Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash orqali korxonalar samaradorligini oshirish - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	75.3KB
Покупки	2
Дата загрузки	25 Май 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Asadbek Mamarizayev

Дата регистрации 09 Апрель 2024

135 Продаж

Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash orqali korxonalar samaradorligini oshirish

Купить

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN
VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJ ON MASHINASOZLIK INSTITUTI
« IQTISODIY OT»
k afedrasi
« Sanoat iqt isodiy ot i» fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash orqali
korxonalar samaradorligini oshirish.
Bajardi:
Talabasi: ___________________________________
Tek shirdi: __________________________________
Rey t ing bali _________________________________
1

Andijon – 2024
Mavzu: Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash orqali korxonalar
samaradorligini oshirish.
Reja:
Kirish
1. Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonini
tashkil etishning nazariy asoslari
2. Iqtisodiyotni diversifikatsiyalash sharoitida kichik korxonalar va mikrofirmalar
faoliyatini moliyalashtirish masalalari.
3. Respublika iqtisodiyoti tarmoqlariga xorijiy investitsiyalarni jalb qilib ularni
diversifikatsiya qilish.
4. «GRAND CAPITAL» MCHJ korxonasining ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini tahlil
qilish.
Xulosa va takliflar
Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlar ro’yxati
2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi .Ishlab chiqarish murakkab va doimiy rivojlanib
boruvchi faoliyat turi bo’lib, undagi muvaffaqiyat ishlab chiqarish samaradorligidan
tortib to mijozlar ehtiyojini qondirishgacha bo’lgan ko’plab omillarga bog’liq.
Bozorda raqobatchilardan ustunlikka erishish va daromadni oshirish uchun ishlab
chiqaruvchilar o’zlarining biznes samaradorligini oshiradigan asosiy KPI
ko’rsatkichlarni (inglizchadan KeyPerformance Indicators) yaxshi tushunishlari juda
muhimdir. Xorijiy sarmoyalarni va ilg’or texnologiyalarni iqtisodiyotga jalb etish
uchun chet ellardagi diplomatik vakolatxonalarimiz jiddiy ish olib borishi lozim.
Buning uchun Tashqi ishlar vazirligi faoliyatini kuchaytirish, chet mamlakatlardagi
elchilarimiz nafaqat siyosiy, ayni vaqtda yurtimizga investitsiyalarni jalb qilish
masalalari bilan ham faol shug’ullanishlari darkor. Ularning bu boradagi faoliyatini
nazorat qilish uchun Oliy Majlis Senatining Tashqi siyosat masalalari qo’mitasining
faoliyat sohasi va vakolatlarini kengaytirish zarur, deb hisoblayman
Kurs ishining maqsadi. Respublikamizda ishlab chiqarishni
diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash hamda mahsulot raqobatbardoshligini
boshqarishni takomillashtirish, rivojlangan mamlakatlar qatori zamonaviy asbob-
uskunalar bilan ta’minlash va mahsulot raqobatbardishligiga erishish uchun uning
sifatini oshirish jarayonida qo’l keladigan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqarish
mavzuning asosiy maqsadi hisoblanadi.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat: Ushbu maqsadga erishish
uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
 Rivojlangan chet davlatlarda sug‘urta munosabatlarining tashkil etilish parametrlarini
tadqiq qilish.
 Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonini
tashkil etishning nazariy asoslari haqida atroflicha ma’lumot to’plash;
3

 Korxonalarda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishning o’ziga xos
xususiyatlarini o’rganish;
 Korxonalarda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash va mahsulot
sifatini oshirish usullarini tadqiq qilish;
 Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash va mahsulot
raqobatbardoshligini oshirishning xorij tajribasini taqqoslash;
 Korxonalarni modernizatsiyalash sharoitida raqobatbardosh mahsulot ishlab
chiqarishning ustuvor yo’nalishlarini atroflicha o’rganish;
 O‘zbekiston iqtisodiyotini yanada diversifikatsiya qilish hamda uning
raqobatbordoshligini mustahkamlash yo‘llari va choralarini tahlil qilish.. 1
Kurs ishining predmeti . Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash,
modernizatsiyalash va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish jarayoni tadqiqot
obyekti hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilish va hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism ya’ni 4 ta reja,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
1
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019 yil 19 yanvarda 2020-yilning asosiy yakunlari va 2020-yilda O’zbekistonni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi- https://president.uz/uz
4

1. Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash
jarayonini tashkil etishning nazariy asoslari.
Diversifikatsiya (lot. diversi ﬁ catio — o zgarish, xilma-xil taraqqiyot) —ʻ
korxona (birlashma)larning faoliyati sohalari va ishlab chiqaradigan mahsulotlari
turining kengayishi, yangilanib turishi. Diversifikatsiya da yuqori samaradorlikka
erishish, iqtisodiy foyda olish, bankrotlikka barham berish va boshqa maqsadlarda
amalga oshiriladi. Ilgari bir sohada ixtisoslashgan firmalarning (sanoat, qishloq
xo’laligi, transport, moliya va h.k.) boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari, xizmat
ko rsatish sohalariga, birinchi navbatda, yuqori foyda beradigan sohalarga kirib
ʻ
borishi ularning xo jalik faoliyati sohalari va imkoniyatlarini kengaytiradi.
ʻ
Diversifikatsiya natijasida turli-tuman tovarlar ishlab chiqaradigan, xizmat
ko rsatadigan hamda ishlab chiqarish va ishlanmalar bilan band bo lgan keng
ʻ ʻ
tarmoqli, ammo hamisha ham texnologikjihatdan o zaro bog lan-magan majmualar
ʻ ʻ
(masalan, agrosanoat majmui, o rmonsanoat majmui) vujudga keladi va bu ishlab
ʻ
chiqarish diversifikatsiyasi deyiladi.
Bundan tashqari, uning kredit diversifikatsiya ko rinishi ham bor (bunda kredit
ʻ
sifatida beriladigan kapital mablag lar xavf-xatarni kamaytirish va yuqori foyda olish
ʻ
maqsadida turli-tuman obyektlar o rtasida taqsimlanadi). Bunday diversifikatsiya
ʻ
tarmoqlararo kapital konsentratsiyasi jarayoni va korxonalararo ichki beqarorlikning
kuchayishi bilan bog liq.
ʻ
Dunyo mamlakatlarida diversifikatsiya jarayoni XX asrning 50-yillari
o rtalaridan rivojlana boshladi. Dastlab AQSH, Yaponiya, G arbiy Yevropa
ʻ ʻ
davlatlarida diversifikatsiya sanoat, transport, qurilish, moliya sohalarida vujudga
keladi. Shu bois, diversifikatsiya xarakteri mazkur davlatlarning ijtimoiyiqtisodiy
omillari, shuningdek, boshqa davlatlarga tegishli bo lgan umumiy omillar (ilmiy-
ʻ
5

texnika inqilobi, yuqori foyda uchun kurash, raqobat kurashi, texnik taraqqiyotdan
qolib ketmaslik va boshqalar) bilan belgilanadi.
Diversifikatsiyada firmalar, ayniqsa, monopol firmalar kup tarmoqlilik tusini
oladi. Ular, avvalo, ko p daromadli, tez rivojlanadigan sohalar (masalan, elektronika,ʻ
kimyo)da faoliyat boshlaydi. Kompaniyalar mahsulot ishlab chiqarish bilan birga, shu
mahsulot uchun zarur bo lgan xom ashyoni ham o zlari tayyorlashga kirishadi.
ʻ ʻ
Mablag larni kam daromadli sohadan tejab ko p foyda beradigan tarmoklarga sarf
ʻ ʻ
etadilar. Masalan, AQSH konsernlari xizmat ko rsatish, qurilish, yer maydonlari
ʻ
savdosi, nashr ishlari, savdo-sotiq axboroti, jihozlarni ijaraga berish va boshqalarda
faoliyat yuritdi 4
.
O zbekistan xalq xo jaligida yangi barpo etilgan sanoat korxonalarida asosiy
ʻ ʻ
mahsulot turidan tashqari qo shimcha mahsulotlar, xalq iste moli tovarlari ishlab
ʻ ʼ
chiqarish yo lga qo yilgan.
ʻ ʻ
Diversifikatsiya usulida tavakkalchilik bir necha tovarlarga taqsimlanadi, ya′ni
biror tovarni sotish (sotib olish) yuqori tavakkalchilik bilan bog`liq bo`lishi boshqa bir
tovarni sotishdan (sotib olishdan) bo`ladigan tavakkalchilikni kamaytirishga olib
keladi.
Masalan, biror firma ikki xil mahsulot ishlab chiqaradi. Ma′lumki, bir vaqtning
o`zida ikkala mahsulot turiga bo`lgan talabning kamayib ketish ehtimoli, ulardan
bittasiga bo`lgan talabni kamayib ketish ehtimolidan yuqori. Ko`p hollarda bir turdagi
mahsulotga bo`lgan talab kamayganda ikkinchi turdagi mahsulotga bo`lgan talab
oshadi.
Firma o`z ishlab chiqarishini diversifikatsiya qilib yoz oyida ikkinchi tur tovar
hisobidan yo`qotadigan daromadini birinchi tur tovarni ko`proq sotish hisobidan
qoplaydi. Xuddi shunday qish faslidagi yo`qotishlar ikkinchi tovar hisobidan
qoplanadi. Ko`rinib turibdiki firma diversifikatsiya yo`li bilan tavakkalchilikni
6

kamaytirdi. Lekin, diversifikatsiya tavakkalchilikni to`liq yo`qotmaydi, u faqat
kamaytiradi xolos 5
.
Modernizatsiya keng tushuncha bo’lib, uni ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha
jabhalariga tadbiqan qo’llash mumkin. Bu, eng avvalo, modernizatsiyalash jarayonini
turli jihatlarga ko’ra tasniflash orqali namoyon bo’ladi.
“Modernizatsiya, modernizatsiyalash (inglizcha modern - eng yangi,
zamonaviy) – biror narsani yangilash unga zamoaviy tus berish, uni zamonaviy
talablarga muvofiq o’zgartirish degan ma’noni bildiradi. Modernizatsiyalashda
mashina, apparat, turli texnologik qurilmalar, muhim kashfiyotlar texnika taraqqiyoti
talablriga muvofiq qayta ishlanadi” 6
.
Xususan, ular modernizatsiya tushunchasiga tor ma’nodagi yondashuv sifatida
quyidagi mazmundagi ta’rifni berish mumkin: “Modernizatsiya – obyektni yangilash,
yaxshilash, takomillashtirish, uni yangi talablar va me’yorlarga, texnik shartlarga,
sifat ko’rsatkichlariga muvofiqlashtirish. Asosan, mashina, asbob-uskunalar,
texnologik jarayonlar modernizatsiyalanadi”. Bundan ko’rinadiki, tor ma’nodagi
modernizatsiya atamasi asosan texnika, texnologiyaga oid tushuncha hisoblanadi.
Modernizatsiya – ishlab chiqarishning tayyorlanayotgan mahsulotlar (ish va
xizmatlar) raqobatbardoshligini oshirishga yo’naltirilgan texnologik yangilanish
jarayonidir.
7

2. Iqtisodiyotni diversifikatsiyalash sharoitida kichik korxonalar va
mikrofirmalar faoliyatini moliyalashtirish masalalari.
Raqobat, raqobatbardoshlik va raqobatda ustunlik borasidagi turli nazariy
konsepsiyalar va amaliy yondashuvlar mavjud. Mazkur tushunchalarga xorijiy va
mahalliy olimlar tomonidan berilgan ta’riflar qiyosiy tahlil etilib, quyidagicha ta’rif
berish mumkin: “Raqobat – bu, subyektning o’zi uchun maqbul sharoitga intilishida
tovar yoki xizmatlarning narxi va sifati muvofiqligiga erishish yo’li bilan
iste’molchilarning ishonchini qozonishi, ko’zlangan pul manlag’lariga ega bo’lishi
uchun bozor subyektlari o’rtasida yuzga keladigan bahs, musobaqa kurashidir” 13
.
Raqobatbardoshlik – bu, o’ziga o’xshash raqobatchilar bilan olib boriladigan
bahs, musobaqa kurashida tenglikni saqlab turish, ba’zi holatlarda ustunlikka erishish
qobiliyatidir.
Raqobatdagi ustunlik – bu, bozor subyektining raqobatchilar bilan bo’ladigan
narx, sifat hamda ularningmuvofiqligi bo’yicha tafovutning, naflilikning xaridor va
iste’molchilar uchun farqli ko’rinishidir.
Raqobat va raqobatbardoshlik o’rtasida aloqadorlik mavjud bo’lib , biri
ikkinchisidan kelib chiqadi. Raqobat korxona (firma) larni raqobatbardosh tovarlar
ishlab chiqarishga va xizmatlar ko’rsatishga undaydi.
Raqobatbardoshlik nisbiy o’lchov bo’lib, xususiyati, shundan iboratki, uni
raqobat predmeti (mahsulot raqobatbardoshligi)ga nisbatan ham qo’llash mumkin.
Raqobatdoshlik deganda, odatda, tovar ishlab chiqaruvchilarning minimal
rentabellikni ta’minlaydigan narxda tashqi bozorda sotish uchun ishlab chiqarishga
bo’lgan qobiliyati tushuniladi. Raqobatbardosh tovarlar bozori cheklanib qolmaydi,
makroqitisodiy mazmunga ega bo’ladi.
Mahsulotning raqobatbardoshligi deganda, iste’molchining aniq ehtiyojlarini
qondirish va uni xarid qilish hamda keyinchalik undan foydalanish uchun
8

sarflanadigan harajatlar darajalari bo’yicha uni, ya’ni mahsulot boshqa shunday
tovarlardan ajralib turadigan tavsiflar yig’indisi tushuniladi.
Mahsulot raqobatbardoshligi – biror bir firma tomonidan ishlab chiqarilgan
raqobatchi firmalarning xuddi shunday tovarlariga qaraganda yaxshiroq iste’mol
xususiyatlari va texnik-iqtisodiy parametrlariga ega bo’lgan tovarlarning
iste’molchilar tomonidan ajratib olinish “qobiliyati”dir.
Raqobatbardoshlik aynan bozorda kuzatiladi va tovarlarning iste’molchi
ehtiyojlariga muvofiq kelishi solishtirib va tekshirib ko’riladi. Ana shunda tovarning
raqobatbardoshligi real xaridni amalga oshirayotgan xaridor uchun jozibadorlik
darjasini ko’rsatadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida kuchli raqobat bozorda tanlanganini olish mumkin
bo’lgan turli tovarlar, ular nomenklaturasining tez yangilanishi firma oldidagi
muntazam ishlab chiqariladigan mahsulotni xaridor qanday qarshi oladi, tovar
muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsizligining sababi nimada, degan savollar qo’yadi.
Bunday muammolarni tahlil qilish zaruriyatiga yangi buyumlarni ishlab chiqish narxi,
ularni yaratish bilan bog’liq tavakkalchilikning oshishi sabab bo’ladi. Bularning
hammasi korxonani ishlab chiqarilayotgan tovarlar raqobatbardoshligini diqqat bilan
o’rganishga majbur qiladi 14
.
Bizga amaliyotdan ma’lumki, raqobat o’zaro musobaqa shakli bo’lgan va
bo’lib qoladi. Boshqacha aytganda, zamonaviy bozorda raqobat “g’alaba emas,
muhimi qatnashish” , degan musobaqa emasdir.
Ma’lumki “raqobatbardoshlik” tushunchasi “raqobat” tushunchasining bir
qismidir. Agar korxona bozorda muvaffaqiyatsiz raqobat qilayotgan bo’lsa, uning
mahsuloti raqobatbardosh emas.
Raqobatbardoshlik – mazkur bozorda mavjud eng yaxshi o’xshash obyektlariga
nisbatan aniq ehtiyojni qondirish darajasini tavsiflovchi obyekt xususiyatidir.
9

Shu bilan birga raqobatbardoshlik – aniq bozor sharoitlarida boshqalar bilan
musobaqada chidash imkoniyati hisoblanadi. Raqobatbardoshlik marketing
tadqiqotlari natijalari bo’yicha aniqlanadi. U tovarning ham aniq ijtimoiy ehtiyojga
moslik darajasi, ham uni qondirishga sarflangan harajatlar bo’yicha uning raqib
tovaridan farqini ifodalovchi tavsifidir.
O’zbekiston amaliyotida tovarlarga nisbatan “mahsulot raqobatbardoshligi”
tushunchasi bilan amalda bir xil ma’noga ega “mahsulot sifati” tushunchasi ko’proq
qo’llanadi, chunki mahsulot sifati deb kamroq harajat qilib, xaridorni maqbul xolda
qondirish xususiyati tushuniladi.
Mahsulotning raqobatdoshligi uning sifati va narxiga ko’ra shu turdagi boshqa
ishlab chiqaruvchilarning mahsulotidan ustunligi bilan belgilanadi. Firmalarning
raqobatdoshligi esa turdosh, raqobatlashuvchi korxonalarga nisbatan bir xil yoki
o’rnini bosuvchi mahsulotlarni iste’mol xarakteristikalari bo’yicha sifatli va pastroq
narxlarda ishlab chiqarish hamda yetkazib berish imkoniyati bilan bog’liq.
Firmaning raqobatdagi ustunliklarini bir qator omillar belgilab beradi. Bularni
ikki guruhga ajratish mumkin:
 milliy kompaniyalarning rivojlanish darajasi;
 makroiqtisodiy biznes muhitning sifati 15
.
ShvetsariyaningDavosshahridaharyilibo ’ libo ’ tadiganJahoniqtisodiyforuminingishtirok
chilarima ’ ruzalaridafirmalardarajasidagiraqobatdoshlikto ’ rttaasosiyomilbilanbog ’ liqe
kanita ’ kidlanadi :
 resurslar
( mamlakatdakorxonamahsulotishlabchiqarishniyo ’ lgaqo ’ yishiuchunresurslarningmavj
udligi , hajmivasifati );
 tashqi raqobat;
10

 talab;
 tarmoqlararo aloqalar.
Iste ’ molchinazaridayuqoriroqsifatibilanajralibturganbuyumlarraqobatustunligigaegadi
r . Ammo ,
bundayyondashishdamazkurmahsulotnitayyorlashmehnatsig ’ imliliginimaterialsig ’ imli
ligi , konstruksiyasiningmuhimxususiyatlarichekkadaqolibketadi .
Tovarraqobatbardoshliginingasosiytashkiletuvchisiuningiste ’ molxususiyatlarivanarxi
dir . Lekin tovarning bozor istiqbollari faqat sifat va ishlab chiqarish xarajatlariga
bog ’ liq emas . Tovarning muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsizligi sabablari
ta ’ minlovchining reklama faoliyati , nufuzi , texnikaviy xizmatning taklif etilayotgan
darajasi kabi boshqa notovar omillar bo ’ lishi mumkin .
Lekin raqobatbardoshligini ta ’ minlash bo ’ yicha korxona faoliyatining ishlab
chiqarishga oid bo ’ lmagan jihatlari qanchalik muhim bo ’ lmasin , asos – sifat , narx va
texnikaviy xizmatdir .
Tovar raqobatbardoshligini oshirish uchun raqobatbardoshlikni miqdoriy
o ’ lchash imkonini ta ’ minlash kerak , bu esa uning darajasini oshirish imkonini beradi ,
iqtisodiy ko ’ rsatkichlar tizimi shaklida shunday miqdoriy ma ’ lumotni yig ’ ish
mahsulot raqobatbardoshligini yaxshilash jarayonining muhim bosqichidir .
Miqdoriy ko ’ rsatkichlar tahlili joriy davrda raqobatbardoshlik darajasi , uni
oshirish zarurati darajasi , bu maqsadga erishish potensial usullari haqida fikr yuritish
imkonini beradi . Undan tashqari , aytib o ’ tilgan ko ’ rsatkichlardan foydalanib ,
boshlang ’ ich davrda ko ’ rilgan chora - tadbirlar samarasiga baho berish mumkin . Tahlil
qilinayotgan tovar raqobatbardoshligini o ’ lchash uchun mazkur va raqib tovarlar
xizmatining me ’ yoriy muddatda foydali samarasini tavsiflovchi sifat ma ’ lumotini
hamda obyektlar hayotiy sikllari davomidagi jami sarflarni bilish zarur .
11

Menejer o ’ z firmasi buyumlari raqobatbardoshligini o ’ rgangandan keyin , ular
raqobatbardoshligini oshirish va erishilgan darajada ushlab qolish uchun zarur bo ’ lgan
aniq chora - tadbirlarni bajarishga kirishishi lozim . Bu yo ’ nalishda ish tovar
raqobatbardoshligini boshqarishga yondashish jihatlarini tanlashdan boshlanadi .
Bunday yondashishlardan bir nechtasi ma ’ lum : tizimli , majmuiy , funksional .
Tizimli yondashish – asosida obyektlarni yaxlit tizim sifatida o ’ rganish yoki
maxsus ilmiy bilish va ijtimoiy amaliyot uslubidir . Tizimli yondashishning eng
muhim tamoyillari quyidagilar:
 qarorlar qabul qilish jarayoni oxirgi maqsadlarni aniq belgilash va ravshan
ifodalashdan boshlandi;
 doirasida har bir xususiy yechimning barcha oqibatlari va o’zaro bog’lanishlari
aniqlanadigan butun muammo bir butunlik, yagona tizimdek ko’riladi;
 maqsadga erishishning imkoni bo’lgan muqobil yo’llarini aniqlash va tahlil qilishning
xosligi;
 ayrim kichik tizimlarning maqsadlari butun tizim maqsadlari bilan to’qnashish
mumkin emas.
Mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishga bunday yondashish tovarni
bozorga tatbiq qilish paytiga uni ishlab chiqarish eng yaxshi jahon namunalari
darajasida ta’minlashiga da’vat qiladi. Mahsulotni yangilash rejalashtirilganda
raqiblardan o’zib ketish uchun tovarga qo’yiladigan bo’lajak talablar muhim
ko’rsatkichlari rivojlanishining tendensiyalarini oldindan ko’rish uchun sifatli
ma’lumotdan foydalanish kerak.
Korxonalarda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash va
mahsulot sifatini oshirish usullari.
Diversifikatsiya usuli korxona yoki davlatning moliyaviy barqarorligini
ta'minlash uchun ishlatiladi. Bitta kontragentga e'tibor qaratish bilan bir qator
afzalliklarga ega:
12

 tarmoqlararo bozor mavjud bo'lib, unda bitta xaridor (sotuvchi) hamkorlik qilishdan
bosh tortsa, siz boshqasini topishingiz mumkin;
 bankrotlik xavfini sezilarli darajada kamaytiradi;
 korxonaning salohiyati kengroq ochib beriladi;
 mahsulotga yoki mahsulot guruhiga talab kamaygan taqdirda biznesning hayotiyligi
oshadi.
Shu bilan birga, usul kamchiliklarsiz emas. Bularga quyidagilar kiradi:
 boshqaruv va rejalashtirish jarayonlarining murakkablashishi;
 qoida tariqasida, eng daromadli yo'nalishda kapital kontsentratsiyasining pasayishi;
 yangi faoliyatni rivojlantirishda to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita yo'qotish ehtimoli.
Dastlabki davrda ular deyarli muqarrar.
Ushbu yaqqol kamchiliklarga qaramay, faqat bitta etkazib beruvchiga yoki
xaridorga qaratilgan maqsad ortiqcha tahdidlarga olib keladi. Kompaniyalarni bitta
turdagi mahsulotdan boshlab diversifikatsiya qilish bo'yicha muvaffaqiyatli misollar
ko'plab variantlarga ehtiyoj borligidan dalolat beradi.
Shved kompaniyasi SAAB samolyot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ammo
Ikkinchi Jahon urushidan so'ng aviatsiya texnologiyasidan foydalangan holda
avtomobillar ishlab chiqarishni o'zlashtirgan.
Qishloq xo'jaligi ekin maydonlarini diversifikatsiyalash bilan tavsiflanadi.
Faqat bitta ekinni tikish bilan ishlab chiqaruvchi hosilning etishmasligi bilan o'zini
xavf ostiga qo'yadi.
O’zbekistonning “Gazprom” kompaniyasi yangi quvurlar shaklida
uglevodorodlarni yetkazib berish uchun infratuzilmani yaratib, ko'p tarmoqli eksport
kanali bilan ta'minlaydi. Ulardan birini qoplash xavfi yetkazib berishda uzilishlarga
olib kelmaydi.
Yuqoridagi misollardan biz barcha darajadagi diversifikatsiya shakllari va
13

turlarining xilma-xilligi to'g'risida xulosa chiqarishimiz mumkin. Usul quyidagi
faoliyat sohalarida qo'llaniladi:
Milliy iqtisodiyot. Kam miqdordagi moliyaviy daromad manbalariga ega
davlatlarning suvereniteti xavf ostida. Iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish deganda bir
tomonlama rivojlanish natijasida kelib chiqadigan nomutanosiblikni bartaraf etish
tushuniladi. Bir (yoki bir nechta) sektorga tanqidiy qaramlik tashqi bosimni
(ko'pincha siyosiy) kuchaytirish uchun sharoit yaratadi, bunga zamonaviy dunyoda
ko'plab misollar mavjud.
Ishlab chiqarish. Korxonada ishlab chiqarilgan har qanday mahsulotga
talabning pasayishi, agar u yagona bo'lsa, to'liq xarobaga olib kelishi mumkin.
Mamlakat tashqarisidagi tadbirlar. Jug'rofiy diversifikatsiyalashning mumkin
bo'lgan foydalari, avvalambor, soliq qonunchiligidan foydalanish imkoniyatlarini o'z
ichiga oladi. Arzon ishchi kuchi resurslari ko'plab firmalarni chet elda ishlab chiqarish
ochishga undaydi. Boshqa afzalliklar xom ashyo bazasi, energiya manbalari va
boshqalarning yaqinligi bo'lishi mumkin.
Qarzlarni sug'urtalash. To'lovlarning kafolati qimmatli qog'ozlar ko'rinishidagi
aktivlar tomonidan ta'minlanadi. Sug'urtalovchi zaxira turlari qancha ko'p bo'lsa,
amortizatsiya xavfi kamayadi.
Valyuta sarmoyalari. Oddiy fuqarolar ham, butun davlatlar valyuta rezervlarini
yaratishda stavkalarning o'zgarishini hisobga olishadi, ammo ularni mutlaq aniqlik
bilan oldindan aytib bo'lmaydi. Katta zaxiralar ko'pincha turli xil pul birliklarida va
boshqa turdagi qiymatlarda saqlanadi.
Mehnat zaxiralari. Ish beruvchilar ham, xodimlar ham xodimlarning malakasini
universallashtirishdan manfaatdor. Birinchisi o'zaro almashish imkoniyatiga ega,
ikkinchisi esa mehnat bozorida raqobatbardoshlikni oshiradi.
Investitsiya. Turli rentabelli korxonalarning qimmatli qog'ozlariga sarmoyalash
uning egasining moliyaviy barqarorligini oshiradi.
14

Ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish - diversifikatsiyaning eng keng
tarqalgan turlaridan biridir. Korxonada ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish yangi
sohalarni o'z ichiga olgan holda korxona doirasini kengaytirishni anglatadi. Bunga
yapon zayatsu yoki koreys shaybollari (ko'p tarmoqli korporatsiyalar) misol bo'la
oladi, ularning assortimenti juda keng - yirik kemalardan miniatyGRAND CAPITALi
radio jihozlariga qadar.
Ishlab chiqarishni bunday kombinatsiyasi va diversifikatsiyasi umumiy va
yordamchi liniyalarning mavjudligini nazarda tutadi, ularning ba'zilari mutlaq
ko'rinishda katta foyda keltiradi, boshqalari nisbatan past tezlikda yuqori rentabellik
bilan ajralib turadi.
Albatta, bunday strategiya kam rentabelli va hattoki sarguzashtli dasturlarni
ishlab chiqishga aktivlarni majburiy ravishda ajratishda aks ettirilgan salbiy ta'sir
ko'rsatadi. Shu bilan birga, biznes faoliyatini diversifikatsiya qilish bu kompaniyaning
ichidagi raqobatdir: moliyalashtirish uchun loyiha o'z va'dasini tasdiqlashi kerak.
Korxonaning iqtisodiy faoliyati jarayonida resurslarni eng tejamli mahsulot turlari
foydasiga qayta taqsimlash mavjud.
15

3.Respublika iqtisodiyoti tarmoqlariga xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishni samarali tashkil etish masalalari
O’zbekiston Respublikasining ―Investitsiya faoliyati to’g’risida gi qayta‖
tahrirdagi Qonunida investitsiyalar mo’ljallangan ob‘ektiga ko’ra turlarga ajratilgan
bo’lib, buni quyidagiModernizatsiya keng tushuncha bo’lib, uni ijtimoiy-iqtisodiy
hayotning barcha jabhalariga tadbiqan qo’llash mumkin. Bu, eng avvalo,
modernizatsiyalash jarayonini turli jihatlarga ko’ra tasniflash orqali namoyon bo’ladi.
“Modernizatsiya, modernizatsiyalash (inglizcha modern - eng yangi,
zamonaviy) – biror narsani yangilash unga zamoaviy tus berish, uni zamonaviy
talablarga muvofiq o’zgartirish degan ma’noni bildiradi. Modernizatsiyalashda
mashina, apparat, turli texnologik qurilmalar, muhim kashfiyotlar texnika taraqqiyoti
talablriga muvofiq qayta ishlanadi”6.
Xususan, ular modernizatsiya tushunchasiga tor ma’nodagi yondashuv sifatida
quyidagi mazmundagi ta’rifni berish mumkin: “Modernizatsiya – obyektni yangilash,
yaxshilash, takomillashtirish, uni yangi talablar va me’yorlarga, texnik shartlarga,
sifat ko’rsatkichlariga muvofiqlashtirish. Asosan, mashina, asbob-uskunalar,
texnologik jarayonlar modernizatsiyalanadi”. Bundan ko’rinadiki, tor ma’nodagi
modernizatsiya atamasi asosan texnika, texnologiyaga oid tushuncha hisoblanadi.
Modernizatsiya – ishlab chiqarishning tayyorlanayotgan mahsulotlar (ish va
xizmatlar) raqobatbardoshligini oshirishga yo’naltirilgan texnologik yangilanish
jarayonidir.
U korxonalarning texnologik qoloqligini bartaraf etish vositasi bo’lib, mehnat,
moddiy va xom ashyo resurslaridan samarali foydalanish darajasiga keskin ta’sir
ko’rsatadi. Modernizatsiya, texnik va texnologik yangilash natijalari yuqori
texnologik, raqobatdosh ishlab chiqarishning jadal rivojlanish shartini belgilab
beradi7.
16

Keng ma’noli modernizatsiyani tavsiflovchi turli jihatlari uning majmuaviyligi,
ya’ni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olishi; uning tizimiyligi, ya’ni
jamiyat hayoti har qanday tarkibiy qismi yoki yaxlit sohasining o’zgarishi
boshqalarining o’zgarishiga olib kelishi.
Ma’lumki “raqobatbardoshlik” tushunchasi “raqobat” tushunchasining bir
qismidir. Agar korxona bozorda muvaffaqiyatsiz raqobat qilayotgan bo’lsa, uning
mahsuloti raqobatbardosh emas.
Iste’molchi nazarida yuqoriroq sifati bilan ajralib turgan buyumlar raqobat
ustunligiga egadir. Ammo, bunday yondashishda mazkur mahsulotni tayyorlash
mehnat sig’imliligini material sig’imliligi, konstruksiyasining muhim xususiyatlari
chekkada qolib ketadi.
Tovar raqobatbardoshligining asosiy tashkil etuvchisi uning iste’mol
xususiyatlari va narxidir. Lekin tovarning bozor istiqbollari faqat sifat va ishlab
chiqarish xarajatlariga bog’liq emas. Tovarning muvaffaqiyatli yoki
muvaffaqiyatsizligi sabablari ta’minlovchining reklama faoliyati, nufuzi, texnikaviy
xizmatning taklif etilayotgan darajasi kabi boshqa notovar omillar bo’lishi mumkin.
Lekin raqobatbardoshligini ta’minlash bo’yicha korxona faoliyatining ishlab
chiqarishga oid bo’lmagan jihatlari qanchalik muhim bo’lmasin, asos – sifat, narx va
texnikaviy xizmatdir.
Tovar raqobatbardoshligini oshirish uchun raqobatbardoshlikni miqdoriy
o’lchash imkonini ta’minlash kerak, bu esa uning darajasini oshirish imkonini beradi,
iqtisodiy ko’rsatkichlar tizimi shaklida shunday miqdoriy ma’lumotni yig’ish
mahsulot raqobatbardoshligini yaxshilash jarayonining muhim bosqichidir.
Miqdoriy ko’rsatkichlar tahlili joriy davrda raqobatbardoshlik darajasi, uni
oshirish zarurati darajasi, bu maqsadga erishish potensial usullari haqida fikr yuritish
imkonini beradi. Undan tashqari, aytib o’tilgan ko’rsatkichlardan foydalanib,
boshlang’ich davrda ko’rilgan chora-tadbirlar samarasiga baho berish mumkin. Tahlil
17

qilinayotgan tovar raqobatbardoshligini o’lchash uchun mazkur va raqib tovarlar
xizmatining me’yoriy muddatda foydali samarasini tavsiflovchi sifat ma’lumotini
hamda obyektlar hayotiy sikllari davomidagi jami sarflarni bilish zarur.
Menejer o’z firmasi buyumlari raqobatbardoshligini o’rgangandan keyin, ular
raqobatbardoshligini oshirish va erishilgan darajada ushlab qolish uchun zarur bo’lgan
aniq chora-tadbirlarni bajarishga kirishishi lozim. Bu yo’nalishda ish tovar
raqobatbardoshligini boshqarishga yondashish jihatlarini tanlashdan boshlanadi.
Bunday yondashishlardan bir nechtasi ma’lum: tizimli, majmuiy, funksional.
Tizimli yondashish – asosida obyektlarni yaxlit tizim sifatida o’rganish yoki
maxsus ilmiy bilish va ijtimoiy amaliyot uslubidir. Tizimli yondashishning eng
muhim tamoyillari quyidagilar:
qarorlar qabul qilish jarayoni oxirgi maqsadlarni aniq belgilash va ravshan
ifodalashdan boshlandi;
doirasida har bir xususiy yechimning barcha oqibatlari va o’zaro bog’lanishlari
aniqlanadigan butun muammo bir butunlik, yagona tizimdek ko’riladi;
maqsadga erishishning imkoni bo’lgan muqobil yo’llarini aniqlash va tahlil qilishning
xosligi;
ayrim kichik tizimlarning maqsadlari butun tizim maqsadlari bilan to’qnashish
mumkin emas.
Tizim – ma’lum yaxlitlik, birlikni hosil qiladigan munosabat va aloqalarda
bo’lgan elementlar majmuasi. Tizimli tahlil tamoyillaridan kelib chiqib, marketing
tadqiqotlari asosida avval tovar yoki xizmatlar parametrlari shakllantiriladi: nima
chiqarmoq, qanday sifat ko’rsatkichlari va qanday sarflar bilan, kim uchun qaysi
muddatda, kimga va qanday narxda sotmoq kerak?
Eng avvalo, tovar me’yorlari bo’yicha raqobatbardosh bo’lishi kerak. Undan
keyin resurslar va ma’lumotnoma kerakligi, ishlab chiqarishning tashkiliy-texnikaviy
darajasi (texnika, texnologiya, ishlab chiqarish, mehnat va boshqarishni tashkil qilish)
18

va tashqi muhit parametrlari (siyosiy, iqtisodiy, texnologik, ijtimoiydemografik,
mamlakatlar madaniy muhiti va mazkur mintaqa infratuzilmasi) ni o’rganib,
nimalarni oldindan ko’rish mumkinligi aniqlanadi.
Tovar raqobatbardoshligini ta’minlash uchun tovar iste’molchiga uchun tovar
iste’molchiga yetkazilib beradigan paytgacha marketing tadqiqotlari natijalari jahon
yutuqlari darajasida bo’lishi, muhit tizim ichida jarayonlar me’yorida kechikishiga
ko’maklashishi kerak.
Ammo shuni qayd qilish kerakki, oldin tizimning chiqishiga, keyin chiqishiga
va faqat undan keyin jarayonga bo’lgan talablar shakllantiriladi. Boshqacha aytganda,
oldin tashqi muhit bilan bo’lgan munosabatlarni aniqlash kerak va faqat undan keyin
jarayon sifatini oshirish ustida ishlash lozim.
Mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishga bunday yondashish tovarni
bozorga tatbiq qilish paytiga uni ishlab chiqarish eng yaxshi jahon namunalari
darajasida ta’minlashiga da’vat qiladi. Mahsulotni yangilash rejalashtirilganda
raqiblardan o’zib ketish uchun tovarga qo’yiladigan bo’lajak talablar muhim
ko’rsatkichlari rivojlanishining tendensiyalarini oldindan ko’rish uchun sifatli
ma’lumotdan foydalanish kerak.
Majmuiy yondashish boshqarishning texnikaviy, iqtisodiy, ekologik, ijtimoiy,
tashkiliy va boshqa jihatlari o’zaro bog’lanishda ko’rishni nazarda tutadi.
Funksional yondashishda bitta ehtiyojni qondirish uchun yangi muqobil
tuzilmalar va usullar qurish yo’lidan boriladi. Tovar hayotiy siklidagi yig’indi
xarajatlar birligiga maksimal foydali samara beradigan obyekt tanlanadi. Mazkur
yondashishning asli – yangi yoki mavjud ehtiyojlarni qondirish uchun butunlay yangi
tovarlarni yaratishdir.
19

4. »GRAND CAPITAL» MCHJ korxonasining ishlab chiqarish-xo'jalik
faoliyatini tahlil qilish.
«GRAND CAPITAL» MCHJ yopiq aktsiyadorlik jamiyati bo'lib, 1998 yilda
GRAND CAPITAL shahrida tashkil etilgan. Jamiyat o‘z faoliyatini Ustav asosida
amalga oshiradi. Ustav kapitali aktsiyalarga bo'linadi. Jamiyatning joriy faoliyatini
boshqarish jamiyat ta’sischilari yig‘ilishi tomonidan amalga oshiriladi. «GRAND
CAPITAL» MCHJ - foyda olish va davlat ehtiyojlarini qondirish uchun faoliyat
yurituvchi korxona.
Korxonaning faoliyat yo'nalishlari: qurilish-montaj ishlari; Tugatish ishlari;
plastik konstruktsiyalarni o'rnatish.
Kompaniya oddiy funktsional tuzilma bilan tavsiflanadi, ya'ni. Boshqaruvning
eng yuqori darajasida bajarilgan funktsiyalar bo'yicha o'xshash individual ijrochilarga
mos keladigan funktsiyalarga ixtisoslashgan bo'limlar tashkil etilgan.
Keling, kompaniya tarkibiga kiradigan har bir bo'linma faoliyatini ko'rib
chiqaylik.
Ta'minot bo'limining vazifalariga quyidagilar kiradi: bitimlar va shartnomalar,
muddatlar va narxlarni belgilash, buyurtmalar tarixini yuritish, statistika,
iste'molchilar, bozor, raqobatchilarni o'rganish; strategiyalarni ishlab chiqish; savdo,
reklama.
"GRAND CAPITAL "MCHJ ning tashkiliy tuzilmasi
Bosh muhandisning vazifalari turli xil qurilish, montaj, pardozlash, ta'mirlash
ishlarini bajarish va plastmassa konstruktsiyalarni o'rnatishni tashkil etish va nazorat
qilishni o'z ichiga oladi.
Buxgalteriya hisobi moliyaviy hisobotlarni yuritish, ish haqi to'lash, mijozlarga
to'lovlarni amalga oshirish va hk.
Boshqa xodimlar xavfsizlikni ta'minlaydi, xodimlarga texnik yordam beradi,
ularni saytlarga etkazib beradi va hokazo.
20

Korxona xodimlari soni 30 kishi. Faoliyat hajmi bo'yicha «GRAND CAPITAL»
MCHJ kichik korxona sifatida tasniflanadi.
2021-2023 yillar davri korxona rentabelligining pasayishi bilan tavsiflanadi.
Bozorda raqobatning kuchayishi, to'lov qobiliyatining, likvidlikning pasayishi,
rentabellik va rentabellikning pasayishi korxona faoliyati samaradorligining
pasayishiga olib keladi.
Korxona biznesini va uning mahsulotlari bozorining holatini tahlil qilish
Korxonaning faoliyati sanoat va qurilish korxonalarining keng doiradagi
ehtiyojlarini qondirish, shuningdek, foyda olish, kapitalni to'plash va uni korxona
rivojlanishiga qayta sarmoya kiritishga qaratilgan.
«GRAND CAPITAL» MCHJ qurilish sohasida xizmatlar ko'rsatishga
ixtisoslashgan: kompaniya ichki va tashqi bezatish, jabhalar qurish, turar-joy va ishlab
chiqarish binolarini, ofislarni ta'mirlash bo'yicha turli darajadagi murakkablikdagi
ishlarni amalga oshiradi, pudratchi sifatida ishlaydi. turar-joy binolarini qurish va
montaj ishlarini amalga oshiradi.
Korxonaning asosiy mijozlari O’zbekistonning "uztexstroy" OAJ, GRAND
CAPITAL shahri va Sirdaryo viloyati ma'muriyati, "SQB Bank" bo'lib, ular "GRAND
CAPITAL" MCHJ tomonidan amalga oshirilgan yillik ish hajmining 93,6%, 94,5%,
96,3% ni tashkil qiladi. Stroyservis” 2021-2023 yillarda mos ravishda.
«GRAND CAPITAL» MCHJ tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlarning bozor
ulushi 1-jadvalda keltirilgan. Bozordagi eng katta ulushni binolarni ta'mirlash,
ta'mirlash, tartibga solish va binolarning jabhalarini bezash bo'yicha xizmatlar,
shuningdek, kompaniya xizmatlarini ko'rsatishdan tushgan daromadda eng katta
ulushga ega bo'lgan qurilish, montaj va tom yopish ishlari egallaydi.
21

1-jadval "GRAND CAPITAL" MCHJ ning 2021 yilda GRAND CAPITALdagi
qurilish, montaj va ta'mirlash xizmatlari bozoridagi ulushi
Xizmatlar ro'yxati Bozor ulushi, %
Qurilish-montaj ishlari 12.5
Tugatish ishlari 2.0
Plastik konstruktsiyalarni o'rnatish 1.6
2-jadval «GRAND CAPITAL» MCHJ daromadlaridagi qurilish, montaj,
ta’mirlash, tom yopish va boshqa xizmatlarning 2021 yildagi ulushi
Xizmatlar ro'yxati Daromad, %
Qurilish-montaj ishlari 97.4
Tugatish ishlari 2.1
Plastik konstruktsiyalarni o'rnatish 0,5
"GRAND CAPITAL" MCHJ faoliyatiga quyidagi bevosita omillar ta'sir
ko'rsatadi: xaridorlar, etkazib beruvchilar, raqobatchilar.
Bozorda qurilish ishlarini amalga oshirishda marketing sohasidagi asosiy
xususiyatlar quyidagilardir:
- mahsulot bozori - sanoat xizmatlari bozori. Xarid qilish o'z sohasidagi
professionallar tomonidan amalga oshiriladi. Hamkorlik to'g'risida qaror qabul
qilishda asosiy e'tibor kompaniya tajribasiga, uning ishonchliligiga, ish va xizmat
sifatiga qaratiladi;
- sanoat bozoridagi talab hosilaviy (ikkilamchi) xarakterga ega. U hosilaviy
(ikkilamchi), chunki u o'z-o'zidan paydo bo'lmaydi, balki korxonalarning o'z
faoliyatiga, axborot va texnik jihozlariga xizmat ko'rsatishga bo'lgan ehtiyoji
natijasida paydo bo'ladi.
22

Sotish hajmi bozordagi raqobat darajasiga bog'liq, shuning uchun korxonaning
asosiy raqobatchilarini tahlil qilish kerak .
3-jadval «GRAND CAPITAL» MCHJ kompaniyasining raqobatchilarining
tahlili
Baholash mezoni "GRAND
CAPITAL"
kompaniyasi
MCHJ "GRAND
CAPITAL"
MChJ "GRAND
CAPITAL " MChJ OOO
"Orion"
Bozor ulushi 3,1% 4,1% 5,3% 4,1%
«GRAND
CAPITAL»
MCHJ bilan
taqqoslaganda
narx darajasi - 1-3%
pastroq Birxil 3-
5%
pastroq
Chegirma tizimi + + + -
Reklama
tadbirlari Ixtisoslashga
n reklama
jurnallar Televizion
reklama Ixtisoslashgan
jurnallarda va
Internetda reklama Internetda
reklama
Shunday qilib, «GRAND CAPITAL» MCHJ uchun eng xavfli raqobatchilar
“GRAND CAPITALSM” MChJ va “Orion” MChJ hisoblanadi. Buning sababi
shundaki, ushbu kompaniyalar katta bozor ulushini egallaydi, raqobatchilarning narxi
esa pastroq.
Aylanma ko'rsatkichlarni tahlil qilish .
Tovar aylanmasi ko'rsatkichlari va ularni tahlil qilish har qanday korxona uchun
katta ahamiyatga ega , chunki tovarlarni sotishdan olingan daromadlar miqdori avans
fondlari aylanmasiga bog'liq; tijorat va ma'muriy xarajatlarning nisbiy miqdori,
korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy davrlari ham bog'liq. aktivlar aylanmasi.
Aylanma ko'rsatkichlarni hisoblash metodologiyasi quyida keltirilgan
23

Aylanma ko'rsatkichlar (doimiy aktivlar, aylanma aktivlar, debitorlik va
kreditorlik qarzlari) quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
O = B : NE, (18)
bu erda O - aylanma;
B - daromad;
SV - aylanma hisoblangan ko'rsatkichning o'rtacha qiymati.
Bir inqilob yoki aylanmaning kunlardagi davomiyligi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
P St = 360:O, (19)
bu erda P st - kunlardagi bir inqilobning davomiyligi
Yuqoridagi formulalar yordamida berilgan korxona bo'yicha aylanma
ko'rsatkichlarini hisoblab chiqamiz va ularni tahlil qilamiz (4-jadval). Balans
ma'lumotlari o'rtacha qiymatlar sifatida ishlatiladi.
4-jadval "GRAND CAPITAL " MCHJning 2021-2023 yillardagi aylanma
ko'rsatkichlari tahlili.
Indeks 2021
yil 2022
yil 2023
yil Burilish
2022 yil 2023
yil
Sotishdan tushgan daromad
(sof), ming dollar. 15 035 24
589 47 994 9 554 9 554
Aylanma koeffitsienti:
- joriy aktivlar 2.17 3.76 7.36 1.59 3.60
- ishlab chiqarish zahiralari 127.42 31.26 17.57 -96.15 -13.69
- xom-ashyo va materiallar 578.27 35.84 41.04 -542.43 5.19
- davom etayotgan ish 81.27 28.89 31.02 -52.38 2.13
- kutilgan tushim 3.76 4.87 13.42 1.11 8.55
- Ta'minotchilar bilan hisob- 8.20 12.96 23.93 4.76 10.97
24

kitob
Kunlarda aylanma:
- joriy aktivlar 166 96 49 -70 -47
-sanoat zaxiralari 3 12 20 9 8
-xom-ashyo va materiallar 1 10 9 9 -1
- davom etayotgan ish 4 13 12 9 -1
- kutilgan tushim 96 74 27 -22 -47
- Ta'minotchilar bilan hisob-
kitob 44 28 15 -16 -13
Tovar aylanmasi tahlili shuni ko'rsatdiki, 2022-2023 y. aylanma aktivlar,
debitorlik va kreditorlik qarzlarining aylanish tezligi oshdi, buning natijasida ularning
kunlardagi aylanma muddati mos ravishda 70, 47, 22, 47 va 16, 13 kunga qisqardi.
Shu bilan birga, 2022-2021 yillardagi barcha aylanma mablag'lar qiymatining
kunlarda aylanmasi. 9 va 8 kun davomida inventarizatsiya kunlarida aylanmaning
ko'payishi hisobiga oshdi, bu korxona omborida xom ashyo va materiallarning
ortiqcha zaxiralari mavjudligini ko'rsatadi.
25

Xulosa
Aholining talab va ehtiyojlarining keskin o’sib borishi, shuningdek, jahon
bozorida global raqobat kuchayib borayotgan bir sharoitda iqtisodiyotning real sektori
korxonalarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha birinchi navbatda ishlab chiqarishni
modernizatsiya qilish, kooperatsiya aloqalarini kengaytirish, kichik biznes sub’ektlari
mahsulotlarining sifatini oshirish orqali ularning ichki va tashqi bozorlardagi
raqobatbardoshligini ta’minlash masalalari muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Bugungi kunda respublikamizda ichki va tashqi bozorlarda barqaror talabga ega
bo’lgan ishlab chiqarishni yanada kengaytirish, sifatli va raqobatbardosh tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadida korxonalarda, jumladan kichik
biznes sub’ektlarida xalqaro standartlarni joriy etishga qaratilgan ishlar keng
miqyosda amalga oshirilmoqda.
Xususan, O’zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to’g’risida»,
«Metrologiya to’g’risida», «Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi
Qonunlariga muvofiq O’zbekiston standartlashtirish davlat tizimi (O’z SDT),
O’zbekiston Respublikasining o’lchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimi (O’z
O’DT), O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi (O’z SMT) ni
takomillashtirish va rivojlantirish maqsadida raqobatbardosh va sifatli mahsulot bilan
ta’minlash, shuningdek bozor iqtisodiyoti sharoitlarida aholi sog’lig’i, mahsulot
xavfsizligi, mamlakatning mudofaa qobiliyati, atrof muhit va ekologiyani muhofaza
qilishni ta’minlashga qaratilgan xalqaro talablar bilan uyg’unlashtirilgan me’yoriy
hujjatlar ishlab chiqilmoqda.
Bizning fikrimizcha, iste’mol bozori talablarining o’zgaruvchanligi sharoitida
kichik biznes sub’ektlari mahsulotlarining raqobatbardoshligini ta’minlash uchun
sifati xalqaro va milliy standartlarga mos keluvchi mahsulotlar ishlab chiqarish, shu
asosda iste’molchilarning qoniqishini ta’minlash, natijada mahsulot sotish bozorlarini
kengaytirish va mahsulot eksporti hajmini oshirish lozim.
26

Shu jihatdan, respublikamizda aksionerlik jamiyatlari tomonidan ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatini oshirish orqali ularning raqobatbardoshligini
ta’minlash, sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish, shakllantirish va
sertifikatlashtirishda yuzaga keladigan muammolarni o’rganish, xalqaro standartlar
talablari asosida sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish va rivojlantirish talab etiladi.
Ma’lumki, bozor sharoitida ko’pgina ko’rsatkichlar orasida aynan sifat tovarlar
va ularni ishlab chiqaruvchilarning saqlanib qolish shartiga, ularning iqtisodiy
faoliyatining samaradorligi hamda mamlakat iqtisodiy farovonligii ko’rsatkichiga
aylanadi. Marketing nuqtai nazaridan sifat – ma’lum iste’molchining ma’lum
ehtiyojlarini qondiruvchi tovarning iste’mol xususiyatlari jamlanmasidir.
Shunday qilib, sifatliroq mahsulot aniq bir tovar yoki xizmatni aniq xaridorlar
ko’proq ehtiyojlarini qondirish qobiliyatini nazarda tutadi. Tovarlarning iste’mol
xususiyatlari jamlanmasidan foydalanish darajasi nuqtayi nazaridan sifat va foydali
xossa tushunchalarini farqlash zarur.
Aksionerlik jamiyatlarida tovar sifat tizimini shakllantirish xo’jalik faoliyatining
uchta yo’nalishiga asoslanishi mumkin: sifatni ta’minlash, sifatni boshqarish va
sifatni yaxshilash.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash lozimki, bugungi kunda respublikamizda ishlab
chiqarish jarayonlarida mahsulot sifatini boshqarishning zamonaviy texnologiyalarini
tatbiq etish, jahon talablari va standartlariga javob beradigan mahsulot ishlab
chiqarishni tashkil etish hisobiga ishlab chiqariladigan mahsulot turlarini yangilash
hamda kengaytirish, ularning sifati va raqobatbardoshligini oshirish, aksionerlik
jamiyatlarida sifatni boshqarish tizimini joriy etishda yuzaga keladigan muammolarni
o’rganish milliy iqtisodiyot samaradorligini oshirishga o’zining ijobiy ta’sirini
ko’rsatadi.
27

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T., 2023-y.
2. O‘zbekiston Respublikasining «Korxonalar to‘g‘risida»gi Qonuni.-T., Qonunlar
to‘plami, Adolat, 2018-y.
3. O’zbekiston Respublikasining “Raqobat to’g’risida”gi qonuni, 06.01.2019. №319.-
T.: O’zbekiston, 2019-y.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 14-martdagi “Ishlab chiqarishni
modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlashga oid qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida” gi №3860-sonli Farmoni.
5. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-2023-yillarda O’zbekiston
Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”gi 2019-yil
15-dekabrdagi PQ-1442-sonli Qarori.
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Iqtisodiyotning real sektori
korxonalarini qo’llab-quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport
salohiyatini oshirish chora tadbirlari to’g’risida. 2018-yil 28-noyabr, PF4058-son.
7. Sh . M . Mirziyoyev “Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya
yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish” nomli mavzusidagi ma’ruzasini o’rganish
bo’yicha o’quv qo’llanma. T.: “O’zbekiston” -2019.
8. Maxmudov E.X. Biznes rejalashtirish. T.: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
Adabiyot jamg’armasi nashriyoti.2019. 166
9. Nazarov A. SH. Mehnatni tashkil qilish va normalash. T.: TDIU. 2019. 198
10. Ortiqov A . Sanoat iqtisodiyoti . T .: O ’ zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
Adabiyot jamg ’ armasi nashriyoti . 2020. 215
11. Abdukarimov B. A. va Korxona iqtisodiyoti. T.: Fan. 2019. 255
12. Abdullaev A va boshqalar. Moliyaviy hisob. T.: Fan va texnologiya.2015. 180
13. Abdullaev Yo. va boshqalar. Iqtisodiy tahlil. T.: Mehnat. 2018. 430
28

14. Abdurahmonov Q. X. Mehnat iqtisodiyoti. T.: Mehnat. 2019.520
15. G.G‘ozibekov. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. T.: ―Moliya
nashriyoti. 2020 yil.
16. Shoalimov A. Sanoat korxonalari xo’jalik faoliyati tahlili. T.: O’qituvchi. 2020 .
126
29

Internet saytlari
1.http://www.press-service.uz (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti portali).
2.www.gov.uz (O‘zbeksiton Respublikasi hukumatining rasmiy sayti).
3.www.gki.uz (O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasi).
4.www.rmm.uz (―Respublika mulk markazi AJning sayti).
5.www.sion.uz (Ko‘chmas mulk agentligi).
6.www.wikipedia.uz (Ma‘lumotlar qidiruv portali).
30

Купить

Похожие документы
O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
"Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
Turonbank bitiruv oldi amaliyoti