Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	28000UZS
Размер	126.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Март 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Islom dinining muqaddas kitobi “Qur'oni karimda” ijtimoiy pedagogik g'oyalar

11. Dunyo va Axirat
Qur'on, hayotning maqsadini va dunyo va axiratni tushunishda muhim o‘rin tutadi:
 Dunyo va axirat : Qur'on insonni faqat dunyoviy hayotga emas, balki axirat
hayotiga ham tayyorgarlik ko‘rish zarurligini tushuntiradi. Bu, insonni
dunyoviy narsalarga ortiqcha bog‘lanmaslikka va axloqiy qadriyatlarni
saqlashga undaydi.
 Qiyomat va hisobot : Qur'on, qiyomat kuni har bir insonning barcha
amallari, yaxshilik va yomonliklari uchun hisobot berishi kerakligini
ta'kidlaydi. Bu, insonlar uchun mas’uliyat va adolatni oshiradi.
12. Muqaddas O'zlik va madaniyat
Qur'on, musulmonlarning o'zligini, madaniyatini va urf-odatlarini himoya qiladi:
 Musulmonlarning suverenligi : Qur'on musulmonlarning o'z diniy, madaniy
va milliy o‘zligini saqlab qolishlari uchun ishonchni va kuchni taqdim etadi.
 Madaniyat va san’at : Qur'on san’at va adabiyot orqali tashqi ko‘rinish,
masalan, kaligrafiya va qasida yozish kabi an’analarni ham rivojlantiradi.
Bu, musulmon madaniyatining yuksalishiga hissa qo‘shadi.
13. O‘zaro muloqot va tarbiya
Qur'on o‘zaro munosabatlar va tarbiya masalalarini ham muhim deb hisoblaydi:
 Qaror va maslahat : Qur'onda qarorlar chiqarishda o‘zaro maslahat va fikr
almashish ehtiyoji ta’kidlanadi. Bu, jamiyatda yanada uyg‘unlik va
hamjihatlikni ta'minlaydi.
 Aloqalar : Qur'on nazorati o'zaro muloqot va hurmatni rivojlantirishda va
oilaviy qadr-qimmatni saqlashda ahamiyatli ekanligini ko'rsatadi.
14. Haqiqiy bilim va aqidalar
Qur'on insonni haqiqiy bilimga va aqidaga yetaklaydi:
 Zamonaviy bilim : Qur'on mukammal mavjudot haqidagi bilimni ko‘rsatadi,
bu esa insonlarni ilm-fanda o'z o'rnini topishga undaydi. Insonni ilmiy va
axloqiy o‘sganlikka undaydi.
 Aqidalar : Qur'onda ikki olamni va inson hayoti haqidagi haqiqiy akidalarni
tushunish muhim o‘rnni egallaydi.
10

jamiyatning rivojlanishiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, Qur'oni
Karimda berilgan ko‘rsatmalarni zamonaviy tarbiyaviy amaliyotda qo‘llash,
yoshlarni ma'naviy va axloqiy yuksaltirishda katta ahamiyatga ega.
Qur'oni Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar
insoniyatning ma'naviy va axloqiy rivojlanishi uchun asosiy yo‘l-yo‘riq bo‘lib
xizmat qiladi. Oila – bu jamiyatning poydevori bo‘lib, unda shakllangan
qadriyatlar jamiyatning ijtimoiy tuzilmasiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Qur'oni
Karimda oilaviy munosabatlar, farzandlarning tarbiyasi, ota-onaning mas'uliyati,
va jamiyatdagi adolatni ta'minlash kabi masalalar ko‘rsatilgan.
Farzandlarni yaxshi tarbiyalash, ularni diniy va axloqiy jihatdan to‘g‘ri
yo‘lga solish ota-onaning asosiy vazifasidir. Qur'oni Karimda farzandlarning ruhiy
va axloqiy rivojlanishini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatmalar va
maslahatlar mavjud. Ota-onalar o‘z xulq-atvorlari bilan farzandlariga namunali
bo‘lishi, ularga yaxshi xulqni, ilmni va axloqni o‘rgatishlari kerak. Bu, o‘z
navbatida, jamiyatda barqarorlik, adolat va hurmatni shakllantiradi.
Bundan tashqari, Qur'ondagi ko‘rsatmalar oilaviy aloqalarning ijtimoiy
muhitga, xususan, yoshlar tarbiyasiga qanday ta'sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi.
Zamonaviy dunyoda ham Qur'oni Karimda ta'kidlangan tamoyillar – oiladagi
mehr, rahm, adolat va axloqiy yuksalish – jamiyatning barqarorligini ta'minlashda
muhim rol o‘ynaydi.
Xulosa qilib aytganda, Qur'oni Karimning oilaviy munosabatlar va
tarbiya haqidagi ko‘rsatmalari har qanday davrda dolzarb bo‘lib, insonlarning
ma'naviy qadriyatlarini shakllantirishda, farzandlarni tarbiyalashda va jamiyatda
axloqiy-ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Bu
ko‘rsatmalarni hayotga tatbiq etish orqali nafaqat oila ichidagi, balki butun
jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlash mumkin.
II BOB. Qur'oni Karim g‘oyalarining zamonaviy pedagogik jarayondagi
ahamiyati
2.1. Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash
26

Ota-ona va bolalar o‘rtasidagi o‘zaro hurmat: Qur'onda "Farzandlar, ota-
onangizni hurmat qiling, ular sizni zaif bolalikda tarbiyalagan" (Luqman, 31:14)
deb, ota-ona hurmatining ahamiyati haqida eslatib o‘tiladi. Ota-onaning farzandlari
bilan o‘zaro yaxshi munosabatda bo‘lishi va ularni nafaqat moddiy, balki ma'naviy
jihatdan ham qo‘llab-quvvatlashi lozim. Bu munosabatlar, oilada ma'naviy iqlimni
yaxshilaydi va farzandlarning dunyoqarashini shakllantiradi.
3. Ota-ona va oilaning ijtimoiy mas'uliyati. Qur'oni Karimda oilaning
jamiyatdagi ijtimoiy roliga ham e'tibor qaratilgan. Oila – bu jamiyatning kichik bir
makonidir, unda axloqiy qadriyatlar va ijtimoiy mas'uliyatlar shakllanadi. Ota-ona
farzandlariga faqat oilada emas, balki jamiyatda ham qanday yashash, qanday
ijtimoiy mas'uliyatlarni bajarish kerakligini o‘rgatishlari zarur.
Ota-ona farzandlariga to‘g‘ri mehnatsevarlikni, yordamni va rahm-
shafqatni o‘rgatishi kerak. Jamiyatda ijtimoiy mas'uliyatlarni to‘g‘ri bajarish, bir-
birini qo‘llab-quvvatlash va jamoada tinchlikni saqlash oila tarbiyasining ajralmas
qismidir. "Sizlar bir-birlaringizni qo‘llab-quvvatlashda bir jism kabi bo‘lishingiz
kerak" (Al-Imron, 3:103). Bu oyat oilada bir-birini qo‘llab-quvvatlash, o‘zaro
yordamni ta'minlash zarurligini ta'kidlaydi.
4. Farzandlar va jamiyat o‘rtasidagi aloqalar. Qur'onda farzandlarning
jamiyatdagi o‘rni ham alohida ta'kidlanadi. Farzandlar oilada o‘rgangan
qadriyatlarini jamiyatda qo‘llashlari kerak. Shuningdek, ular jamiyatda o‘zaro
hurmat, adolat, va rahm-shafqatni tarqatishda faol ishtirok etishlari lozim.
Farzandlarning ijtimoiy faolligi, ularning oiladagi tarbiyasiga bevosita bog‘liqdir.
Farzandlar, jamiyatda qanday yashashni, boshqalarga nisbatan qanday
munosabatda bo‘lishni, va qanday qilib ijtimoiy mas'uliyatni bajarishni oiladan
o‘rganadilar. Qur'onda, jamiyatning adolatli va baxtli bo‘lishi uchun oilaning
tarbiyasi juda muhim ekanligi ta'kidlanadi.
5. Oilaviy tarbiyaning jamiyatdagi o‘rni. Oila, jamiyatdagi axloqiy va
ma'naviy barqarorlikni ta'minlash uchun muhim manbadir. Agar oiladagi
munosabatlar yaxshi bo‘lsa, jamiyatning umummavqei ham barqaror bo‘ladi. Oila
– bu insonning axloqiy yuksalishi va jamiyatdagi to‘g‘ri qarorlarni qabul qilish
22

Qur'oni Karim: Hayotiy Qo'llanma
1. Ma'naviy Yo'l-Yo'riq. Qur'oni Karim, musulmonlarga ma'naviy yo'l-
yo'riq beradi. U axloqiy qadriyatlar, insonlarning o‘zaro munosabatlari, sabr-toqat,
halollik va adolatni tasvirlaydi. Qur'on bizni Alloh bilan aloqani kuchaytirishga,
O'z-o'zimizga va boshqalarga nisbatan rahm-shafqat ko‘rsatishga undaydi.
 Dua va ibodat : Qur'onda o‘zaro munosabatlarni mustahkamlash, o‘zaro
yordam berish, va Allohga dua qilmoq, ibodat qilmoq qoyil qilinadi. Bu
ruhiy ko‘mak va tinchlik manbai bo'lib, insonning hayotini ma’noli qiladi.
2. Ijtimoiy Tashabbuslar. Qur'on ijtimoiy tartib va adolatni ta’minlaydi.
Uning o‘qilishi, odamlar o‘rtasidagi muomalani, ijtimoiy birlashish va
hamjihatlikni kuchaytiradi. Qur'onda, ijtimoiy adolat, yetimlarga yordam berish,
kambag'al va muhtojlarga yordamlashish haqida ko‘plab aytishlar mavjud.
 Oila qadri : Qur'on, oilani qurish, unda sevgi va hurmatni saqlash, bolalarga
tarbiya berish va ularga yaxshi namuna bo‘lish kabi masalalarda
ko‘rsatmalar beradi. Bu, hayotimizdagi eng muhim strukturani
mustahkamlashga yordam beradi.
3. Bilim va Ilm. Qur'on bilimga bo‘lgan ehtiyojni rag'batlantiradi. "Ilmni
o‘rganish har bir musulmon erkak va ayolga farzdir," degan hadis, ilmni tahsil
qilishga bo‘lgan majburiyatni belgilaydi. Bu insonlarni yanada aqldan
foydalanishga, tahlil va fikrlashni rivojlantirishga undaydi.
 Zamonaviy masalalar : Qur'on zamonaviy muammolarni hal qilishda
bilimning zarurligini ta'kidlaydi va ilm-fan bilan diniy qadriyatlarni
birlashtiradi.
4. Insonning Maqsadi. Qur'on hayotning haqiqiy maqsadini belgilaydi.
Insonning mavjudligi, o‘z ahdiga va axloqiy vazifalariga sadoqatni saqlashga jalb
etadi. Qur'on, insonni bor boylik va qudratga kirmaydigan, haqiqiy e'tiqod bilan
yashashga undaydi, bu esa hayoti davomida muvaffaqiyat va baxt keltiradi.
 Axloqiy prinsiplar : Qur'onda axloqiy jihatdan to‘g‘ri hayot kechirish,
yaxshi amallarni bajarish va payg‘ambarlar tarbiyalashtirgan hidosizlardir.
Bularning barchasi insonning yaxshi ahlini shakllantirishga yordam beradi.
11

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Al-Qur'oni Karim. (Tarjimasi: Muhammad Sodik Muhammad Yusuf). -
Toshkent: "Sharq" nashriyoti, 2006.
2. Xayrullayev, I. (2013). Pedagogika va ta'lim nazariyasi. Toshkent: O'zbekiston
Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi.
3. Qodirov, M. (2005). Qur'oni Karimdagi axloqiy g‘oyalar va ularning amaliy
ahamiyati. Toshkent: "Ma'naviyat" nashriyoti.
4. Sobirov, U. (2007). Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiya. Toshkent: "O‘qituvchi"
nashriyoti.
5. Yusupov, S. (2012). Qur'oni Karimdagi pedagogik ta'limotlar. Toshkent:
"O‘zbekistan" nashriyoti.
6. Rahmatullayev, S. (2014). Ijtimoiy va pedagogik tizimda Qur'oni Karimning
roli. Toshkent: "Fan" nashriyoti.
7. Karimov, I. (2018). Qur'oni Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiya. Toshkent:
"Ma'naviyat" nashriyoti.
8. Hayitmetov, A. (2009). Pedagogik nazariyalar va metodlar. Toshkent:
"O‘qituvchi" nashriyoti.
46

aks ettirishi zarur. Bunda ta'lim faqat o‘qish, yozish va kasbiy ko‘nikmalarni
o‘rgatishdan iborat emas, balki insonning ichki dunyosini shakllantirishga,
ma'naviy va axloqiy fazilatlarini rivojlantirishga ham yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.
Qur'oni Karimda ta'lim jarayonining o‘zgacha maqsadi ko‘rsatilgan: u shaxsni
butunlay rivojlantirish, unga ijtimoiy va ma'naviy yuksalish imkoniyatini berishdir.
Zamonaviy ta'lim tizimida, ayniqsa, Qur'onda ko‘rsatilgan ta'lim va tarbiya
tamoyillari asosida shaxsni ijtimoiy jihatdan mas'uliyatli qilish, jamiyatga foydali
shaxslar yetishtirish zarurati seziladi. O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
munosabatlarda, Qur'oni Karimda tavsiya etilgan rahm-shafqat, adolat va
ehtiyotkorlik kabi qadriyatlar asos bo‘lishi kerak.
Shuningdek, Qur'oni Karimda shaxsning har tomonlama tarbiyalanishi
lozimligi, ya'ni ilmli, axloqli va ma'naviy jihatdan boy bo‘lgan inson jamiyatga
foyda keltiradi. Bugungi kunda bu qarashlar zamonaviy pedagogik jarayonlarda
ilm va axloqning bir-biriga bog‘liq ekanligini ko‘rsatmoqda. O‘quvchilarga nafaqat
ilm olish, balki ular axloqiy jihatdan ham o‘sib borishi kerak. Bu esa, ta'limning
jamiyatda va global miqyosda ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashdagi ahamiyatini
yanada oshiradi.
10. Qur'oni Karimdagi axloqiy tarbiya va ta'limning ijtimoiy
ahamiyati. Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiyaga oid qarashlar ijtimoiy
barqarorlikni ta'minlashda juda muhim rol o‘ynaydi. Axloqiy tarbiya orqali nafaqat
individual shaxslar, balki butun jamiyatning yuksalishi maqsad qilinadi. Qur'oni
Karimda jamiyatda o‘zaro hurmat, adolat va hamkorlikka alohida e'tibor qaratiladi.
Bu qadriyatlar ta'lim jarayonlarida ham qo‘llanilishi lozim. Tarbiya, nafaqat
o‘quvchining axloqiy va ma'naviy rivojlanishi uchun, balki jamiyatning umumiy
farovonligi va ijtimoiy tizimning to‘g‘ri ishlashi uchun ham zarurdir.
Qur'onda: "Mumkin bo‘lgan eng yaxshi jamiyatni shakllantirishda, adolat,
yaxshilik va xayr-ehsonni tarqatishda ishtirok etish zarur" (Baqara surasi, 2:177).
Bu oyat ijtimoiy hayotda ta'lim va tarbiyaning jamiyatdagi ijtimoiy adolatni,
yaxshilikni va tinchlikni targ‘ib qilishdagi rolini ta'kidlaydi.
16

unga amal qilish, jamiyatda adolatni o‘rnatish, tinchlikni ta'minlash va insonlar
o‘rtasida mehr-oqibatni oshirish uchun har bir musulmon uchun shartdir.
Qur'oni Karimdagi axloqiy qadriyatlar. Qur'oni Karimda insonlarning
axloqiy kamoloti uchun zarur bo‘lgan qadriyatlar keng ko‘lamda taqdim etilgan.
Qur'onda keltirilgan ba'zi axloqiy qadriyatlar quyidagilardir:
 Halollik va rostgo‘ylik: Qur'oni Karim insonni har doim halol bo‘lishga va
rostgo‘y gapirishga chaqiradi. Halollik va rostgo‘ylik, insonning yuksak
axloqiy me'yorlarga amal qilishini ta'minlaydi, bu esa jamiyatda ishonch va
barqarorlikni yaratadi. Qur'oni Karimda: "Ey imon keltirganlar! Sizlar bir-
biringizni halol qilish va gapirishni maslahat bering" (Baqara surasi, 2:42)
degan aytish mavjud. Bu, halollik va to‘g‘riligining jamiyatda o‘rnatilishi
zarurligini ko‘rsatadi.
 Adolat: Qur'oni Karimda adolat asosiy axloqiy prinsip sifatida keltirilgan.
Insonlarga adolatli bo‘lish va boshqalarning huquqlarini hurmat qilish
buyuriladi. "Ey imon keltirganlar! Adolatni o‘rnatish va barcha insonlar
uchun to‘g‘ri bo‘lishni unutmang" (Niso surasi, 4:135). Adolat, jamiyatda
ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda eng muhim omil hisoblanadi.
 Mehr-muruvvat va yordam: Qur'oni Karim insonlarni bir-biriga mehribon va
yordam berishga chaqiradi. Mehr-muruvvat ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash
uchun zarur bo‘lib, hamma insonlar o‘rtasidagi yaqinlikni oshiradi. Qur'oni
Karimda: "Kimki biron-bir yaxshi ish qilsa, u boshqa bir insonga yaxshilik
qilgan bo‘ladi" (Maida surasi, 5:32).
 Sabr va shukr: Qur'oni Karim sabrni qadrlashga va Allohning ne'matlariga
shukr qilishga undaydi. Sabr va shukr, insonni chinakam baxtiyor qiladi, uni
yomonliklardan saqlaydi. "Sabr qiling va Allohdan shukr qiling" (Baqara
surasi, 2:153).
Qur'oni Karimning ijtimoiy hayotdagi o‘rni. Qur'oni Karim nafaqat
individual, balki ijtimoiy hayotda ham insonlarga yo‘l ko‘rsatadi. Qur'onda
ijtimoiy adolat, ehtiyojmandlarga yordam berish, oilaviy munosabatlar, qo‘shnilar
bilan yaxshi aloqalar, jamiyatdagi hurmat va mehr-muhabbat kabi masalalar
6

"Bir-birinizni qo‘llab-quvvatlashda bir-biringizga yordam bering" (Al-Mumtahina,
60:8) degan oyat, ijtimoiy hamkorlikni targ‘ib qiladi. Bu pedagogik g‘oyani
amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarni guruh ishlari, kollektiv yondashuv va
umumiy maqsadlarga erishish uchun hamkorlikda faoliyat yuritishga undash
mumkin.
11. Hukm chiqarishda adolatni ta'minlash. Qur'oni Karimda adolatning
o‘rni alohida ta'kidlanadi. O‘quvchilarga adolatli bo‘lishni, o‘zaro munosabatlarda
haqqoniylikni saqlashni o‘rgatish kerak. Qur'onda, "Adolatli bo‘ling, albatta,
adolat Allohning eng sevimli ishidir" (An-Nisa, 4:58) degan oyat mavjud. Bu
g‘oyani amaliyotda qo‘llash o‘quvchilarni ijtimoiy adolatga chaqiradi, ularga
adolatni o‘rganish va hayotga tatbiq etishni o‘rgatadi. O‘quvchilarga haqiqiy
adolatni yaratishda, o‘zlariga va boshqalarga adolatli munosabatda bo‘lishni
o‘rgatish muhim.
12. Rahm-shafqat va mehr-oqibatni rivojlantirish. Qur'oni Karimda
rahm-shafqat va mehr-oqibatga katta urg‘u berilgan. O‘quvchilarga rahm-shafqatni
o‘rgatish, boshqalarga yordamlashishni, yomonliklarga sabr qilishni ko‘rsatish
zarur. Qur'onda, "Sizlar rahm-shafqat ko‘rsatganingizda, Alloh sizlarga o‘z
rahmatini beradi" (An-Nur, 24:20) degan oyat mavjud. Bu pedagogik g‘oyani
amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarni boshqalarga mehr-oqibat ko‘rsatish,
ijtimoiy yordam va ko‘mak berishga o‘rgatish mumkin.
13. Kechirish va murosaga kelish. Qur'oni Karimda kechirish va
murosaga kelishning ahamiyati ko‘rsatilgan. O‘quvchilarga boshqa odamlarning
xatolarini kechirishni va murosaga kelishni o‘rgatish muhim. Qur'onda, "Agar
kimdir sizlarni adashtirsa, ularga kechirimli bo‘ling, chunki kechirish va uzr
so‘rash Allohning yo‘lidir" (Ash-Shura, 42:40) degan oyat mavjud. Bu g‘oyani
amaliyotda qo‘llash o‘quvchilarga boshqa odamlarning xatolarini tushunishni,
ularga sabr va kechirimlilik ko‘rsatishni o‘rgatadi.
14. Tenglik va hurmatni rivojlantirish. Qur'oni Karimda tenglik va
hurmatga katta e'tibor qaratilgan. O‘quvchilarga barcha insonlarning tengligini,
irqi, millati yoki ijtimoiy mavqei farq qilmasdan hurmatga loyiq ekanligini
30

Karimda ta'lim va tarbiya jarayonining yagona maqsadi - insonni to‘g‘ri yo‘lda,
adolat va rahm-shafqat bilan yashashga undashdir.
Oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar Qur'oni Karimda
muhim o‘rin tutadi. Oiladagi o‘zaro hurmat, sevgi, adolat va tarbiya tamoyillari
jamiyatning asosi hisoblanadi. Qur'oni Karim, ota-onalarga bolalariga to‘g‘ri
tarbiya berishni, yaxshi axloqni o‘rgatishni va ularga yashashning haqiqiy
maqsadlarini ko‘rsatishni buyuradi. Oilaviy munosabatlar, jamiyatni
rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bu borada Qur'oni Karimda
ko‘rsatilgan o‘qituvchi va ota-onaning o‘zaro hamkorligi jamiyatda yaxshilik va
barqarorlikni ta'minlashda asosiy omil hisoblanadi.
Qur'oni Karim g‘oyalarining zamonaviy pedagogik jarayondagi ahamiyati
ham juda katta. Qur'oni Karimda ilgari surilgan pedagogik g‘oyalar, nafaqat diniy
qarashlarni, balki ilmiy va axloqiy rivojlanishni ham o‘z ichiga oladi. Zamonaviy
ta'lim tizimida Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash, ta'lim
jarayonini yanada samarali va maqsadga yo‘naltirilgan qilishga yordam beradi.
O‘qituvchilar va tarbiyachilar, Qur'oni Karimdagi qadriyatlarni o‘z faoliyatlarida
qo‘llash orqali yosh avlodni nafaqat ilmga, balki yuksak axloq va fazilatlarga ham
tarbiyalaydi.
Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni ham juda katta. Qur'oni
Karimda yoshlarni tarbiyalashda nafaqat ilm, balki ijtimoiy va axloqiy
qadriyatlarni ham o‘rgatish zarurligi ta'kidlangan. Yosh avlodni to‘g‘ri tarbiyalash,
jamiyatni rivojlantirish va kelajakda tinchlik, barqarorlikni saqlash uchun muhim
omildir. Qur'oni Karimdagi g‘oyalar va ko‘rsatmalar, yoshlarni axloqiy jihatdan
rivojlantirishda muhim vositadir.
Qur'oni Karim va ijtimoiy hamkorlik tamoyillari ijtimoiy barqarorlik va
adolatni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Qur'oni Karimda, insonlarning bir-
birini qo‘llab-quvvatlashlari, o‘zaro yordam va rahm-shafqatni rivojlantirish,
jamiyatda barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi. Ijtimoiy hamkorlik, bir-birini
tushunish va yordam berish, Qur'oni Karimning asosiy g‘oyalaridan biridir.
43

Qur'oni Karimdagi ijtimoiy hamkorlik tamoyillari jamiyatning
barqarorligini ta'minlashda va ijtimoiy muammolarni hal qilishda samarali vosita
hisoblanadi. Insonlar o‘rtasida o‘zaro hurmat, yordam va adolat tamoyillari
jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlashda asosiy omillardan biri hisoblanadi.
Qur'oni Karimda bularning barchasi aniq va to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlar bilan
ifodalangan.
Shu tariqa, Qur'oni Karimning ta'lim-tarbiya, oilaviy munosabatlar va
ijtimoiy hamkorlik haqidagi g‘oyalari, nafaqat tarixiy ahamiyatga ega, balki
zamonaviy pedagogik jarayonlarda o‘zining dolzarbligini saqlaydi. U nafaqat
insonlarni to‘g‘ri yo‘lda tarbiyalash, balki jamiyatda bir-birini hurmat qiluvchi,
yuksak axloqiy qadriyatlarni qadrlovchi va adolatga asoslangan munosabatlarni
rivojlantirishga yordam beradi. Qur'oni Karimda keltirilgan g‘oyalar, insoniyat
uchun to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatib, ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda, jamiyatni
yaxshilashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytganda, Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalari va uning
zamonaviy ta'lim tizimida qo‘llanilishi ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy jihatlarni
mustahkamlashga katta hissa qo‘shadi. Uning g‘oyalarini o‘rganish va amaliyotda
qo‘llash, jamiyatni rivojlantirish va tinchlikni ta'minlashda samarali vosita
hisoblanadi. Qur'oni Karimda ilgari surilgan ma'naviy qadriyatlar, ilm olishga
bo‘lgan talab, oilaviy munosabatlar, ijtimoiy hamkorlik va axloqiy fazilatlar bizni
bugungi kunda ham to‘g‘ri yo‘lda turishga undaydi.
45

o‘rgatishga yordam beradi. Bu nafaqat o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga,
balki butun jamiyatning farovonligini ta'minlashga xizmat qiladi. Shu tariqa,
Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalari nafaqat diniy, balki ilmiy, axloqiy va
ijtimoiy qadriyatlarni o‘zida mujassam etgan keng qamrovli tizimni yaratadi, bu
esa zamonaviy ta'lim jarayoniga yangicha yondashuvlarni kiritish imkonini beradi.
2.2. Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni
Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni beqiyosdir. Qur'on, nafaqat
diniy, balki axloqiy, tarbiyaviy va ijtimoiy qadriyatlarni ham o'z ichiga olgan bir
manbadir. Bu o‘rin yosh avlodni tarbiyalash, bilim olish va ijtimoiy mas'uliyatni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
1. Ruhiy va axloqiy tarbiya
 Qur'on va axloqiy qadriyatlar: Qur'oni Karim, yosh avlodga axloqiy
qadriyatlar, xulq-atvor va muloqot madaniyatini o'rgatuvchi ko'plab oyatlar
va hadislarga ega. Oila, do‘stlik, adolat, mehr-muhabbat, sabr-toqat va
bag‘rikenglik kabi qadriyatlarning asosi Qur’ondan kelib chiqadi. Misol
uchun:
 Adolat : "Odamlar o'rtasida adolatni ta'minlang" (Qur’on, 4:135) – bu
yoshlar o'rtasida adolat va samimiyatni ko'rsatish zaruratini ta'kidlaydi.
 Sabr : "Siz sabrli va tavakkal qiluvchilardan bo'lasiz" (Qur’on, 3:286) – bu
qiyinchiliklarga toqat qilish va muammolarni bartaraf etishga yordam
beradi.
2. Bilim va ilm olishga rag'batlantirish
 Qur'on va ilm: Qur’onda ilm olishning qimmatbaho ekanligi ko‘rsatiladi:
"O'qing!" (Qur’on, 96:1). Bu buyrug‘ yosh avlodga bilim olishning
ahamiyatini o'rgatadi.
 O‘qish va ta’lim : Qur'ondan olingan bilimlar o‘quvchilarga ta'lim tizimida
rag'batlantiradi. Yoshlarning texnologiya, ilm-fan va madaniyat sohasida
yetakchi bo‘lishlari uchun zarur bilimlarni olishlariga yordam beradi.
3. Ma'naviy ruhlantirish.
32

Umuman olganda, Qur'oni Karim nafaqat diniy, balki ijtimoiy, axloqiy va
pedagogik jihatdan ham juda katta ahamiyatga ega. U insonning ma'naviy
yuksalishiga, jamiyatdagi adolat va barqarorlikni ta'minlashga katta hissa qo‘shadi.
Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalar, jamiyatda yaxshilik, o‘zaro hurmat va
yordamni rivojlantirishga yordam beradi, bu esa ijtimoiy barqarorlikni
mustahkamlashda muhim omil hisoblanadi.
Qur'oni Karimning ijtimoiy-pedagogik g‘oyalari va ularning zamonaviy
pedagogik tizimda amaliyotda qo‘llanishi jamiyatning ma'naviy va axloqiy
rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Qur'oni Karimda jamiyatdagi har bir
individualning o‘z o‘rnini topishi, to‘g‘ri tarbiya olish va o‘zaro hurmatga
asoslangan munosabatlarni rivojlantirishga qaratilgan ko‘rsatmalar mavjud.
Bularning barchasi jamiyatni yaxshilash va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda
muhim ahamiyatga ega.
Zamonaviy ta'limda Qur'oni Karimdagi g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etish,
o‘quvchilarda nafaqat ilmiy bilimlarni, balki ijtimoiy mas'uliyat va axloqiy
qadriyatlarni shakllantirishga yordam beradi. O‘qituvchilar va pedagoglar, Qur'oni
Karimdagi prinsiplarni amaliyotga qo‘llab, yosh avlodni faqat bilimli emas, balki
axloqiy, ma'naviy va ijtimoiy jihatdan rivojlangan shaxslar sifatida tarbiyalashlari
kerak.
Oilaviy munosabatlar ham Qur'oni Karimda katta o‘rin egallaydi. Ota-
onalar uchun bolalarga tarbiya berishdagi mas'uliyat, farzandlar o‘rtasidagi o‘zaro
hurmat va oila ichidagi adolatli munosabatlar Qur'oni Karimning asosiy
ta'limotlaridan biridir. Oila jamiyatning birinchi va eng muhim tashkilotidir,
shuning uchun oiladagi munosabatlarning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishi jamiyatning
kelajagi uchun zarur.
Yosh avlod tarbiyasi ham Qur'oni Karimda alohida o‘rin tutadi. Yoshlarni
ilm olishga, axloqni o‘rganishga, yaxshi fazilatlarni rivojlantirishga chaqiruvchi
ko‘rsatmalar jamiyatning kelajagi uchun poydevor bo‘ladi. Yoshlar o‘zlarining
ma'naviy yuksalishini ta'minlashda, Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalar va
ta'limotlarni hayotda amalda qo‘llash muhim ahamiyatga ega.
44

o‘rgatish zarur. Qur'onda, "Insonlar bir-birlariga nisbatan eng afzal bo‘lganlari
faqat taqvo va yaxshilik bilan ajralib turadilar" (Hujurat, 49:13) degan oyat
mavjud. Bu g‘oyani amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarga tenglik, hurmat va
adolatni o‘rgatish mumkin.
Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalarini amaliyotda qo‘llash, faqat ilm
olish emas, balki ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy rivojlanishni ta'minlaydi. Bu
g‘oyalar o‘quvchilarning insoniy fazilatlarini rivojlantirish, axloqiy yuksalish,
jamiyatda o‘z o‘rnini topish va o‘zaro munosabatlarida yaxshi xulqni saqlashga
yordam beradi. Qur'oni Karimda ko‘rsatilgan pedagogik g‘oyalarni ta'lim
jarayoniga tatbiq etish orqali nafaqat bilimli, balki iymonli, axloqli va mas'uliyatli
shaxslarni tarbiyalash mumkin. O‘quvchilarga rahm-shafqat, sabr, adolat,
hamkorlik, va tenglik kabi qadriyatlarni o‘rgatish, jamiyatda ijobiy o‘zgarishlarni
yaratishga yordam beradi.
Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalarini o‘rganish va amaliyotda qo‘llash,
nafaqat ta'lim va tarbiya jarayonida, balki jamiyatdagi ijtimoiy-axloqiy
munosabatlarni shakllantirishda ham muhim ahamiyatga ega. Qur'oni Karimda
ta'lim-tarbiyaning asosiy prinsiplaridan biri insonni axloqiy jihatdan rivojlantirish,
rahm-shafqat, adolat, sabr, va boshqa insoniy fazilatlarni mustahkamlashdir. Bu
g‘oyalar nafaqat ilm olishni, balki insonni ma'naviy yuksalishga olib borishni,
boshqalar bilan to‘g‘ri munosabatda bo‘lishni, jamiyatda tinchlik va hamkorlikni
ta'minlashni maqsad qiladi.
Pedagogik g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarga nafaqat
bilim berish, balki ularni ijtimoiy va axloqiy jihatdan ham shakllantirish mumkin.
Qur'oni Karimda belgilangan sabr-toqat, rahm-shafqat, tenglik, adolat va
boshqalarga yordam berish kabi qadriyatlarni hayotga tatbiq etish, jamiyatda ijobiy
o‘zgarishlarni amalga oshirishga yordam beradi. Shuningdek, Qur'oni Karimda
jamiyatdagi har bir shaxsning o‘z huquq va burchlarini bilishi, boshqalar bilan
yaxshi munosabatda bo‘lishi va adolatni ta'minlash zarurligi ta'kidlanadi.
Ta'lim jarayonida Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalarni amalga
oshirish, o‘quvchilarga nafaqat bilimlarni, balki axloqiy qadriyatlarni ham
31

 Qur'on va ma'naviyat: Qur'oni Karim, insonni ma'naviy jihatdan
rivojlantiradi. O‘quvchilar va yoshlar Qur'on oyatlari va hadislari orqali
hayotiy maqsadlarini belgilaydi.
 Ijobiy o'zgarishlar : Qur’onning mazmuni, yoshlarni ijobiy o'zgarishlarga,
o'z shaxsiyatlarini rivojlantirishga va jamiyatga foydali insonlar bo‘lishga
undaydi.
4. Ijtimoiy mas'uliyat
 Qur'on va jamiyat :Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karim, jamoat, oila va
jamiyat oldidagi mas'uliyatni tushuntiradi. "Bir-biringizga yaxshilik qiling"
(Qur’on, 5:32) kabi oyatlar, o'quvchilarga jamoatchilikda faol ishtirok etish
zarurligini bildiradi.
 Yaxshi fuqarolar tarbiyasi : Yoshlarni ijtimoiy adolat, yordam va xayr-
ehson berishga o'rgatadi. Ular jamiyatda o'z rolini anglab, mas'uliyatli fuqarolar
bo‘lishlari uchun tayyorlaydi.
5. Fikr va muloqotni rivojlantirish.
 Qur'on va fikrlash :
Qur'onda o‘quvchilarni fikrlash va muhokama qilishga undaydigan o‘yinlar,
hikmatlar va misollar mavjud. "O'ylab ko'ring" (Qur’on, 2:164) degan takliflar,
yoshlarni savol berish va tajriba qilishga rag‘batlantiradi.
 Insoniy munosabatlar : Ular fikrlash orqali turli qarashlar, g‘oyalar va
masalalarni muhokama qilishda o'zgalar bilan muloqot qilish ko'nikmalarini
rivojlantiradi.
Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni tarbiyaviy, axloqiy, ma'naviy
va ijtimoiy jihatlarda ko‘rsatiladi. Qur’on, nafaqat bilim va ma’rifat manbai, balki
yoshlarda jamiyatda faol ishtirok etish va o‘ziga xos axloqiy qiymatlarni
rivojlantirishda xizmat qiladi.
Yoshlarni Qur'on asosida tarbiya qilish orqali ularning kelajakda ijobiy
o'zgarishlar, bilim va axloqiy qadriyatlar bilan to'ldirilgan jamiyatga hissa qo'shishi
mumkin. Bu jarayon, nafaqat shaxsiy, balki jamoat hayotida ham samarali bo’ladi.
6. Qur'on va sifatli ta'lim.
33

rivojlanishini ta'minlash kerak. Zamonaviy jamiyatda ta'limning asosiy maqsadi
insonni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, axloqiy fazilatlarni rivojlantirish, jamiyatda adolat
va tinchlikni o‘rnatishdir.
Qur'oni Karim ta'lim va tarbiya jarayonining asosiy tamoyillarini belgilab
beradi. U nafaqat bilimlarni o‘rgatadi, balki insonlarning ma'naviy, axloqiy va
ijtimoiy rivojlanishini ham ta'minlaydi. Ta'lim va tarbiya jarayonlarining bir-birini
to‘ldiruvchi, insonni butunlay rivojlantiruvchi jarayonlar ekanligi Qur'oni Karimda
ta'kidlangan. Bu tamoyillar nafaqat diniy hayot, balki zamonaviy ijtimoiy hayotda
ham qo‘llanilishi kerak.
Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiyaga oid ko'plab qimmatli maslahatlar
mavjud bo‘lib, ular nafaqat diniy, balki ma'naviy, axloqiy va ijtimoiy jihatlarni
ham o‘z ichiga oladi. Qur'onda ta'limni faqat o‘qish va yozish emas, balki butun
dunyo va insoniyatni tushunish va unga xizmat qilish deb qaraladi. Bu jarayon,
nafaqat bilim olish, balki ilmni boshqalarga o‘rgatish, ular bilan baham ko‘rish va
jamiyatda yaxshi axloqni yoyish orqali amalga oshiriladi.
8. Ta'lim va axloqiy tarbiya o‘rtasidagi bog‘liqlik. Qur'oni Karimda
ta'limning ahamiyati ko‘rsatilganida, axloqiy tarbiyaning ham mustahkamlanishi
zarur ekani ta'kidlanadi. Inson o‘rgangan bilimlarni, nafaqat o‘zi uchun, balki
jamiyat uchun ham foydali qilib ishlatishi kerak. Shu bois Qur'onda o‘qish, ilm
olish va o‘rgatish jarayonlari bilan birga, insonni axloqiy jihatdan ham tarbiyalash
zarurligi ko‘rsatilgan. Qur'oni Karimda bu borada bir qancha oyatlar mavjud
bo‘lib, ular axloqiy fazilatlarning rivojlanishi va ilmlarning to‘g‘ri yo‘nalishda
qo‘llanilishini ta'minlashga chaqiradi.
Masalan, Qur'onda "Sizni Allohga hidoyat qilib, uni yuksaltirishni bilgan
insonlarni o‘rgatish kerak" (An-Nisa surasi, 4:113) deb yozilgan. Bu oyat ilm
olishning faqat tashqi, dunyoviy emas, balki ma'naviy ahamiyatga ham ega
ekanligini ko‘rsatadi. Axloqiy tarbiya va ilm, bir-birini mustahkamlovchi,
to‘ldiruvchi jarayonlar sifatida tasvirlanadi.
9. Qur'oni Karimdagi ta'lim-tarbiya tamoyillari va zamonaviy ta'lim
tizimi. Zamonaviy ta'lim tizimi, Qur'oni Karimda ko‘rsatilgan tamoyillarni o‘zida
15

Qur'oni Karim ijtimoiy hamkorlikka katta e'tibor beradi, chunki u jamiyatdagi
barqarorlik, tinchlik va adolatni ta'minlashda ahamiyatli asos hisoblanadi.
Qur'onda, insonlar o‘rtasidagi hamkorlik va birdamlik, bir-birini tushunish va
qo‘llab-quvvatlash zarurligi doimo ta'kidlanadi. Ijtimoiy hamkorlik, ayniqsa,
jamoaviy ishlar, birgalikda maqsadlarga erishish va boshqalar bilan to‘g‘ri
munosabatda bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Qur'oni Karimda ijtimoiy hamkorlik
tamoyillari bir nechta muhim jihatlarda ifodalangan:
1. Birlik va birdamlik (Ittifoq). Qur'oni Karimda, bir-birini tushunish,
birgalikda ishlash va jamoa bo‘lib faoliyat yuritishning muhimligi haqida ko‘p
oyatlar mavjud. Alloh barcha musulmonlarni bir-biriga yordam berishga, bir-
birining maqsadlariga erishish uchun birlashishga chaqiradi. Qur'onda, "Sizlarni
bir-biriga yordam berishga, to‘g‘ri yolda ishlashga chaqiraman" (Al-Ma'ida, 5:2)
degan oyat mavjud. Bu birlashish, hamkorlik va birdamlikni ta'minlash, jamiyatda
kuchli ijtimoiy tarmoqni yaratish uchun zarur.
2. Hukm chiqarishda adolatni ta'minlash. Qur'oni Karimda adolatning
o‘rni alohida ta'kidlanadi. Ijtimoiy hamkorlikda adolatni ta'minlash orqali
jamiyatda tinchlik, barqarorlik va muvozanat saqlanadi. Qur'onda, "Adolatli
bo‘ling, albatta, Alloh sizlarga rahm-shafqatini ko‘rsatadi" (An-Nisa, 4:58) degan
oyat mavjud. Bu, ijtimoiy hamkorlikda har bir shaxsning huquqlari va
manfaatlarini teng tutish, adolatli va haqqoniy qarorlar qabul qilishni talab qiladi.
3. Rahm-shafqat va bir-birini qo‘llab-quvvatlash. Qur'oni Karimda
rahm-shafqat, o‘zaro yordam va bir-birini qo‘llab-quvvatlashning ahamiyati
ta'kidlanadi. Ijtimoiy hamkorlikda rahm-shafqat ko‘rsatish, insonlarning
ehtiyojlarini tushunish va bir-birini qo‘llab-quvvatlash muhimdir. Qur'onda,
"Sizlardan biror kishi boshqa biror kishiga yaxshilik qilsa, unda Allohning rahmati
katta" (Al-Ahzab, 33:70) degan oyat mavjud. Bu g‘oya jamiyatda rahm-shafqatni,
o‘zaro yordamni va murosani rivojlantirishga xizmat qiladi.
4. Tenglik va haqqoniylik. Qur'oni Karimda barcha insonlar o‘rtasidagi
tenglik va haqqoniylik prinsipiga katta e'tibor berilgan. Ijtimoiy hamkorlikda har
bir shaxs teng huquqlarga ega bo‘lishi, o‘zini erkin va hurmatli his qilishiga
37

Mavzu: Islom dinining muqaddas kitobi “Qur'oni karimda” ijtimoiy
pedagogik g'oyalar
MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………………….………… 3
I BOB. QUR'ONI KARIMDA IJTIMOIY-PEDAGOGIK G‘OYALAR
1.1. Qur'oni Karimning inson hayotidagi o‘rni va ahamiyati..…………..………6
1.2. Ta'lim-tarbiyaga oid asosiy qarashlar..…………………………………….13
1.3. Oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar …………………. 21
II BOB. QUR'ONI KARIM G‘OYALARINING ZAMONAVIY
PEDAGOGIK JARAYONDAGI AHAMIYATI
2.1. Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash….………... 27
2.2. Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni.………………………….32
2.3. Qur'oni Karim va ijtimoiy hamkorlik tamoyillari………………………….37
Xulosa… ………………………………………………………………………..43
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………….……..47
1

 Jamiyat uchun xizmat : O'quvchilarni ko'ngilli ishlar va ijtimoiy xizmat
ko'rsatishga jalb etish, ularning jamiyatdagi mas'uliyatlarini yanada oshiradi. Bu
jarayon Asperger o‘rganishdan boshlab, yordam berish va qo‘llab-quvvatlashga
qaratilgan loyihalari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
9. Raqobat va muvaffaqiyatga tayyorgarlik.
 Qur'onda muvaffaqiyat: Yoshlar raqobat va muvaffaqiyatni o‘rganish
uchun ko‘plab qo‘llanmalar topishadi. Qur’onda "Sizning qiyinchiliklaringiz bilan
qiyinchiliklar bartaraf etilmaydi" (Qur’on, 94:5) deyilgan. Ushbu dalil,
muvaffaqiyatga erishish uchun kuchli ko‘rsatmalarga ega bo‘lishi zarurdigini
anglatadi.
 O'z-o'zini baholash : O'quvchilar uchun o'zlarini baholash va samarali
maqsadlar qo'yish, shuningdek, muvaffaqiyatsizliklaridan saboq olish imkoniyatini
yaratish. Bu jarayon ularni qiyinchiliklarga doimiy ravishda tayyorlaydi.
10. Oila va Qur’on tarbiyasi.
 Oilaning roli: Qur’onda oilaning tarbiyadagi o‘rni, birinchi navbatda ota-
onalarning vazifalariga kengaytiriladi. Ular, o'z farzandlariga Qur'oni Karimni
o‘rganish, axloqiy qadriyatlarni berish va ijtimoiy jihatdan mas'uliyatli fuqarolar
bo'lishlari kerak.
 Ota-onalar bilan hamkorlik : Ota-onalar uchun seminarlar va ta'limiy
dasturlarni tashkil etish, ularga Qur'on asosidagi tarbiya va o'z farzandlari bilan
muloqot qilish qoidalarini berish.
 Oila ichidagi muhit : Oila ichida Qur'onni yuklab olish, doimiy o'qish va
tahlil qilishni rag'batlantirish, bolalarga ruhiy va ma'naviy sifatlarni tarbiyalashda
yordam beradi.
Qur'oni Karim, yosh avlod tarbiyasi jarayonida ilm, axloq, ma'naviyat va
ijtimoiy mas'uliyatni rivojlantiruvchi asosiy manba hisoblanadi. Ularning hayotida
ijobiy o'zgarishlar yaratish, jamiyatga xizmat qilish, o'zaro hamjihatlikni ta'minlash
va o'z shaxsiyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
35

xulqdan bo‘lish»ning zarurligi, oiladagi muhitni qanday qilib sog‘lom, baxtli
va to‘g‘ri qilish haqida ko‘plab oyatlar mavjud.
9. Oila va jamiyatning o‘zaro munosabatlari. Qur'oni Karimda oila va
jamiyat o‘rtasidagi aloqalar ham ko‘rsatilgan. Oila nafaqat ichki munosabatlar,
balki jamiyatning barqarorligi uchun ham javobgarlikka ega. Agar oila ichida
hurmat, adolat, rahm-shafqat va o‘zaro yordam bo‘lsa, jamiyatda ham shu
tamoyillar amal qiladi. Qur'onda oila a'zolarining o‘zaro aloqalari, bir-birini
qo‘llab-quvvatlashlari va jamiyatda adolatni ta'minlashlari zarurligi ko‘rsatiladi.
Jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlik: Oila ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash
uchun muhim. Oilada tenglik, adolat va xushmuomala munosabatlar jamiyatda
ijtimoiy hamjihatlikni shakllantiradi. Qur'onda "Ey odamlar! Biz sizlarni bir erkak
va bir ayoldan yaratdik" (Hujurat, 49:13) degan oyat orqali, oila o‘rtasidagi tenglik
va hurmatni ta'kidlaydi.
10. Qur’ondagi ko‘rsatmalarning zamonaviy ahamiyati. Qur'oni
Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar bugungi zamonda
ham o‘z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Zamonaviy jamiyatda oilaviy tarbiya,
farzandlarni yaxshi yo‘lga solish va oilaviy hurmatni saqlashda Qur'onda berilgan
maslahatlar muhim rol o‘ynaydi.
 Yoshlar tarbiyasi: Qur'onda yoshlarning tarbiyasi haqida keng o‘rin
berilgan. Bugungi kunda yoshlarni to‘g‘ri yo‘lga solish, ularga o‘rnak
bo‘lish va axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish muhim.
 Ota-onaning jamiyatdagi roli: Ota-onalar jamiyatda o‘zaro hurmat va
adolatni o‘rnatishda muhim rol o‘ynaydi. Ular nafaqat oilada, balki
jamiyatda ham axloqiy qadriyatlarni targ‘ib qilishda faol ishtirok etishlari
kerak.
Qur'oni Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar
nafaqat o‘z vaqtida, balki bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
Oilaning barqarorligi, o‘zaro hurmat va yaxshi munosabatlar jamiyatdagi ijtimoiy
barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. Ota-ona va farzandlar o‘rtasidagi
hurmat, sevgining, diniy va axloqiy qadriyatlarning shakllanishi zamonaviy
25

ta'lim nafaqat bilim olish, balki insonni to‘g‘ri tarbiyalash, uning axloqiy
fazilatlarini shakllantirish, ijtimoiy mas'uliyatni anglash va jamiyatga foyda
keltirishga qaratilgan. Bu tamoyillar zamonaviy ta'lim tizimida ham qo‘llanilishi va
jamiyatda tinchlik, adolat va barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi.
Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiyaning ahamiyati beqiyosdir. U nafaqat
insonning dunyoviy ilm olishiga, balki uning ma'naviy va axloqiy rivojlanishiga
ham katta e'tibor qaratadi. Qur'onda ta'limning asosiy maqsadi insonni haqqoniy
hayotga tayyorlash, unga axloqiy me'yorlar, ma'naviy qadriyatlar va ijtimoiy
mas'uliyatni o‘rgatishdir. Ta'lim jarayonida ilm olish, sabr-toqat, mehnatsevarlik,
va rahm-shafqat kabi fazilatlar alohida o‘rin tutadi.
Shuningdek, Qur'oni Karimda ilmni tarqatish, boshqalarga o‘rgatish va
ilm olish jarayonida doimo Allohga sodiq qolish kabi asosiy tamoyillar
ko‘rsatilgan. Insonni axloqiy jihatdan shakllantirish, uning ma'naviy dunyosini
yuksaltirish ham Qur'onda alohida urg‘u berilgan. Bu tamoyillar, zamonaviy ta'lim
tizimida ham o‘z aksini topishi va amaliyotga tatbiq qilinishi kerak.
Qur'oni Karimda ta'lim, nafaqat shaxsiy yuksalish, balki butun jamiyatning
farovonligi uchun ham zarurdir. Ilm olish va uni jamiyatga xizmat qilishda qo‘llash
hamda tarbiyaning ijtimoiy ahamiyati o‘zgarmas asosiy prinsip sifatida qoladi.
Jamiyatda ijtimoiy hamkorlik va adolatni ta'minlash uchun Qur'oni Karimda
ko‘rsatilgan ta'lim va tarbiya prinsiplarini hayotga tatbiq qilish zarur.
Shu tariqa, Qur'oni Karim nafaqat diniy yo‘riqnoma, balki ilm-fan va
ma'naviyatni birlashtirgan, insoniyatni yuksaltirishga yo‘naltirilgan mukammal bir
manba sifatida, zamonaviy ta'lim tizimida qo‘llanilishi kerak bo‘lgan qimmatli
tamoyillarni o‘z ichiga oladi.
1.3. Oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalar
Qur'oni Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiya masalalariga katta
ahamiyat berilgan. Oila – inson hayotida eng muhim ijtimoiy birlik bo‘lib, uning
mustahkamligi, baxtli va farovon bo‘lishi jamiyatning rivojlanishiga bevosita ta'sir
ko‘rsatadi. Qur'oni Karimda oila – bu nafaqat er-xotin o‘rtasidagi munosabatlar,
balki ota-ona va farzandlar o‘rtasidagi munosabatlarni ham o‘z ichiga oladi. Oila,
20

O‘zlaringizni va oilalaringizni do‘zaxdan saqlang” (Tahrim, 66:6) degan oyat, ota-
onaning farzandlariga qarshi mas'uliyatini ta'kidlaydi. Bu g‘oyani amaliyotda
qo‘llash orqali o‘quvchilarga mas'uliyatli bo‘lishni o‘rgatish, ularni o‘z xatti-
harakatlari uchun javobgar bo‘lishga yo‘naltirish mumkin.
4. Oila ichidagi tarbiya. Qur'onda oila tarbiyasi haqida ko‘plab
maslahatlar berilgan. Oila – bu tarbiyaning boshlang‘ich manbai bo‘lib, farzandlar
oiladan ko‘rgan xulqlaridan o‘rnak olishadi. Oila a'zolarining o‘zaro
munosabatlari, ya'ni mehr-oqibat, hurmat, o‘zaro qo‘llab-quvvatlash Qur'oni
Karimda ta'kidlangan asosiy pedagogik g‘oyalardandir. Ota-onalar o‘z
farzandlarini yaxshi tarbiyalash orqali, ularga qanday yaxshilikni amalga oshirishni
ko‘rsatadilar. Qur'onda, “Farzandlaringizni yaxshi tarbiyalash, ularga to‘g‘ri yo‘lni
ko‘rsatish sizning mas'uliyatingizdir” degan ta'limot mavjud.
5. O‘rnak bo‘lish. O‘quvchilar uchun eng yaxshi pedagogik usul – bu
o‘rnak bo‘lishdir. Qur'oni Karimda eng yaxshi rahbar sifatida Payg‘ambarimiz
Muhammad (s.a.v.)ni keltiradi: “Albatta, sizlarga Rasululloh (s.a.v.) yaxshi
o‘rnakdir” (Ahzab, 33:21). Bu g‘oyani amaliyotda qo‘llash orqali o‘qituvchilar
o‘zlarini o‘quvchilarga o‘rnak bo‘lishda faoliyat yuritishlari kerak.
O‘qituvchilarning xulqi, ishga yondashuvi, o‘zini tutish tarbiyaning eng muhim
omillaridan biridir.
6. Yaxshi niyat va sabrni rivojlantirish. Qur'oni Karimda sabr va yaxshi
niyatni rivojlantirishga katta ahamiyat berilgan. O‘quvchilarga sabr va matonatni
o‘rgatish, ular uchun halol yo‘lni tanlash va doimo yaxshi niyat bilan harakat qilish
muhim. Qur'onda, "Sabr qilish, insonning iymonini mustahkamlashning kalitidir"
(Baqara, 2:153) degan oyat mavjud. Amaliyotda bu g‘oyalarni qo‘llash orqali
o‘quvchilarda sabrni va iymonni mustahkamlash mumkin.
7. Ijtimoiy va axloqiy mas'uliyatni rivojlantirish. Qur'oni Karimda
ijtimoiy adolat va axloqiy mas'uliyatni rivojlantirishga urg‘u berilgan.
O‘quvchilarga jamiyatda o‘z o‘rnini bilish, boshqalarga yordam berish va ijtimoiy
mas'uliyatni his qilishni o‘rgatish lozim. Qur'onda, "Sizlarni bir-biringizni
tushunishga, yordam berishga chaqiraman" (Al-Ma’idah, 5:2) degan oyat,
28

uchun asosiy makon hisoblanadi. Qur'oni Karimda, oila a'zolarining bir-biriga
yordam berishlari, bir-birini sevishlari va hurmat qilishlari lozimligi ta'kidlanadi.
6. Oila a'zolarining tarbiyasida Qur'oni Karimning ahamiyati.
Qur'oni Karimda oilaviy tarbiya, insonning axloqiy, ma'naviy va ijtimoiy
rivojlanishining asosi sifatida qabul qilinadi. Oilada Allohga bo‘lgan muhabbat,
adolat, sabr, rahm-shafqat va boshqalar kabi yuqori axloqiy qadriyatlarni
tarbiyalash zarur. Oilaning barcha a'zolari – ota-ona, er-xotin va farzandlar
o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, sevgini va tinchlikni saqlash, jamiyatda yaxshi ta'lim va
axloqni rivojlantirishga hissa qo‘shadi.
Oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi Qur'ondagi ko‘rsatmalar nafaqat
individual insonning, balki butun jamiyatning axloqiy va ma'naviy yuksalishini
ta'minlashga qaratilgan. Oila, insonning dunyoqarashini shakllantiradigan, uning
axloqiy qadriyatlarini o‘rgatadigan va uni jamiyatga foydali shaxs sifatida
tarbiyalovchi muhim makon sifatida ko‘riladi. Qur'oni Karimda oilaning ijtimoiy,
ma'naviy va axloqiy mas'uliyati haqida ta'kidlangan ko‘rsatmalar zamonaviy
jamiyatda ham dolzarbdir. Oiladagi yaxshilik va muvozanat jamiyatning ijtimoiy
barqarorligini ta'minlashga xizmat qiladi.
Qur'oni Karimning oilaviy munosabatlar va tarbiya haqidagi ko‘rsatmalari
insoniyatga nafaqat diniy, balki axloqiy va ma'naviy yuksalish yo‘lini ham
ko‘rsatadi. Oila ijtimoiy tizimda asosiy blok sifatida ko‘rilgan va unga asoslangan
tarbiya farzandlar va jamiyat uchun katta ahamiyatga ega. Qur'ondagi
ko‘rsatmalarga asoslanib, oilaviy munosabatlar va tarbiyaning keng spektrini tahlil
qilish mumkin.
7. Farzandlar uchun tarbiyaviy ko‘rsatmalar. Qur'oni Karimda
farzandlarni tarbiyalash, ularga yaxshilikni, poklikni, ma'naviy va axloqiy
yuksalishni o‘rgatish bo‘yicha aniq ko‘rsatmalar mavjud. Farzandlarni yaxshi
tarbiyalash – bu nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning mas'uliyatidir.
Qur'onda farzandlarning ruhiy va axloqiy rivojlanishi uchun turli maslahatlar va
yo‘riqnomalar berilgan.
23

adolatni ta'minlash" (Al-Baqara, 2:282) degan oyat, ijtimoiy hamkorlikda adolatni
ta'minlashni va tinchlikni o‘rnatishni o‘rgatadi.
10. Boshqalarga yordam berish va ijtimoiy javobgarlik. Qur'oni
Karimda boshqalarga yordam berish va ijtimoiy mas'uliyatni o‘z zimmalariga
olishning o‘rni alohida ta'kidlanadi. Ijtimoiy hamkorlik, odamlarning bir-birini
qo‘llab-quvvatlashi, jamiyatdagi kamomadlarni bartaraf etish va ehtiyojmandlarga
yordam ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi. Qur'onda, "O‘zingizni asrash va boshqalar
uchun yordam berish uchun eng yaxshi amallarni qilish" (Al-Imron, 3:92) degan
oyat mavjud. Bu tamoyil ijtimoiy mas'uliyatni oshirish va jamiyatdagi yordamchi
tizimlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Shuningdek, Qur'oni Karimda, biror kishining yordamga muhtoj bo‘lishi,
uni yordamga chaqirish va ko‘maklashishning ahamiyati qayd etilgan. Ijtimoiy
hamkorlikda, har bir shaxsning yordamiga muhtoj bo‘lganlar uchun mas'uliyatli
bo‘lishi, jamiyatdagi ijtimoiy muvozanatni saqlashda muhim omil hisoblanadi.
11. Boshqaruv va rahbarlik: ijtimoiy hamkorlikni rivojlantirish.
Q ur'oni Karimda boshqaruv va rahbarlik haqida ham ko‘plab oyatlar mavjud
bo‘lib, ular ijtimoiy hamkorlikni mustahkamlashda va jamiyatdagi barqarorlikni
ta'minlashda muhimdir. Qur'oni Karim rahbarlarga o‘z xalqiga xizmat qilishni,
ularga adolatli qarorlar qabul qilishni va ularning ehtiyojlarini inobatga olishni
buyuradi. "Alloh ta'ala sizlardan rahbarlik vazifasini o‘z zimmasiga olganlarga va
xalqqa yaxshi rahbar bo‘lishni talab etadi" (Al-Baqara, 2:30). Bu g‘oya
jamiyatdagi rahbarlarning mas'uliyatini va ijtimoiy hamkorlikda ular o‘rni qanday
muhimligini ko‘rsatadi.
Qur'oni Karimning ijtimoiy hamkorlik tamoyillari, jamiyatdagi barqarorlik
va tinchlikni ta'minlashda, insonlarning bir-biriga yordam berishida va o‘zaro
hurmatni shakllantirishda juda muhimdir.
Qur'onda bir-birini qo‘llab-quvvatlash, adolatni ta'minlash, rahm-shafqatni
ko‘rsatish va sabr-toqatni saqlash kabi qadriyatlar o‘z o‘rnini topadi. Ijtimoiy
hayotda bu tamoyillarni amalga oshirish, jamiyatni rivojlantirish, ijtimoiy
barqarorlikni saqlash va tinchlikni mustahkamlash uchun zaruriy shart hisoblanadi.
40

11. Ta'lim-tarbiya jarayonida o‘qituvchining roli. Qur'oni Karimda
ta'lim-tarbiya jarayonining samarali bo‘lishi uchun o‘qituvchining roli juda
muhimdir. O‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyachi sifatida ham faoliyat
yuritishi kerak. Qur'onda o‘qituvchi uchun yaxshi fazilatlar va ma'naviy sifatlar
ta'kidlanadi. O‘qituvchining ahloqiy to‘g‘riligi, sabr-toqat, mehr-muhabbat va
rahm-shafqat bilan ish tutishi ta'lim jarayonining muvaffaqiyatli o‘tishiga yordam
beradi.
Qur'oni Karimda o‘qituvchilarga bo‘lgan hurmat va ehtiromni
ta'kidlaydigan ko‘plab oyatlar mavjud. "O‘qituvchilarni hurmat qilganda,
o‘zingizni hurmat qilasiz" (Baqara surasi, 2:282) bu oyat o‘qituvchilarning
jamiyatdagi ahamiyatini, ularga bo‘lgan hurmatning o‘qituvchining ta'lim berish
jarayonidagi muhimligini ko‘rsatadi.
Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiya haqidagi asosiy qarashlar insonning
axloqiy, ma'naviy, ilmiy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlashga yo‘naltirilgan.
Ta'lim faqat bilim olishdan iborat emas, balki bu jarayon insonni jamiyatga
foydali, axloqiy va ma'naviy jihatdan to‘g‘ri shakllantirishga xizmat qiladi. Qur'oni
Karimda ta'limni faqat tashqi bilim olish emas, balki ichki dunyoni tarbiyalash,
yuksaltirish va Allohga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash jarayoni sifatida qarash
zarur. Bu tamoyillar zamonaviy ta'lim tizimida ham qo‘llanilishi, jamiyatda jtimoiy
barqarorlikni ta'minlashda, axloqiy fazilatlarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Qur'oni Karimda ta'limning nafaqat axloqiy, balki ma'naviy rivojlanish
uchun ham muhimligi ta'kidlanadi. Ta'lim jarayonida eng muhimi, insonning ruhiy
va ma'naviy tomonlarini rivojlantirishdir. Shuning uchun Qur'onda bilim olish
jarayoni nafaqat dunyoviy fanlar, balki ma'naviyatni, axloqni va ijtimoiy
javobgarlikni ham o‘rgatish kerakligi yozilgan. Bu ta'limni mukammal qilishda va
jamiyatni yaxshilashda birinchi qadam hisoblanadi.
12. Qur’oni Karimda insonning axloqiy rivojlanishi. Qur'oni Karimda
ta'lim jarayonini ijtimoiy jihatdan samarali qilishda axloqiy tamoyillar alohida
o‘rin tutadi. Qur'oni Karimda insonni axloqiy jihatdan to‘g‘ri tarbiyalash uchun,
uning qalbini poklash va Allohga bo‘lgan sadoqatini mustahkamlashga urg‘u
17

Shuningdek, ijtimoiy hamkorlikda har bir insonning o‘rni, huquq va majburiyatlari
teng bo‘lishi kerak, bu esa jamiyatni yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
Qur'oni Karim va ijtimoiy hamkorlik tamoyillari haqida davom ettiradigan
bo‘lsak, ijtimoiy hamkorlikning yanada chuqurroq tushunchalari va amaliy
qo‘llanishlari mavjud. Qur'oni Karimda ijtimoiy hayotda to‘g‘ri yo‘lni tanlash, bir-
biriga yordam berish, adolatni ta'minlash, rahm-shafqatni ko‘rsatish va
hamjihatlikni saqlashga katta ahamiyat berilgan. Bu tamoyillarni hayotga tatbiq
etish orqali jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tizimlar mustahkamlanadi.
8. Sabr va toqat: ijtimoiy barqarorlikning asosiy omili. Qur'oni Karimda
sabr va toqat tamoyillari ijtimoiy hayotda barqarorlikni saqlash uchun zaruriy shart
sifatida ta'kidlanadi. Sabr, ayniqsa, qiyinchiliklar va sinovlar davrida hamjihatlikni
ta'minlashda muhim o‘rin tutadi. Qur'onda sabrni, ijtimoiy hayotda murosaga
erishish, bir-birini tushunish va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda asosiy omil sifatida
ko‘rsatadi. "Sabr bilan muomala qiling va Allohning yordamiga ishonch hosil
qiling" (Al-Baqara, 2:153) degan oyat, insonlarga bir-biriga yordam berish va
ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda sabrning ahamiyatini ko‘rsatadi.
Sabr va toqat tamoyillarini qo‘llash orqali jamiyatda ijtimoiy tinchlikka
erishish mumkin. Ijtimoiy hamkorlikda sabrli bo‘lish, boshqalar bilan birga ishlash
va noxush vaziyatlarga ham yechim topish, jamiyatni o‘zaro qo‘llab-quvvatlash va
yordam berishga undaydi.
9. Tinchlik va murosani ta'minlash. Qur'oni Karimda tinchlik va
murosaga chaqiruvlar ham mavjud. Ijtimoiy hayotda tinchlikni saqlash va
ziddiyatlardan qochish, o‘zaro hurmat va qadrlashga asoslangan munosabatlarni
yaratish muhim ahamiyatga ega. Qur'oni Karimda "Tinchlikka chaqirganlarga
tinchlikni taqdim etamiz" (An-Nisa, 4:94) degan oyat bor, bu ijtimoiy hamkorlikda
tinchlikni, o‘zaro hurmatni, va murosani ta'minlashga xizmat qiladi. Ijtimoiy
muhitda tinchlikni saqlash uchun, odamlar o‘rtasida ziddiyatlar va mojarolarni
bartaraf etish, o‘zaro kelishuvlar va murosa yullarini izlash zarur.
Shuningdek, Qur'oni Karimda adolatli va to‘g‘ri hukm qilishga,
ziddiyatlarni hal qilishda tenglikni saqlashga chaqiradi. "Zulm qilmaslik va faqat
39

Bugungi kunda ta'lim jarayonlarida zamonaviy usullar va qadriyatlar bilan
bir qatorda, Qur'oni Karimda bayon etilgan pedagogik g‘oyalardan foydalanish
dolzarb masalaga aylanib bormoqda. Chunki Qur'onda insonning ruhiy va jismoniy
rivojlanishiga qaratilgan asosiy ko‘rsatmalar berilgan. U o‘quvchi va o‘qituvchi,
ota-ona va farzand, jamiyat va shaxs o‘rtasidagi munosabatlarning muvozanatini
ta'minlashga qaratilgan.
Mazkur tadqiqotning ahamiyati shundaki, u Qur'oni Karimning inson
hayotidagi, ayniqsa ta'lim-tarbiyadagi o‘rnini o‘rganish va uning g‘oyalarini
zamonaviy pedagogik jarayonlarga tatbiq etish imkoniyatlarini aniqlashga
bag‘ishlangan. Shu bilan birga, Qur'onning yosh avlod tarbiyasidagi o‘rni, oilaviy
munosabatlardagi ahamiyati va jamiyatda sog‘lom ijtimoiy muhitni yaratishdagi
tamoyillari tadqiq qilinadi.
Tadqiqotning asosiy maqsadi Qur'oni Karimdagi ijtimoiy-pedagogik
g‘oyalarning mohiyatini ochib berish, ularni ta'lim tizimida qo‘llashning
samaradorligini ko‘rsatish va ushbu g‘oyalarni jamiyat hayotiga integratsiya qilish
yo‘llarini belgilashdir. Bu orqali ta'lim jarayonini faqat ilmiy emas, balki ma'naviy
va axloqiy asosda tashkil etishga yo‘naltirilgan amaliy tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Tadqiqotning dolzarbligi. Hozirgi globalizatsiya davrida inson ma'naviy
qadriyatlarini boyitish va ularning ijtimoiy hayotga integratsiya qilish zarurati
tobora ortib bormoqda. Yosh avlodning faqat ilm-fan bilan emas, balki axloqiy va
ma'naviy jihatdan ham yetuk bo‘lib yetishishi zamonaviy jamiyat oldidagi dolzarb
vazifalardan biridir. Qur'oni Karimda bayon etilgan ta'lim-tarbiya tamoyillari ana
shu ehtiyojni qondirishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.
Mazkur ishda Qur'oni Karimning inson hayotidagi pedagogik va ijtimoiy
rolini tahlil qilish orqali hozirgi ta'lim tizimining axloqiy va ma'naviy jihatlarini
boyitish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bu esa nafaqat ta'lim jarayonining
sifatini oshirishga, balki jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga xizmat
qiladi.
Shunday qilib, mazkur tadqiqotning natijalari Qur'oni Karim g‘oyalarining
zamonaviy pedagogik jarayonlardagi ahamiyatini ochib berishga, yosh avlod
4

Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalari inson hayotining turli jabhalarida,
ayniqsa, tarbiya, ta'lim va ijtimoiy munosabatlarda muhim o‘rin tutadi. Bu g‘oyalar
nafaqat diniy, balki axloqiy, madaniy, va ijtimoiy qadriyatlarni ham o‘z ichiga
oladi. Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash orqali tarbiya
jarayonini samarali va har tomonlama rivojlantirish mumkin. Ushbu g‘oyalarni
amaliyotda tatbiq qilish orqali o‘quvchilarni yaxshilikka undash, iymon va axloqiy
yuksalishga yo‘naltirish mumkin. Quyidagi jihatlar Qur'oni Karimdagi pedagogik
g‘oyalarni amaliyotda qanday qo‘llash mumkinligini ko‘rsatadi.
1. Ta'lim va ilm olishning ahamiyati. Qur'oni Karimda ta'lim va ilm
olishning ahamiyati bir necha bor ta'kidlangan. Ilm olishni Allohning buyruqlari
sifatida ko‘rgan Qur'on, musulmonlarni bilimga ega bo‘lishga chaqiradi. “Bilim
so‘rab o‘rganish har bir musulmonga farz” degan hadisda ham ilmning zarurligi
ko‘rsatilgan. Qur'ondagi bilimga bo‘lgan katta hurmatni amaliyotda qo‘llash orqali,
ta'lim muassasalarida ilmiy faoliyatni yuqori darajada rag‘batlantirish mumkin.
Shu bilan birga, o‘quvchilarga bilim olishni faqat akademik bilimlar bilan
cheklamagan holda, axloqiy va ma'naviy tarbiya bilan birgalikda rivojlantirish
muhim.
2. Yaxshi xulq va axloqni shakllantirish. Qur'oni Karimda axloqiy
tarbiya alohida o‘rin tutadi. O‘quvchilarni yaxshi xulqqa o‘rgatish, ular bilan mehr-
muhabbat va rahm-shafqat ko‘rsatish Qur'ondagi asosiy pedagogik g‘oyalardan
biridir. Misol uchun, “Va sizlarga nimadir yaxshi kelsa, bu Allohning rahmatidir;
agar sizlarga yomonlik kelsa, bu sizlarning o‘zlaringizning xatolaringizdir” (Shura,
42:30). O‘quvchilarni nafaqat ilm olishga, balki yaxshi xulqni ham o‘rganishga
undash zarur. Bu g‘oyalarni amaliyotda qo‘llash orqali ta'lim muassasalarida
o‘quvchilarni faqat ilmli emas, balki ma'naviyatli va axloqli shaxslar sifatida
tarbiyalash mumkin.
3. Farzandlarga mas'uliyatni o‘rgatish. Qur'onda ota-ona va farzandlar
o‘rtasidagi mas'uliyat va munosabatlar juda muhim o‘rin tutadi. Farzandlarga
mas'uliyatni o‘rgatish, ularni o‘z harakatlari uchun javobgar bo‘lishga undash
Qur'oni Karimda ko‘rsatilgan pedagogik g‘oyalardan biridir. “Ey mo‘minlar!
27

Qur'oni Karimning ijtimoiy hamkorlik tamoyillarini hayotga tatbiq etish orqali
nafaqat ma'naviy yuksalishga erishish, balki ijtimoiy tizimni ham mustahkamlash
mumkin.
Qur'oni Karimda ijtimoiy hamkorlik tamoyillari jamiyatni adolat, tinchlik
va barqarorlik asosida qurishda muhim o‘rin tutadi. Qur'on o‘zining ko‘plab
oyatlarida insonlar o‘rtasidagi birdamlik, o‘zaro hurmat, yordam berish va adolatni
ta'minlashning zarurligini ta'kidlaydi. Ijtimoiy hamkorlikda, bir-birini tushunish va
qo‘llab-quvvatlash, jamiyatni rivojlantirish va muvozanatni saqlashga xizmat
qiladi. Qur'oni Karimning asosiy ijtimoiy hamkorlik tamoyillari quyidagilar:
1. Birlik va Birdamlik: Qur'on musulmonlarni bir-biriga yordam berishga,
hamkorlikda ishlashga chaqiradi. Jamiyatda birdamlikni ta'minlash, ijtimoiy
barqarorlikning asosidir.
2. Adolat va Tenglik: Qur'on adolatni ta'minlashni va barcha insonlarga
teng munosabatda bo‘lishni buyuradi. Jamiyatda har bir shaxsning huquqlari va
manfaatlarini teng tutish zarur.
3. Rahm-shafqat va Bir-birini Qo‘llab-quvvatlash: Qur'on rahm-shafqatni,
ehtiyojmandlarga yordam berishni va o‘zaro yordamni rivojlantirishni ta'kidlaydi.
Bu tamoyil ijtimoiy hamkorlikda do‘stlik va muruvvatni saqlashga yordam beradi.
4. Tinchlik va Murosa: Qur'on tinchlikni saqlash va ziddiyatlarni hal
qilishda murosaga erishish zarurligini ta'kidlaydi. Ijtimoiy hamkorlikda tinchlikni
saqlash, jamiyatning barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.
5. Sabr va Toqat: Qur'on sabrni, ayniqsa qiyinchiliklar va sinovlar davrida
muhim deb biladi. Sabr, o‘zaro murosaga erishishda va ijtimoiy muammolarni hal
qilishda zarurdir.
6. Boshqalarga Yordam Berish: Qur'on boshqalarga yordam berish va
ijtimoiy mas'uliyatni o‘z zimmalariga olishni ahamiyatli hisoblaydi. Har bir inson
jamiyatdagi ehtiyojmandlarga yordam berish orqali ijtimoiy barqarorlikni
ta'minlashi kerak.
7. Rahbarlik va Boshqaruv: Qur'on rahbarlarga o‘z xalqlarini adolatli
boshqarishni, ularga xizmat qilishni va yaxshilikni targ‘ib qilishni buyuradi.
41

jamiyatda ijtimoiy hamkorlikni rag‘batlantirishni ko‘rsatadi. Bu g‘oyani
amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarda yordam va bir-biriga hurmatni
rivojlantirish mumkin.
Qur'oni Karimdagi pedagogik g‘oyalar ta'lim va tarbiya jarayonining asosi
bo‘lib, ularni amaliyotda qo‘llash orqali nafaqat ilm olish, balki axloqiy va
ma'naviy yuksalish ham amalga oshiriladi. O‘quvchilarga nafaqat ilm, balki yaxshi
xulq, iymon, sabr va mas'uliyatni o‘rgatish orqali ular jamiyatda muvaffaqiyatli va
ma'naviy rivojlangan shaxslar sifatida yetishadilar. Qur'oni Karimning pedagogik
g‘oyalari nafaqat diniy, balki ijtimoiy va axloqiy tarbiya uchun ham mustahkam
poydevor hisoblanadi.
8. Xushmuomalalik va ehtiyotkorlik. Qur'oni Karimda xushmuomalalik
va ehtiyotkorlikka katta ahamiyat berilgan. O‘quvchilarni xushmuomalalikka
o‘rgatish, ularga boshqalar bilan to‘g‘ri va hurmatli munosabatda bo‘lishni
ko‘rsatish kerak. Qur'onda, "E'tiborli bo‘ling, albatta, sizlar bir-biringizga yaxshilik
qilishda, muomala qilishda bir-biringizni hurmat qiling" (Furqan, 25:63) degan
oyat mavjud. Bu g‘oyani amaliyotda qo‘llash orqali o‘quvchilarga boshqalar bilan
ijobiy munosabatda bo‘lishni, bir-biriga hurmat ko‘rsatishni va boshqalarga
yordam berishni o‘rgatish mumkin.
9. Kuchli iymon va tavakkulni rivojlantirish. Qur'oni Karimda
iymonning kuchli bo‘lishi va tavakkul qilish (Allohga ishonish va unga tayanish)
ta'kidlanadi. O‘quvchilarni qiyinchiliklarga bardosh berishga va har qanday
vaziyatda Allohga ishonishga o‘rgatish zarur. Qur'onda, "Agar sizlar Allohga
iymon keltirsangiz va tavakkul qilsangiz, u holda Alloh sizlarni har qanday
vaziyatda yordam beradi" (Al-Imron, 3:159) degan oyat mavjud. Bu g‘oyani
amaliyotda qo‘llash o‘quvchilarda o‘z kuchiga va Allohga ishonchni
mustahkamlashga yordam beradi.
10. Kollektiv ishlash va hamkorlik. Qur'oni Karimda jamiyatda bir-birini
qo‘llab-quvvatlash, hamkorlik qilish va bir-biriga yordam berishning ahamiyati
ko‘rsatilgan. O‘quvchilarga jamoada ishlash, birgalikda muvaffaqiyatlarga
erishish, va umumiy maqsadlar uchun harakat qilishni o‘rgatish zarur. Qur'onda,
29

Rahbarlarning adolatli qarorlari ijtimoiy hamkorlikni rivojlantirishga yordam
beradi.
Qur'oni Karimda ta'kidlangan bu tamoyillar ijtimoiy hayotda o‘zaro
yordam, adolat, tinchlik va barqarorlikni saqlashga yordam beradi. Ijtimoiy
hamkorlikda bu qadriyatlarni amalga oshirish jamiyatni nafaqat ma'naviy, balki
ijtimoiy jihatdan ham mustahkamlaydi. Qur'onning ijtimoiy hamkorlik
tamoyillarini amaliyotda qo‘llash, insonlarning bir-birini tushunishi, hurmat qilishi
va o‘zaro yordam berishini ta'minlaydi, bu esa jamiyatda tinchlik, adolat va
barqarorlikni yaratadi.
Xulosa
Ushbu kurs ishida Qur'oni Karimda mavjud ijtimoiy-pedagogik g‘oyalar va
ularning zamonaviy ta'lim-tarbiya jarayonida qo‘llanilishi o‘rganildi. Qur'oni
Karim, insoniyat uchun faqat diniy va ma'naviy yo‘lboshchi bo‘lib qolmay, balki
ijtimoiy va pedagogik sohalarda ham o‘zining muhim g‘oyalarini taqdim etadi.
Kitobda ta'lim, tarbiya, oilaviy munosabatlar, ijtimoiy hamkorlik va boshqa
hayotiy masalalar bo‘yicha ko‘rsatmalar mavjud bo‘lib, ular jamiyatda adolat,
tinchlik, birdamlik va barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan. Qur'oni Karimda
insonni nafaqat ilm-fan, balki axloq, fazilatlar va ijtimoiy mas'uliyatlar bilan ham
tarbiyalashga qaratilgan g‘oyalar mavjud.
Qur'oni Karimning inson hayotidagi o‘rni va ahamiyati bo‘yicha olib
borilgan tahlil, uning har bir sohada, jumladan, axloqiy, ijtimoiy va pedagogik
jihatlarda ham muhim o‘rin tutishini ko‘rsatdi. Qur'oni Karim, o‘zining to‘g‘ri yo‘l
ko‘rsatadigan, odamlarni yaxshilikka va hayrli ishlarga chaqiradigan ta'lim va
tarbiya ko‘rsatmalari bilan insonlarning ma'naviy o‘sishiga yordam beradi.
Ta'lim-tarbiyaga oid asosiy qarashlar bo‘yicha Qur'oni Karimda ko‘plab
ilmiy va axloqiy ta'limotlar mavjud. U nafaqat bilim olishni, balki o‘zining
ma'naviy yuksalishi, axloqiy fazilatlarni rivojlantirishni ham o‘rgatadi. Qur'oni
42

 Hukm chiqarish : Qur'on asosida hukm chiqarish ijtimoiy muammolarni hal
etishda zarurlikni ko‘rsatadi. Masalan, o‘zaro manfaatlarga hissa qo‘shish va
buni qonunlar orqali qonuniylashtirish.
8. Zamonaviy hayotga ta'siri
Qur'on zamon bilan bo‘lib yurgan turli qiyinchiliklar va muammolarni hal etishda
ham muhimdir.
 Zamonaviy masalalar : Qur'onning o'gitlari yangi ijtimoiy va iqtisodiy
masalalar yuzasidan to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda ko‘maklashadi.
 Ommaviy axborot vositalari : Qur'on keltirgan axloqiy qadriyatlar va
asosiy printsiplar, media orqali ta'sir ko‘rsatadi va jamiyatda pozitiv
o‘zgarishlarga yordam beradi.
9. Diniy marhamat va rahmat
Qur'on, insonlar o'rtasida merciful va rahmatni tarqatish, ittifoqni kuchaytirish
vazifalarini belgilaydi:
 Marhamat va rahmat : Qur'onda Allohning rahm-shafqatiga va O'z banda-
lariga bo'lgan rahmatiga e'tibor qaratiladi. Bu, insonlar o'rtasida
kechirimlilik va bir-biriga yordam berish ruhini kuchaytiradi.
 Ijtimoiy hamjihatlik : Qur'on insonlarga rahm-shafqat ko'rsatish, jamiyatda
bir-birini yordam berishni va qiyinchilikdagi insonlarga yordam qo'lini
cho'zishni tavsiya qiladi. Bu ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashga olib
keladi.
10. Qaytish va tavba
Qur'on, insonning o'z xatolaridan qaytishi va tavba qilishi haqida batafsil tavsiyalar
beradi:
 Tavba : Har bir inson o'z xatolarini tan olishi va ularni to'g'irlashi mumkin.
Qur'onda tavba qilish jarayoni va Allohning marhamati inson uchun har
doim mavjudligi ta'kidlanadi.
 Yangi boshlanish : Qur'oning ta'limotlari orqali inson doimo yangi
maqsadlar qo'yishi va hayotini yangilash imkoniyatiga ega, bu esa uni ruhiy
va axloqiy jihatdan mustahkamlashga yordam beradi.
9

3. Sabr va qanoat
Qur'onda sabr va qanoat haqida ko‘plab misollar keltirilgan.
 Sabr : Qiyinchiliklar va muammolarga duch kelganda sabr qilish, Allohning
imtihonlari sifatida qabul qilinishi kerak. Sabr insonni kuchli va barqaror
qiladi.
 Qanoat : Faqat shaxsiy yutuqlarni qabul qilish emas, balki bor narsaga
qanoat qilish, insonni ruhiy ahvolini yaxshilaydi.
4. Oila va jamiyat
Qur'onda oilaga bo‘lgan hurmat va uning muhimligi haqida:
 Oila qadri : Oila, yaqinlik va sevgi asosida qurilgan bo‘lishi kerak. Qur'on
oilaviy va ijtimoiy bog‘liqlikni mustahkamlovchi qarorlar beradi.
 Ijtimoiy adolat : Qur'on ijtimoiy muammolarni hal etish va adolatni
ta’minlashda yondoshadi. Har bir insonning huquqlari va majburiyatlari
belgilangan.
5. Ta'lim va bilim
Qur'on bilim olishni, o‘rganishni va ilmga bo‘lgan qiziqishni yuqori baholaydi.
 "Ilmni o‘rganish har bir musulmon erkak va ayolga farz" degan hadis
Qur'ondan kelib chiqadi, bu ilm-fan va ratib kompaniyasiga bo‘lgan
qiziqishni kuchaytiradi.
 Ta'lim : Qur'on bilim egalarini yuqori hurmat bilan ta’kidlaydi va ularning
harakatlari ijtimoiy taraqqiyotga hissa qo‘shadi.
6. Dunkni kuchaytirish
 Ruhiy tinchlik : Qur'onni o‘qish va tilovat qilish, ko‘plab musulmonlar
uchun ruhiy tinchlik, barqarorlik va mulohaza qilish manbaidir. Qur'onning
ritmik va zikr tarzida o‘qilishi ruhni ozuqa bo‘lib xizmat qiladi.
 Dunkni kuchaytirish : Qur'on o‘qish, dushmanlarga va qiyinchiliklarga
qarshi kuchli turishga yordam beradi.
7. Hukm va adolat
 Adolat : Qur'on adolatni, halollikni va haqiqiylikni ta’kidlaydi. Jamiyatda
adolatni ta’minlashda Qur'on asosiy manba hisoblanadi.
8

 Rahm-shafqat va adolat: Ta'lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida
rahm-shafqat va adolatni saqlash zarur. Bu tamoyil nafaqat ilm, balki
insonni tarbiyalashda ham juda muhimdir.
 Mehnatsevarlik va qat'iyatlilik: Qur'onda ilmni olishda mehnatsevarlik va
qat'iyatlilik muhim fazilatlar sifatida ta'kidlanadi. Bu orqali o‘quvchi ilmni
o‘zlashtirib, jamiyatga xizmat qiladigan darajaga yetadi.
 Ilmning tarqatilishi: Olingan ilmni boshqalarga o‘rgatish, ilmni keng
jamoatchilikka tarqatish ham Qur'oni Karimda alohida ko‘rsatilgan.
16. Qur'oni Karimda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar.
Qur'oni Karimda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar axloqiy va
ma'naviy jihatdan do‘stona, mehr-muhabbatga asoslangan bo‘lishi kerakligi
ta'kidlanadi. O‘qituvchi o‘quvchiga nafaqat ilmni, balki hayotdagi eng muhim
qadriyatlarni ham o‘rgatishi lozim. O‘qituvchi o‘z bilimini o‘quvchilarga ulashish
bilan birga, ularning qalbini ham tarbiyalashi kerak. O‘quvchi esa o‘z
o‘qituvchisiga hurmat ko‘rsatib, uning bilimlarini qadrlash kerak. Qur'oni Karimda
o‘qituvchining roli juda katta ekanligi ko‘rsatilgan: "Alloh ta'ala o‘zlariga ilm
bergan va uni boshqalarga o‘rgatish uchun yurgan kishilarga rahmatini yog‘diradi"
(Al-Mujadila surasi, 58:11). Bu oyat o‘qituvchining o‘quvchi hayotidagi o‘rni va
uning ilm tarqatishdagi mas'uliyatini ko‘rsatadi.
17. Qur’oni Karim va zamonaviy ta’lim. Qur'oni Karimning ta'limga oid
qarashlari zamonaviy ta'lim tizimida muhim o‘rin tutadi. Bugungi kunda ta'limda
axloqiy va ma'naviy tarbiya, ilmga bo‘lgan mas'uliyatli yondashuvlar va ijtimoiy
adolatning ta'minlanishi zarur. Qur'oni Karimda ta'lim jarayonining ruhiy va
axloqiy jihatlari asosiy ahamiyatga ega bo‘lib, ular zamonaviy ta'lim tizimida ham
amaliyotga tatbiq qilinishi kerak. Qur'onda nafaqat ilm olish, balki ilmni
boshqalarga foydali tarzda tarqatish va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash lozimligi
ta'kidlanadi.
Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiyaning ma'naviy, axloqiy, ilmiy va ijtimoiy
jihatlari haqida ko‘plab ma'lumotlar mavjud bo‘lib, ular nafaqat shaxsiy
rivojlanishga, balki jamiyatni yaxshilashga ham xizmat qiladi. Qur'oni Karimda
19

ilmning ahamiyati, uning yuksalishga olib boruvchi kuchi va ta'lim olishning
zarurligi ko‘rsatilgan.
Qur'oni Karimda: "Rabbim! Bilimimni orttir" (Toho surasi, 20:114) deb
so‘zlangan. Bu ayat ta'lim olishning nafaqat dunyoviy, balki diniy jihatdan ham
zarurligini ta'kidlaydi. Ta'lim olish, insonni faqat bilimlar bilan boyitib qolmasdan,
uning axloqiy, ma'naviy va ruhiy holatini ham yaxshilaydi. Shuning uchun Qur'oni
Karimda ilm olish barcha musulmonlar uchun farz deb ta'kidlanadi.
2. Ta'lim va tarbiyaning birligi. Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiya bir-
birini to‘ldiruvchi jarayonlar sifatida qaraladi. Ta'lim faqat bilim olishdan iborat
bo‘lmay, balki insonning ma'naviy va axloqiy rivojlanishini ham o‘z ichiga oladi.
Qur'onda ta'limdan ko‘ra tarbiya ko‘proq ma'naviy, axloqiy va ijtimoiy jihatlarni
o‘zida mujassam etadi. Shuning uchun, ta'lim va tarbiya jarayonlarini bir-biriga
bog‘lab ko‘rish zarur. Tarbiya, insonning ichki dunyosini shakllantiradi, unga
axloqiy qiyofani beradi.
Qur'oni Karimda: "Biz har bir insonni o'z holiga ko'ra tarbiyalaymiz"
(Furqan surasi, 25:63) deb ta'kidlanadi. Bu ayat ta'lim va tarbiya jarayonining har
bir shaxsga xosligini va uning rivojlanishini individual tarzda kuzatib borish
zarurligini ko‘rsatadi.
3. Bilimni tarqatish va o‘rgatish. Qur'oni Karimda ilmni boshqalarga
o‘rgatish, bilimni tarqatish va unga qiziqishni oshirishga alohida urg‘u berilgan.
Muhammad (s.a.v.)ning hadislarida ham ilmni o‘rganish va boshqalarga
o‘rgatishning ahamiyati ta'kidlanadi: "Ilmni o‘rganish va boshqalarga o‘rgatish —
har bir musulmonning farzidir". Bu fikr, ilmning faqat shaxsiy rivojlanish uchun
emas, balki jamiyatning rivojlanishi uchun ham zarur ekanini ko‘rsatadi.
Qur'onda: "Bilimni o‘rgatishdan maqsad, odamlarning qalbini
oydinlashtirish va ma'rifatni oshirishdir" (Mujodila surasi, 58:11). Bu ayat bilimni
olish va tarqatish jarayonining ijtimoiy ahamiyatini ta'kidlaydi.
4. Yosh avlodning tarbiyasi va mas'uliyat. Yosh avlodni tarbiyalash
mas'uliyati, Qur'onda oilaning muhim vazifalaridan biri sifatida ko‘rsatilgan. Ota-
onalar, o‘qituvchilar va jamiyatning barcha a'zolari yoshlarni tarbiyalashda
13

imkoniyat yaratish zarur. Qur'onda, "Insonlar faqat taqvo va yaxshilikda bir-
biridan ustun bo‘ladi" (Hujurat, 49:13) degan oyat mavjud. Bu tamoyil, jamiyatda
tenglikni ta'minlash va barcha insonlarga adolatli munosabatda bo‘lishni targ‘ib
qiladi.
5. Tenglik va bir-birini qadrlash. Qur'oni Karimda insonlarni bir-birini
qadrlash va hurmat qilishga chaqiradi. Ijtimoiy hamkorlikda har bir shaxsning
qiymati va qadrini bilish, uning huquqlarini hurmat qilish juda muhimdir.
Qur'onda, "Birinchi bo‘lib yaxshi ishlarni qiladiganlar eng afzaldirlar" (Al-Baqara,
2:195) degan oyat mavjud. Bu, ijtimoiy hamkorlikda o‘zaro hurmat va
qadrlashning ahamiyatini ta'kidlaydi.
6. Boshqalarga yordam berish va ijtimoiy mas'uliyat. Qur'oni Karimda
ijtimoiy mas'uliyat va boshqalarga yordam berishning ahamiyati ko‘rsatilgan.
Jamiyatda ijtimoiy mas'uliyatni o‘z zimmalariga olish va boshqalarga yordam
berish ijtimoiy hamkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Qur'onda, "Yaxshilik
qilishda bir-birini yengish" (Al-Mutaffifin, 83:8) degan oyat mavjud. Bu, ijtimoiy
hamkorlikda boshqalarga yordam berish va ehtiyojmandlarga ko‘maklashishning
muhimligini ta'kidlaydi.
7. O‘zaro murosa va xalqlarning o‘zaro hamkorligi. Qur'oni Karimda
xalqaro hamkorlik va o‘zaro murosaning ahamiyati ham ko‘rsatilgan. Bu g‘oya
ijtimoiy hamkorlikni nafaqat mahalliy darajada, balki global miqyosda ham
rivojlantirishga imkon beradi. Qur'onda, "Sizlarni bir-biringiz bilan hamkorlikda
ishlashga chaqiraman" (Al-Mumtahina, 60:8) degan oyat mavjud. Bu xalqaro
miqyosda ham o‘zaro hurmat, hamkorlik va tinchlikni saqlashni ta'kidlaydi.
Qur'oni Karim ijtimoiy hamkorlik tamoyillarini shakllantirishda muhim
asos bo‘lib xizmat qiladi. Uning ta'limotlari jamiyatda birdamlik, adolat, rahm-
shafqat, tenglik, o‘zaro hurmat va yordam berishning ahamiyatini ta'kidlaydi.
Ijtimoiy hamkorlikning bu tamoyillari o‘quvchilarga nafaqat ilm olish, balki
ma'naviy rivojlanish va boshqalar bilan yaxshi munosabatda bo‘lishni o‘rgatadi.
Qur'oni Karimning pedagogik g‘oyalarini amaliyotga tadbiq etish jamiyatda ijobiy
o‘zgarishlarni yaratishga, tinchlik va barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
38

5. Tavba va Kechirim. Qur'on tavba qilish va kechirim berish haqida
kuchli o‘gitlar beradi. Har bir inson xato qilishi mumkin, lekin tavba qilish
jarayoni Alloh bilan munosabatni rivojlantiradi.
 Tavba qilish : Tavba qilish, xato va gumrohliklardan qaytish, insonni yangi
boshlanishga tayyorlaydi. Qur'on, Allohning rahmatiga va kechirimiga umid
beradi.
6. Dunyo va Axirat Munosabati. Qur'on hayotning ikki asosiy qismiga
e'tibor qaratadi: bu dunyo va oxirat. Insonlar har ikki hayotni muvozanatli ravishda
ko'rishi zarur.
 Qiyomat : Qur'on, qiyomat kuni har bir inson o‘z amallari uchun hisobot
berishligini ta'kidlaydi. Bu, o‘z xatti-harakatlarimizga mas'uliyat olib keladi
va yaxshi amallarni kuchaytirishga undaydi.
Qur'oni Karim, musulmonlar uchun nafaqat diniy kitob, balki hayotiy
qo'llanma va loyiha sifatida xizmat qiladi. U ruhiy, axloqiy, ijtimoiy va ilmiy
jihatdan insonni o‘stiradi. Qur'onning ta’limoti orqali insonlar o‘zaro
munosabatlarini rivojlantiradigan, sabr va qanoat, adolat va halollikni ta’minlashga
intiladigan jamiyatni yarata olishadi. Bu umumiylik hayotimizni ma'naviyat, bilim,
va hurmatga asoslangan qilib boyitadi.
1.2. Ta'lim-tarbiyaga oid asosiy qarashlar.
Qur'oni Karimda ta'lim va tarbiya masalalariga alohida e'tibor qaratilgan.
Allohning o'zi ta'lim va tarbiya jarayonini asosiy ahamiyatga ega deb biladi, chunki
ta'lim va tarbiya faqat shaxsning rivojlanishiga yordam bermay, balki jamiyatning
ijtimoiy va ma'naviy yuksalishini ta'minlashga ham xizmat qiladi. Qur'onda ta'lim
va tarbiyaga oid bir qancha asosiy qarashlar mavjud bo‘lib, ular insonning axloqiy,
ma'naviy va ijtimoiy jihatdan rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan me'yorlarni o‘z
ichiga oladi.
1. Ta'limning boshlanishi va ilmning ahamiyati. Qur'oni Karimda ilm va
ta'limning ahamiyatiga katta urg'u berilgan. Birinchi nozil bo‘lgan so‘zlardan biri
"Iqra" (o‘qi) so‘zi bo‘lib, bu so‘z insonni ilm olishga undaydi. Qur'onning o‘zida
12

berilgan. Inson axloqiy jihatdan shakllanishi uchun, nafaqat ilm olish kerak, balki
bu ilmni insoniyatga, jamiyatga va yaxshilikka xizmat qilishda qo‘llash lozim. Bu
Qur'onda yashirin ma'no sifatida ko‘rsatilgan va uning to‘g‘ri amaliyotga tatbiq
qilinishi o‘quvchilarning ma'naviy va axloqiy yuksalishiga xizmat qiladi.
13. Ta'lim va bilim olishda sabr-toqat. Qur'oni Karimda ta'lim olishning
ahamiyati haqida ko‘plab oyatlar mavjud. Bularning birida sabr-toqat, bilimga
intilish va maqsadga erishish yo‘lidagi kurash haqida so‘z boradi. O‘qish va
o‘rganish jarayonida sabr va qat'iyatlilik juda muhimdir. "Sabr qilib,
o‘qishlaringizni davom ettiring, chunki Alloh sizlarga yordam beradi" (At-Tawba
surasi, 9:53) deb yozilgan. Bu oyat, o‘rganish jarayonidagi sabr-toqatni ta'kidlab,
insonni har qanday qiyinchiliklarga qarshi turishga undaydi. O‘rganish va bilim
olishda qat'iyatli bo‘lish, natijada insonning maqsadga erishishida muvaffaqiyat
keltiradi.
14. Qur'oni Karimda bilimning jamiyatdagi o‘rni. Qur'oni Karimda
bilimning faqat shaxsiy rivojlanishga emas, balki butun jamiyatning farovonligiga
xizmat qilishi kerakligi ko‘rsatilgan. "Bilim olish, ularni tarqatish va ilmni
boshqalarga o‘rgatish" kabi vazifalar jamiyatning ijtimoiy ahamiyatiga aylanishi
zarur. Jamiyatda to‘g‘ri ta'lim tarbiya jarayonlari bilan, nafaqat axloqiy, balki
iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy jihatdan ham yuksalish mumkin. Qur'onda
aytilganidek: "Alloh faqat bilimli, ilm olishni istagan insonlarga kuch berar" (An-
Nisa surasi, 4:113). Bu oyat, ilm olishning jamiyatdagi ijtimoiy o‘rni va
ahamiyatini ko‘rsatadi.
Qur'oni Karimda ilm olish uchun kerakli sifatlar, ya'ni, xolis niyat, sabr, va
tinimsiz mehnat orqali olingan ilm jamiyatga foyda keltirishi kerakligi ta'kidlanadi.
Bunday ilm jamiyatning yuksalishiga, ijtimoiy adolatni ta'minlashga yordam
beradi.
15. Ta'lim va tarbiyada muhim tamoyillar. Qur'oni Karimda ta'lim va
tarbiyaga oid muhim tamoyillar hamda qoidalar taqdim etilgan. Ulardan ba'zilari:
18

mas'uliyatli bo‘lishlari lozim. Qur'oni Karimda yoshlar tarbiyasiga alohida
ahamiyat berilgan. Yoshlar, kelajak jamiyatining quruvchilari bo‘lib, ularga to‘g‘ri
yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish orqali jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash mumkin.
Qur'onda: "Farzandlaringizni yaxshi tarbiyalash, ularga yaxshi ma'naviyat
va axloq o‘rgatish, ular sizning eng yaxshi merosingizdir" (Luqman surasi, 31:14).
Bu ayat ota-onalar va tarbiyachilarning farzandlar tarbiyasidagi muhim rolini
ta'kidlaydi.
5. Qur'oni Karimda ma'naviy va axloqiy tarbiya. Qur'oni Karimda
ma'naviy va axloqiy tarbiya masalasi katta ahamiyatga ega. Qur'onda insonlarni
odob-axloq, to‘g‘rilik, halollik, sabr-toqat, shukr, adolat, xayr-ehson va boshqalar
kabi ma'naviy fazilatlarni rivojlantirishga chaqiradi. Shuningdek, Qur'oni Karimda
shaxsning ichki dunyosini yaxshilashga, ya'ni qalbni poklash va Allohga bo‘lgan
ishonchni mustahkamlashga katta e'tibor berilgan.
Qur'onda: "Alloh sizlarga ne'matlar bergan va sizlarga qanday qilib
yashashni o'rgatgan. Shuning uchun ularga shukr qiling" (Baqara surasi, 2:152). Bu
ayat ma'naviy tarbiyaning muhimligini ko‘rsatadi.
6. Qur’oni Karim va ijtimoiy tarbiya. Qur'oni Karimning ijtimoiy tarbiya
masalalariga ham alohida e'tibor qaratilgan. Jamiyatda adolat, tenglik, hamjihatlik,
bir-biriga yordam berish, o‘zaro hurmat, yordamlashish kabi ijtimoiy qadriyatlar
Qur'onda mukammal tarzda bayon etilgan. Qur'oni Karimda ijtimoiy tizimning
to‘g‘ri ishlashiga yo‘l-yo‘riqlar berilgan va bularning amalga oshirilishi jamiyatda
tinchlik va barqarorlikni ta'minlash uchun zarurdir.
Qur'onda: "Alloh va uning elchisiga itoat qiling, o‘zaro o‘rganib, bir-
biringizni yordam berishga chaqiring" (Al-Imron surasi, 3:104). Bu ayat ijtimoiy
tarbiyaning jamiyatdagi o‘rni va ahamiyatini ko‘rsatadi.
7. Ta'lim-tarbiyaning zamonaviy jamiyatdagi ahamiyati. Zamonaviy
jamiyatda ta'lim va tarbiya hayotning barcha jabhalarida muhim o‘rin tutadi.
Qur'oni Karimda ko‘rsatilgan ta'lim va tarbiya tamoyillari zamonaviy dunyo
sharoitida ham ahamiyatini yo‘qotmagan. Bugungi kunda ta'lim faqat bilim
olishdan iborat emas, balki insonning axloqiy va ma'naviy jihatdan ham
14

alohida ta'kidlangan. Qur'oni Karimda oilaviy hayotning ahamiyati, er-xotin
o‘rtasidagi hurmat, farzandlar tarbiyasi, oilaviy birlikni saqlashga alohida e'tibor
qaratilgan.
 Oilaviy munosabatlar: Qur'oni Karimda oilaning roli va ahamiyati katta.
Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida, uning barqarorligi va yuksalishi
uchun eng muhim tashkilot hisoblanadi. Qur'oni Karimda er-xotin o‘rtasida
mehr-muhabbat, hurmat va mas'uliyat muhimligi aytiladi. "Erlaringiz bilan
yaxshi munosabatda bo‘ling" (Niso surasi, 4:34).
 Adolatli munosabatlar: Qur'oni Karimda adolatni o‘rnatish, haqqoniy
munosabatda bo‘lish, jamiyatdagi barcha qatlamlar orasida tenglikni
ta'minlashga alohida e'tibor qaratilgan. Qur'onda: "Haqni aytmanglar va
adolatsizlik qilmanglar" (Baqara surasi, 2:42) deb ta'kidlangan. Bu prinsiplar
jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Qur'oni Karim inson hayotida juda ko‘p o‘rin tutadi va uning ahamiyati
chuqur ma'noda namoyon bo‘ladi. Keling, har bir jihatni yanada batafsil ko‘rib
chiqamiz.
1. Yo‘l-yo'riq va ma'naviyat
Qur'on inson hayotining muhim jihatlarini o‘z ichiga oladi. U insonlarni
yaxshi va yomon, to‘g‘ri va noto‘g‘ri yo‘llarni tanlashga undaydi. Qur'onda
aytilgan buyruq va ta’limotlar:
 yaxshi amallarni kuchaytirish va hurmatli ishlarga intilish.
 Ijtimoiy, ruhiy va axloqiy qiyinchiliklarda qanday ish tutish haqida yordam
beradi.
2. Iymon va ibodat
Qur'on musulmonlar uchun Allohga bo‘lgan iymonning asosiy manbaidir:
 Ibodatlar : Qur'onda namoz, ro‘za, zakot va hajj kabi ibodatlarning
ahamiyati chuqur ifodalangan. Bu ibodatlar orqali musulmonlar o‘z
iymonlarini kuchaytiradilar va Allohga yaqinlashadilar.
 Iymonning kuchi : Qur'on insonning ruhiy holatini yaxshilaydi va yanada
kuchli iymon egalariga aylanishda yordam beradi.
7

9. Tursunov, N. (2010). Qur'oni Karimdagi ijtimoiy hamkorlik tamoyillari.
Toshkent: "Iste'dod" nashriyoti.
10. Al-Qur'oni Karim va tafsiri. (1993). Toshkent: "O‘zbekiston" nashriyoti.
11. Majidov, F. (2015). Zamonaviy pedagogik jarayon va Qur'oni Karim.
Toshkent: "Yangi Avlod" nashriyoti.
12. Bakhtiyorov, R. (2008). Qur'oni Karimning ijtimoiy-ma'naviy ta'limoti.
Toshkent: "Ma'naviyat" nashriyoti.
13. Islomov, A. (2016). Qur'oni Karim va ijtimoiy tarbiya. Toshkent: "O‘quvchi"
nashriyoti.
14. Usmonov, A. (2019). Ta'lim-tarbiya jarayonida Qur'oni Karim g‘oyalarining
ahamiyati. Toshkent: "Science" nashriyoti.
15. Yusupov, M. (2011). Islamda pedagogika va tarbiya. Toshkent: "Chiroq"
nashriyoti.
47

Shu orqali, yoshlar nafaqat dinga, balki axloqiy va ijtimoiy qadriyatlarga ham
amin bo‘lishadi, bu esa ularga kelajakda yanada chiroyli, adolatli va baxtli hayot
kechirishga yordam beradi.
Yosh avlod tarbiyasida Qur'oni Karimning o‘rni quyidagi asosiy jihatlarda
namoyon bo‘ladi:
1. Ruhiy va axloqiy tarbiya : Qur'on, yoshlarni axloqiy qadriyatlar, sabr-
toqat, va xulq-atvorni shakllantirishga yordam beradi. U o‘quvchilarga adolat,
mehr, va bag‘rikenglikni o‘rganishda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi.
2. Bilim va ilm olishga rag'batlantirish : Qur'onda ilm olishning ahamiyati
ta'kidlanadi, bu esa yoshlarni bilimga intilish va ta'limga e’tibor berishga undaydi.
3. Ma'naviy ruhlantirish : Qur'on, ma'naviy jihatdan yoshlarni rivojlantiradi,
ularga hayotiy maqsadlarni belgilashda va ijobiy o'zgarishlar yo'lida harakat
qilishda yordam beradi.
4. Ijtimoiy mas'uliyat : Qur'on, o‘quvchilarga jamiyatda mas'uliyatli
fuqarolar bo‘lishini va ijtimoiy adolatni ta'minlashni o‘rgatadi.
5. Fikr va muloqotni rivojlantirish : Qur'on o‘quvchilarni fikr yuritishga,
muhokama qilishga va o‘zaro muloqot orqali o‘zlarini ifoda etishga undaydi.
6. Burch va majburiyatlar : Yoshlarni burch va mas'uliyat hislarini
shakllantirishda Qur'onning o‘rni muhim ahamiyatga ega.
7. Raqobat va muvaffaqiyatga tayyorgarlik : Qur'onning nafosati va
muvaffaqiyatni ta'kidlab turuvchi tushunchalari yoshlarni mashaqqatlar va
muvaffaqiyatsizliklarga doimo tayyor bo‘lishga undaydi.
8. Oila va Qur’on tarbiyasi : Oila, Qur'on tarbiyasining muhim jadvalidir va
ota-onalar farzandlari uchun yaxshi namuna bo‘lishlari shart.
Qur'oni Karim, yosh avlod tarbiyasida ma'naviy, axloqiy va ruhiy poydevor
vazifasini o‘taydi. Ularni tarbiyalash jarayonida Qur'on o‘qish va uning mazmuni
bilan ishlash orqali, yoshlarni ijobiy fazilatlar, bilim va ijtimoiy mas'uliyat asosida
shakllantirish muhimdir. Shunday qilib, Qur'on yoshlar uchun nafaqat diniy, balki
ma'naviy va axloqiy hayot masalalarida ham muhim yo‘naltiruvchi hisoblanadi.
2.3. Qur'oni Karim va ijtimoiy hamkorlik tamoyillari
36

tarbiyasidagi yangi yondashuvlarni taklif etishga va ta'lim tizimida ma'naviy
qadriyatlarni yanada mustahkamlashga qaratilgan.
I BOB. Qur'oni Karimda ijtimoiy-pedagogik g‘oyalar
1.1. Qur'oni Karimning inson hayotidagi o‘rni va ahamiyati
Qur'oni Karim, Islom dinining asosiy manbai bo‘lib, insoniyatga Alloh
tomonidan nozil qilingan oxirgi vahiydir. U nafaqat diniy ko‘rsatmalarni, balki
jamiyatda barqarorlik va yaxshilikni saqlashga qaratilgan ma'naviy, ijtimoiy va
axloqiy prinsiplarni o‘rganishga yordam beradi. Qur'oni Karimning inson
hayotidagi o‘rni juda katta, chunki u nafaqat diniy ilm, balki hayotning barcha
jabhalarini, insonning ma'naviy va axloqiy yuksalishini, jamiyatda adolat va
tinchlikni o‘rnatish uchun muhim yo‘l-yo‘riqlarni taqdim etadi.
Qur'oni Karim va insoniyat uchun ahamiyati. Qur'oni Karim Alloh
tomonidan butun insoniyatga nasihat sifatida nozil qilingan kitobdir. Uning
mohiyati, insonlarning hayoti va jamiyat uchun to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq, axloqiy va
ijtimoiy qadriyatlarni o‘zida aks ettiradi. Qur'oni Karimning nozil bo‘lishi
insoniyatning barcha sinflariga, madaniyatlariga, jamiyatlariga taalluqli bo‘lib, har
bir insonning ongiga va qalbiga murojaat qiladi. Qur'oni Karim o‘zining ta'sirchan
va samimiy tili bilan insonlarning qalbiga kirib boradi. Unda ko‘rsatilgan prinsiplar
hayotning barcha jabhalarida amaliyotda qo‘llanilishi kerak. Qur'on muqaddas
kitob sifatida diniy hayotdan tashqari insonning dunyoviy hayotiga ham katta ta'sir
ko‘rsatadi.
Qur'oni Karimning nozil bo‘lishi va mohiyati. Qur'oni Karimning nozil
bo‘lishi voqeasi Muhammad (s.a.v.)ning prophethoodini boshlanishi bilan bog‘liq.
Qur'oni Karimning nozil bo‘lishi 610-yilda boshlangan va 23 yil davom etgan.
Qur'oni Karim arab tilida nozil bo‘lib, o‘zining aniq va tushunarli tili bilan
insonlarning qalbiga kirib boradi. Bu til soddaligi, barcha musulmonlar uchun
tushunarli bo‘lishi, Qur'onning chinakam ilohiy bo‘lishi va uning insoniyatga
bo‘lgan ta'siri bilan aloqador. Qur'oni Karimning mohiyati faqat diniy axloqiy yo‘l-
yo‘riqni berishdan iborat emas, balki insonlarning ijtimoiy, axloqiy va ma'naviy
hayotini shakllantirishga xizmat qiluvchi muhim qo‘llanmadir. Qur'onni o‘rganish,
5

Kirish
Tarix davomida insoniyat o‘zining bilim va ma'naviyatini rivojlantirish
uchun turli ma'naviy, falsafiy, ilmiy va diniy manbalarga tayangan. Ushbu
manbalar orasida Qur'oni Karim o‘zining chuqur mazmuni, hayotni qamrab olish
kengligi va ta'lim-tarbiyaga doir yondashuvlari bilan ajralib turadi. Qur'oni Karim
nafaqat musulmon ummatining muqaddas kitobi, balki undagi g‘oyalar barcha
insoniyat uchun umumiy ahamiyatga ega bo‘lgan ijtimoiy-pedagogik
ko‘rsatmalarni ham o‘z ichiga oladi. U insoniyatni axloqiy, ma'naviy va ijtimoiy
mas'uliyatga chorlash bilan birga, ta'lim va tarbiya jarayonlarini rivojlantirish
uchun beqiyos yo‘l-yo‘riq beradi.
Bugungi globallashuv va axborot asrida insonning shaxsiy va ijtimoiy
rivojlanishini ta'minlash masalasi tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Bunda ta'lim-
tarbiyaning asosiy maqsadi faqat ilm-fan sohasida yutuqlarni qo‘lga kiritish emas,
balki shaxsni har tomonlama rivojlantirish, unga axloqiy va ma'naviy qadriyatlarni
singdirishdir. Qur'oni Karimning bu boradagi roli muhimdir. Chunki unda
keltirilgan ko‘rsatmalar faqat diniy mazmunga ega bo‘lib qolmay, balki inson
hayotining barcha jabhalariga oid chuqur ta'limotlarni ham o‘z ichiga oladi.
Qur'oni Karimning ma'naviy va pedagogik yo‘nalishdagi o‘rni. Qur'oni
Karim o‘zining ta'limiy mohiyatida quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
 Bilimga chaqiriq: Qur'on insonni ilm olishga, tafakkur qilishga, atrof-
muhitni o‘rganishga va uning mohiyatini tushunishga undaydi. “Bilim
olmoq har bir musulmonga farzdir” (Hadis). Bu esa insonni faqat dunyoviy
bilim emas, balki ma'naviy va axloqiy jihatdan ham mukammal bo‘lishga
da'vat etadi.
 Axloqiy tarbiya: Qur'oni Karim insonni go‘zal axloq sohibi bo‘lishga
chorlaydi. Unda halollik, adolat, sabr-toqat, mehr-oqibat kabi fazilatlar ko‘p
bora ta'kidlangan. Ushbu qadriyatlar bugungi ta'lim jarayonida ham muhim
rol o‘ynaydi.
 Oilaviy munosabatlar va tarbiya: Qur'oni Karim oilani jamiyatning asosiy
bo‘lagi deb hisoblaydi. Oilada beriladigan tarbiya insonning kelgusidagi
2

 Qur'on ta'limga e'tibor beradi : Qur’onda ta'lim olish, o'z fikrini
shakllantirish va izlanish jahati bilan harakat qilishga alohida urg‘u beriladi. Bu,
muxim, chuqur bilim olishga, shuningdek, shaxsiy va ma'naviy rivojlanishga yo‘l
ochadi. O‘quv procesu, hayotiy tajribalar va Qur'on bilimlari o‘rtasida
muvozanatni ta'minlash zarur.
 Interaktiv ta'lim : O'qituvchilar Qur'on oyatlarini darslarda interaktiv
muhokama qilish, sahna ko'rsatish va guruhiy loyiha ishlari orqali o‘quvchilarning
ishtirokini oshirishi mumkin. Bu jarayon, turli fikrlar va g‘oyalarni bir-biriga ta'sir
etish imkonini beradi.
 Judayi va hukmlarni o‘rganish : Qur’on va uning tafsiridan foydalanish,
shuningdek, turli axloqiy masalalarda ayrim amaliy muammolarga yechim topish
uchun zaruriy bilimlar taqdim etiladi.
7. Sabr, bag‘rikenglik va zavqlanish.
 Sabr va bag‘rikenglik: Yoshlar tarbiyasida sabr va bag‘rikenglikni
o‘rganish juda muhim. Qur’on sabrni ta’kidlaydi: "Sabr va namoz bilan yordam
so‘rang" (Qur’on, 2:153).
 Praktik mashg'ulotlar : O‘quvchilarga sabrni va bag‘rikenglikni
rivojlantirish uchun o‘yinlar, muammolarni hal qilishga qaratilgan mashg‘ulotlar
va real hayotdagi tajribalarni tahlil qilish orqali ko‘nikmalarni oshirish.
 Ko‘ngil ochish va o‘rganish : Aytish joizki, Qur’oni Karimda ijobiy
kayfiyat va quvonch bilan hayot kechirishga yo‘naltiruvchi tarzda muhandislik,
ya'ni "diyoringdan komfortzda o‘qib, tushuning" (Qur’on, 13:28). Bu chet elda
o'qish, sayohatlar, madaniyat va san'atga qiziqishlarni rag'batlantirishga yordam
beradi.
8. Burch va majburiyatlar
 Qur'on va mas'uliyat: Qur'oni Karim, yosh avlodda mas'uliyat hissini
rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. "Burch va mas'uliyat" masalalarini o‘rganish,
ularni jamoatchilik uchun foydali va mas'uliyatli shaxslar qilishda katta
ahamiyatga ega.
34

Axloqiy tarbiya: Qur'onda farzandlar bilan muloqotda bo‘lish, ularga
yaxshi xulqni o‘rgatish, hayotda yaxshi ishlarni bajarishga undash muhimligi
ta'kidlanadi. «Ey imon keltirganlar, sizlar uchun o‘z oilangizni do‘zaxdan
saqlashdir» (Tahrim, 66:6) degan oyat, ota-ona uchun oilaviy tarbiyaning juda
katta mas'uliyat ekanligini bildiradi.
Iymon va diniy tarbiya: Qur'oni Karimda farzandlarga Allohga ishonish va
diniy qadriyatlarni o‘rgatishning ahamiyati bor. Farzandlar oilada diniy saboqlarni
olishlari kerak, chunki oilada shakllangan diniy qadriyatlar insonning hayotiga
mustahkam asos bo‘ladi. "Ey ishonganlar, sizlar o‘zingizni va oilalaringizni
do‘zaxdan saqlang" (Tahrim, 66:6) oyatida ota-onalarning farzandlarini axloqiy va
diniy jihatdan to‘g‘ri yo‘ldan boshqarish zarurligi ko‘rsatilgan.
Tarbiya orqali rahm-shafqat va mehrni oshirish: Qur'onda oilada mehr-
oqibatni saqlash va farzandlarga rahm-shafqat ko‘rsatish muhimligi haqida ko‘plab
misollar mavjud. Farzandlarni nafaqat moddiy jihatdan, balki ruhiy jihatdan ham
qo‘llab-quvvatlash zarur. Qur'oni Karimda ota-onaning farzandlariga rahm-shafqat
ko‘rsatishlari, ularni sevishlari, ularga qattiq munosabatda bo‘lmasliklari kerakligi
ta'kidlangan. "Albatta, Alloh, rahm-shafqatli va muloyimdir" (Baqara, 2:219).
8. Ota-onaning farzandlari oldidagi mas'uliyati. Ota-onalar
farzandlarining jismoniy va ruhiy tarbiyasida asosiy mas'uliyatni o‘z zimmasiga
oladi. Qur'onda ota-onaning farzandlariga nisbatan mas'uliyatlari alohida
ko‘rsatilgan. Ota-onalar farzandlariga doimo yaxshilikni, to‘g‘ri yo‘lni
ko‘rsatishlari va ularga iymon, axloq, ma'naviyatni o‘rgatishlari kerak.
 Farzandlarni o‘rganishga rag‘batlantirish: Qur'onda bilim olishning,
ilmni izlashning ahamiyati ko‘rsatilgan. Ota-onalar farzandlarni ilm olishga
rag‘batlantirishlari, ularga ta'lim olishning naqadar zarur ekanligini
tushuntirishlari lozim. Bu, o‘z navbatida, jamiyatning ilmli, ma'naviyati
yuqori bo‘lishiga yordam beradi.
 Farzandlar uchun yaxshi namuna bo‘lish: Ota-ona farzandlari uchun eng
yaxshi tarbiyachilar bo‘lishi kerak. Ular o‘z xulqlari, ishlariga qarab
farzandlariga eng yaxshi namunani ko‘rsatishi lozim. Qur'onda «Yaxshi
24

shaxsiyati va jamiyatdagi rolining poydevorini belgilaydi. Qur'on oiladagi
mehr-muhabbat, hurmat, o‘zaro yordam va sabr-toqatni muhim deb
hisoblaydi.
 Jamiyat va shaxs o‘rtasidagi muvozanat: Qur'on shaxsning jamiyatdagi
o‘rnini belgilash bilan birga, uni ijtimoiy mas'uliyatli bo‘lishga undaydi.
Jamiyatning rivojlanishi shaxsning ma'naviy va axloqiy yetukligiga
bog‘liqligi ta'kidlanadi.
Zamonaviy ta'limdagi Qur'oni Karimning ahamiyati. Bugungi kun ta'lim
tizimi insonni global raqobat muhitida muvaffaqiyat qozonishga tayyorlash bilan
birga, ularning ma'naviy qirralarini ham rivojlantirishi lozim. Qur'oni Karimdagi
g‘oyalar zamonaviy ta'lim jarayonlarida ko‘plab muammolarni hal qilish uchun
samarali manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin:
 Ma'naviy asoslar: Qur'on insonning ruhiy va axloqiy mukammallikka
erishishi uchun asosiy tamoyillarni taklif etadi. Bu tamoyillar ta'lim-
tarbiyaga integratsiya qilinishi orqali yosh avlodning ma'naviy poydevorini
mustahkamlash mumkin.
 Ijodkorlik va tafakkur: Qur'oni Karim insonni chuqur fikrlashga, savol
berishga va ijodiy yondashuvlarni rivojlantirishga undaydi. Bu zamonaviy
pedagogik metodlarda muhim o‘rin egallaydi.
 Adolat va tenglik: Qur'on adolat va tenglikni ta'lim tizimining asosiy
tamoyillari sifatida belgilaydi. Har bir o‘quvchining qobiliyatlarini
rivojlantirishga e'tibor qaratish Qur'on ta'limotining ajralmas qismidir.
Insoniyat tarixida ta'lim va tarbiya har doim jamiyat rivojlanishining eng
muhim omillaridan biri bo'lib kelgan. Ta'lim jarayoni nafaqat bilim olish, balki
insonning shaxsiy va ijtimoiy qirralarini shakllantirishning samarali vositasidir.
Bunda Qur'oni Karim beqiyos ahamiyat kasb etadi. Islom madaniyatida Qur'oni
Karim nafaqat diniy qo‘llanma, balki ijtimoiy-pedagogik yo‘riqnoma sifatida ham
qabul qilingan. Uning sahifalarida inson hayotining barcha jabhalariga oid
ma'naviy va axloqiy tamoyillar o‘z aksini topgan.
3

shuningdek, insoniyatning axloqiy tarbiyasini shakllantiradigan, ma'naviy
qadriyatlarni o‘rgatadigan muhim makon hisoblanadi.
Qur'oni Karimda oilaviy munosabatlar va tarbiyaning turli jihatlari, ular
orasidagi muvozanat, o‘zaro hurmat va mas'uliyatni ta'kidlovchi ko‘rsatmalar juda
muhimdir. Oila a'zolarining o‘zaro hurmat va qo‘llab-quvvatlashi jamiyatdagi
ahloqiy va ijtimoiy tuzilmani mustahkamlashda, shuningdek, farzandlarning
tarbiyasida katta rol o‘ynaydi. Bu erda oilaviy munosabatlar va tarbiyaning
Qur'ondagi asosiy tamoyillarini va ko‘rsatmalarini yanada chuqurroq ko‘rib
chiqamiz.
1. Oila va uning roli. Qur'oni Karimda oila, insoniyatning eng muhim
ijtimoiy birligi sifatida ko‘rsatilgan. Oila – bu faqatgina er-xotin o‘rtasidagi
munosabatlardan iborat emas, balki oilaning har bir a'zosi – ota, ona, farzandlar,
qarindoshlar va jamiyat bilan aloqalar o‘rtasidagi munosabatlar ham muhim
ahamiyatga ega. Qur'onda oila haqida ko‘plab oyatlar mavjud bo‘lib, ular oilaning
ahamiyatini va uning tarbiya beruvchi rolini ta'kidlaydi.
Qur'oni Karimda oilaning asosiy vazifasi – insonni ma'naviy, axloqiy va
ijtimoiy jihatdan tarbiyalash, jamiyatda yuksak ahloqiy qadriyatlarni
rivojlantirishga hissa qo‘shishdir. Oila, shuningdek, odamning boshlang‘ich
tarbiyasining, hayotga tayyorlashning birinchi makoni hisoblanadi.
2. Ota-onaning farzand tarbiyasidagi roli. Ota-ona farzandning
tarbiyasida beqiyos o‘rin tutadi. Qur'onda ota-onaning farzandlariga nisbatan
bo‘lgan mas'uliyatlari ko‘rsatilgan. Farzandlarni yaxshi tarbiyalash, ularga
ma'naviy o‘sish uchun imkoniyat yaratish, bilim olishga rag‘batlantirish va axloqiy
qadriyatlarni o‘rgatish ota-onaning asosiy vazifalaridan biridir.
Ota-ona va farzand o‘rtasidagi aloqalar: Qur'onda farzandlarga bo‘lgan
hurmat va ularga yaxshi munosabatni saqlash alohida urg‘u beriladi. "Biz insonni
ota-onasiga yaxshi munosabatda bo‘lishga buyurdik" (Al-Ahqaf, 46:15).
Farzandlarga yaxshi tarbiya berish, ularga hayotda to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatish va diniy
axloqni o‘rgatish ota-ona uchun muhimdir. Shuningdek, farzandlar ham ota-
onalariga hurmat ko‘rsatishi va ularning maslahatlariga amal qilishi kerak.
21

46 bet

Купить