Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 293.7KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 29 Oktyabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tarix

Sotuvchi

Benjamin Franklin

Ro'yxatga olish sanasi 29 Oktyabr 2024

5 Sotish

Ispaniyada XIX asr inqloblari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI TARIX YO‘NALISHI JAHON TARIXI FANIDAN KURS ISH MAVZU: Ispaniyada XIX asrdagi inqloblari BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 2024 1 MUNDARIJA Kirish………………………………………………………………………….….3 I BOB. ISPANIYADA XIX ASRDA INQILOBLARNING BOSHLANISHI.5 1.1. XIX asda Ispaniya inqiloblarning boshlanish sabablari……………………..5 1.2. Ispaniyada sanoat inqilobi…………………………………………………..12 II BOB. XIX ASR IKKINCHI YARMIDA ISPANIYADA SIYOSIY JARAYONLAR….……………………………………………………………..17 2.1 XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Ispaniyada hukmron siyosiy partiyalar, ularning mafkuralari va boshqaruvga ta'siri….………………………………….17 2.2. Asosiy siyosiy arboblar va ularning siyosiy tizimlari……………………….24 Xulosa ....................................................................................................................30 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxatiʻ …………………………………………….31 2 KIRISH Kurs ishi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. Bugungi kunda yangi O'zbekiston Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish, inson manfaati va erkinliklarini ta'minlash maqsadida keng miqyosli islohotlar izchil davom ettirilmoqda. Ana shu islohotlar va o zgarishlar bilan bir qatorda el-yurt,ʻ xalqning porloq kelajagining kafolati bo'lgan barkamol avlod tarbiyasiga katta e'tibor qaratilgan. Shu bilan birga, mamlakatimiz xalqining ko'p ming yillik madaniyati, milliy qadriyatlari va urf-odatlarini tiklash hamda fuqarolarda o'zlikni anglash xalqimizning boy moddiy va ma'naviy merosini tiklashb asrab-avaylash bo'yicha ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. "Milliy o'zligimizni anglash, Vatanimizning qadimiy va boy tarixini o'rganish, bu borada ilmiy-tadqiqot ishlarini kuchaytirish, gumanitar soha olimlari faoliyatini har tomonlama qo'llab- quvvatlashimiz lozim". Yuqorida keltirilganidek, bugungi kunda O'zbekistan davlatchilik tarixi va uning muhim taraqqiyot bosqichlari nihoyatda dolzarb mavzulardan biri xisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev tariximiz haqida quyidagilarni aytadi "Hamma o'z tarixini ulug'laydi. Lekin bizning mamlakatimizdagidek boy tarix, bobolarimizdek buyuk allomalar hech qayerda yo'q. Bu merosni chuqur o'rganishimiz, xalqimizga, dunyoga yetkaza bilishimiz kerak. Bu markazga kelgan odam tariximiz haqida to'la tasavvurga ega bo lishi, ʻ katta ma'naviyat olib ketishi zarur" 1 . XIX-asr Ispaniyada bu Pireney yarim oroli uchun nafaqat madaniy va iqtisodiy, balki butun epistemologik ma'noda ham o'zgarishlar davrini anglatardi. XIX asr inqiloblar va mustaqillik urushlari davri bo'lib, bu dunyoni ko'rish va bilimga yaqinlashishning yangi usulini nazarda tutgan. XIX asr bilan Ispaniyada zamonaviy sanoat paydo bo'ldi, bu iqtisodiy o'sishga, qishloq xo'jaligining yangi usullaridan foydalanishga va burjua sinfining rivojlanishiga imkon berdi. Bundan tashqari, Ispaniya gegemoniyasiga xos bo'lgan o'tmishdagi mutlaq monarxiya 1 Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag'ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo'shma majlisidagi nutq. -T.: O'zbekiston, 2016. 13-b 3 konstitutsiyaviy va parlamentli monarxiya bilan almashtirildi. Xuddi shu tarzda, ba'zi cherkov tashkilotlari va muassasalari, masalan, inkvizitsiya - yopildi. Ushbu o'zgarish bilan birga manorial huquqlar ham yo'q bo'lib ketdi, bu feodal jamiyatning tanazzulga olib keldi va asosan ishchilar va burjuaziyadan tashkil topgan ijtimoiy sinflarga bo'lingan jamiyatning bo'linishiga yo'l qo'ydi. Ushbu yangilanish jarayoni nafaqat Ispaniyada sodir bo'ldi, balki butun Evropada tarqaldi va sanoat inqilobi sifatida tanilgan. Biroq, Ispaniyada sanoatlashtirish boshqa qit'adagi Angliya yoki Frantsiya kabi rivojlanmadi, shuning uchun qishloq xo'jaligi yarim orol iqtisodiyotida asosiy og'irlikni saqlab qoldi. Ispaniyaning yangi parlament rejimiga kelsak, u boshqa Evropa mamlakatlaridagi kabi barqarorlasha olmadi, chunki Ispaniya burjuaziyasi siyosiy qarorlarda u qadar katta qatnashmadi. Biroq, o'nlab yillar davomida va xorijiy ta'sir tufayli mamlakatni modernizatsiya qilish va zamonaviy asrni boshlash mumkin edi. Kurs ishining maqsad vazifalari. Ushbu kurs ishida biz Ispaniyaning XIX asrdagi yuz bergan inqiloblari hamda iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy ahvolini siyosiy tahlil qilamiz. Kurs ishi vazifalari: - XIX asrda yuz bergan Ispaniyadagi inqiloblarni o’rganish; - XIX asrda inqiloblarning boshlanish sabablarini tahlil qilish; - Ispaniyada inqiloblarning o ziga xos xususiyatlarini yoritib berish;ʻ - XIX asrda Ispaniyada siyosiy jarayonlarni o’rganish; - Ispaniyadagi inqiloblar natijalari va oqibatlarini tahlil qilish; - Ispaniyaning XIX asr o rtalaridagi ijtimoiy, siyosiy, jihatdan boshqa ʻ davlatlarga nisbatan orqada qolish sabablarini o’rganishdir. Kurs ishining obyekti. Biz Ispaniya hududida yuz bergan Burjua inqilobi Fuqarolar urushi hamda bir qator qo’zg’alonlarning amalda qanay boshlangan va qanday yakunlanganini yaqindan o’rganib chiqamiz. Ushbu davrdagi ispaniya davlati dehqonlari ahvolini o’rganishimiz mumkin bo’ladi. Ispan dehqonlarini ahvoli qanchalik fuqarolar urushiga olib kelganini ham ko’rib chiqamiz. 4 Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi (tahlili). Ispaniyaning XIX asr oxiridagi tarixini o rganishda ilmiy asarlarning o rni katta hisoblanadiʻ ʻ jumladan: Lafasov.M. “Jahon tarixi”, Shuhrat Ergashev. “Jahon tarixi”, Hidoyatov G.A. XX asr diplomatiyasi, Xidoyatov. G. Jahon tarixi, M. Lafasov, U. Jo‘rayev, E. Xoliqov, D. Qodirova. Jahon tarixi, Kabirov A. Jahon tarixi, kabi ilmiy asarlar beqiyosdir 2 . Lafasov.M. "Jahon tarixi". asari XIX asr Xitoy tarixi haqida ko plab ilmiy ʻ ma lumotlar keltirilgan hisoblanib unda Ispaniyadagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlar ʼ bayon etilgan. Shuhrat Ergashev. "Jahon tarixi". asarida ham qimmatli manbalardan biri hisoblanadi. Bu asar Jahon tarixining shu davrga mos bo lgan ko plab tarixiy ʻ ʻ jarayon va voqealarni o z ichiga oladi Ispaniya davlatida inqiloblar yuzaga kelish ʻ jarayoni va uning oqibatlari haqida keng ma lumotlar keltirilgan. ʼ Tadqiqotning usullari. tarixiylik, tizimlashtirish, qiyosiy, muammoviy- xronologik hamda fanlararo yondashuv kabi ilmiy tadqiqot usullari hamda xolislik tamoyillaridan foydalanildi. Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati . Mavzu doirasida olib borilgan tadqiqotlar va olingan natijalar Ispaniya davlatida inqiloblar davri, XIX asrdagi inqiloblarga sabab bo lgan omillar, ularning faoliyati kabi masalalarni ʻ yoritishda muhim o'rin tutadi. Kurs ishida keltirilgan ma'lumotlar va ilmiy xulosalar. Jahon tarixining tegishli bo'limlarini yozishda, shuningdek, Jahon tarixi va Markaziy Osiyo yirik tarixiy shaxslar faoliyati tarixi bo'yicha oliy o'quv yurtlari va umumta'lim muassasalari uchun darsliklar va boshqa turdagi o'quv adabiyotlari yaratishda foydalanish mumkin. Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Tadqiqot ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro'yxatidan iborat bo'lib, tadqiqot umumiy 40 betni tashkil etadi. 2 Lafasov.M. Jahon tarixi. T. Turon iqbol. 2005. // Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. // Hidoyatov G.A. XX asr diplomatiyasi. T. 2010. // Xidoyatov. G. Jahon tarixi. T. 1999. // M. Lafasov, U. Jo‘rayev, E. Xoliqov, D. Qodirova. Jahon tarixi. T. 2014. // Kabirov A. Jahon tarixi. T. 2001. 5 Birinchi bobda Ispaniyaning XIX asr oxiridagi siyosiy va ijtimoiy jihati yoritiladi. Ikkinchi bobida Ispaniyada inqiloblar boshlanish jarayoni yoritiladi. Uchinchi bobida XX asrda Ispaniyadagi siyosiy vaziyatlar yoritiladi. Tortinchi bobda Ispaniyadagi XIX asr oxiri-XX asr boshidagi ijtimoiy ahvoli yoritiladi. 6 I BOB. ISPANIYADA XIX ASRDA INQILOBLARNING BOSHLANISHI 1.1. XIX asda Ispaniya inqiloblarning boshlanish sabablari. XIX asrdagi Ispaniyadagi Ispaniyadagi Ispaniya inqiloblari Ispaniya jamiyatidagi ijtimoiy-siyosiy mojarolar Ispaniya jamiyati tomonidan ispaniyalik jamiyatni burjualarga va qurolli qarama-qarshilikka aylantirish jarayoni bilan bog'liq. XIX asrning Ispaniya inqilobining etakchi kuchi liberal zodagon va paydo bo'lgan Burburue. Ispaniya inqiloblar asosan 19-asrning ikkinchi yarmida Karl III tomonidan olib borilayotgan ma'rifatli vositachilik ruhida islohotlarni amalga oshirishga urinishlar tufayli amalga oshirildi. 1908-14 yilning 1-chi ispan inqilobi ispaniyaliklarning Fransuz kasbiga qarshi kurash bilan chambarchas bog'liq edi. 2,5.1908 qo'zg'olonni Fransuzlar bilan band bo'lgan Madridning chekkasida boshlagan. 1908 yil yozida butun mamlakat bo'ylab yangi hokimiyat tuzildi - bu viloyatning aksariyati viloyat olistrialligining vakillari bo'lgan. 10 may kuni Napoleon men "Bonaparona" Ispaniya qiroli Ferdinand VII taxtni taxtni qaytarishga majbur qildi. Kasbiy hukumatning shakllanishi ovchi rahbarlarni muqobil milliy hukumat tuzishga undaydi. 1908 yil sentyabr oyida H. Floridablana hisobida markaziy ahamiyatga ega bo'lgan markaziy ahamiyatga ega edi. Kadiz yaqinidagi Leon oroliga (Kadizda 20.2.111 yillarda) kadastratsiya (Cedissian) Korteziyalar, universitetlarning professorlari, universitetlarning professorlari, ruhoniylarning professorlari, oliy ruhoniylar va savdo operatori vakillari tomonidan yig'ilgan. Kortesa - feodalliklar va imtiyozlar bekor qilinganligi (6,1.1111) aholisi (14 - 15.10.1111) aholisining tengligi to'g'risidagi qonunlarni qabul qildi (4.1). .1913), inkvizitsiyani bekor qilish (22.2.1913) va PR. Suverenitet va Oliy kuchni tashuvchisi bilan davlatni e'lon qilgan millatlar bilan kortizlar instituti nashr etildi. Ammo kortning boshqa qarorlari bajarilmadi, chunki ularning kuchi Frantsiya qo'shinlari tomonidan band bo'lmagan kichik hududga tarqatildi 3 . 3 Xidoyatov. G. Jahon tarixi. T. 1999. B.197. 7 Yunayted Anglo-Ispaniya kuchlari 12.8.1912 Madridga kirdi. 22.3.1914 Ferdinand VII mamlakatga qaytdi. Konstitutsiya va barcha kortesning barcha harakatlari bekor qilindi, eng taniqli ko'chatlar va viloyat ovi mamlakatdan chiqarib yuborilgan. 1920-1923 yilning 2-chi ispan inqilobi, Lotin Amerikasidagi mustamlakachilik mol-mulkini yo'qotishi bilan bog'liq (1914-20 da davlat to'ntarishiga bir necha bor davlat to'ntarishiga) sabab bo'ldi (Lotin Amerikasidagi urush uchun urushning bir qator urinishlari) sabab bo'ldi ). 1,1.1920 yil R. R. Ryei- va Nunizning isyonidan Las Codehas de San Xuan boshlandi. Inqilobiy kurash 1908-1913 yillarda Fransuz hukmronligiga qarshi urush paytida liberal g'oyalar natijasida erkinlik olib bordi. 9.3.1920 2020 yil Ferdinand VII 1912 va mart-aprel oyida inqilobning sobiq masihiylarini tashkil etishga majbur bo'ldi, unda Moderados partiyasi a'zolari ("mo''tadil"). De Argeles, perez de casto, H. Kang Armaueles va boshqalar. 9.7.1920 kortes ochildi3. 1920-23 yillarda mahalliy urf- odatlar bekor qilindi, tuz va tamaki bo'yicha monopoliya bekor qilindi, ikkinchisi, ikkinchi, ikkinchi va undan yuqori va undan yuqori darajadagi ta'lim uchun monopoliya, ikkinchisi, militsioner militsionerlari yaratildi Cherkov pasayishi yaratildi. Chap liberallar partiyasi vakillari - EXTaldados ("g'ayratli"; Romeno Alpuane, H. Makala Galiano) agrar masalaning tub sonini talab qildi. 1921, 1922 va 1923 yillarda Kortez taklif qilingan eksponentos qonun loyihasini ko'rib chiqdi va dehqol erlarning aksariyat dehqonlarning ko'p qismini uzatishni ta'minladi. 1923 yil may oyida qonun kuchga kirdi 4 . Qishloq aholisining aksariyati dushmanlik to'g'risidagi yangi qonunlar bilan uchrashdilar. 1921 yildagi Vabo va qurg'oqchilik epidemiyasi mutlaqo foydalangan va hukumat va kortes siyosatiga nisbatan katolik ruhoniylaridan foydalangan. 1921 yilda "havoriyalik ov" katolik tashkiloti Galisiyada tashkil etilgan, bir yil o'tgach, Chyonqa imoni Kataliza, Navrre va Biskay keng tarqalgan edi. 1922 yil boshiga kelib, mamlakatda fuqarolar urushi boshlanmoqda. 1922 yil 4 Lafasov.M. Jahon tarixi. T. Turon iqbol. 2005. B.124. 8 iyul oyida, Moderados partiyasidan ko'plab vazirlar ishtirok etgan ko'pchilik inqilobiy to'ntarish amalga oshirildi. 1922 yil avgustda hokimiyat o'ng eksponentos qo'liga o'tdi, ammo ular ichki siyosiy vaziyatni barqarorlashtira olmadilar. 7.4.1923 Fransuz qo'shinlari Ispaniyaga bosqinchilik bilan bosilgan. Ushbu aralashuvlar deyarli qarshilikka duch kelmadi. Ushbu sharoitda, 11 iyun kuni Kortesa Ferdinand VII va tartibga solishni barpo etish to'g'risida qaror qabul qildi. 30.9.1923 Konstitutsiyaviy hukumati birinchi bo'lib Sevkild, so'ngra Sitmda, keyin taslim bo'lgan Kadizda evakuatsiya qilindi. 1.10.1923 Ferdinand VII mutlaqo rejimni tikladi. 1934-1943 yillarning 3-chi ispan inqilobi 1934-1943 yillarda 1-chi Karlistie urushi (Karloft Urushlari) bilan chambarchas bog'liq edi. Don Karlos tarafdorlari va katolik ruhoniylari, Regent Isabella II - Mariya Kristina (1906-1978) - "Propiklar" o'yiniga ishonishgan. (Limlar - Ha Mengisabal, b. Espasartero; o'rta va kichik shahar burjorie manfaatlarini ifoda etdi). 1933 yil oktyabr oyida Mariya Kristina Ispaniyada muttasillikni saqlash bo'yicha manifestni nashr etdi. Aziz noroziligida keng tarqalgan norozilikka sabab bo'ldi va regentni ba'zi imtiyozlar uchun borishga majbur qildi. 1934 yil yanvar oyida Modrados hukumati aprel oyida tashkil etilgan, bu liberal islohotlarni qabul qilgan qirollik to'g'risidagi qonun e'lon qilindi. Mo''tadil siyosatlar rivojlanayotganlarni qo'llab-quvvatlamadi va yangi xalq nutqlarini keltirib chiqardi. (Umumjahon harbiy xizmatini joriy etish, majriy va boshqa senor huquqlarining bekor qilinishi) 5 . 15.5.1936 Mariya Kristina tamoyillar hukumatidan voz kechdi. 12.8.1936 V La Granxa, hovli bo'lgan La Granxa (Serjantning serjantining serjantining serjantining serjantining isyon ko'tarilgan. Ular ta'mga ega bo'lganlar hukumatini tiklash uchun Mariya Kristinani (keng saylov qonunchiligiga asoslanib), ta'qib qiluvchilar hukumatini tiklash to'g'risida qaror imzoladilar. 19.6.1937 Kortez Ispaniyaning yangi konstitutsiyasini qabul qildi. Monarxning kuchi to'g'ridan-to'g'ri ovoz berish orqali saylangan ikki e'tiqod parlamenti bilan cheklangan (yuqori mulkning yuqori baholari o'rnatildi), yuqori (senat) tayinlandi. 1936 yil dekabr oyida Ispaniya Lotin Amerikasidagi 5 Xidoyatov. G. Jahon tarixi. T. 1999. B.194. 9 sobiq koloniyalarning mustaqilligini rasman tan oldi. 1936-37 yillarda dezamitlashtirish amalga oshirildi. 1937 yil iyun oyida diniy tashkilotlar faoliyatini kambag'al yoki Filippin uchun to'la vaqtli maxsus va'zgo'ylar tayyorlaganlar bundan mustasno, rezolyutsiya qabul qilindi. 1937 yil oxirida taraqqiyot partiyadan olib tashlandi. 1940 yilgacha, general R. M. Narvaes boshchiligidagi konservativ kuchlar kuchga kirdi. Keyingi o'zgarishlardan bosh tortish yangi xalq nutqlariga olib keldi. 12.10.1940 Maria Kristina reRency Redency Redency Redency Rededi va bir necha kundan keyin Ispaniya qoldirdi. 1941 yil mart oyida, yutuqlarni yutqazgan Kortes va shahar hokimiyatlarida saylovlar bo'lib o'tdi. B. Espasartero cherkov erlarini sotishni davom ettirdi, hukumatlar tugatilgan so'nggi hukumatlar tomonidan to'xtatilgan 6 . Biroq, Espasariyaning harbiy doiralariga qaramligi (Espasariya kengashi hikoya bilan bog'liq bo'lgan voqealarni liberal yo'ldosh sifatida qabul qilishga bo'lgan qaramlik, aholining keng qatlamlariga norozilikni keltirib chiqardi. 23.7.1943 Espa-Diktatura rejimini o'rnatgan general Narvaes tomonidan ag'darildi. 1954-1956 yillarda Ispaniya inqilobi 1954-1956 yil (28,6.1954) boshlandi (28,6.1954). Isyonchilar mamlakatning eng yirik shaharlarini qo'llab-quvvatladilar. 31.7.19854 Bosh vazir tomonidan Espasartero tomonidan Egamiz tomonidan tayinlangan. 8.11.1954 Madridda "Madrid" yarim pog'onali kortga chiqdi, ularning aksariyati partiya liberal birlashmasiga tegishli (1954 yilda o'ng liberallar tomonidan tashkil etilgan) O'Donnell boshchiligidagi. Chap qanchali eskirgan (Espasargerning tarafdorlari) va bir guruh respublika demokratlari guruhi edi. 1955 yilda Kortesa "1937 yil Konstitutsiyasining asosiy qoidalarini tiklagan konstitutsiya qabul qilindi. 1955 yil may oyida Umumjahon de-yodgorlik qonuni nashr etildi, bu mening shaxsiy mulkka nomzodlikni o'zgartirish jarayoni yakunlandi. 13.7.1956 Izabella II Eparo hukumatini ishdan bo'shatdi. Ushbu qaror Xalq Militsiyasining qo'zg'oloni va Madridning ishchilari ta'mga sazovor kortinglarning ilg'or depressiv depressi chaqirig'i bilan yig'ilgan. 3 kundan keyin qo'zg'olon bostirildi. Yangi hukumat xalq militsiyasini va ta'sischilarni tarqatib 6 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. B.143. 10 yubordi va 1945 yildagi konstitutsiya va inqilobdan oldin harakat qilayotgan boshqa qonunlarni tikladi. 1968-1974 yillarning 5-ispan inqilobi tarixda "Demokrat etti yil" sifatida tushdi, chunki birinchi Ispaniya Respublikasining birinchi respublikasi e'lon qilinishi hamrohlik qildi. 1968 yillarda Kadisda Admiral H. B. Tetet-i Karbalo boshchiligidagi park uyushmasidan boshlandi. 30.9.1968 Izabella II Ispaniyadan qochib ketdi. 19.10.1968-bosh boshqarma boshchiligidagi vaqtinchalik hukumat. Quvvat konstitutsiyaviy monarxiya tarafdorlari - Birlashtiruvchilar (Serrano, Tamas) va prognozlar (H. ibn, P. Sagasa). 11.2.1969 Buyurtmachi korteziyalar yig'ildi, 1.6.1969 Yangi Konstitutsiya qabul qilindi, Ispaniya merosxo'r monarxiyasini e'lon qildi. Monarxning kuchi qonun chiqaruvchi tashabbusga tegishli ikki karavotli kortedda cheklangan. Birinchi marta Kilesning yuqori palatasi (Senat) saylandi (har bir viloyatdan to'rt nafar vakil). Qirol kemasi sayqalidiga yo'l qo'yildi. 1968 yil 6-dekabrdagi taniqli kortedda saylovlar to'g'risidagi farmonga binoan, 25 yoshdan katta bo'lgan barcha erkaklarga tanlangan huquqlar berildi. Konstitutsiya matbuot, uchrashuvlar, uyushmalar, fuqarolik nikohi erkinligi diniy erkinlik deb e'lon qilingan erkinlikni taqdim etdi. 11/16/1970 - Ispaniya taxtida 60 ta shahzoda 60 ta ovoz to'plangan (Podshohi Italiya o'g'li Miktor Emmanuel II) Egyusa Savoyskiyni saylash ispaniyalik ishchilarni tashkil etadigan inqilobiy kurashni to'xtatmadi. 1968 yil oktyabr oyida Barselonada Federal ish markazi tashkil etildi, bu esa 25 mingdan ortiq kishini tashkil etdi. 1968 yil dekabr oyida 1-chi birinchi ispan xalqaro guruhi Madridda tashkil etilgan. 1969 yilda ispaniyalik bakunistlar (anarxistlar) Kanal mintaqaviy qo'zg'olonlarda faol ishtirok etishdi, uning maqsadi federal Respublikaning "pastki" ni tashkil etish edi. Bularning barchasi 1972 yil aprel oyida boshlangan 2-kurlatle urushi fonida bo'lib o'tdi. 11.2.1973 Amadeus taxtdan topilgan. Shu kuni, ikkala palata ham, milliy anjuman orqali o'zlarini tayinlashdi va Ispaniya respublika tomonidan e'lon qilindi 7 . 7 Osborn Rojer. Sivilizatsiya. G arbiy dunyoning yangi tarixi. M. 2010. B.57.ʻ 11 1973 yil iyun oyida yangi tashkil etilgan Kortlar ochildi. Ular Ispaniyada Federal Respublikani tashkil etish uchun taqdim etilgan konstitutsiya loyihasining asosiy qoidalarini ishlab chiqdilar. Chap respublikachi F. Pi-i Margalda ham Ijrochi bo'limi boshlig'i, shuningdek, demokratik o'zgarishlarning keng dasturini ishlab chiqdi. Konstitutsiya loyihasi respublikachilar orasida noroziligini uyg'otdi. Mamlakatning turli burchaklarida hukumatga qarshi qo'zg'olon o'tdi. 3.1.1974 Umumiy general M. Pavia-va Rodriges va Marshal F. Serrano davlatda davlat to'ntarishini amalga oshirdi, harbiy diktatura tashkil etildi. Ispaniya inqiloblar natijasida, ehtimol, mansabdorizmdan konstitutsiyaviy monarxiyaga o'tish edi, mening odamsiz rejim yo'q qilindi. Shu bilan birga, ko'plab feodal qoldiqlari Ispaniya inqiloblari paytida yo'q qilinmadi va qishloq xo'jaligi masalasi nihoyat hal qilindi. Yangi siyosiy elitasi (er egalari, savdo va sanoat burjori va yaqindan aloqador harbiy doiralar), ularning talablarini qondirishga erishgan va Ispaniyada tiklanish tizimining asosiga aylanmadi. 12 1.2. Ispaniyada sanoat inqilobi. Bu agrar va hunarmandchilik iqtisodiyotidan fabrikalar va mashinalardan foydalanishga asoslangan iqtisodiyotga o'tish jarayoni edi. Birinchi sanoat inqilobi 19-asrning ikkinchi yarmida Angliyada boshlanib, taxminan 1960 yilgacha davom etdi. Ushbu jarayonga sabab bo'lgan narsa, mexanizmning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy jihatdan bir qator omillarning birlashishi edi. Aksincha, XIX asrda Ispaniyada bu jarayon Buyuk Britaniya, Frantsiya va Germaniya kabi boshqa mamlakatlarga nisbatan kech boshlandi. Ba'zi mualliflarning ta'kidlashicha, Ispaniyada haqiqatan ham qat'iy ma'noda sanoat inqilobi emas, aksincha, sanoatlashtirish jarayoni bo'lgan. 1930 yilga kelib, Ispaniyani sanoatlashtirish jarayoni boshlanganda, qirollikda qishloq xo'jaligi va tog'-kon sanoati asosidagi yashash iqtisodiyoti mavjud edi. 20-asrning boshlariga kelib, vaziyat katta darajada o'zgarmadi, faqat Kataloniya va Ispaniyaning shimoliy qismi kabi mintaqalarda, to'qimachilik va po'lat sohasida kuchli sanoatlashish impulsi bo'lgan. Ispaniyada birinchi sanoat inqilobi Ispaniyani sanoatlashtirish jarayonining ko'tarilishi yoki birinchi impulsi kech boshlandi. Shuning uchun biz Ispaniyadagi kechki sanoat inqilobi haqida gapiramiz 8 . Dunyoda birinchi sanoat inqilobi 19-asrning o'rtalarida Angliyada boshlanib, 8 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008-y. 143-b 13 XIX asrning birinchi yarmining oxirigacha davom etdi. Frantsiya, Germaniya va Qo'shma Shtatlar kabi boshqa mamlakatlar bu jarayonni 1920-1960 yillarda Angliyadan orqada boshladilar. Ushbu mamlakatlar ikkinchi sanoat avlodini namoyish etishdi. Ispaniya sanoatlashtirishni ushbu guruh bilan boshlaganiga qaramay, uning haqiqiy ko'tarilishi bir necha omillar tufayli amalga oshmadi. Izabel II hukmronligining boshida (1933) Ispaniya imperiyasi bu jarayonni boshladi; O'sha vaqtga qadar parvozni qo'llab-quvvatlash va erdan tushish uchun etarli mablag 'etishmayotgan edi. Chet eldan sarmoyalar qisman ushbu kapitalni cheklash va sanoatlashtirishni qoplay boshladi. Ushbu bosqichda xalqaro moliya kapitali va texnologik yutuqlar sanoatlashtirish jarayonini boshqarishda yordam berdi. Sanoatlashtirishning alohida holatlari. Kataloniyada, xususan, 1940-yillarda to'qimachilik sanoatida ma'lum yutuqlarga erishildi. 1236 ta mashinalar 1936-1940 yillarda import qilingan; Asrning o'rtalariga kelib, katalon to'qimachilik sanoatida bug 'dvigatelidan foydalanish allaqachon kunlik edi. 1947 yilga kelib, qariyb 97 mingta to'qimachilik ishchilari bo'lgan 28 mingga yaqin to'qima dastgohlari mavjud edi. 1948 yilda Ispaniyada Barselonadan Mataroga boradigan yo'lni bosib o'tgan birinchi temir yo'l liniyasi ochildi va uzunligi 28,25 kilometrni tashkil etdi. Shu bilan birga, Ispaniyaning shimolida po'lat sanoatidan ajratilgan yana bir sanoatlashtirish bazasi mavjud. 1940 yilda qurollanish sanoatiga bag'ishlangan Oviedodagi Trubiya fabrikasini oziqlantirish uchun pechlar o'rnatildi. Hozirgi vaqtda qazib olish ishlari hali er osti boyliklaridan foydalanish bo'yicha tartibga solinmagan edi. O'sha vaqtga qadar Ispaniya Amerikadagi mustamlakalaridan olgan mineral boyliklari hisobiga yashagan, shu sababli bu sohadan xavotir olmagan. Keyinchalik ko'plab tog'-kon kompaniyalari, xususan, o'sha erda Kataloniyada tashkil topdi. Biroq, ayniqsa, ko'mir sanoati turg'un bo'lib qoldi. Mineral ko'mir 1948 yilgacha ishlatilmaydi. Siyosiy vaziyat Ispaniyada XVIII asrning dastlabki uch o'n yilligi Amerika mustamlakalarining mustaqillik urushlari o'rtasida o'tdi. Ispaniyalik hacienda boshlangan sanoatlashtirishni qo'llab- quvvatlash uchun charchagan. Ispaniyaning qolgan qirolliklarida bo'lgani kabi, bu 14 sanoatning qoloqligi va turg'unligining uzoq davri edi. XIX asrning ikkinchi o'n yilligida Ispaniya Frantsiya bosqinidan endigina tiklanmoqda edi 9 . Siyosiy vaziyat dastlabki sanoatlashtirish rejalariga yordam bermadi, shunchaki Fernando VII mutloqligi. Biroq, harakat qilingan. Ispaniyaning sanoatlashtirish maqsadida poytaxti va qonuniy moslashuvi birinchi musodara to'g'risidagi qonunlarning tasdiqlanishi bilan harakatlana boshladi. 1950 yilda Ispaniyada sanoatlashtirish jarayoni vujudga keldi, ammo u boshqa Evropa mamlakatlaridagi kabi ahamiyatga ega emas edi va bu jarayonga hamroh bo'lgan siyosiy g'oyalar ham bo'lmagan 10 . 1948 yil butun Evropada inqiloblar va liberal g'oyalar bilan o'tdi, Ispaniyada esa 1968 yilgacha davom etgan o'rtacha davr mavjud edi. XIX asr o'rtalarida liberal va taraqqiyparvar partiyalar hokimiyat tepasiga kirishga muvaffaq bo'lishdi, ular o'zlarining mavqelaridan foydalanib Izabel II hukmronligiga hujum qildilar; bu nihoyat monarxiyani tugatish uchun mo'ljallangan edi. Shundan so'ng, sentyabrda Demokratik inqilob yuz berdi (1968), shuningdek La Gloriosa deb nomlangan, u erda Izabel II taxtdan tushirilgan. Bir yil o'tgach, yangi Konstitutsiya e'lon qilindi, unda monarxiyani davlat shakli sifatida saqlab qolish mumkinligi aniqlandi; Biroq, umumiy saylov huquqi, ibodat qilish erkinligi, ta'lim olish erkinligi va shaxs erkinliklari o'rnatildi. 1976 yilda Kanovas del Kastillo yangi Konstitutsiyani e'lon qildi, unda u institutlarning liberal moyilligini hurmat qilgan holda parlament monarxiyasini tiklash to'g'risida murojaat qildi. Ushbu qaror keyingi yillarda Ispaniya Sotsialistik ishchilar partiyasi (1979) va Bask millatchi partiyasi (1987) kabi ba'zi muhim partiyalarni tashkil etishga imkon berdi. Nihoyat, 1995 yilda Kuba Ispaniya hukumatidan mustaqillikka erishdi, natijada 1998 yilda olib borilgan Ispan- Amerika urushi boshlandi. Ushbu jangovar va siyosiy ziddiyatlarni hal qilish uchun Parij shartnomasi tuzilib, unda Kubaning ozodligi, Puerto-Riko va 9 www.history.com 10 Lafasov.M. Jahon tarixi. T. Turon iqbol. 2005. B.129. 15 Filippinlar esa AQSh tarkibida qolishi aniqlandi. 19-asr Ispaniyasidagi iqtisodiy vaziyat asosan sanoatlashtirish jarayonlarining sekin va qiyin rivojlanishi bilan tavsiflandi. XVIII asrning so'nggi davrida Angliya qishloq xo'jaligi daromadlarini yaxshilashga hissa qo'shgan va o'z sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirish uchun ichki bozor harakatlarini osonlashtirgan yangi ishlab chiqarish faoliyatida taqsimlash uchun qishloq xo'jaligini ishchi kuchidan ozod qilishga ulgurdi. . Aksincha, 19-asr va 19-asr boshlarida Ispaniyada iqtisodiyot merkantilistik tartib bilan ifodalanar edi, unda kapitalistik modelga tegishli bo'lgan to'plash va o'zlashtirish mexanizmlari mavjud emas edi. Milliy bozor tarqoq va kichik edi. Ispaniyalik tarixchi Xosep Fontananing so'zlari bilan aytganda, Ispaniya bozori izolyatsiya qilingan va qishloq xujayralari guruhi bo'lib, ular o'rtasida befarq trafik mavjud edi. Ushbu holat transport vositalarining etishmasligi tufayli yuzaga keldi, chunki ular mahalliy bozorlarni bog'lash uchun etarli emas edi 11 . Bundan tashqari, talab darajasi Ispaniya aholisining zichligi qo'shni mintaqalarga nisbatan pastligi sababli juda past edi; daromadning past darajasi ham mavjud edi. Sanoatning qoloqligini keltirib chiqaradigan yana bir omil an'anaviy qishloq xo'jaligining mavjudligi bilan bog'liq bo'lib, u o'z-o'zini kuchli iste'mol qilishni ta'minladi, bu faqat mahalliy hunarmandlar sanoatining ma'lum mahsulot almashinuviga imkon berdi. Ispaniya shtati Amerika pul o'tkazmalarining kulminatsiyasi tufayli doimiy byudjet tanqisligida edi. Natijada, iqtisodiy siyosat davlat qarzlarini berishga majbur qildi va soliq tizimi yomonlashdi. Bu elementlarning barchasi xususiy iqtisodiyotni bo'g'ib, yangi xususiy loyihalarning paydo bo'lishiga to'sqinlik qildi. Sanoatlashtirishni rivojlantirishga bag'ishlangan moliya institutlarining etishmasligi eng muhim omillardan biri edi. Bunga 1974 yilda aholining 54% savodsiz bo'lgan Ispaniyada texnika va ta'limning etishmasligi qo'shilgan. Izabel II 1933 yilda taxtga kelishi bilan ichki kapital etishmasligi chet el investitsiyalari bilan ta'minlana boshlaganligi sababli sanoatlashtirish jarayoni tezlashdi. Shu sababli, Ispaniyada 19-asr iqtisodiyoti nafaqat moliyaviy resurslarni, balki texnik taraqqiyotni ham ta'minlaganligi sababli chet el mablag'lari tomonidan 11 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. B.148-b 16 boshqarilgan. Xuddi shu tarzda, ushbu kapital bilan tog'-kon va shahar xizmatlarini ekspluatatsiyalashga yordam beradigan temir yo'l tizimini qurish mumkin edi. Liberal-burjua inqilobi tufayli Ispaniya jamiyati - ilgari qadimiy bo'lgan sinfiy jamiyatga aylandi. Binobarin, endi u yopiq va qonuniy belgilangan mulklarga bo'linmadi, ammo shu paytdan boshlab barcha fuqarolar qonun oldida teng bo'lishini belgilagan liberal tamoyil kengayib bora boshladi. Ispaniyaning ijtimoiy sinflarini aniqlaydigan narsa iqtisodiy darajadir; Ushbu kontekst yuqori, o'rta yoki quyi sinf mulklarini taqdim etdi. Proletariat va burjuaziya o'rtasidagi farqni ta'kidlab, ishlab chiqarish jarayonlari bo'yicha ham bo'linma tashkil etildi. Ijtimoiy sinflar ochiq edi, shuning uchun ijtimoiy tushish yoki ko'tarilish sodir bo'lishi mumkin edi, bu hodisa vertikal harakat deb ham ataladi. Biroq, sinflar orasidagi bu harakat shunchalik oddiy bo'lmagan, chunki ushbu modifikatsiyalar ichida tashqi omillar muhim rol o'ynagan. Masalan, dvoryanlar unvonini berish iqtisodiy yaxshilanishga olib kelishi mumkin. 17 II BOB. XIX ASR IKKINCHI YARMIDA ISPANIYADA SIYOSIY JARAYONLAR 2.1 XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Ispaniyada hukmron siyosiy partiyalar, ularning mafkuralari va boshqaruvga ta'siri. Ispaniya birinchi jahon urushida betaraf qoldi. Bu hol unga urushayotgan har ikki harbiy siyosiy ittifoqqa kiruvchi davlatlar bilan muvaffaqiyatli savdo sotiq munosabatlarini amalga oshirishgaimkon byerdi. Eksport hajmi import hajmidan yuqori bo‘ldi. Buning natijasida mamlakat oltin zaxirasi 4 baravar ko'paydi. Urush yillarida harbiy buyurtmalar salmog‘ining oshishi, o‘z navbatida, sanoatdagi ayrim tarmoqlaming gurkirab rivojlanishini ta’minladi. Shunday bo‘lsada, Ispaniya, baribir, kam taraqqiy etgan, agrar industrial davlat bo‘lib qolavyerdi. Mamlakat qishloq xo'jaligida o‘rta asrchilik munosabatlarining qoldiqlari hamon kuchli edi. Barcha yyer maydonining uchdan ikki qismi yirik yyer egalari va mamlakat hayotida katta ta'sirga ega bo‘lgan katolik chyerkovi ixtiyorida edi. Millionlarcha dehqon xo‘jaliklariga esa atigi uchdan bir qism yyer tegishli edi. Yersizlar ham ko‘p bo‘lib, ular asoratli shartlar asosida yyerni ijaraga olardilar. Qishloq xo‘jaligida mehnat unumdorligi juda past bo‘lgan. Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli chet el kapitali kiritilishiga sezilarli darajada bog‘liq edi. Chunonchi, sanoatga joylashtirilgan chet el kapitalining 54 foizi ingliz, 34,5 foizi fransuz kapitali edi. Ispaniya taraqqiyotining bunday orqada qolishi o‘rta asrchilik tartiblari hamon kuchli darajada saqlanib qolayotganligi bilan izohlanar 18 edi 12 . Katta yyer egalari hamda ularning tayanchi bo‘lgan armiya va katolik chyerkovi o'zlarini asrlar davomida qaror topgan tartiblar qo‘riqchisi, deb hisoblardi. Shuning uchun ham yangilikka bo'lgan har qanday intilishlarni mamlakat milliy manfaatiga solinayotgan tahdid, deb qabul qildilar. Ayni paytda ulami yo‘qotish uchun barcha vositalarni ishga soldilar. Mamlakatda harbiylarning o‘rni tobora ortib bormoqda edi. Vujudga kelgan «harbiy xuntalar» (harbiylar to'dasi) XX asrda mamlakat siyosiy hayotiga tez tez aralashib turish quroliga aylangan. XVIII - XIX yillarda Ispaniyada inqilobiy harakat to'lqini yanada kuchaydi. Bu hol hukmron doiralarni sarosimaga solib qo‘ydi. Shu yillar davomida hukumat 8 marta almashdi. Hukumat yetilgan dolzarb ijtimoiy muammolarni hal etishga ojizlik qildi. Vujudga kelgan bu ahvol mamlakatda harbiy diktatura o‘rnatilishi xavfini tug‘dirdi. Hukumat ijtimoiy harakatni bostirish uchun qanchalik harakat qilmasin, baribir, qator talablarni bajarishga majbur bo‘Idi. Chunonchi, XIX-XX yilning aprel oyidan boshlab 8 soatlik ish kuni joriy etildi. Ish haqi oshirildi, bolalar mehnati taqiqlandi. Qarilik va nogironlik sug'urtalari joriy etildi. Ayni paytda hukmron doiralarning qo'llab quwatlashi natijasida ispan fashistlari o‘z qurolli tashkilotlarini tuza boshladilar. Ulaming asosiy vazifasi xalq harakatini bostirish edi. Hukumatning shafqatsiz tyerrori tufayli XIX21 yilga kelib ijtimoiy harakatning pasayishiga yerishildi. Biroq bu hol ko‘pga cho‘zilmadi. Mustamlakalarda ham harakat kuchaydi. XIX yilning iyunida hukumat Ispaniyaning mustamlakasi — Marokashda boshlangan milliyozodlik harakatini bostirish uchun armiya yubordi. Biroq Ispaniya armiyasi tor mor etildi hamda 25000 jangchi asirga tushib qoldi 13 . Bu mag‘lubiyat mamlakatda umshga qarshi harakat boshlanishiga turtki bo‘ldi. Norozilik hatto armiya ayrim qismlarida ham ro‘y byerdi. 1922— 1923 yiIlarda ish tashlash harakati yana kuchaydi, hukumat tyerrorni to‘xtatishga hamda xuntalami tarqatib yuborish to‘g‘risida qonun qabul qilishga majbur bo‘ldi. Ayni paytda 1923 yil aprelida parlamentga qayta o‘tkazilgan saylovda Libyeral partiya g‘alaba qozondi. Siyosiy voqealarning 12 Osborn Rojer. Sivilizatsiya. G arbiy dunyoning yangi tarixi. M. 2010. B.63.ʻ 13 Xidoyatov. G. Jahon tarixi. T. 1999. B191. 19 bu tarzda rivojlanishi qirol saroyini, hukmron doiralarni tashvishga solib qo‘ydi va ular o‘z hokimiyatini mamlakatda harbiy diktatura o‘rnatish yo‘li bilan saqlab qolishga qaror qildilar. Natijada 1923 yilning 13 sentabrida Kataloniya harbiy okrugi qo‘mondoni genyeral Primo de Rivyera tomonidan davlat to'ntarishi amalga oshirildi. Hokimiyat harbiy direktoriya qo‘liga o‘tdi. Shu tariqa Ispaniyada harbiyfashistik diktatura o'rnatildi ( 1923-1930). Primo de Rivyera 1924 yilda «Vatanparvarlik ittifoqi» deb nomlangan fashistik partiyani tuzdi. Bundan ko‘zlangan maqsad diktaturaning ijtimoiy tarkibini kengaytirish edi. Bunga partiya safiga mayda va o‘rta mulkdorlarni jalb etish orqali yerishish ko‘zda tutilgandi. Bundan tashqari, Primo de Rivyera mehnat bilan sarmoyaning hamkorligini ta’minlash maqsadida «Baravarlik komissiyasi» tuzdi va komissiyaga har ikki tomondan teng miqdorda vakillar kiritildi. Bu komissiya mehnat sharoiti va ish haqi masalasini hal etishi kyerak edi. 1926 yilda ijtimoiy sug'urta va ishsizlik masalalari bilan shug‘ullanuvchi korporatsiya tuzildi. Ayni paytda diktatura ijtimoiy harakatni shafqatsizlik bilan bostirish yo‘lini tutdi. Primo de Rivyera o‘z diktaturasiga qonuniy tus byerishga harakat qildi. Shu maqsadda 1925 yil dekabrda direktoriyani Ministrlar kabineti bilan almashtirdi va mamlakatda yangi Konstitutsiyani ishlab chiqishga kirishildi. Primo de Rivyera Italiya fashizmi bilan yaqinlasha boshladi. 1926 yilning 7 avgustida u bilan do'stlik to‘g‘risida shartnoma imzoladi. U tashqi siyosatda mustamlakalarni qanday bo'lmasin saqlab qolishga intildi. Shu maqsadda milliy ozodlik harakatini bostirish yo‘lini tutdi. Xususan, Fransiya bilan birgalikda 1927 yilda Marokash xalqining milliyozodlik harakatini qonga botirdi. Biroq ichki va tashqi siyosatda qo‘llangan usullar Primo de Rivyera diktaturasini saqlab qola olmadi. 1929 yilda boshlangan jahon iqtisodiy inqirozi og‘ir ahvolda bo‘lgan Ispaniya iqtisodiyotini izdan chiqardi. Davlat qarzi keskin ko‘paydi. Keng miqyosda korrupsiya avj oldi. Mamlakatda inqilobiy portlash ro‘y byerishining oldini olish maqsadida harbiy genyeralitet yanvar oyida Primo de Rivyerani iste’fo byerishga majbur etdi. Iqtisodiy inqiroz bu muammolarni yanada chuqurlashtirib yubordi. Mamlakatda ish tashlash harakati yangi kuch bilan quloch 20 yoydi. 1930 yilda bu tadbirda 1 mln. dan ortiq ishchi qatnashdi 14 . Bunday sharoitda, hatto yirik sarmoyadorlar ham, 1976 yilgi Konstitutsiyani qayta ko‘rib chiqish tarafdori bo'ldilar. Ularning maqsadi kortes (parlament)ning huquqi oshirilishiga yerishish edi. Sarmoyadorlar o‘z mavqelarini saqlab qolishning yo‘li monarxiyaga barham byerish ekanligini tobora chuqur angladilar. Mamlakatda respublikachilik harakati kuchaydi. 1931 yil 12 aprelda bo‘lib o‘tgan mahalliy saylovlarda respublikachilar g'alaba qozondi. Saylov yakuni haqidagi xabar siyosiy kurashning rivojlanishiga turtki byerdi. Mamlakatda burjua demokratik inqilobi yuz byerdi. 14 aprel kuni inqilobchilar qirol hokimiyati ag‘darilganligini e’lon qildilar. Buni eshitgan va yengilishiga iqror bo‘lgan qirol Alfonso XIII shu kuni taxtdan voz kechdi va mamlakatdan qochib ketdi. 1931 yil iyun oyida Ta’sis Majlisiga saylov bo‘lib o‘tdi. Unda respubIikachi partiyalar va sotsialistlar g‘alaba qozonishdi 15 . Mamlakatda sotsialistlar va so‘l respublikachilarning M. Asanya boshliq koalitsion hukumati tuzildi. 9 dekabrda mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Konstitutsiya Ispaniyani «barcha mehnatkashlar respublikasi» deb e’lon qildi. Mamlakatda chuqur islohotlar o‘tkazilishi belgilandi. Chunonchi, agrar islohot haqida qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra, yirik yyer egalarining yyerlari uning haqini to‘lash Yevaziga musodara qilinishi ko‘zda tutildi. Bundan tashqari, eng og‘ir majburiyatlar bekor qilindi. Ijara haqi kamaytirildi. Milliy masala qisman hal etildi, ya’ni faqat Kataloniyaga cheklangan avtonomiya byerildi, xolos. Koalitsion hukumat ishchilarning ahvolini yaxshilashga qaratilgan ba’zi tadbirlarni amalga oshirdi. Chunonchi, 8 soatlik ish kuni belgilandi. Ijtimoiy sug‘urta haqida qonun qabul qilindi. Tashqi siyosatda Ispaniya Fransiya bilan yaqinlasha boshladi. Italiya bilan tuzilgan do'stlik to‘g‘risidagi shartnomani bekor qildi. 1933 yilda Sovet davlati bilan diplomatik aloqa o'rnatdi. Fashistlar esa 1933 yilda «Ispan falangasi» deb atalgan partiya tuzdilar. 0‘ng kuchlar faollashuviga xalq ommasining so‘1 kuchlar hukumati (Asanya hukumati) siyosatidan noroziligi ham sabab bo’lgan. 14 Osborn Rojer. Sivilizatsiya. G arbiy dunyoning yangi tarixi. M. 2010. B.87.ʻ 15 Xidoyatov. G. Jahon tarixi. T. 1999. B.194. 21 Hukumatning islohotlami o‘tkazishdagi qafiyatsizligi xalq ommasi ko‘z o‘ngida uning obro'sini to‘ka boshladi. Xususan, agrar islohot nihoyatda sustkashlik bilan hayotga yarim yorti tatbiq etila boshladi. Masalan, 2 yil davomida atigi 7 mingdan ortiq dehqon xo‘jaligi yyer ololgan, xolos. Buning ustiga iqtisodiy inqiroz tobora chuqurlashib bordi. Natijada ishsizlar soni 1,5 mln. kishini tashkil etdi. Hukumat milliy masalada ham jiddiy o'zgarishlar qila olmadi. Armiyani demokratlashtirish haqidagi va’dalar qog‘ozda qoldi. Katolik chyerkov qudratli kuch bo’lib qola byerdi. 1933 yilning oxirida o‘tkazilgan parlament saylovlarida o‘ng partiyalar g'alaba qozondilar. Shu tariqa, Ispaniyada fashistik to‘ntarish bo’lishi tobora oydinlasha bordi. 0‘nglar hukumati awalgi islohotlarga qarshi tadbirlar o'tkaza boshladi. Chunonchi, chyerkovga qarshi qonun bekor qilindi va ruhoniylarga byeriladigan davlat subsidiyasi tiklandi. Bu oddiy ruhoniylarni xonavayron boTish va qashshoqlikdan saqlab qoldi. Minnatdorchilik ramzi sifatida, ruhoniylar o'nglar hukumatining ashaddiy tarafdoriga aylandilar. Agrar islohot to‘xtatildi. Davlat to‘ntarishida qatnashgan harbiylar jazodan ozod etildi. Ayni paytda fashistlarning faoliyatiga qarshi kurashilmadi. Bu esa fashistik tashkilotlaming yanada o'sishiga imkon yaratib byerdi. Fashistik partiyalar («Ispan falangasi» va XONS) 1934 yil noyabrda «Ispaniyani inqilobiy yangilash» deb nomlangan demagogiyadan iborat dasturni e’lon qildi. Xalq fronti o'zining saylov oldi dasturida saylovchilarga siyosiy mahbuslarni avf etishga, ishdan bo‘shatilganlarni ishga tiklashga, repressiya aybdorlarini jazolashga, armiya va davlat apparatini demokratlashtirishga, dehqonlarga soliq va ijara haqini kamaytirishga, ishsizlikni tugatish uchun jamoat ishlarini tashkil etishga, ijtimoiy sug‘urta to‘g‘risidagi qonunni tiklashga va'da byerdilar. 1936 yil 16 fevralda parlamentga bo‘lib o‘tgan saylovda Xalq fronti g'alaba qozondi. Xalq fronti hukumati o‘z va'dalarini bajarishga kirishdi 16 . Masalan, agrar islohot bo‘yicha 1936 yilning iyuligacha dehqonlar 700 ming gektardan ortiq yyer oldilar. Xalq fronti hukumatining chuqur islohotlari yirik sarmoyadorlarni, chyerkovni, 16 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. B.159. 22 katta yer egalarini, harbiy genyeralitetni tashvishga solib qo‘ydi. Ular mamlakatda harbiy to‘ntarish o‘tkazishga tayyorgarlik ko'rdilar. Gitler va Mussolini ularni qo‘llab quvvatlashga va’da byerdilar. 1936 yilning 17 iyul kuni harbiylar Marokashda isyon boshladilar. 19 iyulda isyon Ispaniya hududiga ko‘chdi. Shu tariqa, Ispaniyada fuqarolar urushi boshlandi. Armiyaning 80 foizi isyonchi fashistlar tarafiga o‘tdi. Isyonga genyeral F. Franko (1992— 1975) rahbarlik qildi. Ispaniya qonuniy hukumati respublikaning konstitutsiyaviy tuzumini himoya qilish yuzasidan shoshilinch choralar ko'ra boshladi. 300 ming kishilik respublikachilar armiyasi tuzildi. Fuqarolar urushi taqdirini Gyermaniya va Italiyaning aralashuvi hal etdi. Ular o‘z harbiy kuchlarini F. Frankoga yordamga yubordilar (jami 365 ming kishi). AQSH «betaraflik», Buyuk Britaniya va Fransiya Ispaniya ishlariga «aralashmaslik» yoiini tutdilar. Natijada respublikachilar chetdan qurol sotib olish imkonidan mahrum boidilar. YYevropa davlatlaridan, shu jumladan Sovet davlatidan ko‘ngilli qismlar kelib, Ispaniyaning qonuniy hukumati tomonida turib urush harakatlarida qatnashdilar. Shunday ogir sharoitda ham hukumat (Largo Kabalyero) islohotlarini davom ettirdi. Birgina 1936 yiIning 7 oktabridan, dekretga ko‘ra, dehqonlar va chorakorlarga 5,5 mln. ga yer berildi, basklarga milliy avtonomiya eion qilindi, oziq ovqat mahsulotlariga qat'iy narx belgilandi. 23 2.2. Asosiy siyosiy arboblar va ularning siyosiy tizimlari. Dastlab Ispaniya o‘zining Birinchi jahon urushidagi neytraliteti bilan boshqa Yevropa davlatlaridan keskin ajralib turdi. Shunga qaramasdan, Ispaniya urushdan keyin ham ancha vaqt G‘arbiy Yevropaning eng qoloq davlatlaridan biri bo‘lib qolaverdi. Dunyoni larzaga keltirgan Rossiyadagi inqilobiy voqealar bu davlatga ham ta’sir ko‘rsatdi. Kataloniya va boshqa viloyatlarda boshlangan ish tashlashlar hukumatni islohotlar o‘tkazishga, 8 soatlik ish kuni, ijtimoiy sug‘urta, ish haqi va pensiyalarning oshirilishi to‘g‘risida qonunlar qabul qilishga majbur qildi 17 . 1923 yil sentabrda genyeral Migel Primo de Rivyera dav lat to‘ntarishi uyushtirdi. Bar cha vazir lar va gu byernatorlar harbiy lar dan tayinlandi, par lament tarqa tib yuborildi, ko‘plab partiya lar fao liyati taqiqlandi. De Rivyera iqti sodiy islohot o‘tka zib, xuddi Italiyadagi Shunday sharoitda Fransiya, Bu yuk Britaniya va yana ko‘p lab davlatlar Ispaniyaga qurol yetkazib byerishni to‘xtatdi va o‘zlarining fu qarolar urushiga aralashmas lik larini e’lon qildi. Dastlab bu kelishuv ga qo‘shilgan SSSR keyin o‘z qarorini o‘z gartirib, respublikachilarga yor dam byera boshladi. Xuddi shun day Gyermaniya va Italiya falangachilarga yordam ko‘rsatdi. Ispa niya dagi fuqarolar urushi ikki yarim yil davom etdi. Unda 17 Rajabov Q., Qandov B. Jahon tarixidagi sulola va davlatlar: qisqacha siyosiy tarixi va muhim sanalari. 2-3- kitoblar. -T.: "O zbekiston” NMIU, 2015. B.123.ʻ 24 deyarli 1 mln. ispanlar halok bo‘ldi. Falangachilar g‘olib chiqdi va 1939 yil 1 aprel da Ispaniyada genyeral F. Franko diktatu rasi batamom o‘rna tildi. 9 dekabrda mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Konstitutsiya Ispaniyani «barcha mehnatkashlar respublikasi» deb e’lon qildi. Mamlakatda chuqur islohotlar o‘tkazilishi belgilandi. Chunonchi, agrar islohot haqida qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra, yirik yyer egalarining yyerlari uning haqini to‘lash Yevaziga musodara qilinishi ko‘zda tutildi. Bundan tashqari, eng og‘ir majburiyatlar bekor qilindi. Ijara haqi kamaytirildi. Milliy masala qisman hal etildi, ya’ni faqat Kataloniyaga cheklangan avtonomiya byerildi, xolos. Koalitsion hukumat ishchilarning ahvolini yaxshilashga qaratilgan ba’zi tadbirlarni amalga oshirdi. Chunonchi, 8 soatlik ish kuni belgilandi. Ijtimoiy sug‘urta haqida qonun qabul qilindi. Tashqi siyosatda Ispaniya Fransiya bilan yaqinlasha boshladi. Italiya bilan tuzilgan do'stlik to‘g‘risidagi shartnomani bekor qildi. 1933 yilda Sovet davlati bilan diplomatik aloqa o'rnatdi. Fashistlar esa 1933 yilda «Ispan falangasi» deb atalgan partiya tuzdilar. 0‘ng kuchlar faollashuviga xalq ommasining so‘1 kuchlar hukumati (Asanya hukumati) siyosatidan noroziligi ham sabab boTgan. Hukumatning islohotlami o‘tkazishdagi qafiyatsizligi xalq ommasi ko‘z o‘ngida uning obro'sini to‘ka boshladi. Xususan, agrar islohot nihoyatda sustkashlik bilan hayotga yarim yorti tatbiq etila boshladi. Masalan, 2 yil davomida atigi 7 mingdan ortiq dehqon xo‘jaligi yyer ololgan, xolos. Buning ustiga iqtisodiy inqiroz tobora chuqurlashib bordi. Natijada ishsizlar soni 1,5 mln. kishini tashkil etdi. Hukumat milliy masalada ham jiddiy o'zgarishlar qila olmadi. Armiyani demokratlashtirish haqidagi va’dalar qog‘ozda qoldi. Katolik chyerkov qudratli kuch bo lib qola byerdi. 1933 yilning oxirida o‘tkazilganʼ parlament saylovlarida o‘ng partiyalar g'alaba qozondilar. Shu tariqa, Ispaniyada fashistik to‘ntarish borishi tobora oydinlasha bordi. O‘nglar hukumati awalgi islohotlarga qarshi tadbirlar o'tkaza boshladi. Chunonchi, chyerkovga qarshi qonun bekor qilindi va ruhoniylarga byeriladigan davlat subsidiyasi tiklandi. Bu oddiy ruhoniylarni xonavayron boTish va qashshoqlikdan saqlab qoldi. Minnatdorchilik 25 ramzi sifatida, ruhoniylar o'nglar hukumatining ashaddiy tarafdoriga aylandilar. Agrar islohot to‘xtatildi 18 . Ispaniya fuqarolar urushi (ispancha: Guerra Civil Española) Ispaniyada respublikachilar va millatchilar o rtasida bo lgan fuqarolar urushi.ʻ ʻ Respublikachilar Ikkinchi Ispaniya Respublikasining so lparast Xalq fronti ʻ hukumatiga sodiq bo lib, turli sotsialistik, kommunistik, separatistik, anarxistik va ʻ respublikachi partiyalardan iborat bo lib, ularning bir qismi urushdan oldingi ʻ davrda hukumatga qarshilik ko rsatgan. Qarama qarshi millatchilar harbiy xunta ʻ boshchiligidagi falangistlar, monarxistlar, konservatorlar va an'anachilar ittifoqi edi, ular orasida general Fransisko Franko tezda ustun rolga erishdi. O sha ʻ davrdagi xalqaro siyosiy muhit tufayli urush ko p qirrali bo lib, u sinfiy kurash, ʻ ʻ diniy kurash, diktatura va respublika demokratiyasi, inqilob va aksilinqilob, fashizm va kommunizm o rtasidagi kurash sifatida turlicha baholangan. Urush ʻ paytida AQShning Ispaniyadagi elchisi Klod Bauersning so'zlariga ko'ra, bu Ikkinchi jahon urushi uchun "kiyinish mashqlari" edi. Millatchilar 1939 yil boshida tugagan urushda g'alaba qozonishdi va 1975 yil noyabrida Franko vafotigacha Ispaniyani boshqardi. Urush 1936 yil iyul oyida Ispaniya Respublika qurolli kuchlarining bir guruh generallari tomonidan respublika hukumatiga qarshi davlat to ntarishi qisman ʻ barbod bo lganidan so ng boshlandi, asosiy rejachi va yetakchisi general Emilio ʻ ʻ Mola, arbobi esa general Xose Sanjurjo bo lgan. O'sha paytdagi hukumat ʻ respublikachilar koalitsiyasi bo'lib, Kortesda kommunistik va sotsialistik partiyalar tomonidan qo'llab quvvatlangan, so'l markazchi prezident Manuel Azaña boshchiligida. Millatchi guruhni bir qator konservativ guruhlar, jumladan CEDA, monarxistlar, jumladan, qarama qarshi alfonsistlar va diniy konservativ Karlistlar hamda Falanj Española de las JONS, fashistik siyosiy partiyalar qo'llab quvvatlagan. Sanjurjo, Emilio Mola va Manuel Goded Llopisning o'limidan so'ng, Franko millatchilar tomonining qolgan etakchisi sifatida paydo bo'ldi 19 . 18 Lafasov.M. Jahon tarixi. T. Turon iqbol. 2005. B.157. 19 M. Lafasov, U. Jo‘rayev, E. Xoliqov, D. Qodirova.Jahon tarixi. T. 2014. B.237. 26 To ntarish Marokash, Pamplona, Burgos, Saragosa, Valyadolid, Kadis,ʻ Kordova va Sevilyadagi harbiy qismlar tomonidan qo llab quvvatlandi. Biroq ʻ Madrid, Barselona, Valensiya, Bilbao va Malaga kabi deyarli barcha muhim shaharlardagi isyonkor bo'linmalar nazoratni qo'lga kirita olmadi va bu shaharlar hukumat nazorati ostida qoldi. Bu Ispaniyani harbiy va siyosiy jihatdan bo'linib qoldirdi. Millatchilar va Respublikachilar hukumati mamlakat ustidan nazorat o'rnatish uchun kurashdilar. Millatchi kuchlar fashistik Italiya, fashistlar Germaniyasi va Portugaliyadan o'q dorilar, askarlar va havo yordamini oldi, Respublikachilar tomoni esa Sovet Ittifoqi va Meksikadan yordam oldi. Buyuk Britaniya, Fransiya va AQSh kabi boshqa davlatlar Respublikachilar hukumatini tan olishda davom etdilar, ammo aralashmaslik haqidagi rasmiy siyosatga amal qildilar. Ushbu siyosatga qaramay, to'qnashuvda aralashmaydigan mamlakatlarning o'n minglab fuqarolari bevosita ishtirok etishdi. Ular asosan respublika tarafdori bo'lgan xalqaro brigadalarda jang qilishgan, ular tarkibiga millatchi rejimlardan bir necha ming surgun kirgan 20 . Millatchilar janub va g'arbdagi qal'alaridan chiqib, 1937 yilda Ispaniyaning shimoliy qirg'oq chizig'ining ko'p qismini egallab oldilar. Shuningdek, ular Madridni va uning janubi va g'arbiy qismidagi hududni urushning katta qismi uchun qamal qildilar. 1938 va 1939 yillarda Kataloniyaning katta qismi bosib olinib, Madrid Barselonadan uzilib qolgach, respublikachilarning harbiy pozitsiyasi umidsiz bo‘lib qoldi. 1939 yil yanvarda Barselona qarshiliksiz qulagandan so'ng, 1939 yil fevralda Frantsiya va Buyuk Britaniya tomonidan Frankoistik rejim tan olindi. 1939 yil 5 martda respublika hukumatining kommunistik hukmronligining kuchayishi va harbiy vaziyatning yomonlashuviga javoban, polkovnik Segismundo Casado millatchilar bilan tinchlik o'rnatish niyatida respublika hukumatiga qarshi harbiy to'ntarishga rahbarlik qildi. Biroq, bu tinchlik takliflari Franko tomonidan rad etildi. O'sha oyda Madriddagi respublikachilar fraksiyalari o'rtasidagi ichki mojarodan so'ng, Franko poytaxtga kirib, 1939 yil 1 aprelda 20 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. B.177. 27 g'alabani e'lon qildi. Yuz minglab ispanlar janubiy Frantsiyadagi qochqinlar lagerlariga qochib ketishdi. Mag'lubiyatga uchragan respublikachilar bilan aloqador bo'lganlar g'olib millatchilar tomonidan ta'qib qilindi. Franko diktaturani o'rnatdi, unda barcha o'ng qanot partiyalari Franko rejimi tarkibiga birlashtirildi. Urush ilhomlantirgan ehtiros va siyosiy bo'linish va sodir bo'lgan ko'plab vahshiyliklar bilan ajralib turdi. Franko qo'shinlari tomonidan bosib olingan hududda o'zlarining kelajakdagi rejimlarini mustahkamlashlari uchun uyushtirilgan tozalashlar amalga oshirildi. Kichikroq miqyosdagi ommaviy qatllar ham respublikachilar tomonidan boshqariladigan hududlardamahalliy hokimiyat vakillari ishtirokida turli joylarda bo lib o tdi.ʻ ʻ Yevropada sanoat inqilobi bir kechada sodir bo'lmadi, faqat qit'a bo'ylab asta sekin tarqaldi. XVIII asrning o'rtalarida paydo bo'lgan va ulkan ishchilar zaxirasini yaratgan aholining g'ayrioddiy yuqori o'sishi tetiklantiruvchi omillardan biri edi. Shu bilan birga, ko'plab odamlarning asosiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab chiqarishning yangi, yanada samarali usullari zarur bo'ldi. Bunday vaziyatda Buyuk Britaniya ikkita muhim afzalliklarga ega edi: o'ta samarali va boy qishloq xo'jaligi tizimi va hayratlanarli miqdordagi ijodiy ixtirochilar. Shuning uchun Buyuk Britaniya 1750 yildan boshlab Evropaning qolgan qismiga keyingi asr yoki undan ko'proq vaqt davomida taraqqiyot ritmini belgilab berdi. Birinchi yigiruv ramkalar Britaniya orollarida yaratilgan. Ulardan keyin mexanik to‘quv dastgohlari paydo bo‘ldi va ko‘p o‘tmay to‘qimachilik fabrikalari yerdan otilib chiqdi. Ayni paytda temir sanoatida bum boshlandi. Odamlar ko'mirni qanday qilib koksga aylantirishni bilishlari bilanoq, temir ishlab chiqaruvchilari temir rudasini qayta ishlash uchun ajoyib, deyarli cheksiz yoqilg'i zaxiralariga ega edilar. Olovli pechlarni tezroq va samarali isitish uchun bug 'dvigatellari joriy etilgandan so'ng, ko'mir mintaqalaridagi osmon chiziqlari tezda ko'mir minoralari va temir ishlarining bacalari bilan qoplangan. Ishchilar yangi sanoat markazlariga to'kildi va bir necha yil o'tgach, qishloqlar yirik shaharlarga tarqaldi: bu erda omma gavjum xarobalar va nam yerto'lalarda dahshatli sharoitlarda yashashga majbur bo'ldi. Ish vaqti kuniga 14 soat atrofida edi va ishchilar mashinalar ritmiga qul edilar. Ayollar 28 kam maosh evaziga xuddi shunday qattiq mehnat qilishlari kutilgan edi, ayniqsa, kollyariya va to'qimachilik fabrikalarida. Bolalar ham vijdonsiz ekspluatatsiya qilindi. Ishchilar doimiy ishsizlik va ochlikdan qo'rqib yashadilar. Ularning umidsizligi ko'pincha qonli isyon harakatlariga aylanib ketdi. Mashina sindiruvchilar ishlanmalarni to'xtatib qo'yish uchun behuda harakat qilishdi, ammo yangi ixtirolar g'ildirakdagi tishlar kabi bir biriga mos tushdi. Po'lat ishlab chiqarishning yaxshilanishi koks va po'lat bilan to'la vagonlarni tortuvchi po'lat lokomotivlarni tashish uchun ko'proq relslarga olib keldi. Fransiya Buyuk Britaniya bilan teng darajada yirik sanoat raqobatchisi edi 21 . XIX asrdayoq to qimachilikʻ fabrikalariga paxta yetkazib berish Britaniya orollaridagidan besh baravar tez o sdi. Fransuz ishlab chiqaruvchilari tayyor mahsulotlarga e'tibor qaratdilar. Bular ʻ ko'pincha to'qilgan ipak, chinni va charm buyumlar kabi hashamatli buyumlar edi. Bunday an'anaviy kasblar birinchi bo'lib mexanizatsiyalashgan va bu nima uchun birinchi yirik ish tashlashlar ipakni qayta ishlash sanoatida sodir bo'lganligini tushuntiradi. Liondagi malakali ishchilar XVIII 30 yillarda eng kam ish haqini joriy etishga majbur qilish uchun sanoat choralarini ko'rdilar. Frantsiyada ko'mir va temirning nisbatan kam resurslari bo'lganligi sababli, o'sib borayotgan temir yo'l sanoatini ta'minlash uchun ko'mir va temir zavodlari faqat XIX asrning o'rtalarida paydo bo'la boshladi. Asta sekin, lekin ishonch bilan bandlik yo'nalishi agrar sektordan sanoat ishlab chiqarishiga o'ta boshladi 22 . Evropadagi sanoat inqilobi juda boshqacha xususiyatlarga ega edi. Birinchi sanoatlashgan mamlakatlardan biri bo'lgan Belgiya temir rudasi va ko'mirning boy resurslaridan va to'qimachilik ishlab chiqarishning kuchli an'analaridan foydalanishga muvaffaq bo'ldi. Shu sababli sanoat rivojlanishi Buyuk Britaniyadagi kabi yo'nalishda davom etdi. Shveytsariyada ham tizimli rivojlanish nisbatan erta bosqichda, lekin butunlay boshqacha tarzda rivojlangan. Bu yerda xalq xomashyo yetishmasligining o‘rnini 21 Rajabov Q., Qandov B. Jahon tarixidagi sulola va davlatlar: qisqacha siyosiy tarixi va muhim sanalari. 2-3- kitoblar. -T.: "O zbekiston” NMIU, 2015. B.128. ʻ 22 Shuhrat Ergashev "Jahon tarixi". T. 2008. B.184. 29 ipak to‘qish, paxtani qayta ishlash va mashinasozlik, jumladan, soatsozlik kabi mahsulotlarga ixtisoslashgan. Aksincha, qit'aning chekkasida joylashgan mamlakatlar Ispaniya, Gretsiya va Bolqon mamlakatlari qishloq xo'jaligi mahsulotlari va xomashyo eksportini oshirishga muvaffaq bo'lgan bo'lsa da, ular sanoat ishlab chiqarishida uzoq yillar orqada qolishda davom etdilar Xulosa XIX asr Ispaniyasidagi iqtisodiy vaziyat asosan sanoatlashtirish jarayonlarining sekin va qiyin rivojlanishi bilan tavsiflandi. XVIII asrning so'nggi davrida Angliya qishloq xo'jaligi daromadlarini yaxshilashga hissa qo'shgan va o'z sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirish uchun ichki bozor harakatlarini osonlashtirgan yangi ishlab chiqarish faoliyatida taqsimlash uchun qishloq xo'jaligini ishchi kuchidan ozod qilishga ulgurdi. Aksincha, XIX asr va XX asr boshlarida Ispaniyada iqtisodiyot myerkantilistik tartib bilan ifodalanar edi, unda kapitalistik modelga tegishli bo'lgan to'plash va o'zlashtirish mexanizmlari mavjud emas edi. Milliy bozor tarqoq va kichik edi. Ispaniyalik tarixchi Xosep Fontananing so'zlari bilan aytganda, Ispaniya bozori izolyatsiya qilingan va qishloq xujayralari guruhi bo'lib, ular o'rtasida befarq trafik mavjud edi. Ushbu holat transport vositalarining etishmasligi tufayli yuzaga keldi, chunki ular mahalliy bozorlarni bog'lash uchun etarli emas edi. Bundan tashqari, talab darajasi Ispaniya aholisining zichligi qo'shni mintaqalarga nisbatan pastligi sababli juda past edi; daromadning 30 past darajasi ham mavjud edi. Sanoatlashtirishni rivojlantirishga bag'ishlangan moliya institutlarining etishmasligi eng muhim omillardan biri edi. Bunga 1974 yilda aholining 54% savodsiz bo'lgan Ispaniyada texnika va ta'limning etishmasligi qo'shilgan. Izabel II 1933- yilda taxtga kelishi bilan ichki kapital etishmasligi chet el investitsiyalari bilan ta'minlana boshlaganligi sababli sanoatlashtirish jarayoni tezlashdi. Shu sababli, Ispaniyada XIX asr iqtisodiyoti nafaqat moliyaviy resurslarni, balki texnik taraqqiyotni ham ta'minlaganligi sababli chet el mablag'lari tomonidan boshqarilgan. Libyeral burjua inqilobi tufayli Ispaniya jamiyati ilgari qadimiy bo'lgan sinfiy jamiyatga aylandi. Binobarin, endi u yopiq va qonuniy belgilangan mulklarga bo'linmadi, ammo shu paytdan boshlab barcha fuqarolar qonun oldida teng bo'lishini belgilagan libyeral tamoyil kengayib bora boshladi. Ispaniyaning ijtimoiy sinflarini aniqlaydigan narsa iqtisodiy darajadir; Ushbu kontekst yuqori, o'rta yoki quyi sinf mulklarini taqdim etdi. Proletariat va burjuaziya o'rtasidagi farqni ta'kidlab, ishlab chiqarish jarayonlari bo'yicha ham bo'linma tashkil etil. 31 Foydalanilgan adabiyotlar I. Rahbariy adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent, “O zbekiston”, 2017. 484 b.ʻ 2.Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O zbekiston davlatini ʻ birgalikda barpo etamiz. T.: “O zbekiston”, 2016. - 56 b. ʻ 3.Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat iy tartib – intizom va shaxsiy ʼ javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo lishi kerak. - T.: ʻ “O zbekiston”, 2017. - 104b. ʻ II. Asosiy adabiyotlar 1.Lafasov.M. Jahon tarixi.T.:”Turon-Iqbol” 2005. 139-156 bet 2.Jahon mamlakatlari (ma lumotnoma). 5-nashr. Tuzuvchilar: Sh. Ergashev, ʼ T. Bobomatov, N.Tursunov. T.: “O zbekiston” NMIU 2017. ʻ 3.R.Qurbongaliyeva O'rta asrlar tarixidan o'quv-metodik qo'llanma. “O'qituvchi” nashriyoti. Toshkent –1980 yil. II-bo'lim. 4.Salimov.T.U. Maxkamov S. Jahon tarixi.T.: “Sharq” 1999. 32 5.Farmonov.R.Sodiqov.O. Jahon tarixi T.: ”O qituvchi”.2001.ʻ 6.Lafasov.M.Xoliqov.E.Qodirova.D. Jahon tarixi.T.: ”O qituvchi”.2001. ʻ 7.Xidoyatov .G. Jahon tarixi.T.:”Sharq” 1999. 8.Xidoyatov .G. Jahon tarixi. 2-qism T.:”Sharq” 2001 9.Hidoyatov G., G ulomov X. Jahon tarixi eng yangi, Ikkinchi Jahon ʻ urushidan keyin yevropa va AQSh. - T .: 1999 yil. 10.Nolfo E.D. Xalqaro munosabatlar tarixi. - M .: Manaroc, 2003. T. 11.Osborn Rojer. Sivilizatsiya. G arbiy dunyoning yangi tarixi. S 2010 yil. ʻ 12.Rajabov Q., Qandov B. Jahon tarixidagi sulola va davlatlar: qisqacha siyosiy tarixi va muhim sanalari. 2-3-kitoblar. -T.: "O zbekiston” NMIU, 2015. ʻ 13.Xalqaro munosabatlarning tizimli tarixi. To rt jildda. T. 3-4. Voqealar ʻ 1945-2003 / Mas ul. ed. JAHON. Bogaturov. M.. 2004, ʼ 14.Hidoyatov G.A. XX asr diplomatiyasi. M., 2010 yil. 15.Shuxrat Ergashev Jahon tarixi 2-qism. Toshkent. “O zbekison“ 2019-yil. ʻ III. Internet saytlari 1. www.worldhistory.com 2. www.britannica.com 3. www.history.com 4. www.jstorg.org 33

Ispaniyada XIX asr inqloblari

MUNDARIJA

Kirish………………………………………………………………………….….3

I BOB. ISPANIYADA XIX ASRDA INQILOBLARNING BOSHLANISHI.5 

1.1. XIX asda Ispaniya inqiloblarning boshlanish sabablari……………………..5

1.2. Ispaniyada sanoat inqilobi…………………………………………………..12

II BOB. XIX ASR IKKINCHI YARMIDA ISPANIYADA SIYOSIY JARAYONLAR….……………………………………………………………..17

2.1 XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Ispaniyada hukmron siyosiy partiyalar, ularning mafkuralari va boshqaruvga ta'siri….………………………………….17

2.2. Asosiy siyosiy arboblar va ularning siyosiy tizimlari……………………….24

Xulosa....................................................................................................................30

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati…………………………………………….31

Sotib olish