Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.5MB
Xaridlar 7
Yuklab olingan sana 14 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtirish istqibollari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI “ SIRTQI ” FAKULTETI “_______________________________________ ” kafedrasi “ __________________________________ ” TA'LIM YO‘NALISHI BO‘YICHA ______________________________________________________ KURS ISHI Tayyorladi: _________________ talabasi ____________________ Kurs ishi rahbari: O’ qituvchi _________________ Kafedra tomonidan ro‘yxatga olingan tartib raqami № ________ “___” ______ 202 3 yil ________ imzo Kurs ishi ximoyaga tavsiya qilindi (qilinmadi) Sana “____” ________ 202 3 yil Raxbar imzosi: __________________ Kurs ishi baxosi ________ ball Komissiya a'zolari: _____________________________ _____________________________ _____________________________ T OSHKENT – 202 3 Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari Reja: Kirish 3 1. Tadbirkorlik faoliyatini mazmun-mohiyati va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi roli 5 2. O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit liniyalarining ahamiyati 13 3. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari 17 Xulosa 23 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 25 2 Kırısh O'zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq tashqi iqtisodiy faoliyatni kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar bilan o'zaro foydali aloqalar o'rnata boshladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish, kengaytirish uchun huquqiy asoslarini yaratib bergan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi. Ko'plab Prezident Farmonlari va Hukumat qarorlari ishlab chiqildi. Bular, avvalo, "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi (yangi tahrir), "Chet el investitsiyalari to'g'risida", "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun asosiy shart-sharoitlarni yaratib berdi. Shuni ta'kidlash joizki, O'zbekistonning xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar bilan aloqasi ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli ahamiyatga ega bo'lgan eng muhim vazifalarni birga qo'shish maqsadlaridan kelib chiqib amalga oshiriladi. Bunda, birinchidan, O'zbekistondagi barcha xo'jalik sub'ektlarining tashqi dunyo bilan o'zaro aloqalari uchun teng huquqli va milliy manfaatlarga mos keladigan shart-sharoitlar yaratish asosida xalqaro valyuta-moliya va savdo mexanizmlariga qo'shilish nazarda tutiladi. Ikkinchidan, respublikaning joriy muammolarini hal etishga bevosita ko'maklashish, mavjud xalqaro tajriba asosida moliyaviy, texnikaviy yordam va maslahat olish yo'li bilan o'tkazilayotgan islohotlarni qo'llab-quvvatlash ko'zda tutiladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasida: "2014 yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga o'sdi va AQSh dollari hisobida 14 milliard 600 million dollarni tashkil etdi. Bunda jami kapital qo'yilmalarning 21,2 foizdan ortig'i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to'rtdan uch qismi to'g'ridan-to'g'ri 3 xorijiy investitsiyalardir" 1 . Bundan ko'rinib turibdiki, 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy kreditlarning xorijiy investitsiyalar tarkibidagi ulushi 25,8 foizni tashkil qildi. Bu ko'rsatkich 2010 yilda 13,2 foizni tashkil qilgan edi. Bu esa, hozirgi iqtisodiy rivojlanish sharoitida va mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatini hisoga olib), chet el banklari kreditlarini jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi. Bugungi kunda shu narsa aniq bo'lib qoldiki, Vatanimizning barqaror rivojlanishi yuqori darajadagi investitsiyaviy faollikka bog'liqdir. Unga esa ichki va tashqi investitsiya resurslarini jalb qilish hamda ulardan samarali foydalanish orqali erishiladi. Jahon tajribasi shundan dalolat beradiki, chet el investitsiya va kreditlarini jalb qilish iqtisodiyotni rivojlantirishga yordamlashadi va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun kuchli rag'batlantiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. Shu bois Yurtboshimiz bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Chet el sarmoyasini jalb qilishni bevosita investitsiyalar tarzida ham, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida ham amalga oshirish ko'zda tutilmoqda. Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor beramiz" 2 . Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta'kidlash joizki, O'zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy banklar kreditlarini jalb qilish va shu asosda strategik muhim investitsiya loyihalarini moliyalashtirish hozirda iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi g'oyat dolzarb masalalardandir. Bu esa, o'z nabatida, xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga investitsiya loyihalarini moliyalashtirish masalasini tadqiq etish, bu boradagi tendentsiyalarni va muammolarni aniqlash, investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari orqali moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar berish zarurligini keltirib chiqaradi va bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligini ifodalaydi. 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi 4 ma'ruzasi: 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo'l ochib berish - ustuvor vazifamizdir // «Xalq so'zi» gazetasi, 2015 yil 17 yanvar, N°11. 1-b. 2 Karimov I.A. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida. - T.: «O'zbekiston», 1995. 243-b. 1. Tadbirkorlik faoliyatini mazmun-mohiyati va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi roli O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning o'ziga xos yo'nalishini belgilab oldi. U iqtisodiyotning rivojlanishi va barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o'rni tutishini o'z vaqtida to'g'ri anglab etganligining natijasida investitsiyalarga, xususan, chet el investitsiyalariga bo'lgan e'tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu esa bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi investitsiya faoliyatining rivojlantirilishiga olib keldi. Bugungi kunda rivojlangan investitsion faoliyatning yo'lga qo'yilishini hukumatimizning yuritayotgan oqilona investitsiya siyosatining mahsuli ekanligini ta'kidlash lozim. Hozirda O'zbekiston iqtisodiyotining barcha sohalarida o'zgarishlar, tarkibiy islohotlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita mamlakatdagi investitsiya jarayoni, davlatning investitsiya siyosati, uning ustuvor yo'nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsiyaviy faolligiga bog'liq. Mustaqillikning qisqa davrida investitsiyaviy faollikni ta'minlash, uni kuchaytirish borasida qator amaliy chora-tadbirlar o'tkazildi, investitsiya faoliyatini tartibga solib turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari ishlab chiqildi va amaliyotga tatbiq qilinmoqda. O'zbekistonda investitsiya loyihalarmni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish bo'yicha ham qator vazifalar amalga oshirilmoqda. Respublikamizda turli mulkchilik shakllariga asoslangan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni ko'paytirish, jumladan, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish va boshqaruv faoliyati rivojlantirilib kelinmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni yanada 5 erkinlashtirish va rivojlantirish yangi investitsiya loyihalarini hayotga tatbiq etish va ularni moliyalashtirishning optimal variantlarini qidirib topish talablarini keltirib chiqardi. Amaliyotda investitsiya loyihalarining hajmi, miqdori va moliyalashtirish manbalariga qarab iqtisodiyotda yuz berayotgan o'zgarishlar haqida xulosalar chiqarish mumkin. Investitsiya loyihasi tushunchasining tobora keng qo'llanishi, avvalom bor, ushbu atamaning iqtisodiy mohiyatini anglab olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Investitsiya loyihasi tushunchasiga uning yo'naltirilgan maqsadini amalga oshirish uchun texnologik jarayonlarni, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish jarayonini, ob'ektlarni barpo etish va ishga tushirish jarayonini, moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini, shuningdek, tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni o'zida mujassamlashtiruvchi tizim sifatida qarash mumkin. Investitsiya loyihasi o'z maqsadi, yo'nalishi, amal qilish sohasi, muddati va chegarasiga ega bo'lgan alohida faoliyat turi hisoblanadi. Prof. D.G'ozibekov investitsiya loyihalari to'g'risida fikr bildirib: «investitsiya loyihasiga muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar keltirishi zarur bo'lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo'li bilan resurslarni investitsiyalash bo'yicha takliflar to'plami tarzida ta'rif berish mumkin» 3 , deb ta'kidlab o'tadi. Shuningdek investitsiya loyihasining sifat-tavsiflarini, boshqa tadbirlardan farq qiluvchi jihatlarini ochib berishi diqqatga sazovordir 4 , deb ta'kidlaydi. Rossiyalik iqtisodchi-olim B.A.Koltinyukning fikricha 5 : «investitsion loyiha keng ma'noda foyda olish maqsadida kapital qo'yish rejasi» tarzida ifodalab, uni ikki xil ma'noda talqin etadi: aniq maqsadlarga erishish (aniq natijalar olish)ni ta'minlovchi qandaydir harakatlar majmuini amalga oshirishni nazarda tutuvchi tadbir, faoliyat; qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan aniq hisob-moliyaviy va tashkiliy-huquqiy hujjatlarni qamrab oluvchi tizim. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 9 apreldagi 165-sonli "Chet el investitsiyasi ishtirokidagi ustuvor investitsiya loyihalarini amalga oshirish chora- tadbirlari to'g'risida"gi qaroriga muvofiq: "investitsiya 6 7 loyihasi bu ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes- boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli moliyaviy manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks hujjatlar yig'indisi" 6 hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi Qonunning 6-moddasida: "Investitsiya loyihasi - iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa yo'sindagi foyda olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan o'zaro bog'liq tadbirlar majmuidir" 7 , deb ta'riflangan. Qayd etish joizki, investitsiya loyihasi to'liq va mukammal hisob-kitoblar yordamida asoslangan yuridik hujjatlar to'plami hisoblanadi. Investitsiya loyihasi kelishilgan muddatlarda aniq maqsadlarga erishish hamda rejalashtirilgan natijalarni olish uchun aniq miqdordagi resurslarni (intellektual, moliyaviy, moddiy) qo'yishni, joylashtirishni ko'zda tutuvchi tadbirlar majmuidir. Investitsiya loyihasining asosiy elementlari va yo'nalishlarini 1-rasm asosida tasvirlash mumkin. 1-rasm. Investitsiya loyihasining asosiy elementlari va yo'nalishlari 8 Ergasheva Sh., Uzoqov A. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. O'quv 8 qo'llanma. - T: "IQTISOD-MOLIYA" 2008. 34-b. 7 O'zbekiston Respublikasining "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish haqida"gi Qonuni. Qonunchilik palatasi tomonidan 2014 yil 29 oktyabrda qabul qilingan va Senat tomonidan 2014 yil 13 noyabrda ma'qullangan. 2014 yil 9 dekabr, O'RQ-380-son. 8 Mamatov B.S. va boshq. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. Toshkent moliya instituti. -T.: «IQTISOD-MOLIYa», 2014. 40-b. Shuni ham ta'kidlash joizki, investitsiya loyihasini amalga oshirishning bosh maqsadi foyda (daromad) olishga yoki hech bo'lmaganda kapital qiymatini saqlab qolishga qaratiladi. Investitsiya loyihasi uch tomonlama cheklangan bo'lib, muayyan iqtisodiyotda, hududda amalga oshirilishi bilan, belgilangan vaqt bilan cheklanadi. Mazkur hududda belgilangan vaqtda loyiha amalga oshirilsa, u o'zining maqsadiga erishish kuchiga egadir. Investitsiya loyihalari yana bir tomondan cheklanishi, ya'ni unga safarbar etiladigan resurslar qiymati (xom ashyo, mehnat va moliyaviy resurslari qiymati) o'zgarib boradi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, investitsiya loyihasini quyidagicha tasniflash mumkin: 2-rasm. Investitsiya loyihasining tasniflanishi 9 Amaliyotda investitsiya loyihalarining turlicha tasnifi mavjud bo'lib, belgilariga qarab investitsiya loyihalarining quyidagi ko'rinishlarini ajratish mumkin (1.3-rasm). 9 Loyiha - bu o'ziga xos faoliyat turi bo'lib, uning bir qancha o'ziga xos belgilari mavjud. Lekin uning asosiy 4 ta belgisi loyihani boshqa turdagi faoliyatlar va tadbirlardan ajratib turadi: - loyiha maqsadlari aniq belgilangan bo'lishi kerak; - loyiha aniq (odatda, oldindan belgilangan) muddat davomida amalga oshirilishi lozim; 9 Mamatov B.S. va boshq. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. Toshkent moliya instituti. T.: «IQTISOD-MOLIYa», 2014. 41-b. - loyihada o'zaro bog'liq harakatlarni bajarilishini muvofiqlashtirish lozim; 10 - loyiha unikal bo'lishi lozim. 3-rasm. Investitsiya loyihalarining kengaytirilgan tasnifi 10 Har bir loyihaviy faoliyat quyidagi 3 ta chegaralanishga ega: 1. Vaqt bo'yicha chegaralanishi; 2. Pul resurslari bilan chegaralanishi; 10 Rasm prof. D.G'.G'ozibekovning 2003 yilgi "Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari" nomli monografiyasi asosida shakllantirildi. 3. Texnik vazifalar bilan chegaralanishi (ishlar va operatsiyalarning turlari va sifatiga bo'lgan talab, investitsiya faoliyati ob'ektining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari). 11 Loyiha boshqa chegaralanishlarga ham ega bo'lib, ular orasida loyihani amalga oshirishning tashqi shart-sharoitlari alohida ahamiyat kasb etadi (institutsional, iqtisodiy, huquqiy va boshqalar). Loyihalarni 3 turdagi aktivlar (mulk) hisobiga moliyalashtirish mumkin: 1) Moliyaviy investitsiyalar va qarzlar. Bularga qimmatbaho qog'ozlar, bankdagi depozitlar, kreditlar, pul mablag'lari, yuqori likvidli qimmatbaho predmetlar kiradi; 2) Material (moddiy) aktivlar. Bularga ko'chmas mulk, asosiy vositalar, er, ishlab chiqarish texnikasi, liniyalari, xom ashyo, va materiallar kiradi; 3) Nomoddiy aktivlar. Bularga nou-xau, himoyalangan firma nomidan foydalanish xuquqi, intellektual mulk, innovatsiyalar, ishchi kapitali aqliy mahsuli kiradi. Investitsiya loyihasi investor nuqtai nazaridan samarali deb baholanishi uchun, birinchidan, uni amalga oshirish ijobiy bo'lishi, ikkinchidan, muqobil loyihalarni solishtirish chog'ida yuqoriroq samaraga ega bo'lgan loyihani ma'qul ko'rish lozim. Iqtisodiyotni modernizatsiyalashda investitsiya loyihalarini amalga oshirishning ahamiyati benihoya katta bo'lib, u quyidagilar bilan izohlanadi: birinchidan, investitsiyalar ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etib, eksportga mo'ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivojlantiradi; ikkinchidan, import o'rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarish va buning uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo'naltirish, pirovardida, aholining me'yordagi turmush darajasini ta'minlash imkonini yaratadi; uchinchidan, kichik biznesni rivojlantirish va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish orqali o'sib borayotgan aholini ish joylari bilan ta'minlaydi; to'rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish quvvatlarini, moddiy-texnik bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi; beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga ko'maklashadi va boshq. So'nggi yillarda iqtisodiyotda faol amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o'zgarishlar va modernizatsiya qilish jarayoni investitsiya faolligini yanada oshirdi. Iqtisodiyotdagi investitsiyalar hajmining yildan-yilga sezilarli ravishda o'sib borishi milliy ishlab chiqarish hajmining o'sishi orqali o'zining ijobiy natijalarini ko'rsatdi. Davlat tomonidan investitsiya faoliyatini rivojlantirishga berilgan e'tibor va qo'llab-quvvatlash natijasida 12 yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi va investitsiyalar miqdori o'sish sur'atlariga ega bo'ldi. Jumladan, 20022014 yillar oralig'ida investitsiyalar hajmi 1,4 mlrd. AQSh dollaridan 14,6 mlrd. AQSh dollariga etgan va 2002 yilga nisbatan 10,4 martaga ortgan (1.1-jadval). Bu holat investitsiyalarning YaIMdagi salmog'ining o'sishiga olib keldi, jumladan, investitsiyalarning YaIMdagi ulushi 2007 yilda 21,1 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2014 yilga kelib bu ko'rsatkich 23,5 foizga ko'tarildi. 1-jadval O'zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti va investitsiyalarning o'sish sur'atlari dinamikasi 11 4-rasm. Investitsiyalarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi, %da 12 Mamlakatimizda faol investitsiya siyosati olib borilishi natijasida 20112014 yillarda o'nlab zamonaviy korxonalar ishga tushirildi. Jumladan, «Jeneral Motors Pavertreyn O'zbekiston» qo'shma korxonasida yuqori texnologiyalar asosida avtomobil dvigatellari ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Shuningdek, avtomobil generatori va kompressorlari ishlab chiqarish bo'yicha quvvatlar barpo etildi, energiyani tejaydigan lampalar ishlab chiqarish bo'yicha uchta loyiha amalga oshirildi. Shular qatorida «Zenit elektroniks» qo'shma korxonasida «Samsung» kir yuvish mashinalari ishlab chiqarish o'zlashtirildi. Ayni paytda maishiy gaz plitalari, konditsionerlar, elektr pilesoslar va bir qancha boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. «Muborak gazni qayta ishlash zavodi» unitar sho'ba korxonasida suyultirilgan gaz ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish maqsadida 13 propan-butan aralashmasi qurilmasining birinchi navbatini, Samarqand viloyatida «MAN» yuk tashish mashinalari ishlab chiqarish bo'yicha yangi majmuaning dilerlik markazini bunyod etish ishlari yakuniga etkazildi. Shu bilan birga, Toshkent va Namangan viloyatlarida zamonaviy to'qimachilik komplekslari, Jizzax va Xorazm viloyatlarida yigiruv va to'quv, Samarqand viloyatida sport poyabzallari ishlab chiqarish korxonalari tashkil etildi. Oziq-ovqat sanoati bo'yicha 21 ta korxonada ishlab chiqarish odernizatsiya qilindi va texnik qayta jihozlandi. Navoiy issiqlik elektr stansiyasida bug'- gaz qurilmasini barpo etish, O'zbekiston-Xitoy gaz quvurining uchinchi yo'nalishi kabi yirik loyihalarni amalga oshirishda qurilish-montaj ishlari qizg'in pallaga kirdi. Mamlakatimizda qayta ishlash tarmoqlaridan sanoat va qishloq xo'jaligi sohasini tahlil qiladigan bo'lsak, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 2014 yilda 2007 iyilga nisbatan 4,1 martaga, qishloq xo'jaligi mahsuloti ishlab chiqarish esa 4 martaga ortgan (Qarang: 1.2-jadval). Biroq, sanoat mahsuloti ishlab chiqarishning YaIMdagi ulushi 2014 yilda 2007 yilga nisbatan 13,5 f.p.ga, qishloq xo'jaligi mahsuloti ishlab chiqarishning YaIMdagi ulushi esa 7,5 f.p.ga kamaygan. Bunday holat YaIMning o'sish sur'atlari, sanoat va qishloq xo'jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning o'sish sur'atlaridan yuqori ekanligini ko'rsatadi va ijobiy holat hisoblanadi. 2. O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit liniyalarining ahamiyati Ma'lumki, xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli banklar tushuniladi. O'zbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlarida: "xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bank" 11 , deb ta'riflangan. Xorijiy davlatning banki vakolatxonasi esa O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan, O'zbekiston Respublikasi hududida uning akkreditatsiya qilinganligi haqida O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining sertifikatiga ega bo'lgan, bank va boshqa tijorat faoliyati bilan shug'ullanish huquqisiz bank manfaatlarini ko'zlab ish yuritadigan alohida 14 bank bo'linmasidir. 11 O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008 yil 22 noyabrdagi 685- sonli Qarori bilan tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari vakolatxonalarini akkreditatsiya qilish tartibi to'g'risida"gi Nizom (Adliya vazirligida 2009 yil 23 yanvarda 1883-son bilan ro'yxatdan o'tkazilgan). yuritadigan alohida bank bo'linmasidir. So'nggi yillarda mamlakatimizning ishlab chiqarish tarmoqlariga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy qilib, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni yo'lga qo'yuvchi, import o'rnini bosuvchi investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Xorijiy banklarning kredit resurslarini investitsiya loyihalarini, shu jumladan, kichik biznes loyihalarini, ya'ni xususiy sektorni moliyalashtirishga jalb qilish va ularni samarali o'zlashtirish maqsadida Vatanimizga yuqori sifatli texnika-texnologiyalarni etkazib beruvchi investorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosati olib borilmoqda, tashqi iqtisodiy faoliyat yanada erkinlashtirilmoqda, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilishni ta'minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yanada takomillashtirimoqda, xorijiy banklar kredit liniyalaridan to'liq foydalanish maqsadida kredit olish uchun taqdim etilayotgan texnik-iqtisodiy asoslashlarni puxta-pishiq ishlab chiqish, investorlarning qo'ygan kapitali va ularning huquqlarini himoyalashni kafolatlashni yanada kuchaytirish bo'yicha tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xorijiy banklar tomonidan mamlakatimizda kichik biznesni moliyalashtirishdagi faolligini quyidagi holatlar bilan izohlash mumkin. Jumladan, YaIMni shakllantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga o'sdi. 2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida 480 mingdan ortiq yangi ish o'rni tashkil etildi. Bu yaratilgan jami ish o'rinlarining yarmi demakdir. O'tgan 2014 yilda 500 dan ziyod yangi korxona, birinchi navbatda, kichik biznes sub'ektlari eksport faoliyatiga jalb etildi. Bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band bo'lgan aholining 76,5 foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu ko'rsatkich 49,7 foizga teng edi 12 . Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirilayotgan ana shunday chora-tadbirlar o'zining yuksak samarasini bermoqda. 15 12 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi: 2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo'l ochib berish - ustuvor vazifamizdir // «Xalq so'zi» gazetasi, 2015 yil 17 yanvar, JN"<>11. 1-b. banklarning kredit liniyalarini jalb qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov mustaqilligimizning birinchi kunlaridan boshlab xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotimizda naqadar zarurligini e'tirof etgan holda: "Sarmoya olamida birovning yuzi yoki ko'zi yaxshi deb qarz berish rasm emas, buni sizlar tushunasizlar. Chet el kreditorlari O'zbekistonga ishonsa bo'ladigan, payti kelganda qarzni to'lashga qodir bo'lgan kuchli sherik deb qaramoqdalar" 13 , deb ta'kidlagan edilar. Ma'lumki, jahondagi biron-bir davlat xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilmasdan turib taraqqiyotga hamda iqtisodiyot rivojiga erisholgan emas. Shuning uchun ham bu ish bizning iqtisodiy siyosatimizning ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylangan. Biz bu siyosatni quyidagi tamoyillar asosida qurmoqdamiz 14 : tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish; respublika iqtisodiyotiga kapital mablag'larni jalb etishni ta'minlovchi huquqiy asos, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni shakllantirish; jahon andozalari talablariga javob beradigan texnologiyalarni etkazib beruvchi hamda xalq xo'jaligining zamonaviy tuzilmalarini barpo etishga ko'maklashuvchi xorijiy sarmoyadorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosatini muntazam ravishda yuritish; mablag'larni raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni o'zlashtirish bilan bog'liq eng muhim ustuvor yo'nalishlarga sarflash. Shu bois Respublika Prezidenti bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor beramiz" 15 Bugungi kunda ko'plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida etakchi o'rin tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so'zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga 16 asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta'minlash, faoliyat ko'rsatayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirishda xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali va oqilona foydalanish muhim ahamiyatga ega. 13 Karimov I. O'zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. -T.: O'zbekiston, 1996. 28-29-b. 14 Karimov I. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T.2. T.: "O'zbekiston", 1996. 11-12-b. 15 Karimov I.A. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida. - T.: «O'zbekiston», 1995. 243-b. Bir vaqtning o'zida milliy iqtisodiyotga xorijiy banklarning kredit liniyalarini faol jalb qilish qator ijobiy samaralar keltiradi. Xususan, xorijiy kreditlarni jalb qilish raqobatbardosh mahsulotlarga, zamonaviy ishlab chiqarishga yuzma-yuz kelish, talabga muvofiq sifatli mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatidir. Xorijiy banklar bilan amaliy hamkorlik o'rnatish orqali jahon amaliyotida mavjud bo'lgan imkoniyatlardan foydalanish asosida quyidagi samaralarga erishish mumkin bo'ladi: - eng zamonaviy texnologiyalarga ega bo'lgan ishlab chiqarish (xizmat ko'rsatish) faoliyatini yo'lga qo'yish, yangi texnologiya, zamonaviy jihozlarni, yuqori unumli uskunalarni qo'lga kiritish; - yangi ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta'minlash; - ixcham, amalga oshirilgan xarajatlarni tez sur'atlar bilan qoplaydigan, yuqori samara beradigan korxonalarni qurish; - zamon darajasida yuqori mehnat unumdorligiga erishish, mahsulot tannarxini pasaytirish, o'z manfaatlariga erishish; - qo'shma korxonalar tuzish, ilg'or tajribaga ega bo'lish, boshqaruvni, raqobatni to'g'ri yo'lga qo'yish; - bozor talabini qoniqtiradigan mahsulot (xizmatlarni) etishtirish, ishlab chiqarilgan mahsulot sifati va raqobatbardoshligini dunyo bozori talablariga javob beradigan qilib etkazish; - tadbirkorlik faoliyatini samarali tashkil etish va uni yanada kengaytirish 17 imkoniyatlarini qo'lga kiritish, daromadni ko'paytirish, yuqori samaraga erishish, sarf etilgan mablag'larni hech qanday talofat va yo'qotishlarsiz tez fursatda qoplash; - jahon bozorida o'zining mustahkam mavqeni egallash; - mamlakat eksport imkoniyatlarini kengaytirish va jahon bozorida «qattiq» valyuta ishlab topishni o'rganish; - mamlakat xazinasini to'ldirish; - ichki va tashqi bozorga olib chiqiladigan mahsulotlar (ish, xizmat)ga bo'lgan talabni qondirish; - milliy va jahon iqtisodiyoti ravnaqi va jamiyat farovonligini oshirish. Ushbu ro'yxatni yanada davom ettirish mumkin, chunki xorijiy banklar bilan hamkorlik o'rnatish, ular bilan qo'shma faoliyat olib borish milliy iqtisodiyotda tub tuzilmaviy o'zgarishlarga olib keladi, mamlakat qudratini yanada oshirib, milliy valyuta mavqeini mustahkamlaydi, aholi farovonligini ta'minlab, turmush tarzini yaxshilaydi. 3. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari Istiqlolning ilk yillaridan boshlab O'zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatni kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy tashkilotlar va xorijiy banklar bilan o'zaro foydali aloqalar o'rnata boshladi. Uning huquqiy asosini yaratib bergan qonun hujjatlari qabul qilindi, ko'plab Prezident Farmonlari va hukumat qarorlari ishlab chiqildi 16 . Jalb etilgan xorijiy kreditlarning o'z vaqtida va to'liq qaytarilishini ta'minlash, korxonalarning O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan xorijiy valyutadagi kreditlar bo'yicha o'z majburiyatlarining bajarilishi uchun javobgarligini oshirish maqsadida 2003 yil 14 iyunda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Xorijiy kreditlar o'z vaqtida qaytarilishini ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori qabul qilindi. Unga ko'ra tijorat banklariga qarz oluvchi korxonalar O'zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan kafolatlangan kreditlar bo'yicha qarzlarini o'z vaqtida qaytarmagan hollarda pul mablag'larini qarz oluvchining hisob raqamidan aktseptsiz tartibda hisobdan chiqarish 18 va ularni kreditlar bo'yicha qarzlarni qaytarishga yo'naltirish huquqi berildi. Qarz oluvchi korxonalar tomonidan O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida berilgan muddati o'tkazib yuborilgan xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytarishda to'lanayotgan 16 Bular, avvalo, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Banklar va bank faoliyati to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi, "Chet el investitsiyalari to'g'risida"gi, "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy-huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun asosiy shart-sharoitni yaratishga imkon berdi. summaning kamida 90 foizi majburiy tartibda asosiy qarzni qaytarishga yo'naltirildi. Muhimi, endilikda Hukumat kafolati ostida ilgari jalb qilingan kreditlar bo'yicha muddati o'tkazib yuborilgan yoki muddati kechiktirilgan to'lovlari bo'lgan korxonalar bo'yicha yangi investitsiya loyihalarini amalga oshirish yuzasidan takliflar kiritilishiga yo'l qo'yilmaydi. Investitsiya loyihalarini amalga oshirish va O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida olingan xorijiy valyutadagi kreditlarga o'z vaqtida xizmat ko'rsatishga doir qonun hujjatlari talablariga rioya etilishi uchun shaxsiy javobgarlik Vazirlar Mahkamasi komplekslari, vazirliklar va idoralar, korxonalar va tashkilotlar, vakolatli banklar rahbarlari zimmasiga yuklatildi. Shuningdek, ushbu Qarorga ko'ra 2003 yil 1 iyuldan boshlab: O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati faqat xorijiy kreditorlarga xorijiy davlatlar, banklar yoki yuridik shaxslar bilan tashqi qarz shartnomalari bo'yicha beriladi; tijorat banklariga O'zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati istisno hollarda Hukumat kafolati ostida olingan xorijiy kreditlarni qayta moliyalashtirish yoki qaytarish manbai sifatida davlat byudjeti mablag'lari belgilangan ustuvor strategik va ijtimoiy ahamiyatga molik loyihalarni moliyalashtirishni ta'minlash uchun beriladi. Albatta, ushbu Qaror xorijiy banklarning kreditlaridan samarali va oqilona foydalanish bo'yicha mas'uliyatni oshiradi. Bu esa xorijiy kreditlar asosida amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining muvaffaqiyatli ro'yobga chiqarish imkonini beradi. 19 Islom taraqqiyot banki ishtirokidagi loyihalarni tayyorlash va amalga oshirishni jadallashtirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 10 fevraldagi "Islom taraqqiyot banki bilan hamkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 65-sonli Qarori qabul qilindi. Qarorda Islom taraqqiyot banki bilan birgalikda amalga oshirish mo'ljallangan loyihalar ro'yxati ma'qullandi hamda Islom taraqqiyot banki bilan birgalikdagi loyihalar va texnik ko'maklashish grantlarini amalga oshirish bo'yicha tadbirlar dasturi tasdiqlandi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2005 yil 16 iyuldagi 15/4-sonli qarori bilan tasdiqlangan 613-sonli "Tijorat banklari tomonidan yirik investitsiya loyihalarini sinditsiyalashtirilgan kreditlashni amalga oshirish tartibi to'g'risida"gi Nizomga ko'ra sinditsiyalashtirilgan kreditni berishga xorijiy banklar va boshqa xorijiy moliyaviy institutlar jalb etilishi mumkin. Bu holda sinditsiyalashtirilgan kreditlashni amalga oshirish xorijiy banklar va moliyaviy institutlar bilan tuzilgan bitimlarda belgilangan tartibda amalga oshiriladi hamda sinditsiyalashgan kreditlar faqat yuridik shaxslarga beriladi. Bunday holat mamlakatimizda yirik investitsiya loyihalarini 17 moliyalashtirishda xorijiy banklarning ham faol ishtirokini ta'minlashga xizmat qiladi. Xorijiy investorlar va xalqaro moliya institutlarini O'zbekistonda yaratilgan qulay investitsiya muhiti hamda mamlakat iqtisodiyotiga investitsiya sarflashning potentsial imkoniyatlari to'g'risida keng xabardor qilishni tashkil etish, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash uchun xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonida davlat va xo'jalik boshqaruvi organlarining faoliyatini aniq-puxta muvofiqlashtirishni ta'minlash maqsadida 2008 yil 24 iyulda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-927- sonli Qarori qabul qilindi. Unga ko'ra O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish bo'yicha qarorlarni ko'rib chiqish, muhokama etish va qabul qilishda, har yilgi Investitsiya dasturlarini, shuningdek tarmoqlar va mamlakat mintaqalarini rivojlantirishning o'rta muddatli dasturlarini tayyorlashda etakchi bo'g'in hisoblanishi, uning zimmasiga mazkur masalalarni hal etishda idoraviy 20 17 Sinditsiyalashtirilgan kredit - bir necha banklar tomonidan yirik investitsiya loyihalarini birgalikda kreditlash; yirik investitsiya loyihasi - umumiy qiymati tijorat banklarining birinchi darajali kapitalining 25 foizidan oshadigan investitsiya loyihasi; bank sindikati - sinditsiyalashtirilgan kredit berish borasida ikki yoki undan ortiq banklar o'rtasida o'zaro kelishuv; etakchi bank - sinditsiyalashtirilgan kreditlash tashabbusi bilan chiqqan va zimmasiga ishtirokchi-banklar nomidan kredit hujjatlarini yuritish mas'uliyati yuklatilgan qarz oluvchining asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag'iga xizmat ko'rsatuvchi bank; ishtirokchi bank -sinditsiyalashtirilgan kredit berishda qatnashuvchi bank. mansubligidan qat'i nazar, barcha xo'jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatini muvofiqlashtirish mas'uliyati yuklatildi. Muhimi, "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish va o'zlashtirish tartibi to'g'risida"gi Nizom va "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish jarayonida loyihalar tashabbuskorlari va davlat organlarining o'zaro hamkorlik qilish Sxemasi" tasdiqlandi. Albatta, bu holat mamlakatimizda xorijiy kreditlardan foydalanish tizimini tartibga solish va ularni samarali o'zlashtirish imkonini beradi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008 yil 22 noyabrdagi 685- sonli Qarori bilan tasdiqlangan "O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari vakolatxonalarini akkreditatsiya qilish tartibi to'g'risida"gi NIZOM O'zbekiston Respublikasi hududida xorijiy davlatlarning banklari vakolatxonalarini 18 akkreditatsiya qilish tartibini belgilab berdi. Ta'kidlash joizki, vakolatxona O'zbekiston Respublikasi bank sohasidagi iqtisodiy vaziyatni va holatni o'rganish maqsadida, maslahat berish, O'zbekiston Respublikasida Bank manfaatlarini ifodalash, kredit tashkilotlari bilan aloqalarni mustahkamlash va kengaytirish hamda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish uchun bank tomonidan tashkil etiladi. Vakolatxona ochishda qisqa muddatli majburiyatlari IBCA, Moody's yoki Standart and Poor's agentliklari tasniflari bo'yicha A1 (yoki A+) dan past bo'lmagan reytingga ega banklar afzallikka egadir. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV" Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash 21 dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi, 2008 yil 21 avgustdagi "Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda O'zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari hamda 18 Xorijiy davlatning banki O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan O'zbekiston Respublikasi hududida o'z Vakolatxonasini ochish va uning faoliyat olib borishi uchun ruxsat berishi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1999 yil 28 yanvardagi "Germaniyaning "KFV" taraqqiyot bankining kredit liniyasidan foydalanish to'g'risida"gi, 2004 yil 19 areldagi "Xitoy Xalq Respublikasi hukumati bilan moliyaviy va texnik hamkorlikni kengaytirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi shuningdek, 1997 yil 2 oktyabrdagi "Koreya respublikasi hukumati kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarorlari mamlakatimizda xorijiy bank kredit liniyalari hisobidan investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning xuquqiy asoslaridir. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 11 martdagi "Germaniya "KFV" Taraqqiyot banki mablag'larini jalb etgan holda moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qaroriga asosan mahalliy xom ashyo va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xizmat ko'rsatish, jumladan savdo sohalaridagi 100 dan 200 kishigacha band bo'lgan mikrofirmalar, kichik va boshqa korxonalar tomonidan qo'shimcha ish joylarini yaratish, shuningdek kasanachilikni tashkil etish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Germaniya Federativ Respublikasi Hukumati o'rtasida moliyaviy hamkorlik haqidagi Bitimga muvofiq moliya sektorini qo'llab-quvvatlash Dasturini amalga oshirish maqsadida Germaniya "KfV" taraqqiyot banki tomonidan O'zbekiston Respublikasiga 0,75% yillik foizli stavka bilan 10 yil imtiyozli davrni ham hisobga olgan holda 40 yil muddatga jami 17,3 mln. evro miqdorida kredit liniyasi ochildi. Bunda 12,3 mln. evro miqdoridagi mablag'lar kichik biznes loyihalarini moliyalashtirishga, 5 mln. evro esa ipotekani kreditlashga, shuningdek, moliya sektorini qo'llab-quvvatlash dasturini amalga oshirishda texnik yordam ko'rsatish uchun 1,5 mln. evro miqdorida grant ajratildi. Shuningddek 2007 yil 28 22 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki tomonidan 2007 yilning 14 avgustida Xitoy Taraqqiyot davlat banki bilan 60 mln. AQSh dollari miqdorida, 2,5 yil imtiyozli davrni ham hisobga olganda 12 yil muddatga, O'zbekiston Respublikasi kafolatini bermagan holda kredit mablag'larini jalb etish to'g'risidagi qarz bitimi imzolangan bo'lib, kreditlar quyidagi asosiy yo'nalishlar bo'yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirishga yo'naltirilgan: - meva-sabzavot, chorvachilik va boshqa qishloq xo'jalik mahsulotlarini chuqur qayta ishlash uchun mini-texnologiyalar va zamonaviy jihozlarni xarid qilish; - mahalliy xom ashyo chuqur qayta ishlanadigan zamonaviy, mahalliylashtirilgan ishlab chiqarishlarni yaratish; - qurilish materiallari ishlab chiqarish, jumladan, ularning yangi turlarini ishlab chiqarishni o'zlashtirish; - tayyor oziq-ovqat va nooziq-ovqat iste'mol tovarlarini ishlab chiqarish; - xizmat ko'rsatish va servis sohasini, shu jumladan, turizmni rivojlantirish. Bunda Xitoy Taraqqiyot davlat bankining mazkur kredit majburiyati bo'yicha olingan foizlar va boshqa to'lovlardan iborat daromadlari O'zbekiston Respublikasida to'lov manbaidan daromad (foyda) solig'iga tortilmaydi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 21 avgustdagi "Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag'larini jalb etgan holda O'zbekiston Respublikasi markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora- tadbirlari to'g'risida"gi qarorga binoan O'zbekiston Respublikasi bilan Koreya Respublikasi o'rtasida axborot texnologiyalari sohasidagi hamkorlikni kengaytirish, respublika markaziy davlat arxivlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va elektron arxiv fondlarini tashkil etish, ularni arxiv materiallarini raqamlashtirish hamda qayta tiklash zamonaviy uskunalari bilan jihozlash maqsadida "O'zbekiston Respublikasining markaziy davlat arxivlarini axborotlashtirish" loyihasini amalga oshirish uchun Koreya Respublikasi Hukumati tomonidan 2008-2009 yillarda O'zbekiston Respublikasiga 3 mln. AQSh dollari miqdorida grant mablag'lari berilgan edi. 23 Xulosa Mazkur mavzuga bag'ishlangan kurs ishi bo'yicha quyidagi asosiy xulosalarga keldik: - mamlakatimizda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish va uni barqarorlashtirishda, respublikada mavjud korxonalarni zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan ta'minlashda va ularni modernizatsiyalashda, jahon talablari darajasidagi raqobatbardosh milliy mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etishda, mamlakat ichki bozorini sifatli tovar va xizmatlar bilan to'ldirish hamda uning eksport salohiyatini oshirishda, mamlakatda ishsizlik, pulning qadrsizlanishi darajalarini pasaytirishda, iqtisodiyotning moliyaviy mablag'larga bo'lgan talablarini qondirishda xorijiy banklarning roli va ahamiyati kattadir; - ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes- boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli moliyaviy manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks xujjatlar yig'indisiga investitsiya loyihasi deyiladi. Investitsiya loyihalari qaysi sohada ishlab chiqilmasin, uning maqsadi resurslarning cheklanganligi yoki taqchilligi sharoitida ham barcha investitsiya imkoniyatlarini qidirib topish va ulardan to'liq va samarali foydalanishning optimal variantlarini aniqlashga qaratilgan bo'ladi; - iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiya loyihalarining amalga oshirilishini ta'minlash investitsiya faoliyati yuritilishining zaruriy investitsion muhitini yaratishni va uni tobora qulaylashtirib borishni talab etadi, investitsiya loyihasining amalga oshirilish hajmi, miqdori va dinamikasiga qarab mamlakatning iqtisodiy o'sish darajasi hamda holatini baholash mumkin va o'tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning bajarilish holati belgilangan maqsadlarni ta'minlanishiga qanchalik mos kelayotganligi to'g'risida xulosa chiqarish mumkin; - xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli banklar tushuniladi. Xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bankdir; 24 - xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya loyihalarini moliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan mablag'larni jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat va xavf-xatarlarni o'z zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlariga samarali joylashtirish va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish majburiyatlaridan iboratdir; - 2014 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 2007 yilga nisbatan 2,7 martaga ortgan yoki 2007 yilga nisbatan 2 mlrd. AQSh dollari miqdorida ko'p xorijiy investitsiya va kreditlar jalb qilingan. Bu esa, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanib, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun qulay investitsiya muhiti yaratilganligidan dalolat beradi. Biroq, mamlakatimizga (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatidan kelib chiqib) xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi, ya'ni 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlarning jami investitsiyalar tarkibidagi ulushi 21,2 foizni tashkil qilib, 2007 yilga nisbatan 3,2 f.p.ga pasaygan, bunday holat, o'z navbatida, xorijiy investitsiya va kreditlarni o'sish sur'atlarining investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan ortda qolayotganligini va ichki investitsiyalarning faol rivojlanayotganligini tasdiqlaydi. Shu bilan birga investitsiya loyihalarini iqtisodiy va moliyaviy tahlili va ularni baholash, loyixani moliyalashtirishni tashkil etish va amalga oshirish, investitsiya loyixasini monitoringini tashkil etish va kreditni foizlari bilan qaytarib olishda bir qator muammolar mavjudligini ham ko'rsatadi; 25 Foydalanılgan adabıyotlar ro'yxati. O'zbekiston Respublikasi Qonunlari 1. "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni. 1996 yil 29 avgust. 2. «Chet el investitsiyalari to'grisida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, 30 aprel 1998 yil. 3. «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to'grisida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, 30 aprel 1998 yil. 4. "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish haqida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni. 2014 yil 9 dekabr, O'RQ-380-son. II. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasmmg qarorlari 5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 7 apreldagi «O'zbekiston Respublikasida investitsiya iqlimi va ishbilarmonlik muhitini yanada takomillashtirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida» PF-4609-son Farmoni. 6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to'grisida»gi Qarori, 15 aprel 2005 yil. - N56. 7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 4 yanvardagi PQ-554-sonli «Investitsiya loyihalarini ekspertizadan o'tkazish samaradorligini oshirish borasidagi qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi Qarori. 8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 avgustdagi "Xitoy Taraqiyot davlat bankining kreditidan foydalanish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori. 9. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 24 iyuldagi "Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o'zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-927-sonli Qarori. 26

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomillashtrish istqibollari

Sotib olish