Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtirish istqibollari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 616
Foydalanuvchilar soni: 251

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.5MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtirish istqibollari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ SIRTQI ” FAKULTETI
“_______________________________________ ” kafedrasi
“ __________________________________ ” TA'LIM YO‘NALISHI BO‘YICHA
______________________________________________________
KURS ISHI
Tayyorladi: _________________
talabasi ____________________
Kurs ishi rahbari:
O’ qituvchi _________________ Kafedra tomonidan ro‘yxatga
olingan tartib raqami № ________
“___” ______ 202 3 yil ________
imzo
Kurs ishi ximoyaga tavsiya qilindi
(qilinmadi)
Sana “____” ________ 202 3 yil
Raxbar imzosi:
__________________ Kurs ishi baxosi ________ ball
Komissiya a'zolari:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
T OSHKENT – 202 3

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida
tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari
Reja:
Kirish 3
1. Tadbirkorlik faoliyatini mazmun-mohiyati va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi
roli
5
2. O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit
liniyalarining
ahamiyati
13
3. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish
istqibollari 17
Xulosa
23
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 25
2

Kırısh
O'zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq tashqi iqtisodiy faoliyatni
kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar bilan o'zaro
foydali aloqalar o'rnata boshladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish, kengaytirish
uchun huquqiy asoslarini yaratib bergan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi. Ko'plab
Prezident Farmonlari va Hukumat qarorlari ishlab chiqildi. Bular, avvalo, "Xorijdan
mablag' jalb qilish to'g'risida"gi, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Investitsiya
faoliyati to'g'risida"gi (yangi tahrir), "Chet el investitsiyalari to'g'risida", "Chet ellik
investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to'g'risida"gi
Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni
amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni
bajarish uchun asosiy shart-sharoitlarni yaratib berdi.
Shuni ta'kidlash joizki, O'zbekistonning xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar
bilan aloqasi ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli ahamiyatga ega bo'lgan eng muhim
vazifalarni birga qo'shish maqsadlaridan kelib chiqib amalga oshiriladi. Bunda,
birinchidan, O'zbekistondagi barcha xo'jalik sub'ektlarining tashqi dunyo bilan o'zaro
aloqalari uchun teng huquqli va milliy manfaatlarga mos keladigan shart-sharoitlar
yaratish asosida xalqaro valyuta-moliya va savdo mexanizmlariga qo'shilish nazarda
tutiladi. Ikkinchidan, respublikaning joriy muammolarini hal etishga bevosita
ko'maklashish, mavjud xalqaro tajriba asosida moliyaviy, texnikaviy yordam va maslahat
olish yo'li bilan o'tkazilayotgan islohotlarni qo'llab-quvvatlash ko'zda tutiladi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim
ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasida:
"2014 yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga o'sdi va
AQSh dollari hisobida 14 milliard 600 million dollarni tashkil etdi. Bunda jami kapital
qo'yilmalarning 21,2 foizdan ortig'i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy investitsiya
va kreditlar tashkil qildi. Ularning to'rtdan uch qismi to'g'ridan-to'g'ri
3

xorijiy investitsiyalardir" 1
.
Bundan ko'rinib turibdiki, 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy kreditlarning
xorijiy investitsiyalar tarkibidagi ulushi 25,8 foizni tashkil qildi. Bu ko'rsatkich 2010
yilda 13,2 foizni tashkil qilgan edi. Bu esa, hozirgi iqtisodiy rivojlanish sharoitida va
mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatini hisoga
olib), chet el banklari kreditlarini jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi.
Bugungi kunda shu narsa aniq bo'lib qoldiki, Vatanimizning barqaror rivojlanishi yuqori
darajadagi investitsiyaviy faollikka bog'liqdir. Unga esa ichki va tashqi investitsiya
resurslarini jalb qilish hamda ulardan samarali foydalanish orqali erishiladi. Jahon
tajribasi shundan dalolat beradiki, chet el investitsiya va kreditlarini jalb qilish
iqtisodiyotni rivojlantirishga yordamlashadi va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun kuchli
rag'batlantiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. Shu bois Yurtboshimiz bu haqda
quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Chet el sarmoyasini jalb qilishni bevosita
investitsiyalar tarzida ham, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz
beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida ham
amalga oshirish ko'zda tutilmoqda. Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish
uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor beramiz" 2
.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta'kidlash joizki, O'zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy banklar
kreditlarini jalb qilish va shu asosda strategik muhim investitsiya loyihalarini
moliyalashtirish hozirda iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi g'oyat dolzarb
masalalardandir. Bu esa, o'z nabatida, xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga
investitsiya loyihalarini moliyalashtirish masalasini tadqiq etish, bu boradagi
tendentsiyalarni va muammolarni aniqlash, investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit
liniyalari orqali moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar berish zarurligini
keltirib chiqaradi va bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligini ifodalaydi.
1
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning
eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi
4

ma'ruzasi: 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish,
modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy
mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo'l ochib berish - ustuvor vazifamizdir // «Xalq
so'zi» gazetasi, 2015 yil 17 yanvar, N°11. 1-b.
2 Karimov I.A. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida. - T.:
«O'zbekiston», 1995. 243-b.
1. Tadbirkorlik faoliyatini mazmun-mohiyati va iqtisodiyotni
modernizatsiyalashdagi roli
O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy iqtisodiyotni
rivojlantirishning o'ziga xos yo'nalishini belgilab oldi. U iqtisodiyotning rivojlanishi va
barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o'rni tutishini o'z vaqtida to'g'ri anglab
etganligining natijasida investitsiyalarga, xususan, chet el investitsiyalariga bo'lgan
e'tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu esa bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi
investitsiya faoliyatining rivojlantirilishiga olib keldi.
Bugungi kunda rivojlangan investitsion faoliyatning yo'lga qo'yilishini hukumatimizning
yuritayotgan oqilona investitsiya siyosatining mahsuli ekanligini ta'kidlash lozim.
Hozirda O'zbekiston iqtisodiyotining barcha sohalarida o'zgarishlar, tarkibiy islohotlar
olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita mamlakatdagi investitsiya
jarayoni, davlatning investitsiya siyosati, uning ustuvor yo'nalishlari va mamlakatdagi
korxonalar investitsiyaviy faolligiga bog'liq.
Mustaqillikning qisqa davrida investitsiyaviy faollikni ta'minlash, uni kuchaytirish
borasida qator amaliy chora-tadbirlar o'tkazildi, investitsiya faoliyatini tartibga solib
turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari ishlab chiqildi va amaliyotga tatbiq
qilinmoqda.
O'zbekistonda investitsiya loyihalarmni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish bo'yicha
ham qator vazifalar amalga oshirilmoqda.
Respublikamizda turli mulkchilik shakllariga asoslangan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni
ko'paytirish, jumladan, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish va
boshqaruv faoliyati rivojlantirilib kelinmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni yanada
5

erkinlashtirish va rivojlantirish yangi investitsiya loyihalarini hayotga tatbiq etish va
ularni moliyalashtirishning optimal variantlarini qidirib topish talablarini keltirib
chiqardi. Amaliyotda investitsiya loyihalarining hajmi, miqdori va moliyalashtirish
manbalariga qarab iqtisodiyotda yuz berayotgan o'zgarishlar haqida xulosalar chiqarish
mumkin.
Investitsiya loyihasi tushunchasining tobora keng qo'llanishi, avvalom bor, ushbu
atamaning iqtisodiy mohiyatini anglab olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Investitsiya
loyihasi tushunchasiga uning yo'naltirilgan maqsadini amalga oshirish uchun texnologik
jarayonlarni, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish jarayonini, ob'ektlarni barpo etish va
ishga tushirish jarayonini, moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini,
shuningdek, tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni o'zida mujassamlashtiruvchi tizim
sifatida qarash mumkin. Investitsiya loyihasi o'z maqsadi, yo'nalishi, amal qilish sohasi,
muddati va chegarasiga ega bo'lgan alohida faoliyat turi hisoblanadi.
Prof. D.G'ozibekov investitsiya loyihalari to'g'risida fikr bildirib: «investitsiya loyihasiga
muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar keltirishi zarur
bo'lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo'li bilan resurslarni investitsiyalash bo'yicha takliflar
to'plami tarzida ta'rif berish mumkin» 3
, deb ta'kidlab o'tadi. Shuningdek investitsiya
loyihasining sifat-tavsiflarini, boshqa tadbirlardan farq qiluvchi jihatlarini ochib berishi
diqqatga sazovordir 4
, deb ta'kidlaydi.
Rossiyalik iqtisodchi-olim B.A.Koltinyukning fikricha 5
: «investitsion loyiha keng
ma'noda foyda olish maqsadida kapital qo'yish rejasi» tarzida ifodalab, uni ikki xil
ma'noda talqin etadi: aniq maqsadlarga erishish (aniq natijalar olish)ni ta'minlovchi
qandaydir harakatlar majmuini amalga oshirishni nazarda tutuvchi tadbir, faoliyat;
qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan aniq hisob-moliyaviy va
tashkiliy-huquqiy hujjatlarni qamrab oluvchi tizim.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 9 apreldagi 165-sonli "Chet
el investitsiyasi ishtirokidagi ustuvor investitsiya loyihalarini amalga oshirish chora-
tadbirlari to'g'risida"gi qaroriga muvofiq: "investitsiya
6

loyihasi bu ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes-
boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli moliyaviy
manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks hujjatlar yig'indisi"
6
hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi
Qonunning 6-moddasida: "Investitsiya loyihasi - iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa yo'sindagi
foyda olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan o'zaro bog'liq tadbirlar
majmuidir" 7
, deb ta'riflangan.
Qayd etish joizki, investitsiya loyihasi to'liq va mukammal hisob-kitoblar yordamida
asoslangan yuridik hujjatlar to'plami hisoblanadi. Investitsiya loyihasi kelishilgan
muddatlarda aniq maqsadlarga erishish hamda rejalashtirilgan natijalarni olish uchun aniq
miqdordagi resurslarni (intellektual, moliyaviy, moddiy) qo'yishni, joylashtirishni ko'zda
tutuvchi tadbirlar majmuidir. Investitsiya loyihasining asosiy elementlari va
yo'nalishlarini 1-rasm asosida tasvirlash mumkin.
1-rasm. Investitsiya loyihasining asosiy elementlari va yo'nalishlari 8
Ergasheva Sh., Uzoqov A. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. O'quv
8

qo'llanma. - T: "IQTISOD-MOLIYA" 2008. 34-b.
7
O'zbekiston Respublikasining "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi O'zbekiston
Respublikasi Qonuniga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish haqida"gi Qonuni.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2014 yil 29 oktyabrda qabul qilingan va Senat tomonidan
2014 yil 13 noyabrda ma'qullangan. 2014 yil 9 dekabr, O'RQ-380-son.
8
Mamatov B.S. va boshq. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik.
Toshkent moliya instituti. -T.:
«IQTISOD-MOLIYa», 2014. 40-b.
Shuni ham ta'kidlash joizki, investitsiya loyihasini amalga oshirishning bosh maqsadi
foyda (daromad) olishga yoki hech bo'lmaganda kapital qiymatini saqlab qolishga
qaratiladi.
Investitsiya loyihasi uch tomonlama cheklangan bo'lib, muayyan iqtisodiyotda, hududda
amalga oshirilishi bilan, belgilangan vaqt bilan cheklanadi. Mazkur hududda belgilangan
vaqtda loyiha amalga oshirilsa, u o'zining maqsadiga erishish kuchiga egadir. Investitsiya
loyihalari yana bir tomondan cheklanishi, ya'ni unga safarbar etiladigan resurslar qiymati
(xom ashyo, mehnat va moliyaviy resurslari qiymati) o'zgarib boradi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, investitsiya loyihasini quyidagicha tasniflash mumkin:
2-rasm. Investitsiya loyihasining tasniflanishi 9
Amaliyotda investitsiya loyihalarining turlicha tasnifi mavjud bo'lib, belgilariga qarab
investitsiya loyihalarining quyidagi ko'rinishlarini ajratish mumkin (1.3-rasm).
9

Loyiha - bu o'ziga xos faoliyat turi bo'lib, uning bir qancha o'ziga xos belgilari mavjud.
Lekin uning asosiy 4 ta belgisi loyihani boshqa turdagi faoliyatlar va tadbirlardan ajratib
turadi:
- loyiha maqsadlari aniq belgilangan bo'lishi kerak;
- loyiha aniq (odatda, oldindan belgilangan) muddat davomida amalga
oshirilishi lozim;
9
Mamatov B.S. va boshq. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik.
Toshkent moliya instituti. T.: «IQTISOD-MOLIYa», 2014. 41-b.
- loyihada o'zaro bog'liq harakatlarni bajarilishini muvofiqlashtirish
lozim;
10

- loyiha unikal bo'lishi lozim.
3-rasm. Investitsiya loyihalarining kengaytirilgan tasnifi 10
Har bir loyihaviy faoliyat quyidagi 3 ta chegaralanishga ega:
1. Vaqt bo'yicha chegaralanishi;
2. Pul resurslari bilan chegaralanishi;
10
Rasm prof. D.G'.G'ozibekovning 2003 yilgi "Investitsiyalarni moliyalashtirish
masalalari" nomli monografiyasi asosida shakllantirildi.
3. Texnik vazifalar bilan chegaralanishi (ishlar va operatsiyalarning turlari
va sifatiga bo'lgan talab, investitsiya faoliyati ob'ektining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari).
11

Loyiha boshqa chegaralanishlarga ham ega bo'lib, ular orasida loyihani amalga
oshirishning tashqi shart-sharoitlari alohida ahamiyat kasb etadi (institutsional,
iqtisodiy, huquqiy va boshqalar).
Loyihalarni 3 turdagi aktivlar (mulk) hisobiga moliyalashtirish mumkin: 1) Moliyaviy
investitsiyalar va qarzlar. Bularga qimmatbaho qog'ozlar, bankdagi depozitlar, kreditlar,
pul mablag'lari, yuqori likvidli qimmatbaho predmetlar kiradi; 2) Material (moddiy)
aktivlar. Bularga ko'chmas mulk, asosiy vositalar, er, ishlab chiqarish texnikasi, liniyalari,
xom ashyo, va materiallar kiradi; 3) Nomoddiy aktivlar. Bularga nou-xau, himoyalangan
firma nomidan foydalanish xuquqi, intellektual mulk, innovatsiyalar, ishchi kapitali aqliy
mahsuli kiradi.
Investitsiya loyihasi investor nuqtai nazaridan samarali deb baholanishi uchun,
birinchidan, uni amalga oshirish ijobiy bo'lishi, ikkinchidan, muqobil loyihalarni
solishtirish chog'ida yuqoriroq samaraga ega bo'lgan loyihani ma'qul ko'rish lozim.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalashda investitsiya loyihalarini amalga oshirishning
ahamiyati benihoya katta bo'lib, u quyidagilar bilan izohlanadi: birinchidan,
investitsiyalar ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etib,
eksportga mo'ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivojlantiradi; ikkinchidan,
import o'rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarish va buning uchun xorijiy investitsiyalarni
iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo'naltirish, pirovardida, aholining me'yordagi turmush
darajasini ta'minlash imkonini yaratadi; uchinchidan, kichik biznesni rivojlantirish va
qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish orqali o'sib borayotgan aholini ish
joylari bilan ta'minlaydi; to'rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish
quvvatlarini, moddiy-texnik bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi;
beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga ko'maklashadi
va boshq.
So'nggi yillarda iqtisodiyotda faol amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o'zgarishlar va
modernizatsiya qilish jarayoni investitsiya faolligini yanada oshirdi. Iqtisodiyotdagi
investitsiyalar hajmining yildan-yilga sezilarli ravishda o'sib borishi milliy ishlab
chiqarish hajmining o'sishi orqali o'zining ijobiy natijalarini ko'rsatdi. Davlat tomonidan
investitsiya faoliyatini rivojlantirishga berilgan e'tibor va qo'llab-quvvatlash natijasida
12

yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi va investitsiyalar miqdori o'sish sur'atlariga ega bo'ldi.
Jumladan, 20022014 yillar oralig'ida investitsiyalar hajmi 1,4 mlrd. AQSh dollaridan 14,6
mlrd. AQSh dollariga etgan va 2002 yilga nisbatan 10,4 martaga ortgan (1.1-jadval). Bu
holat investitsiyalarning YaIMdagi salmog'ining o'sishiga olib keldi, jumladan,
investitsiyalarning YaIMdagi ulushi 2007 yilda 21,1 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2014
yilga kelib bu ko'rsatkich 23,5 foizga ko'tarildi.
1-jadval O'zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti va investitsiyalarning o'sish
sur'atlari dinamikasi 11
4-rasm. Investitsiyalarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi, %da 12
Mamlakatimizda faol investitsiya siyosati olib borilishi natijasida 20112014 yillarda
o'nlab zamonaviy korxonalar ishga tushirildi. Jumladan, «Jeneral Motors Pavertreyn
O'zbekiston» qo'shma korxonasida yuqori texnologiyalar asosida avtomobil dvigatellari
ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Shuningdek, avtomobil generatori va kompressorlari
ishlab chiqarish bo'yicha quvvatlar barpo etildi, energiyani tejaydigan lampalar ishlab
chiqarish bo'yicha uchta loyiha amalga oshirildi. Shular qatorida «Zenit elektroniks»
qo'shma korxonasida «Samsung» kir yuvish mashinalari ishlab chiqarish o'zlashtirildi.
Ayni paytda maishiy gaz plitalari, konditsionerlar, elektr pilesoslar va bir qancha boshqa
mahsulotlar ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. «Muborak gazni qayta ishlash zavodi» unitar
sho'ba korxonasida suyultirilgan gaz ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish maqsadida
13

propan-butan aralashmasi qurilmasining birinchi navbatini, Samarqand viloyatida
«MAN» yuk tashish mashinalari ishlab chiqarish bo'yicha yangi majmuaning dilerlik
markazini bunyod etish ishlari yakuniga etkazildi. Shu bilan birga, Toshkent va
Namangan viloyatlarida zamonaviy to'qimachilik komplekslari, Jizzax va Xorazm
viloyatlarida yigiruv va to'quv, Samarqand viloyatida sport poyabzallari ishlab chiqarish
korxonalari tashkil etildi. Oziq-ovqat sanoati bo'yicha 21 ta korxonada ishlab chiqarish
odernizatsiya qilindi va texnik qayta jihozlandi. Navoiy issiqlik elektr stansiyasida bug'-
gaz qurilmasini barpo etish, O'zbekiston-Xitoy gaz quvurining uchinchi yo'nalishi kabi
yirik loyihalarni amalga oshirishda qurilish-montaj ishlari qizg'in pallaga kirdi.
Mamlakatimizda qayta ishlash tarmoqlaridan sanoat va qishloq xo'jaligi sohasini tahlil
qiladigan bo'lsak, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 2014 yilda 2007 iyilga nisbatan
4,1 martaga, qishloq xo'jaligi mahsuloti ishlab chiqarish esa 4 martaga ortgan (Qarang:
1.2-jadval). Biroq, sanoat mahsuloti ishlab chiqarishning YaIMdagi ulushi 2014 yilda
2007 yilga nisbatan 13,5 f.p.ga, qishloq xo'jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning
YaIMdagi ulushi esa 7,5 f.p.ga kamaygan. Bunday holat YaIMning o'sish sur'atlari, sanoat va
qishloq xo'jaligi
mahsulotlari ishlab chiqarishning o'sish sur'atlaridan yuqori ekanligini
ko'rsatadi va ijobiy holat hisoblanadi.
2. O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit
liniyalarining ahamiyati
Ma'lumki, xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli
banklar tushuniladi. O'zbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlarida: "xorijiy
davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda
ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank faoliyatini
amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bank" 11
, deb ta'riflangan. Xorijiy
davlatning banki vakolatxonasi esa O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan,
O'zbekiston Respublikasi hududida uning akkreditatsiya qilinganligi haqida O'zbekiston
Respublikasi Markaziy bankining sertifikatiga ega bo'lgan, bank va boshqa tijorat
faoliyati bilan shug'ullanish huquqisiz bank manfaatlarini ko'zlab ish yuritadigan alohida
14

bank bo'linmasidir.
11
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008 yil 22 noyabrdagi 685-
sonli Qarori bilan tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning
banklari vakolatxonalarini akkreditatsiya qilish tartibi to'g'risida"gi Nizom (Adliya
vazirligida 2009 yil 23 yanvarda 1883-son bilan ro'yxatdan o'tkazilgan).
yuritadigan alohida bank bo'linmasidir.
So'nggi yillarda mamlakatimizning ishlab chiqarish tarmoqlariga zamonaviy texnika va
texnologiyalarni joriy qilib, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni yo'lga qo'yuvchi, import
o'rnini bosuvchi investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga alohida ahamiyat berilmoqda.
Xorijiy banklarning kredit resurslarini investitsiya loyihalarini, shu jumladan, kichik
biznes loyihalarini, ya'ni xususiy sektorni moliyalashtirishga jalb qilish va ularni samarali
o'zlashtirish maqsadida Vatanimizga yuqori sifatli texnika-texnologiyalarni etkazib
beruvchi investorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosati olib borilmoqda, tashqi iqtisodiy
faoliyat yanada erkinlashtirilmoqda, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb
qilishni ta'minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yanada
takomillashtirimoqda, xorijiy banklar kredit liniyalaridan
to'liq foydalanish maqsadida kredit
olish uchun taqdim etilayotgan texnik-iqtisodiy asoslashlarni puxta-pishiq ishlab chiqish,
investorlarning qo'ygan kapitali va ularning huquqlarini himoyalashni kafolatlashni
yanada kuchaytirish bo'yicha tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Xorijiy banklar tomonidan mamlakatimizda kichik biznesni moliyalashtirishdagi
faolligini quyidagi holatlar bilan izohlash mumkin. Jumladan, YaIMni shakllantirishda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56
foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga o'sdi. 2014 yilda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida 480 mingdan ortiq yangi ish o'rni tashkil
etildi. Bu yaratilgan jami ish o'rinlarining yarmi demakdir. O'tgan 2014 yilda 500 dan
ziyod yangi korxona, birinchi navbatda, kichik biznes sub'ektlari eksport faoliyatiga jalb
etildi. Bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band bo'lgan aholining
76,5 foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu ko'rsatkich 49,7 foizga teng edi 12
.
Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirilayotgan ana shunday chora-tadbirlar o'zining
yuksak samarasini bermoqda.
15

12
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning
eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi
ma'ruzasi: 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish,
modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy
mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo'l ochib berish - ustuvor vazifamizdir // «Xalq
so'zi» gazetasi, 2015 yil 17 yanvar, JN"<>11. 1-b.
banklarning kredit liniyalarini jalb qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanadi.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov mustaqilligimizning birinchi kunlaridan boshlab
xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotimizda naqadar zarurligini e'tirof etgan holda:
"Sarmoya olamida birovning yuzi yoki ko'zi yaxshi deb qarz berish rasm emas, buni
sizlar tushunasizlar. Chet el kreditorlari O'zbekistonga ishonsa bo'ladigan, payti kelganda
qarzni to'lashga qodir bo'lgan kuchli sherik deb qaramoqdalar" 13 ,
deb ta'kidlagan edilar.
Ma'lumki, jahondagi biron-bir davlat xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilmasdan
turib taraqqiyotga hamda iqtisodiyot rivojiga erisholgan emas. Shuning uchun ham bu ish
bizning iqtisodiy siyosatimizning ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylangan. Biz bu
siyosatni quyidagi tamoyillar asosida qurmoqdamiz 14
: tashqi iqtisodiy faoliyatni
erkinlashtirish; respublika iqtisodiyotiga kapital mablag'larni jalb etishni
ta'minlovchi
huquqiy asos, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni shakllantirish;
jahon andozalari
talablariga javob beradigan texnologiyalarni etkazib beruvchi hamda xalq xo'jaligining
zamonaviy tuzilmalarini barpo etishga ko'maklashuvchi xorijiy sarmoyadorlarga nisbatan
ochiq eshiklar siyosatini muntazam ravishda yuritish; mablag'larni raqobatbardosh
mahsulot ishlab chiqarishni o'zlashtirish bilan bog'liq eng muhim ustuvor yo'nalishlarga
sarflash. Shu bois Respublika Prezidenti bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Biz
maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish
uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga
alohida e'tibor beramiz" 15
Bugungi kunda ko'plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida etakchi o'rin tutadigan
mamlakatlar tajribasi shuni so'zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va
dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy
jihatdan o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga
16

asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini
ta'minlash, faoliyat ko'rsatayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash
jarayonlarini tezlashtirishda xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali va oqilona
foydalanish muhim ahamiyatga ega.
13
Karimov I. O'zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. -T.: O'zbekiston,
1996. 28-29-b.
14
Karimov I. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T.2. T.: "O'zbekiston", 1996. 11-12-b.
15
Karimov I.A. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida. - T.:
«O'zbekiston», 1995. 243-b.
Bir vaqtning o'zida milliy iqtisodiyotga xorijiy banklarning kredit liniyalarini faol jalb
qilish qator ijobiy samaralar keltiradi. Xususan, xorijiy kreditlarni jalb qilish
raqobatbardosh mahsulotlarga, zamonaviy ishlab chiqarishga yuzma-yuz kelish, talabga
muvofiq sifatli mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatidir. Xorijiy banklar bilan amaliy
hamkorlik o'rnatish orqali jahon amaliyotida mavjud bo'lgan imkoniyatlardan foydalanish
asosida quyidagi samaralarga erishish mumkin bo'ladi:
- eng zamonaviy texnologiyalarga ega bo'lgan ishlab chiqarish (xizmat
ko'rsatish) faoliyatini yo'lga qo'yish, yangi texnologiya, zamonaviy jihozlarni, yuqori
unumli uskunalarni qo'lga kiritish;
- yangi ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta'minlash;
- ixcham, amalga oshirilgan xarajatlarni tez sur'atlar bilan qoplaydigan, yuqori
samara beradigan korxonalarni qurish;
- zamon darajasida yuqori mehnat unumdorligiga erishish, mahsulot tannarxini
pasaytirish, o'z manfaatlariga erishish;
- qo'shma korxonalar tuzish, ilg'or tajribaga ega bo'lish, boshqaruvni, raqobatni
to'g'ri yo'lga qo'yish;
- bozor talabini qoniqtiradigan mahsulot (xizmatlarni) etishtirish, ishlab
chiqarilgan mahsulot sifati va raqobatbardoshligini dunyo bozori talablariga javob
beradigan qilib etkazish;
- tadbirkorlik faoliyatini samarali tashkil etish va uni yanada kengaytirish
17

imkoniyatlarini qo'lga kiritish, daromadni ko'paytirish, yuqori samaraga erishish, sarf
etilgan mablag'larni hech qanday talofat va yo'qotishlarsiz tez fursatda qoplash;
- jahon bozorida o'zining mustahkam mavqeni egallash;
- mamlakat eksport imkoniyatlarini kengaytirish va jahon bozorida «qattiq»
valyuta ishlab topishni o'rganish;
- mamlakat xazinasini to'ldirish;
- ichki va tashqi bozorga olib chiqiladigan mahsulotlar (ish, xizmat)ga bo'lgan
talabni qondirish;
- milliy va jahon iqtisodiyoti ravnaqi va jamiyat farovonligini oshirish.
Ushbu ro'yxatni yanada davom ettirish mumkin, chunki xorijiy banklar bilan hamkorlik
o'rnatish, ular bilan qo'shma faoliyat olib borish milliy iqtisodiyotda tub tuzilmaviy
o'zgarishlarga olib keladi, mamlakat qudratini yanada oshirib, milliy valyuta mavqeini
mustahkamlaydi, aholi farovonligini ta'minlab, turmush tarzini yaxshilaydi.
3. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini
takomillashtrish istqibollari
Istiqlolning ilk yillaridan boshlab O'zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatni kengaytirib, bir
qancha xalqaro moliyaviy tashkilotlar va xorijiy banklar bilan o'zaro foydali aloqalar
o'rnata boshladi. Uning huquqiy asosini yaratib bergan qonun hujjatlari qabul qilindi,
ko'plab Prezident Farmonlari va hukumat qarorlari ishlab chiqildi 16
.
Jalb etilgan xorijiy kreditlarning o'z vaqtida va to'liq qaytarilishini ta'minlash,
korxonalarning O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan xorijiy
valyutadagi kreditlar bo'yicha o'z majburiyatlarining bajarilishi uchun javobgarligini
oshirish maqsadida 2003 yil 14 iyunda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining "Xorijiy kreditlar o'z vaqtida qaytarilishini ta'minlash chora-tadbirlari
to'g'risida"gi Qarori qabul qilindi.
Unga ko'ra tijorat banklariga qarz oluvchi korxonalar O'zbekiston Respublikasi Hukumati
tomonidan kafolatlangan kreditlar bo'yicha qarzlarini o'z vaqtida qaytarmagan hollarda
pul mablag'larini qarz oluvchining hisob raqamidan aktseptsiz tartibda hisobdan chiqarish
18

va ularni kreditlar bo'yicha qarzlarni qaytarishga yo'naltirish huquqi berildi. Qarz oluvchi
korxonalar tomonidan O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan
muddati o'tkazib yuborilgan xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytarishda to'lanayotgan
16
Bular, avvalo, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Banklar va bank faoliyati
to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi, "Chet el investitsiyalari to'g'risida"gi,
"Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-huquqiy
hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat
sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun asosiy shart-sharoitni
yaratishga imkon berdi.
summaning kamida 90 foizi majburiy tartibda asosiy qarzni qaytarishga yo'naltirildi.
Muhimi, endilikda Hukumat kafolati ostida ilgari jalb qilingan kreditlar bo'yicha muddati
o'tkazib yuborilgan yoki muddati kechiktirilgan to'lovlari bo'lgan korxonalar bo'yicha
yangi investitsiya loyihalarini amalga oshirish yuzasidan takliflar kiritilishiga yo'l
qo'yilmaydi.
Investitsiya loyihalarini amalga oshirish va O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati
ostida olingan xorijiy valyutadagi kreditlarga o'z vaqtida xizmat ko'rsatishga doir qonun
hujjatlari talablariga rioya etilishi uchun shaxsiy javobgarlik Vazirlar Mahkamasi
komplekslari, vazirliklar va idoralar, korxonalar va tashkilotlar, vakolatli banklar
rahbarlari zimmasiga yuklatildi.
Shuningdek, ushbu Qarorga ko'ra 2003 yil 1 iyuldan boshlab: O'zbekiston Respublikasi
Hukumati kafolati faqat xorijiy kreditorlarga xorijiy davlatlar, banklar yoki yuridik
shaxslar bilan tashqi qarz shartnomalari bo'yicha beriladi; tijorat banklariga O'zbekiston
Respublikasi Hukumati kafolati istisno hollarda Hukumat kafolati ostida olingan xorijiy
kreditlarni qayta moliyalashtirish yoki qaytarish manbai sifatida davlat byudjeti
mablag'lari belgilangan ustuvor strategik va ijtimoiy ahamiyatga molik loyihalarni
moliyalashtirishni ta'minlash uchun beriladi.
Albatta, ushbu Qaror xorijiy banklarning kreditlaridan samarali va oqilona foydalanish
bo'yicha mas'uliyatni oshiradi. Bu esa xorijiy kreditlar asosida amalga oshirilayotgan
investitsiya loyihalarining muvaffaqiyatli ro'yobga chiqarish imkonini beradi.
19

Islom taraqqiyot banki ishtirokidagi loyihalarni tayyorlash va amalga oshirishni
jadallashtirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 10
fevraldagi "Islom taraqqiyot banki bilan hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi 65-sonli Qarori qabul qilindi. Qarorda Islom taraqqiyot banki bilan
birgalikda amalga oshirish mo'ljallangan loyihalar ro'yxati ma'qullandi hamda Islom
taraqqiyot banki bilan birgalikdagi loyihalar va texnik ko'maklashish grantlarini amalga
oshirish bo'yicha tadbirlar dasturi tasdiqlandi.
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2005 yil 16 iyuldagi 15/4-sonli
qarori bilan tasdiqlangan 613-sonli "Tijorat banklari tomonidan yirik investitsiya
loyihalarini sinditsiyalashtirilgan kreditlashni amalga oshirish tartibi to'g'risida"gi
Nizomga ko'ra sinditsiyalashtirilgan kreditni berishga xorijiy banklar va boshqa xorijiy
moliyaviy institutlar jalb etilishi mumkin. Bu holda sinditsiyalashtirilgan kreditlashni
amalga oshirish xorijiy banklar va moliyaviy institutlar bilan tuzilgan bitimlarda
belgilangan tartibda amalga oshiriladi hamda sinditsiyalashgan kreditlar faqat yuridik
shaxslarga beriladi. Bunday holat mamlakatimizda yirik investitsiya loyihalarini 17
moliyalashtirishda xorijiy banklarning ham faol ishtirokini ta'minlashga xizmat qiladi.
Xorijiy investorlar va xalqaro moliya institutlarini O'zbekistonda yaratilgan qulay
investitsiya muhiti hamda mamlakat iqtisodiyotiga investitsiya sarflashning potentsial
imkoniyatlari to'g'risida keng xabardor qilishni tashkil etish, korxonalarni modernizatsiya
qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash uchun xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb
etish hamda o'zlashtirish jarayonida davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining
faoliyatini aniq-puxta muvofiqlashtirishni ta'minlash maqsadida 2008 yil 24 iyulda
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish
hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-927-
sonli Qarori qabul qilindi. Unga ko'ra O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi
xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish bo'yicha qarorlarni ko'rib chiqish,
muhokama etish va qabul qilishda, har yilgi Investitsiya dasturlarini, shuningdek
tarmoqlar va mamlakat mintaqalarini rivojlantirishning o'rta muddatli dasturlarini
tayyorlashda etakchi bo'g'in hisoblanishi, uning zimmasiga mazkur masalalarni hal
etishda idoraviy
20

17
Sinditsiyalashtirilgan kredit - bir necha banklar tomonidan yirik investitsiya loyihalarini
birgalikda kreditlash; yirik investitsiya loyihasi - umumiy qiymati tijorat banklarining
birinchi darajali kapitalining 25 foizidan oshadigan investitsiya loyihasi; bank sindikati -
sinditsiyalashtirilgan kredit berish borasida ikki yoki undan ortiq banklar o'rtasida o'zaro
kelishuv; etakchi bank - sinditsiyalashtirilgan kreditlash tashabbusi bilan chiqqan va
zimmasiga ishtirokchi-banklar nomidan kredit hujjatlarini yuritish mas'uliyati yuklatilgan
qarz oluvchining asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag'iga xizmat ko'rsatuvchi
bank; ishtirokchi bank -sinditsiyalashtirilgan kredit berishda qatnashuvchi bank.
mansubligidan qat'i nazar, barcha xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatini
muvofiqlashtirish mas'uliyati yuklatildi. Muhimi, "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni
jalb etish va o'zlashtirish tartibi to'g'risida"gi Nizom va "Xorijiy investitsiyalar va
kreditlarni jalb etish jarayonida loyihalar tashabbuskorlari va davlat organlarining o'zaro
hamkorlik qilish Sxemasi" tasdiqlandi. Albatta, bu holat mamlakatimizda xorijiy
kreditlardan foydalanish tizimini tartibga solish va ularni samarali o'zlashtirish imkonini
beradi.
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008 yil 22 noyabrdagi 685-
sonli Qarori bilan tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning
banklari vakolatxonalarini akkreditatsiya qilish tartibi to'g'risida"gi
NIZOM O'zbekiston
Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari
vakolatxonalarini 18 akkreditatsiya
qilish tartibini belgilab berdi. Ta'kidlash joizki,
vakolatxona O'zbekiston Respublikasi bank
sohasidagi iqtisodiy vaziyatni va holatni o'rganish maqsadida, maslahat berish,
O'zbekiston Respublikasida Bank manfaatlarini ifodalash, kredit tashkilotlari bilan
aloqalarni mustahkamlash va kengaytirish hamda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish
uchun bank tomonidan tashkil etiladi. Vakolatxona ochishda qisqa muddatli
majburiyatlari IBCA, Moody's yoki Standart and Poor's agentliklari tasniflari bo'yicha A1
(yoki A+) dan past bo'lmagan reytingga ega banklar afzallikka egadir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV"
Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash
21

dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy
Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2008 yil
21 avgustdagi "Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda
O'zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni
texnik modernizatsiyalash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari hamda
18
Xorijiy davlatning banki O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan O'zbekiston
Respublikasi hududida o'z Vakolatxonasini ochish va uning faoliyat olib borishi uchun
ruxsat berishi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1999 yil 28 yanvardagi
"Germaniyaning "KFV" taraqqiyot bankining kredit liniyasidan foydalanish to'g'risida"gi,
2004 yil 19 areldagi "Xitoy Xalq Respublikasi hukumati bilan moliyaviy va texnik
hamkorlikni kengaytirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi shuningdek, 1997 yil 2
oktyabrdagi "Koreya respublikasi hukumati kreditidan foydalanish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi Qarorlari mamlakatimizda xorijiy bank kredit liniyalari hisobidan
investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning xuquqiy asoslaridir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV"
Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash
dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qaroriga asosan mahalliy xom
ashyo va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xizmat ko'rsatish, jumladan savdo
sohalaridagi 100 dan 200 kishigacha band bo'lgan mikrofirmalar, kichik va boshqa
korxonalar tomonidan qo'shimcha ish joylarini yaratish, shuningdek kasanachilikni
tashkil etish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Germaniya Federativ
Respublikasi Hukumati o'rtasida moliyaviy hamkorlik haqidagi Bitimga muvofiq moliya
sektorini qo'llab-quvvatlash Dasturini amalga oshirish maqsadida Germaniya "KfV"
taraqqiyot banki tomonidan O'zbekiston Respublikasiga 0,75% yillik foizli stavka bilan
10 yil imtiyozli davrni ham hisobga olgan holda 40 yil muddatga jami 17,3 mln. evro
miqdorida kredit liniyasi ochildi. Bunda 12,3 mln. evro miqdoridagi mablag'lar kichik
biznes loyihalarini moliyalashtirishga, 5 mln. evro esa ipotekani kreditlashga,
shuningdek, moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirishda texnik
yordam ko'rsatish uchun 1,5 mln. evro miqdorida grant ajratildi. Shuningddek 2007 yil 28
22

avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi qarorga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy
banki tomonidan 2007 yilning 14 avgustida Xitoy Taraqqiyot davlat banki bilan 60 mln.
AQSh dollari miqdorida, 2,5 yil imtiyozli davrni ham hisobga olganda 12 yil muddatga,
O'zbekiston Respublikasi kafolatini bermagan holda kredit mablag'larini jalb etish
to'g'risidagi qarz bitimi imzolangan bo'lib, kreditlar quyidagi asosiy yo'nalishlar bo'yicha
investitsiya loyihalarini amalga oshirishga yo'naltirilgan:
- meva-sabzavot, chorvachilik va boshqa qishloq xo'jalik mahsulotlarini
chuqur qayta ishlash uchun mini-texnologiyalar va zamonaviy jihozlarni xarid qilish;
- mahalliy xom ashyo chuqur qayta ishlanadigan zamonaviy,
mahalliylashtirilgan ishlab chiqarishlarni yaratish;
- qurilish materiallari ishlab chiqarish, jumladan, ularning yangi turlarini
ishlab chiqarishni o'zlashtirish;
- tayyor oziq-ovqat va nooziq-ovqat iste'mol tovarlarini ishlab chiqarish;
- xizmat ko'rsatish va servis sohasini, shu jumladan, turizmni rivojlantirish.
Bunda Xitoy Taraqqiyot davlat bankining mazkur kredit majburiyati
bo'yicha olingan foizlar va boshqa to'lovlardan iborat daromadlari O'zbekiston
Respublikasida to'lov manbaidan daromad (foyda) solig'iga tortilmaydi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 21 avgustdagi "Koreya Respublikasi
hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda O'zbekiston Respublikasi markaziy
davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora-
tadbirlari to'g'risida"gi qarorga binoan O'zbekiston Respublikasi bilan Koreya
Respublikasi o'rtasida axborot texnologiyalari sohasidagi hamkorlikni kengaytirish,
respublika markaziy davlat arxivlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va
elektron arxiv fondlarini tashkil etish, ularni arxiv materiallarini raqamlashtirish hamda
qayta tiklash zamonaviy uskunalari bilan jihozlash maqsadida "O'zbekiston
Respublikasining markaziy davlat arxivlarini axborotlashtirish" loyihasini amalga
oshirish uchun Koreya Respublikasi Hukumati tomonidan 2008-2009 yillarda
O'zbekiston Respublikasiga 3 mln. AQSh dollari miqdorida grant mablag'lari berilgan
edi.
23

Xulosa
Mazkur mavzuga bag'ishlangan kurs ishi bo'yicha quyidagi asosiy xulosalarga keldik:
- mamlakatimizda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish va uni
barqarorlashtirishda, respublikada mavjud korxonalarni zamonaviy texnika va texnologiyalar
bilan ta'minlashda va ularni modernizatsiyalashda, jahon talablari darajasidagi
raqobatbardosh milliy mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etishda, mamlakat ichki
bozorini sifatli tovar va xizmatlar bilan to'ldirish hamda uning eksport salohiyatini
oshirishda, mamlakatda ishsizlik, pulning qadrsizlanishi darajalarini pasaytirishda,
iqtisodiyotning moliyaviy mablag'larga bo'lgan talablarini qondirishda xorijiy banklarning
roli va ahamiyati kattadir;
- ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes-
boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli moliyaviy
manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks xujjatlar yig'indisiga investitsiya
loyihasi deyiladi. Investitsiya loyihalari qaysi sohada ishlab chiqilmasin, uning maqsadi
resurslarning cheklanganligi yoki taqchilligi sharoitida ham barcha investitsiya
imkoniyatlarini qidirib topish va ulardan to'liq va samarali foydalanishning optimal
variantlarini aniqlashga qaratilgan bo'ladi;
- iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiya loyihalarining amalga oshirilishini
ta'minlash investitsiya faoliyati yuritilishining zaruriy investitsion muhitini yaratishni va uni
tobora qulaylashtirib borishni talab etadi, investitsiya loyihasining amalga oshirilish hajmi,
miqdori va dinamikasiga qarab mamlakatning iqtisodiy o'sish darajasi hamda holatini
baholash mumkin va o'tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning bajarilish holati belgilangan
maqsadlarni ta'minlanishiga qanchalik mos kelayotganligi to'g'risida xulosa chiqarish
mumkin;
- xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli
banklar tushuniladi. Xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u
joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank
faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bankdir;
24

- xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan mablag'larni
jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat va xavf-xatarlarni o'z
zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlariga samarali joylashtirish
va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish
majburiyatlaridan iboratdir;
- 2014 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 2007 yilga nisbatan
2,7 martaga ortgan yoki 2007 yilga nisbatan 2 mlrd. AQSh dollari miqdorida ko'p xorijiy
investitsiya va kreditlar jalb qilingan. Bu esa, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai
nazaridan ijobiy holat hisoblanib, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun qulay
investitsiya muhiti yaratilganligidan dalolat beradi. Biroq, mamlakatimizga (O'zbekistonning
investitsiyaviy salohiyatidan kelib chiqib) xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilish holati
sustligini ko'rsatadi, ya'ni 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy investitsiya va
kreditlarning jami investitsiyalar tarkibidagi ulushi 21,2 foizni tashkil qilib, 2007 yilga
nisbatan 3,2 f.p.ga pasaygan, bunday holat, o'z navbatida, xorijiy investitsiya va kreditlarni
o'sish sur'atlarining investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan ortda qolayotganligini va ichki
investitsiyalarning faol rivojlanayotganligini tasdiqlaydi. Shu bilan birga investitsiya
loyihalarini iqtisodiy va moliyaviy tahlili va ularni baholash, loyixani moliyalashtirishni
tashkil etish va amalga oshirish, investitsiya loyixasini monitoringini tashkil etish va kreditni
foizlari bilan qaytarib olishda bir qator muammolar mavjudligini ham ko'rsatadi;
25

Foydalanılgan adabıyotlar ro'yxati.
O'zbekiston Respublikasi Qonunlari
1. "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni.
1996 yil 29 avgust.
2. «Chet el investitsiyalari to'grisida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, 30 aprel 1998
yil.
3. «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari
to'grisida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, 30 aprel 1998 yil.
4. "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga o'zgartirish va
qo'shimchalar kiritish haqida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni. 2014 yil 9
dekabr, O'RQ-380-son.
II. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlari, Vazirlar
Mahkamasmmg qarorlari
5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 7 apreldagi «O'zbekiston
Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga
doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida» PF-4609-son Farmoni.
6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimini yanada isloh qilish va
erkinlashtirish chora-tadbirlari to'grisida»gi Qarori, 15 aprel 2005 yil. - N56.
7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 4 yanvardagi PQ-554-sonli
«Investitsiya loyihalarini ekspertizadan o'tkazish samaradorligini oshirish borasidagi
qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi Qarori.
8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot
davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori.
9. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 24 iyuldagi "Xorijiy investitsiyalar
va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi PQ-927-sonli Qarori.
26

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari

Sotib olish