Информация о документе

Цена 100000UZS
Размер 72.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 07 Январь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Hakimjon Nomonov

Дата регистрации 07 Январь 2025

0 Продаж

Jahon iqtisodiyotining globallashuvi : mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari.

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVASIYaLAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI “MAKROIQTISODIY O T” KAFEDRASI «JAHON IQTISODIYOTI» fanidan KURS ISHI Mavzu: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi : mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari. Bajardi: ____________________________ fakulteti, ____________ _______________ _ ta’lim yo’nalishi _________________ ___________ kurs va talaba F.I.SH Qabul qildi:____________________________________ TOSHKENT-2024 Mavzu: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi : mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari. REJA: Kirish: 1. Globallashuvning ta'rifi va asosiy belgilari . 2. Globallashuvning omillari: texnologiyalar taraqqiyoti, xalqaro savdo va investitsiyalar, siyosiy omillar. 3.Globallashuvning rivojlanish bosqichlari : koloniya davri, global savdo o'sishi davri, globalizatsiya kuchayishi davri. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Kirish: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi – 21-asrning eng muhim va murakkab jarayonlaridan biri bo'lib, milliy iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro ta'sirini kuchaytirmoqda. Uning ta'siri barcha mamlakatlarga, har bir iqtisodiy sohaga va hattoki odamlarning kundalik hayotiga ta'sir etmoqda. Ushbu kurs ishi jahon iqtisodiyotining globallashuvining mazmunini, uni keltirib chiqargan omillarni va rivojlanish bosqichlarini chuqur tahlil qilishga bag'ishlangan. Ishda globallashuvning ijobiy va salbiy oqibatlari, shuningdek, uning kelajakdagi istiqbollari muhokama qilinadi. Globallashuvning ko'p qirrali tabiati va uning turli sohalarga ta'siri ushbu tahlilda batafsil yoritiladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini tushunish va uning rivojlanish yo'nalishlarini aniqlashdan iborat. Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi hozirgi davrning eng muhim va dinamik jarayonlaridan biri bo'lib, uning ta'siri butun dunyo iqtisodiyotining barcha sohalariga, shu jumladan, savdo, investitsiyalar, ishlab chiqarish, texnologiyalar va moliya bozorlariga chuqur ta'sir ko'rsatmoqda. Globallashuvning oqibatlari murakkab va ko'p qirrali bo'lib, bir vaqtning o'zida ham ijobiy, ham salbiy tomonlarni o'z ichiga oladi. Shu sababli, ushbu jarayonni chuqur o'rganish va tahlil qilish zamonaviy iqtisodiyotning dolzarb muammolarini hal qilish va kelajakdagi rivojlanish strategiyasini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Globallashuvning dolzarbligini quyidagi asosiy omillar bilan izohlash mumkin: birinchidan, jahon iqtisodiyotining o'zaro bog'liqligi kuchayib bormoqda, natijada bir davlatdagi iqtisodiy inqiroz tezda boshqa davlatlarga tarqalishi mumkin; ikkinchidan, globallashuv sharoitida korxonalar global miqyosda raqobatlashishga majbur bo'ladilar, bu ularning samaradorligini oshirishga va innovatsiyalarni rivojlantirishga turtki bo'ladi; uchinchidan, globallashuv texnologiyalar taraqqiyoti bilan uzviy bog'liqdir, yangiliklarning tez tarqalishi va texnologiyalar almashinuvi ushbu jarayonni yanada tezlashtiradi; to'rtinchidan, globallashuv madaniyatlarning o'zaro ta'siri va global madaniyatning shakllanishiga olib keladi. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi hozirgi zamonning eng muhim va dinamik jarayonlaridan biridir. Uning ta'siri butun dunyo iqtisodiyotining barcha sohalariga, shu jumladan, savdo, investitsiyalar, ishlab chiqarish, texnologiyalar va moliya bozorlariga chuqur ta'sir ko'rsatmoqda. Globallashuvning oqibatlari murakkab va ko'p qirrali bo'lib, bir vaqtning o'zida ham ijobiy, ham salbiy tomonlarni o'z ichiga oladi. Shu sababli, ushbu jarayonni chuqur o'rganish va tahlil qilish zamonaviy iqtisodiyotning dolzarb muammolarini hal qilish va kelajakdagi rivojlanish strategiyasini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. O'zaro bog'liqlikning kuchayishi tufayli bir davlatdagi iqtisodiy inqiroz tezda boshqa davlatlarga tarqalishi mumkin. Bu global iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash muammosini yanada dolzarb qiladi. Globallashuv sharoitida korxonalar global miqyosda raqobatlashishga majbur bo'ladilar, bu ularning samaradorligini oshirishga va innovatsiyalarni rivojlantirishga turtki bo'ladi. Globallashuv texnologiyalar taraqqiyoti bilan uzviy bog'liqdir. Yangiliklarning tez tarqalishi va texnologiyalar almashinuvi ushbu jarayonni yanada tezlashtiradi. Globallashuvning ta'siri barcha davlatlar va mintaqalar uchun bir xil emas. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar o'rtasidagi farqlar yanada chuqurlashib borishi mumkin. Jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini o'rganish, uning ijobiy va salbiy tomonlarini to'liq anglash, kelajakdagi ta'sirini bashorat qilish va unga moslashish uchun juda muhimdir. Shunday qilib, jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini o'rganish, uning ijobiy va salbiy tomonlarini to'liq anglash, kelajakdagi ta'sirini bashorat qilish va unga moslashish uchun juda muhimdir. Ushbu kurs ishi ana shu dolzarb muammolarni tahlil qilishga va ularga tegishli javoblarni taklif qilishga qaratilgan. Kurs ishi mavzusining o’rganilganlik darajasi: Jahon iqtisodiyotining globallashuvi ko'pgina olimlar tomonidan keng o'rganilgan murakkab va ko'p qirrali mavzudir. Ushbu hodisani tushunish uchun turli nazariyalar va yondashuvlar taklif qilingan bo'lib, ularning har biri globallashuvning sabablari, oqibatlari va kelajagi haqida turlicha qarashlarni ifodalaydi. Ba'zi tadqiqotchilar globallashuvni iqtisodiy o'sish, texnologiyalar taraqqiyoti va xalqaro hamkorlikning kuchayishiga olib keladigan ijobiy jarayon deb hisoblaydilar. Ularning fikricha, globallashuv bozorlarni kengaytiradi, raqobatni kuchaytiradi, tovarlar va xizmatlarning narxini pasaytiradi va iste'molchilar uchun tanlov imkoniyatlarini oshiradi. Masalan, [Alimov Avaz Mirzamurotovich, Toshkent davlat sharqshunoslik i n stituti, 2016] globallashuvning iqtisodiy samaradorlikni oshirishdagi rolini ta'kidlaydi. [A.A. ISADJANOV, N.S. ISMAILOVA, TOSHKENT – «IQTISODIYOT» – 2019] esa globallashuvning texnologik innovatsiyalarni tarqatishdagi ahamiyatini o'rganib chiqadi. Boshqa olimlar globallashuvni salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan jarayon deb hisoblaydilar. Ularning fikricha, globallashuv kambag'allikni kuchaytirishi, atrof-muhit ifloslanishiga olib kelishi va milliy madaniyatlarni yo'qolishiga sabab bo'lishi mumkin. [PhD E.O.G’apparov, 2023 yil] globallashuvning ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirishdagi rolini tahlil qiladi. [Alimov Avaz Mirzamurotovich] esa globallashuvning atrof-muhitga ta'sirini o'rganadi. Globallashuvning turli bosqichlari va mintaqalarga ta'siri haqida ham turlicha fikrlar mavjud. [M.S.Xajiyeva, dotsent F.F.Xatamov, F.B.Matyaqubova, Globallashuv asoslari. O‘quv qo‘llanma. Samarqand: – “SamDCHTI” nashriyoti, 2023. – 160 bet.] globallashuvning tarixiy bosqichlarini aniqlaydi va har bir bosqichning o'ziga xos xususiyatlarini tahlil qiladi. [A.M. ALIMOV, Toshkent- 2016] esa globallashuvning rivojlanayotgan davlatlarga ta'sirini o'rganadi. Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Fondi kabi xalqaro tashkilotlarning hisobotlari ham globallashuvning turli jihatlariga bag'ishlangan muhim ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Ularning statistik ma'lumotlari va tahlillari globallashuvning iqtisodiy oqibatlarini baholay olishga yordam beradi. Ushbu qisqa adabiyotlar sharhi shuni ko'rsatadiki, globallashuv haqidagi tadqiqotlar juda ko'p va ular turli nuqtai nazarlarni o'z ichiga oladi. Ushbu kurs ishi globallashuv jarayonining asosiy jihatlarini chuqurroq tahlil qilishga va ushbu murakkab hodisani to'liq tushunishga qaratilgan. Kurs ishi davomida ushbu manbalarga tayanib, shaxsiy fikrlar va xulosalar bayon qilingan. Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishi "Jahon iqtisodiyotining globallashuvi: mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari" mavzusini o'rganishga bag'ishlangan. Asosiy maqsad jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini har tomonlama tahlil qilish, uning mazmunini, rivojlanishining muhim omillarini va tarixiy bosqichlarini aniqlash. Kurs ishi doirasida globallashuv tushunchasini turli nuqtai nazardan tahlil qilish va uning asosiy belgilarini aniqlash, globallashuvning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi asosiy omillarni aniqlash va ularning o'zaro ta'sirini tahlil qilish, globallashuvning tarixiy bosqichlarini aniqlash va har bir bosqichning o'ziga xos xususiyatlarini, ijobiy va salbiy tomonlarini o'rganish, globallashuvning jahon iqtisodiyotining turli sohalariga ta'sirini tahlil qilish, globallashuvning rivojlanayotgan va rivojlangan davlatlarga ta'sirini taqqoslash, globallashuvning kelajagi haqida xulosalar chiqarish va istiqbolli yo'nalishlarni belgilash vazifalari hal etiladi. Kurs ishi natijasida jahon iqtisodiyotining globallashuvi jarayoni haqida chuqur tushuncha hosil qilish va ushbu jarayonning kelajagi haqida ob'ektiv baho berish maqsad qilingan. Kurs ishining vazifalari: Yuqoridagi maqsadga erishish uchun kurs ishiga quyidagi vazifalar qo’yilgan:  Globallashuv tushunchasini aniqlash va uning asosiy belgilarini aniqlash: Globallashuvning turli ta'riflarini tahlil qilish va uning mohiyatini tushunish.  Globallashuvning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash va ularning o'zaro ta'sirini tahlil qilish: Iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, texnologik va madaniy omillarni o'rganish va ularning globallashuvga ta'sirini baholash.  Globallashuvning tarixiy bosqichlarini aniqlash va ularning xususiyatlarini o'rganish: Globallashuvning turli davrlarini ajratish va har bir davrning o'ziga xos xususiyatlarini tahlil qilish.  Globallashuvning jahon iqtisodiyotining turli sohalariga ta'sirini tahlil qilish: Globallashuvning savdo, investitsiyalar, ishlab chiqarish, moliya va boshqa sohalarga ta'sirini o'rganish.  Globallashuvning ijobiy va salbiy tomonlarini baholash: Globallashuvning ijobiy va salbiy oqibatlarini aniqlash va ularning muvozanatini baholash.  Globallashuvning kelajagi haqida xulosalar chiqarish: Globallashuvning kelajakdagi rivojlanish yo'nalishlarini bashorat qilish va uning istiqbollarini tahlil qilish.  Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish va ularga havolalarni to'g'ri qo'llash: Mavzuga oid ilmiy manbalarni o'rganish va ularga to'g'ri havolalar berish. Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, 3ta reja, xulosa, adabiyotlar tahlili qismlaridan iborat holda yoritib berilgan. G loballashuvning mazmuni va mohiyati, globallashuvning omillari, globallashuvning rivojlanish bosqichlari, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati qismlaridan iborat. Kirish qismida mavzuning dolzarbligi va ahamiyati, kurs ishi maqsadi va vazifalari, tuzilishi bayon etiladi. Asosiy qismda globallashuvning mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari batafsil tahlil qilinadi. Xulosa qismida olingan natijalar umumlashtiriladi va kelajakdagi istiqbollar muhokama qilinadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati kurs ishi davomida ishlatilgan barcha manbalarni o'z ichiga oladi. Globallashuvning ta'rifi va asosiy belgilari. Globallashuv tushunchasi ko‘pgina iqtisodiy adabiyotlarda uchraydi. Lekin hech birida ushbu terminga aniq va to‘liq ta’rif berilmagan. Maxsus adabiyotlarda mualliflar ushbu tushunchani turlicha talqin qiladilar. Masalan, AQShdagi Kaliforniya universiteti sotsiologi, professor M.Kastels globallashuvni «yangi kapitalistik iqtisodiyot» deb ta’riflab, uning quyidagi asosiy ko‘rinishlariga e’tibor qaratgan: informatsiya (ma’lumot), bilim va informatsion texnologiya ishlab chiqarish darajasi hamda raqobat o'sishining asosiy manbai sifatida. Ayrim tadqiqotchilar globallashuvni oddiy jarayon ko‘rinishida, tor m a’noda tasavvur qilishmoqda: dunyo bo‘yicha iste’molchilar xohishlari yaqinlashganligi va taklif etilayotgan mahsulot turlarini umumiylashganligi sababli jahon mahsulotlari milliy mahsulotlarni bozordan siqib chiqarmoqda". Aksariyat ekspertlar fikriga ko‘ra, hech bir jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va boshqa soha yoki harakatlarni globallashuvdan tashqarida, atroflicha ko‘rib chiqib bo‘lmaydi. Yuqorida ta’kidlanganidek, jahon iqtisodiyotining globallashuvi jamiyat hayoti hamda faoliyatidagi turli soha va jabhalarni bir-biriga ta’sir etishi hamda bog‘liq bo‘lib qolishining kuchayyotganini anglatadi. Globallashuv - bu iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishdagi jamiyat taraqqiyotining murakkab bosqichi hisoblanadi. Globallashuv o‘zining boshlang‘ich bosqichidanoq barqaror rivojlanishga vangi tahdidlarni vujudga keltirdi. Ular bir qarashda G‘arbiy davlatlardan boshqa barcha mamlakatlarga taalluqli bo’lib ko‘rinadi, aslida bu chaqiriq yer yuzidagi aksariyat insoniyatga tegishli. Bu esa jahonda sodir bo‘layotgan barcha voqea-hodisalar hamda jahon tizimini barqarorlashtirish bo‘yicha olib borilayotgan harakatlarda hamma davlatlarning mas’uliyatini oshirishga da’vat etadi. Globallashuv jahon xo‘jaligida barcha hudud va sohalami o‘z ichiga qamrab olib, milliy xo‘jaliklar rivojlanishidagi tashqi va ichki omillar muvozanatini birinchisining foydasiga hal etadi. Bugungi kunda ishlab chiqarish omillariga, asosan texnologiya va kapitalga doimiy talab mavjudligidan kelib chiqqan holda, hech qanday mamlakat o‘z milliy iqtisodining hajmi (yirik, o‘rta, kichik) va rivojlanganlik darajasidan (rivojlangan, rivojlanayotgan yoki o‘tish davridagi) qat’iy nazar o‘zini-o‘zi to‘liq yoki yetarlicha ta’minlay oladi, deb ta’kidlab bo‘lmaydi. Jahon xo‘jaligi tizimidagi asosiy ishtirokchilaming hatti-harakati va olib borayotgan ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini hisobga olmasdan, hech bir mamlakat o‘zining iqtisodiy rivojlanish strategiyasini maqsadli shakllantirib, samarali amalga oshira olmaydi. Globallashuv jarayoni jahon iqtisodiyotidagi turli jabhalarini qamrab olmoqda, ya’ni: - tovarlar, xizmatlar, texnologiyalar, intelektual (aqliy) mulk ob’ektlarining milliy, xalqaro va jahon savdosi; - ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati (tabiiy resurslar ishchi kuchi, kapital va texnologiyalar); - xalqaro moliya-kredit va valyuta operatsiyalar ko’lamining kengayishi (beg‘araz moliyalashtirish va yordam, xalqaro iqtisodiy munosabatlar sub’ektlariga kredit va zayomlar, qimmatbaho qog‘ozlar savdosi, maxsus moliya mexanizmi va vositalari); - ishlab-chiqarish, ilmiy-texnikaviy, texnologiya va information hamkorlikning chuqurlashuvi; - o‘zaro tovar almashuvidan ishlab chiqarish baynalminallashuviga o‘tilishi ya’ni bir nechta mamlakatlarning ishlab chiqaruvchilari ma’lum bir tayyor mahsulot yaratishda turli shakl va bosqichda ishtirok etishlari va pirovard natijada ishlab chiqarish baynalminallashuvming institutsional shakli sifatida transmilliy korporatsiyalaming vujudga kelishi; - kapital baynalminallashuvi ya’ni mamlakatlar o'rtasida xalqaro kapital harakatining jadallashuvi (bevosita xorijiy investitsiya larning tashqi savdo va ishlab chiqarishga nisbatan tez sur’atlar bilan oshib borayotganligi), fond bozori rivojlanish darajasining o‘sishi; - xalqaro ixtisoslashuv va kooperatsiya doirasida texnologik bilimlar, ilmiy-texnika va ishlab chiqarish vositalari almashuvining kuchayishi; - xalqaro hamkorlikni samarali amalga oshirishni ta’minlovchi global moddiy, informatsiyaviy, tashkiliy-iqtisodiy infratuzilmani yaratish; -xalqaro savdo tizimidagi an’anaviy odatlami sifat va ko‘lam jihatdan o‘zgartirish va xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi asosida tovar almashuvining baynalminallashish darajasini kuchaytirish, xalqaro hamkorlikning eng asosiy yo‘nalishi sifatida moddiy ishlab chiqarishga nisbatan tez sur’atlar bilan o‘sib borayotgan xizmatlar sohasini rivojlantirish; - ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlarining atrof muhitga ta’sirining kuchayishi va mazkur yo‘nalishda xalqaro hamkorlikning kengayishi; - va nihoyat, ishchi kuchi xalqaro migratsiyasi kolamining haddan ziyod kengayishi. Rivojlanayotgan mamlakatlardan oqib kelayotgan ishchilar rivojlangan mamlakatlarda past yoki umuman malaka talab etmaydigan ishlarga jalb etilmoqdalar. Shu bilan birga yuqori malaka talab etmaydigan, kam ish haqi to‘lanadigan ish o‘rinlarini to’ldirish uchun xorijiy ish kuchidan foydalanayotgan mamlakatlar immigratsiya miqdorini kerakli darajada ushlab turishga harakat qilmoqdalar. Hozirgi kunda telekommunikatsiya texnologiyalari sohasining rivojlanishi immigratsiya jarayonlariga yangi imkoniyatlarni ochib bermoqda. Masalan biron bir Yevropa, Shimoliy Amerika yoki Yaponiya kompaniyasi osonlik bilan dunyoning istalgan mamlakatidagi kompyuter mutaxassisiga ma’lum bir dastur yaratish yuzasidan o‘z joyidan turib topshiriq bera olishi mumkin. Turli olimlar va tadqiqotchilar globallashuvni turli nuqtai nazardan talqin qilishadi va shu sababli, bir nechta asosiy yondashuvlar mavjud. 1. Iqtisodiy yondashuv: Ushbu yondashuv globallashuvni birinchi navbatda iqtisodiy integratsiya jarayoni sifatida qaraydi. Bu yerda tovarlar, xizmatlar, kapital va texnologiyalar oqimlarining davlatlar chegaralaridan oson o'tishi va global bozorlarning shakllanishi asosiy rol o'ynaydi. Ushbu yondashuvning tarafdori bo'lganlar globallashuvni iqtisodiy o'sish va farovonlikni oshirishning muhim omili deb hisoblashadi. Biroq, bu yondashuvning zaif tomoni shundaki, u globallashuvning siyosiy, ijtimoiy va madaniy oqibatlarini e'tiborsiz qoldirishi mumkin. Masalan, global iqtisodiy inqirozlarning bir-biriga bog'liqligi va ta'siri, shuningdek, tengsizlikning kuchayishi kabi masalalarni yetarli darajada aks ettirmaydi. Bunday ta'riflarni Tomas Friedmanning "Dunyoning tekisligi" asarida kuzatish mumkin. 2. Siyosiy yondashuv: Ushbu yondashuv globallashuvni davlatlararo hamkorlikning kuchayishi va xalqaro tashkilotlarning ta'sirining ortishi sifatida qaraydi. Bu yerda xalqaro shartnomalar, diplomatiya, transmilliy korporatsiyalar va global boshqaruv muhim rol o'ynaydi. Ushbu yondashuv global muammolarni (atrof-muhit muhofazasi, terrorizmga qarshi kurash) hal qilishda xalqaro hamkorlikning muhimligini ta'kidlaydi. Ammo, bu yondashuv davlat suvereniteti va milliy manfaatlarning ta'sirini e'tiborsiz qoldirishi mumkin. Masalan, global boshqaruvning demokratikligi va samaradorligi, shuningdek, katta davlatlarning ta'siri kabi muammolarni yetarli darajada aks ettirmaydi. 3. Madaniy yondashuv: Ushbu yondashuv globallashuvni madaniy almashinuv va global madaniyatning shakllanishi sifatida qaraydi. Bu yerda ommaviy axborot vositalari, internet va boshqa ommaviy axborot texnologiyalari asosiy rol o'ynaydi. Ushbu yondashuv madaniy xilma-xillikni saqlash va madaniy identifikatsiyani himoya qilish kabi masalalarni muhokama qilishga undaydi. Biroq, bu yondashuv globallashuvning iqtisodiy va siyosiy oqibatlarini e'tiborsiz qoldirishi mumkin. Masalan, global madaniyatning gomogenizatsiyasi va milliy madaniyatlarning yo'qolib ketish xavfi kabi muammolarni yetarli darajada aks ettirmaydi. 4. Kompleks yondashuv: Ushbu yondashuv globallashuvni iqtisodiy, siyosiy va madaniy omillar o'zaro ta'siri natijasida yuzaga keladigan kompleks va ko'p qirrali jarayon sifatida qaraydi. Bu yondashuv globallashuvning barcha aspektlarini bir butun sifatida o'rganishga intiladi va uning ijobiy va salbiy oqibatlarini muvozanatli ravishda baholaydi. Bu yondashuvning asosiy ustunligi shundaki, u globallashuvning murakkabligini to'liq aks ettiradi, ammo juda keng va noaniq bo'lishi mumkin. Xulosa o'rnida shuni ta’kidlash joizki, jamiyat qanchalik boy va baquwat bo’lsa, shunchalik uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasi yuqori bo‘Iadi, qanchalik resurslar oqilona va maqsadli ishlatilsa, shunchalik integratsion aloqalarning imkoniyatlaridan foydalanish va global bozor sharoitiga moslashuv darajasi yuqori bo‘ladi. Globallashuvning omillari: texnologiyalar taraqqiyoti, xalqaro savdo va investitsiyalar, siyosiy omillar. Globallashuvning murakkab va ko'p qirrali tabiati uning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi ko'plab o'zaro bog'liq omillar bilan belgilanadi. Oldingi tahlilda keltirilgan asosiy to'rtta guruh – texnologik, siyosiy, iqtisodiy va madaniy omillarni yanada chuqurroq va batafsil ko'rib chiqamiz. Ushbu omillarni o'zaro bog'liqlik va o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda tahlil qilish globallashuv jarayonini to'liqroq tushunishga yordam beradi. Texnologiyalar taraqqiyoti: Texnologiyalar taraqqiyoti globallashuvning asosiy drayveri sifatida uning barcha jihatlariga ta'sir ko'rsatadi. Kommunikatsiya texnologiyalari, jumladan internet, mobil aloqa va sun'iy yo'ldosh texnologiyalari, dunyo bo'ylab ma'lumot almashinuvini tezlashtirdi va arzonlashtirdi. Bu global miqyosda hamkorlikni, ma'lumot almashinuvini va yangi g'oyalarni tarqatishni osonlashtirdi. Transport texnologiyalari, jumladan, aviatsiya, dengiz va temir yo'l transportining rivojlanishi tovarlar va xizmatlarning tez va samarali tarqalishiga yordam berdi. Konteynerlashtirish kabi innovatsiyalar xalqaro yuk tashishni ancha arzonlashtirdi va global qiymat zanjirlarining rivojlanishiga yordam berdi. Bundan tashqari, robotlashtirish va avtomatlashtirish kabi texnologiyalar ishlab chiqarish samaradorligini oshirdi va global bozorlarda raqobatni kuchaytirdi. Biotexnologiya va genetika sohasidagi taraqqiyot esa global oziq-ovqat ta'minoti va sog'liqni saqlash sohasiga ta'sir ko'rsatmoqda. Siyosiy omillar: Siyosiy omillar globallashuvning yo'nalishi va tezligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Sovuq urushning tugashi va ikki qutbli dunyoning yakunlanishi xalqaro hamkorlikning kuchayishiga va global integratsiya jarayonining tezlashishiga olib keldi. Liberalizatsiya siyosatini olib boruvchi davlatlar sonining ko'payishi erkin savdo va investitsiyalarni rag'batlantirdi. Xalqaro tashkilotlar, jumladan, BMT, JST, XVF va Jahon Banki, globallashuvni boshqarishda muhim rol o'ynaydi. Ular global qoidalar va standartlarni yaratishda, shuningdek, global muammolarni hal qilishda hamkorlik qilishda ishtirok etadilar. Shu bilan birga, global boshqaruvning demokratikligi va samaradorligi haqida bahslar davom etmoqda va ba'zi davlatlar globallashuvga qarshi himoya choralari ko'rmoqdalar. Milliy suverenitetni saqlash istagi va globallashuvning salbiy oqibatlariga qarshi kurashishga urinish siyosiy landshaftni murakkablashtiradi va globallashuvning kelajagini noaniq qiladi. Populizm va milliyizmning o'sishi ham globallashuvga qarshilikni kuchaytirishi mumkin. Iqtisodiy omillar: Iqtisodiy omillar globallashuvning asosiy drayveri bo'lib, ular iqtisodiy liberalizatsiya, erkin savdo bitimlari va chet el investitsiyalarining o'sishi bilan ifodalanadi. Bozor iqtisodiyoti tamoyillarining tarqalishi va davlat aralashuvining kamayishi xalqaro savdo va investitsiyalarni rag'batlantirdi. Erkin savdo bitimlari, masalan, Jahon Savdo Tashkiloti (JST) doirasida tuzilgan shartnomalar, tovarlar va xizmatlarning erkin harakatlanishini ta'minladi. Chet el investitsiyalarining o'sishi esa global qiymat zanjirlarining rivojlanishiga va iqtisodiy integratsiyaning kuchayishiga yordam berdi. Transmilliy korporatsiyalar (TKK) global iqtisodiyotda tobora muhim rol o'ynamoqda, ular o'z faoliyatini butun dunyoga tarqatib, global qiymat zanjirlarini yaratadilar. Ammo, bu TKKlarning katta kuchga ega bo'lishiga va ba'zi hollarda ularning siyosiy ta'siriga olib kelishi mumkin. Shu bilan birga, iqtisodiy tengsizlikning kuchayishi, global moliyaviy inqirozlar xavfi va rivojlanayotgan mamlakatlarning ekspluatatsiyasi kabi salbiy oqibatlar ham mavjud. Madaniy omillar: Madaniy omillar globallashuv jarayoniga ikki tomonlama ta'sir ko'rsatadi. Bir tomondan, madaniyatlarning o'zaro ta'siri va global madaniyatning shakllanishi yangi g'oyalar va qadriyatlarning tarqalishiga, shuningdek, bir-birini tushunish va hamkorlikni kuchaytirishga olib keladi. Ommaviy axborot vositalari, internet va ijtimoiy tarmoqlar madaniyatlararo almashinuvni tezlashtiradi va global madaniy oqimlarni yaratadi. Boshqa tomondan, bu jarayon madaniy gomogenizatsiyani va ba'zi milliy madaniyatlarning yo'qolib ketish xavfini keltirib chiqarishi mumkin. Madaniy identifikatsiyaning saqlanishi va madaniy xilma- xillikni himoya qilish globallashuvning muhim masalalaridan biri bo'lib qolmoqda. Global madaniyatning shakllanishi hamma joyda bir xil emas va ba'zi madaniyatlar boshqalarga qaraganda kuchliroq ta'sir ko'rsatishi mumkin. Globallashuvning kelajagi ushbu omillar va ularning o'zaro ta'siri dinamikasiga bog'liq bo'ladi. Globallashuvning ijobiy tomonlarini kuchaytirish va salbiy oqibatlarini yumshatish uchun muvozanatli va oqilona siyosat olib borish zarur. Globallashuv jarayoni davom etar ekan, uning ta'sirini yaxshiroq tushunish va unga moslashish uchun doimiy tahlil va tadqiqotlar olib borish juda muhimdir. Globallashuvning asosiy belgilari: Globallashuvning asosiy belgilarini chuqurroq tahlil qilish orqali uning murakkab va ko'p qirrali tabiati yanada aniqroq ko'rinadi. Yuqoridagi belgilar bir-biri bilan chambarchas bog'liq va o'zaro ta'sir qiladi, natijada jahon iqtisodiyotining hozirgi shakli va dinamikasi hosil bo'ladi. 1. Tovarlar va xizmatlarning global aylanishi: Xalqaro savdoning o'sishi nafaqat miqdor jihatidan, balki sifat jihatidan ham ahamiyatlidir. Endi nafaqat tayyor mahsulotlar, balki yarim tayyor mahsulotlar va xizmatlar ham global miqyosda almashtiriladi. Global qiymat zanjirlari (GQZ) ushbu jarayonda muhim rol o'ynaydi. GQZlar turli mamlakatlardagi korxonalar o'rtasida ishlab chiqarishning turli bosqichlarini taqsimlashni nazarda tutadi. Masalan, bir mamlakatda xom ashyo qazib olinadi, boshqa mamlakatda ishlov beriladi, uchinchisida yig'iladi va to'rtinchisida sotiladi. Bu jarayon ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi va xarajatlarni kamaytiradi, lekin ayni paytda, mamlakatlarning iqtisodiy qaramligini oshirishi va global inqirozlarga sezgirligini kuchaytirishi mumkin. Bundan tashqari, GQZlarning rivojlanishi mehnat sharoitlari va ish haqi bo'yicha muammolarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki kompaniyalar arzon ishchi kuchiga ega mamlakatlarni afzal ko'rishlari mumkin. Shuningdek, GQZlarning murakkabligi ularni boshqarishni qiyinlashtirishi mumkin va kutilmagan voqealar (masalan, pandemiya yoki tabiiy ofatlar) ta'siriga sezgir qiladi. 2. Kapitalning xalqaro harakati: Kapitalning xalqaro harakati nafaqat to'g'ridan- to'g'ri xorijiy investitsiyalar (TXI) va portfel investitsiyalarini, balki qarzlar va kreditlarni ham o'z ichiga oladi. TXIlar uzoq muddatli investitsiyalar bo'lib, ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishga va mavjud korxonalarni rivojlantirishga qaratilgan. Portfel investitsiyalari esa qisqa muddatli va yuqori daromad keltirishi mumkin, ammo ayni paytda yuqori xavfga ham ega. Moliyaviy bozorlarning integratsiyasi global moliyaviy tizimni o'zaro bog'liq va murakkab qiladi. Bu bir tomondan, investitsiyalarni diversifikatsiya qilish va moliyaviy resurslarni samarali taqsimlash imkoniyatini yaratadi, boshqa tomondan esa, global moliyaviy inqirozlarning tez tarqalishiga va ularning jiddiy oqibatlariga olib kelishi mumkin. Masalan, 2008 yildagi global moliyaviy inqiroz buning yorqin misolidir. Bundan tashqari, kapitalning erkin harakati ba'zi mamlakatlarning iqtisodiy siyosatini cheklashi va ularning suverenitetini kamaytirishi mumkin. 3. Texnologiyalar va innovatsiyalarning tarqalishi: Texnologiyalar va innovatsiyalar globallashuvning muhim drayveri bo'lib, ularning tarqalishi iqtisodiy o'sish va ijtimoiy taraqqiyot uchun muhim ahamiyatga ega. Biroq, bu jarayon ham tengsiz bo'lishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar yangi texnologiyalar va innovatsiyalarga erta kirish imkoniyatiga ega bo'lib, bu ularning raqobatbardoshligini oshiradi. Rivojlanayotgan mamlakatlar esa texnologik oraliqni yengish uchun ko'proq kuch sarflashlari kerak. Bundan tashqari, texnologiyalar transferi ba'zan intellektual mulk huquqlarini himoya qilish bilan bog'liq muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Innovatsiyalar diffuziyasi ham tengsiz bo'lishi mumkin, chunki ba'zi texnologiyalar va innovatsiyalarni o'zlashtirish uchun kerakli resurslar va infratuzilma hamma joyda mavjud emas. 4. Axborot va kommunikatsiyalar: Internet va mobil aloqa texnologiyalari axborot almashinuvini tezlashtirdi va globallashuvning tezlashishiga katta hissa qo'shdi. Odamlar butun dunyo bo'ylab bir-biri bilan bog'lanishi, ma'lumot olishi va g'oyalar almashishi mumkin. Bu demokratiya va siyosiy ishtirokni kuchaytirishi mumkin, ammo ayni paytda noto'g'ri ma'lumotlarning tarqalishi va kiberxavfsizlik muammolari ham yuzaga keladi. Bundan tashqari, Internetga kirish imkoniyati hamma uchun teng emas, bu esa raqamli tengsizlikni kuchaytirishi mumkin. 5. Madaniy almashinuv: Globallashuv madaniy almashinuvni tezlashtirdi va global madaniyatning shakllanishiga olib keldi. Bu jarayon madaniy xilma-xillikni oshirishi va yangi g'oyalar va qadriyatlarning tarqalishiga yordam berishi mumkin. Ammo, ayni paytda, u milliy madaniyatlarning yo'qolib ketish xavfini ham keltirib chiqarishi mumkin va madaniy gomogenizatsiya xavfi mavjud. Bundan tashqari, madaniy almashinuv har doim ham o'zaro teng bo'lmaydi va ba'zi madaniyatlar boshqalarga qaraganda kuchliroq ta'sir ko'rsatishi mumkin. 6. Xalqaro hamkorlik: Globallashuv sharoitida xalqaro hamkorlikning muhimligi ortadi. Global muammolarni (iqlim o'zgarishi, pandemiyalar, terrorizm) hal qilish uchun davlatlar o'rtasida hamkorlik zarur. Xalqaro tashkilotlar bu jarayonda muhim rol o'ynaydi, ammo ularning samaradorligi va demokratikligi haqida bahslar davom etmoqda. Bundan tashqari, davlatlarning manfaatlari to'qnashuvi xalqaro hamkorlikka to'sqinlik qilishi mumkin. Yuqoridagi tahlil globallashuvning asosiy belgilarining o'zaro bog'liqligi va murakkabligini ko'rsatadi. Ushbu belgilarning ta'siri ijobiy va salbiy jihatlarni o'z ichiga oladi va ularni har tomonlama tahlil qilish globallashuvning kelajagi haqida ob'ektiv xulosalar chiqarishga yordam beradi. Globallashuvning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy oqibatlari o'zaro bog'liq va murakkabdir. Ularning ijobiy va salbiy tomonlarini alohida ko'rib chiqamiz: Globallashuvning iqtisodiy oqibatlari orasida iqtisodiy o'sishning tezlashishi, tovarlar va xizmatlar narxining pasayishi, innovatsiyalar va texnologiyalar taraqqiyoti, ish o'rinlarining yaratilishi kabi ijobiy jihatlar mavjud. Shu bilan birga, ish o'rinlarining yo'qotilishi, tengsizlikning kuchayishi, global moliyaviy inqirozlar xavfi, rivojlanayotgan mamlakatlarning ekspluatatsiyasi kabi salbiy oqibatlar ham kuzatiladi. Masalan, Xitoyning jahon iqtisodiyotiga integratsiyasi iqtisodiy o'sishni tezlashtirdi, lekin ayni paytda ish o'rinlarining rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga ko'chishiga ham olib keldi. Global qiymat zanjirlari tovarlar narxini pasaytirdi, lekin ayni paytda rivojlanayotgan mamlakatlardagi ishchilarning mehnat sharoitlarini yomonlashtirdi. 2008 yildagi global moliyaviy inqiroz esa globallashuvning moliyaviy bozorlarning o'zaro bog'liqligi tufayli yuzaga kelgan salbiy oqibatlariga misol bo'la oladi. Globallashuvning siyosiy oqibatlari orasida xalqaro hamkorlikning kuchayishi, demokratiyaning tarqalishi kabi ijobiy jihatlar mavjud. Shu bilan birga, davlat suverenitetining pasayishi, global boshqaruvning samaradorligi va demokratikligi bilan bog'liq muammolar, transmilliy korporatsiyalar ta'sirining kuchayishi kabi salbiy oqibatlar ham kuzatiladi. Masalan, BMT kabi xalqaro tashkilotlar global muammolarni hal qilishda hamkorlikni kuchaytiradi, lekin ayni paytda katta davlatlarning ta'siri global boshqaruvning samaradorligiga ta'sir qilishi mumkin. Transmilliy korporatsiyalar iqtisodiy rivojlanishga hissa qo'shishi mumkin, lekin ayni paytda ularning siyosiy ta'siri va milliy manfaatlar bilan to'qnashuvi ham mavjud. Globallashuvning ijtimoiy oqibatlari orasida madaniy almashinuvning kuchayishi, hayot sifatining yaxshilanishi kabi ijobiy jihatlar mavjud. Shu bilan birga, ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, migratsiya muammolari, madaniy gomogenizatsiya kabi salbiy oqibatlar ham kuzatiladi. Masalan, internet va ommaviy axborot vositalari madaniyatlar o'rtasida almashinuvni kuchaytiradi, lekin ayni paytda milliy madaniyatlarning yo'qolib ketish xavfini ham keltirib chiqarishi mumkin. Globallashuv rivojlanish imkoniyatlarini kengaytiradi, lekin ayni paytda ijtimoiy tengsizlikni kuchaytirishi va ba'zi ijtimoiy guruhlarni chetlatishi ham mumkin. Migratsiya globallashuvning muhim qismi bo'lib, u yangi imkoniyatlar yaratadi, lekin ayni paytda integratsiya va ijtimoiy moslashish bilan bog'liq muammolarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Globallashuvning madaniy oqibatlari orasida madaniy xilma-xillikning oshirilishi, global muloqotning osonlashishi kabi ijobiy jihatlar mavjud. Shu bilan birga, madaniy gomogenizatsiya, madaniy identifikatsiyaning yo'qotilishi kabi salbiy oqibatlar ham kuzatiladi. Masalan, global madaniyatning tarqalishi madaniyatlararo tushunishni oshirishi mumkin, lekin ayni paytda milliy madaniyatlarning o'ziga xos xususiyatlarini yo'qotishiga ham olib kelishi mumkin. Globallashuv turli madaniyatlar vakillari o'rtasida muloqotni osonlashtiradi, lekin ayni paytda madaniy stereotiplar va noto'g'ri tushunchalarni ham tarqatishi mumkin. Globallashuvning Rivojlanish Bosqichlari: Zamonaviy jahon iqtisodiyotining shakllanishi ob'ektiv ravishda ishlab chiqarish va xalqaro mehnat taqsimotining rivojlanish qonuniyatlari, tobora yangi mamlakatlarni ko'paytirishning umumiy jarayoniga jalb qilish, jahon savdosini iqtisodiy o'sishning eng muhim omillaridan biriga aylantirish, milliy fermer xo'jaliklari va aholining turli xil tovarlar va xizmatlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish bilan belgilanadi. Jahon iqtisodiyoti turli xil elementlarni o'z ichiga olgan murakkab tizim bo'lib, uning asosini xalqaro va alohida davlatlar doirasi bilan cheklangan moddiy va ma'naviy tovarlarning milliy ishlab chiqarilishi, ularning taqsimlanishi, almashinuvi va iste'moli tashkil etadi. Global miqyosda ham, alohida davlatlar doirasida ham global reproduktiv jarayonning ushbu bosqichlarining har biri, ularning o'rni va umuman ulushiga qarab, butun dunyo iqtisodiy tizimining ishlashiga ta'sir qiladi. Jahon iqtisodiyoti yoki jahon iqtisodiyoti - bu doimiy dinamikada, harakatda bo'lgan, o'sib borayotgan xalqaro aloqalarga ega bo'lgan va shunga mos ravishda eng murakkab o'zaro ta'sirga ega bo'lgan, bozor iqtisodiyotining ob'ektiv qonunlariga bo'ysunadigan milliy fermer xo'jaliklari majmui, natijada juda ziddiyatli, ammo shu bilan birga ozmi-ko'pmi yaxlit dunyo iqtisodiy tizimi shakllanadi. Zamonaviy jahon iqtisodiyotining rivojlanishi va unga milliy fermer xo'jaliklarining jalb etilishida bir necha davrlar ajralib turadi. Jahon iqtisodiyotining rivojlanishidagi inqiroz hodisalari bilan tavsiflangan birinchi davr (XX asrning 20-30 yillari). Jahon iqtisodiyotining chuqur ijtimoiy- iqtisodiy inqirozi birinchi jahon urushi, dunyoning etakchi mamlakatlari iqtisodiyotini rivojlantirishda 20-30-yillarning oxiridagi buyuk depressiya natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy aloqalarning umumiy beqarorligi bilan birga keldi. Ikkinchi davr (XX asrning 40-yillari oxiri - 80-yillari) tadbirkorlik kapitali eksportining jadal o'sishi bilan tavsiflanadi. Shu vaqt ichida ishlab chiqarishning o'sishi jahon iqtisodiyotining tashkiliy-iqtisodiy parametrlariga asosiy ta'sir ko'rsatdi. Ishlab chiqarish aloqalaridagi asosiy kuch mahsulotni yaratish, uni amalga oshirish, hisoblash, kreditlashni amalga oshiradigan xalqaro ishlab chiqarish komplekslarini tashkil etgan transmilliy korporatsiyalar (TMKlar) bo'ldi. 60- yillarning o'rtalarida mustamlakachilik tizimining yo'q qilinishi ko'plab yangi, rivojlanayotgan mamlakatlarni xalqaro maydonga olib keldi, ular bugungi kunda ham jahon iqtisodiyotida alohida o'rin tutmoqda. Jahon iqtisodiyotining rivojlanishidagi uchinchi davrning boshlanishi XX asrning so'nggi o'n yilligi deb hisoblanishi mumkin, bu davrda geografik makonning rivojlanishi, xalqaro va ba'zi hollarda Sayyora, ishlab chiqarish kuchlarining shakllanishi, iqtisodiy o'zaro ta'sir va o'zaro bog'liqlik kuchaygan. Sharqiy Evropa mamlakatlarida g'arbiy davlatlarga yaqin iqtisodiy va siyosiy tuzilmalarni shakllantirish jarayonlari boshlandi. Xususan, Rossiyada 90- yillarning boshidan boshlab mamlakat iqtisodiyotini boshqaruvning bozor sharoitlariga o'tkazish va uni jahon iqtisodiyotiga chuqur integratsiya qilishga qaratilgan iqtisodiy islohotlar boshlandi. Jahon iqtisodiyotining ushbu rivojlanish davriga kirishi mamlakatlar o'rtasidagi hamkorlikni kuchaytirishi, ularning iqtisodiy va siyosiy tuzilmalari birligini kuchayishiga olib kelishi mumkin. 90-yillarda jahon iqtisodiyotini xalqarolashtirish jarayoni, 80-yillarga nisbatan, quyidagi sifat jihatidan yangi xususiyatlarga ega:: - Jahon sotsialistik tizimi qulaganidan so'ng, ko'plab mamlakatlar jahon iqtisodiy aloqalari tizimiga qat'iy kiritilgan. - Tashqi iqtisodiy aloqalar va xalqaro hisob-kitoblarni liberallashtirish ko'plab mamlakatlarni qamrab oladi. - Texnologiya, atrof-muhitning ifloslanishi, moliya institutlari faoliyati, moliyaviy hisobotlar, milliy statistika va boshqalar uchun barcha mamlakatlar uchun yagona standartlar keng qo'llanildi. - Makroiqtisodiy siyosatning bir xil mezonlarini joriy etish, soliq siyosatiga, bandlik siyosatiga qo'yiladigan talablarni birlashtirish va H. k. bunga asosan xalqaro valyuta jamg'armasi (XVF), Jahon savdo tashkiloti (JST) va boshqalar kabi xalqaro tashkilotlarning faoliyati yordam beradi. Shunga qaramay, globallashuv jarayonining kuchayishiga qaramay, jahon iqtisodiyoti global iqtisodiyotdan hali ham uzoqdir: rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining yarmi xalqaro iqtisodiy almashinuv va kapital harakati ta'sir qilmaydigan yopiq iqtisodiyotda yashaydi. Zamonaviy jahon iqtisodiyoti bir xil emas. U ijtimoiy tuzilishi, siyosiy tuzilishi, ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanish darajasi, shuningdek xalqaro iqtisodiy munosabatlarning tabiati, ko'lami va usullari bilan ajralib turadigan davlatlarni o'z ichiga oladi. Hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida etakchi o'rinni eng rivojlangan ettita mamlakat egallaydi: AQSh, Yaponiya, Kanada, Germaniya, Frantsiya, Buyuk Britaniya va Italiya. Ular sanoat rivojlangan mamlakatlar guruhining (ORS) sanoat ishlab chiqarishining 80% dan ortig'ini va global sanoat ishlab chiqarishining taxminan 60% ni, mos ravishda elektr energiyasi ishlab chiqarishning 70 va 60% ni, tovarlar va xizmatlar eksportining 60% dan ortig'ini va 50% ni tashkil qiladi. Milliy fermer xo'jaliklarini yagona jahon iqtisodiyotiga birlashtirish xalqaro mehnat taqsimotiga (MRG) asoslangan bo'lib, bu alohida mamlakatlarning mamlakatlar bir-biri bilan almashadigan ayrim turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashuvidir. 80-90-yillarda dunyoda ulkan transformatsion kuchning keng ko'lamli iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy jarayonlari boshlandi, bu allaqachon jahon iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatdi. Jahon iqtisodiyotining muhim muammosi-bu nafaqat rivojlanish darajasi, balki MRI va jahon iqtisodiyotida ishtirok etish darajasi bilan tavsiflanadigan ko'p bosqichli tizimlarning o'zaro ta'siri. Jahon iqtisodiyotining hozirgi rivojlanishining o'ziga xos xususiyati integratsiyadir va integratsiya umumiydir: kapital, ishlab chiqarish, mehnat. Dastlab Evropada paydo bo'lgan (Evropa iqtisodiy hamjamiyati- EEC, iqtisodiy o'zaro yordam Kengashi-CMEA), u so'nggi yillarda yangi mamlakatlar va mintaqalarni qamrab oldi va quyidagi yo'nalishlarda rivojlanmoqda: - ishlab chiqaruvchi kuchlarni xalqarolashtirish; - xalqaro mehnat taqsimotini xalqarolashtirish; - moddiy tovarlarning an'anaviy xalqaro savdosi ko'lamini oshirish va sifatini o'zgartirish; - turli mamlakatlarda iqtisodiy faoliyatning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligini ta'minlaydigan moliyaviy va ishlab chiqarish resurslarining xalqaro harakati; - xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirish; -xalqaro ilmiy-texnik bilimlar almashinuvi; - xalqaro mehnat migratsiyasi; - zamonaviylikning global muammolarini hal qilishga qaratilgan xalqaro hamkorlik (tabiatni muhofaza qilish, jahon okeanini, kosmosni o'rganish, rivojlanayotgan mamlakatlarning och qolgan aholisiga yordam berish va boshqalar). Turli mamlakatlar iqtisodiyotlari o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar xalqaro mehnat taqsimotiga asoslangan xalqaro iqtisodiy munosabatlar shaklida amalga oshiriladi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida tovar bozorlari bilan bir qatorda jahon moliya bozori, xalqaro mehnat bozori, jahon axborot bozori, xalqaro valyuta-moliya tizimi faoliyat ko'rsatmoqda. Kapital harakati, xorijiy investitsiyalar, uzoq muddatli xalqaro, davlat kreditlari global moliya tizimiga to'liq ko'rinish beradi. Mehnat resurslari, bandlik imkoniyatlari va sharoitlaridagi mamlakat farqlari xalqaro mehnat bozorining shakllanishiga olib keladigan davlatlararo mehnat oqimlarining paydo bo'lishi va rivojlanishini belgilaydi. Axborot ta'minoti, intellektual mulk rolining o'sishi, patentlash tizimining keng joriy etilishi, ixtiro va kashfiyotlarni litsenziyalash, mualliflik huquqini himoya qilish bo'yicha davlatlararo bitimlar jahon axborot bozorini rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratmoqda. Shunday qilib, MeO xalqaro iqtisodiy integratsiyaning o'ziga xos omili sifatida ishlaydigan bozor tipidagi jahon iqtisodiy munosabatlaridir. Integratsiya-bu iqtisodiy rivojlanish darajasiga yaqin bo'lgan barqaror iqtisodiy aloqalarni va milliy fermer xo'jaliklarining mehnat taqsimotini rivojlantirishning ob'ektiv jarayoni. Tashqi iqtisodiy almashinuv va ishlab chiqarish sohasini qamrab olgan holda, bu milliy fermer xo'jaliklarining yaqin birlashuviga, mintaqaviy iqtisodiy komplekslarning yaratilishiga olib keladi. Xalqaro iqtisodiy integratsiya (Mei) - bu alohida milliy iqtisodiyot o'rtasidagi chuqur barqaror munosabatlar va mehnat taqsimotini rivojlantirish, ularning iqtisodiyotlarining turli darajalarda va turli sohalarda o'zaro ta'siri asosida mamlakatlarning iqtisodiy va siyosiy birlashishi jarayoni. Iqtisodchilar integratsiya jarayonlarining rivojlanishining quyidagi bosqichlarini yoki ketma-ket bosqichlarini ajratib ko'rsatishadi: - erkin savdo zonasi, unda ishtirokchi mamlakatlar o'rtasidagi savdo cheklovlari bekor qilinadi; - erkin savdo zonasi faoliyati bilan bir qatorda yagona tashqi savdo tarifini belgilash va uchinchi mamlakatlarga nisbatan yagona tashqi savdo siyosatini amalga oshirishni nazarda tutuvchi bojxona Ittifoqi; - uning ishtirokchilariga erkin o'zaro savdo va yagona tashqi savdo tariflari bilan bir qatorda kapital va ishchi kuchining erkin harakatlanishini, shuningdek iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirishni ta'minlaydigan yagona yoki umumiy bozor; -davlatlararo iqtisodiy integratsiyaning eng yuqori shakli bo'lgan va boshqa barcha integratsiya shakllarini umumiy iqtisodiy va valyuta-moliyaviy siyosatni amalga oshirish bilan birlashtirgan iqtisodiy va valyuta Ittifoqi. Qat'iy aytganda, hozirgi vaqtda mamlakatlarning faqat bitta xalqaro integratsiya guruhi haqiqatan ham to'rt bosqichdan o'tdi - bu Evropa Ittifoqi (Evropa Ittifoqi). Boshqa integratsiya guruhlari o'z rivojlanishida birinchi va qisman ikkinchi bosqichlarni bosib o'tdilar. Masalan, Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida hozirda 20 dan ortiq mintaqaviy guruhlar mavjud. Va ularning hamkorlik shakllari va sohalari xilma-xil bo'lsa-da, barcha guruhlar integratsiya xususiyatiga ega emas. Bojxona uyushmalari shaklida birlashmalarni shakllantirish tendentsiyasidan tashqari, ayrim davlatlarning iqtisodiy yaqinlashuvi jarayonida xom ashyo ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi mamlakatlar uyushmalari, erkin iqtisodiy zonalar muhim o'rin tutadi. Xom ashyo eksport qiluvchi mamlakatlar assotsiatsiyalari rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan xom ashyo ularning ko'pchiligining iqtisodiyotida muhim rol o'ynashi, eksportning 4/5 qismiga etishi va shuning uchun ularning valyuta tushumlarining asosiy manbai bo'lganligi sababli yaratilgan. Ularning ta'lim olish huquqi BMT Bosh Assambleyasining qarorlari bilan tasdiqlandi. Erkin iqtisodiy zonalar turli darajadagi iqtisodiy rivojlanish davlatlarida tashkil etiladi. Erkin iqtisodiy zonani bojsiz savdo va ombor zonasi sifatida tushunish eng keng tarqalgan bo'lib, u milliy hududning bir qismi bo'lib, fiskal rejim nuqtai nazaridan davlat chegaralaridan tashqarida deb hisoblanadi. Shunday qilib, ishlab chiqarish va integratsiyani xalqarolashtirishda namoyon bo'ladigan jahon iqtisodiy munosabatlari individual milliy iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligini kuchayishiga, jahon iqtisodiyotining yaxlitligini shakllantirishga olib keladi. Oldingi tahlil globallashuvning asosiy bosqichlarini umumiy ko'rinishda taqdim etdi. Endi esa, har bir bosqichning o'ziga xos xususiyatlarini, asosiy drayverlarini, ijobiy va salbiy oqibatlarini yanada chuqurroq va batafsil ko'rib chiqamiz. Shuni yodda tutish kerakki, ushbu bosqichlar bir-biridan keskin ajralib turmaydi va ular o'rtasida uzluksiz o'tish mavjud. 1. Proto-Globallashuv (taxminan 1500-1800): Markaziylashgan Savdo va Mustamlakachilik Ushbu davr asosan Buyuk Geografik Kashfiyotlar va yangi dengiz yo'llarining ochilishi bilan belgilanadi. Evropa davlatlari yangi bozorlar va resurslarni izlab, dengiz safarlarini kuchaytirdi. Hindiston, Xitoy va Janubi-Sharqiy Osiyo bilan savdo aloqalari kengaydi. Ziravorlar, ipak, choy va boshqa tovarlarning global aylanishi kuchaydi. Biroq, ushbu savdo asosan Evropa davlatlari manfaatlari uchun xizmat qildi va ko'plab rivojlanayotgan mamlakatlar uchun ekspluatatsiya va qaramlikni keltirib chiqardi. Mustamlakachilik davlatlarning iqtisodiy rivojlanishiga to'sqinlik qildi, mahalliy ishlab chiqarishni bostirdi va resurslarni chetga olib chiqdi. Texnologiyalar rivojlanishi sekin edi, aloqa va transport cheklangan edi. Xabar almashish asosan dengiz yo'llari orqali amalga oshirildi va ma'lumotlarning tarqalishi juda sekin sur'atlarda yuz berdi. Proto-globallashuv davrida shakllangan global savdo tarmoqlari keyingi davrlar uchun poydevor yaratdi, biroq bu poydevor notekis va adolatsiz edi. 2. Birinchi Globallashuv To'lqini (taxminan 1800-1914): Sanoat Inqilobi va Erkin Savdo Sanoat inqilobi texnologiyalar taraqqiyoti (bug' mashinalari, temir yo'llar, paroxodlar, telegraf) va ommaviy ishlab chiqarishning rivojlanishiga olib keldi. Bu global miqyosda tovarlar va xizmatlar aylanishini tezlashtirdi va xalqaro savdoning keskin o'sishiga sabab bo'ldi. Erkin savdo g'oyalari targ'ib qilindi va liberalizm iqtisodiyotda hukmronlik qila boshladi. Biroq, bu davrda ham mustamlakachilik davom etdi va global iqtisodiyotda notekislik saqlanib qoldi. Evropa davlatlari va AQSh rivojlanayotgan mamlakatlarni ekspluatatsiya qilishda davom etdilar va ularning iqtisodiy taraqqiyotini cheklashdi. Rivojlanish notekis bo'lib, boy va kambag'al mamlakatlar o'rtasidagi farq tobora kengaydi. Imperializm global siyosatda asosiy rol o'ynadi va davlatlar o'rtasidagi raqobat global mojarolarga olib keldi. Birinchi Jahon urushi birinchi globallashuv to'lqiniga to'sqinlik qildi. 3. Globallashuvning Pasayishi (taxminan 1914-1945): Milliy Davlatlar va Urush Birinchi va Ikkinchi Jahon urushlari global iqtisodiyotga halokatli ta'sir ko'rsatdi va globallashuv jarayonini qaytardi. Xalqaro savdo va investitsiyalar keskin qisqardi. Davlatlar o'z iqtisodiyotlarini himoya qilish uchun proteksionist siyosat olib bordilar. Milliy davlatlarning roli kuchaydi va xalqaro hamkorlik zaiflashdi. Ushbu davrda global iqtisodiyotning integratsiyasi to'xtab qoldi va ko'plab mamlakatlar iqtisodiy inqirozlarga duch keldi. Urushdan keyingi qayta qurish davri global iqtisodiyotni qayta tiklashga va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashga qaratildi. 4. Ikkinchi Globallashuv To'lqini (taxminan 1945-2008): Liberalizatsiya va Global Integratsiya Ikkinchi Jahon urushidan keyin Bretton-Vuds tizimi va boshqa xalqaro tashkilotlarning tashkil etilishi globallashuvning yangi bosqichini boshladi. Xalqaro savdo va investitsiyalar keskin o'sdi. Liberalizatsiya siyosati ko'plab mamlakatlarda amalga oshirildi va tovarlar, xizmatlar va kapitalning erkin harakatlanishi ta'minlandi. Kommunikatsiya va transport texnologiyalari rivojlandi, bu global integratsiyani tezlashtirdi. Global qiymat zanjirlari rivojlandi va transmilliy korporatsiyalar global iqtisodiyotda muhim rol o'ynay boshladi. Ammo, ushbu davrda ham iqtisodiy tengsizlik kuchaydi, global muammolar (atrof-muhit ifloslanishi, iqlim o'zgarishi) dolzarb bo'lib qoldi va 2008 yildagi global moliyaviy inqiroz globallashuvning zaif tomonlarini ko'rsatdi. 5. Globallashuvning Hozirgi Davri (2008 yildan hozirgacha): Noaniqlik va Yangi Geopolitka 2008 yildagi inqirozdan keyin globallashuv jarayoni o'zgarishga uchradi. Proteksionizm va milliyizm kuchaydi, global hamkorlik qiyinchiliklarga duch keldi. Geopolitka o'zgarishlari (AQSHning ta'sirining pasayishi, Xitoyning ko'tarilishi, Rossiyaning harakatlari) global tartibni o'zgartirmoqda. Shu bilan birga, texnologiyalar taraqqiyoti (raqamli texnologiyalar, sun'iy intellekt, katta ma'lumotlar) globallashuvni yangi yo'nalishlarda rivojlantirishda davom etmoqda. Global qiymat zanjirlari o'zgarib, mintaqaviy integratsiya kuchaymoqda. Hozirgi davr globallashuvning notekisligi, uning salbiy oqibatlariga qarshi kurashish zarurati va geopolitik beqarorlik bilan belgilanadi. Globallashuvning kelajagi hali noaniq bo'lib, ko'plab omillarga bog'liq. Ushbu batafsil tahlil globallashuvning rivojlanishi qanchalik murakkab va ko'p qirrali ekanligini ko'rsatadi. Har bir bosqich oldingisiga bog'liq bo'lib, uning ijobiy va salbiy oqibatlari kelajakdagi rivojlanishga ta'sir ko'rsatadi. Globallashuvning kelajagi ko'plab omillarga, jumladan, texnologiyalar taraqqiyoti, geopolitik vaziyat va global boshqaruv tizimining samaradorligiga bog'liq. Xulosa: Ushbu kurs ishi globallashuvning murakkab va ko'p qirrali tabiati, uning tarixiy rivojlanishi, asosiy omillari va oqibatlarini keng ko'lamli tahlil qilishga bag'ishlangan. Tahlilimiz globallashuvning tekis va bir xil emasligini, balki doimiy o'zgarib turuvchi va notekis jarayon ekanligini ko'rsatdi. Uning ta'siri turli mamlakatlar va ijtimoiy guruhlar uchun turlicha bo'lib, ijobiy va salbiy oqibatlarning o'zaro ta'sirini hisobga olish zarurligini ta'kidlaydi. Asosiy Natijalar va Xulosalar: Globallashuvning aniq ta'rifi yo'q: "Globallashuv" atamasi turli xil ma'nolarga ega bo'lib, uning aniq ta'rifi hanuzgacha bahs mavzusi bo'lib qolmoqda. Ushbu kurs ishi globallashuvni iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy integratsiyalashuv jarayoni sifatida ko'rib chiqdi. Globallashuvning bosqichlari va o'zgarishlari: Globallashuvning rivojlanishi bir necha bosqichlarda sodir bo'lgan. Proto-globallashuv davri asosan geografik kashfiyotlar va mustamlakachilik bilan belgilangan bo'lsa, sanoat inqilobi global integratsiyani sezilarli darajada tezlashtirdi. Ikki jahon urushi globallashuvni to'xtatdi, keyinchalik Bretton-Vuds tizimi va liberalizatsiya siyosati uning yangi bosqichini boshladi. 2008 yildagi moliyaviy inqirozdan keyin globallashuvning tabiati o'zgardi va hozirgi paytda geopolitik beqarorlik va proteksionizm kuchayishi kuzatilmoqda. Globallashuvning asosiy omillari: Globallashuvning rivojlanishi texnologiyalar taraqqiyoti (kommunikatsiya va transport), siyosiy omillar (xalqaro hamkorlik, liberalizatsiya siyosati), iqtisodiy omillar (erkin savdo, chet el investitsiyalari) va madaniy omillar (madaniyatlararo almashinuv) ta'siri bilan belgilanadi. Bu omillar o'zaro bog'liq va bir-birini ta'sir qiladi. Globallashuvning ko'p qirrali oqibatlari: Globallashuvning ijobiy oqibatlariga iqtisodiy o'sish, texnologik taraqqiyot, savdo hajmining o'sishi, madaniyatlararo almashinuv va xalqaro hamkorlikning kuchayishi kiradi. Biroq, uning salbiy oqibatlari ham mavjud: iqtisodiy tengsizlikning kuchayishi, global moliyaviy inqirozlar xavfi, atrof-muhit muammolari, milliy madaniyatlarning yo'qolib ketish xavfi va global boshqaruvning samaradorligi bilan bog'liq muammolar. Globallashuvning kelajagi noaniq: Globallashuvning kelajagi hali noaniq bo'lib qolmoqda. Texnologiyalar taraqqiyoti, geopolitik o'zgarishlar va global boshqaruv tizimining samaradorligi uning keyingi rivojlanishini belgilaydi. Globallashuvning salbiy oqibatlarini yumshatish va uning ijobiy tomonlarini kuchaytirish uchun global hamkorlik va oqilona siyosat muhim ahamiyatga ega. Globallashuvning Kelajagi haqidagi Bashoratlar va Tavsiyalar: Globallashuvning kelajagi noaniq va bir nechta mumkin bo'lgan senariylar mavjud. Eng ehtimolli senariylardan biri bu globallashuvning davomiyligi, lekin uning tabiati va tezligiga o'zgarishlar kiritilishi hisoblanadi. Mintaqaviy integratsiya kuchayishi, global qiymat zanjirlarining o'zgarishi va texnologiyalar taraqqiyoti globallashuvning yangi shakllarini yaratishga olib kelishi mumkin. Globallashuvning salbiy oqibatlarini yumshatish va uning ijobiy tomonlarini kuchaytirish uchun quyidagi tavsiyalar beriladi: Adolatli va teng huquqli globallashuvni rivojlantirish: Global boshqaruv tizimini isloh qilish va rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy taraqqiyotiga ko'proq imkoniyatlar yaratish zarur. Savdo bitimlarini adolatli qilish va rivojlanayotgan mamlakatlarning o'z milliy sanoatini rivojlantirishini qo'llab- quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Atrof-muhitni muhofaza qilishga e'tibor qaratish: Globallashuvning atrof- muhitga salbiy ta'sirini kamaytirish uchun global hamkorlik va chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur. Iqlim o'zgarishiga qarshi kurash va barqaror rivojlanish tamoyillariga amal qilish muhimdir. Texnologiyalar taraqqiyotidan adolatli foydalanish: Texnologiyalar taraqqiyotiga asoslangan globallashuvni boshqarish va uning ijobiy tomonlaridan barcha mamlakatlar va ijtimoiy guruhlar foydalanishini ta'minlash zarur. Raqamli tengsizlikni kamaytirish va raqamli savodxonlikni oshirish muhimdir. Madaniy xilma-xillikni himoya qilish: Global madaniyatning shakllanishiga qaramasdan, milliy madaniyatlarning o'ziga xosligini saqlash va madaniy xilma- xillikni himoya qilishga e'tibor qaratish lozim. Madaniyatlararo dialogni rivojlantirish va madaniy almashinuvni qo'llab-quvvatlash muhimdir. Global hamkorlikni kuchaytirish: Global muammolarni hal qilish uchun xalqaro hamkorlikni kuchaytirish va global boshqaruv tizimini isloh qilish zarur. Davlatlar o'rtasidagi ishonchni mustahkamlash va samarali muloqotni o'rnatish muhim ahamiyatga ega. Globallashuvning kelajagi barchamizning harakatlarimizga bog'liq. Oqilona siyosat va global hamkorlik orqali biz globallashuvning salbiy oqibatlarini yumshatish va uning ijobiy tomonlaridan barcha mamlakatlar va odamlar foydalanishini ta'minlashga harakat qilishimiz mumkin. Globallashuvni boshqarish jarayoni doimiy ravishda takomillashtirilib borilishi va uning ta'sirini doimiy ravishda kuzatib borish kerak. Ushbu tadqiqot jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayonini ko'p qirrali va murakkab hodisa sifatida tahlil qilishga bag'ishlangan edi. Biz globallashuvni aniqlashdagi qiyinchiliklarni va uning turli nuqtai nazardan – iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy jihatlardan o'rganilishini ko'rib chiqdik. Globallashuvning asosiy belgilarini, jumladan, tovarlar va xizmatlarning global aylanishini, kapitalning xalqaro harakatini, texnologiyalar va innovatsiyalarning tarqalishini, axborot va kommunikatsiyalarni rivojlanishini, madaniy almashinuvni va xalqaro hamkorlikni batafsil o'rgandik. Har bir belgining o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek, ularning o'zaro bog'liqligi va o'zaro ta'siri tahlil qilindi. Tadqiqot davomida globallashuvning iqtisodiy oqibatlari, jumladan, iqtisodiy o'sishning tezlashishi, tovarlar va xizmatlar narxining pasayishi, innovatsiyalar va texnologiyalar taraqqiyoti, ish o'rinlarining yaratilishi kabi ijobiy jihatlari, shuningdek, ish o'rinlarining yo'qotilishi, tengsizlikning kuchayishi, global moliyaviy inqirozlar xavfi, rivojlanayotgan mamlakatlarning ekspluatatsiyasi kabi salbiy oqibatlari batafsil ko'rib chiqildi. Global qiymat zanjirlari va transmilliy korporatsiyalar faoliyatining iqtisodiy o'sishga va global integratsiyaga ta'siri muhokama qilindi. Shuningdek, glo ballashuvning moliyaviy bozorlarga ta'siri va global moliyaviy inqirozlar xavfi tahlil qilindi. Siyosiy jihatdan, globallashuv xalqaro hamkorlikni kuchaytirdi va demokratiyaning tarqalishiga hissa qo'shdi. Ammo, shu bilan birga, davlat suverenitetining pasayishi, global boshqaruvning samaradorligi bilan bog'liq muammolar va transmilliy korporatsiyalar ta'sirining kuchayishi kabi salbiy oqibatlar ham mavjud. Xalqaro tashkilotlarning roli va ularning samaradorligi muhokama qilindi. Ijtimoiy jihatdan, globallashuv madaniy almashinuvni kuchaytirdi va hayot sifatining yaxshilanishiga yordam berdi. Biroq, shu bilan birga, ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, migratsiya muammolari va madaniy gomogenizatsiya kabi salbiy oqibatlar ham mavjud. Globallashuvning ijtimoiy integratsiyaga ta'siri va ijtimoiy adolat masalalari muhokama qilindi. Madaniy jihatdan, globallashuv madaniy xilma-xillikni oshirdi va global muloqotni osonlashtirdi. Ammo, shu bilan birga, madaniy gomogenizatsiya va madaniy identifikatsiyaning yo'qotilishi xavfi ham mavjud. Global madaniy oqimlar va milliy madaniyatlarning o'zaro ta'siri tahlil qilindi. Yakunida, globallashuvning ijobiy va salbiy oqibatlari o'zaro bog'liq va murakkab ekanligi ta'kidlandi. Globallashuvning ijobiy tomonlarini kuchaytirish va salbiy oqibatlarini yumshatish uchun muvozanatli va oqilona siyosat olib borish zarurligi ta'kidlandi. Globallashuvning kelajagi va unga moslashish strategiyalari muhokama qilindi. Tadqiqot natijalari globallashuv jarayonini chuqurroq tushunishga va unga munosabatni shakllantirishga yordam beradi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1.Isadjanov A.A., Ismailova N.S. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi. O ’ quv qo ’ llanma. –T.: «IQTISODIYOT», 2019. – 154 b. 2. Isadjanov A.A. «Jahon iqtisodiyotining globallashuvi» fanidan talabalarning mustaqil ishi bo'yicha o'quv-uslubiy qo'llanma. --Ташкент: ЖИДУ, 2013. - 76 b. 3. G.G’. Nazarova, N.M. Salixova. “Jahon iqtisodiyotinij globallashuvi”. /prof. N.X. Jumaev tahriri ostida (o’quv qo’Ilamna TDIU, 201ly . 320 bet. 4. Vaxabov, A.V., D.A. Tadjibayeva, and Sh.X. Xajibakiev. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar . Toshkent: Baktria press, 2015. 584 p. 5. A.M.Alimov. Globallashuv va mintaqaviy iqtisodiy integratsiya jarayonlari. - Т .: «Fan va tcxnologiya», 2016, 276 bet. 6. Paul R. Gregory, Robert C. Stuart . The Global Economy and Its Economic Systems. South-Western, Cengage Learning. 2014. ISBN-13: 978-1-285-05535-0 7. 3. Vaxabov A.V. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar: o’quv qo’llanma. / A.V. Vaxabov, Sh.X.Xajibakiev, Sh.I.Raxmanov, X.A.Usmanova. – Т.: Iqtisod-Moliya, 2014. – 372 b. 8. Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - Т.: “Barkamol fayz media”, 2018. - 783 bet; 9. Мировая экономика в 2 ч. Часть 1 : учебник для академического бакалавриата / Б. М.Смитиенко [и др.] ; под редакцией Б.М.Смитиенко, Н.В.Лукьянович. — 4-е изд., перераб. и доп. — Москва : Издательство Юрайт, 2019. -216 с. 10. International Monetary Fund. 2023. World Economic Outlook: A Rocky Recovery. Washington, DC. April. 11. www.worldbank.org – Jahon bankining rasmiy sayti

Jahon iqtisodiyotining globallashuvi : mazmuni, omillari va rivojlanish bosqichlari.

Kurs ishi.

Купить