Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 18900UZS
Размер 177.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 25 Ноябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Sherzod Sultonov

Дата регистрации 10 Июнь 2025

0 Продаж

Ishlab chiqarish va firmalarning hatti-harakati.

Купить
O ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA ’ LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR  VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT VA TURIZM  FAKULTETI
IQTISODIYOT  KAFEDRASI
« Mikroiqtisodiyot » fanidan
K U R S   I S H I
Mavzu:   Ishlab chiqarish va firmalarning hatti-harakati.
 Bajardi:    _______ __   3-3 IQT-23 _ guruhi talabasi    Islomova Shaxrizoda
  (imzo)                                                       (ismi sharifi)
1 MUNDARIJA
KIRISH
I  BOB :   Ishlab chiqarish jarayoni va texnologiyalarning nazariy asoslari.
1.1 Ishlab chiqarish tushunchasi va uning iqtisodiyotdagi roli.
1.2 Ishlab chiqarish jarayonining bosqichlari, resurslari, va ishlab chiqarish 
omillarining samaradorligi.
1.3 Firmalar tushunchasi, maqsadlari va ularga ta’sir etuvchi omillar.
1.4 Firmalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirish usullari.
II BOB:  Mamlakatimizda firmalar hatti-harakati va ishlab chiqarishning 
o’ziga xos xususiyatlari.
2.1 Mamlakatimizda firmalarning ishlab chiqarish strategiyalari.
2.2 Firmalarning ishlab chiqarishda samaradorlikka erishish yondashuvlari.
2.3 Mamlakatimizda firmalarning ishlab chiqarish sohasidagi istiqbollari.
XULOSA.
ADABIYOTLAR RO’YXATI.
2                                      
KIRISH
M avzuni o‘rganish va rivojlantirshning asosiy tendenstiyalari :  Mavzuga oid
ma’lumotlarning oldingi va joriy vaziyat tahlil qilinadi
M avzuning   nazariy   va   amaliy   ahamiyati :   Kurs   ishining   1-bobida
o’rganilayotgan   mavzuning   nazariy   jabhalariga   bag’ishlanadi   va   qolgan   materialni
yoritishning asosi bo’lib xizmat qiladi. Kurs ishining 2-bobida yoritilgan nazariy va
uslubiy asoslarga tayangan holda shu mavzu bilan chegaralangan sohadagi ishlarning
joriy ahvoli tahlil qilinadi.
                      Asosiy   maqsad   va   vazifalar :   Kurs   ishining   maqsad   va   vazifalari
quyidagilardan iborat:
       -firmalarning hatti-harakati, ularning mohiyati va mazmunini yoritib berish
3 I  BOB :   Ishlab chiqarish jarayoni va texnologiyalarning nazariy asoslari.
1.1Ishlab chiqarish tushunchasi va uning iqtisodiyotdagi roli.
Ishlab   chiqaruvchilarning   xatti-harakati,   ishlab   chiqarish   omillari   va   mahsulot
hajmini   o‘zgartirish   zarur   bo'lganda,   firmalar   ishlab   chiqarishni   qanday   tashkil
etadilar   va   ishlab   chiqarish   xarajatlarini   qanday   o'zgartiradilar,   kabi   masalalarga
e’tibor   qaratiladi.   Firma   va   korxonalarning   asosiy   vazifasi   —   mahsulot   ishlab
chiqarib,   uni   sotish,   maksimal   foydaga   erishish.   Mahsulot   ishlab   chiqarish   uchun
ishlab   chiqarish   jarayonini   amalga   oshirish   zarur.   Ishlab   chiqarish   jarayoni   —   bu
mehnat va tabiiy jarayoma'lum tartibda ketma-ketlikda tashkil etish majmuasi bo'lib,
ular yordamida xomashyo, materiallar tayyor mahsulotga aylanadi. Ishlab chiqarish
jarayonining yoki mahsulot ishlab chiqarishning asosiy elementlari:
  1.   Kishilarning   foydali   mehnat   jarayoni,   ya'ni   «mehnat»   va   «tadbirkorlik
qobiliyati».   «   Mehnat»   —   kishilarning   tovar   ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko'rsatish
borasidagi jismoniy va aqliy mehnati qobiliyati.
  2.   Mehnat   vositalari   —   mashina,   mexanizmlar,   texnologiya,   dastgohlar,
binolar, tovar moddiy boyliklari va boshqa mehnat qurollari.
4   3.   Mehnat   buyumlari   —   xomashyo   materiallar,   yoqilg‘i,   ishlab   chiqarish
jarayonidagi ishlab chiqarilishi tugallanmagan mahsulotlar, ixtirolar.
  4.  Ishlab  chiqarishni  tashkil   etish  —  muhim   va  murakkab   Jarayon,  u  hamrna
narsani   hal   qiladi.   Korxona   bo'yicha   ishlab   chiqarish   jarayonlari   —   asosiy   va
^ordamchi   jarayonlarga   bo‘linadi.   Asosiy   texnologik   jarayonlar   yordamida
xomashyo   materiallining   shakli,   yirikligi,   tuzilishi,   ko‘rinishi   va   xususiyatlari
o‘zgaradi.
Yordamchi   jarayonlar   asosiy   jarayonlarning   uzluksiz,   bir   me’yorda,   ritmda,
mo'tadil   borishini   ta'minlaydi.   Ular   yordamida   olingan   mahsulotlar   asosiy   ishlab
chiqarishga xizmat qiladi. Ularga asbob-anjomlar ishlab chiqarish, ehtiyot qismlar va
boshqalar kiradi. 
Xizmat qiluvchi  jarayonlarga asosiy  va yordamchibir me’yorda muvaftaqiyatli
borishini ta'minlovchi jarayonlar kiradi. Bunday ishlarni mashinasozlik korxonasida
transport   xo‘jaliklari,   ombor   xo‘jaliklari,   mahsulot   sifatini   nazorat   etish,   energetika
xo‘jaliklari bajaradi. Lekin korxonada asosiy jarayonlar hal qiluvchi ahamiyatga ega.
                          Ishlab   chiqarish   jarayonlari   nihoyatda   murakkab   jarayon   va   ular,
odatda, bir necha fazalarga, bosqichlarga bo'linadi: 
I. Tayyorlov. 
II. Qayta ishlash. 
III. Yig‘uv yoki tayyor mahsulot ishlab chiqarish.
            Наг   bir   ishlab   chiqarish   fazasi   bir   qancha   xususiy   jarayonlardan   iborat
bo‘lib,   ular   tayyor   mahsulot   ustidan   nisbatan   tugallangan   jarayonlarni   ifodalaydi.
Xususiy jarayonlar texnologik jarayonlarga bo‘linadi. «Texnologik jarayon» deb, bir
ishchi   yoki   ishchilar   guruhi   tomonidan   bir   ish   joyida   mehnat   qurollari   (kapital)   va
mehnat   buyumlari   o'zgarmagan   sharoitda   bajariladigan   ishlab   chiqarish
jarayonlarining bir qismiga aytiladi. IShunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish hajmi,
sotiladigan   tovarlar   hajmi,   ularning   bahosi,   xarajatlar   va   foyda   miqdori   ishlab
chiqarish omillaridan iborat bo‘lgan ishlab chiqarish texnologiyasiga bogMiq.  Agar
5 firma  yangi  avtomobil   ishlab  chiqaradigan  bo‘!sa,  «mashinaning   yig'uv  sexlari  qay
darajada   texnika   biian   jihozlanadi,   qancha   miqdorda   mehnat   resurslari   jalb   etilishi
kerak?»   kabi   savollar   har   doim   shu   firmani   qiziqtirib   turishi   lozim.   Shuningdek,
firma   avtomobil   ishlab   chiqarishni   ko'paytirmoqchi   bo‘lsa,   «ishchilar   sonini
qanchaga   oshirish   kerak,   yangi   korxona   qurish   kerakmi   yoki   shu   korxonani
kengaytirish, quwatini oshirish zarurmi, qays| biri maqsadga muvofiq?» savollari uni
o'ylantiradi.   Bu   xildag1   savollar   har   qanday   ishlab   chiqarishga   tegishli.   Demak,
ishlab chiqarish nazariyasi va xarajatlar firmani boshqarishdagi asosiy masalalardan
biri hisoblanadi.
Har   qanday   jamiyatning   iqtisodiy   tizimi   tabiiy   resurslar,   ish   jcuchi,
texnologiya,   zaruriy   tadbirkorlik   va   boshqaruv   qobiliyatini   birlashtiruvchi
mexanizmdan   iborat1.   Har   qanday   iqtisodiy   tizimpjng   pirovard   maqsadi   —
kishilarning   ehtiyojini   tovarlar   va   xizniatlarni   ishlab   chiqarish,   taqsimlash   orqali
qondirishdan iboratdir. 
    Iqtisodiy tizimning birinchi ajralmas qismi — bu tabiiy resurslar;
    ikkinchi qismi — ishchilar soni; 
     uchinchi qismi — mavjud bo‘lgan ish kuchining sifati.
    Resurslar mavjudligi hamma narsani hal etmaydi. Mavjud resurslar maksimal
darajada   iqtisodiy   foyda   beradigan   sohalarga   yo'naltirilishi   lozim.   0   ‘zbekiston
Respublikasi  xilma-xil   tabiiy  resurslarga   boy  mamlakat.  Bu  vazifani  mamlakatimiz
hayotida kapital va menejment hal etishi zarur. Amerika iqtisodiyotidagi tajriba buni
ma’qullaydi.
6         Ishlab   chiqarish-korxonalarning   asosiy   turi   bo’lib,   bu   jarayon   cheklangan
resurslardan   foydalangan   holda   amalga   oshiriladi.   Ishlab   chiqariladigan   mahsulot
miqdori, ushbu tovarlarni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan resurslar hajmidan va
ishlab chiqarishda foydalanilayotgan texnologiyaning holati va darajasiga bog’liq.
Ishlab   chiqarish-   bu   kerakli   mahsulotlarni   tayyorlash   uchun   ishchi   kuchidan,
uskuna   va   texnologiyadan,   tabiiy   resurslardan   hamda   materiallardan   ma’lum
miqdordagi  kombinatsiyada  foydalanish jarayonidir. Masalan,  o’z  ustaxonasiga  ega
bo’lgan shaxs stol ishlab chiqarish uchun ishchi kuchidan, xom ashyo sifatida taxta,
temir, arra va boshqa uskunalarga sarflangan kapitaldan foydalanadi.
Ishlab   chiqarish   omillarini   yiriklashgan   uch   guruhga   bo’lib   qarash   mumkin:
mehnat, kapital va materiallar.
Materiallar deganda, ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulotga aylanadigan
har qanday moddiy narsani qarashimiz mumkin: butlovchi qismlar, yarim fabrikatlar,
temir, po’lat, shisha, yoqilg’i, yog’och, paxta va boshqa xom ashyolar tushuniladi.
Moddiy   kapital   sarfi   ishchilar   tomonidan   binodan,   uskunadan,   instrumentdan,
texnologik liniyalardan foydalanishni o’z ichiga oladi. 
Ishlab chiqarish munosabatlari birinchi navbatda mahsulot ishlab chiqarishdagi
texnologik munosabatlardir.
Texnologiya   bu   tovarlar   va   xizmatlarni   ishlab   chiqarish   to’g’risidagi   amaliy
bilimlardir.   Ma’lumki,   texnologiyaning   takomillashuvi   fanda   va   texnikadagi   yangi
yutuqlarning ishlab chiqarish jarayoniga joriy qilish orqali boradi. Yangi texnologiya
yangi   ishlab   chiqarish   usullaridan   foydalanishni,   yangi   mashina   mexanizmlardan
yanada yuqori malakaga ega bo’lgan mehnatdan foydalanishni  taqazo qiladi. Yangi
texnologiya   mahsulot   sifatini   oshirishga,   ish   sharoitlarini   yaxshilashga,   berilgan
resurslar   miqdori   o’zgarmaganda   ishlab   chiqariladigan   mahsulot   miqdorini
oshirishga , xarajatlarni kamaytirishga olib keladi.
7 Ishlab   chiqarish   funksiyasi.   Sarflanadigan   ishlab   chiqarish   omillari   miqdori
bilan, ushbu omillardan foydalangan holda maksimal ishlab chiqariladigan mahsulot
miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni ishlab chiqarish funksiyasi orqali ifodalash mumkin.
Ishlab   chiqarish   funksiyasi   foydalaniladigan   har   bir   ishlab   chiqarish   omillari
sarfi   majmuasidan   maksimal   Q   miqdorda   mahsulot   ishlab   chiqarishni   ko’rsatadi.
Agar   omillar   majmuasi   sarfi   capital,   mehnat   va  materiallardan  iborat   bo’lsa,   ishlab
chiqarish funksiyasi quyidagicha ko’rinishda bo’lishi mumkin:
                     Q=f(K,L,M)                                                                     (1)
Bu   yerda     Q- berilgan   texnologiyada   maksimal   ishlab   chiqariladigan   mahsulot
miqdori;  K  - kapital;  L  – mehnat;  M  – materiallar.
Agar   ishkab   chiqarish   funksiyasi   ikkita,   K   (kapital)   va   L   (mehnat)   omillariga
bog’liq bo’lsa, ishlab chiqarish funksiyasi quyidagicha yoziladi:
                       Q=f(K,L)                                                                           (2)
Ushbu   funksiyada   mahsulot   ishlab   chiqarish   hajmi   ikkita   ishlab   chiqarish
omiliga   bog’liq   –   capital   va   mehnatga.   Masalan,   ishlab   chiqarish   funksiyasi
yordamida   non   ishlab   chiqarish   kombinatida   mehnat   resurslaridan   va   kapitaldan
foydalangan   holda   qancha   non   mahsulotini   ishlab   chiqarishini   ifodalash   mumkin,
yoki   qishloq   xo’jalik   korxonasining   berilgan   mehnat   resurslaridan   va   texnikadan
foydalangan   holda   ma’lum   vaqt   oralig’idaa   qancha   mahsulot   ishlab   chiqarishni
ifodalash mumkin.
Mahsulot ishlab chiqarish ko’proq qo’l mehnatiga asosalangan bo’lsa , u holda
ishlab   chiqarish   funksiyasini   faqat   sarflangan   mehnatga   bog’liq   ravishda   yozish
mumkin:
                         Q=f(L)
8 Agar mahsulot  ishlab chiqarishda ko’proq capital ishtirok etsa, ya’ni mahsulot
ishlab   chiqarish   yuqori   capital   sig’imiga   ega   bo’lsa,   ishlab   chiqarish   funksiyasini
Q=F(K)  ko’rinishida yozish mumkin.
Ta’kidlash   joizki,   (1)   va   (2)   tenglamalar   ishlab   chiqarishning   ma’lum
texnologiyasida   qo’llanilishi   mumkin.   Agar   texnologiya   o’zgarsa,   ya’ni   yangi
texnologiya   qo’llansa,   mahsulot   ishlab   chiqarish   hajmi   resurslar   hajmi
o’zgarmaganda ham o’sishi mumkin.
1.2   Ishlab   chiqarish   jarayonining   bosqichlari,   resurslari,   va   ishlab   chiqarish
omillarining samaradorligi.
O’zbekiston   iqtisodiyoti   taraqiyotining   xozirgi   bosqichida   agrar   isloxatlarni
chuqurlashtirishga   aloxida   e’tibor   berilmoqda.   Sababi   qishloq   xo’jaligi
mamlakatimiz   milliy   iqtisodiyotida   muxim   xayotiy   axamiyatga   egadir.   Chunki
qishloq   xo jaligining   asosiy   vazifasi   mamlakat   axolisini   oziq-ovqat   maxsulotlariga‟
va sanoatni xom-ashyoga bo’lgan talabini qondirishdir. Ushbu soxani mamlakatimiz
ichki   bozorlarida   sanoat   tovarlariga   va   xizmatlarga   bulgan   talablarni
shakillanishidagi   tutgan   o’rni   xam   o’ta   muxim   axamiyatga   egadir.   2022   yil   28
yanvarda   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “2022-2026   yillarga
mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to’g’risida”gi PF-60-son
Farmoni   imzolandi   va   ushbu   farmon   bilan   yangi   O’zbekistonning   taraqqiyot
strategiyasi qabul qilindi. Strategiyaning “Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va
yuqori   o’sish   sur’atlarini   ta’minlash”   deb   nomlangan   3   bo’limining   30-maqsadida:
9 “Qishloq   xo’jaligini   ilmiy   asosda   intensiv   rivojlantirish   orqali   dehqon   va   fermerlar
daromadini kamida 2 baravar oshirish, qishloq xo’jaligining yillik o„sishini kamida 5
foizga   yetkazish” 1
  vazifalari   belgilangan.   Mamlakatimizda   qishloq   xo jaligi‟
maxsulotlarini   yetishtirish   bo’yicha   foydalanilayotgan   yer   va   suv   resurslarini   uta
cheklanganligi   hisobga   olinib,   qishloq   xo’jaligida   kengaytirilgan   takror   ishlab
chiqarishning   intensiv   usulidan   samarali   foydalanilmoqda.   Jumladan,   intensiv
usulning   asosiy   omillaridan,   ya’ni   sug’oriladigan   yerlarning   meliorativ   holatini
tubdan   yaxshilanishi   asosida   tuproq   unumdorligini   oshirilishiga,   suvdan   oqilona
foydalanilishiga,   selektsiya   ishlarini   yanada   chuqurlashtirilishiga,   yangi   texnika   va
zamonaviy   agrotexnologiyalarni   ishlab   chiqarishga   keng   joriy   etilishiga   aloxida
e’tibor   berilmoqda.   Respublikamizda   faoliyat   yuritayotgan   fermer   xo’jaliklari
nafaqat   qishloq   xo’jaligi   tovar   mahsuloti   ishlab   chiqarish   bilan   shug’ullanmoqda,
balki, birinchi navbatda o’zlari
1
  2022 yil 28 yanvarda O zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026 yillarga mo ljallangan yangi 	
‟ ‟
O zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to g risida”gi PF-60-son Farmoni.30-maqsad.	
‟ ‟ ‟
10 1.3Firmalar tushunchasi, maqsadlari va ularga ta’sir etuvchi omillar.
Firma   ( inglizcha :   firm   —   imzo)   —   korxona ,   kompaniya ,   xo jalik   va   tijoratʻ
tashkilotlarining   umumiy   nomi.   Xodimlar   soni,   mulk   shakllari,   huquqiy   holati   va
boshqalarga ko ra xilma-xil Firmalar bor. Firmalarda band bo lgan xodimlar soni  2	
ʻ ʻ
—3 kishidan 20—30 ming kishigacha bo lishi mumkin. Firmalar barcha mulk turlari	
ʻ
negizida davlat, kooperativ, shirkat, jamoa tashkilotlari va maxalliy davlat idoralari,
milliy   va   chet   ellik   yuridik   va   jismoniy   shaxslar   tomonidan   tashkil   etiladi.   Ular
11 quyidagi   turlarga   ajratiladi:   affilirlangan   (qo shilgan)   Firma   —   filial,   sho baʻ ʻʼ
korxona   shaklida   yirikroq   turdosh   bosh   korxona   tarkibida   faoliyat   yuritadi;   broker
Firma   —   tijorat   maqsadlarini   ko zlaydigan   va   mijoz   topshirig iga   ko ra   va   uning	
ʻ ʻ ʻ
hisobidan   vositachi   sifatida   faoliyat   yuritadi;   venchur   Firma   —   kichik   yoki   o rta	
ʻ
investitsion   Firma   hisoblanib,   ilmiy   tadqiqotlar   va   muhandislik   ishlanmalarini
amalga  oshiradi;  investitsion   Firma  —  investitsiyalash   va  qimmatli   qog ozlar  bilan	
ʻ
bog liq operatsiyalarni o tkazadi; injiniring Firma muhandislikmaslahat ko rsatishga	
ʻ ʻ ʻ
ixtisoslashadi;   innovatsion   Firma   —   Firmaning   ilmiy   tadqiqot   ishlari   natijalari
bazasida   yangi   texnologiyalarni   yaratish   uchun   barpo   etiladi;   konsalting   Firma   —
uning faoliyat sohasini  maslahat  xizmatlari ko rsatish tashkil etadi; ishlab chiqarish	
ʻ
Firmasi   —   aniq   bir   mahsulotni   tayyorlash   bilan   shugullanadi;   savdo   Firmasi   —
savdovositachilik   faoliyati   bilan   shug ullanadi;   rieltor   Firma   —   ko chmas   mulk	
ʻ ʻ
sohasidagi amallarda qatnashadi.
 Hozirgi iqtisodiy hayotda Firmalarning asosiy qismi nisbatan kichik va mayda.
Yirik   Firmalar   nisbatan   mustahkam   ishlab   chiqarish,   texnologik   va   xom   ashyo
bazasiga ega bo lib, xalqaro mehnat taqsimotida faol ishtirok etadi, o rtacha Firmalar	
ʻ ʻ
kooperatsiyalangan   hamda   ixtisoslashgan   qismlar   va   detallar   ishlab   chiqarish
sohasida,   shuningdek,   umumiy   texnologik   va   texnik   infratuzilma   sohasida   faoliyat
ko rsatadi.   Mayda   Firmalar,   asosan,   tovarlar   ishlab   chiqarish   va   aholiga   xizmat	
ʻ
ko rsatish bilan shugullanadi.
ʻ
O zbekiston   Respublikasi   iqtisodiyotining   barcha   tarmoqlarida   236,4   mingga	
ʻ
turli Firmalar faoliyat ko rsatdi (2003).	
ʻ 2
Firmalarning maqsadi, asosan, bir nechta omillarga bog'liq bo'lib, har bir firma
uchun   ularning   o'ziga   xos   vazifalari   va   strategiyalariga   qarab   farq   qiladi.   Biroq,
umumiy maqsadlar quyidagicha bo'lishi mumkin:
2
  O zbekiston milliy ensiklopediyasi	
ʻ   (2000-2005)  
12 1.Foyda   olish :   Asosiy   maqsadlardan   biri   —   mahsulot   yoki   xizmatni   sotish
orqali   daromad   olish.   Bu,   kompaniyaning   davomiy   faoliyatini   ta'minlash   va
investorlar yoki egalarga foyda keltirish uchun zarur.
2.Bozor   ulushini   oshirish :   Firma   bozorda   o'z   o'rnini   mustahkamlash   va
raqobatchilarga nisbatan ko'proq ulush olishni maqsad qiladi. Bu, yangi mahsulotlar
ishlab chiqish yoki mavjud mahsulotlar sifatini oshirish orqali amalga oshiriladi.
       3 . Innovatsiya va rivojlanish : Firmalar o'z mahsulotlari yoki xizmatlarini doimiy
ravishda   yangilab   borish,   texnologiyalarni   rivojlantirish   va   yangi   bozorlarni   kashf
etish orqali raqobatbardoshligini saqlashni maqsad qiladilar.
       4 . Ijtimoiy va atrof-muhitga mas'uliyatli yondashuv : Ko'plab zamonaviy firmalar
o'z   faoliyatlarida   ijtimoiy   mas'uliyatni   hisobga   olishadi,   bu   esa   ekologik
barqarorlikni   saqlash,   xodimlar   va   mijozlar   huquqlarini   himoya   qilishni   o'z   ichiga
oladi.
5 .  Korporativ obro'ni oshirish : Firmalar yaxshi imidj va ishonchni qurish orqali
mijozlar, hamkorlar va jamiyat bilan mustahkam aloqalarni o'rnatishga intilishadi.
Firmalarning   maqsadlariga   ta'sir   etuvchi   omillar   bir   nechta   ichki   va   tashqi
omillarga   bog'liq.   Bu   omillar   firmalarning   strategiyasini   shakllantirishda,   qarorlar
qabul qilishda va o'z faoliyatini samarali tashkil etishda muhim rol o'ynaydi. Quyida
ularni to'plab ko'rsataman:
1. Ichki omillar:
a) Resurslar va imkoniyatlar:
13  Firmalarning   mavjud   moliyaviy   resurslari,   inson   resurslari   (xodimlar
malakasi),   texnologik   imkoniyatlar   va   ishlab   chiqarish   quvvatlari   ularning
maqsadlarini amalga oshirishda asosiy rol o'ynaydi.
 Masalan, agar firma kuchli R&D (ilmiy-texnik tadqiqot) bo'limiga ega bo'lsa,
innovatsiya  va  yangi  mahsulotlar   ishlab  chiqish  bo'yicha  yuqori   maqsadlar   qo'yishi
mumkin.
b) Tashkiliy tuzilma va madaniyat:
 Firmadagi   boshqaruv   tuzilmasi   va   tashkilot   madaniyati   ham   maqsadlarni
shakllantirishda   ta'sir   etadi.   Ijtimoiy   va   motivatsion   omillar   xodimlarning   samarali
ishlashini ta'minlashga yordam beradi.
 Xodimlarning   faol   ishtiroki   va   motivatsiyasi   kompaniyaning   umumiy
maqsadlariga erishishda muhimdir.
c) Kichik va o'rta biznesning o'ziga xos ehtiyojlari:
 Kichik   va   o'rta   bizneslar   (KOB)   ko'pincha   qisqa   muddatli   foyda   olishni   va
bozor   ulushini   tezda   oshirishni   maqsad   qilishi   mumkin.   Ularning   o'ziga   xos
cheklovlari   va   imkoniyatlari   bo'ladi,   masalan,   moliyaviy   resurslarning
cheklanganligi yoki ishlab chiqarish quvvatlarining pastligi.
2. Tashqi omillar:
a) Bozor sharoitlari va raqobat:
 Firmalarning   maqsadlari   ko'pincha   raqobatchilar   va   bozor   talablari   bilan
bog'liq. Agar bozor yuqori darajada raqobatbardosh bo'lsa, kompaniya bozor ulushini
oshirish   uchun   ko'proq   reklama,   yangi   mahsulotlar   va   innovatsiyalarni   amalga
oshirishga majbur bo'lishi mumkin.
14  Shuningdek,   iqtisodiy   o'zgarishlar   va   bozorning   to'liq   yoki   qisqa   muddatli
o'zgarishlari ham firma strategiyasiga ta'sir qiladi.
b) Iqtisodiy omillar:
 Yalpi   ichki   mahsulot   (YIM)   o'sishi,   inflyatsiya   darajasi,   valyuta   kurslari   va
boshqa   iqtisodiy   sharoitlar   firma   faoliyatiga   katta   ta'sir   ko'rsatadi.   Masalan,
inflyatsiya   yoki   iqtisodiy   inqiroz   vaqtida   kompaniya   qisqa   muddatli   foyda   olishni
maqsad qilishi mumkin.
 Sanoatning umumiy o'sish sur'ati ham firmalarning uzoq muddatli rivojlanish
maqsadlarini belgilashda muhim ahamiyatga ega.
c) Texnologik o'zgarishlar:
 Yangi   texnologiyalar   va   innovatsiyalar   firmalarni   rivojlantirishda   muhim   rol
o'ynaydi.   Masalan,   avtomatlashtirish,   sun'iy   intellekt   yoki   yangi   ishlab   chiqarish
texnologiyalarining   joriy   etilishi   kompaniyaning   samaradorligini   oshirishi   va   yangi
mahsulotlar yaratish imkonini beradi.
 Shuningdek,   texnologiyalardagi   yangilanishlar   mahsulotning   sifatini   oshirish
yoki yangi bozorlar yaratish uchun yangi imkoniyatlar taqdim etadi.
d) Siyosiy va huquqiy omillar:
 Mahalliy   va   global   siyosiy   barqarorlik,   shuningdek,   qonunchilikdagi
o'zgarishlar   firmalarning   strategik   qarorlariga   ta'sir   qiladi.   Yangi   soliq   qonunlari,
muhofaza   qilish   siyosati   yoki   mehnat   qonunchiligi   kabi   omillar   kompaniyaning
faoliyatiga bevosita ta'sir etadi.
 Davlat   tomonidan   qo'llab-quvvatlash   (masalan,   subsidiyalar   yoki   soliqlarda
imtiyozlar) yoki yangi siyosiy cheklovlar firma maqsadlarini o'zgartirishi mumkin.
e) Ijtimoiy va madaniy omillar:
15  Mijozlarning   xulq-atvori,   ijtimoiy   talablar   va   madaniyatdagi   o'zgarishlar
firmalarning   strategiyasini   shakllantiradi.   Masalan,   ekologik   toza   mahsulotlarga
bo'lgan   talabning   ortishi   kompaniyalarni   "yashil"   texnologiyalarga   investitsiya
qilishga majbur qilishi mumkin.
 Ijtimoiy   mas'uliyat   va   korporativ   ijtimoiy   mas'uliyat   (CSR)   ham   firma
maqsadlariga   ta'sir   ko'rsatadi,   chunki   zamonaviy   mijozlar   ekologik   va   ijtimoiy
jihatlarga ko'proq e'tibor berishadi.
f) Tabiat hodisalari va ekologik omillar :
 Atrof-muhit   holati   va   tabiiy   resurslarning   yetishmasligi   kabi   omillar   ham
firmalarning   uzoq   muddatli   maqsadlariga   ta'sir   qiladi.   Ko'plab   kompaniyalar   atrof-
muhitni muhofaza qilish, barqaror ishlab chiqarish va ekologik toza texnologiyalarni
ishlab chiqish bo'yicha yangi maqsadlar qo'yadilar.
3. Global omillar:
 Globalizatsiya :   Dunyo   bo'ylab   savdo   va   xizmatlar   erkinlashishi,   yangi
bozorlar ochilishi va xalqaro raqobat firmalarning strategik rejalari va maqsadlariga
ta'sir qiladi.
 Geosiyosiy   omillar :   Xalqaro   munosabatlar,   savdo   urushlari   yoki   diplomatik
o'zgarishlar firma strategiyasini o'zgartirishga olib kelishi mumkin.
1.4Firmalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirish usullari.
Ishlab   chiqarish   samaradorligi   —   korxona   miqyosida   iqtisodiy   faoliyat,
iqtisodiy   dasturlar   va   tadbirlarning   foydali   natijalar   berishi,   olingan   iqtisodiy
samaraning   muayyan   qiymatga   ega   bo lgan   resurslarni   qo llagan   holda   eng   yuqoriʻ ʻ
ishlab chiqarish hajmiga erishishga sabab bo lgan ishlab chiqarish omillari, resurslar	
ʻ
16 sarflariga   nisbati   bilan   tavsiflanadi.   Ishlab   chiqarish   samaradorligi   korxona
faoliyatining   yakuniy   natijasini   ko rsatadi.   Miqdoriy   jihatdan   ishlab   chiqarishʻ
samaradorligini mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf qilingan mehnat miqdori bilan
o lchash mumkin, lekin mehnat sarfini aniq o lchash ancha qiyin. Shu sababli, ishlab	
ʻ ʻ
chiqarish   samaradorligi   mehnat   resurslaridan   foydalanish   samaradorligi;   ishlab
chiqarish vositalaridan va kapitaldan foydalanish samaradorligi ko rsatkichlari bilan	
ʻ
aniqlanadi.   Korxonalarda   ishlab   chiqarish   samaradorligining   umumlashgan
ko rsatkichi  tovar  ishlab chiqarish sur atlarining o sishi  hisoblanadi, undan tashqari	
ʻ ʼ ʻ
puldagi harajatlar birligiga to g ri keladigan mahsulot hajmi, balans foydaning asosiy	
ʻ ʻ
va   aylanma   fondlar   yigindisiga   nisbati,   to la   tannarx   ko rsatkichlari   muhim	
ʻ ʻ
ahamiyatga   ega.   Mehnat   unumdorligining   o sishi   sur atlari,   mehnatni   tejash   va
ʻ ʼ
mahsulot   hajmi   o sishida   mehnat   unumdorligi   hissasi   kabi   ko rsatkichlardan   ham	
ʻ ʻ
foydalaniladi.   Ishlab   chiqarish   samaradorligi   texnik   samaradorlik   (ishlab   chiqarish
hajmi),   iqtisodiy   samaradorlik   (mehnat   unumdorligi,   mehnat   resurslari,   asosiy
fondlar, aylanma resurslar), ijtimoiy samaradorlik (moddiy resurslar, foyda) hisobiga
shakllanadi.
Ishlab   chiqarish   samaradorligini   hisoblashdan   maqsad   samaradorlikka   nimalar
hisobiga   erishilganini   aniqlash   va   yana   qanday   omillar   evaziga   uni   oshirish
mumkinligini belgilashdan iborat. 3
Firmalarning   ishlab   chiqarish   samaradorligini   oshirish   uchun   bir   nechta
strategiya   va   usullarni   qo'llash   mumkin.   Quyida   samaradorlikni   oshirishga   yordam
beradigan asosiy usullar keltirilgan:
1. Jarayonlarni optimallashtirish
3
    O zME	
ʻ .	 Birinchi	 jild.	 Toshkent,	 2000-yil
17   Lean   ishlab   chiqarish   (Lean   Manufacturing):   Resurslardan   samarali
foydalanish,   ortiqcha   xarajatlarni   kamaytirish   va   ishlab   chiqarish   jarayonlaridagi
ortiqcha   ishlarni   olib   tashlash.   Lean   usullari   yordamida   chiqindilarni
minimallashtirish va sifatni oshirish mumkin.
  Six   Sigma:   Ishlab   chiqarish   jarayonlaridagi   o'zgarishlarni   aniqlash   va
barqarorlashtirish,   xatoliklarni   kamaytirish   orqali   sifatni   oshirish.   Bu   metod
yordamida   mahsulot   yoki   xizmatlarning   sifatini   yuqori   darajada   ushlab   turish
mumkin.
Kaizen:   Xodimlarning   kichik,   lekin   doimiy   yaxshilanishga   intilishi.   Kaizen
ishlab   chiqarishda   sifatni,   tezlikni   va   samaradorlikni   oshirish   uchun   muhim   usul
hisoblanadi.
2. Texnologiyani joriy etish
Avtomatlashtirish:  Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, ishchi kuchi
va   vaqtni   tejashga   yordam   beradi.   Bu   orqali   ishchilarning   xatolarga   yo'l   qo'yish
ehtimoli kamayadi va ishlab chiqarish samaradorligi oshadi.
IoT (Internet of Things):  Uskunalar va mashinalar o'rtasidagi tarmoq orqali real
vaqt   ma'lumotlarini   olish   va   ularga   asoslangan   qarorlar   qabul   qilish.   Bu   mashina
ishlashini   kuzatish   va   ularni   texnik   xizmat   ko'rsatishni   optimal   tashkil   qilish
imkonini beradi.
AI   va   Machine   Learning:   Yangi   texnologiyalar,   masalan,   sun'iy   intellekt   va
mashina   o'rganish,   ishlab   chiqarish   jarayonlarini   prognoz   qilish   va
optimallashtirishda   yordam   beradi.   Bu,   shuningdek,   talab   va   taklifni   o'z   vaqtida
baholashga imkon yaratadi.
3. Resurslarni samarali boshqarish
18 Zaxiralar   boshqaruvi:   Zaxiralar   darajasini   optimallashtirish   va   resurslardan
samarali   foydalanish   uchun   inventarizatsiyani   yaxshilash.   Keraksiz   zaxiralardan
qochish, vaqtida yetkazib berish tizimini tashkil etish samaradorlikni oshiradi.
Kadrlar malakasini oshirish:   Ishchilarning malakalarini oshirish orqali ularning
ishlash   samaradorligini   ko'paytirish   mumkin.   Bu,   xususan,   yangi   texnologiyalarni
o'zlashtirishda muhim rol o'ynaydi.
4. Ishlab chiqarish vaqtini qisqartirish
Just-in-time   (JIT):   Mahsulot   ishlab   chiqarishni   faqat   talab   bo'lganda   boshlash,
saqlash xarajatlarini kamaytiradi va ishlab chiqarish jarayonini tezlashtiradi.
Takt va Cycle vaqtlarini yaxshilash:   Takt va Cycle vaqtlarini optimallashtirish
ishlab   chiqarish   jarayonlarida   o'zgarishlarni   amalga   oshirish   va   bu   orqali
samaradorlikni oshirishga imkon beradi.
5. Sifatni boshqarish
Sifatni   nazorat   qilish   tizimlari:   Mahsulotlarning   sifati   bo'yicha   yuqori
standartlarga rioya qilish, ishlab chiqarish jarayonlarida sifat nazoratini tashkil etish.
Sifatni   boshqarish   tizimi   ishlab   chiqarish   jarayonidagi   xatoliklarni   kamaytirishga
yordam beradi.
O'zgartirish  va yangilanishlarni  tezkor  kiritish:   Mahsulotdagi  yoki  jarayondagi
kamchiliklarni tezda aniqlash va ularni tuzatish.
6. Ishlab chiqarish maydonini tashkil etish
Ergonomik   va   qulay   ish   joylari:   Ishlab   chiqarish   maydonidagi   tartibni
optimallashtirish   va   xodimlar   uchun   qulay   sharoitlar   yaratish.   Bu   ularning
samaradorligini oshiradi va jarayonlarni tezlashtiradi.
19 Fazoviy   rejalashtirish:   Ishlab   chiqarish   liniyalarini,   uskunalarni   va   resurslarni
optimal joylashtirish. Bu materiallarning oqimi va jarayonlarning samarali ishlashini
ta'minlaydi.
7. Ishlab chiqarish samaradorligini o'lchash va monitoring qilish
KPI   (Key   Performance   Indicators):   Asosiy   samaradorlik   ko'rsatkichlarini
o'lchash   va   tahlil   qilish   orqali   ishlab   chiqarish   samaradorligini   doimiy   ravishda
nazorat   qilish.   Bu   orqali   qaysi   jarayonlar   yomon   ishlayotganini   va   qaysi   sohalarda
yaxshilanish kerakligini aniqlash mumkin.
Benchmarking:  Tashqi va ichki muvaffaqiyatli tajribalarni tahlil qilish orqali o'z
jarayonlarini solishtirish va yaxshilanish yo'llarini topish.
8. Xodimlar va jamoa ishlashini yaxshilash
Motivatsiya   va   jamoa   ruhiyatini   oshirish:   Xodimlarni   rag'batlantirish   va
ularning   samarali   ishlashini   ta'minlash.   Ishchilarni   o'z   ishlariga   qiziqtirish   va
rag'batlantirish ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi.
Ochiq   kommunikatsiya:   Jamoa   o'rtasida   yaxshi   kommunikatsiyani   o'rnatish,
xodimlar o'rtasida tezkor va samarali axborot almashish muhimdir.
9. Yangi bozorlarni izlash va innovatsiyalarni joriy etish
Innovatsion   mahsulotlar   va   xizmatlar:   Yangi   texnologiyalarni   o'rganish   va
innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqarish, bozor talablarini tushunish va unga mos
ravishda ishlab chiqarishni tashkil etish.
10. Ekologik va barqaror ishlab chiqarish
20 Atrof-muhitni muhofaza qilish:  Atrof-muhitga salbiy ta'sirni kamaytirish uchun
ekologik   toza   texnologiyalarni   joriy   etish.   Bu   nafaqat   jamiyat   va   davlat   uchun
foydali, balki kompaniyaning imidjini ham yaxshilaydi.
II   BOB:   Mamlakatimizda   firmalar   hatti-harakati   va  ishlab   chiqarishning
o’ziga xos xususiyatlari.
2.1 Mamlakatimizda firmalarning ishlab chiqarish strategiyalari.
Mamlakatimizda   olib   borilayotgan   ijtimoiy-   iqtisodiy   islohotlarning   tub   negizini
tadbirkorlik,   omilkorlik   va   ishbilarmonlik   xislatlarisiz   tasavvur   etish   qiyin.   erkin
bozor   munosabatlarining   keng   ravnaq   topishi   insonlar   hayotida,   turmush   tarzida,
ma naviy   va   amaliy   ko nikmalarida   namoyon   bo layapti.   Shu   bilan   bir   qatorda   buʼ ʻ ʻ
tarixiy   islohotlar   davomida   bir   qator   muammolarga   duch   kelmoqdamiz.   Shulardan
biri   —   ro y	
ʻ   beradigan   o zgarishlar	ʻ   va   imkoniyatlarni   oldindan   ko ra   olish   hamda	ʻ
xo jalik siyosati va strategiyasini ishlab chiqishdir.	
ʻ   Korxonalar va ularning rahbarlari
atrofdagi   o zgarishlarga   oddiy   e tibor   beribgina   qolmasdan,   balki   ilmiy   asoslangan	
ʻ ʼ
usullar   asosida   bu   o zgarishlarni   oldindan	
ʻ   ko ra	ʻ   bilish,   muvofiqlashtirish,   korxona
maqsadlari   va   tashqi   sharoitlariga   moslashtirishni   boshqarishlari   zarurdir.   Statistik
ma lumotlar shuni ko rsatadiki, samarali marketing strategiyasini to g ri tashkil etish	
ʼ ʻ ʻ ʻ
natijasida   2020   yilning   yanvar-sentyabr   oylarida   respublika   korxonalari   tomonidan
256,7   trln.   so mlik   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarilgan   bo lib,   2019   yilning	
ʻ ʻ
yanvar-sentyabr oylariga nisbatan sanoat ishlab chiqarishning fizik   hajm   indeksi   97,3
%   ni   tashkil   etdi.   Sanoat   ishlab   chiqarish   tarkibida   eng   katta   ulush   ishlab
21 chiqaradigan   sanoat   hissasiga   to g ri   kelib,   uning   jami   sanoat   ishlab   chiqarishdagiʻ ʻ
ulushi (82,6 %)ni tashkil etdi.
Mamlakatimiz   iqtisodiyoti   jadal   sur atlarda	
ʼ   rivojlanib   borayotgan   bir   paytda sanoat
tarmog ining   o rni   bugungi   kunda   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Sanoat   sohasini	
ʻ ʻ
innovatsion   rivojlantirish,   jahon   talablariga   mos   keladigan   darajada   texnika   va
texnologiyalar   bilan   ta minlash,   ushbu   sohada   eksport   mahsulotlarini   ishlab	
ʼ
chiqarish hajmini kengaytirish zamon talablaridan biridir.
Tadqiqot   maqsadi.   Sanoat   korxonalarida   mahsulot   raqobatbardoshligini
oshirishning   izchil   va   barqaror   rivojlanishini   ta minlashda	
ʼ   kelgusi   davr   uchun   puxta
va   har   tomonlama   asoslangan   chora-tadbirlar,   muhim   vazifa   va   yo nalishlar,   turli	
ʻ
darajalardagi   iqtisodiy   taraqqiyot   dasturlarini   ishlab   chiqilishi   va   aniq   belgilab
olinishi   muvaffaqiyat   garovi   hisoblanadi.   Respublikada   olib   borilayotgan   jadal
islohotlar   natijasida   sanoat   mahsulotlarini   ishlab   chiqarish   va   raqobatdoshligini
ta minlash   bo yicha   bir   qator   ijobiy   natijalarga   erishilgan.   Buni   quyidagi   1-rasm	
ʼ ʻ
ma lumotlari asosida tahlil qilamiz.
ʼ
22 Tabiiy   omillar Ilmiy-texnik 
omillar
Iqtisodiy 
omillar Siyosiy 
omillar
Demografik 
omillar Korxona Madaniy 
omillar
1-rasm.   Korxonada   marketing   strategiyasi   va   unga   ta sirʼ   etuvchi   omillar
Marketing   bozor   holatini   asosli   o rganish   va   oldindan   baholash   bilan   tovarlarni	
ʻ
ishlab   chiqarish   va   sotishni   tashkil   etish   hamda   shu   yo sinda	
ʻ   yaxshi   foyda  topishni
uyushtirish   bo lib,   bozor   iqtisodiyotining   muhim   unsuri   hisoblanadi.   Marketingli	
ʻ
faoliyat   maxsus   marketing   dasturlari   va   strategiyalari   orqali   amalga   oshiriladi.
Ularda   xaridorlar   va   raqobatchilarni   o rganish   asosida   tovarlar   sifatini   yaxshilash,	
ʻ
tovar narxini o zgartirish, reklama o tkazish, tovarlarga talabni o rganish, tovarlarni	
ʻ ʻ ʻ
o z   vaqtida   o tkazib   turish,   xaridorlarga   ma qul   tushadigan   xizmat   ko rsatish   kabi	
ʻ ʻ ʼ ʻ
chora-tadbirlar   nazarda   tutiladi.   Ishlab   chiqarish   marketing   vositasida   g oyat   tez	
ʻ
o zgarib turadigan bozor talabiga moslashadi va ma lum bir samaraga erishadi.	
ʻ ʼ
Marketingda strategik rejalashtirish korxonaning aniq ifodalangan bayonoti  bo lib,	
ʻ
maqsadlar asosida asosiy va yordamchi vazifalarni mo ljallashga, xo jalik portfelini	
ʻ ʻ
rivojlantirish   rejasi   va   o sish   strategiyasini   ishlab   chiqadi   hamda   uni   hayotda   va	
ʻ
amalda qo llaydi.	
ʻ
F.Kotler   firma   faoliyatini   strategik   rejalashtirish   to g risida   bunday   deb   yozadi:	
ʻ ʻ
“Firmaning   maqsadlari   va   uning   marketing   sohasidagi   imkoniyatlari   o rtasidagi	
ʻ
strategik muvofiqlikni qo llashni	
ʻ   boshqaruv jarayonidir”.
23 2.2 Firmalarning ishlab chiqarishda samaradorlikka erishish yondashuvlari.
Marketingda   strategiya   tushunchasi   marketing   va   biznes   ko lamida   o z   mohiyatiʻ ʻ
jihatidan   ma lum   bir   tushunchalar   bilan   boyitiladi   hamda   oydinlashtiriladi.  	
ʼ Shu
asnoda   I.A.Nasriddinova   va   A.M.Axmedovlar   biznes   strategiyasiga   bag ishlangan	
ʻ
tadqiqotlarida to rt guruhdagi tartib-qoidalarni 	
ʻ ta kidlashgan.	ʼ
1. Korxonaning joriy va istiqboldagi faoliyatining natijalarini baholashdagi
qoidalar.Baholash   mezonlarining   sifat   jihatlarini   mo ljal   (orientir),   miqdoriy	
ʻ
jixatdan esa topshiriqlar belgilaydi.
2. Korxonaning   tashqi   muhiti   bilan   yuzaga   keladigan   munosabatlarining
umumiy   qoidalari,   ya ni   qanday   mahsulot   va   texnologiya   bilan   bozorga   chiqish,	
ʼ
mahsulotni   ayirboshlash,   qanday   qilib   o z	
ʻ   raqobatdoshlari   bilan   kurashish   va
ularga nisbatan ildamlikka erishish to g risidagi umumiy qoidalar.	
ʻ ʻ
Bozor   munosabatlarining   rivojlanishi   reaktiv   boshqaruvdan   strategik   boshqaruvga
o tishni   talab   qiladi.   Bu   faqatgina   ma lum   bir   boshqaruv   tizimlariga   taalluqli	
ʻ ʼ
bo libgina
ʻ   qolmasdan,   balki   marketingni   qo llashda	ʻ   boshqaruv   modellarini baholash
va   tanlash   hamda   konseptual   yo nalishlarni   aniqlash   jarayonlariga   ham   tegishlidir.	
ʻ
Marketingni   boshqarish   tizimi,   strategiyasi   va   modellarini   ishlab   chiqishda   nafaqat
marketing   tizimini   qo llashning   bugungi   imkoniyatlarini   baholash,	
ʻ     balki
marketingni     boshqarishning     o zgaruvchan	
ʻ     iqtisodiy     muhitga
moslashish imkoniyatlarni amalga oshirishga imkon beruvchi marketing
elementlarini   boshqaruv   tizimiga   kiritishni   ham   baholash   muhim   ahamiyatga   egadir.
Korxona   strategiyasi   eng   istiqbolli   mahsulot   turlarini,   ularning   bozordagi strategik
o rni,	
ʻ   strategik   quvvatlashning   yo nalishlari	ʻ   hamda   turli   zonalar   uchun
strategiyaning   ko rinishlarini	
ʻ   va   optimal   strategik   mahsulotlarni   belgilaydi.
Marketingda   strategik   marketingli   faoliyatni   yoki   marketing   rejasi   korxona
strategiyasini   belgilaydi.   Mahsulotning   xarakteri   va   bozordagi   o rniga   qarab	
ʻ
24 marketing   strategiyasini   tanlash   amalga   oshiriladi.   Marketingli   siyosat   talab   va   taklif
nisbatining xarakteriga moslashadi.
Tadqiqot   natijalari   va   uning   muhokamasi.   Marketing   strategiyasining
maqsadga   muvofiqligi   va   uni   qaysi   yo nalishlarda   qo llash   masalasini   o rganishʻ ʻ ʻ
quyidagilarga asoslanishi lozim:
1. Bozorga   o tish   dasturi   erkinlik   darajasini   tovarlar   va   xizmatlarga	
ʻ
ehtiyojlar   hamda   ularni   ishlab   chiqaruvchilar   bilan   birgalikda   bosqichma-bosqich
oshirishni nazarda tutadi;
2. Bozor   munosabatlarining   rivojlanishi   jarayonida   bozorning   tovarlar   bilan
boyishi   ortadi   hamda   talab   bilan   taklif   o rtasidagi   nisbat   intensiv   holda   o zgarib	
ʻ ʻ
turadi;
3. Marketing strategiyasini boshqarish va   unga   ta sir etuvchi tizimi sezilarli	
ʼ
xarajatlarni   talab   qiladi.   Shu   sababli   xarajatlar   bilan   tizim   samarasi   o rtasida	
ʻ
optimal nisbatni ta minlash zarurdir;	
ʼ
4. Bozorning   mavjud   shart-sharoitlari   va   rivojlanish   istiqbolidan   kelib
chiqqan   holda   marketingni   boshqarish   tizimiga   talab   sifatida   uning   talab   bilan
taklif o rtasidagi munosabatining o zgarishiga moslashish qobiliyati xamda talabga	
ʻ ʻ
mos   ravishda   bozorni   tovarlar   va   xizmatlar   bilan   boyitishni   ta minlovchi   taklifni	
ʼ
shakllantirish   maqsadida   ishlab   chiqarish   faoliyatiga   samarali   ta sir   ko rsatish	
ʼ ʻ
hisoblanadi.
Har   qanday   marketing   strategiya   uchta   qismdan   iborat:
 muammoingiz   tashxizi;
 muammoni   hal   qilish   uchun   ustuvor  siyosat;
 siyosatni   amalga   oshirish   uchun   zarur   bo lgan   maqsadli   hatti   –	
ʻ
harakatlar to plami.	
ʻ
25 Marketing   strategiyasini   takomillashtirish   uchun   kerakli   taktikani   tanlash   zarur.
Strategiya   bilan   taktika   o rtasidagiʻ   chegara   har   doim   ham   aniq   ravshan   emas.
Masalan,   tarmoqni   yaratishni   biznesni   rivojlantirishning   umumiy   strategiyasi   yoki
intellektual   strategiyasining   ta sirini	
ʼ   kuchaytiruvchi   taktika   sifatida   ko rishingiz	ʻ
mumkin.   Fikr   -   mulohaza   qilish   mumkinki,   farq   diqqat   e tiborni   jamlash   va	
ʼ
mo ljalda.   Masalan,   agar-da   tarmoqli   o zaro   harakatlanish   biznesni   rivojlantirish	
ʻ ʻ
strategiyasi   bo lsa,   sizning   butun   diqqat   -   e tiboringiz   shunga   qaratilgan   bo lishi	
ʻ ʼ ʻ
kerakki,   uni   yana   ham   samaraliroq   va   harakatchanliroq   qilish   uchun   –   tarmoqda
faoliyatingizni   quvvatliroq   qilishga   qaratilgan   taktikani   tanlang.   Boshqa   tomondan
esa,   yetarli   tarmoq   –ko p   sonli   tarmoqlardan   biri   bo lsa,   bu   holatda   undan	
ʻ ʻ
foydalanish   bo yicha	
ʻ   qaror   sizning   keng   ko lamli	ʻ   strategiyangizdan   foydali   nuqtai
—   nazaridan   qo llab   —   quvvatlanishiga   bog liq   bo ladi.   Taktika   va   qoidalarni	
ʻ ʻ ʻ
tekshirish   va   o zgartirish	
ʻ   mumkin.   Ammo   shuni   nazarda   tutmoq   lozimki,   strategiya
– bu o ylangan tanlov bo lib, uni taktika singari tez — tez o zgartirib bo lmaydi.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Tadqiqotlar   —  marketing  strategiyasining  muhim  qismidir.  Hajmi,  o sishi,  ijtimoiy	
ʻ
tendensiyalar va demografik ma lumot (aholi bo yicha statistika: yoshi, jinsi va oila	
ʼ ʻ
turi)lar   bo yicha,   demografik   ma lumotlar   bo yicha   taqsimot   uzoq-   uzoqlarga	
ʻ ʼ ʻ
qadalgan taqdirda ham, bozoringiz to g risida axborotlarni to plash 	
ʻ ʻ ʻ zarur,.
Hozirgi   kunda   aksariyat   holatlarda   odamlar   manfaatlari   (bunda   jinsi   va   yoshi
muhim   emas)   bo yicha   birlashishadi.   Shu   sababli   davr   o tish   mobaynida	
ʻ ʻ
o zgarishlardan   boxabar   bo lish   maqsadida   marketing   strategiyasi   dolzarb   bo lib	
ʻ ʻ ʻ
qolishi uchun bozoringizni kuzatib borishingiz zarur.
Sermahsul   bo lmagan   marketingli   xatti-harakatlarni   o zgartirish   uchun   dastlab	
ʻ ʻ
muammoli   sohalarni   aniqlash   juda   muhimdir.   Strategiyangizning   “ishlamayotgan”
qirralarini aniqlash uchun maxsus analitik vositadan foydalanish mumkin. Masalan;
Google   Analiytics-kuchli   resurs   bo lib,   u   qaysi   marketing   kanallari   sizning   asosiy	
ʻ
salmoqli foydangizni keltiradi, qaysilari esa qariyb befoydaligini ko rsatadi.	
ʻ
26 Pereto tamoyili 80/20 qoidasiga asoslangan. Biznesda bu taxminan 80 foiz mijozlar
20   foiz   sotuvning   ta minlanishini,   qolgan   20   foizi   esa   80   foiz   sotuvga   erishishniʼ
anglatadi.   Shu   asnoda   eng   foydali   20   foizga   diqqat   e tiborni   jalb   qilmoq   sotuv	
ʼ
hajmini   maksimallashtiradi.   Vaqtning   aksariyat   qismini   o zingizning   eng   asosiy	
ʻ
mijozlaringiz   bilan   mustahkam   munosabatlarni   shakllantirish   (masalan,   sizning
yangiliklaringizdan   boxabar   bo lib   turishlari   uchun   ularga   doimiy   axborot	
ʻ
byulletenlarini yetkazib turish)ga sarflashingiz zarur.
Ostinda   joylashgan   Texas   universiteti   huzuridagi   Makkambsa   biznes   maktabida
qiziqarli   tadqiqot   o tkazilgan.	
ʻ   Bu   tadqiqotga   muvofiq   XXI   asrda   gullab
—   yashnashni   xohlagan   kompaniyalar   “eski”   mijozni   birinchi   o ringa   qo yishni	
ʻ ʻ
nazarda   tutuvchi   eski   marketing   strategiyasidan   voz   kechishlari   zarur.   So nggi   bir	
ʻ
necha	
  yillar	  mobaynida	  katta     muvaffaqiyat     qozonayotgan     marketologlar	  o z	ʻ
mijozlariga   kamroq   e tibor   bergan   holda   diqqatini   ko proq   tarmoqlar   o rtasidagi	
ʼ ʻ ʻ
o zaro   munosabatlarni   yo lga   qo yish   (yaratish)   va   to g ridan   —   to g ri   xaridor	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lmasa   ham   o z   mahsulotidan   pirovard   so nggi   foydalanuvchini   batafsil
ʻ ʻ ʻ
o rganishga   qaratgan.   Tadqiqotchilar   shuni   aniqlashdiki,   bunday   yangi   va   keng
ʻ
yondashuvga   rioya   qiluvchi   kompaniyalarning   portfellari   standart   marketing
yondashuvlari   bilan  bog liq  bo lgan  daromaddan  ustun  bo lgan  8.58 %  miqdordagi	
ʻ ʻ ʻ
anomal daromadni generatsiyalashtiradi.
Shu   kungacha   ko pgina   biznes   egalari   konservativ   fikrlashga   e tiborni   qaratib	
ʻ ʼ
kelishmoqda, vaholanki, ilgari  maksimal  natijalarni  ko rsatgan eski  usullar  hozirgi	
ʻ
paytda   sizning   umumiy   strategiyangizni   yomonlashtirishi   mumkin.   Shu   sababdan
kompaniyangizni   qarib   qolishiga   yo l   qo ymaslik   uchun   yangi   g oyalar   bilan	
ʻ ʻ ʻ
tanishib   borish   va   ulardan   oqilona   foydalanish   maqsadga   muvofiqdir.   O rganilishi	
ʻ
arzigulik bo lgan ba zi foydali resurslar  HubSpot, Social Media Examinerlarni o z	
ʻ ʼ ʻ
ichiga   oladi.   Ular   sizga   to g ri   yo nalishni   ko rsatishi   hamda   marketing   doirasida	
ʻ ʻ ʻ ʻ
so nggi voqea va hodisalardan boxabar bo lib turish imkonini beradi .	
ʻ ʻ
27 Tadqiqotda   induksiya,   deduksiya,   tahlil,   guruhlash,   mantiq,   qiyoslash   usullaridan
foydalanildi.
Shuni   ta kidlash   lozimki,   biznes   egalari   o zlari   tanlagan   marketing   usullariʼ ʻ
ishonchli  ishlaydi  deb o ylashadi,  aslida  bunday emas.  Muvaffaqiyatning  salmoqli	
ʻ
qismi   —   bu   tajriba   —   sinov   va   xatolar   usulidir,   ammo   samarasizlikni   to g rilash	
ʻ ʻ
bo yicha	
ʻ   tegishli   chora   —   tadbirni   ko rish	ʻ   bunday   xatolarning   takrorlanishini   oldini
olish   kerak.   To g ri	
ʻ ʻ   marketing   kanallari   orqali   kerakli   auditoriyaga   xabarni   yetkazib
siz yaxshi natijalarga erishasiz.
2.3 Mamlakatimizda firmalarning ishlab chiqarish sohasidagi istiqbollari.
Firmaning   tegishli   davr   mobaynida   ketayotgan   fan   va   texnika   taraqqiyoti   zaminida
belgilanadi, aniqlashtiriladi va samarali yo llar bilan 	
ʻ boyitiladi.
Rivojlanayotgan bozor  munosabatlari  sharoitida korxonada marketing strategiyasini
takomillashtirishda quyidagi amaliy omillariga diqqat — e tiborni qaratish maqsadga	
ʼ
muvofiqdir:   raqobatda   boshlang ich   strategik   rejani   yaxshilash;   ilmiy   texnik   —	
ʻ
taraqqiyot   yutuqlariga   tezkor   hozirjavoblik;   firma   resurslari   (personal   xodimlar,
kapital, axborot  va aloqa, boshqaruv usullari va b.)dan oqilona foydalanish va sifat
jihatidan takomillashtirish; faoliyatning ijtimoiy mazmunini boyitib borish.
28 Har   qanday   ilmiy   kurs   (fan)   o‘zining   o‘rganish   ob‘yektiga   ega   bo‘ladi.   Shunday
ob‘yektning   mavjudligi   —   u   yoki   bu   fanning   tug‘ilishi,   shakllanishi   va
rivojlanishining   zamini   va   muhim   shartidir.   Shu   sababli   o‘rganiladigan   fanning
ob‘yekti   bilan   tanishish   uning   predmetini   aniqlashdan   avval   amalga   oshiriladi.
Sanoat   korxonalarida   ishlab   chiqarishni   tashkil   etish   fanining   ob‘yekti   bu   sanoat
korxonasidir.   Korxona   o‘z   faoliyati   maqsadlarini   ro‘yobga   chiqarishga   ishlab
chiqarilayotgan   mahsuloti,   bajarayotgan   ishlari   yoki   ko‘rsatayotgan   xizmatlariga
bo‘lgan   ehtiyojlarini   qanoatlantirish   hamda   ana   shu   asosda   mehnat   jamoasi
a‘zolarining   iqtisodiy   va   ijtimoiy   manfaatlarining   hamda   korxona   molmulki
egasining   manfaatlarini   ta‘minlash   yo‘li   bilan   erishadi.   Korxona   o‘z   asosiy
faoliyatini   o‘zining   Ustavida   ko‘zda   tutilgan   maqsadlar   va   vazifalarga   muvofiq
ravishda   amalga   oshiradi.Korxona   Ustavi   esa   jumhuriyat   qonun   va   qoidalariga
asoslanadi. Ishlab chiqarishni tashkil etish eng yaxshi ishlab chiqarish natijalariga
kam   xarajat   bilan   erishish   uchun   ishlab   chiqarishning   moddiy   va   mehnat
elementlarini   vaqtda   va   muhitda   maqsadga   muvofiq   optimal   uyg‘unlashtirish
jarayonidir.   Bozor   iqtisodiyotiga   o‘tish   ishlab   chiqarish   jarayonida   mehnat   va
texnikadan samarali foydalanishni ta‘minlashga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni
tashkil   etishga   qarashlarni   o‘zgartirib   yubordi.   Bugungi   kunda   bozordagi
o‘zgaruvchan   talabga   tez   moslashuvchan,yuqori   sifatli,   raqobatbardosh   mahsulot
ishlab chiqarish uchun sharoit yaratib beradigan yuqori darajadagi jarayon sifatida
qarash   oldingi   o‘ringa   chiqdi.   Ishlab   chiqarish   samaradorligi   uni   tashkil   etuvchi
elementlardan   birgalikda   oqilona   foydalanishga   bog‘liq.   Ishlab   chiqarish   ushbu
elementlarni   o‘zaro   aloqadorlikda   o‘rganish   va   ishlab   chiqarish   maqsadlaridan
kelib   chiqib   ulardan   foydalanishning   samarali   usullarini   va   sharoitlarini   tanlashni
kozda   tutadi.   Agar   texnologiya   ishlab   chiqarish   hajmini   ko‘paytirish
imkoniyatlarini   oshirish,   mahsulot   sifatini   yaxshilash,   resurslar   sarfini
kamaytirishga   yo‘naltirilsa,   ishlab   chiqarishni   tashkil   etishning   asosiy   vazifasi
korxonaning   ichki   va   tashqi   sharoitlarini   hisobga   olgan   xolda   ushbu
imkoniyatlarga  erishish  sharoitlari   va  usullarini   aniqlash  hisoblanadi.  Shu  sababli
ishlab chiqarishni tashkil etish texnologik jarayonlarni tashkil etish bilan birgalikda
29 ko‘rib   chiqiladi.   Korxona   faoliyatini   ilmiy   asosda   oqilona   tashkil   etish   va
rejalashtirish   uchun,   ayniqsa   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   ishlash   uchun   umumiy
iqtisodiy   qonunlarni   chuqur   bilish,   barcha   qonun   va   qoidalaridan   unumli
foydalanish,   ishlab   chiqarishni   tashkil   etish   va   rejalashtirishning   hozirgi   zamon
usullaridan   keng   foydalanish   zarur.   Buning   uchun   esa   iqtisodiy   bilimlar   bilan
qurollanmoq,   ularni   chuqur   egallamoq   kerak.   Bunday   bilimlarni   bizga   iqtisodiy
bilimlarning   eng   asosiysi   —   iqtisodiy   nazariya   fani   o‘rgatadi.   Iqtisodiy   nazariya
jamiyat   miqyosida   yuz   beradigan   iqtisodiy   hodisalar   va   voqeliklar,   jarayonlar,
ularga   xos   bo‘lgan   bog‘lanishlar,   ularning   qonun-qoidalari   va   kishilar   faoliyatida
namoyon   bo‘lish   shakllarini   o‘rgatuvchi   fandir.   Iqtisodiy   nazariya   iqtisodiy
voqeliklar,   hodisalar   va   jarayonlarni   iqtisodiy   qonunlar,   kategoriyalar,   ya‘ni
ularning ilmiy in‘ikosi ifodasi orqali tavsiflaydi. Lekin iqtisodiy nazariya ijtimoiy
ishlab chiqarishning ayrim sohalari, tarmoqlari va tarmoqchalarida ro‘y beradigan
hodisa, voqelik va qonuniyatlarini o‘rganmaydi. Bu bilan tarmoqlar va korxonalar
iqtisodiyoti fanlari shug‘ullanadi. ―Sanoat korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil
etish   fanining   predmeti   deganda   korxonalarning   ishlab   chiqarish   -   xo‘jalik‖
faoliyati   sharoitida   iqtisodiy   qonunlarning   harakati   va   namoyon   bo‘lish   shakllari
va   eng   kam   mehnat,   moddiy   va   ma‘naviy   harakatlar   bilan   eng   yaxshi   natijalarga
erishishni   ta‘minlovchi   yuqori   samarali   ish   usullarini   ishlab   chiqish   tushuniladi.
Ma‘lumki, har bir fan o‘z tarixiga ega. ―Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni
tashkil   etish   eng   yangi   fanlardan   hisoblanadi.   Bu   fanning   faqat   hozirgi   zamon	
‖
shart-sharoitlarida   paydo   bo‘lishiga   sabablar   bir   korxona   rivojlanishi   va
takomillashishi   uchun   keng   va   cheksiz   imkoniyatlar   yaratilganligidir.   So‘nggi
yillarda, Yevropada, ayniqsa Amerika Qo‘shma Shtatlarida «Ilmiy Menejerlar» —
yollanma   professional   boshqaruvchilar   nazariyasi   keng   tarqala   boshladi.   Ular
xo‘jalik ishlab chiqarish faoliyatini  bilimdonlik asosida tashkil  qilishdan tashqari,
yangidan-yangi   shart-sharoitlarni   yaratib,   mehnat   unumdorligini   oshirish   yo‘l-
yo‘riqlari va omillarini ko‘rsatib bermoqdalar. Rivojlangan mamlakatlarning ishlab
chiqarishni   tashkil   etish   va   uni   boshqarish   tajribalarini   o‘rganishga   tanqidiy
qarashdan tashqari, kelgusida korxonalar faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan
30 usullarni o‘rganish kerak. ―Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni  tashkil  etish‖
fani   iqtisodiy   qonunlarning   sanoat   korxonalari   faoliyatiga   ta‘sirini   va   ularning
oldiga   qo‘ygan   vazifalarini   amalga   oshirish   borasidagi   eng   samarali   usullarini
ishlab   chiqib,   uni   sanoatda   tadbiq   qilmoqda.   Bu   tadbir   -   choralarning   amalga
oshirilishi   kengaytirilgan   takror   ishlab   chiqarishda   ijtimoiy   boylikni   ko‘paytirish
va korxonalarda ishchilarga yaxshi  sharoitlar yaratib berishga imkoniyat yaratadi.
Hozirgi zamon korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish fani, jamiyat va shaxs
manfaatini   e‘tiborga   olgan   holda   o‘zining   mazmunli   ilmiy   asoslangan   usul   va
shakllari bilan tubdan farq qilmog‘i kerak. Korxonaning ishini ilmiy asosda tashkil
qilish   nazariyasi   iqtisodiy   nazariya   va   jumhuriyatimizda   ishlab   chiqarish
korxonalari   faoliyati   xususida   qabul   qilingan   qarorlar,   mehnatni   va   korxonada
ishlab   chiqarishni   tashkil   qilish   masalalari   bo‘yicha   yuqorida   aytib   o‘tilgandan
boshqa,   barcha   korxonalarning   boy   tajribalari   e‘tiborga   olingan   holda   fan   uchun
yangi serqirrali nazariy fikr, usullarni amalda tadbiq etishga asoslangan.  Korxona
ishini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish uchun bu yerdan asosiy jarayonlarni, moddiy-texnika
xizmat   qiluvchi   (dastgohlarni,   elektr   xo‘jaliklarni,   moddiy  ta‘minot,  zavod   ichida
yuradigan   transportlarni   sozlash   bilan   shug‘ullanuvchi)   uchastkalar   bilan   uzviy
bog‘liq holda faoliyat yuritish lozim. Har qanday fanning o‘z vazifasi bo‘lganidek,
―Sanoat   korxonalarida   ishlab   chiqarishni   tashkil   etish   ―   fanining   ham   o‘z
maqsadiy vazifalari bor. ―Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish―
fani o‘z mazmuni mohiyatiga ko‘ra juda ko‘p qirrali va u ishlab chiqarish jamoasi
hayotining ko‘pgina sohalarini  qamrab oladi.  Mazkur   fanning  predmeti, ob‘yekti,
maqsadi, funksiyalari, o‘rganish usullari va moddiy boyliklarni yaratishga xo‘jalik
rahbarligi jarayoni yuzaga keladigan vazifalar tarkibi bilan belgilanadi va kursning
dasturida to‘la aks ettirilgan. O‘zbekiston Qomusi va Respublikada qabul qilingan
barcha   qonun   va   qoidalar   asosida   kursning   vazifalari   quyidagilardan   iborat:   
korxonalarda   jonli   va   buyumlashgan   mehnat   tizimini   yaxlit   va   yagona   hamda
ijtimoiy-iqtisodiy   munosabatlarni   shakllantirishning   asosi   deb   qarash;   
korxonalarda   ishlab   chiqarish   tizimining   o‘zgarish   shakllari   va   yo‘llari,   ishlab
chiqarish   faoliyatining   maqsad   va   vazifalari,   ularni   amalga   oshirish   yo‘llari   va
31 baholash   mezonlarini   o‘rganish;      ishlab   chiqarish   jarayonlarining   mohiyati,
ahamiyati,   mazmunini,   asosiy   va   yordamchi   ishlab   chiqarish,   korxona
infratizimining   amaliy   masalalarini   o‘rganish;      iqtisodiy   islohotlar   sharoitida
korxonalarda boshqarishni, ayniqsa iqtisodiy boshqarishni, rejalashtirish, baholash,
moliyalash,   kreditlash   muammolarini   yechishni   o‘rganish.   Demak,   korxonalar
faoliyatini  tashkil  etish fanining bosh vazifasi  talabalar va mutaxassislarni  hamda
shu fanni o‘rganuvchilarni ushbu fan mazmuniga tegishli barcha nazariy va amaliy
bilimlar bilan qurollantirishdan iboratdir.
Xulosa:
Ishlab  chiqarish  xarajatlari  deganda  tovar  va  xizmatlarni  ishlab  chiqarish  va 
iste’molchilarga   yetkazib   berishga   qilinadigan   barcha   sarflar   tushuniladi.   Ishlab
chiqarish sarfxarajatlari  tarkibiga  xom  ashyo,  asosiy  va  yordamchi  materiallar,
yonilg‘i  va  energiya  uchun qilingan   xarajatlar,  asosiy   kapital   amortizatsiyasi,
ish   haqi   va   ijtimoiy   sug‘urtaga   ajratmalari, foiz to‘lovlari va boshqa xarajatlar
kiradi.   Ishlabchiqarishga   qilingan   barcha   sarf-xarajatlarning   puldagi   ifodasi
mahsulot tannarxini tashkil qiladi. Tovar   birligining   qiymatida   ishlab   chiqarish
xarajatlari   faqat   uning   bir   qismini   tashkil qiladi.   Ishlab   chiqarish   xarajatlari
tovar     qiymatidan     foyda     miqdoriga     kam     bo‘ladi.     Muomala   xarajatlari
tushunchasi     tovarlarni     sotish     jarayoni     bilan     bog‘liq     bo‘lib,     shu     tovarlarni
ishlab   chiqaruvchidan     olib,     iste’molchiga     yetkazib     berguncha     ketadigan
sarflarga     aytiladi.     Ular     ikki   guruhga     bo‘linadi:     qo‘shimcha     muomala
xarajatlari  va  sof  muomala  xarajatlari.  Tovarlarni o‘rash,  qadoqlash,  saralash,
transportga     ortish,     tashish     va     saqlash     xarajatlari     qo‘shimcha   muomala
xarajatlari     hisoblanadi.     Muomala     xarajatlarining     bu     turlari     ishlab     chiqarish
xarajatlarining  davomi  hisoblanib,  tovar  qiymatiga  kiradi  va  uning  qiymatini
oshiradi.   Xarajatlar   tovarlar   sotilgandan   keyin   olingan   pul   tushumi   summasidan
qoplanadi. 
32 Sof     muomala     xarajatlari     sotuvchi     maoshi,     marketing,   reklama    va     shu     kabi
xarajatlardan   iborat     bo‘ladi.     Sof     muomala     xarajatlari     tovar     qiymatini
oshirmaydi     va     ishlab     chiqarish   jarayonida   yaratilgan   tovarni   sotgandan   keyin
olingan   foyda   hisobidan   qoplanadi.   Ishlab     chiqarish     xarajatlarining     ikkinchi
yo‘nalishdagi   kontsepsiyalari   marjinalistlar   va neoklassiklar   tomonidan   ishlab
chiqilgan  bo‘lib,  ular  bu  boradagi  klassik  nazariyalarni  ham mu’lum  darajada
hisobga   oladilar. Fikr  -  mulohaza qilish  mumkinki, farq diqqat  e tiborni  jamlashʼ
va   mo ljalda.   Masalan,   agar-da   tarmoqli   o zaro   harakatlanish   biznesni	
ʻ ʻ
rivojlantirish   strategiyasi   bo lsa,   sizning   butun   diqqat   -   e tiboringiz   shunga	
ʻ ʼ
qaratilgan   bo lishi   kerakki,   uni   yana   ham   samaraliroq   va   harakatchanliroq   qilish	
ʻ
uchun – tarmoqda faoliyatingizni quvvatliroq qilishga qaratilgan taktikani tanlang.
Boshqa   tomondan   esa,   yetarli   tarmoq   –ko p   sonli   tarmoqlardan   biri   bo lsa,   bu	
ʻ ʻ
holatda undan foydalanish   bo yicha	
ʻ   qaror   sizning   keng   ko lamli	ʻ   strategiyangizdan
foydali   nuqtai
—   nazaridan   qo llab   —   quvvatlanishiga   bog liq   bo ladi.   Taktika   va   qoidalarni	
ʻ ʻ ʻ
tekshirish   va   o zgartirish
ʻ   mumkin.   Ammo   shuni   nazarda   tutmoq   lozimki,
strategiya – bu o ylangan tanlov bo lib, uni  taktika singari  tez  — tez o zgartirib
ʻ ʻ ʻ
bo lmaydi.	
ʻ
Tadqiqotlar — marketing strategiyasining muhim qismidir. Hajmi, o sishi, ijtimoiy	
ʻ
tendensiyalar   va   demografik   ma lumot   (aholi   bo yicha   statistika:   yoshi,   jinsi   va	
ʼ ʻ
oila turi)lar bo yicha, demografik ma lumotlar bo yicha taqsimot uzoq- uzoqlarga	
ʻ ʼ ʻ
qadalgan taqdirda ham, bozoringiz to g risida axborotlarni to plash 	
ʻ ʻ ʻ zarur,.
Hozirgi   kunda   aksariyat   holatlarda   odamlar   manfaatlari   (bunda   jinsi   va   yoshi
muhim   emas)   bo yicha   birlashishadi.   Shu   sababli   davr   o tish   mobaynida	
ʻ ʻ
o zgarishlardan   boxabar  bo lish  maqsadida  marketing  strategiyasi   dolzarb  bo lib	
ʻ ʻ ʻ
qolishi uchun bozoringizni kuzatib borishingiz zarur.
Sermahsul   bo lmagan   marketingli   xatti-harakatlarni   o zgartirish   uchun   dastlab	
ʻ ʻ
muammoli   sohalarni   aniqlash   juda   muhimdir.   Strategiyangizning
“ishlamayotgan” qirralarini aniqlash uchun maxsus analitik vositadan foydalanish
mumkin.   Masalan;   Google   Analiytics-kuchli   resurs   bo lib,   u   qaysi   marketing	
ʻ
kanallari   sizning   asosiy   salmoqli   foydangizni   keltiradi,   qaysilari   esa   qariyb
befoydaligini ko rsatadi.	
ʻ
Pereto   tamoyili   80/20   qoidasiga   asoslangan.   Biznesda   bu   taxminan   80   foiz
mijozlar   20   foiz   sotuvning   ta minlanishini,   qolgan   20   foizi   esa   80   foiz   sotuvga	
ʼ
erishishni anglatadi. Shu asnoda eng foydali 20 foizga diqqat e tiborni jalb qilmoq	
ʼ
sotuv   hajmini   maksimallashtiradi.   Vaqtning   aksariyat   qismini   o zingizning   eng	
ʻ
asosiy   mijozlaringiz   bilan   mustahkam   munosabatlarni   shakllantirish   (masalan,
sizning yangiliklaringizdan boxabar bo lib turishlari uchun ularga doimiy axborot	
ʻ
byulletenlarini yetkazib turish)ga sarflashingiz zarur.
33 Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Кэмпбелл   P.   Макконнелл,   Стэнли   Л.   Брю.   Экономикс.   М.,
«Республика»,  2023  
2. Хайман Д.Современная микроэкономика. В 2-х томах. М.,  2024  
3. Д.   Пиндайк.Д.   Рубинфелд.   Микроэкономика.   М.,   «Экономика»,
«Дело»,  2022  
4. A. Колашников. Словарь рыночной экономики. М.,  2022 . Е. 
5. Egamberdiyev. Mikroiqtisodiyot asoslari. Т., «0‘qituvchi»,  2023
6.  B. Ф. Максимова. Микроэкономика. М., «Соминтек»,  2022  
7. C.  Фишер,  Р.  Дорнбуш,  Р.  Шмалензи.  Экономика.  АН  при  прав.
РФ. М., «Дело»,  2022 . 
8. С.Н. Ивашковский. Микроэкономика. М., «Дело»,  2023
9.  Р.Т. Емцов, М.Ю. Лукин. Микроэкономика. М., «Дело»,  2022  
10. Экономическая теория. Т., «Шарк>>,  2021 .
11.   Микроэкономика. Теория и российская практика. М., «Кнорис»,
2023
12. Bozor iqtisodiyoti nazariyasi va amaliyoti.  T., «0‘qituvchi»,  2022
13. U. Mahmadiyev. Mikroiqtisodiyot. T., 2023
14.  P.M.  Нуреев .  Курс   микроэкономики . M., 2021
34

Ishlab chiqarish va firmalarning hatti-harakati.

Купить
  • Похожие документы

  • O’zbekistonda turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlashning huquqiy me’yorlari
  • Talab va taklifning o’zaro bog‘liqligi. Bozor muvozanati va uning turlari 2
  • Yalpi talab-yalpi taklif modeli Kurs ishi
  • Talap nizamı hám tutınıwshılardıń baha ózgeriwine múnásibetin analizlew
  • Multimediya aloqa tarmoqlari fanidan 200 ta test

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha