Iqtisodiy oʻsishning Xarrod Domar modeli kurs ishi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	1.6MB
Покупки	3
Дата загрузки	23 Май 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Komronbek Fayziyev

Дата регистрации 11 Апрель 2024

23 Продаж

Iqtisodiy oʻsishning Xarrod Domar modeli kurs ishi

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“MAKROIQTISODIYOT”
fanidan
I QTISODIY O`SISHNING D OMA R VA X ARROD
MODELINING AHAMIYATI
mavzusida
KURS ISHI
«Himoyadan o’tdi»
Baholandi
__________________
«____» _____________ 2024 г .
Qabul qildi:
__________________________
__________________________ Bajardi:
II kurs, 43-22 guruh talabasi
Aliqulov Abduvali
Ilmiy raxbar:
i.f.n., dot. G.R.Mahmudova

2MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 3
I BOB. IQTISODIY O`SISHDA DOMAR VA XARRODLARNING NEOKLASSIK MODELI
TAHLILI .......................................................................................................................................... 5
1.1.Iqtisodiy o’sish faninig mazmun mohiyati va vazifalari ........................................................... 5
1.2.Domar va Xarrodlarning neokeynchilik modellarining mazmuni. Y.Domarning
neokeynschilik o‘sish modellari .................................................................................................... 10
II BOB RIVOJLANGAN MAMLAKATLARDA IQTISODIY O`SISH TAHLILI .................... 19
2.1 Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o`sish va jahon tajribasi ............................................... 19
XULOSA ....................................................................................................................................... 30

3 K IRISH
Kurs ishning dolzarbligi .Iqtisodiy o’sish mamlakatda tovarlar ishlab
chiqarish va xizmatlar yaratish hajmining oldingi yillarga nisbatan ko‘paygan
miqdordir.Iqtisodiy o‘sishni ta’minlash har qanday mamlakat iqtisodiy siyosatining
asosiy maqsadi hisoblanadi.Yildan-yilga aholining ko‘payishi, aholining
ehtiyojlarining mutassil ortib borishi iqtisodiy o‘sishni oshishiga sabab bo’ladi.
Iqtisodiy o‘sish aholi turmush darajasini oshirishga, xalq farovonligini
ta’minlashga xizmat qiladi.
Iqtisodiy o‘sish negizida iqtisodiyotdagi yetakchi tarmoqlarning rivojlanishi
turadi. Iqtisodiy o‘sish ishlab chiqarishning ilg‘or infratuzilmasiga, yuqori mehnat
unumdorligi darajasiga, ichki va tashqi bozorda talab katta bo‘lgan raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarishga, mahsulotni qulay bozorlarda sotishga tayanadi.
Boshqacha aytganda, iqtisodiy o‘sish mahsulot ishlab chiqarishning real hajmini
muttasil ko‘paytirib borish va ayni paytda jamiyat taraqqiyotida texnologik,
iqtisodiy va ijtimoiy tavsiflarning yaxshilanib borishini anglatadi.
Kurs ishning maqsadi .Iqtisodiy o‘sish neokeynschilik modelining mohiyati
haqida,modellari qurishda uning mualliflari muvozanatlashgan iqtisodiy o‘sishning
hal quluvchi sharti yalpi talabning oshishi ekanligini yoritish,modellardan
foydalanib iqtisodiy samaradorlikka erishish,ishlab chiqarishda ushbu modellarni
tahlil qilish ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishning vazifalari .Mustaqil ishning maqsadidan k е lib chiqqan holda
quyidagi vazifalar b е lgilab olingan:
· Iqtisodiy o‘sishning neokeyschilik modellini ilk bor, kelib chiqishi amerikalik
iqtisodchi Domar va ingliz iqtisodchisi R. Xarrod tomonidan shakllantirishini
iqtisodiy zarurligi va ahamiyatini ochib b е rish;
· Iqtisodiy o‘sishda Domar modeli. Y. Domaming modeli keynschilik an’analariga
xosligi va keynschilik fundamentiga asoslanganini yoritib berish modeliga
o‘xshaydi, biroq uning o‘ziga xos xususiyatlari borligi haqida.
· Y.Domar modeli investitsiyalaming yalpi talabni kengaytirish va ishlab
chiqarish quvvatlarining vaqt oralig‘ida ko‘payishdagi ikki xil rolini tahlil qilish.

4· R. Xarrod modelining maqsadi esa iqtisodiyot o‘sishining trayektoriyasini
o‘rganish hisoblanadi.Shuning uchun uning asosini akselerator nazariyasi tashkil
etib, u investitsiyalar o‘sishini bunga sabab bo‘lgan daromad o‘sishiga nisbatini
aniqlash imkonini tahlil qilish.
· Shunday qilib Domar modeli investitsiyalar doimiy o‘sishi lozim bo‘lgan
sur’atni aniqlash imkonini beradi.Bu sur’at milliy daromadda jamg‘armalar ulushi
va investitsiyalami o‘rta samaradorligi bilan to‘g‘ri bog‘lashdan iborat.
Kurs ishning ob' е kti . Mustaqil ishning ob' е kti sifatida “YE.Domar va
R.Xarrodlarning neoklassik modeli” tanlab olinib, ushbu modelning samaradorligi
bo'yicha tahlillar olib borilgan.
Kurs ishning ilmiy va amaliy ahamiyati : Mustaqil ishning ilmiy ahamiyati
shundaki, ushbu modelning iqtisodiy sharoitlarida ishlab chiqarish va sanoat
korxonalarida jalb qilishning samaradorligi oshirishni takomillashtirib borish
muhim ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishning tuzilishi va hajmi . Mustaqil ish 35b е tdan iborat bo'lib,
kirish, bitta bob, xulosa va takliflar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan
iborat. I bobda

5I BOB. IQTISODIY O`SISHDA DOMAR VA XARRODLARNING
NEOKLASSIK MODELI TAHLILI
1.1.Iqtisodiy o’sish faninig mazmun mohiyati va vazifalari
Iqtisodiy o‘sish-ishlab chiqarishni takomillashtirish, iqtisodiyotda progressiv
o‘zgarishlar va qayta qurishlarning muhim shart-sharoitidir.U taraqqiyotning
ajralmas qismi, ijtimoiy rivojlanishning asosini tashkil qiladi.Iqtisodiy o‘sish-
aholining moddiy faravonligini oshirish vositasi hisoblanadi.Shu sababli u davlat
iqtisodiy siyosatining negizi bo‘lib qoladi.Iqtisodiy o‘sish nafaqat ishlab chiqarish,
balki taqsimot munosabatlarini takomillashtirish, mehnat resurslarining bandligini
ta’minlash, investitsion faollikni oshirish va pirovard natijada davlat budjeti
daromadlarining ko‘payib borishini ta’minlash manbai hisoblanadi. 1
U ko‘pgina
ichki va xalqaro darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy muammolami muvaffaqiyatli hal
etish imkonini beradi.Iqtisodiy o‘sish mamlakat aholisining turmush darajasini
oshirishga, ekologiya, mudofaa muammolarini hal etishga imkoniyat yaratadi.
Iqtisodiy o‘sish-to‘liq bandlik bilan mujassamlashgan ishlab chiqarish real
hajmining uzoq muddat mobaynida o‘sishidir.Iqtisodiy o‘sish YAIM, davlat
iqtisodiy qudrati va insonlar farovonligining o‘sishida o‘z ifodasini topadi.
Shuningdek, iqtisodiy o‘sish bevosita yalpi milliy mahsulot miqdorining mutlaq va
aholi jon boshiga hamda iqtisodiy resurs xarajatlari birligi hisobiga ko‘payishi
hamda sifatning yaxshilanishida va tarkibining takomillashuvida ham
ifodalanadi.Iqtisodiy o‘sish-mamlakatda tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar
yaratish hajmining oldingi yillarga nisbatan ko‘paygan miqdorda takrorlanishi.
Iqtisodiy o‘sishni ta’minlash har qanday mamlakat iqtisodiy siyosatining asosiy
maqsadi hisoblanadi.Yildan yilga aholi sonining ko‘payishi, kishilar
ehtiyojlarining mutassil ortib borishi iqtisodiy o‘sishni shart qilib qo‘yuvchi asosiy
sabablardandir.Iqtisodiy o‘sish aholi turmush darajasini
oshirishga, xalq farovonligini ta’minlashga xizmat qiladi.Iqtisodiy o‘sishni
aniqlash va hisoblashda mamlakat Iqtisodiy taraqqiyotining eng umumiy
1
O‘zbekiston Respublikasi «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonuni-2022-yil.

6ko‘rsatkichi bo‘lgan yalpi ichki mahsulot asos bo‘lib xizmat qiladi va iqtisodiy
o‘sishning muayyan davr mobaynida real YaIM hajmining ijobiy tomonga
o‘zgarishini ko‘rsatadi.Iqtisodiy o‘sish sur’atlari YaIM o‘sish sur’atlarida o‘z
aksini topadi.Iqtisodiy o‘sish mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishining umumiy
holatini ifodalaydi. Iqtisodiy o‘sish zamiridagi zamonaviy iqtisodiy nazariyada
odatda tabiiy ahamiyatga ega ishlab chiqarish hajmining real tushib ketishi va
qisqa muddatli ravnaqi emas, balki uzoq muddatli vaqt oralig‘idagi ishlab
chiqaruvchi kuchlar rivojlanishiga bog’liq ishlab chiqarish real hajmi tabiiy
darajasining uzoq muddatli o‘zgarishi tushuniladi. (1.1.1-rasm)
1.1.1-rasm.Iqtisodiy o`sish omillari 2
Ekstensiv iqtisodiy o‘sish- Ishlab chiqarishning mavjud texnikaviy asosi
saqlanib dolgan holda iqtisodiy resurslar miqdorini ko‘paytirib borish orqadi
erishiladi.Aytaylik, mahsulot ishlab chiqarishni ikki xissa ko‘paytirish uchun
mavjud korxonalar bilan bir qatorda o‘rnatilgan uskunalarning quvvati, miqdori va
sifati, ishchi kuchining soni va malaka tarkibi bo‘yicha huddi o‘shancha
2
www.strategy.uz

7korxonalar ko‘riladi.Ekstensiv rivojlanishda, agar u sof holda amalga oshirilsa,
ishlab chiqarish samaradorligi o‘zgarmay qoladi.
Intensiv iqtisodiy o‘sish . Sharoitida mahsulot chiqarish miqyoslarini
kengaytirishga ishlab chiqarish omillarini sifat jihatidan takomillashtirish: yanada
progressiv ishlab chiqarish vositalarini va yangi texnikani qo‘llash, ishchi kuchi
malakasini oshirish, shuningdek, mavjud ishlab chiqarish salohiyatidan yaxshiroq
foydalanish yo‘li bilan erishiladi.Intensiv yo‘l ishlab chiqarishga jalb etilgan
resurslarning har bir birligidan olinadigan samaraning, pirovard mahsulot
miqdorining o‘sishida, mahsulot sifatining yaxshilanishida o‘z ifodasini
topadi.Bunda mahsulot ishlab chiqarishni ikki xissa oshirishga ishlab turgan
korxonalarni rekonstruksiya qilish va texnika bilan qayta qurollantirish mavjud
resurslardan yaxshiroq foydalanish hisobiga erishish mumkin.Real hayotda
ekstensiv va intensiv omillar sof holda mavjud bo‘lmaydi, balki muayyan
uyg‘unlikka, bir-biri bilan qo‘shilgan tarzda ro‘y beradi.Shu sababli ustuvor
ekstensiv va ustuvor intensiv iqtisodiy o‘sish turlari tahlil qilinadi.Iqtisodiyotda
iqtisodiy o‘sishning yuzaga kelishi shakllari izohida ikki asosiy yondashuv
mavjud. Ulardan keng tarqalgani iqtisodiy o‘sishni YAIM (MD) real hajmi o‘sish
sur’ati yoki bu ko‘rsatkichlami aholi ehtiyoji hisobida oshirish sur’ati bilan
o‘lchanadigan aniq vaqtda milliy iqtisodiyot rivojlanishining jami tavsifi bilan
tushunish hisoblanadi.
Iqtisodiy o‘sishni hisoblashning u yoki bu uslubini qo‘llash zarurati, odatda
tadqiqot masalalari bilan bog‘liq. Iqtisodiy o‘sishni hisoblashning birinchi usuli,
odatda, mamlakatning iqtisodiy salohiyati kengayish sur’atlarini baholashda
qo‘llaniladi, ikkinchisidan esa aholining qulay sharoiti dinamikasi tahlilida yoki
turli hududlar va mamlakatlarning hayotiylik darajasinisolishtirishda foydalaniladi.
Hozirgi vaqtda o‘sish nazariyasida ikkinchi hisoblash usuli afzal deb
qaraladi.Iqtisodiy o‘sishni ishlab chiqarish real hajmining oshish sur’atlari nuqtai
nazaridan qarab chiqishda, odatda (aniq va noaniq shaklda) iqtisodiyotda chuqur

8tuzilmaviy va institutsional o‘zgarishlari yuz bermasligi taxmin qilinadi. Ishlab
chiqarish tuzilmasi va institutsional muhit murakkab va o‘zgarmas hisoblanadi.
Bunday rivojlanish xarakteri tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirda balanslangan va
yaxlitlik xususiyatiga ega bo‘lgan iqtisodiy tizimdir.Iqtisodiy o‘sish-iqtisodiyot
rivojlanishining tashkiliy elementi sifatida qaraladi. U bir tomondan
rivojlanishning siklik xarakterini ifodalaydi, ikkinchi tomondan o‘zi pasayish va
depressiya davrlariga tayyorlovchi o‘zgarishlar natijasi hisoblanadi. Shuning uchun
asosiy e’tibor iqtisodiy o‘sish sur’atlariga emas, balki iqtisodiyotdagi global
o‘zgarishlar, barqaror tendensiya va qonunchiliklar va ulaming yangi sifat
o‘zgarishlariga qaratiladi.Iqtisodiy o‘sish deganda, odamlaming talab - ehtiyojini
qondirish uchun zarur bo‘lgan moddiy mahsulot va xizmatlami, ya’ni barcha noz -
ne’matlami ishlab chiqarishning ko‘payib borishi tushuniladi.Iqtisodiy o‘sish
nafaqat iste’mol buyumlari, balki ishlab chiqarish vositalari, ya’ni resurslarni ham
ko‘plab ishlab chiqarishini anglatadi, chunki o‘sish jamiyat a’zolarining joriy
iste’molini qondirish bilan cheklanmay, kelajakda ishlab chiqarishni rivojlantirish
orqali bo‘lg‘usi iste’molni qondirishni ham mo'ljallaydi. Ishlab chiqarish faoliyati
jamiyat hayotining birlamchi asosi bo‘lganidan iqtisodidan o‘sish ijtimoiy
taraqqiyot uchun moddiy zamin yaratib beradi.Jamiyatdagi chuqur va sifatli
o‘zgarishlar iqtisodiy o‘sish sur’atlariga qarab yuz beradi. Hozirgi bosqichda
jamiyat hayotidagi shiddatli o‘zgarishlar barqaror o‘sish natijasidir. Iqtisodiy
o‘sish jamiyatdagi ishlab chiqarish hajmini yoki aholi jon boshiga yaratilgan
mahsulotlar va xizmatlar hajmini ortib borishi bilan o‘lchanadi. Uni albatta real
yalpi milliy mahsulot yoki real milliy daromadning ko‘payishi ifoda etadi.
Iqtisodiy o‘sish va iqtisodiyot tarkibidagi o‘ zgarishlar. Iqtisodiy o‘sish
jarayoni jamiyatdagi bir qator miqdoriy va sifat jihatdagi o‘zgarishlar bilan
kuzatiladi. Sulardan birinchi navbatda iqtisodiyotning tarkibiy transformatsiyasini
alohida ko‘rsatish kerak.Iqtisodiy o‘sishni ko‘zlagan mamlakatlarda birinchi
navbatda qishloq xo‘jaligining milliy mahsulot va bandlikdagi ulushini kamayishi
bilan tavsiflanadi. Mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, AQSHda 1920-yilda ishchi

9kuchining 70 %i qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan, bu ulush 1941-yilga kelib 20
%dan kamni va 1987-yilga kelib atigi 3 %ni tashkil qilgan. Yaponiyada qishloq
xo‘jaligida band bo‘lgan ishchi kuchining ulushi 1879-yildagi 72%dan, 1930-
yillarga kelib 30 %gachani, 1980-yillaming oxirlarida 8%ni tashkil qilgan.
Belgiyada 1846-yilda qishloq xo‘jaligida ishchi kuchining 51% ishtirok etgan
bo‘lsa, 1947-yilda 12,5 %, 1970-yilda 7%ni tashkil qilgan.Ushbu ko‘rsatkichlar
iqtisodiy o‘sish nafaqat qishloq xo‘jaligining umumiy milliy ishlab chiqarishdagi
ulushi qisqarishi bilan, balki ushbu jarayonning tezlashuvi bilan ham kuzatiladi.
Agar, qishloqdagi band bo‘lganlaming ulushini 50%gacha kamaytirish uchun bir
necha yuz yilliklar talab qilinsa, ko‘pgana rivojlangan mamlakatlarda so‘nggi 100
yil ichida 40-50 %ga qisqarishi tarkibiy transformatsiyaning yuqori tezligidir.
Iqtisodiy o‘sish va rivojlanish . Yozef Shumpeter iqtisodiy o‘sish va
iqtisodiy rivojlanish o‘rtasidagi tafovutlami ko‘rsatib beradi. Buning ifodasi
sifatida u, o‘zining “Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” asarida pochta karetalari va
temir yoMlardan foydalanishni taqqoslagan holda, misol keltiradi.Y.Shumpeter
iqtisodiy o‘sishni miqdoriy o‘zgarishlar bir vaqtning o‘zida ayni bir xil tovar va
xizmatlami ishlab chiqarish va iste’mol qilishning o‘sishi, iqtisodiy rivojlanishni
esa, ishlab chiqarish, mahsulot va xizmatlar, boshqaruv, iqtisodiy faoliyat turlari va
hayot faoliyatining boshqa sohalaridagi yangiliklar va ijobiy sifat o‘zgarishlari
sifatida izohlaydi. Bir vaqtning o‘zida iqtisodiy o‘sish borasidagi tadqiqotlarda
“iqtisodiy o‘sish” va “iqtisodiy rivojlanish” tushunchalari o‘xshash qarashlar ham,
keng tarqalganligini inobatga olish zarur. Masalan, professor K.X, Oppenlender
o‘z fikrini quyidagicha shaklda ifoda etadi: “Biz o‘sish va rivojlanishni sinonimlar
sifatida tushunamiz.o’sish va rivojlanish o‘rtasidagi farqlanishlar
sun’iydir”.Iqtisodiy o‘sish muammolarini tadqiq qilayotgan tadqiqotchi olim uchun
iqtisodiy o‘sish va iqtisodiy rivojlanishning o‘zaro nisbati kabi jihatlami chetlab
o‘tish ancha mushkuldir. Ushbu tushunchalar aynan bir xil emas, ulaming
mazmun-mohiyati turlicha deb, hisoblovchilar fikriga qo‘shilamiz. Iqtisodiy o‘sish
haqida gapirar ekanmiz, hatto intuitiv tarzda ham iqtisodiy o‘sish salbiy boiishini,

10iqtisodiy rivojlanish uchun esa qandaydir bir ijobiy holat, oldinga qarab qandaydir
harakatlanish xosligini tasavvur etishimiz mumkin.Biroq buning o‘zi yetarli emas,
iqtisodiy o‘sish va iqtisodiy rivojlanishni tushunish borasidagi chalkashlikni
yo‘qotish uchun bir muncha aniq mezonlar zarur.
Iqtisodiy o‘sish sifati tushunchasi- bu ijobiy jarayonlaming ta’sir doirasini
kengaytirish salbiy jarayonlar ta’sirini kamaytirish asnosida yalpi ichki
mahsulotning jamiyat farovonligiga transformatsiyalanishi jarayon-larining amalga
oshish tavsifidir.Sifat me’zonlari-bu yalpi ichki mahsulotning farovonlik
ehtiyojlariga to’laligicha aylanish darajasidir.Shuni ta’kidlash muhimki, asosiy
narxlarda yalpi ishlab chiqarish tushunchasiga tayangan holda biz umumiy holatda
yalpi ichki mahsulotning jamiyat farovonligiga transformatsiyalanishining
quyidagi uchlamchi maqsadlarini shakllantirishimiz mumkin bo‘ladi:sarflangan
mehnat predmetlari va eskirgan ishlab chiqarish vositalari o‘rnini qoplash, turmush
darajasi va sifatini oshirish, davlat boshqaruvi idoralarining me’yorida faoliyat
ko‘rsatishini ta’minlash. Iqtisodiy o‘sish sifati mavzusi juda keng qamrovli mavzu
hisoblanadi. Bu borada mazkur mavzuni uni qamrab oluvchi barcha jihatlari bilan
birgalikda yoritishga harakat qilish, iqtisodiy o‘sish sifatining barcha qirralarini
ochib berish mazkur ilmiy-tadqiqot ishining ilmiy ahamiyatini yanada oshirishga
xizmat qiladi. Iqtisodiy o‘sish sifati kategoriyasi, biz tomonimizdan keltirib
o‘tilgan talqinga ko‘ra, ijobiy o‘zgarish sur’atlarini va shu bilan bir qatorda aks
o‘zgarish sur’atlarini aniqlashtirish va shu asnodaulaming o‘zaro ta’sirlashuvini
ko‘rsatish imkonini beradi. Iqtisodiy o‘sishning “sifati” tushunchasi ishlab
chiqarishning qisqarishi, atrof-muhitning ifloslanishi, ishchi kuchi sifatining
yomonlashishi kabi salbiy jarayonlar bilan bir qatorda turli ijobiy tavsifga ega
bo‘lgan vaziyatlami ham qarab chiqish imkonini beradi. 3
1.2 . Domar va Xarrodlarning neokeynchilik modellarining mazmuni.
Y.Domarning neokeynschilik o‘sish modellari
3
Pul, kredit va banklar. Darslik / A. A.Omonov, T.M. Qoraliyev. Soliq akademiyasi, Toshkent moliya
instituti. - Т.: «Iqtisod-Moliya», 2012.

11Iqtisodiy o‘sishning neokeyschilik modellini ilk bor, kelib chiqishi polshalik
bo‘lgan, amerikalik iqtisodchi Domar va ingliz iqtisodchisi R. Xarrod tomonidan
shakllantirilgan. Ular tomonidan olingan natijalar shunchalik bir-biriga yaqin ediki,
natijada fanda ular Xarrod-Domar modeli deb atala boshlandi.Biroq modellarda
o‘ziga xoslik borligi tufayli, ulaming har birini ko‘rib chiqamiz, xulosa qilishda esa
ulaming umumlashtiruvchi omillariga e’tibomi qaratish lozim boladi. Iqtisodiy
o‘sishning Y.Domar modeli.Ye.Domarning modelida quyidagi tenglik orqali
muvozanatning ta’minlanishi shart qilib qo‘yiladi:Shunday qilib, iqtisodiyotdagi
ishchi kuchining to‘la bandligini hamda ishlab chiqarish quvvatlarining to‘liq
ishlashini ta’minlovchi sof investitsiyalar yoki kapital qo‘yilmalarning o‘sish
sur’ati  x a ga teng bo‘lishi lozim. Agar iqtisodiyotdagi investitsiyalarning
potensial o‘rtacha samaradorligi 0,3 ga, jamg‘arishga bo‘lgan o‘rtacha moyillik 0,2
ga teng bo‘lsa, u holda investitsiyalarning o‘sish sur’ati 6% (0,3x0,2)x100%)ga
teng bo‘ladi. (1.2.1-rasm)
1.2.1-rasm. Bitta ishchiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarish (y) va talab
(c+i) 4
Xarrod-Domar modelining cheklanganligi uning dastlabki o’lchovlarida
berilgan. Ushbu modelda qo’llaniladigan Leontevning ishlab chiqarish funktsiyasi
ishlab chiqarish omillari – mehnat va kapitalni o’zaro almashtirish imkoni yo’qligi
4
www.cer.uz

12bilan xarakterlanadi, bu haqiqiy hayotdagi mos kelmaydi. Bundan tashqari mazkur
modeldagi barcha tarkibiy qismlar: daromad va kapital nisbati, iste’molga chekli
moyillik, ishchi kuchini o’sishi, mehnatni tejovchi texnika taraqqiyoti bir biriga
bog’liq emas, shuning uchun muvozonatli iqtisodiy o’sishga erishish ehtmoli nolga
teng. Shu sababdan ham Xarrod-Domar modeli “brtiva lezviyasi” modeli nomini
olgan. Bunda undagi tarkibiy qismlarning kam hajmdagi muvozanatsizligi butun
tizim muvozanatini buzib yuboradi.Y.Domaming modeli keynschilik an’analariga
xosligi va keynschilik fundamentiga asoslanganini aniqligini tan olgan, ammo shu
bilan birga keynschilik modelining investitsiyalar va iqtisodiy dinamikaga tegishli
qismiga o‘z hissasini qo‘shganligini ta’kidlab o‘tgan. Bu hissa o‘zi nimadan iborat
edi? Oldindan o‘matilganidek, J.Keyns tizimida daromadlaming shakllanishi
investitsiyalar funksiyasi hisoblanib, ular multiplikator samarasi orqali yalpi talab
va bandlikni oshiradi. Boshqacha qilib aytganda J.Keyns davlat xarajatlariga,
ayniqsa ulaming jamoat ishlarini amalga oshirish bilan bog‘liq qismiga (yo‘l,
ko‘prik va h.k.qurish) alohida e’tibor qaratganNega u ommaviy bozor mahsulotlari
ishlab chiqarishga, masalan avtomobillar, kir yuvish mashinalari yoki mebel ishlab
chiqarishga e’tibor qaratmagan? Chunki qayta ishlab chiqarish (samarasi) talabni
hosil qilish bozorga ortiqcha tovar massasini chiqarishdan ko‘ra muhim edi,
shuning uchun J. Keyns investitsiyalaming tovar taklifiga ta’sirini o‘z analizidan
qolgan ishlab chiqarish quvvatlari mavjudliginitahlil qilgan holda ham shunday
qildi. (yangi zavodlarga investitsiya qilishga mavjudlari turganda hojat yo‘q).
Aynan shu punktda Y. Domar, J. Keyns nazariyasiga aniqlik va qo‘shimcha kiritdi-
unda investitsiyalar nafaqat daromadlami shakllantirish balki quvvatlarni yaratish,
ishlab chiqarishni va tovarlar taklifini rivojlantirish omili hamdir.Bu orqali
Y.Domar investitsion jarayonning ikki xilligiga e’tibor qaratib, uning fikricha
milliy daromadning muvozanatli o‘sishmodeli mohiyati ham shundan
iborat.Boshqacha aytganda, u iqtisodiyotning muvozanatlashgan holatidan kelib
chiqqan, (ya’ni umumiy talabni ifodalovchi ishlab chiqarish quvvatlariga teng
bo‘lganda). Undan keyin Y.Domar quyidagi savolni qo‘ydi: Agar investitsiyalar
ishlab chiqarish quwatlarini oshirsa va shu bilan birga qo‘shimcha daromadlami

13shakllantirsa, unda daromad o‘sishi sur’ati ishlab chiqarish quvvatlari o‘sishi
sur’atlariga teng bo‘lishi uchun investitsiyalar qanday o‘sishi kerak? Bu savolga
javob berish uchun, Y. Domar uchta tenglamalar sistemasini tuzdi:
1)taklif tenglamasi;
2) talab tenglamasi;
3) taklif va talab tengligini ifodalovchi tenglama.
1.Taklif tenglamasi investitsiyalar hosil qiladigan ishlab chiqarish quvvatlari
o‘sishini ko'rsatadi. Yaratilgan ishlab chiqarish quvvatlari hisobiga olinadigan
ishlab chiqarish o‘sishini (o‘simini) A Q ni, umumiy kapital qo‘yilmalarini (I)
ulaming o‘rtacha unumdoligiga P ko‘paytmasi orqali aniqlash mumkin:
AQ=IB
Investitsiyalaming ishlab chiqarish rivojlanishiga ta’sirini xarakterlovchi ¥ belgisi
kapital qaytimi nomini oldi (ishchi kuchi bandligining oshishi, fan-texnika
taraqqiyoti, ishlab chiqarishni tashkil etishni mukammallashtirish va sh.k.).Bunda,
agar 1 mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarish uchun 4 mlrd. so‘m kapital kerak
bo‘lsa, unda ¥ uning ¼ qismini, yoki 25 % ini hosil qiladi . Demak, B=Q/I bo‘lib
bir birlik investitsiya yaratgan yangi mahsulot kattaligini ifodalaydi.
2.Talab tenglamasi qo‘shimcha quvvatlarini band qilish uchun talab qanchagacha
o‘sishi kerakligini ko‘rsatadi. Multiplikator nazariyasiga ko‘ra, jamg‘armaga
ixtiyoriy chegaraviy moyillik ¥ da.Milliy daromad o‘sishi- U qo'shimcha
investitsiyalar-I ning multiplikator ta’sirining natijasi hisobi.
Y=I*1/a
Bunda:1/a-multipilikator

14Agar Q=IB taklif tenglamasini Y=I talab tenglamasi bilan solishtirsak, unda
taklif tenglamasida umumiy investitsiyalar ishtirok etishini sezamiz, qachonki
talab tenglamasida-faqatgina oldingi davrga nisbatan investitsiyalaming o‘sishi
ishtirok etadi. Buning sababi shundaki, ishlab chiqarishning o‘sishi Q -umumiy
kapitalning unumdorligi bilan ta’minlanadi,daromadning o‘sishi Y esa-faqatgina
qo‘shimcha kapital qo‘yilmalarining multiplikator ta’siri bilan ta’minlanadi.
3.Daromadlar va ishlab chiqarish quvvatlari o‘sishi sur’atlarining muvozanat
tenglamasiga I*1/a=IB -bo‘Iganda erishiladi.Bu tenglama yechimi orqali quyidagi
natijaga ega bo’lamiz. I/I=aB -tenglamaning chap qismida investitsiyalaming yillik
o‘sish sur’ati turadi, u ishlab chiqarish quvvatlarining o‘sishi yordamida to‘liq
bandlikni ta’minlash uchun aB yillik sur’at bilan o‘sishi lozim. Shunday qilib
Domar modeli investitsiyalar doimiy o‘sishi lozim bo‘lgan sur’atni aniqlash
imkonini beradi. Bu sur’at (temp) milliy daromadda jamg‘armalar ulushi va
investitsiyalami o‘rta samaradorligi bilan to‘g‘ri bog‘langan.Masalan, agar
jamg‘arish moyillik a=20% teng bo‘lsa, kapitalni unumdorligi esa B=33% ,
kapitalni balanslashgan o‘sish meyori 6,6% tashkil etish kerak.
I/I = 0,2 x 0,3 3 = 0,066 yoki 6,6%.
Bundan iqtisodiy siyosat uchun muhim xulosa kelib chiqadi:
faqatgina kapitalning doimiy o ‘sayotgan akkumulyatsiyasiga jamiyat mashtabida
yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi dinamik muvozanatni ta’minlaydi.
Investitsiyalaming muvozanatli o‘sishini ta’minlab turish uchun davlat milliy
daromaddagi jamg‘armalar ulushiga yoki texnik taraqqiyot sur’atlariga ta’sir
ko‘rsatishi mumkin.
R. Xarrodning neokeynschilik o‘sish modellari -Ishlab chiqarish va
investitsiyalar darajalarida o‘zgarishlarning bunday teskari bogliqligi J. Keynsda
umuman yo‘q edi.U investitsiya va daromadlar o‘rtasida multiplikator munosabati
bilan cheklandi

15 Y=I*1/a
1/a- multiplikator koeffitsiyenti chunki u foydalanilmagan quvvatlar va ishsizlik
mavjudligidan kelib chiqqan.Uning vazifasi bo‘sh iqtisodiy resurslardan qanday
foydalanishni ko‘rsatish bo‘lib, buning uchun u davlat xarajatlarini oshirishni taklif
etgan.Ulami 1-multiplikatorga 1/a- ko'paytirib bandlik, ishlab chiqarish va daromad
Y- o‘sishini ta’minlaydi, demakki, yalpi talabni ham ta’minlaydi.Akslerator
tamoyili esa oshgan daromad va talab o‘z navbatida investitsion jarayonlarni
tezlashtirishni ko‘rsatadi.Bu yangi kapital qo‘yilmalar-daromad o‘sishini
akseleratsiya koeffitsiyenti bo‘yicha ko‘paytmasining funksiyasi ekanligini
anglatadi:
I=Y*b
Akseleratsiya koeffitsiyenti-texnik taraqqiyot turiga bog‘liq texnik kattalik:
Katta hajmdagi kapitalni talab etadigan kapitalli texnik taraqqiyot sharotida
b- ning qiymati oshadi. 5
Kapitalni tejaydigan texnik taraqqiyotda s ning qiymati past bo‘ladi.
Iqtisodiy o‘sish modelini yaratish jarayonidan R. Xarrod taxliliga uchta tenglamani
kiritdi:
1. Amaldagi o‘sish sur’atlari tenglamasi.
2. Kafolatlangan o‘sish sur’atlari tenglamasi.
3. Haqiqiy o ‘sish sur’ati tenglamasi.
Amaldagi o‘sish sur’atlari tenglamasi. R.Xarrod modeli tenglamasi
natijasidir.U ishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladigan mahsulotning
o‘sishidan bir qismini jamlanishini ta’minlash uchun milliy daromadda
jamg‘armalar ulushi qanday bolishi kerakligini ko‘rsatadi:
5
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha
harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947sonli Farmoni. 2017 yil 7 fevral.

16 Gc=s
Bu yerda: G-(growth) qandaydir davr bo‘yicha umumiy ishlab chiqarishning
amaldagi o‘sishi (o‘sgani), masalan yil bo‘yicha: G=Y/Y- ya’ni amaldagi o‘sish
sur’ati-bu daromad o‘sishining biznes davr daromadi kattaligiga nisbati:
C=I/Y- kapital koeffitsiyenti yoki bir birlik daromad yoki mahsulot o‘sishining
“investitsion qiymatini” ko‘rsatuvchi ishlab chiqarishning kapital talab
koeffitsiyenti.U kapitalning teskari unumdorligi kattaligi boiib hisoblanadi B=l/c
S -milliy daromadda jamg‘armalar ulushi yoki jamg‘arishga moyillik: S=S/Y
Agar tenglamani uning elementlari mazmuni bo‘yicha yozadigan bo‘lsak, unda
J.Keynsning-investitsiyalar teng jamg‘armalar, ayniyatiga ega bo‘lamiz:
s=S/Y>I/Y=S/Y>I=S
Biroq R.Xarrodning yondashuvi J.Keyns yondashuvidan ancha farqlangan.
Keynschilik modelida investitsiyalar va jamg‘armalar tengligi statik shaklda,
R.Xorrad modelida esa dinamik shaklda ifodalangan:tenglamaning chap qismi
Gc s ishlab chiqarish maqsadlariga yo‘naltirilgan mahsulot o‘sishining
kapitallashtiriladigan qismini ifodalab, u jamg‘armalaming j ma’lum ulushi bilan
ta’minlanishi shart.
Kafolatlangan o‘sish sur’atlari tenglamasi. Tadbirkorlar ko‘zda tutadigan va
umuman qoniqish hosil qiladigan rivojlanishning bashorati shuni ifodalaydi:
Gcr=s
R.Xarrodning fikricha kafolatlangan (narranted) o‘sish sur’ati G- dinamik
muvozanatning chizig‘i hisoblanadi. Shu bilan barcha cr (kapital talablikning
zaruriy koeffitsiyenti) ham dinamik muvozanatning koeffitsiyenti hisoblanadi:u
mahsulot chiqarish o‘sishiga yangi kapitalga ehtiyojni ifodalaydi, uni ta’minlash
uchun shu yangi kapital talab etiladi. Bundan kelib chiqadiki kafolatlangan o‘sish
sur’ati tenglamasida investitsiyalar у ex-ante va jamg‘armalar у ex-post
tenglashtiriladi.Milliy daromadda jamg‘armalar s ulushi-zaruriy kapital talablilik
koeffitsiyenti cr kabi doimiy kattalik bo‘lgani sababli R. Xarrod kafolatlangan
o‘sish sur’ati G- ning doimiy darajasi haqida xulosaga keldi.Agar amaldagi o‘sish

17sur’ati bashoratlanayotgan, kafolatlangan sur’ati bilan mos tushsa unda iqtisodiyot
qat’iy o‘zluksiz rivojlanishga ega bo‘ladi.Biroq, R. Xarrodning yozishicha bunday
qat’iylik statistik darajada ham dinamik darajada ham mavjud emas.Ikkala
tenglamani solishtirib (( Gc=s ;; Gwcr = s ) ),R.Xarrod, amaliyotda amaldagi o‘sish
sur’ati doimo kafolatlanganidan katta yoki kichik bo‘ladi deb ta’kidladi.
Agar amaldagi o‘sish sur’ati kafolatlanadiganidan oshsa, unda nisbiy doimiylik
tufayli S shunga mos ravishda tez oshmaydi.Boshqacha aytganda, agar G>G,
bo‘Isa, unda s=constc<cr.
Bundan R. Xarrod shunday xulosaga keladiki ishlab chiqaruvchilar amaldagi
kapital talablikni juda ham rost deb baholab tovar-moddiy zaxiralarini oshirishga
harakat qiladilar bu esa amaldagi o‘sish sur’atini kafolatlanganligidan yanada
oshishiga olib keladi.
Agar;
G s=const с > cr.
Bunga asosan ishlab chiqaruvchilar mavjud xomashyo material va uskunalar
zaxirasi ortiqchaligi haqida qarorga kelib, xaridni qisqartiradilar. Bu bilan ular
amaldagi o‘sish sur’atini kafolatlanganga nisbatan yanada oshiradi. Shunday qilib,
biz ko‘ramizki, amaldagi o‘sish sur’ati muvozanatligiga moslashish o‘rnida
amaliyotda teskari tendensiya mavjud - ishlab chiqarishning dinamik muvozanat
chizig‘idan ko'tarilishi yoki pasayishi.Bu R.Xarrodga bozor iqtisodiyo`tiga ichki
dinamik barqarorlik xos ekanligi haqida qaror qilishga asos bo‘ldi.Bunday xulosa
natijada iqtisodiy adabiyotda “Xorrd prodoksi” nomini oldi.U iqtisodiy
ko‘yunkturaning qisqa muddatli davriy tebranishiarini ifodalaydi. Nisbatan
o‘zoqroq tebranishlaming interpretatsiyasi uchun R. Xarrod 3-chi tenglamani
kiritdi-haqiqiy o‘sish sur’ati tenglamasi.
3. Haqiqiy o‘sish sur’ati tenglamasi. R.Xarrod modelida quyidagi
ko‘rinishga ega: G,cr= yoki=/s. Bunda G„-(natural-haqiqiy) resurslardan to‘liq
foydalanish sharoitida iqtisodiyot xaraktining maksimal darajada mumkin bo‘lgan

18sur’ati.Bunday o‘sish sur’atini ta’minlab turish uchun iqtisodiyotda jamg‘armalar
yetmasligi mumkin, shuning uchun haqiqiy o‘sish sur’atining tenglamasida chap
va o‘ng tomonlar o‘rtasidagi tenglik yo‘qligi ko‘zda tutiladi.Xosil qilingan
tenglamalar R.Xarrodga 3-ta kattalik o‘rtasidagi munosabatni ko‘rib chiqish
imkonini berdi:haqiqiy (Gw), kafolatlangan (G„) va amaldagi (G) o‘sish sur’ati
1. GW>G , deb faraz qilamiz.Bunda, haqiqiy o‘sish sur’ati berilgan resurslarda
mumkin bo‘lgani uchun, amaldagi sur’at haqiqiysidan past bo‘ladi, demakki,
kafolatlangan o‘sish sur’atidan ham albatta past bo‘ladi. (1.2.2-rasm.)
1.2.2-rasm.Solou modelida ishlab chiqarish funksiyasi grafigi 6
6
www.mineconomy.uz

19II BOB RIVOJLANGAN MAMLAKATLARDA IQTISODIY O`SISH
TAHLILI
2.1 Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o`sish va jahon tajribasi
Jahon iqtisodiyoti o sishi xususida jahon tajribasi va o qitishlariga qarab,ʻ ʻ
quyidagi muhim nuqtalarni ta'kidlash mumkin:
1. Markaziy banklar siyosati: Jahonning ko'p mamlakatlarida markaziy
banklar iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun qo'shma berishlar qilish, pul moliyaviy
siyosatini belgilash va moliyaviy stabillikni saqlash maqsadida ko'p tomonlama
chora-tadbirlar amalga oshirishdi. Bu, pul siyosati, qimmatli qog'ozlar bozori,
valyuta va kredit siyosati kabi sohalarni o'z ichiga oladi.
2. Biznes muhitini yaxshilash: Ko'p mamlakatlarda biznes faoliyatini
osonlashtirish, tartibni saqlash va sodiqlashish uchun qonunlar va tizimlarni
yangilash, litsenziyalash va rivojlantirishga katta e'tibor berildi. Biznesni
rag'batlantirish va investitsiyalarni jalb qilish uchun sertifikatlashtirish tizimlari,
soliq sohasidagi reformalar va korruptsiyaga qarshi kurashning kuchaytirilishi kabi
tadbirlar amalga oshirildi.
3. Xalqaro savdo va eksport: Jahonning bir qismida eksportga qulay shartlar
yaratish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro bozorda raqobatga
tayanishning ahamiyati kuchaydi. Bundan tashqari, xalqaro savdo shartlarini
yaxshilash uchun mas'ul mamlakatlar o'rtasida iqtisodiy hamkorlik va savdo-sotish
muqobil qo'shimchalarni imzolash, savdo muhabbatini kuchaytirish hamda savdo
barqarorligini ta minlashga yo naltirilgan tashkilotlar, misol uchun Dunyo Banki,
ʼ ʻ
Xalqaro Valyuta Fondi (IMF) va Xalqaro Savdo Markazi (WTO) bilan hamkorlik
amalga oshirildi.
4. Innovatsiyalar va texnologiyalar: Texnologik rivojlanish va innovatsiyalar
jahon iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega bo ldi. Yagona texnologiyalar, soha
ʻ
bo yicha ilg orlik tajribasi va bilimlarni almashishning o zaro aloqalarini o rganish
ʻ ʻ ʻ ʻ
va ularga investitsiya qilish jihatidan katta e'tibor berildi. Bu bilan birga,
innovatsion yondashuvlar va startaplar uchun qo llanma yaratish, xorijiy
ʻ

20investitsiyalar va bilim-ta lim markazlariga boshlang ich kapital berish hamdaʼ ʻ
ilg orlik va innovatsiya sifatining oshirilishi uchun tadbirlar amalga oshirildi.
ʻ
5. Daromadning taqsimlanishi: Jahon iqtisodiyoti daromadning taqsimlanishi
va ijara muammolarini hal qilishga intilgan. Bu, soliqlarni oshirish, daromadga
qarshi soliqlarni kamaytirish, sosial rivojlanish, yangi ish o'rinlarini yaratish va
daromadning taqsimlanishini yengillashtirishga yo'naltirilgan tadbirlar bilan
amalga oshirildi.
Jahon tajribasi, iqtisodiyotning o'sishiga olib keladigan muhim sabablardan
biridir va har bir mamlakat o'ziga xos iqtisodiy siyosat va tadbirlarJahon tajribasi,
iqtisodiyotning o'sishiga olib keladigan muhim sabablardan biridir va har bir
mamlakat o'ziga xos iqtisodiy siyosat va tadbirlar asosida boshqaradi. Bu sababli,
mamlakatlar o zlariga xos iqtisodiy xususiyatlarga ega bo'lishi, o'z moliyaviy,
ʻ
siyosiy va ijtimoiy sharoitlariga muvofiq strategiyalar va tadbirlar ishlab chiqishi
lozim. 7
Iqtisodiy o'sishda rivojlangan mamlakatlar o rtasidagi tajriba va o qitishlar,
ʻ ʻ
bizga quyidagi muhim nuqtalarni ko rsatadi:
ʻ
1. Singapur: Singapur, iqtisodiy o'sishda rivojlangan mamlakatlar orasida
namoyon bo lgan biri hisoblanadi. Uning iqtisodiyotining asosiy omillari sifatli
ʻ
ta'lim, innovatsiyalar, sodiqlik va soliq siyosati, investitsiyalar va xalqaro savdo
aloqalarining rivojlanishidir. Singapur xalqaro savdo markazligi sifatida taniqli va
soliq havfsizligi, biznesga qulay muhit va texnologik rivojlanishga beradigan
e'tibor bilan ajralib turadi.
2. Xitoy: Xitoy, dunyodagi eng katta iqtisodiy o'sishni ko'rsatuvchi
mamlakatlardan biridir. Uning iqtisodiy rivojlanishi boshqa mamlakatlarga
qaraganda tezroq sodiqlik va innovatsiyalar, qimmatli qog'ozlar bozori, xorijiy
investitsiyalar va eksportga qarshi qo llaniladigan o'zining maxsus iqtisodiy modeli
ʻ
asosida amalga oshirilgan. Xitoy, xalqaro savdo markazligi sifatida ham muhim
ahamiyatga ega bo lgan.
ʻ
7
www.mineconomy.uz

213. Koreya Respublikasi: Koreya Respublikasi (Janubiy Koreya), qisqa vaqt
ichida iqtisodiy o'sish va rivojlanishni amalga oshirgan mamlakatlardan biridir.
Koreya Respublikasi innovatsiyalar, texnologik rivojlanish, eksportga qarshi
qo llaniladigan iqtisodiy modeli, sifatli ta'lim va investitsiyalar asosida o zʻ ʻ
rivojlanishini ta minlagan. Koreya Respublikasi ham elektronika, avtomobil
ʼ
sanoati, telekomunikatsiya sohasi va energiya tarmoqlarida o zaro aloqalar va
ʻ
xalqaro savdo markazligi sifatida taniladi.
4. Qozog iston: Qozog iston, O rta Osiyo mintaqasida iqtisodiy o'sish va
ʻ ʻ ʻ
rivojlanishni rag'batlantirgan mamlakatlardan biridir. Uning iqtisodiyotining asosiy
omillari neft va gaz eksporti, infrastruktura investitsiyalari, xorijiy investitsiyalar
va xalqaro savdo aloqalarining rivojlanishi bo lib, biznesga qulay muhit yaratishga
ʻ
e'tibor berilgan. Qozog iston, Osiyo bo ylab o tadigan transport yo llari va xalqaro
ʻ ʻ ʻ ʻ
savdo markazligi sifatida o zining o rnini egallagan.
ʻ ʻ
5. Birlashgan Arab Amirliklari (BAE): BAE, energiya resurslari va xalqaro
savdo asosida iqtisodiy o'sishni rag'batlantirgan mamlakatlardan biridir. Uning
iqtisodiyotining asosiy omillari neft va gaz eksporti, investitsiyalar, turizm sohasi
va infratuzilishlar rivojlanishidir. BAE, xalqaro savdo markazligi sifatida
taniqlanadi va muhim investitsiya markazlari, biznes tadbirlari, turizm ob ektlari
ʼ
va finans markazlariga ega.
6. Hindiston: Hindiston, o'sishda muvaffaqiyatli mamlakatlardan biridir. Bu
mamlakat sifatli ta'lim, innovatsiyalar, bilim va texnika sohalaridagi rivojlanish,
texnologik sohalar bilan integratsiya, turizm, xalqaro savdo aloqalari va
investitsiyalar bilan ajralib turadi.
7. Almaniya: Almaniya, Avrupa ittifoqi davlatlari ichida iqtisodiy o'sishda
rivojlangan mamlakatlardan biridir. Bu mamlakatda sifatli ta'lim, innovatsiya,
ishchi kuchning yuqori sifati, eksportga qarshi qo'llaniladigan iqtisodiy model va
xalqaro savdo aloqalarining rivojlanishi muhim ahamiyatga ega. Almaniya,
avtomobil sanoati, mashina-taminot, kimyo sanoati, energiya sohasi va turizm
sohasida muvaffaqiyatli bo'lgan.

228.Avstriya: Avstriya, iqtisodiy o'sishda rivojlangan mamlakatlardan biridir.
Uning iqtisodiyotida sifatli ta'lim, innovatsiyalar, turizm, bank sohasi, xalqaro
savdo aloqalari va yuqori darajadagi infrastruktur rivojlanishi katta ahamiyatga
ega. Avstriya, texnika, turizm, energetika va bank sohalarida qayta-rivojlanish va
investitsiyalar orqali iqtisodiy o'sishni rag'batlantirgan.
9. Yaponiya: Yaponiya, iqtisodiy o'sishda muvaffaqiyatga erishgan
mamlakatlardan biri hisoblanadi. Uning iqtisodiyotining asosiy omillari sifatli
ta'lim, innovatsiyalar, tekislik va ishchi kuchining oshirilishi, eksportga qarshi
qo llaniladigan iqtisodiy modeli, investitsiyalar va xalqaro savdo aloqalariningʻ
rivojlanishidir. Yaponiya, avtomobil sanoati, elektronika, texnologiyalar, tibbiyot
va turizm sohalarida rivojlanish bilan ajralib turadi.
10. Germaniya: Germaniya, Avrupa mamlakatlari ichida iqtisodiy o'sishda
muvaffaqiyatli tajribaga ega bo lgan biri hisoblanadi. Uning iqtisodiy
ʻ
rivojlanishining asosiy omillari sifatli ta'lim, innovatsiyalar, yuqori sifatli ishchi
kuchi, export-orient iqtisodiy model, investitsiyalar va xalqaro savdo aloqalarining
rivojlanishi bilan bog'liq. Germaniya, avtomobil sanoati, mashina-taminot, kimyo
sanoati, energiya va turizm sohalarida katta muvaffaqiyatga erishgan.
Bu mamlakatlar o zlariga xos iqtisodiy siyosat va tadbirlar asosida iqtisodiy
ʻ
rivojlanishni amalga oshirgan. Ularning tajribalariIqtisodiy o sishda rivojlangan
ʻ
mamlakatlar tajribasi ko proq bo lishi mumkin, shuningdek, boshqa mamlakatlar
ʻ ʻ
ham iqtisodiy rivojlanishda muvaffaqiyatga erishishlari va o zlariga xos
ʻ
tajribalarga ega bo lishlari mumkin. Bu tajribalarning o zaro almashish va
ʻ ʻ
o rganish imkonini beradi, va har bir mamlakat o zining iqtisodiyotida
ʻ ʻ
muvaffaqiyatga erishish uchun o ziga xos strategiyalar va tadbirlarni amalga
ʻ
oshirishi kerak.
2.2 O`zbekistonda iqtisodiy o`sish tahlili
O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishi 2023-yilda 5,5 foizni tashkil etdi . Jahon
banki O‘zbekistonning 2023-yildagi iqtisodiy o‘sishini 5,5 foizga baholadi. Joriy
va kelgusi yilda YIM o‘sishi bir xil darajada saqlanib qolishi prognoz qilinmoqda.

23Umuman olganda, Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasida o‘sish tezlashdi,
ammo Rossiyaning Ukrainaga bosqini hamon o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda.
Jahon banki O‘zbekistonning 2023-yilgi iqtisodiy o‘sishini 5,5 foizga
baholadi. Yaqin ikki yil uchun mamlakat yalpi ichki mahsuloti hajmi bo‘yicha ham
shunday prognoz berildi. Bu haqda har chorakda chop etiladigan “Jahon
iqtisodiyoti istiqbollari” hisobotining so‘nggi sonida so‘z boradi.
Eslatib o‘tamiz, o‘tgan yil boshida Jahon banki O‘zbekiston iqtisodiyotining
o‘sishini 4,9 foiz darajasida prognoz qilgan bo‘lsa, iyun oyida ko‘rsatkichni 5,1
foizga, oktabr oyida esa 5,5 foizga yaxshilagan edi.
Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropa va Markaziy Osiyoda (YeMO)
iqtisodiy o‘sish 2022-yildagi 1,2 foizdan 2023-yilda 2,7 foizgacha oshgan.
O‘sishning bunday tezlashishiga ichki talabning kengayishi (budjetni qo‘llab-
quvvatlashning qo‘shimcha choralari tufayli), mehnat bozoridagi barqaror vaziyat
hamda Rossiya va Ukrainadagi yangilangan o‘sish sabab bo‘ldi.
Biroq, agar biz ushbu davlatlar va Turkiyani hisobga olmasak, 2023-yilda
YeMO mintaqasida iqtisodiy o‘sish 1,8 foiz darajasida sezilarli sekinlashgan. 8
Sekinlashish mintaqaning barcha hududlari bo‘ylab tarqalgan va umumiy
iqtisodiyotning 78 foiziga ta’sir ko‘rsatgan.
Yevrohududdagi zaif tashqi talabning ta’siri, ayniqsa, Markaziy Yevropa
(submintaqalar orasida eng zaif o‘sish — 0,7 foiz) va G‘arbiy Bolqonda sezilarli
bo‘ldi.
Iqtisodiy o‘sish Janubiy Kavkazda ham sekinlashdi, lekin Markaziy Osiyoda
tezlashdi. Pul o‘tkazmalari oqimi Armaniston, Qirg‘iziston va Tojikistonda talabni
saqlab qolishda muhim rol o‘ynadi.
Sharqiy Yevropada iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari ijobiy qiymatlarga qaytdi.
Shunday qilib, Ukrainada o‘sish sur’ati 4,8 foizni tashkil etdi. Ushbu ijobiy
tendensiyaga qaramay, Ukrainaning 2023-yildagi ishlab chiqarish hajmi
Rossiyaning mamlakatga bostirib kirishidan oldingi darajadan 30 foiz pastroq
ko‘rsatkichda qoldi.
8
https://oa.afishamedia.net

24Energiya va oziq-ovqat narxlari bosimi pasaygani sababli mintaqadagi
inflyatsiya sekinlashdi, lekin hali ham aksariyat mamlakatlarda maqsadli
ko‘rsatkichdan yuqoriligicha qolmoqda.
“Sust iqtisodiy faollik va inflyatsiyaning sekinlashuvi fonida ko‘plab
mamlakatlarda asosiy stavkalar maksimal darajaga yetdi, bu esa ayrim markaziy
banklarning stavkalarni pasaytirishni boshlashiga turtki bo‘ldi”, — deya qayd etdi
Jahon banki va Turkiya hamda Rossiya pul-kredit siyosatida keskinlashuv siklini
boshlaganini qo‘shimcha qildi.
YeMO mintaqasida iqtisodiy o‘sish 2024-yilda 2,4 foizgacha pasayishi, 2025-
yilda esa 2,7 foizgacha o‘sishi kutilmoqda. Ushbu o‘sishning asosiy omillari
inflyatsiya bosimini yumshatish bilan qo‘llab-quvvatlanadigan xususiy iste’mol,
shuningdek, yevro hududi iqtisodiyotining bosqichma-bosqich tiklanishi bilan
rag‘batlantirilgan eksport hisoblanadi.
“Biroq Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi bilan bog‘liq noaniqlik mintaqa
istiqbollarini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Bu ikki davlatni hisobga olmasa,
mintaqadagi o‘sish sur’atlari joriy yilda 3,1 foizga, 2025-yilda esa 3,7 foizgacha
tezlashishi kutilmoqda”, — deya ta’kidlanadi Jahon banki prognozida.
Aksariyat YeMO mamlakatlari inflyatsiyaning prognoz qilinayotgan
pasayishi sharoitida pul-kredit siyosatini yumshatishda davom etishi mumkin.
Biroq, bank tahlilchilarining ta’kidlashicha, kutilayotgan budjet konsolidatsiyasi
bu istiqbollarni yopib ketadi.
Pandemiyaning davom etayotgan oqibatlari va Rossiyaning Ukrainaga
bostirib kirishi tufayli mintaqadagi o‘sish pandemiyadan oldingi tendensiyalardan
past bo‘lishi kutilmoqda. Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, YeMO mintaqasida
aholi jon boshiga daromad darajasining yaqinlashuv sur’ati sekin darajada qolishi
kutilmoqda, shu sababli aholi jon boshiga o‘rtacha daromad darajasi 2025-yilda
Yevropa Ittifoqi ko‘rsatkichining atigi 24 foizini tashkil etadi.
“Mintaqa prognozida xavf balansi hali ham past darajadagi o‘sish sur’atlariga
bog‘liq. Yaqin Sharqdagi mojaroning kuchayishi energiya narxining oshishiga,

25moliyalashtirish shartlarining keskinlashishiga olib kelishi va ishonch darajasiga
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin”, — deya ta’kidladi tahlilchilar.
“Mintaqadagi geosiyosiy xatarlar, jumladan, Rossiya Federatsiyasining
Ukrainaga bostirib kirishi oqibatida yuzaga kelgan mojaroning kuchayish xavfi
yuqori hisoblanadi va sodir bo‘lishi ham mumkin, bu esa shundoq ham katta
bo‘lgan inson resurslari va iqtisodiy yo‘qotishlarni yanada kuchaytiradi”, — deya
ogohlantirdi Jahon banki.
“Kutilganidan yuqori inflyatsiya sharoitida pul-kredit siyosati uzoq vaqt
davomida qattiqroq ko‘rinishda qolishi mumkin. Mintaqaning asosiy savdo sherigi
bo‘lgan yevrohududda iqtisodiy tiklanishning kutilganidan sekinroq kechishi
mintaqadagi faollikka ham salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin”, — deyiladi xabarda.
“Bundan tashqari, Xitoyda iqtisodiy o‘sish sur’atlarining sezilarli darajada
pasayishi yoki Rossiyadan pul o‘tkazmalari hajmining kutilganidan keskinroq
qisqarishi Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz mamlakatlari uchun noqulay tashqi
omillar sifatida xizmat qilishi mumkin”, — deya xulosa qildi Jahon banki. 9
O zbekistonda 2023-yilning yanvar-may oylarida sanoat mahsulotlarini ishlabʻ
chiqarish o tgan yilning shu davriga nisbatan real ko rsatgichlarda
ʻ ʻ 5,7 foizga
o sdi.
ʻ Taqqoslash uchun, 2022-yilning mos davrida sanoatda 6 foizlik o sish ʻ qayd
etilgan edi. 2023-yilning yanvar-may oylarida qurilish sektori 4,7 foizga o sdi
ʻ
hamda 2022-yilgi 3,2 foizlik o sish bilan taqqoslaganda qurilish sohasida o sish
ʻ ʻ
sezilarli darajada tezlashdi. O zbekistonda chakana savdo hajmining o sish surati
ʻ ʻ
2022-yilning yanvar-may oylarida qayd etilgan 10,1 foizga nisbatan biroz
sekinlashib joriy yilda 7,2 foizni tashkil etdi. 2023-yilning yanvar-may oylarida
O zbekistonda bozor xizmatlari hajmi
ʻ 12,6 foizga o sganligi kuzatildi ʻ . Taqqoslash
uchun, 2022-yilning mos davrida bozor xizmatlarining o sish surati
ʻ 15,8
foizni tashkil etgan edi. Bozor xizmatlarning eng katta ulushi moliya, transport va
savdo xizmatlari hissasiga to g ri keldi.
ʻ ʻ
Ta kidlab o tish kerakki, barcha sohalar nisbatan sog lom sur atlarda
ʼ ʻ ʻ ʼ
o smoqda. Bundan tashqari, ro yxatdan o tgan kompaniyalar soni ortib
ʻ ʻ ʻ
9
https://www.gazeta.uz/oz/

26borayotganligi iqtisodiyotda tadbirkorlik faoliyatini boshlashga qiziqish saqlanib
qolayotganligini ko rsatadi.(2.ʻ 2.1 -diagramma.)
2. 2 .1-diagramma. Sanoat,qurulish va xizmat ko`rsatish sohasining
ko`rastkichlari 10
Iyun oyida oylik inflyatsiya -0.3 foizni tashkil etdi va o tgan oyga nisbatan
ʻ
0.8 foiz bandga sekinlashdi. 2022-yilning mos davrida oylik inflyatsiya darajasi
0,9 foizni tashkil etgan edi. Yil boshiga nisbatan umumiy narxlar indeksi 3,5
foizga oshdi, bu 2022-yilning mos davriga (6,5 foiz ) nisbatan sezilarli sekinlashish
hisoblanadi. Olti oy davomida o rtacha oylik inflyatsiya 0,6 foizni tashkil etib,
ʻ
oxirgi 5 yildagi eng past ko rsatkichni namoyon qilgan.(2.
ʻ 2 .2-diagramma.)
2. 2 .2-diagramma.Yil boshiga nisbatan umumiy narxlar indeksi 11
Iyun oyida yillik inflyatsiya sur ati o tgan oylardagi kabi pasayishda davom
ʼ ʻ
etib 9,0 foiz ni tashkil etdi. Taqqoslash uchun, yillik inflyatsiya may oyida 10,4
foiz, aprel oyida 11 foiz hamda mart oyida 11,7 foizni tashkil etgan edi. Yillik
10
https://stat.uz/images/uploads/reliz-2023/infographic
11
https://stat.uz/images/uploads/reliz-2023/infographic

27inflyatsiyaning sekinlashishi, asosan, 2022-yilda yuqori bazaviy effekt,
shuningdek, import inflyatsiyasi bosimining pasayib borayotganligi bilan
izohlanadi.
O zbekiston, o zining mustaqilligi bilan birgalikda iqtisodiy o'sishni amalgaʻ ʻ
oshirgan mamlakatlardan biridir. O zbekistonning iqtisodiy o'sishi va rivojlanishi
ʻ
uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega:
1. Sanoat sohasidagi rivojlanish: O zbekiston, sanoat sohasida katta
ʻ
rivojlanishni ko'rsatadi. Kimyo, tekstil, mashina-taminot, avtomobil sanoati kabi
sohalarda katta investitsiyalar amalga oshirilgan. Sanoatning rivojlanishi, ish
o'rinlari yaratishini oshiradi va xalqaro bozorda tovarlar yetkazib berish
imkoniyatlarini kengaytiradi. 12
2. Qishloq xo'jaligi modernizatsiyasi: O zbekiston, qishloq xo'jaligi sohasida
ʻ
ham rivojlanishni amalga oshirayotgan mamlakatlardan biridir. Bu sohada yirik
investitsiyalar, suv-resurslarini samarali ishlatish, texnologik innovatsiyalar va
agrar mahsulotlar ishlab chiqarishning yanada rivojlangan holda olib borilishi
asosiy amaldir.
3. Xususiy sohalarning rivojlanishi: Xususiy sohalar, masalan, turizm,
transport va loyihalar sohasi, energiya sohasi (o rta va katta tizimli energiya
ʻ
ob'ektlari, shuningdek, iste'molchilarga energiya ta minoti), bank sohasi va IT
ʼ
sohasi kabi sohalarda rivojlanish amalga oshirilmoqda. Bu sohalar investitsiyalar
va innovatsiyalar orqali rivojlanish, turistlarni jalb qilish, xalqaro savdo aloqalarini
kengaytirish va yangi ish o'rinlari yaratishga imkoniyat yaratadi.
4. Xalqaro savdo aloqalarining rivojlanishi: O zbekiston, xalqaro savdo
ʻ
aloqalarini rivojlantirishga juda katta e'tibor beradi. Mamlakatda yuridik va
iqtisodiy sharoitlarning yanada soddalashtirilishi, soliq siyosati islohlarining
amalga oshirilishi, investitsiyalar qabul qilinishi va tashqi savdo markazlari bilan
hamkorlikni rivojlantirish kabi qadamlar olib borilmoqda.
12
Shodmonov.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik.T.: - “Fan va texnologiyalar”, 2021

285. Infrastruktur rivojlanishi: Transport, kommunikatsiya, logistika va boshqa
infrastruktur tarmoqlari O zbekistonning iqtisodiy o'sishida muhim ahamiyatgaʻ
ega. Mamlakatda yo l, temir yo l, aviatsiya va suv transporti tarmoqlari,
ʻ ʻ
telekommunikatsiya va internet tarmoqlari, port va logistik markazlarining
rivojlanishi va modernizatsiyasi amalga oshirilmoqda.
6. Investitsiyalar va tashqi mablag lar: O zbekistonda investitsiyalar va
ʻ ʻ
tashqi mablag lar olishi uchun qulay shartlar yaratilmoqda. Qo'shimcha ravishda,
ʻ
O zbekiston oliy sifatli ishchi kuchiga, yirik bozor potentsialiga, strategik
ʻ
geografik o'rinlarga ega bo'lishiga, soliq siyosati islohlariga va reformalar
jarayonlariga e'tibor beradi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy o'sishini
rag'batlantiradi.
7. Xalqaro hamkorliklar va integratsiya: O zbekiston xalqaro hamkorliklar
ʻ
va integratsiyaga katta e'tibor beradi. O zbekistonda 2016 yilidan boshlab
ʻ
"O zbekiston - 2030" davriy qo mitasi tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy
ʻ ʻ
islohlar strategiyasi bilan iqtisodiy o sishni rag'batlantirish maqsadga muvofiq
ʻ
amalga oshirilmoqda. Bu strategiya asosan quyidagi yo nalishlar bo'yicha ishlar
ʻ
olib borilmoqda:
1. Strukturaviy islohlar: O zbekistonda iqtisodiy o sishni rag'batlantirish
ʻ ʻ
uchun sanoat sohasida diversifikatsiya amalga oshirilmoqda. Yerli mahsulot ishlab
chiqarish va uni tashqarida sotishni oshirish, yuqori qo shilganlikli sanoatni
ʻ
rivojlantirish, innovatsion texnologiyalarni qo'llash va sanoat korxonalari
modernizatsiyasini o tkazish kabi chora-tadbirlar olib borilmoqda.
ʻ
2. Infrastruktur rivojlanishi: Transport, logistika va kommunikatsiya
sohalaridagi infrastruktur rivojlanishi muhim ahamiyatga ega. Yo l, temir yo l,
ʻ ʻ
aviatsiya va suv transporti tarmoqlari, portlar, logistik markazlarining
modernizatsiyasi va rivojlanishi amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari,
kommunikatsiya va internet tarmoqlari ham o zaro bog liq sohalar rivojlanishini
ʻ ʻ
ta minlaydi.
ʼ
3. Yerli kapitalni oshirish: Yerli kapitalni oshirish, investitsiyalar va
innovatsiyalar bilan bog liqdir. Yerli tadbirkorlikni rag'batlantirish, mahalliy
ʻ

29investorlarni qo shish, banklar va moliyaviy tashkilotlar orqali investitsiyalar jalbʻ
qilish va innovatsion loyihalarga moliyaviy qo llanmalar berish kabi chora-
ʻ
tadbirlar olib borilmoqda.
4. Xalqaro hamkorliklar va integratsiya: O zbekistonda xalqaro hamkorliklar
ʻ
va integratsiya o z-o zini rivojlantirayotgan yo nalishlardan biridir. Mamlakat
ʻ ʻ ʻ
xalqaro savdo aloqalarini, iqtisodiy ittifoqlarni rivojlantirishni, chet el
kompaniyalari bilan hamkorlikni kengaytirishni maqsad qilmoqda. Bu esa
mamlakatning eksport-potentsialini oshirishi, yirik bozorda o z o rnini egallashi va
ʻ ʻ
xalqaro savdoni rivojlantirishi bilan bog liq.
ʻ
5. Regional ishbilarmonlik: O zbekiston mintaqaviy hamkorliklarga katta
ʻ
e'tibor beradi. Mamlakat mintaqaviy tashkilotlarda, masalan, O rta Osiyo
ʻ
Hamkorligi va Xalqaro Transport Korxonalari ittifoqi kabi tashkilotlarda faol
ishtirok etadi. Bu tashkilotlar orqali transport, tashqi savdo va loyihalar sohasida
qo shimcha imkoniyatlar ochiladi.
ʻ
O zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohlar va reformalar
ʻ
mamlakatning iqtisodiy o sishini rag'batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlardir.
ʻ
Bu jarayonlarda yerli va xalqaro investitsiyalar, innovatsiyalar, sanoat sohasidagi
rivojlanish, infrastruktur tarmoqlarining modernizatsiyasi va yerli kapitalning
oshirilishi katta ahamiyatga ega. 13
13
Shodmonov.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik.T.: - “Fan va texnologiyalar”,2022

30 XULOSA
Xarrod Domar modeli, iqtisodiy o'sishning keyingi bosqichda
investitsiyalarning kritik miqdorida o'zgarishining kuch va tezligi bilan bog'liq
bo'lishini ta'kidlaydi. Bu modelda, iqtisodiy o'sishning tezligi, investitsiyalarning
har bir dollarlik iste'moli bo'ylab o'sish darajasiga tengdir. Yani, iqtisodiy o'sishni
tejovchi faktor, investitsiyalar va uni ta'minlovchi moliya miqdori orasidagi
munosabatdir. Bu o'rinli xulosa, iqtisodiy o'sishning strukturasi va uning keyingi
bosqichlari uchun strategik rejalarni shakllantirishda yordam berishi mumkin.
Iqtisodiy o'sish, bir mamlakat yoki mintaqaning umumiy miqyosida bo'lgan
erkin resurslarni va iste'mol qilish potensialini o'sishidir. Bu o'sish, kengayishi,
yangiliklar va texnologiyalar, investitsiyalar, xududlar orasidagi tijoratni o'stirish
va boshqalar kabi ko'plab omillar orqali sodir bo'ladi. Iqtisodiy o'sishning darajasi
va tizligi mamlakatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sharoitlariga,
shuningdek, katta miqyosdagi xalqaro omillarga asoslanadi. Iqtisodiy o'sishni
oshirish uchun, moliyaviy investitsiyalar, infrastruktur taraqqiyotlari, o'qish-
tarbiyaviy dasturlar va innovatsiyalar kabi strategik usullar muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy o'sish, mamlakatning umumiy rivojlanishi va xalqning maishiy
xayot sifatini oshirishi uchun kritik ahamiyatga ega. Bu o'sish, insonlarning
yashash sharoitlarini yaxshilash, ish joylarining yaratilishi, daromad va moliya
miqdorlarining o'sishiga olib keladi. Bundan tashqari, iqtisodiy o'sish, yangi ish
o'rinlari yaratish, innovatsiyalarni oshirish va global konkurentsiani mustahkam
qilish imkoniyatlarini yaratadi. Shuningdek, iqtisodiy o'sish, mamlakatning har bir
sohasini rivojlantirish, yirik infrastruktur loyihalarni amalga oshirish, ta'lim va
salomatlik xizmatlarini takomillashtirish, va ijtimoiy mustaqillikni ta'minlash
uchun zarurdir. Iqtisodiy o'sishning sadoqati, uzluksiz ravishda kuchayishi va
istiqbollarga tayyorlikni ta'minlashga yordam beradi. Iqtisodiy o'sish, bir mamlakat
yoki mintaqaning umumiy iqtisodiy faoliyatining kengayishi va rivojlanishi
demakdir. Bu jarayon, o'sish darajasidagi yangi ish o'rinlari yaratish, daromad va
moliya miqdorlarining o'sishi, yashash standartlarining oshishi va mamlakatning
iqtisodiy tizimining takomillashtirilishi bilan bog'liqdir. Iqtisodiy o'sish,

31insonlarning yashash sharoitlarini yaxshilash, daromad va ish imkoniyatlarini
kengaytirish, va ijtimoiy tarbiyani yuqori darajada rivojlantirish uchun muhimdir.
Bu shuhratli jarayon, katta miqdorda moliyaviy investitsiyalar, innovatsiyalar va
yangiliklarni talab qiladi, shuningdek, mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy
munosabatlarni ham o'z ichiga oladi.
O zbekistonda iqtisodiy o sishning katta e'tibor va rag'batlantirilishiʻ ʻ
mamlakatning rivojlanishi va mustaqilligini ta minlashning muhim qismlaridan
ʼ
biridir. Quyidagi xulosa punktlarida iqtisodiy o sishning muhim aspektlari
ʻ
keltirilgan:
1. Sanoat sohasidagi rivojlanish: O zbekiston sanoat sohasidagi
ʻ
rivojlanishga katta e'tibor beradi. Sanoat korxonalari modernizatsiyasi, yangi
sanoat tarmoqlari ochildi, texnologik innovatsiyalar kengaydi. Bu rivojlanish, ish
o'rinlari yaratishini oshiradi va xalqaro bozorda tovarlar yetkazib berish
imkoniyatlarini kengaytiradi.
2. Qishloq xo'jaligi modernizatsiyasi: Qishloq xo'jaligi sohasida ham muhim
islohlar amalga oshirilmoqda. Suqar, paxta, mevalar, sabzavotlar va boshqa agrar
mahsulotlar ishlab chiqarishdagi texnologiyalar yanada rivojlanmoqda. Bu esa
agrar sohaning effektivligini oshiradi, mahsulotlar sifati yuqoriladi va eksport
potentsiali kengaytiriladi.
3. Xususiy sohalarning rivojlanishi: Xususiy sohalar, masalan, turizm,
transport, energetika, bank sohasi va IT sohasi kabi sohalarda rivojlanish amalga
oshirilmoqda. Turizm sohasida infrastruktur tuzilishi, turistik ob'ektlar va
xizmatlar, turistlarni jalb qilishga yo naltiriladi. Transport sohasida yo l, temir yo l
ʻ ʻ ʻ
va aviatsiya tarmoqlari modernizatsiyasi va rivojlanishi jarayoni davom etmoqda.
Energetika sohasida esa yuqori kapasiteli energiya ob'ektlari qurilmoqda, hamda
energiya iste'molchilari uchun yangi imkoniyatlar yaratilmoqda.
4. Infrastruktur rivojlanishi: Infrastruktur tarmoqlari, masalan, yo l, temir
ʻ
yo l, aviatsiya, suv va gaz ta minoti, telekommunikatsiya va internet tarmoqlari
ʻ ʼ
kengaymoqda. Bu asosiy muhimlikka ega, chunki tovarlar va xizmatlar

32yetkazishini, insonlar va kapitalni harakatlanishini, kommunikatsiyani o z-o ziniʻ ʻ
o tkazishini ta minlaydi.
ʻ ʼ
5. Investitsiyalar va tashqi mablag lar: O zbekiston oliy sifatli ishchi
ʻ ʻ
kuchiga, yirik bozor potentsialiga, strategik geografik o rinlarga ega bo'lishiga,
ʻ
soliq siyosati islohlariga e'tibor beradi. Bu esa mamlakatga tashqi mablag larni jalb
ʻ
qilish va investitsiyalar olishni yengillashiradi. Investitsiyalar va tashqi mablag lar
ʻ
O zbekistonning innovatsiya, sanoat, infrastruktur va turizm sohalari kabi muhim
ʻ
sohalarda rivojlanishni yanada rag'batlantiradi.
6. Xalqaro hamkorliklar va integratsiya: O zbekiston xalqaro hamkorliklarga
ʻ
va integratsiyaga katta e'tibor beradi. Mamlakat xalqaro savdo aloqalarini
rivojlantirishni, chet el kompaniyalari bilan hamkorlikni kengaytirishni maqsad
qilmoqda. Bu esa O zbekistonning eksport-potentsialini oshirishiva xalqaro
ʻ
bozorda o z o rnini mustahkamlashini ta minlaydi.
ʻ ʻ ʼ
Iqtisodiy o sishning yuqori darajada muvaffaqiyatli bo lishishi uchun esa
ʻ ʻ
mamlakat hukumati tomonidan quyidagi muhim chora-tadbirlar amalga oshirilishi
tavsiya etiladi:
1. Investitsiyalar va innovatsiyalar uchun qulay sharoitlar yaratish:
Investitsiyalarni jalb qilish va innovatsiyalar uchun yetarli moliyaviy va huquqiy
muhokama tuzilmasi yaratish zarur. Bunda soliq siyosati va investitsiya
qonunlarining yanada soddalashtirilishi, buxgalteriya hisob-kitoblari va kontrakt
tizimini yaxshilash, intellektual-mulk huquqlarini himoya qilish kabi tadbirlar
o tkazilishi kerak.
ʻ
2. Sanoat va qishloq xo'jaligini integratsiyalash: Sanoat va qishloq xo'jaligi
sohalari o rtasidagi integratsiya va kooperatsiya muhimdir. Sanoat korxonalari va
ʻ
qishloq xo'jaligi tadbirkorlari o rtasidagi hamkorliklar, mahsulotlarni qo'shma
ʻ
sanoatda ishlash, kasb-hunar kollejlarida kasb-hunar o quvchilarining tayyorlanishi
ʻ
va xalqaro standartlarga rioya qilish kabi chora-tadbirlar amalga oshirish kerak.
3. Infrastruktur va kommunikatsiyalar sohasidagi investitsiyalar:
Infrastruktur va kommunikatsiya tarmoqlarining rivojlanishi uchun investitsiyalar
ajratish muhimdir. Yo l, temir yo l, aviatsiya tarmoqlari, suv va gaz ta minoti,
ʻ ʻ ʼ

33telekommunikatsiya va internet tarmoqlarini modernizatsiya qilish, yangi
ob'ektlarni qurish va ularga investitsiyalar jalb qilish lozim.
4. Xalqaro bozorda integratsiya: Xalqaro bozorda integratsiya va tashqi
savdo aloqalarini yanada rivojlantirish uchun mamlakat hukumati tomonidan
hamkorliklarni rivojlantirish kerak. Xalqaro tijorat va investitsiya misollarida
yaxshi tanishlik, soliq sohasida soddalashtirish, eksport imtiyozlari kabi chora-
tadbirlar amalga oshirish katta ahamiyatga ega.
5. Inson-resurslarni rivojlantirish: Xalqaro bozorda raqobatda qatnashish
uchun inson-resurslarni rivojlantirish muhimdir. Kasb-hunar kollejlarida va oliy
ta'lim muassasalarida sohalarga mo ljallangan mutaxassislar tayyorlanishi, xalqaroʻ
universitetlar bilan hamkorliklar o rnatilishi va yangi texnologiyalar uchun xalqaro
ʻ
ko rik tashkil etilishi kerak.
ʻ
6. Soliq siyosatining soddalashtirilishi: Soliq siyosati soddalashtirilishi va
soliq mablag lari to lash sharoitlarini yaxshilash iqtisodiy o sishning
ʻ ʻ ʻ
rag'batlantirilishi uchun muhimdir. Soliq siyosati tuzilmasining soddalashtirilishi,
soliq mablag larini to lash jarayonini soddalashtirish, soliq tizimining
ʻ ʻ
transparensiyasini oshirish katta ahamiyatga ega.
Ushbu mavzu yuzasidan takliflar:
Iqtisodiy o'sishni ta'minlash va yaxshilash uchun quyidagi takliflardan
foydalanishimiz mumkin:
1. Infrastruktur investitsiyalari: Infrastruktur sohasiga investitsiyalar qilish,
yollar, transport tarmoqlari, kommunikatsiya tarmoqlari, energiya tarmoqlari va
suv ta minoti, turizm ob ektlari va boshqa tadbirlar uchun qulay sharoitlar
ʼ ʼ
yaratishga yordam berishi mumkin.
2. Tarifni va soliqlarni reformalash: Iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun
soliqlarni oshirishning o rniga soliqlarni kambaytirish, daromadga qarshi soliqlarni
ʻ
kamaytirish va o'zaro savdo aloqalarini rivojlantirish mumkin. Bu, investitsiyalarni
oshirish va iqtisodiy faoliyatni oshirishga imkon beradi.
3. Innovatsiyalar va texnologiyalar: Innovatsiyalar va texnologik
rivojlanishni rag'batlantirish, yangi sohalarda ishlab chiqarish va xizmat

34ko rsatishning sifatini oshirish, avtomatlashtirish va iqtisodiy jarayonlarniʻ
optimallashtirishga yordam beradi. Bu, iqtisodiy o'sishga energiya beradi va
rivojlanuvchi sohalarni yaratish imkonini beradi.
4. Biznes muhitini yaxshilash: Biznesni yuritish uchun qulay sharoitlar
yaratish, korporativ tadbirlarni rag'batlantirish, tartibni saqlash va huquqiy
muammo vaqtini kattalashtirmaslik uchun iqtisodiy qonunlar va tizimlarni
yangilash zarur bo'ladi.
5. Xalqaro aloqalar va eksport: Xalqaro bozorda o z sotishlarimizni oshirish
ʻ
uchun eksport potensialini rivojlantirish kerak. Xalqaro savdo aloqalarini
rivojlantirish, eksportga qulay shartlar yaratish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
va xalqaro bozorda raqobatga tayanishning qo llanmasi bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
6. Sifatli kadrlarni tayyorlash: Iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun
mutaxassislar va sohasidagi sifatli kadrlarni tayyorlashga katta e'tibor berish kerak.
Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish, oliy ta'lim muassasalarining yuqori
sifatli tayyorlov mexanizmlarini yaratish va innovatsion loyihalarni rag'batlantirish
bu yo'nalishda muhimdir.
Bu takliflar iqtisodiy o'sishni ta'minlash va yaxshilashga yordam berishi
mumkin. Barcha tadbirlar iqtisodiy siyosat, strategiya va ilg orlikning bir qismidir.
ʻ
Shuningdek, har bir mamlakatning iqtisodiy holati va xususiyatlari o ziga xosdir,
ʻ
shuning uchun har bir mamlakat o z iqtisodiyotini o rganib, uni rivojlantirish
ʻ ʻ
uchun kerakli tadbirlarni aniqlashga e'tibor berishi kerak.

35FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. Normativ – Huquqiy hujjatlar
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul-kredit siyosatini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qonuni, 13.09.2017 yildagi PQ-
3272-son.
2. O‘zbekiston Respublikasi «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi
Qonuni. –– T., 1996.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul-kredit siyosatini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qonuni, 13.09.2017 yildagi PQ-
3272-son.
4. O zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2022 yil 19ʼ
noyabrdagi 27/5-sonli Qarori.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 yanvardagi PQ-
1464-sonli Qarori.
6. O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 2017 yil 24 yanvardagi
“O‘zagroeksportbank” aktsiyadorlik tijorat bankini tashkil qilish to‘g‘risida”gi PQ-
2740-sonli Qarori.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947sonli
Farmoni. 2017 yil 7 fevral.
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi
PF-4947- sonli Farmoni. 2017 yil 7 fevral. https://www.lex.uz
II.O’quv qo’llanmalar
9. Abdullayeva SH.Z. Pul, kredit va banklar. Darslik. T.: “Iqtisod-
Moliya”, 2017.

3610. Y. Rashidov [va boshq./]; mas'ul muharrir B. Yu. Xodiyev; O'zR oliy
va o'rta maxsus ta'lim vazirligi. - T j: Cho'lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy
uyi,2022-yil
11. Pul va banklar: Darslik / A.A.Omonov, T.M.Qoraliyev; – T.:
“Iqtisod-Moliya”, 2019.
12. Pul, kredit va banklar. Darslik / A. A.Omonov, T.M. Qoraliyev. Soliq
akademiyasi, Toshkent moliya instituti. - Т.: «Iqtisod-Moliya», 2012.
13. Rashid о v О .YU., T о ymuhamed о v I.R., Alim о v I.I., T о jiev R.R. Pul,
kredit va banklar: Darslik. –T.: TDIU, 2009
14. Saidov D. va boshqalar. Pul, kredit va pul muomalasi. O’quv
qo’llanma/T.: Extremum-press, 2018.
15. Shodmonov.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik.T.: - “Fan va
texnologiyalar”, 2021
16. Роуз Питер. «Банковский менеджмент», М. Дело ЛТД. 1995 .
II Jurnallardagi maqolalar va internet saytlari:
17. Pul-kredit siyosati sharhi, 2023-yil IV chorak
18. Monetar siyosatning 2020 yil va 2020-2021 yillar davriga
mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki.
2020.
19. 2017-2023-yillar mobaynida O'zbekistonda pul-kredit va bank
tizimida ro'y bergan o'zgarishlar tahlili.
20. www.mygov.uz
21. www.stat.uz
22. www.mineconomy.uz
23. www.strategy.uz
24. www.uza.uz
25. www.cer.uz
26. www.my.gov.uz

Купить