023-yilda 2700 dan ortiq yangi investitsiya loyihalari amalga oshirilgan;
130 mingdan ortiq yangi ish o’rinlari yaratilgan;
Investitsiyalarning 35% sanoat, 20% infratuzilma, 18% transport va
logistika, 10% energetika sohasiga to’g’ri kelgan.
Tashqi investitsiyalar va xalqaro hamkorlik
O’zbekiston xalqaro moliyaviy institutlar – Jahon banki, Yevropa tiklanish
va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki bilan faol hamkorlik qiladi. Ushbu
hamkorliklar doirasida yirik infratuzilma loyihalari moliyalashtirilmoqda (masalan,
“Toshkent-Samarqand” avtomagistralining rekonstruksiyasi, Farg’ona vodiysidagi
energetika loyihalari, va boshqalar).
Shuningdek, Xitoy, Rossiya, Turkiya, Koreya Respublikasi va BAA kabi
davlatlar O’zbekiston iqtisodiyotiga eng ko’p investitsiya kiritayotgan
mamlakatlardandir.
Samaradorlik va mavjud muammolar
Investitsion siyosat natijasida ko’plab ijobiy natijalar kuzatilmoqda:
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi ortmoqda;
20

Raqobatbardosh mahsulotlar eksporti kengaymoqda;
Iqtisodiy faollik oshmoqda.
Biroq ayrim muammolar ham saqlanib qolmoqda:
Investitsiyalarning ayrim mintaqalarda notekis taqsimlanishi;
Byurokratik to’siqlar va ruxsatnomalarning ko’pligi;
Ba’zan loyihalarning kechikishi yoki moliyalashtirilmay qolishi.
O’zbekistonning investitsion siyosati iqtisodiy o’sishni jadallashtirishga
xizmat qilmoqda. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar, davlat-xususiy sheriklik
asosida olib borilayotgan yirik loyihalar mamlakatda sanoatni modernizatsiya
qilish, ish o’rinlari yaratish, infratuzilmani rivojlantirish va eksport salohiyatini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Kelgusida investitsion siyosatni yanada
takomillashtirish, investorlar uchun shaffof va barqaror huquqiy muhit yaratish
ustuvor yo’nalish bo’lib qoladi.
2.3. O’zbekiston Respublikasida investitsion siyosat va uning iqtisodiy
o’sishga ta’siri
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so’ng iqtisodiy
islohotlar jarayonida investitsion siyosatga alohida e’tibor berildi. Chunki har
qanday rivojlanayotgan iqtisodiyotda, ayniqsa, transformatsiya bosqichida
investitsiyalar jalb qilish iqtisodiy barqarorlik va o’sish uchun asosiy vositalardan
biri hisoblanadi.
Investitsion siyosatning asosiy yo’nalishlari
O’zbekiston investitsion siyosati bir necha muhim yo’nalishlarga
asoslangan:
21

Yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish;
Xususiy sektorni qo’llab-quvvatlash, kichik va o’rta biznesga soliq va kredit
imtiyozlari berish;
Hududiy va tarmoqlararo muvozanatni ta’minlash uchun investitsiyalarni
mintaqaviy jihatdan muvofiqlashtirish;
Tashqi investitsiyalarni jalb etish va xorijiy investorlar uchun qulay biznes
muhitini yaratish.
Ayniqsa, Prezident tomonidan 2017–2023-yillarda qabul qilingan qator
qaror va farmonlar orqali investitsiyaviy faoliyatni rag’batlantirishga doir chora-
tadbirlar kuchaydi. Masalan, "Investitsiyalarni boshqarish milliy agentligi" tashkil
qilindi, "Davlat-xususiy sheriklik to’g’risida"gi qonun qabul qilindi, shuningdek,
investorlarga erkin iqtisodiy zonalarda soliq va bojxona imtiyozlari taqdim etildi.
2023-yil yakunlariga ko’ra, O’zbekistonda jami investitsiyalar hajmi 370,3
trillion so’mni tashkil etgan bo’lsa, shundan 145,6 trillion so’mi to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarga to’g’ri keladi. Bu 2020-yilga nisbatan 22% o’sish
bo’lganini ko’rsatadi. Shuningdek:
2023-yilda 2700 dan ortiq yangi investitsiya loyihalari amalga oshirilgan;
130 mingdan ortiq yangi ish o’rinlari yaratilgan;
Investitsiyalarning 35% sanoat, 20% infratuzilma, 18% transport va
logistika, 10% energetika sohasiga to’g’ri kelgan.
Tashqi investitsiyalar va xalqaro hamkorlik
O’zbekiston xalqaro moliyaviy institutlar – Jahon banki, Yevropa tiklanish
va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki bilan faol hamkorlik qiladi. Ushbu
hamkorliklar doirasida yirik infratuzilma loyihalari moliyalashtirilmoqda (masalan,
22

“Toshkent-Samarqand” avtomagistralining rekonstruksiyasi, Farg’ona vodiysidagi
energetika loyihalari, va boshqalar).
Shuningdek, Xitoy, Rossiya, Turkiya, Koreya Respublikasi va BAA kabi
davlatlar O’zbekiston iqtisodiyotiga eng ko’p investitsiya kiritayotgan
mamlakatlardandir.
O’zbekistonning investitsion siyosati iqtisodiy o’sishni jadallashtirishga
xizmat qilmoqda. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar, davlat-xususiy sheriklik
asosida olib borilayotgan yirik loyihalar mamlakatda sanoatni modernizatsiya
qilish, ish o’rinlari yaratish, infratuzilmani rivojlantirish va eksport salohiyatini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Kelgusida investitsion siyosatni yanada
takomillashtirish, investorlar uchun shaffof va barqaror huquqiy muhit yaratish
ustuvor yo’nalish bo’lib qoladi. 6
6
Abdurahmonov Q.X. “Makroiqtisodiyot” – Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2020.
23

III BOB. IQTISODIY O’SISHNING TA’MINLANISHIDA JAMG’ARMA VA
INVESTITSIYALARNING SAMARADORLIGINI OSHIRISH
YO’NALISHLARI
3.1. Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini
baholash mezonlari
Jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga ta’sirini tahlil qilishda
ularning samaradorligini baholash muhim ahamiyatga ega. Bu baholash
investitsiya qarorlarining to’g’ri qabul qilinishiga, ularning natijadorligiga va
umumiy iqtisodiy rivojlanishga qanday hissa qo’shayotganini aniqlash imkonini
beradi.
Samaradorlik mezonlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1. Kapital qo’yilmalarning rentabelligi (ROI - Return on Investment) –
investitsiyadan olinadigan foyda darajasini ko’rsatadi. Bu ko’rsatkich orqali
kiritilgan har bir sarmoyaning qay darajada foyda keltirganini aniqlash mumkin.
2. Iqtisodiy qo’shilgan qiymat (EVA - Economic Value Added) –
investitsiya evaziga yaratilgan sof iqtisodiy qiymatni anglatadi. Ya’ni investitsiya
amalga oshirilganidan keyin kompaniya yoki loyiha qancha real foyda keltirganini
baholashga imkon beradi.
3. Sarmoyaning qoplanish muddati (Payback Period) – sarmoya qancha
muddatda o’zini qoplaydi, degan savolga javob beradi. Bu mezon investorlar
uchun investitsiya tavakkalchiligini baholashda muhim rol o’ynaydi.
24

4. Sof joriy qiymat (NPV - Net Present Value) va ichki foyda normasi (IRR -
Internal Rate of Return) – loyihaning rentabelligini bashorat qilish uchun
qo’llaniladi. NPV musbat bo’lsa, loyiha iqtisodiy jihatdan maqbul deb hisoblanadi.
5. Ishlab chiqarish hajmining ortishi – investitsiya natijasida sanoat yoki
xizmatlar sohasidagi ishlab chiqarish hajmi qanchalik o’zgarganligi.
6. Yaratilgan yangi ish o’rinlari soni – ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlikning
muhim ko’rsatkichi. Investitsiya loyihalarining ijobiy natijasi sifatida ish
o’rinlarining ko’payishi iqtisodiy o’sishga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Investitsiyalar,
sanoat va savdo vazirligining 2023-yilgi hisobotida aytilishicha:
2023-yilda amalga oshirilgan 2700 dan ortiq loyihalarning 64 foizi 2-3 yil
ichida o’z sarmoyasini to’liq qoplaydi;
Eng yuqori ROI ko’rsatkichi sanoat va transport sohalarida qayd etilgan –
o’rtacha 17-21% atrofida;
Yillik IRR ko’rsatkichi eng yirik infratuzilma loyihalarida 14-16%ni tashkil
qilgan;
Har bir 1 mlrd so’mlik investitsiya o’rtacha 5-7 ta doimiy ish o’rni yaratgan.
Xulosa sifatida, jamg’arma va investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini
tahlil qilish nafaqat ularning moliyaviy foydasini aniqlash, balki resurslar
taqsimotining oqilona ekanligini, ularning mamlakat iqtisodiy barqarorligiga va
ijtimoiy farovonlikka qo’shayotgan hissasini baholash imkonini beradi. Bu esa
investitsion siyosatning ustuvor yo’nalishlarini belgilashda muhim omil bo’lib
xizmat qiladi.
25

3.2. O’zbekistonda jamg’arma va investitsiyalar samaradorligini
oshirish strategiyalari
O’zbekiston iqtisodiyotida barqaror o’sishga erishish, investitsiyaviy
muhitni takomillashtirish va ichki resurslarni safarbar etish borasida jamg’arma va
investitsiyalar samaradorligini oshirish dolzarb vazifalardan biridir. Mamlakatda
amalga oshirilayotgan islohotlar, yangi strategiyalar va iqtisodiy siyosat jamg’arma
va investitsiyalarni iqtisodiy rivojlanishning asosiy drayveriga aylantirishga
qaratilgan.
Jamg’arma va investitsiyalar samaradorligini oshirish bo’yicha asosiy
strategiyalar quyidagilardan iborat:
1. Moliya bozorlarini rivojlantirish
Samarali moliya bozorlarisiz jamg’arma resurslarining to’plangan
salohiyatini investitsiyaviy faoliyatga jalb qilish imkoni bo’lmaydi. Shu sababli,
O’zbekistonda bank tizimi va fond bozorining liberallashuvi, tijorat banklarining
kreditlash salohiyatini oshirish, istiqbolli investitsion loyihalarga kreditlar berish
tizimini takomillashtirish ustuvor yo’nalishdir.
2. Xususiy sektorni rag’batlantirish
Investitsiyalar oqimini ko’paytirish uchun davlatning ishtirokini kamaytirish
va xususiy tadbirkorlik subyektlariga qulay sharoit yaratish zarur. Buning uchun
quyidagi chora-tadbirlar ko’rilmoqda:
davlat aktivlarini xususiylashtirish jarayonining tezlashtirilishi;
xususiy investorlar uchun soliq imtiyozlari;
davlat-xususiy sheriklik mexanizmlarining keng qo’llanilishi.
3. Institutsional islohotlar
26

Investitsiyalarni himoya qilish, sud-huquq tizimining mustaqilligini
ta’minlash, shartnomalarning ijrosini kafolatlash ham jamg’arma va
investitsiyalarning samaradorligini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Shu boisdan:
investorlar huquqlarini himoya qiluvchi maxsus institutlar (masalan,
Investitsiya himoyasi agentligi);
nizolarni hal qiluvchi arbitraj mexanizmlarining joriy etilishi;
xalqaro reytinglarda mamlakat pozitsiyasini yaxshilash bo’yicha chora-
tadbirlar ko’rilmoqda.
4. Ichki jamg’armalarni safarbar qilish
Aholi va yirik kompaniyalar jamg’armalarini iqtisodiy aylanmaga jalb etish
orqali iqtisodiy o’sishni jadallashtirish mumkin. Bu yo’nalishda quyidagilar
amalga oshirilmoqda:
bank omonatlari bo’yicha foiz stavkalarining oshirilishi;
soliqdan ozod jamg’arma mahsulotlarining taklifi (masalan, pensiya
jamg’armalari, investitsiya fondlari);
moliyaviy savodxonlikni oshirish bo’yicha keng ko’lamli dasturlar.
5. Hududiy investitsion siyosatni kuchaytirish
Har bir hududning iqtisodiy salohiyatini inobatga olgan holda, maqsadli
investitsiyaviy strategiyalar ishlab chiqilmoqda. Masalan:
Qoraqalpog’iston Respublikasida ekologik toza texnologiyalarga
yo’naltirilgan investitsiyalar;
Farg’ona vodiysida qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat sanoatiga sarmoya jalb
qilish.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2024-yil yakuni bo’yicha O’zbekiston yalpi
ichki mahsulotining (YaIM) 32,5% investitsiyalar hissasiga to’g’ri kelgan.
27

Xususan, xususiy sektor investitsiyalari hajmi 21% ga, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalar hajmi esa 15,8 mlrd AQSh dollariga yetgan. Ichki jamg’armalar
hajmi esa 2023-yilga nisbatan 11% o’sdi.
Xulosa o’rnida, O’zbekistonda jamg’arma va investitsiyalar samaradorligini
oshirish yo’nalishlari milliy iqtisodiy siyosatning markazida turibdi. Davlat
tomonidan yaratilayotgan qulay muhit, islohotlarning bosqichma-bosqich amalga
oshirilishi, investorlar uchun kafolatlarning kuchaytirilishi natijasida yaqin yillarda
bu sohada sezilarli ijobiy o’zgarishlar kutilmoqda.
3.3. Iqtisodiy o’sishni ta’minlashda investitsiyaviy muhitning roli
Iqtisodiy o’sishning barqaror va izchil davom etishi ko’p jihatdan
mamlakatdagi investitsiyaviy muhitga bog’liq. Investitsiyaviy muhit – bu
investorlar uchun yaratilgan huquqiy, iqtisodiy, siyosiy va institutsional sharoitlar
majmuasidir. U ichki va tashqi sarmoyadorlar uchun ishonchli, barqaror va qulay
shart-sharoitlarni ta’minlasa, iqtisodiyotga ko’proq investitsiyalar oqimi kirib
keladi. Bu esa o’z navbatida ishlab chiqarish hajmining kengayishi, yangi ish
o’rinlarining yaratilishi, innovatsiyalar va ilg’or texnologiyalarning joriy etilishi
orqali umumiy iqtisodiy o’sishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Bugungi kunda O’zbekistonda investitsiyaviy muhitni yaxshilash davlat
iqtisodiy siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biridir. Jumladan, quyidagi
yo’nalishlarda sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda:
1. Qonunchilik bazasini takomillashtirish
O’zbekiston Respublikasi “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati
to’g’risida”gi Qonuni va unga oid boshqa normativ hujjatlar investorlar
28

huquqlarini himoya qilish, davlat kafolatlarini ta’minlash, litsenziya va ruxsatnoma
tartib-taomillarini soddalashtirishga xizmat qilmoqda.
2. Yagona investitsiyaviy portallar va raqamli tizimlarning joriy etilishi
Investitsiyaviy jarayonlarni tezlashtirish maqsadida “Invest Uzbekistan” kabi
yagona platformalar orqali investorlar kerakli ma’lumotlarga onlayn ravishda ega
bo’lishi, loyihalarni ro’yxatdan o’tkazishi va murojaat qilishi mumkin bo’ldi.
3. Davlat-xususiy sheriklik (DXSh) mexanizmlarining kengaytirilishi
Yirik infratuzilma loyihalari, sog’liqni saqlash, ta’lim, transport, kommunal
xizmatlar sohalarida DXSh asosida investitsiyalarni jalb qilish tajribasi
kengaymoqda. Bu esa xususiy sarmoyadorlarga ishonchli hamkorlik
imkoniyatlarini taqdim etadi.
4. Solih va raqobatbardosh soliq siyosati
So’nggi yillarda biznes yuritishdagi soliq yuki kamaytirilib,
soddalashtirilgan soliq tizimlari, imtiyozlar va preferensiyalar amaliyoti joriy
qilindi. Masalan, erkin iqtisodiy zonalardagi korxonalar uchun 10 yilgacha bo’lgan
muddatlarda soliqdan ozod qilish mexanizmi mavjud.
5. Hududiy investitsiyaviy raqobatni rivojlantirish
Har bir viloyat va tuman o’z investitsiyaviy salohiyatiga ega. Shu sababli,
hududlar o’rtasida raqobatli investitsion loyihalar ilgari surilib, ularga xorijiy
investorlar jalb qilinmoqda. Jumladan, Andijon, Farg’ona, Toshkent viloyatlarida
sanoat zonalari va texnoparklar faoliyat yuritmoqda.
6. Investitsiyalarning ochiqligi va shaffofligini oshirish
Jahon bankining “Doing Business” reytinglarida yuqori o’rinlarni egallash
maqsadida investitsion jarayonlarda korrupsiya xavfini kamaytirish, davlat
29

xarajatlarini shaffof qilish, investorlar bilan halol munosabatlar o’rnatish bo’yicha
tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2023-yilda O’zbekistonga jalb qilingan
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmi 15,8 mlrd AQSh dollarini tashkil
etgan. Bu ko’rsatkich 2017-yilga nisbatan 3 barobar oshgan. Bundan tashqari,
Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg’armasining prognozlariga ko’ra, yaqin
yillarda mamlakatda YIMning o’sish sur’ati o’rtacha 5,5–6% atrofida bo’ladi, bu
esa investitsiyaviy muhitning ijobiy o’zgarayotganidan dalolat beradi.
Xulosa qilib aytganda, investitsiyaviy muhitni yaxshilash – bu nafaqat
xorijiy va ichki sarmoyalarni ko’paytirish, balki mamlakat iqtisodiyotining
barqarorligi, raqobatbardoshligi va uzoq muddatli rivojlanishiga zamin yaratish
vositasidir. Shu sababli bu yo’nalishda islohotlarni davom ettirish O’zbekistonning
ustuvor strategik vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. 7
7
Abdullayev O. “Investitsiya faoliyati asoslari” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2018.
30

XULOSA
Iqtisodiy o’sishni ta’minlashda jamg’arma va investitsiyalarning tutgan o’rni
beqiyosdir. Mamlakatning iqtisodiy barqarorligi, sanoatlashuv darajasi,
infratuzilmasining rivojlanishi, yangi ish o’rinlarining yaratilishi va aholi
farovonligining oshishi – bularning barchasi investitsiyalar va jamg’armalarning
miqdori hamda samaradorligiga chambarchas bog’liq.
Kurs ishida olib borilgan tahlillar shuni ko’rsatdiki, jamg’arma – bu
investitsiyalarning manbayi, investitsiyalar esa iqtisodiy o’sishning lokomotivi
hisoblanadi. Ichki va tashqi investitsiyalarni rag’batlantirish, ularni muhim
sohalarga yo’naltirish orqali iqtisodiyotning tarkibiy jihatdan o’zgarishiga,
innovatsion rivojlanishiga va eksport salohiyatining ortishiga erishish mumkin.
O’zbekistonda olib borilayotgan islohotlar natijasida investitsiyaviy muhit
tobora yaxshilanmoqda. Yalpi kapital qo’yilmalar hajmi ortmoqda, xususiy sektor
faol ishtirok etmoqda, davlat-xususiy sheriklik loyihalari kengaymoqda. Bundan
tashqari, jamg’arma darajasini oshirish, moliyaviy savodxonlikni rivojlantirish,
aholini uzoq muddatli kapital to’plashga jalb qilish borasida ham ijobiy siljishlar
kuzatilmoqda.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, har qanday investitsiyaviy siyosatning
muvaffaqiyati – bu barqaror siyosiy muhit, ishonchli moliyaviy tizim,
korrupsiyadan holi boshqaruv va qonun ustuvorligiga bog’liq. Mamlakatda ushbu
omillar bo’yicha ijobiy muhit shakllanayotganligi iqtisodiy o’sish sur’atlarining
kelgusi yillarda yanada oshishiga zamin yaratmoqda.
31

Xulosa qilib aytganda, jamg’arma va investitsiyalarni to’g’ri boshqarish,
ularni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo’naltirish orqali O’zbekiston barqaror
iqtisodiy taraqqiyot sari ishonch bilan odimlamoqda. Shu boisdan bu yo’nalishda
chuqur ilmiy-amaliy yondashuvga asoslangan siyosat yuritish dolzarb ahamiyat
kasb etadi.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
1. Abdullayev O. “Investitsiya faoliyati asoslari” – Toshkent: Iqtisodiyot,
2018.
2. Abdurahmonov Q.X. “Makroiqtisodiyot” – Toshkent: “IQTISOD-
MOLIYA”, 2020.
3. A’zamxo’jayev K. “Iqtisodiy o’sish va investitsiyalar” – Toshkent:
Universitet, 2019.
4. Bekmurodov A.A. “Moliyaviy menejment” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2017.
5. G’ulomov S.S. “Iqtisodiy o’sish nazariyalari” – Toshkent: Fan, 2016.
6. Jo’raev M. “Investitsiyalar va ularning samaradorligini baholash” –
Toshkent: 2018.
7. Karimov I.A. “O’zbekiston kelajagi buyuk davlat” – Toshkent:
O’zbekiston, 1999.
8. Karimova D. “Jamg’arma institutlari va moliyaviy barqarorlik” –
Toshkent, 2021.
9. Komilov N. “Milliy iqtisodiyotda investitsiyaviy siyosat” – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2020.
10. Maxmudov N.M. “Investitsion loyihalarni baholash” – Toshkent: Fan,
2015.
11. Moliya vazirligi statistik byulletenlari – Toshkent, 2022–2023.
12. Norqulov B.B. “Iqtisodiyot nazariyasi” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
13. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari (2016–
2024 yillar).
33

14. Qudratov A. “Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish omillari” – Toshkent:
Akademiya, 2022.
15. To’xtasimov S. “Jamg’arma va investitsion jarayonlar” – Toshkent:
2019.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1. Soliyev A., Akramov B. “Investitsiyalar iqtisodiyotda” – Toshkent: 2020.
2. Umumiy iqtisodiyot darsliklari va o’quv qo’llanmalar (TDIU nashrlari).
3. Xalqaro iqtisodiyot darsliklari (World Bank, IMF ma’lumotlariga
asoslangan).
Internet manbalari:
1. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
rasmiy sayti.
2. www.lex.uz – Qonunchilik hujjatlari milliy bazasi.
3. www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti.
4. www.invest.gov.uz – O’zbekiston investitsiya portali.
5. www.worldbank.org – Jahon banki rasmiy sayti.
6. www.imf.org – Xalqaro valyuta jamg’armasi rasmiy sayti.
7. www.economy.gov.uz – Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy portali.
34

Iqtisodiy o’sishni rag’batlantirishda jamg’arma va investitsiyalarning roli

Купить