Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 309.4KB
Xaridlar 4
Yuklab olingan sana 11 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Jahon moliyaviy muxiti barqarorligida xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta'minlash masalalari

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “________________________________________________________” KAFEDRASI “ _______________________________________________________________ ” fanidan KURS ISHI МАVZU: __________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Bajardi:____________ ______ _____________ Qabul qildi:____________________________ RO’ YXATGA OLINDI “ ____ ” _______20 23 y. №_________ Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya qilingan sana “____” _______20 23 y. Ilmiy rahbar __ ________ Imzo _______________ Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______202 3 y . Baho « _____ » _________ ___________ ( imzo ) _ _ _________ ( imzo ) ___________ ( imzo ) Komissiya a’zolari : __________________ _________________ _ _________________ TOSHKENT – 20 23 Jahon moliyaviy muxiti barqarorligida xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta'minlash masalalari Reja: 1. Jahon moliyaviy muhiti va unda xalqaro moliyaviy xavfsizlik masalalari. 2. Globallashuv jarayonida moliyaviy xavfsizlikni kuchaytirishning zarurligi. 3. Moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash usullari. 4. Rivojlangan davlatlarda moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash va mamlakatimizda foydalanish yo’nalishlari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 2 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Jahon tajribasi ko'rsatib turibdiki, iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash mamlakat mustaqilligining kafolati, barqarorlik va jamiyatning samarali hayoti va muvaffaqiyatlarga erishish shartidir. Bu iqtisodiyot jamiyat, davlat va shaxs faoliyatining hayotiy jihatlaridan biri ekanligi bilan izohlanadi va shuning uchun milliy xavfsizlik tushunchasi iqtisodiyotning hayotiyligini baholamasdan bo'sh so'z bo'ladi, uning mumkin bo'lgan tashqi va ichki tahdidlarga qarshi kuch. Shuning uchun iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash eng muhim milliy ustuvorliklardan biridir. Moliyaviy xavfsizlik - bu mamlakat, mintaqa yoki korxonaning iqtisodiy xavfsizligining muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Moliyaviy xavfsizlik - mamlakatning mustaqil moliyaviy-iqtisodiy siyosatining kafolati bo'lib xizmat qiladi. Moliyaviy xavfsizlik chet elga katta miqdordagi kapital chiqib ketishining oldini olishda, turli darajadagi davlat idoralari o'rtasida milliy byudjet tizimining resurslarini taqsimlash bo'yicha ziddiyatlarning oldini olishda, global inqirozlar ta'sirini susaytirishda, moliyaviy-iqtisodiy parametrlarning barqarorligini ta'minlashda namoyon bo'ladi. Moliyaviy xavfsizlik moliyaviy jinoyatchilikning oldini olishni nazarda tutadi. Kurs ishining maqsad va vazifalari: Bugungi kunda texnologiyalarning rivojlanishi kibernetika sohasining rivojlanishiga, bu esa global moliyaviy xavfsizlikka talabni oshishiga ham sabab bo’ldi. Buning natijasida yirik moliya muassasalariga hackerlar tomonidan hujumlar uyushtirib, oson pul topish mumkin bo’lib qoldi. Kelgusida kiber jinoyatchilar xavfsizlik tizimlarini mustaqil ravishda o'rgana oladigan sun'iy intellektdan foydalanishni boshlaydilar.2024 yilga kelib, kiber jinoyatlardan moliyaviy yo'qotishlar deyarli 70% ga etadi. Juniper Research tadqiqotchilarining fikriga ko'ra, zarar har yili o'rtacha 11 foizga oshadi va 2024 yilga kelib 5 trillion dollardan oshadi. O'tgan yili mutaxassislar kiber jinoyatlardan etkazilgan zararni 3 trillion dollarga baholashgan. Har yili kompaniyalar tobora 3 ko'proq raqamli muhitga bog'liq bo'lib, zarar yetkazilishi ma'lumotlarning tarqalishi uchun qonun bo`yicha olinadigan jarimalar tufayli ortadi. Vaqt o'tishi bilan nafaqat himoya usullari yaxshilanmoqda. Tahlilchilar kiber jinoyatchilar kelajakda xavfsizlik tizimlarini mustaqil o'rganishga qodir bo'lgan sun'iy intellektdan foydalanishni boshlashlari haqida ogohlantirmoqda. So'nggi yillarda AI texnologiyasi kiber tahdidlardan himoya qilish uchun faol foydalanilmoqda. Kiber xavfsizlik korporativ madaniyatning tobora muhim qismiga aylanib bormoqda, ammo bu tendentsiya kompyuter tizimlari foydalanuvchilari orasida keng tarqalmadi. Xodimlarni kiberxavfsizlik asoslariga o'rgatish ushbu sohada xarajatlarni yanada samarali rejalashtirishga yordam beradi, tahlilchilar fikriga ko'ra, har yili atigi 8 foizga o'sadi.Mutaxassislar, shuningdek, IT-kompaniyalar har doim inson omilini hisobga olishlari kerakligini ta'kidladilar, chunki tajovuzkorlar ijtimoiy muhandislik usullaridan faol foydalanishda davom etmoqdalar. 1 Kurs ishining ob’ekti va predmeti: Iqtisodiy xavfsizlik – iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. U iqtisodiyotning barqaror iqtisodiy o’sish ta’minlangan, ijtimoiy ehtiyojlar optimal darajada qondirilgan, ratsional boshqarish amalg a oshirilgan, milliy va xalqaro darajalarda iqtisodiymanfaatlarning himoyalangandagi holatini ifodalaydi. Iqtisodiy xavfsizlik milliy xavfsizlikning muhim tarkibiy qismi, uning moddiyasosi bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiy xavfsizlik o’zining ob’ekt va sub’ektlariga ega bo’lib, uning ob’ekti deganda mamlakatning iqtisodiy tizimi hamda uni tashkil etuvchi elementlari tushuniladi. Kurs ishining nazariy-amaliy ahamiyati: Iqtisodiy tahdidlar iqtisodiy rivojlanish strategiyasiga o'zgartirishlar, tuzatishlar kiritish, uning shaxs, jamiyat va davlat rivojiga yo'naltirilgan ustuvor yo'nalishlarini aniqlashtirish zaruratini tug'diradi. Milliy iqtisodiyot ichki va tashqi o'zgarishlarga duch keladi. Dunyo bo'ylab kapitalning erkin harakati sharoitida mamlakatlarning ilgari milliy ixtisoslashuv asosini tashkil etgan asosiy (tabiiy) va rivojlangan (masalan, yuqori malakali kadrlar) ishlab chiqarish omillari bilan yaxshiroq ta'minlanishiga 1 https://www.securitylab.ru/news/500645.php 4 asoslangan mamlakatlarning afzalliklari ularning dolzarbligini yo'qotish. Zamonaviy jahon iqtisodiyotida rivojlangan ilmiy-texnik va iqtisodiy salohiyatga ega bo'lgan "dunyo" va ushbu xususiyatlar bo'yicha sezilarli darajada orqada qolayotgan dunyo "periferiyasi" ni tanlash asosan texnologik mehnat taqsimoti o'rniga bo'linish bilan almashtirilganiga yordam beradi. hayot aylanishi printsipiga muvofiq mehnat. Shu bilan birga, "markaz" mamlakatlari ilmiy izlanishlar va rivojlanish bosqichlarini birlashtirishga intilmoqda, bir tomondan, atrof-muhitdagi zo'riqishning pasayishiga, aholining turmush darajasi va ma'lumotlarining oshishiga hissa qo'shmoqda. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi tarkibiy jihatdan kirish, to’rt bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Ish matni 41 sahifadan iborat bo’lib, 1 ta jadval va 3ta diagrammani o’z ichiga olgan. 1.Jahon moliyaviy muhiti va unda xalqaro moliyaviy xavfsizlik masalalari. Jahon iqtisodiyotining tizim sifatidagi faoliyati tovarlar, xizmatlar va ishlabchiqarish omillarining harakati bilan bog’liq. Ushbu bog’liqlik asosida xalqaro moliya munosabatlari yuzaga keladi. Jahon moliya tizimidagi munosabatlar bu xalqaro moliya bozori ishtirokchisi bo’lgan shaxsning qaroriga muvofiq tarzda o’ziga tegishli bo’lgan xorijiy valyutalarning harakat jarayonini tavsiflovchi fundamental iqtisodiy kategoriyadir. Jahon iqtisodiyotida ro’y bergan boshqa muhim o’zgarishlar ham xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishiga ijobiy va salbiy jihatdan sezilarli darajada ta’sir ko’rsatdi. Ushbu o’zgarishlar jumlasiga, jahon va hududiy valyuta tizimlaridagi o’zgarishlar, valyuta tizimi tamoyillarining o’zgarishi, qarzdorlik inqirozlari, mamlakatlar tomonidan iqtisodiy integratsion birlashmalarning tuzilishi, xalqaro va mintaqaviy moliya tashkilotlarining vujudga kelishi, transmilliy korporatsiya va banklar faoliyatining kengayishi, jahonda ro’y bergan moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarni kiritish mumkin. Jahon iqtisodiyotida barqaror iqtisodiy o’sish 2016 yilning o’rtalaridan kuzatilgan va hozirgi kunga qadar davom etmoqda. XVF prognozlariga ko’ra 2018 yilda ham iqtisodiy o’sish kuzatilgan holda 2017 yildagi ko’rsatkich saqlanib qoldi. Lekin bir paytning o’zida iqtisodiy o’sish sur’atlari 5 muayyan tebranishlarga ega bo’lishi mumkin, mazkur tebranishlar darajasi yetakchi mamlakatlar iqtisodiyotidagi holatga bog’liq bo’ladi. Chunki, ayrim yetakchi mamlakatlar iqtisodiyoti rivojlanishning kutilishi mumkin bo’lgan yuqori darajasiga erishdi. Bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan va rivojlanayotgan mamlakatlardan ko’pgina energiya tashuvchilarni eksport qiluvchi mamlakatlarda o’sish sur’atlari neft narxining birmuncha yuqoriligi hisobidan yaxshilangan, lekin o’sish sur’atlari Argentina, Braziliya, Eron va Turkiya mamlakatlari uchun muayyan omillar, moliyaviy sharoitlarning yomonlashuvi, geosiyosiy keskinlik va neft importi xarajatlarining oshishi natijasida sezilarli darajada pasaygan. 2018 yilda jahon moliya tizimida o’sish sur’atlari qayd etildi, lekin bir qator mamlakatlarda 2018 yil oxirlarida prognoz qilingan o’sish sur’atlari muayyan omillar ta’sirida kutilgan natijani qayd etmadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning yuqori iqtisodiy faolligi xomashyo tovarlarining eksport narxlarini oshishi bilan izohlanmoqda, lekin bu uzoq muddatli istiqbolda o’zgaruvchan bo’lishi mumkin. O’sha rivojlanayotgan va kam rivojlangan mamlakatlar aksincha yoqilg’i va qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sof import qiluvchilar bo’lib qolmoqdalar va buning natijasida neft va oziq- ovqatlar narxining tebranishi bilan bog’liq bo’lgan qiyinchiliklarni boshdan kechirdilar. Jahon moliya tizimidagi xavfsizlik darajasi bevosita ushbu tizim rivojlanishiga sezilarli ta’sir ko’rsatish imkoniga ega bo’lgan iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlardagi holatga bog’liq bo’ladi. Mazkur iqtisodiyoti jihatdan rivojlangan mamlakatlarda yuzaga keladigan inqirozli holatlar nafaqat hamkor mamlakatlarga balki, butut dunyo moliya tizimiga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatadi. Xavfsizlik muammolari uzoq muddatli davr mobaynida birinchi navbatda harbiy-siyosiy xavfsizlik muammolari sifatida ko’pincha so’zning tor ma’nosida talqin etilgan. Faqat XX asrning ikkinchi yarmi XXIning boshida qator omillarning ta’siri ostida xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash vazifasi xalqaro va milliy harbiy, siyosiy va xavfsizlikning boshqa shakllarining umumiy masalalarida mustaqil yo’nalishga aylangan. Moliyaviy xavfsizlik tizimining imkoniyati uning tuzilmaviy tamoyillariga, elementlarning o’zaro ta’sirga, 6 ishlatiladigan vositalar va usullarga bog’liq bo’ladi. Tashkiliy tamoyillarni aniqlash va shartsiz bajarish moliya-kredit tizimining xavfsizligini ta’minlash tizimini yaratish va samarali ishlashning muhim sharti hisoblanadi. Moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash va takomillashtirish tizimi quyidagi tamoyillarga asoslangan bo’lishi kerak: - qonuniylik (moliyaviy xavfsizlikning barcha sub’ektlari faoliyati amaldagi qonunchilik bazasi asosida, huquqiy normalarda belgilangan tartibda va tartibda amalga oshirilishi kerak); - munosiblik (tizimning barcha komponentlari aniq nazariy va metodologik asosga asoslanishi kerak); - boshqariladigan (tizim strukturasi ierarxiyasining shartliligi, moliyaviy xavfsizlik tizimiga qo’yilgan vazifalarning murakkabligi va ahamiyatliligi, ularning ijrosi bo’yicha so’zsiz va uzluksiz nazorat zaruriyati); - tenglik va adolatlilik; - fuqarolarning moliya manfaatlarini (huquqlarini) ommaviy ravishda va qo’pol ravishda buzilishi jazosiz qolmasligi; -moliyaviy xavfsizlik sohasidagi nizo va nizolarni hal etish mexanizmi; - murakkablik (moliyaviy xavfsizlik tarkibiy qismlarining birortasi yo’qligini to’liq qoplashi mumkin emas; - makroiqtisodiy va mikro darajada moliyaviy manfaatlar muvozanatini ta’minlash; - moliyaviy xavfsizlik sub’ektlarining barcha darajalarda o’zaro javobgarligi; - moliyaviy xavfsizlik sohasida shaffoflik darajasini (davlat sirlarini hisobga olgan holda) maksimal darajada ta’minlash; – moliyaviy xavfsizlik sohasida davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlari va asosiy yo’nalishlarini aniqlash; – moliya-kredit sohasining asosiy mezonlari majmui uning xavfsizligini ta’minlash nuqtai nazaridan mavjudligi; – asosiy moliyaviy xavfsizlik ko’rsatkichlarining doimiy monitoringi. Shu bilan birga, bunday holat birinchi navbatda “moliyaviy xavfsizlik” va “moliya-kredit sohasining xavfsizligi” kategoriyalarini aniqlaydi, ikkinchisi esa 7 birinchisining ajralmas qismi hisoblanadi. Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bo’lsak, moliyaviy xavfsizlik tushunchasining qanchalik keng ekanligini ko’rish mumkin shuningdek, moliya izimining iqtisodiy tizim sifatida talqin qilinishi markazlashgan va markazlashtirilmagan fondlarni yaratish va ulardan foydalanish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlardir. Bugungi kunda xalqaro moliyaviy muhit qanday? Ba'zida makroiqtisodiy hodisalar ro'y berib, barcha xalqaro moliyaviy sharoitlarda to'lqin ta'sirini keltirib chiqaradi. Hatto bir davlatda biron bir voqea yoki hodisa ro'y bersa ham, ushbu mamlakat iqtisodiyotining ta'siri butun dunyo bozorlariga o'tishi mumkin. Bu boshqa mamlakatlar ijobiy yoki salbiy voqea yuz bergan yoki ochilish arafasida bo'lgan mamlakat uchun kreditor bo'lishlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Katta global iqtisodiyot yoki rivojlanayotgan bozorning ta'siri moliyaviy muhitda to'lqinni keltirib chiqarishi mumkin, bu qarz olish xarajatlari, transchegaraviy operatsiyalar va foyda olish imkoniyatlariga ta'sir qilishi mumkin. Xalqaro moliyaviy muhit butun dunyo bo'ylab iqtisodiyot yoki moliya bozorlarida biznes yuritishning dastlabki shartidir. Bunga jiddiy bir narsa ta'sir qilishi mumkin, masalan, bir mamlakat qarzining kreditga layoqati. Dunyo bo'ylab hukumatlar, korporatsiyalar va boshqa investorlar foyda olish imkoniyatlari paydo bo'lganligi sababli tashqi qarzni olishda ishtirok etadilar. Reyting agentligi tomonidan mamlakat qarzining kamayishi ushbu mamlakatning qarz qiymatiga zarar etkazishi va defolt yaqinlashishini taxmin qilishi mumkin. Ushbu shartlar bozorda xavfli qarzni sotib oluvchilarga qaraganda ko'proq sotuvchilar bo'lganida yuzaga keladigan sotishni boshlashi mumkin. Xalqaro moliyaviy muhitga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lganidek, unga ham ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Jozibador xalqaro moliyaviy muhit - bu investitsiyalar va iqtisodiy o'sish pishgan yoki allaqachon amalga oshirilayotgan muhit. Iqtisodiyot o'sganda, bu ko'proq infratuzilmani rivojlantirishga va ko'pincha ko'proq ish o'rinlariga ega bo'lishga olib keladi. Keyinchalik, xalqaro sarmoyadorlar ushbu o'sish tashabbuslariga foyda olish uchun sarmoya kiritish imkoniyatini tan olishlari mumkin, korporatsiyalar esa sheriklik aloqalarini 8 rivojlantirishi yoki chet el bozorlarida yangi joylarni yaratishi mumkin. Ushbu tadbirlarning barchasi yaxshi moliyaviy muhit yaratishi mumkin. Dunyo bo'ylab fond bozorlari atrofidagi xalqaro moliyaviy muhitda bir mamlakatning ikkinchi mamlakatga munosabati odatiy hol emas. Dunyo bo'ylab turli xil vaqt zonalari bilan savdo sessiyalari butun dunyo bo'ylab kunning turli vaqtlarida bo'lib o'tadi. Agar sessiya davomida bir mamlakatning fond bozori kuchli sotuv bosimiga duch kelsa, bu fikr boshqa mamlakatda ushbu bozor savdo qila boshlaganda savdo yo'nalishiga ta'sir qilishi mumkin. Buni bir bozor xatti- harakatining ta'siri xalqaro darajadagi faoliyatga salbiy ta'sir ko'rsatganda, bozorni yuqumli kasalligi bilan bog'lash mumkin. Jahon moliyaviy muhitining globallashuv mohiyati va harakatlantiruvchi kuchlari. Zamonaviy jahon iqtisodiy tizimi rivojlanishining yetakchi tendentsiyalaridan biri bu globallashuv bo'lib, u sifat jihatidan yangi baynalmilallashuv darajasidir va milliy iqtisodiyot va jahon iqtisodiyoti o'rtasida bevosita aloqani o'rnatishni ta'minlaydi. Iqtisodiy globallashuv xalqaro savdo hajmining oshishi, xalqaro kapital harakati, xalqaro mehnat migratsiyasi va turli mamlakatlar sub'ektlari o'rtasida axborot harakati bilan namoyon bo'ladi. XVF mutaxassislari ushbu hodisani "tovar, xizmat va xalqaro kapital oqimlari bo'yicha xalqaro operatsiyalar hajmi va xilma-xilligi oshishi natijasida, shuningdek, tobora tezroq va keng tarqalgan diffuziya tufayli dunyo mamlakatlarining o'sib borayotgan iqtisodiy o'zaro bog'liqligi" deb ta'riflaydilar. . " Iqtisodiy globallashuvning tarkibiy qismlaridan biri sifatida moliyaviy globallashuv kontseptsiyasining paydo bo'lishi so'nggi o'n yilliklarda xalqaro valyuta, kredit va moliyaviy aloqalarning keskin o'sishi bilan bog'liq. Ushbu hodisa ko'p hollarda, bir tomondan, iqtisodiy rivojlanishning muhim omili, ikkinchi tomondan, global miqyosda moliyaviy va xususan, valyuta inqirozi muammosining kuchayishi sifatida qaraladi. Moliyaviy globallashuv zaminidagi jarayonlar va ularning inqiroz hodisalari bilan aloqasi xorijiy olimlar: N. Bordo, P. Bustelot, K. Garsiya, B. Eyxengrin, J. Kim, P. Messon, I. Olivye, K. asarlarida o'rganilgan. Okina, D. Cho, I. Shina, Shirakava, Sh. Shiratsukiy va boshqalar. Ko'pgina tadqiqotlarda jahon 9 moliyaviy muhitining globallashuvi mamlakatlarning xalqaro kapital oqimiga bog'liqligini kuchaytiradigan hodisa sifatida qaraladi va shuning uchun valyuta inqirozini keltirib chiqaradigan kapitalning to'satdan chiqib ketishiga nisbatan ko'proq zaif bo'lgan mamlakatlar. Shu bilan birga, jahon moliyaviy globallashuvining ijobiy ta'siri ham qayd etilgan. Shu munosabat bilan moliyaviy globallashuvning ob'ektiv mezonlardan foydalangan holda kumulyativ ta'sirini aniqlash muammosi mavjud. Moliyaviy globallashuv mohiyati to'g'risida yagona nuqtai nazar mavjud emas. Bir bayonotga ko'ra, moliyaviy globallashuv milliy bozorlarning izolyatsiyasini yo'q qilish va jahon moliya bozorining alohida segmentlari o'rtasida aloqalarni shakllantirish bilan bog'liq. Shu bilan birga, moliyaviy globallashuvga, birinchidan, davlat, ikkinchidan, jarayon sifatida qarash mumkin. Boshqa tomondan, moliyaviy globallashuvning mohiyati qayta ishlanadigan axborotning printsipial jihatdan ancha murakkab oqimiga ega bo'lgan, ishtirokchilarning yangi tarkibi bilan va vazifalari va majburiyatlarining mutlaqo yangi jadvaliga ega bo'lgan yangi global qaror qabul qilish mexanizmini shakllantirishdan iborat. Birinchidan, jamoaviy dunyo investorlari tomonidan qabul qilingan qarorlar ko'plab mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy vaziyat uchun katta ahamiyatga ega. Ikkinchidan, jamoaviy global investor qayta ishlashi kerak bo'lgan ma'lumotlar miqdori keskin o'sib bormoqda. Shu sababli, axborotni qayta ishlashdagi murakkablik, barcha ma'lumotlarni to'liq tahlil qilish asosida qarorni almashtirishga olib keladi - xulosa qilishning prioriter qoidalaridan foydalangan holda, javobgarlikni yuqori ierarxik darajalarga o'tkazgan holda, oldingi yoki o'xshashlik asosida qaror. har doim ham institutlashtirilmagan, lekin o'z-o'zidan tuzilgan). Natijada, global kollektiv investorning umumiy xatti-harakatlari mantiqsiz bo'lib chiqishi mumkin, bu esa global moliyaviy resurslarni eng maqbul taqsimlashga olib keladi. Moliyaviy globallashuv ikki asosiy ko'rinishga ega: moliyaviy aktivlar savdosi yoki xalqaro kapital oqimlari; moliyaviy xizmatlar savdosi yoki moliya institutlarining boshqa mamlakatlar bozorlariga kirib borishi. Shuningdek, 10 moliyaviy globallashuvning namoyon bo'lish shakllari sifatida ular foizlar farqi pasayishi bilan tavsiflangan foizli arbitraj samaradorligining oshishini ta'kidlaydilar. So'nggi o'n yilliklarda moliyaviy globallashuvning asosiy harakatlantiruvchi kuchlari: - milliy moliya institutlari va markazlarining raqobatbardoshligini kuchaytirish maqsadida valyuta nazoratini zaiflashtirish va moliyaviy tartibga solishni kengaytirish; - Bretton-Vuds pul tizimining qulashi va o'zgaruvchan valyuta kurslariga o'tish; turli mamlakatlarda investitsiya qilingan kapitalning turli darajadagi rentabelligi; - kengroq mamlakatlarga sarmoya kiritish orqali risklarni diversifikatsiya qilishga intilgan institutsional investorlarning roli ortib bormoqda; - aloqa texnologiyalari va axborotni qayta ishlashning jadal rivojlanishi, aloqa xarajatlarini kamaytirish; - iqtisodiy globallashuvning boshqa jihatlari. Jahon moliyaviy muhiti, bugungi kunda oldindan aytib bo’lmaydigan darajada o’zgardi. 2. Globallashuv jarayonida moliyaviy xavfsizlikni kuchaytirishning zarurligi. Xalqaro moliyaviy xavfsizlik muammolari bo’yicha iqtisodiy tadqiqotlarda keltirilgan yondoshuvlarni umumlashtirgan holda xalqaro moliya xavfsizlik tizimi har bir mamlakatni yoki mamlakatlar guruhini quyidagi xavflardan himoya qilishi kerak: 2 – jahon iqtisodiyotida bozor kuchlari faoliyati natijasida jahon iqtisodiy rivojlanish sharoitlarining kutilmaganda yomonlashishi; – mamlakatlar o’rtasida o’zaro kelishuvlarsiz qabul qilingan tashqi iqtisodiy qarorlarning nomaqbul oqibati; 2 Господарик Ю.П. Международная экономическая безопасность. – 3-е изд., стер. – М.: Университет «Синергия», 2016. - 416 с.; 11 – alohida mamlakatlar tomonidan puxta o’ylanmagan ichki iqtisodiy qarorlarning salbiy oqibatlari; – boshqa mamlakatlar tomonidan atayin qilinadigan iqtisodiy tajovuzkorlik; – transmilliy jinoyatchilik natijasida yuzaga keladigan salbiy global va milliy iqtisodiy oqibatlar. Yuqoridagi qayd etilganlardan xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha asosiy vazifalar yuzaga keladi: Birinchi vazifa jahon xo’jaligining barqarorligini qo’llab-quvvatlash, butun dunyo mamlakatlari farovonlik darajasining va ishlab chiqarishining o’sishiga imkon beruvchi sharoitlarni yaratish, global bozorda kutilmagan tebranishlarni cheklash, ularning global iqtisodiy inqirozlar ko’rinishida avj olishiga yo’l qo’ymaslik, shuningdek inqirozlar oqibatini tezlik bilan bartaraf etish kabilardan iborat bo’ladi. Birinchi vazifani bajarish global bozorda ikkita hodisani mujassamlashtirgan holda murakkablashadi bir tomondan bozor mexanizmining jiddiy nobarqarorligi; boshqa tomondan milliy suverentitetga asoslangan xalqaro tizimning tarixiy shakllanganligi. Agar alohida davlat doirasida bozor mexanizmidagi muammolarning va inqirozli holatlarning yuzaga kelishi davlat tomonidan bartaraf etilishi mumkin bo’lsa, butun dunyo miqyosida bunday imkoniyat chegaralangandir. Ikkinchi vazifa iqtisodiy siyosatda o’zaro kelishuv asosida yoki birgalikda qarorlar qabul qilishning u yoki bu shakllarini ishlab chiqishdan iborat bo’ladi. Har bir davlatning yurisdiktsiya sohasi uning chegaralari bilan chegaralanganligi tufayli, istalgan davlat global iqtisodiy jarayonlarga maqsadli ta’sir etish qobiliyatiga ega bo’lmaydi. Bundan tashqari, davlatlarning individual harakati bir-biri bilan qarama-qarshilikda namoyon bo’ladi, global jarayonlar esa, milliy iqtisodiyotlar chegarasida paydo bo’ladi. Bularning barchasi barqaror rivojlanishni ta’minlash bo’yicha davlatlarning alohida, shuningdek mintaqaviy darajada hamkorlik qilishini taqozo etadi. Xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha uchinchi vazifa xalqaro moliyaviy nizolarni oldini olish, milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish uchun 12 foydalaniladigan turli savdo-siyosiy vositalarni qo’llash tartiblarini o’rnatish kabilarni o’z ichiga oladi. Xalqaro moliyaviy nizolar ichki yoki tashqi iqtisodiy muammolarni tartibga solish bo’yicha qarorlarni alohida mamlakat qabul qilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bunda muammolarni hal etish usullari, metodlari va maqsadlari boshqa mamlakatlarning manfaatlari bilan mos kelmagan holda iqtisodiy nizoni hamda ularning iqtisodiy xavfsizligiga tahdidlarni yuzaga keltirishi mumkin. Shuningdek, ushbu masalalarni har bir davlat tomonidan alohida hal etishning imkoni bo’lmagan holda xalqaro hamjamiyatning birgalikdagi hamkorligini talab etadi. To’rtinchi vazifa umumiy ko’rinishda bitta mamlakat chegarasidan chetga chiquvchi jinoyatchilik sifatida belgilanuvchi transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurashishga yo’naltirilgan. Transmilliy iqtisodiy jinoyatchilik noqonuniy yo’l bilan iqtisodiy foyda olishga intilishni chegaralaydi. O’zining amaliy jihatdan namoyon bo’lishiga ko’ra transmilliy jinoyatchilik milliy va xalqaro ko’lamda g’arazli maqsadlarda jinoyatchilikning alohida xavfli ko’rinishi bilan shug’ullanuvchi birmuncha yirik, barqaror va boshqariladigan kriminal tuzilmalarning mavjudligida yuzaga keladi. Korrupsiya va xalqaro huquq talablariga bo’ysunmagan holda g’ayriqonuniy yo’llardan foydalanish orqali soliqlarni to’lashdan bo’yin tovlash kabi iqtisodiy jinoyatchilik ko’rinishlari jahon iqtisodiyotiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. 13 1-rasm. Davlatlarning risklilik darajasi(Euromoney.com) Xalqaro moliyaviy xavfsizlik tizimini tashkil etishning asosiy tamoyillari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 3 – iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish strategiyasini har bir davlat tomonidan erkin tanlash va amalga oshirish; – jahon iqtisodiyoti globallashuvi jarayonida ishtirok etish shakllari va yo’llarining xilma-hilligi sharoitida rivojlanish modellarini majburan qabul qilishdan voz kechish; – insoniyatning global muammolarini hal etishga yo’naltirilganlik; – o’zining iqtisodiy, ishlab chiqarish va demografik salohiyati hamda tabiiy resurslari ustidan davlat suverenitetini ta’minlash; – ishchi kuchlari, g’oyalar, axborotlar, kapital harakati, fan va savdo sohasida jahon hamjamiyati barcha mamlakatlarining o’zaro manfaaatli hamkorligi; 3 Кондрат Е.Н. Международная финансовая безопасность в условиях глобализации. Основные направления правоохранительного сотрудничества государств. – M.: «Юстицинформ», 2015. – 592 c 14 – davlatlarning ular tomonidan o’tkazilayotgan iqtisodiy siyosat oqibatlar yuzasidan jahon hamjamiyati oldida javobgarligi; – jahon hamjamiyatining to’g’ridan-to’g’ri ijozatisiz iqtisodiy blokada va sanktsiyalardan voz kechish; – iqtisodiy muammolarni tinch yo’l bilan hal etish. Yuqorida keltirilgan tamoyillarga barcha mamlakatlarning rioya qilishi jahon miqyosida xalqaro moliyaviy xavfsizlik tizimini samarali tashkil etishga, shuningdek mamlakatlar o’rtasidagi moliyaviy munosabatlarni o’zaro manfaatli tarzda yo’lga qo’yishga va pirovardida mamlakatlar iqtisodiy barqarorligining oshishiga imkon yaratadi. Shuningdek, bugungi kunda jahon geosiyosatida geostrategik kuchlar muvozanatining o’ zgarishi, ko’ p qutbli markazlar yuzaga kelishi, ular orasidagi raqobat hamda ayrim davlatlarning dunyo hukmronligi uchun ochiqdan — ochiq da’volari yangi mustaqil davlatlarda jamiyatni erkinlashtirish va huquqiy demokratik davlat qurish jarayoniga, milliy va mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlashga salbiy ta’sir ko’ rsatmoqda. Ushbu geosiyosiy raqobat oqibatida xalqaro xavfsizlikning yangi noan’anaviy tahdidlari: xalqaro terrorizm, diniy ekstremizm va fundamentalizm, narkobiznes, noqonuniy qurol savdosi, separatizm vujudga kelishi kuzatiladi. Mazkur tahdidlar esa zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimidagi globallashuv va integratsiyalashuv natijasida kundan-kunga milliy, mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikka xavf solmoqda. So’ nggi davrlarga kelib, geosiyosiy vaziyatning o’ zgarishi hamda raqobat kuchayishi natijasida yuqorida ko’ rsatilgan omillardan tashqari, ilgari kuzatilmagan tahdidlar yuzaga kela boshladi. Ayrim g’ arb davlatlari tomonidan o’ z milliy manfaatlarini kengaytirishda «demokratiya eksporti» «ikkilamchi me’yor» siyosiy va «axborot huruji» kabi asosiy vositaga aylanmoqda. Globallashuv jarayonini bevosita axborot bilan bog’ liq ekanligini tushinish qiyin emas, albatta. Shu o’ rinda rossiyalik olim A. Zinovevning «Globallashuv yangi jahon urushi. U yangi tipdagi jahon urushi» degan ta’kidi kishini ancha sergak torttiradi. Yana bir olim A. Parshev esa «Aslida globallashuvning asosiy mazmuni boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotning qo’ shimcha qiymatini dunyodagi 15 asosiy zahiralarni o’ zlashtirishdan iboratdir» deydi. Ochig’ i bu kabi farazlarning mohiyatida globallashuv jarayoniga qarshilik ko’ rsatishdan ko’ ra, uning zamiridagi «siyosiy o’ yin»larni fosh qilishga nisbatan norozilik yotibdi desak, to’ g’ ri bo’ lar edi. Davlatning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlarning ikki turi mavjud: ichki va tashqi tahdidlar. Tashqi tahdidlarga rivojlanayotgan mamlakatlarning dunyo iqtisodiyotiga kirishi hisobiga jahon moliya tizimining o'sishi va kapital massasining o'sishi kiradi. Ichki tahdidlarga moliyaviy-iqtisodiy siyosatning noto'g'ri bajarilishi, boshqaruv organlarining xatolari va davlat moliya tizimi rahbariyatidagi suiste'molliklar kiradi. Mamlakatdagi moliyaviy xavfsizlik bilan bog'liq muammolar iqtisodiy o'sishga va iqtisodiy islohotlarga to'sqinlik qiladi, savdo va tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanishiga salbiy ta'sir qiladi, byudjet, moliya va sug'urta sohalarining rivojlanishiga to'sqinlik qiladi. Moliyaviy xavfsizlik iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismlaridan biridir. Korxonaning moliyaviy xavfsizligi deganda tahdidlarning oldini olish va korxonaning barqaror ishlashini yaratish maqsadida moliyaviy resurslardan samarali foydalanish shartlari tushuniladi. Moliyaviy xavfsizlik deganda kompaniyaning raqobatchilarning salbiy harakatlaridan himoyani ta'minlaydigan shunday holati tushuniladi. Moliyaviy xavfsizlik tizimining uchta segmenti mavjud: pul va valyuta, kredit va bank, byudjet va soliq. Korxonaning moliyaviy xavfsizligi uning moliyaviy manfaatlariga tahdidlarga qarshi turish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Moliyaviy xavfsizlik korxonaning moliyaviy holatining ma'lum ko'rsatkichlarini aks ettiradi. Korxonaning moliyaviy xavfsizligi tizimini shakllantirish uchun tahdidlarni to'g'ri aniqlash kerak. Moliyaviy xavfsizlik tizimini yaratish samaradorligi tahdidlar darajasi qanchalik to'g'ri baholanishiga bog'liq. Davlat xavfsizligining eng muhim elementi bu moliyaviy xavfsizlikdir. Moliyaviy xavfsizlik tarkibida, birinchidan, iqtisodiyotning jamiyat hayotiy manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladigan qismi, ikkinchidan, aniqroq 16 shaklda, xavfsizlikning o'ziga xos funktsional turlarini ta'minlovchi maxsus iqtisodiyotlar to'plami: iqtisodiy, siyosiy, harbiy, ekologik. Oziq-ovqat, energiya, xom ashyo, texnologik, moliyaviy, pul va boshqa tarkibiy qismlar ko'rib chiqiladi va baholanadi. Shuningdek, davlatning iqtisodiy xavfsizligini har qanday bashorat qilinadigan yoki kutilgan sharoitlarda iqtisodiyotning asosiy parametrlarini belgilangan chegaralarda tiklash va saqlashni kafolatlaydigan mexanizmlarga ega bo'lgan milliy iqtisodiyotning barqaror dinamik muvozanat pozitsiyasi deb tushunish kerak. ichki va tashqi tasodifiy beqarorlashtiruvchi impulslar va xatarlar. Iqtisodiy xavfsizlik - bu asosan o'z aholisining hayotini, shuningdek kelajakda mavjud bo'lish istiqbollarini ta'minlashga qodir bo'lgan jahon iqtisodiy munosabatlarining sub'ekti sifatida davlatning mohiyatini belgilaydigan poydevordir. Iqtisodiy manfaatlar ularning siyosiy va harbiy-siyosiy manfaatlari bilan taqqoslaganda ta'kidlanadi. Davlatlararo raqobat tobora ko'proq iqtisodiyot sohasiga kirib bormoqda - uning ijtimoiy hayotning barcha sohalarini axborotlashtirish va kompyuterlashtirishni, moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning barqaror va mutanosib o'sishini, aholining turmush darajasining yuqori bo'lishini, mablag'larning to'planishi va samarali ishlashini ta'minlash imkoniyatlari. inson kapitali va shu asosda davlatning harbiy-siyosiy qudrati va xalqaro obro'sini oshirish. Zamonaviy sharoitda mamlakat iqtisodiyoti milliy xavfsizlik iqtisodiyoti bo'lishi kerak. Iqtisodiy xavfsizlik milliy xavfsizlik tizimida etakchi rol o'ynaydi, chunki har qanday xavfsizlik tegishli iqtisodiy yordamga muhtoj. Iqtisodiy xavfsizlik darajasi quyidagi omillar bilan belgilanadi: 1. Mamlakatning geosiyosiy va iqtisodiy - geografik joylashuvi va shu bilan birga ishlab chiqaruvchi kuchlarning mamlakat hududida joylashishi, shuningdek ichki va tashqi resurslardan foydalanish. 2. Mamlakatning iqtisodiy va harbiy-siyosiy qudrati va uning rivojlanishning strategik muhim yo'nalishlarida jahon iqtisodiy tizimidagi raqobatbardosh mavqei. 17 3. Mamlakatning institutsional tizimining milliy xavfsizlik darajasi bog'liq bo'lgan sanoat iqtisodiyoti tarmoqlarini qo'llab-quvvatlashga yo'naltirilganligi. 4. Raqobatbardosh ustunlikni ta'minlovchi tarmoqlar, milliy iqtisodiyot korxonalariga nisbatan davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo'nalishlari. 5. YaIMning tarmoq va mintaqaviy tuzilishi parametrlari, milliy xavfsizlikni ta'minlash uchun milliy iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakat mintaqalarining strategik ahamiyati. 6. Fors-major holatlarida iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash uchun etarli bo'lgan birinchi va yuqori darajadagi strategik muhim moddiy boyliklarning zaxiralarining mavjudligi. Milliy xavfsizlikka tahdidlarni hisobga olish zarurligini ta'kidlash kerak. Iqtisodiy xavfsizlikni aniqlash bo'yicha qarashlarning farqiga qaramay, aksariyat tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, asosiy vazifa: atrof-muhit va milliy iqtisodiyotning ichki holati ta'sirida yuzaga keladigan xavf omillari, xavf va tahdidlarni aniqlash va bartaraf etish. Iqtisodiy tahdidlar (xavf-xatarlar) - individual, ijtimoiy yoki tabiiy tizimga nisbatan beqarorlikka olib kelishi mumkin bo'lgan, ularga zarar etkazishda, uyushmaganlikda yoki to'liq yo'q qilinishda bo'lishi mumkin bo'lgan haqiqiy yoki potentsial kuchlar va omillarning mavjudligi va harakati. Globallashuv sharoitida milliy xavfsizlikni ta'minlashning jiddiy muammosi, shuningdek, jahon iqtisodiyotining tsiklik tabiati tomonidan yaratilgan bo'lib, bu milliy iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi tobora ortib borayotgan sharoitda ularni iqtisodiy faoliyatning ko'tarilish va pasayishlariga sezgir qiladi. dunyoda. Shunday qilib, vaqti-vaqti bilan yuzaga keladigan jahon fond bozoridagi inqirozlar, qoida tariqasida, barcha rus aktsiyalari narxlarining pasayishiga olib keladi. Jahon tovar bozorlarining kon'yunktura mamlakatlariga kelsak, ularga nisbatan eng keskin munosabat, ularning farovonligi cheklangan tovarlarning jahon narxlari darajasiga bog'liq bo'lgan mamlakatlardir. Globallashuv jarayonida moliyaviy xavfsizlikni kuchaytirish iqtisodiy va siyosiy taranglik davrida XXI asrning eng dolzarb masalalaridan biri bo’lib qolmoqda. 18 3.Moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash usullari. Jahon inqirozi boshlanganidan o'n yildan ko'proq vaqt o'tgach, siyosatchilar global moliyaviy xavfsizlik tarmog'i samaradorligini - zaxiralarning kombinatsiyasi, markaziy bank almashinuvi liniyalari, mintaqaviy moliyaviy kelishuvlar va XVFni muhokama qilmoqdalar. Ushbu ustun xalqaro miqyosdagi inqirozlarda XVF ko'magi va tashqi zaxiralardan foydalanish samaradorligini baholaydi. Valyuta inqirozi paytida XVF ko'magidan amalda foydalanish yordam beradi - bu dastgoh dastlab ishlab chiqilgan inqiroz turi. Zaxiralardan foydalanish cheklangan samaradorlikka ega va faqat to'satdan to'xtash paytida. Global inqiroz boshlanganidan beri o'n yildan ko'proq vaqt o'tgach, siyosatchilar xalqaro moliyaviy me'morchilikning ijobiy tomonga rivojlanganligini muhokama qilmoqdalar. Yaqinda, 2018 yil oktabr oyida xalqaro boshqaruv sohasida yetuk mutaxassislardan iborat "Mashhur shaxslar guruhi" (EPG) G20 ga global moliyaviy boshqaruvni qanday isloh qilish bo'yicha hisobot berdi (EPG 2018). So'nggi yillarda G20 munozaralarida tez-tez tilga olinadigan asosiy muammolardan biri shundaki, xalqaro moliyaviy me'morchilik ko'p qutbli bo'lib, u ham "patchier" ga aylandi (Denbee va boshq. 2016, EPG 2018). Ko'pgina siyosatchilarning fikriga ko'ra, ushbu rivojlanish - masalan, stress paytida foydalanish uchun zaxiralarni to'plash (Aizenman va Li 2008, Aizenman va Sun 2012) yoki yangi o'yinchilar paydo bo'lishi, masalan, mintaqaviy moliyaviy kelishuvlar (RFA). xavotirli, chunki global inqiroz sug'urtasining ko'p qutbli elementlari bilan barcha mamlakatlar teng qamrab olinishi mumkin emas. Bu global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ini yaratadi - zaxiralar, markaziy bank almashinuvi liniyalari, mintaqaviy moliyaviy kelishuvlar va XVF ma'lum bo'lganidek - unchalik samarasiz yoki dalil shunday. Biroq, bu haqiqatan ham shundaymi yoki yo'qligini baholash oddiy emas. Biri uchun, inqirozdan keyin bir makroiqtisodiy natija sabab bo'ldi yo'qmi o'lchash qiyin tomonidan global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining foydalanish yoki timsoliga ega bo'lsa-da, uning foydalanish. Boshqa tomondan, global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining elementlari turli maqsadlar uchun ishlab chiqilgan va 19 shuning uchun ularning samaradorligini belgilangan maqsadlarga muvofiq ravishda o'lchash kerak. Ular o'rnini bosuvchi yoki qo'shimcha sifatida ishlatilishi mumkin. Yaqinda chop etilgan maqolada 4 biz ushbu ikkita qiyinchilikni ikkita yangi yondashuvni birlashtirib hal qilamiz. Birinchidan, biz global moliyaviy xavfsizlik tarmog'idan foydalangandan so'ng makroiqtisodiy natijalarni baholashda teskari sabablarni istisno qilish uchun global xarakterga ega bo'lgan to'satdan to'xtashlar va valyuta inqirozlarini aniqlaymiz. Ikkinchidan, biz Scheubel va Stracca (2019) global moliyaviy xavfsizligi to'g'risidagi ma'lumotlar bazasiga asoslanib, XVF ko'magi va xorijiy zaxiralardan birgalikda foydalanishni baholaymiz. Biz global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining ushbu elementlari inqirozni yumshatishda samarali bo'ladimi va ular qo'shimcha sifatida ishlatilganda ayniqsa samarali bo'ladimi-yo'qligini baholaymiz. Biz, shuningdek, global moliyaviy xavfsizlik tarmog'idan amalda foydalanishni to'xtatuvchi rolini o'ynashi mumkin bo'lgan mavjudligidan ajratamiz. Bizning natijalarimiz shuni ko'rsatadiki, global moliyaviy xavfsizlik tarmog'i muammoning yamoqligi haqida emas, balki turli xil inqirozlar uchun mos vositadan foydalanish bilan bog'liq. Xususan, biz valyuta inqirozi paytida - XVJ ko'magi dastavval ishlab chiqilgan inqirozlar davrida XVJ ko'magidan haqiqiy foydalanish yordam beradi. Zaxiralardan foydalanish cheklangan samaradorlikka ega va faqat to'satdan to'xtash paytida. Biz XVFga kirish imkoniyatining yuqori bo'lishi yoki zaxiralarning yuqori bo'lishiga to'sqinlik qiluvchi ta'sir ko'rsatadigan dalillarni topa olmayapmiz. Global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining o'sishga nazariy ta'sirini aniqlash. Nazariyadan kelgan xabar kutilganidan ham noaniq. Kichik ochiq iqtisodiyotning sodda modelini ishlab chiqmoqdamiz, bu uning iste'molini yumshatish va import qilinadigan mablag'larni moliyalashtirish uchun xalqaro qarz olishini cheklaydi. Biz global moliyaviy xavfsizlik tarmog'iga kirish (bu cheklovni yumshatuvchi) va 4 BeatricScheubel , LivioStracca , CedricTille 20.04.2019 https :// voxeu . org / article / effectiveness - global - financial - safety - net 20 foydalanishni ko'rsatmoqda (bu mamlakatni qo'shimcha manbalar bilan ta'minlaydigan) mahsulotga noaniq ta'sir ko'rsatadi, xususan ularning vaqtinchalik yoki doimiy bo'lishiga qarab. Chunki global moliyaviy xavfsizlik vositalari qo'llanadigan ufq tekislash sabablari bo'yicha qarz olish yo'liga ta'sir qiladi, bu esa import qilinadigan mablag'larni moliyalashtirish uchun qarz olish qobiliyatida aks etadi. Nazariyadan aniq xulosaning yo'qligi empirik tahlilni o'tkazishni yanada kuchliroq qiladi, garchi bu ham qiyinchiliklarga duch kelsa. Global miqyosda olib boriladigan stress vaqtlarini aniqlash. To'satdan to'xtaganidan keyin o'sish va inflyatsiya qanday rivojlanganligini ko'rib chiqish etarli emas. Investorlar haqiqatan ham kapital oqimiga hech qanday aloqasi bo'lmagan sabablarga ko'ra zaif o'sishni boshdan kechirayotgan mamlakatdan qaytib ketishlari mumkin. Ushbu teskari nedensellik muammosini hal qilish uchun avval global miqyosda boshqariladigan kapital oqimi epizodlarini aniqlaymiz. Jahon moliyaviy tsiklidagi giratsiyalar rivojlanayotgan iqtisodiyotlarga kapital oqimining asosiy harakatlantiruvchisi sifatida aniqlandi (Ghosh va boshq. 2014, Forbes and Warnock 2012, Rey 2016) va ular siyosiy munozaralarda va G20 munozaralarida katta o'rin egallashdi. Ikkinchidan, biz Eykmeyer va boshqalarning yondashuviga binoan bir qator moliyaviy miqdor va narx ko'rsatkichlarining asosiy tarkibiy qismlarini hisobga olgan holda global moliyaviy tsiklning o'z o'lchovini tuzamiz. (2013). Keyin biz to'satdan to'xtashlar, valyuta inqirozlari va kapital oqimining boshqa epizodlari uchun standart boshqaruv va global moliyaviy tsikl o'lchovlari uchun bir qator logit regresslarni amalga oshiramiz. Agar epizod bilan mamlakat yilida global moliyaviy tsiklning chekka ta'siri sezilarli bo'lsa, biz ushbu epizodni "global" deb belgilaymiz. Bizning protseduramiz kutilmaganda to'xtashlar va valyuta inqirozlarining taxminan yarmini global deb belgilaydi va biz tahlilning qolgan qismida bunga e'tibor qaratamiz. Xavfsizlik choralarining o'sishga ta'siri Epizod sodir bo'lgan yil va keyingi yillarda mahalliy proektsion yondashuvdan foydalanib, to'xtash va inqiroz haqiqatan ham o'sishga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. 21 Global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining elementlari ushbu ta'sirni yumshatadimi yoki yo'qligini baholash uchun biz potentsial kirish va foydalanish choralarini qo'shamizbizning spetsifikatsiyamizga muvofiq. Potentsial kirish o'lchovi faqatgina potentsial global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining mavjudligi ishonchni kuchaytirishi va turg'unlik chuqurligini kamaytirishi mumkinmi yoki ishlatilgan resurslarning o'lchovi inqiroz paytida global moliyaviy xavfsizlik tarmog'ining haqiqiy resurslariga yordam beradimi yoki yo'qligini ko'rsatadi. Biz XVJ resurslariga potentsial kirishni XVF kvotasi bo'yicha va zaxiralarga potentsial kirishni YaIM bo'yicha zaxiralar sifatida o'lchaymiz. Biz foydalanishni, mos ravishda, ajratilgan XVF ssudalari miqdori va zaxiralarning tarixiy tendentsiyalardan chetga chiqishi (kursni baholash effektlari uchun tuzatilgan) sifatida o'lchaymiz. Moliyaviy xavfsizlikni ta’minlashning usuli va manbalaridan yana biri davlat qarzini tartibga solish ularni kamaytirish hisoblanadi. Joriy yilda davlat qarzining o’sishi COVID-19 pandemiyasining salbiy oqibatlarini bartaraf qilishga qaratilgan qo’shimcha budjet xarajatlarini moliyalashtirish maqsadida tashqi qarzni jalb qilish bilan bog’liq bo’ldi. Davlat qarzining o’z vaqtida va to’liq so’ndirilishini ta’minlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi huzurida Davlat qarziga xizmat ko’rsatish bo’yicha kafolat jamg’armasi tashkil etildi. Yana bir usul oltin-valyuta zaxirasi miqdorini to’g’ri aniqlash va samarali ishlatish hisoblanadi. 22 2-rasm.O’zbekiston tashqi qarz dinamikasining o’zgarishi. Dunyo mamlakatlari oltin-valyuta zaxiralari miqdori (1-jadval) № Mamlakatlar Oltin-valyuta miqdori 2020- 2021(mln.$) 1 Xitoy 3536038,0 2 Yaponiya 1392058,0 3 Shveysariya 1085056,0 4 Rossiya 591500,0 5 Hindiston 588433,0 6 Tayvan(XXR) 540000,0 7 Gonkong(XXR) 519674,0 8 Saudiya Arabistoni 456961,0 9 Janubiy Koreya 443098,0 10 Singapur 362305,0 …50 O’zbekiston 29291,0 Moliyaviy va iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi omillarga quyidagilar kiradi . - Eksportda xomashyoning ustunligi , harbiy va muhandislik mahsulotlarini sotishning an ' anaviy bozorlarini yo ' qotish ; 23 - Mamlakatning ko ' plab turdagi mahsulotlar , shu jumladan strategic ahamiyatga ega bo ' lgan oziq - ovqat mahsulotlari importiga bog ' liqligi ; - Tashqi qarzni oshirish ; - Eksport va valyuta nazorati va yopiq bo ' lmagan bojxona chegarasi yetarli emas ; - Eksport raqobatbardoshligini qo ' llab - quvvatlash va import tarkibini ratsionalizatsiya qilish uchun rivojlanmagan zamonaviy moliyaviy , tashkiliy va axborot infratuzilmasi ; -Eksport-import operatsiyalariga xizmat ko'rsatadigan rivojlanmagan transport infratuzilmasi. -To'liq bo'lmagan bozor konvertatsiyalari (aksariyat sanoat va ilmiy korxona va tashkilotlarning bozor sharoitida samarali ishlay olmasligi); -Kam rivojlangan bozor infratuzilmasi; -Texnik va tizimli qoloqlik; -Mavjud innovatsion salohiyatdan oqilona foydalanmaslik; -Aholining muhim qismining qashshoqligi va uning daromadlarining tobora o'sib borishi; -Bir qator Osiyo davlatlarida aholi portlashi fonida demografik muammolar; -Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish samaradorligining etarli emasligi; -Pul-kredit va moliyaviy-kredit tizimining muammolari; -Chet elda intellektual kapitalning oqishi; -Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarining texnologik rivojlanish darajasiga mos kelmasligi; -Tabiiy boyliklarning nazoratsiz talon-taroj qilinishi; -Xorijiy kapitalga yuqori darajada bog'liqlik va boshqa omillar. Buning sababi islohotning ob'ektiv qiyinchiliklari va islohotlar strategiyasini belgilashdagi sub'ektiv xatolar edi. 24 4. Rivojlangan davlatlarda moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash va mamlakatimizda foydalanish yo’nalishlari. Rossiya Federatsiyasining iqtisodiy xavfsizligi. Xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj ham inson hayoti uchun, ham davlat va jamiyat uchun asosiy, asosiy ehtiyojdir. Bozor iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida xavfsiz yashash sohasi shunchalik torayib ketdiki, ushbu ehtiyojning doimiy va katta miqdordagi qoniqmasligi fuqarolar, oilalar, tashkilotlar, davlat va jamiyat faoliyatining rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda umuman olganda, uning hayotining barcha sohalarida inqiroz holatini og'irlashtirmoqda. Keng ilmiy ma'noda xavfsizlik deganda aholi hayoti va rivojlanishi uchun zarur bo'lgan resurslar, texnologiyalar, axborot va axloqiy ideallarga bo'lgan tabiiy- fiziologik, ijtimoiy-iqtisodiy, ideal-ma'naviy va vaziyatiy ehtiyojlarni himoya qilish tushuniladi. Iqtisodiy xavfsizlik har xil xavfsizlik turlari orasida alohida o'rin tutadi. Buning sababi shundaki, xavfsizlikning barcha turlarini u yoki bu tarzda iqtisodiy qo'llab-quvvatlamasdan etarlicha amalga oshirish mumkin emas. Iqtisodiy xavfsizlik mamlakat milliy xavfsizligining asosidir. Milliy iqtisodiy xavfsizlik - bu mamlakat iqtisodiyotini iqtisodiyotning normal ishlashini buzadigan, aholining erishilgan turmush darajasiga putur etkazadigan ichki va tashqi noqulay omillardan himoya qilishdir. Rossiyada iqtisodiy xavfsizlik strategiyasini ishlab chiqish Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 1994 yil 3 sentyabrdagi 311-r-sonli buyrug'i bilan boshlandi, unga ko'ra Rossiya Iqtisodiyot vazirligi federal ijro etuvchi organlar ishtirokida va Xavfsizlik Kengashi va Iqtisodiy xavfsizlik idoralararo komissiyasi bilan birgalikda "Rossiya Federatsiyasining iqtisodiy xavfsizligi strategiyasining asosiy qoidalarini" ishlab chiqish topshirildi. Rossiya Federatsiyasi Prezidentining "Rossiya Federatsiyasining iqtisodiy xavfsizligining davlat strategiyasi (asosiy qoidalari) to'g'risida" gi Farmoni 1996 yil 29 aprelda imzolangan. 25 Ushbu Farmonda iqtisodiy xavfsizlik iqtisodiyotning munosib yashash sharoitlarini, jamiyatning harbiy-siyosiy barqarorligini va davlat yaxlitligini ta'minlash, ichki va tashqi salbiy omillarning ta'siriga qarshi turish va moddiy bo'lish qobiliyati va tayyorligi sifatida belgilangan. milliy xavfsizlikning asoslari. Iqtisodiy xavfsizlik kafolatlari milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta'minlashning zaruriy shartidir. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid - mamlakatning iqtisodiy holatiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan, shaxs, jamiyat, davlatning iqtisodiy manfaatlarini cheklaydigan, milliy qadriyatlarga va milliy hayot tarziga tahdid soladigan bunday hodisa va jarayonlar. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlar ichki va tashqi bo'linadi. Ichki tahdidlar - bu o'z-o'zini saqlab qolish va o'zini rivojlantirishga qodir emasligi, rivojlanishdagi innovatsion printsipning zaifligi, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimining samarasizligi, qarama-qarshiliklar va ijtimoiy ziddiyatlarni engib o'tishda manfaatlarning oqilona muvozanatini topa olmaslik. jamiyat rivojlanishining eng og'riqsiz usullarini topishga buyurtma berish. Tashqi tahdidlar - bu jahon narxlari va tashqi savdo kon'yunkturasining o'zgarishi, rubl kursining keskin tebranishlari, kapitalning chiqib ketishidan (chet el investitsiyalari) oshib ketishi; haddan tashqari importga qaramlik, eksportni xomashyo bilan ortiqcha yuklash. Shubhasiz, har qanday mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlovchi asosiy element kadrlar bo'limi nafaqat miqdoriy, balki ularning sifat jihatidan ham ifodalanishida. Afsuski, rus aholisining sog'lig'i sanoati rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha yomonroq. Bu davlatning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash uchun katta ahamiyatga ega. texnik va ishlab chiqarish komponenti... Rossiyaga mashina va uskunalar importining sezilarli darajada ko'payishi natijasida G'arb ta'minotiga tobora sezilarli bog'liqlik shakllana boshladi. 26 Texnologik komponent iqtisodiy xavfsizlik mamlakatning ilmiy va texnik salohiyatining shunday holatini nazarda tutadi, bu eng qisqa vaqt ichida fuqarolik va mudofaa ishlab chiqarishining etakchi tarmoqlarida yutuqni ta'minlaydigan eng yangi texnologik echimlarni mustaqil ishlab chiqishni kafolatlaydi. Rivojlangan mamlakatlar energiya ishlab chiqarishni kamaytirish va ijtimoiy ishlab chiqarishning metall iste'molini kamaytirish borasida sezilarli yutuqlarga erishdilar, asta-sekin iqtisodiy o'sish turiga o'tdilar, bunda ishlab chiqarish va odamlarning shaxsiy ehtiyojlarini qondirish resurslarning kichik hajmlari bilan amalga oshirilishi mumkin. ishlab chiqarish. Sanoati rivojlangan mamlakatlar rivojlanishga alohida e'tibor berishadi axborot texnologiyalari. Axborot tarmoqlari va sun'iy yo'ldosh aloqalarining rivojlanishi milliy chegaralardan chiqib ketishni osonlashtiradi va jamiyatni tobora ko'proq global qiladi. Iqtisodiy xavfsizlik tizimining muhim elementi hisoblanadi oziq-ovqat komponenti, iqtisodiyotning qishloq xo'jaligi sektorining mamlakat aholisini oziq- ovqat bilan, sanoatni esa zarur qishloq xo'jaligi xomashyosi bilan ta'minlash imkoniyatini o'z zimmasiga olgan holda. Bugungi kunda mamlakatning oziq-ovqat mustaqilligini yo'qotish xavfi juda real bo'lib kelmoqda. Qishloq xo'jaligi texnikasi ishlab chiqaruvchilarining monopoliyasi, vositachilik tuzilmalarining shishishi va noto'g'ri soliq va kredit siyosati qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini samarasiz qiladi. Iqtisodiy xavfsizlik tizimida katta rol o'ynaydi energiya komponentimilliy iqtisodiyot va mudofaa kompleksi ehtiyojlari uchun energiya ta'minotining barqarorligini ta'minlashni o'z ichiga oladi. Yana bir bor ta'kidlaymizki, Rossiya iqtisodiyoti tobora ko'proq yoqilg'i va xom ashyo yo'nalishlariga ega bo'lib, bu salbiy tendentsiya hisoblanadi. Shu bilan birga, energiya komponenti iqtisodiy o'sishning chekloviga aylanishi mumkin. Iqtisodiy farovonlik davlat faoliyatining asosiy shartidir. Rossiya Federatsiyasida barqaror tizimning mavjudligi jahon bozorida raqobatbardosh pozitsiyani saqlab qolishga imkon beradi. Rossiyaning milliy xavfsizlik tizimidagi iqtisodiy 27 xavfsizlik hal qiluvchi rol o'ynaydi, shuning uchun men ushbu masalani batafsil ko'rib chiqishni taklif qilaman. Asosiy tushunchadan boshlaylik. Iqtisodiy xavfsizlik kontseptsiyasi. Milliy iqtisodiy xavfsizlik deganda mamlakat iqtisodiyotini iqtisodiy faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan va aholining turmush darajasiga putur etkazadigan tashqi va ichki omillardan himoya qilish tushuniladi. Bu milliy xavfsizlikning asosiy elementidir. Uchta asosiy printsip mavjud: mustaqillik: boshqa davlatlarga va jahon bozoriga eng kam qaramlikka imkon beradigan iqtisodiyot darajasi shakllanmoqda; barqarorlik: barqarorlik, inqirozlarni istisno qilish, ijtimoiy g'alayonlar, jinoyatchilik; milliy iqtisodiyotning barqaror o'sishi: tizimni takomillashtirish, fuqarolarning ishlashi uchun sharoit yaratish, ishsizlikni kamaytirish, noyob mahsulotlar ishlab chiqarish, sanoatni rivojlantirish. Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligi kontseptsiyasi - fuqarolarning normal hayotini ta'minlash va xalqaro bozorda ishonchli davlat maqomini saqlab qolish uchun zarur bo'lgan iqtisodiy ko'rsatkichlarning barqarorligini va o'sishini ta'minlashga qaratilgan qoidalar to'plami. Iqtisodiy barqarorlikni saqlash umuman milliy xavfsizlikka bevosita ta'sir qiladi. Shuning uchun siyosiy mojarolar yuzaga kelganda birinchi zarba har doim iqtisodiyotga tushadi. Rossiyaning 2030 yilgacha bo'lgan iqtisodiy xavfsizlik strategiyasi - bu Rossiya prezidenti Vladimir Putin tomonidan 2017 yilda tasdiqlanishi kerak bo'lgan buyruq. U moliyaviy xavfsizlikni saqlashga qaratilgan iqtisodiy siyosatning asosiy maqsad va vazifalarini o'z ichiga oladi. Strategiyani amalga oshirish ba'zi davlatlar bilan qiyin xalqaro munosabatlarga qaramay, mamlakatdagi va jahon bozoridagi vaziyatni to'liq yaxshilashi kerak. Iqtisodiy xavfsizlikni mavhum narsa sifatida qabul qilish mumkin emas. Xavfsizlikni saqlash ma'lum sohalarda aniq choralarni ko'rishni nazarda tutadi. Demak, Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligining asosiy turlari ajralib turadi. 28 Moliyaviy... Davlat davlatning ishlashi uchun shartlarni kafolatlashga qodir bo'lganda. institutlari, bozor iqtisodiyotini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish, fuqarolar uchun qulay sharoitlar yaratish, ishsizlikni kamaytirish. Byudjetlarni (davlat, konsolidatsiya qilingan), davlat qarzlari darajasini, moliya bozorlarini, to'lov balansini va boshqa tarkibiy elementlarni nazorat qilish zarur. Energiya... Bu yoqilg'i-energetika sanoatining holatini anglatadi. Mamlakatning barcha hududlarini muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun ishonchli elektr ta'minotini ta'minlash kerak. Mudofaa... Armiyaning tashqi tahdidlarni oldini olishga va ularga qarshi turishga tayyorligini aks ettiradi. Himoya- sanoat. Harbiy xavfsizlikni ta'minlash, xalqaro munosabatlarning eng noqulay natijasiga tayyor bo'lish. Ma `lumot... Axborotni muhofaza qilishni ta'minlash, ma'lumotlarni to'g'ri taqdim etishga qaratilgan chora-tadbirlar to'plami. Har qanday qochqin yoki yolg'on ma'lumot vaziyatni yanada kuchaytiradi. Shuningdek, axborot xavfsizligi firibgarlikka qarshi turishni o'z ichiga oladi. Asosiy xususiyatlar Mamlakatda xavfsizlikni aniq tavsiflashi mumkin bo'lgan ko'rsatkichlar tizimi mavjud. U o'zining ko'p qirraliligi, elementlarning o'zaro bog'liqligi bilan ajralib turadi. Ko'rsatkichlar bir xil jarayonni turli tomondan ko'rsatadi. Hammasi bo'lib siz 150 ga yaqin ko'rsatkichlarni hisoblashingiz mumkin, ular 4 guruhga birlashtirilgan: -ishlab chiqarish va iqtisodiy (YaIM, YaIM deflyatori, sof milliy mahsulot, daromad (sof va ishlatilgan), iqtisodiy o'sish; -moliyaviy va iqtisodiy (to'lov balansi, davlat byudjeti, defitsit, investitsiya, pul ko'rsatkichlari); -ijtimoiy-iqtisodiy (ish bilan bandlik, ishsizlik, turmush darajasi, qashshoqlik + uning yuqori va pastki chegaralari, inflyatsiya, narxlar indeksi va boshqalar); -siyosiy (hokimiyatning qonuniyligi). 29 Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligi ko'rsatkichlari barqaror emas. Tajribali tahlilchilarning vazifasi qonunchilik darajasida amalga oshirish uchun naqshlarni aniqlash va yangi g'oyalarni taqdim etishga yordam beradigan o'zaro bog'liqlikni topishdir. Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash muammolari quyidagicha hal etiladi: vakolatli tahlil va mamlakat iqtisodiyotidagi zaif tomonlarni aniqlash, o'tgan yillar (shu jumladan boshqa shtatlarda) tajribasiga asoslanib masalani ko'p qirrali o'rganish; bashorat qilish: xavfsizlikka tahdidlar xavfini tahlil qilishni o'z ichiga oladi, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan natijalarning batafsil prognozini beradi; uzoq muddatli strategiyani ishlab chiqish va tahdidlarni kamaytirish bo'yicha aniq choralar; mustaqil manbalarni yaratishshu jumladan fan va texnika; qulay xalqaro munosabatlarni normallashtirish va qo'llab-quvvatlash; qonunchilik bazasini rivojlantirish va takomillashtirish iqtisodiyot sohasida; moliyaviy mustaqillikni shakllantirish: boshqa mamlakatlarga qarzdorlikni kamaytirish, qarz berishdan bosh tortish. Bu vazifalarning to'liq ro'yxati emas, lekin bu erda eng kerakli narsa. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligiga ichki va tashqi tahdidlar mavjud. Davlatdagi iqtisodiyotga salbiy ta'sir ko'rsatadigan ushbu hodisa va jarayonlar jamiyat va individual fuqaroning manfaatlarini cheklaydi, milliy qadriyatlarni va ijtimoiy asoslarni yo'q qiladi. Ichki tahdidlarga quyidagilar kiradi: jamiyatning intensiv tabaqalanishi - yuqori daromadli fuqarolar daromadlari darajasining kam ta'minlanganlik darajasidan oshib ketishi; kriminalizatsiya - Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligiga tahdid sifatida yashirin iqtisodiyot tobora xavfli muammoga aylanib bormoqda, mansabdor shaxslar va turli tuzilmalar, asosan davlat tuzilmalari o'rtasida korruptsiya ham yuqori darajada; 30 ilm-fan va texnologiyalar sohasidagi potentsialni yo'q qilish - boshqa mamlakatlarda bu sohadagi xarajatlar ancha yuqori. Korruptsiya Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligiga tahdid sifatida eng jiddiy ichki muammo hisoblanadi. Korruptsiyalashgan davlat va ayrim xususiy tuzilmalar vakillari tufayli byudjetning katta miqdordagi oqishi yuz bermoqda, bu esa mamlakatimiz iqtisodiyotiga o'ta salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Korruptsiya sog'liqni saqlashdan mudofaa sanoatiga qadar hayotning deyarli barcha sohalariga ta'sir qiladi. Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligiga tashqi tahdidlar quyidagicha: intellektual salohiyatni yo'qotish - olimlar va yuqori malakali mutaxassislar Rossiyadan ko'ra rivojlanish uchun yaxshi sharoitlarga ega bo'lgan chet elga faol ravishda ketmoqdalar; kapital qochishi - mablag'lar chet elga noqonuniy ravishda oqib ketmoqda; importga qaramlik - oziq-ovqat va iste'mol tovarlariga nisbatan Rossiya G'arb mamlakatlariga juda bog'liq, fuqarolar import qilinadigan mahsulotlardan foydalanishga odatlangan, import o'rnini bosish bilan bog'liq muammolar o'ta dolzarbdir. Tashqi siyosat - bu alohida omil, chunki uni boshqarish nihoyatda qiyin, hamma narsa davlatning hamkasblariga, ayniqsa G'arblik hamkasblariga bog'liq. Suriya va Ukrainadagi vaziyatning keskinlashishi, Qrimning qo'shib olinishi - bularning barchasi dunyoda shiddatli reaktsiyaga sabab bo'ldi, Rossiya Federatsiyasi sanktsiyalar ostida. Mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar birinchi navbatda tahdid ostidadir, shuning uchun import o'rnini bosish va tashqi siyosiy vaziyatni normallashtirishga qaratilgan yangi choralarni ko'rish haqida o'ylash kerak. Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligiga tahdidlarni zararsizlantirish bo'yicha zarur choralar qat'iy va tezkor ravishda qabul qilinishi kerak, ammo asosiy narsa iqtisodiyotda strategiyalarni ishlab chiqishdir. Rivojlanish istiqbollari va xavfsizlik darajasini oshirish Iqtisodiy rivojlanish vazirligi kontseptsiyani ishlab chiqdi, uning asosiy ko'rsatmalaridan biri jahon iqtisodiy qudrati maqomini tiklash edi. Rossiya asosiy 31 davlatlardan biriga aylanishi, yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar darajasiga ko'tarilishi kerak. Yalpi ichki mahsulot hajmi bo'yicha oltilikka kirish, shuningdek, aholi farovonligini sezilarli darajada oshirish zarur. Ajralmas qismi. Ushbu reja ilmiy, texnologik va moliyaviy sohalarda hukmronlik qilmoqda. Rossiyadagi iqtisodiy xavfsizlikning hozirgi holati ko'p narsalarni kutmoqda, shuning uchun muammoning echimi eksport va xomashyo rivojlanishidan innovatsion yo'nalishga o'tishdir. Ilm-fan, ta'lim va texnologiyalarning afzalliklari iqtisodiy rivojlanishga yordam beradigan hal qiluvchi omilga aylanmoqda. Rossiya Federatsiyasining jahon bozorida asosiy ixtisoslashuvi bo'lgan sohalarda kashfiyotni amalga oshirish muhimdir. 3 asosiy strategiya: -energetika, transport, qishloq xo'jaligi sohasidagi raqobat; -kuchli ilmiy va texnologik kompleksni shakllantirish; -bozorni rivojlantirish, tadbirkorlik, qonunchilik darajasida ta'minlash. Rivojlanish tendentsiyalari ham ma'lum xavflarni keltirib chiqaradi. Istiqbollar jahon iqtisodiyoti rivojlanishining ob'ektiv shartlariga va sub'ektiv - jahon arenasida va Rossiya Federatsiyasining ayrim mintaqalarida sodir bo'layotgan jarayonlarga bog'liq. 2018 yilda Rossiyaning iqtisodiy xavfsizligi hali ko'p narsalarni kutmoqda, shuning uchun yangi sheriklar izlanmoqda, iqtisodiyot asta- sekin rivojlanmoqda. 2030 strategiyasi ko'plab muammolarni hal qilishga yordam berishi kerak. Rossiya Federatsiyasining Milliy xavfsizlik strategiyasida Rossiyaning milliy manfaatlari - bu shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy, ichki siyosiy, ijtimoiy, xalqaro, axborot, harbiy, chegara, ekologik va boshqa sohalardagi mutanosib manfaatlar majmuasi ekanligi aks ettirilgan. . Ular uzoq muddatli xususiyatga ega va Rossiyaning tashqi va ichki siyosatining asosiy maqsadlari, strategik va dolzarb vazifalarini aks ettiradi. Rossiyaning milliy manfaatlari o'z vazifalarini Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi va Rossiya Federatsiyasi qonunchiligi asosida ishlaydigan jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda amalga oshiradigan davlat hokimiyati institutlari tomonidan ta'minlanadi. 32 Rossiyada iqtisodiy xavfsizlik masalasi boshqaruvning ma'muriy tizimidan bozorga o'tishi bilan bog'liq holda paydo bo'ldi. XX va XXI asrlarning boshlarida. siyosiy va iqtisodiy tizimlarning o'zgarishi sharoitida ichki iqtisodiyotning nafaqat ichki transformatsiyalarga va ularning oqibatlariga, balki boshqa davlatlarning va umuman jahon iqtisodiyotining, milliy, xususan iqtisodiy, xavfsizlikning ta'siriga ta'sirchanligi alohida ahamiyatga ega bo'ldi. Rossiya Federatsiyasi uchun iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tashqi va ichki tahdidlar va ta'sirlarga nisbatan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va mudofaa mavjudligini va innovatsion rivojlanishini, daxlsizligini va mustaqilligini etarli darajada ushlab turadigan iqtisodiyot holatini nazarda tutadi. Shaxs, jamiyat va davlatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, harbiy, texnogen, ekologik, axborot va boshqa xarakterdagi tahdidlardan xavfsizligini ta'minlash sohasidagi davlat strategiyasi Prezidentning Farmoniga asoslanadi. Rossiya Federatsiyasi 2009 yil 12-maydagi 537-sonli "Rossiya Federatsiyasining 2020 yilgacha bo'lgan milliy xavfsizlik strategiyasi to'g'risida". Iqtisodiy va moliyaviy xavfsizlikni ta'minlash masalalari Rossiya iqtisodiyoti uchun doimo dolzarb bo'lib kelgan. Ammo ular iqtisodiy islohotlar davrida alohida ahamiyatga ega bo'ldilar, chunki o'sha paytda davlatning iqtisodiy hayotida jiddiy o'zgarishlar yuz berdi va har doim ham muvozanatli emas, ham shaxslar, ham turli xil ijtimoiy guruhlarning huquqlarini ta'minlash sohasida. Rossiya 2014-yildan beri moliyaviy bosimlarga, iqtisodiy sanksiyalarga qarshi kurashib keladi. Rossiyaga G’arb davlatlaridan bo’layotgan bosimlar, qo’llanilayotgan iqtisodiy sanksiyalar Rossiya iqtisodiyotini diversifikatsiyalashga turtki bo’ldi. Import hajmi keskin pasayishi fonida Yevropa Ittifoqi davlatlari sanksiyalar hisobiga 2020-yil mart oyidagi ko’rsatkichlarga ko’ra 50 mlrd. yevro atrofida yo’qotishlarga duch keldi. Bu Yevrohudud iqtisodiyotini pasayishiga xizmat qildi. 33 Xulosa XXI asrda globallashuv jarayoni juda tezlashib ketdi. Bu iqtisodiy-siyosiy, moliyaviy sohalarda ancha sezilarli darajada o’sdi. Texnologiyalar rivojlanishi kiberjinoyatichilikni oshishiga ham turtki bo’ldi. Globallashuv dunyo hamjamiyati ishtirokchilari uchun yangi imkoniyatlar yaratish bilan bir vaqtda, milliy iqtisodiyotlar faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan xavf-xatar va tahdidlarni ham vujudga keltiradi. Globallashuv jarayonl ari kuchayib borgan sari bunday tahdidl ar miqyosi kengayib, ularni bashorat qilish va bartaraf etish qiyinl ashib boradi. Bir paytning o’zida ham dunyo hamjamiyatiga, ham alohida olingan konkret mamlakatga tahdid soladigan yangi global xavf-xatarlar vujudga keladi .Bugungi ko’p qutbli dunyo boshqaruvini,bir qutbli boshqaruv tomoniga o’zgartirishga urinayotgan davlatlar o’zlarining manfaatlari uchun har qanday yo’nalishda ishlashga tayyor.Globallashuv iqtisodiy taraqqiyotning industrial bosqichidan postindustrial bosqichiga o’tish davrining mahsuli bo’lib hisobl anadi.Global- lashuv jahon hamjamiyatining bugungi kundagi taraqqiyoti bosqichini ifoda- lovchi jarayondir. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida ishlab chiqarish va tashqi iqtisodiy aloqalar jadallik bilan chuqurlashib, milliy iqtisodiyotlarning baynalmilall ashuvi kuchayib bormoqda. Bunday sharoitda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash nafaqat mamlakat darajasida, balki mintaqa darajasida ham eng muhim masalalardan biriga aylanib boradi. Globallashuv dunyo ham- jamiyati ishtirokchilari uchun yangi imkoniyatlar yaratish bilan bir vaqtda, milliy iqtisodiyotlar faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan xavf-xatar va tahdidlarni ham vujudga keltiradi. Globallashuv jarayonlari kuchayib borgan sari bunday tahdidlar miqyosi kengayib, ularni bartaraf etish va prognozl ash qiyinlashib boradi. Bir paytning o’zida ham dunyo hamjamiyatiga, ham alohida olingan konkret mamlakatga tahdid soladigan yangi global xavf- xatarlar vujudga keladi. Buning uchun ular rivojlanayotgan davlatlarga o’zlarining iqtisodiy-siyosiy bosimlarini kuchaytirib kelishayapti. Rivojlanish uchun global dunyoga qo’shilish kerakligi hammaga ma’lum, bu yaxshi tomonga ham, yomon tomonga ham o’zgarishi mumkin. 34 Bu holatlarning oldini olish mamlakatning iqtisodiy mustaqilligini ta’minlash uchun turli xil yo’nalishlarda olinayotgan chet el qarzlarini kamaytirish, oltin- valyuta zaxirasini mustahkamlash, mamlakat ichida AQSH dollarida savdoni cheklash, milliy valyuta barqarorligini oshirish, ishsizik darajasini kamaytirish, eksport salohiyatini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda ayrim mamlakatlarda savdoni AQSH dollarida emas, balki kriptovalyutalarda amalga oshirish imkoniyati yaratilayapti. Bu esa o’z navbatida offshorzonalarning paydo bo’lishiga, mamlakatdan kapitalning oqib ketishiga sabab bo’layapti. Mamlakatning moliyaviy xavfsizligini ta’minlash maqsadida IT-sohalarni ham rivojlantirish zarur. Kuchli IT-mutaxassislari kiberhujumlarga munosib javob qaytarishga imkon yaratadi. Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlarda O’ zbekiston hukumati tomonidan olib borilayotgan tashqi qarz, oltin-valuta zaxiralarini ushlab turish, pul-kredit va valuta siyosatlari hamda soliq islohotlari borasida tanqidiy fikrlar bir qator mustaqil ekspertlar tomonidan yangramoqda. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi eksperti, iqtisodchi Xalilulloh Hamidov mustaqil ekspertlarni «xavotirlantirayotgan» va ko’ pchilikka qiziq bo’ lgan masalalar – tashqi qarz, oltin-valuta zaxiralari ko’ payishi va ulardan foydalanish, Markaziy bankning pul- kredit va valuta siyosati haqida to’ xtalib o’ tdi. Xo’ sh, nima uchun oltin-valuta zaxiralari 2020 yilda 5,7 milliard dollarga ko’ payganidan keyin, 2021 yil 1- chorakda 2,2 milliard dollarga kamaydi? Nima uchun koronavirus inqirozi davrida tashqaridan qarz olindi, lekin oltin-valuta zaxiralari «yoqilmadi»? Markaziy bank almashuv kursini barqaror ushlab turibdimi? Markaziy bankning pul-kredit siyosati doirasida asosiy maqsadi nimalardan iborat? Oltin-valuta zaxiralari va tashqi qarz. 2020 yil boshidan hozirga qadar mustaqil ekspertlar tomonidan qayta-qayta ko’ tarilayotgan masalalardan biri – moliyalashtirish manbasi sifatida oltin-valuta zaxirasidan foydalanish va tashqi qarz masalasi bo’ lib qolmoqda. Ayrim iqtisodiy siyosat tanqidchilari mamlakatning budjetni va investitsiya dasturlarini moliyalashtirish uchun ichki imkoniyatlari bo’ la turib, tashqaridan arzon bo’ lmagan qarzlarni jalb qilishini 35 iqtisodiy mantiq nuqtayi nazardan tushunarsiz, deb hisoblasalar, ayrimlari 2020 yilda yalpi tashqi qarzni 9,88 milliard dollarga (26,3 mlrd dollardan 36,2 mlrd dollarga) oshirmasdan, 5,73 milliard dollarga ko’ paygan oltin-valuta zaxiralaridan foydalanish «oqilona» yechim bo’ lar edi, degan xulosalarni berishdi. Lekin, bir tomondan, tanqidchilar tashqi qarzlarning arzon emasligi bo’ yicha aniq hisob- kitoblarini taqdim etmagan bo’ lsalar, ikkinchi tomondan, ichki imkoniyatlari sifatida ko’ rsatayotgan oltin-valuta zaxiralari o’ zgarishini tahlil qilishda xatoliklarga yo’ l qo’ yishgan. Xo’ sh, 2020 yilda oltin-valuta zaxiralari qaysi omillar hisobiga 5,7 milliard dollarga ko’ paygandan keyin, 2021 yil 1-chorakda 2,2 milliard dollarga kamaydi? Birinchi navbatda, ta'kidlash kerakki, oltin-valuta zaxiralari o’ zgarishiga (ko’ payishi yoki kamayishiga) 4 xil omil ta'sir qiladi: -Markaziy bank tomonidan pul-kredit siyosati doirasida sterilizatsiya operatsiyalari amalga oshirilishi; -ishlab chiqaruvchilardan oltin sotib olinishi; -jahon bozorida oltin narxlari o’ zgarishi; -O’ zbekiston Tiklanish va taraqqiyot jamg’ armasining Markaziy bankka ishonchli boshqaruvga berilgan aktivlari hajmining o’ zgarishi. Oltin-valuta zaxiralari o’ zgarishini tahlil qilganda mazkur omillarni hisobga olish lozim bo’ ladi. 2020 yilda oltin-valuta zaxiralari hajmi 5,7 milliard dollarga oshgan bo’ lsa, ushbu summaning 4,2 milliard dollari (yoki 74 foizi) jahon bozorida oltin narxi ko’ tarilishi hisobiga to’ g’ ri keldi. Misol uchun, 2020 yil 1 avgust holatiga 1 troy unsiya (qariyb 31,1 gramm) oltin narxi 1951,7 dollarni tashkil qilib, 1 iyul holatiga (1770,8 dollar) nisbatan 180,9 dollarga qimmatladi. Natijada, oltin-valuta zaxiralari tarkibida sof oltin qoldig’ ining qayta baholanishi zaxiralar hajmining 1,99 mlrd dollarga oshishiga sabab bo’ ldi. Bu go’ yoki, sizning mashinangizning bozordagi narxi 10 ming dollarga (aytaylik, 9000 dollardan 10 ming dollarga) ko’ tarilganda, aynan o’ sha paytda (mashinangizni sotmagan taqdiringizda ham) sizning boyligingiz 1000 dollarga ko’ payadi. Lekin, keyingi kuni mashina narxi 500 dollarga arzonlasa, boyligingiz 500 dollarga kamayadi. 36 37 Foydalanilgan adabiyotlar: 1 . O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Toshkent:1992 yil 8-dekabr 2 . Mirziyoev Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”- Toshkent:2016.-56b. 3. Mirziyoev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”- Toshkent: “O’zbekiston”.2017.-104b. 4. Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. – Toshkent: “O’zbekiston”.2017. – 48b. 5. Mamadjanova R. – TMI magistranti” Jahon moliyaviy muhiti va unda xalqaro moliyaviy xavfsizlik holati” 2017. 6. М.Н. Ахметова, Ю.В. Иванова, К.С. Лактионов, М.Г. Комогорцев, В.В. Ахметова, В.С. Брезгин, А.В. Котляров, А.С. Яхина Проблемы современной экономики ( II ): материалы междунар. заоч. науч. конф. – Челябинск: Два комсомольца, 2012. – vi , 210 с. 7 . Кондрат Е.Н. Международная финансовая безопасность в условиях глобализации. Основные направления правоохранительного сотрудничества государств. – M.: «Юстицинформ», 2015. – 592 c 8. Господарик Ю.П. Международная экономическая безопасность. – 3-е изд., стер. – М.: Университет « Синергия », 2016. - 416 с .; 9. Beatric Scheubel, Livio Stracca, Cedric Tille “Global moliyaviy xavfsizlik samaradorligi”maqola 20.04.2019 Internet saytlari: www.wikipedia.org www.voxeu.org www.saratov.ru www.izlov.ru www.econ56.moluch.ru 38

Jahon moliyaviy muxiti barqarorligida xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta'minlash masalalari

Sotib olish