Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 1.4MB
Покупки 0
Дата загрузки 07 Ноябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Jinoiy yo’l bilan orttirilgan daromadlarni legallashtirish tushunchasi. FATF

Купить
Reja: Kirish………………………………………………………………………………3 1. Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish ” tushunchasining nazariy-huquqiy asoslari, shakllanish bosqichlari………………………………..4 2. Noqonuniy ravishda jinoiy daromad orttirish yo’llari…. ……………………….12 3. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishning xorijiy davlatlar tajribasi…………………………………...…… 17 4. “FATF - pul mablag’larni yuvishga qarshi kurash bo’yicha moliyalashtirish choralarini ishlab chiqish guruhi” ning xizmat va vazifalari…………………… 27 5. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari……………………………33 Xulosa va takliflar…………………………………………………. ……………..40 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………………...43 Ilovalar…………………………………………………………………………….45 2 Kirish. Mamlakat iqtisodiyotini taraqqiy ettirishda, birinchi galda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash uchun unga tahdid soluvchi kuchlarni bartaraf etish talab etiladi. Asosiy iqtisodiy xavfsizlikka bo’layotgan tahdidlar orasida ko’proq ahamiyat egallagani iqtisodiy munosabatlarning jinoiylashuvi, jinoiy tizimning davlat iqtisodiy siyosatini o’z manfaatlariga bo’ysindirish tendensiyasi hisoblanadi. Aynan shuning uchun ham jinoiy yashirin iqtisodiyotni aniqlash, shakllanishining oldini olish va uning ulushini pasaytirish hozirgi zamon iqtisodiy siyosatining o’ta dolzarb muammolaridan biri bo’lib, uni zudlik bilan hal etish uchun kompleks chora-tadbirlarni kechiktirmay amalga oshirish lozimligini bugungi vaziyatning o’zi talab etmoqda. Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev “2019 yil uchun mo’ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar” haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida “Keng qamrovli iqtisodiy islohotlar negizida quyidagi maqsadlar mujassam ekanini qayd etib o’tgan. Jumladan, ochiq iqtisodiyot, sog’lom raqobat, ishbilarmonlik va investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur sharoitlarni yaratish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, “yashirin” iqtisodiyotga qarshi kurashish, uning hajmini keskin qisqartirish, valyutani erkinlashtirish siyosatini izchil davom ettirish, barqaror monetar siyosatni amalga oshirish kabi ustuvor vazifalarni ta’kidlab o’tdi ” 1 . Mazkur vazifalarni amalga oshirishda iqtisodiyotga tahdid solayotgan omillar hususan, yashirin iqtisodiyotning mohiyati, vujudga kelish sabablari va uning miqyosiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash, yashirin iqtisodiyot miqyosini o’lchash usullari va jahon mamlakatlarida yashirin iqtisodiyot darajasining hozirgi holatini tahlil etib, yashirin iqtisodiyot miqyosini kamaytirishning ustuvor yo’nalishlari va unga qaratilgan davlatning chora-tadbirlari yuzasidan xulosa va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Shuningdek, mamlakatdagi xufiyona iqtisodiyotning ko’lami kengayib borishi, o’z navbatida, hududda yaratilgan milliy boylikni taqsimlash va qayta 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “2019 yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar” haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. //Xalq so‘zi, 2018 yil 29 dekabr. 3 taqsimlanishida tengsizlikni keltirib chiqaradi. Aholi daromadlarining to’g’ri taqsimlanmasligi, jamiyatda ijtimoiy muxitning yomonlashuvi, davlatning iqtisodiyotni boshqarish mexanizmlarining kuchsizlanishiga olib keladi. Jamiyatda jinoiy xarakterdagi faoliyatning hamda uyushgan jinoyatchilikning avj olishiga sharoit yaratib beradi. Mamlakatning investitsion muhitiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Umuman aytganda, “xufiyona iqtisodiyot”ning kengayishi aholining siyosiy xokimiyatga bo’lgan ishonchini yo’qotadi. Davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarga to’sqinlik qiladi. Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab quvvatlash, ularga turli xil shaklda imtiyozlar berish - yashirin iqtisodiyot miqyosini kamaytirishda muhim bir omil bo’lib hisoblanadi. 4 1. Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish” tushunchasining nazariy-huquqiy asoslari, shakllanish bosqichlari. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlar – jinoyat sodir etish natijasida olingan pul mablag’lari va boshqa mol-mulk, shuningdek bunday mol-mulkdan foydalanish orqali olingan har qanday foyda yoki naf, xuddi shuningdek to’liq yoki qisman boshqa mol-mulkka aylantirilgan yoxud o’zgartirilgan yoki qonuniy manbalar hisobidan olingan mol-mulkka qo’shilgan pul mablag’lari va boshqa mol-mulkka aytiladi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkorlashtirishga qarshi kurash muammosini qanday yo’llar va vositalar orqali hal qilish kerakligini aniqlash uchun, birinchi navbatda, ushbu ijtimoiy-siyosiy jarayonga e’tibor qaratish lozim. Muammoni yoritish ushbu sohadagi xalqaro tushuncha va tavsiyalardan boshlash kerak, chunki noqonuniy daromadlarni oshkorlashtirish muammosi O’zbekistonga qaraganda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda ancha ilgariroq vujudga kelgan va shu bois keng miqyosda tarqalgan. Jinoiy yo’l bilan orttirilgan “daromadlarni legallashtirish” – bu xususida dunyoning rivojlangan mamlakatlardan tortib, qolgan barcha mamlakatlarida ham duch kelinadigan ayanchli jarayonlardan biridir. Bunday holatlarga qarshi kurashish uchun har bir davlat o’zining konstitutsiyalarida, tegishli me’yoriy hujjatlarida, xalqaro shartnomalarda, konvensiyalarda va boshqa juda ko’plab me’yoriy-huquqiy hujjatlarda tegishli tartiba choralar qo’llaniladi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish mulk (pul mablag’lari yoki boshqa mol-mulk) jinoiy faoliyat natijasida topilgan bo’lsa, uni o’tkazish, mulkka aylantirish yoxud almashtirish yo’li bilan uning kelib chiqishiga qonuniy tus berishdan, shuningdek bunday pul mablag’lari yoki boshqa mol-mulkning asl xususiyati, manbai, turgan joyi, tasarruf etish yoki ko’chirish usulini yoxud pul mablag’lari yoki boshqa mol-mulkka bo’lgan haqiqiy egalik huquqlarini yoki ularning kimga qarashligini yashirish yoxud sir saqlashdan iborat jinoiy jazolanadigan ijtimoiy xavfli qilimishdir. “Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishni aniqlash, olib qo’yish va musodara qilish to’g’risida”gi xalqaro konventsiyaning 6-moddasiga binoan “Noqonuniy” pullarni oshkorlashtirish (yoki noqonuniy daromadlarni 5 oshkorlashtirish) deganda, qasddan sodir etilgan huquqbuzarlik tushuniladi va ular quyidagillardan iborat: 1) Mulkning noqonuniy faoliyatdan olingan daromad ekanligini bilgan holda, kelib chiqishining noqonuniy ekanligini yaratish maqsadida konversiya qilish yoki ko’chirish yoxud noqonuniy daromad olishga aralashgan har qanday shaxsga yordam ko’rsatish, o’z qilmishining yuridik oqibatidan qutulishga intilish; 2) Mulkka bo’lgan egalik huquqi yoki u bilan bog’liq huquqlarni, bu mulklarning noqonuniy daromadlardan olinganligini bilgan holda uning asl xususiyati, manbai, turgan joyi, tasarruf etilishi, bir joydan boshqa joyga ko’chilishiga doir axborotni yashirish yoki buzib ko’rsatish; 3) Mulkni olish vaqtida uning noqonuniy daromadlardan ekanligini bila turib, uni olish, unga egalik qilish yoki undan foydalanish; 4) Yuqorida ko’rsatilgan huquqbuzarlikning birortasini sodir etishda ishtirok etish, sodir etish yoki sodir etishga suiqasd qilish maqsadida birlashish yoki til biriktirish, ko’rsatilgan huquqbuzarlikni sodir etishda yordam berish, dalolatchilik qilish va maslahat berish. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 243-moddasida “Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkorlashtirish” borasida ya’ni jinoiy faoliyat natijasida topilgan mulkni o’tkazish, mulkka aylantirish yoki almashtirish, shuningdek, jinoiy faoliyat natijasida olingan mulkning asl xususiyatini, manbaini, turgan joyini, tasarruf etish, tashilish usulini, mulkga nisbatan haqiqiy egalik huquqining yoki uning kimga qarashliligini yashirish yoki sir saqlash - besh yildan o’n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi, deb ta’riflangan 2 . “Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining 2004-yil 26-avgustdagi qonun. Ushbu holatning tahlili shuni ko’rsatadiki, “Daromadlar” atamasi “Moddiy manfaatlar va unga bo’lgan huquqlar” atamasi yaqin turadi. Boshqacha aytganda, bu yerda moddiy manfaatlar va unga bo’lgan huquqlarni noqonuniy egallash xususida so’z yuritiladi. 2 Karimov I . A .. Demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish – tarraqiyotimizning asosiy me ’ zoni . T. 19. – T., 2011. -B. 18. 6 O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodekisida foydalanilgan tushuncha mavjud. Unda fuqarolik huquqlari obyektlari belgilab berilgan 71- moddasida bunday huquq obyektlariga pul va qimmatbaho qog’ozlar bilan bir qator buyumlar, boshqa ashyolar, mulklar hamda mulkiy huquqlar, ish va xizmatlar, ixtirolar, sanoat namunalari, fan, adabiyot, san’at asarlari va intellektual faoliyatning boshqa natijalari, shu jumladan, ularga bo’lgan mutlaq huquqlar, shuningdek, shaxsiy nomulkiy huquqlar hamda boshqa moddiy va nomoddiy boyliklar kiritiladi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni oshkoralashtirish O’zbеkistonda bozor iqtisodiyoti tashkil topayotgan bir sharoitda ancha xavfli tus olmoqda. O’zbekiston Respublikasining Qonuni “Iqtisodiy jinoyatlarga va ommaviy qirg’in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish mexanizmlari” takomillashtirilishi munosabati bilan o’zbekiston respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida qabul qilindi. Qonunchilik palatasi tomonidan 2018-yil 30-noyabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti (bundan buyon matnda Departament deb yuritiladi) tuziladi. Departamentga maqomi, mehnatga haq to’lash shartlari, tibbiy va transport xizmatlari ko’rsatilishi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori o’rinbosariga tenglashtirilgan, O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimnomasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimidan ozod etiladigan Departament boshlig’i rahbarlik qiladi. Departament boshlig’ining o’rinbosari Departament boshlig’ining taqdimnomasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Bosh Prokurori tomonidan lavozimiga tayinlanadi va lavozimidan ozod etildi. Departamentning markaziy apparati tarkibiy bo’linmalari va hududiy boshqarmalari boshliqlari Departament boshlig’ining taqdimnomasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan lavozimga tayinlanadi va lavozimidan ozod etiladi. Departamentni va uning joylardagi bo’linmalarini tashkil etish hamda ularning faoliyati tartibi qonun hujjatlarida belgilanadi. 7 Bu to’g’risida yana bir masala, jinoiy yo’l bilan olingan daromadlarni konvertatsiya qilish masalasidir. Birjadan tashqari valyuta bozori faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida Vazirlar Mahkamasining “Valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora- tadbirlari to’g’risida” 2001-yil 22-iyundagi 263-son qarorini bajarish hamda birjadan tashqari valyuta bozorining samarali faoliyati uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, banklararo valyuta savdolari qatnashchilari sonini ko’paytirish va ko’lamlarini kengaytirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qabul qiladi 3 . O’zbekiston Respublikasining qonuni “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga o’zgartishlar va qo’shimchalar kiritish haqida Mazkur Qonun O’zbekiston Respublikasining 2019-yil 22-oktabrdagi O’RQ-573-sonli “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi Qonuniga asosan yangi tahrirda qabul qilingan. O’zbekiston Respublikasining 1993-yil 7-mayda qabul qilingan “Valyutani tartibga solish to’g’risida”gi Qonuniga (O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-yil, № 5, 225-modda; 1994-yil, № 11, 285- modda) o’zgartishlar va qo’shimchalar kiritilib, uning yangi tahriri tasdiqlandi. Fuqarolarning qonunga xilof ravishda valyuta qimmatliklarini olishi yoki o’tkazishi shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo’llanilganidan keyin sodir etilgan bo’lsa, eng kam oylik ish haqining yetmish besh baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud bir yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. O’sha harakatlar ancha miqdorda sodir etilgan bo’lsa, eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan uch yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. O’sha harakatlar: 3 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Valyuta bozorini yanada erkinlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 263-son qarori. 2001-yil, 22-iyun. 8 a) takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan; b) ko’p miqdorda; v) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo’lsa, - eng kam oylik ish haqining uch yuz baravaridan besh yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. O’sha harakatlar: a) juda ko’p miqdorda; b) uyushgan guruh tomonidan yoki uning manfaatlarini ko’zlab sodir etilgan bo’lsa, - besh yildan yetti yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Tayyorgarlik ko’rilayotgan yoki sodir etilayotgan jinoyat haqida o’z ixtiyori bilan arz qilgan va uni ochishga faol yordam bergan shaxs javobgarlikka tortilmaydi Chunki u “Xufiyona iqtisodiyot”ni, jinoiy biznеsni rag’batlantirib, davlatning iqtisodiy salohiyatiga putur yеtkazadi, mamlakatda vujudga kеlayotgan barqaror ijtimoiy-siyosiy vaziyatni izdan chiqaradi, kishilarda har qanday jinoiy qilmish uchun, u kim tomonidan sodir etilishidan qat’i nazar, jazoning muqarrarligiga bo’lgan ishonchini so’ndiradi. Yashirin iqtisodiyot, xufiya iqtisodiyot – ishtirokchilar tomonidan oshkora olib borilmaydigan, davlat va jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan, soliqlar to lanmaydigan, rasmiy davlat statistikasida qayd etilmaydigan iqtisodiyʻ jarayonlar, iqtisodiy faoliyat turlari. Yashirin iqtisodiyot oshkora payqab bo lmaydigan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash, ʻ iste mol jarayonlari - iqtisodiy munosabatlar bo lib, uning negizida ayrim kishilar ʼ ʻ yoki kishilar guruhi manfaatlari yotadi. Yashirin iqtisodiyot dunyoning deyarli hamma mamlakatlarida mavjud. Yalpi Ichki Mahsulot murakkab ko p bosqichli hodisa, uning tur va shakllari ʻ xilmaxil. Yashirin iqtisodiyot maqsadi, faoliyati va iqtisodiyijtimoiy oqibatlariga ko ra bir necha turlarga bo linadi: ʻ ʻ 1) jinoiy iqtisodiy faoliyat. Bu mutlaqo ma n etilgan, qonun yo li bilan ta qib ʼ ʻ ʼ etiladigan ishlar bilan shug ullanish, narkobiznes, pornobiznes, qurol biznesi va ʻ h.k.; 9 2) g ayriqonuniy, g ayriiqtisodiy usullar bilan daromadlarni qayta taqsimlabʻ ʻ o zlashtirib olish, o g irlik, bosqinchilik, reket, poraxo rlik; ʻ ʻ ʻ ʻ 3) ikkilamchi iqtisodiyot - kishilarga zarar keltirmaydigan, ular uchun naf beradigan, lekin rasman ruxsat etilmagan va davlat ro yxatidan o tmagan iqtisodiy ʻ ʻ faoliyat. Ularga yashirin tadbirkorlik, 1-2 va 5-10 kishi band bo lgan yashirin ʻ kichik korxonalar faoliyati kiradi. Yashirin tadbirkorlik xizmati ko rsatish, ʻ qurilish, savdo, kiyimkechak ishlab chiqarishda keng tarqalgan; 4) rasman ruxsat etilgan faoliyat bilan birga qo shimcha ravishda yashirin ʻ ishlab chiqarishga qo l urish, ochiq ishlaydigan korxonalarda qo shimcha ravishda ʻ ʻ hisobga kirmagan mahsulot chiqarib, uni yashirin sotish; 5) mansabni suiiste mol qilish va korrupsiyaga asoslangan iqtisodiy xatti ʼ harakatlar. Bular jumlasiga davlat idoralaridagi poraxo rlik, yashirin lobbizm, ʻ mansabdan foydalanib subsidiyalar olishni kiritish mumkin; 6) qalbakilashtirilgan iqtisodiy faoliyat, bu iqtisodiyot davlat sektoriga xos bo lib, davlatni aldashga qaratiladi. Buning eng yaqqol namunasi davlat ʻ sektoridagi qo shib yozishlar, qilinmagan ishlar uchun davlatdan haq olish va ʻ boshqalar Yashirin iqtisodiyotdagi ijtimoiy zararli faoliyat davlat tomonidan qat iyan taqiqlanadi, hamma choralar bilan unga qarshi kurash olib boriladi, ʼ ijtimoiy foydali faoliyatning (norasmiy bo lsada kishilar talab ehtiyojlarini ʻ qondiradi) oshkoralikka chiqishi iqtisodiy jihatdan rag batlantiriladi. ʻ Xufyona iqtisodiyot bugun yoki kecha paydo bo’lgan emas, uning ildizi uzoq yillarga borib taqaladi. Yalpi Ichki Mahsulot miqyosi yashirin iqtisodiy aylanma, ya ni ruxsat etilmagan tovar va xizmatlarni yaratish va ularni sotish hajmi bilan ʼ belgilanadi. Aylanma xufiyona bo lganidan uning aniq hisob-kitobi bo lmaydi. ʻ ʻ Buning o rniga uni taxminan baholash usuli qo llaniladi. Ayrim hisob-kitoblarga ʻ ʻ ko ra, o tgan asr oxirlarida Yer yuzidagi yashirin iqtisodiy aylanma 8 trln. dollarga ʻ ʻ yoki jahon yalpi mahsulotining 27,5% ga teng bo lgan. Biroq Yalpi Ichki Mahsulot ʻ miqyosi turli mamlakatlarda farqlanadi. Yashirin iqtisodiyot eng rivojlangan mamlakatlarga Lotin Amerikasi va Afrika mamlakatlari kiradi. 1999-yil Misr va Nigeriyada u yalpi ichki mahsulotning 70% ga teng bo ldi. Yashirin iqtisodiyot ʻ hissasi eng kam bo lgan mamlakat Osiyoda Yaponiya (1—2%), G arbiy ʻ ʻ Yevropada Shvetsariya hisoblanadi. MDH mamlakatlarida Yashirin iqtisodiyot darajasi o rtacha. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida, AQSH va Italiyada ʻ 10 Yashirin iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi hissasi tegishlicha 6,4 va 11,4% ni tashkil etdi (1997-y.). 21-asrga kelib iqtisodiyotining globallashuvi oqibatida Yashirin iqtisodiyot milliy doiradan chiqib xalqaro darajaga ko tarildi. Yashirin iqtisodiyotʻ globallashuvi bu bir mamlakatdagi Yashirin iqtisodiyot boshqa mamlakatga ko chirilishida, nojo ya biznes ishlari bilan shug ullanuvchi xalqaro firmalarning ʻ ʻ ʻ paydo bo lishida ko rinadi. Bunga misol qilib xalqaro narkobiznesni, yashirin ʻ ʻ qurol savdosini, ishchi kuchining yashirin migratsiyasini uyushtirishni, offshor zonalar orqali g ayri qonuniy yo llar bilan topilgan pulni "halollab" olish kabilarni ʻ ʻ ko rsatish mumkin. Bular xalqaro hamjamiyatga katta xatar tug’diradi. Pulni chet ʻ mamlakatga yashirin chiqarib "halollab" olishga qarshi kurash maqsadlarida xalqaro hamjamiyat maxsus tashkilot — Xalqaro moliyaviy harakatlar guruhini tashkil etgan (36 mamlakat a zo; 2000-y). ʼ Offshor hudud — imtiyozli soliq rejimini taqdim qiluvchi va (yoki) moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda ular haqidagi ma’lumotlarni oshkor etmaslikni va taqdim qilmaslikni ko’zda tutuvchi davlatlar va hududlar. Jahonning ko’pgina mamlakatlarida, jumladan anchagina rivojlangan davlatlarda ham bu jinoyatlar shu darajada ko’payib kеtdi-ki, unga qarshi kurashish uchun ayrim mamlakatlargina emas, balki davlatlarning mintaqaviy birlashmalari hamda bir qator xalqaro tashkilotlar ham jalb qilindilar. Bu hodisa xalqaro ilmiy muomala tilida “iflos pullarni yuvish” dеgan nom olgan bo’lsa-da, gap avvalo, noqonuniy yo’l bilan olingan pul mablag’lariga qonuniy tus bеrish, ya’ni oshkoralashtirish xususida boradi. Jinoiy faoliyatdan olingan “harom” pullar yoki daromad dеganda, noqonuniy bitim va noqonuniy jinoiy harakat yoki harakatsizlik orqasida olingan daromadlar tushuniladi. Shunga ko’ra, “harom” pullar yoki noqonuniy daromadlarni tadqiqotchilar bir xilda, ya’ni yashirin holda, qonunga xilof ravishda olingan daromadlar dеb sharhlaydilar. Noqonuniy” pullarni yuvish uchun pul mablag’larini har xil ko’rinishda bir mamlakatdan boshqa mamlakatga olib chiqish mumkin. Ulardan biri bank orqali. Bunda, banklar orqali shubhali operatsiyalar amalga oshrilganda mas’ul bank 11 xodimi kerakli idoraga bu haqida ma’lumot beradi. O’zbekiston Respublikasi hududida bunday o’tkazmalar limiti 100 mln. so’m etib belgilangan. Dunyo miqyosida yiliga ko’plab noqonuniy pul o’tkazmalari amalga oshiriladi. Bunda bir kunlik korxonalarning ham hissasi juda katta. Bunday korxonalar pul o’tkazish operatsiyalarida vositachilik qiladi va oradan hech qancha muddat o’tmay uning faoliyati tugatiladi. Bunday holatlar O’zbekiston Respublikasi hududida ham yuz bergan. Hususan mustaqillik yillaridan keyin davlat banklaridan kredit olib, hisob raqamlar o’rtasida aylantirib, soxta bankrotlik va shunga o’xshash qing’ir ishlarda bunday korxonalarning hissasi bor. “ СПО ” – shunbhali pul o’tkazmalri to’g’risidagi ma’lumotlari quyidagi jadvalda berilgan. 1-jadval. “ СПО ” – Shunbhali pul o’tkazmalri to’g’risidagi ma’lumotlar 4 . № Davlatlar nomi Shunbhali pul o’tkazmalri soni 1. Ispaniya 3000 2. Italiya 7200 3. Shvetsiya 10 000 4. Singapur 28 000 5. Xitoy 860 000 6. Malaziya 300 000 7. Meksika 12 000 8. Angliya 1 mln. 600 ming 9. Buyuk Britaniya 440 ming 10. Kanada 920 ming Shubhali pul o ’ tkazmalarini amalga oshirishda quyidagi tashkilotlar vositachilik qilmoqda : 1. Sug’urta kompaniylari. 2. Lizing kompaniyalari. 3. Lombard. 4. Broker. 5. Pensiya jamg’armasi. 6. Bank. 2. Noqonuniy ravishda jinoiy daromad orttirish yo’llari. 4 “Jinoiy yo‘l bilan topilgan pullarni legiallashtirish moliyaviy terorizimga qarshi kurash” mavzusidagi MDH ishtirokida o‘tkazilgan ilmiy amaliy anjuman. Moskva-Toshkent. 2019 yil. 12 Dunyoda har yili yuviladigan daromadlar miqdori hisob-kitoblarga ko’ra, jahon yalpi ichki mahsulotining 2-5% yoki 800 milliarddan 2 trillionga AQSh dollariga teng. Pul yuvish ishonchli moliyaviy tizimga ega bo’lgan mamlakatlarda ham, kamroq nazorat qilinadigan bank tizimlariga ega mamlakatlarda ham sodir bo’ladi 5 . Pul yuvish bosqichlari: 1. Jinoyat:  Korruptsiya va poraxo’rlik;  Iqtisodiy jinoyatlar;  Uyushgan jinoyatchilik;  Giyohvand moddalar va odamlar savdosi;  Ekologik jinoyatlar;  Terrorizm;  Soliq va bojxona jinoyatlari. 2. Naqd pulsiz aylanmani bulg’ash va kiritish:  Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni joriy etish tijorat vositalar oqimi. 3 . Izlarni chalkashtirib yuborish: Jinoiy manbalardan pul ajratish:  Boshqa hisoblarga pul o’tkazish;  Boshqa mamlakatlarga pul o’tkazish. 4. Integratsiya ( turar joy ) - qonuniy ravishda olingan boylikning ko ’ rinishini yaratish — yuvilgan pul nihoyat qonuniy aylanishga kiritiladi va jinoyatchilarga qaytariladi ). Davlatning iqtisodiyotga ta ’ siri iqtisodiy , huquqiy va ma ’ muriy usullari orqali yuz beradi . So ’ ngi yillarda iqtisodiyotimizni isloh qilishning eng muhim yo ’ nalishlari sifatida davlat va nazorat tuzilmalarining korxonalar , moliya xo ’ jalik subyektlari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlarning iqtisodiy erkinligi va huquqlarini sezilarli darajda kengaytiris bo ’ yicha salmoqli ishlar amalga oshirildi . Noqonuniy tekshiruvlar soni kamaytirildi . 5 www.FSB.org - Financial Stability Board. Rasmiy sayti. 13 Biznesning erkin faoliyat k o ’ rsatishining asosiy majburiy shartlaridan biri , birinchi navbatda , tadbirkorlik erkinligining kuchli huquqiy kafolatlarini ta ’ minlash , ularni so ’ zda emas , amalda bajarish , davlat , huquq - tartibot , nazorat organlari va tuzilmalari tomonidan ularning faoliyatiga noqonuniy aralashuvlarga chek qo ’ yish hisoblanadi . Tadbirkorlik subyektlarining davlat , huquqini muhofaza etuvchi va nazorat organlari biln o ’ zaro munosabatlarida tadbirkorlar huquqlarining ustuvorligi tamoyili qonunchilik darajasida joriy etilgan , bunda qonunchilik darajasi joriy etilgan , bunda qonunchilikdagi haq qanday qarama - qarshilik va nomuvofiq o ’ rinlar tadbirkorlar faoydasiga talqin qilinishi kerak . Jinoyat huquqida bu masala ikki xil usulda hal etiladi: 1) qasddan yashirilgan, kamaytirib ko’rsatilgan foyda (daromad) uchun soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlar to’liq to’langanda – ozodlikni cheklash va ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo qo’llanilmaydi. Bunda JKning 184-moddasida nazarda tutilgan jarima va axloq tuzatish ishlari tarzidagi sanksiyalar aybdorlarga nisbatan qo’llaniladi; 2) agar birinchi marta jinoyat sodir etilgan, aybdorlar belgilangan muddatda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hamda penyalar va boshqa moliyaviy sanksiyalarni to’liq to’lasalar – jinoiy javobgarlikdan to’liq ozod qilinadilar (jazo umuman qo’llanmaydi). Ikkinchidan, ixtiyoriy qoplanmagan zarar jinoiy ish bo’yicha sudda ish ko’rish jarayonida berilgan soliq organlarining da’vo arizasi (jinoiy protsessdagi fuqarolik da’vosi) asosida yoxud fuqarolik-huquqiy tartibda undirilishi mumkin. Soliqlarni to’lashdan bo’yin tovlash bo’yicha jinoiy va ma’muriy javobgarlik qismiga o’zgartirish kiritish nazarda tutilgan. O’zbekiston Jinoyat kodeksi 184-moddasining beshinchi qismi quyidagi tahrirda bayon etish taklif etilgan: “Birinchi marta jinoyat sodir etgan shaxs, agar u soliq tekshiruvi materiallarini ko’rib chiqish natijalari bo’yicha davlat soliq xizmati organining qarorini yoki O’zbekiston Respublikasi Bosh Prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamentining sodir etilgan jinoyat haqidagi 14 xabarini olgan kundan e’tiboran o’n kun ichida moliyaviy jarimani hàìäà o’ttiz kun ichida soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar, shu jumladan, penyalar tarzida davlatga yetkazilgan zararning o’rnini to’liq qoplasa, javobgarlikdan ozod qilinadi”. 174-modda (soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlarni to’lashdan bo’yin tovlash) to’rtinchi qism bilan to’ldirish: “huquqbuzarlik sodir etgan shaxs soliqqa oid huquqbuzarlikni tan olib, davlat soliq xizmati organlarining soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortish to’g’risidagi qarorini olgan kundan e’tiboran o’n kun muddat ichida moliyaviy jarimalarni ixtiyoriy ravishda to’lasa javobgarlikdan ozod bo’ladi". 164-modda (savdo yoki xizmat ko’rsatish qoidalarini buzish) quyidagi mazmundagi sakkizinchi qèñì bilan to’ldirish: “Ushbu moddaning birinchi, ikkinchi va uchinchi qismlarida nazarda tutilgan huquqlarini sodir etgan shaxs soliqqa oid huquqbuzarlikni tan olib, davlat soliq xizmati organlarining soliqqa oid huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortish to’g’risidagi qarorni olgan kundan e’tiboran o’n kun muddat ichida moliyaviy jarimalarni ixtiyoriy ravishda to’lasa, javobgarlikdan ozod etiladi”. 6 Noqonuniy ravishda jinoiy daromadlarni oshirish usullar nafaqat kintrabanda, narkotik moddalar bilan balki, davlat budjet mablag’larini talon-taroj qilinishi ham kiradi. Bu asosan byudjet tashkilotlarida amalga oshiriladi. “Qo’shib yozish” yo’li bilan ya’ni byudjet sarf-harajatlarini oshirib ko’rsatish kiradi. Bunday hollar juda ham ko’p marotaba takrorlangan. Yetkazilgan 2,8 mlrd so’mlik zarar javobgar shaxslardan undirilmoqda. O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2018 yil 23 maydagi «Byudjet mablag’laridan foydalanish samaradorligini tubdan oshirish va iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi farmoni ijrosini nazorat qilish doirasida byudjet mablag’larini talon- toroj qilish va ulardan maqsadsiz foydalanish bilan bog’liq 37 ta jinoyat va 12 ta ma’muriy ish qo’zg’atilgan. 6 O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 15 Davlat byudjetiga 2 milliard 803 million so’m miqdorida zarar yetkazilganligi aniqlanib, yetkazilgan zararlarning javobgar shaxslardan undirilishi ta’minlanmoqda, deb yozadi “Huquq” gazetasi. Noqonuniy sarflangan mablag’lar byudjetga tiklandi 15.06.2019 Moliya vazirligi Davlat moliyaviy nazorati departamentining asosiy vazifalaridan biri zamonaviy axborot texnologiyalari va ma’lumotlar bazasidan foydalangan holda tekshirish ob’yektlari va maqsadlarini aniqlash yo’li bilan kam samarali tekshirishlarni qisqartirish hamda natijadorligini oshirish hisoblanadi. Bugungi kunda mazkur departament o’ziga yuklatilgan vazifadan kelib chiqib, byudjet tashkilotlarida qoida buzarlik holatlarining oldini olish hamda davlat byudjeti va maqsadli jamg’armalar mablag’larining sarflanishida byudjet qonunchiligiga rioya etilishi yuzasidan byudjet tashkilotlariga bormasdan, zamonaviy axborot texnologiyalari va ma’lumotlar bazasidan foydalangan holda masofaviy (kameral) nazorat ishlarini olib bormoqda. Xususan, joriy yilda Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi vazirligi tizimidagi 1147 ta kasb-hunar kolleji bo’yicha o’tkazilgan kameral nazorat tadbirlari natijasida 2,1 mlrd.so’mlik byudjet mablag’larining asossiz xarajatlari oldi olindi. Masofaviy nazorat orqali kuzatilgan shubhali moliyaviy operatsiyalar yuzasidan 205 ta kasb-hunar kolleji va akademik litseyda o’tkazilgan nazorat natijasida 8,3 mlrd. so’mlik byudjet mablag’i byudjet qonunchilik talablariga amal qilinmagan holda sarflanganligi aniqlandi. Bunday tadbir o’tkazilgan kasb-hunar kollejlarining 15 tasida haqiqat ishlamagan shaxslar nomiga ish haqi hisoblanishi oqibatida ular nomidagi plastik kartochkalarga 2 705,3 mln.so’mlik byudjet mablag’i asossiz o’tkazib yuborilgan. Misol uchun, Toshkent shahri Olmazor tibbiyot kollejida haqiqatda ishlamagan va o’tgan yillarda ishdan bo’shab ketgan xodimlarning familiyasi, ismi va sharifi oylik ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar qaydnomalariga kiritilib, jami 1 847,3 mln. so’mlik byudjet mablag’lari noqonuniy to’lovga chiqarilgan. 16 Shuningdek, ushbu kollejda to’lov kontrakt asosida o’qishga qabul qilingan 13 nafar talabadan undirilgan 21,2 mln. so’m miqdoridagi kontrakt pullari bank muassasasi orqali kollejning hisob raqamiga kirim qilmasdan, soxta to’lov hujjatlarini rasmiylashtirish yo’li bilan xarajatga chiqarilgan. Ayrim kasb-hunar kollejlarining bosh hisobchilar tomonidan byudjet tashkilotlari buxgalteriya hisobining avtomatlashtirilgan tizimi (“O’zASBO” dasturiy majmuasi) ish haqini hisoblash modulining qayta hisob-kitoblar qismiga asossiz ma’lumotlar kiritish yo’li bilan 2 774 mln. so’mlik byudjet mablag’i ortiqcha sarflangan. Masalan, Samarqand kompyuter texnologiyalari va gidromelioratsiya kasb- hunar kolleji hisobchilari tomonidan 18 nafar xodim (direktor, hisobchilar, yotoqxona navbatchisi, axborot-resurs markazi mutaxassisi va o’qituvchilar) nomiga 132 mln. so’mlik ish haqini “O’zASBO” dasturiy majmuasining qayta hisob-kitoblar qismiga kiritib, asossiz xarajatga chiqarib yuborilgan. Bundan tashqari, 48 ta kasb-hunar kollejida ish haqi fondi va maxsus jamg’arma mablag’lari hisobidan 1 968 mln. so’mlik mukofot va moddiy yordam pullari hech qanday asos bo’lmasa-da to’lab berilgan. Jumladan, Guzor qishlog’i va kommunal xo’jaligi kasb-hunar kollejida 2018- yilda maxsus komissiyaning qarori va tegishli buyruq qabul qilmasdan 10 nafar xodimga (direktor, direktor o’rinbosarlari, hisobchilar, ishlab chiqarish ta’limi ustasi va o’qituvchilar) 442 mln. so’mlik moddiy yordam pullari to’lab berilgan. Bir qator kasb-hunar kollejlarida esa xodimlarning ish haqlarini “O’zASBO” dasturiy majmuasida hisoblanib, plastik kartochkalariga o’tkazish ro’yxati belgilangan tartibda bank muassasalariga to’g’ridan-to’g’ri elektron (onlayn) tarzda yuborilmasdan, amaldagi tartibga zid ravishda boshqa ro’yxatlarni xizmat ko’rsatuvchi tijorat banklariga taqdim etish yo’li bilan 353 mln. so’mlik byudjet mablag’i asossiz xarajatga chiqarib yuborilgan. Nazorat tadbirlari davomida ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida noqonuniy sarflangan mablag’larning 1,3 mlrd. so’mi byudjetga tiklanishi ta’minlandi. 7,3 17 mlrd. so’mlik byudjet intizomini buzish holatlari aniqlangan 92 ta nazorat tadbiri hujjatlari qonuniy choralar ko’rish uchun prokuratura organlariga yuborildi hamda byudjet va smeta-shtat intizomining buzilishiga yo’l qo’ygan kasb-hunar kollejlarining 15 nafar mansabdor shaxsi ga o’rnatilgan tartibda ma’muriy jarima qo’llanildi. Bosh prokuratura matbuot xizmati Toshkent viloyati aniqlangan talon-toroj holati yuzasidan xabar qildi. Bosh prokuratura huzuridagi Departamentning Bekobod tuman bo’limi tomonidan o’tkazilgan tergovga qadar tekshirishda, “D.B.S” MCHJ tomonidan Bekobod tumanidagi 29-sonli maktabgacha ta’lim muassasasida shartnomada ko’rsatilgan rekonstruksiya ishlari bajarilmagan bo’lsada, “Infratuzilmani rivojlantirish bo’yicha injiniring kompaniyasi” davlat unitar korxonasi Toshkent viloyati filiali tomonidan ushbu jamiyatga 2,4 mlrd. so’m o’tkazib berilib, juda ko’p miqdordagi byudjet mablag’lari talon-toroj qilinganligi aniqlangan. “D.B.S” MCHJ rahbari tomonidan o’zlashtirilgan byudjet mablag’lari hèñîáèäàí “Chevrolet Laccetti” rusumli avtomashina sotib olinib, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlar legallashtirilgan. Mazkur holat yuzasidan “D.B.S” MCHJ rahbari X.R., “Infratuzilmani rivojlantirish bo’yicha injiniring kompaniyasi” DUK Toshkent viloyati filiali mansabdor shaxslari va boshqalarga nisbatan JKning tegishli moddalari bilan jinoyat ishi qo’zg’atilib, tergov harakatlari olib borilmoqda. 3. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishning xorijiy davlatlar tajribasi. Xalqaro miqyosda kurash 1988-yilda BMTning giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarni noqonuniy aylanishiga qarshi konventsiyasi qabul qilingandan so’ng boshlandi. Ushbu Konvensiyaning ishlab chiqilishida Yevropa Moliya institutlari (banklar va sug’urta kompaniyalari) bo’yicha ba’zi majburiyatlarni belgilab beruvchi, Yevropa Iqtisodiyot Jamiyati (YIJ) darajasida 18 91/308 / EEC 1 Direktivi qabul qilindi. Xususan, ushbu tashkilotlarga o’z hisob raqamlarini ochgan mijozlarni identifikatsiyalash topshirilgan. YIJga ega bo’lgan mijozlarning 15000 ekyudan ortiq har qanday operatsiyalari moliyaviy muassasalardan tomonidan maxsus nazorat ostiga olinishi belgilangan. Mijozlardan olingan barcha hujjatlarni operatsiyadan keyingi besh yil davomida saqlash majburiyati olindi. Har qanday shubhali mijozlar yoki operatsiyalarni amalga oshirilganda moliya institutlari tartibga soluvchi organlarga markaziy banklarni xabardor qilishlari kerak edi. Shu bilan birga mijozlar va moliya tashkilotlari o’rtasida hech qanday konfidentsiallik to’g’risidagi bitimlar, nazorat organlarini xabardor qilishiga to’sqinlik qila olmaydi, chunki direktiv bunday shartnomalarni buzganligi uchun moliyaviy institutlarni javobgarlikdan ozod qiladi. Keyingi bosqich 2001-yilda Evropa Parlamenti va Evropa Ittifoqining 2001/97 / EC2 Kengashining ikkinchi direktivi qabul qilingandan so’ng boshlandi. U giyohvand moddalar savdosiga qo’shimcha ravishda jinoyatchilik, jumladan uyushgan jinoyatchilik, korruptsiya va boshqa jiddiy jinoyatlarda ishtirok etgan jinoyatlar ro’yxatini kengaytirish bilan bir qatorda, birinchi ko’rsatmaning me’yorlarini belgilab berdi. Shuningdek, moliyaviy tashkilotlar konsepsiyasining sezilarli darajada kengayishi kuzatildi, jumladan: • Banklar; • Sug’urta Kompaniyalari; • Jamoaviy investitsiyalar uchun investitsiya kompaniyalari va tuzilmalari; • Auditorlar; • Soliq maslahatchilari; • Kazino; • Notariuslar; • Zargarlik buyumlari; • Mulkdorlar; • Har qanday yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, o’z mijozlarini ko’chmas mulkni sotib olish va realizatsiya qilish, har qanday aktivlarni 19 boshqarish, kompaniyalar va ishonuvchilarni tuzish va boshqarish bo’yicha xizmatlar. 2001-yil 11-sentyabrda AQShda sodir bo’lgan terroristik hujumlar birinchi navbatda terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashni amalga oshirdi. 2005-yilda pul yuvishni (FATF) bo’yicha Moliyaviy Harakatlar Guruhi tavsiyalari asosida Yevropa Parlamenti va Yevropa Ittifoqining 2005/60 / EC3 uchinchi direktivi qabul qilindi. Birinchi ikki direktivning mantiqiy rivojlanishiga aylandi, chunki to’plangan tajriba pul yuvishda turli yo’llar bilan sodir bo’lishi mumkinligini ko’rsatdi. Bundan tashqari, tushumlari bilan kurashish kerak bo’lgan jinoyatlar ro’yxatini yanada kengaytirish kerakligi tushunilgan. Amaliyot jinoiy maqsadlar uchun turli asoslarni keng qo’llashni ko’rsatganligi sababli, bunday ishonch egalarining haqiqiy egalarini aniqlash zarurligiga alohida e’tibor qaratildi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi samarali tizimni yaratish uchun quyidagi vakolatlar o’rtasida o’zaro hamkorlik zarur: • Qonun chiqaruvchi organlar; • Ijroiya organlari yoki vazirliklar; • Sud organlari; • Huquqni muhofaza qilish organlari ( huquqni muhofaza qilish organlari ), shu jumladan militsiya, bojxona xizmati va h .; • Moliyaviy razvedka bo’linmalari; • Tartibga sol uvchi organlar, shu jumladan Markaziy bank, boshqa moliya institutlari, ayrim moliya tashkilotlari va mutaxassislar. Bundan tashqari, xususiy muassasalar, ayniqsa, banklar va boshqa moliya institutlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlar zarur. AQSH “Terrorchilikka qarshi urush”ga qancha mablag’ sarflagani ma’lum bo’ldi. 2002-2017 yillarda AQSH “terrorizm” bilan global kurashishga 2,8 trillion dolla sarfladi. Bu haqda Genri Stimson nomidagi markaz (Vashington) hisobotiga tayanib, «TASS» xabar 20 <http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5208091>berdi <http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5208091>. Markaz mutaxassislari o’z tadqiqoti orqali davlat tashkilotlarining “terrorizmga” qarshi kurashish maqsadida sarflagan mablag’larini hisoblab chiqdi. Jumladan, Pentagon, Ichki xavfsizlik vazirligi va davlat departamenti xarajatlari o’rganildi. Afg’oniston, Iroq, Suriyada olib borilgan operatsiyalar, shuningdek, AQSH hududiga “terrorchilarning” kirib kelishini oldini olish, mamlakat ichidagi “ekstremistlar” va ularning hamtavoqlarini aniqlash, xorijiy davlatlarga yordam berish singari masalalarni hal qilishga sarflangan mablag’lar hisobga olindi. 2001-yil 11-sentyabr kuni Nyu-York va Vashington shaharlarida “Al-Qoida” guruhi jangarilari tomonidan qo’lga olingan avialaynerlarda sodir etilgan “terrorchilik” oqibatida 3,5 ming kishi halok bo’lgan. Shu yildan e’tiboran, AQSH “terrorizmga” qarshi kurashish uchun haryili o’rtacha 186,6 milliard dollar sarflab keladi. Eng katta miqdordagi xarajatlar (260 milliard dollar) 2008-yilga to’g’ri keladi. 2017-yili 175 milliard dollar sarflangan. “Terrorizmni” oldini olish uchun o’tgan 15 yil ichida qilingan xarajatlarning 60 foizi Pentagon, 35 foizi Markaziy razvedka byurosi, 5 foizi Davlat departamenti hissasiga to’g’ri keladi. Ya’ni, 15 yil ichida Pentagon — 1,7 trillion, Markaziy razvedka byurosi — 979 milliard, Davlat departamenti 138 milliard dollar sarflagan. Milliy xavfsizlikning Yapon modeli urushdan keyingi bosqin tufayli Amerika modeli bilan o’zaro bog’liqligini va keyinchalik Yaponiya va AQSh bilan ittifoqdosh bo’lganligini ko’rsatadi 7 . Milliy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha Yaponiyaning asosiy hujjatlari Yoshida (Yaponiya Bosh vaziri) doktrinasi va XX asr o’rtalarida qabul qilingan, urushdan keyingi milliy xavfsizlik siyosatiga asoslangan va iqtisodiyotning dinamik rivojlanishiga qaratilgan. Yaponiyaning tabiiy boyliklari cheklanganligi sababli, boshqa davlatlar bilan ilmiy, texnik va savdo hamkorlikka o’tishga qaror qilindi. 7 https://www.gazeta.uz › 2019/07/13 › napu . 21 Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishning xorijiy davlatlar tajribasida nafaqat legallashtirish to’g’risida, balki, iqtisodiy va milliy xavfsizlik to’g’risida ham so’z yuritiladi. 2-jadval. Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha xorij tajribasi. № Davlat Huquqiy-me’yoriy hujjatlar Iqtisodiy xavfsizlikni kamaytirish choralari 1. Fransiya 1964-yil Milliy xavfsizlik to’g’risidagi qonun Amaldagi mezonlar: - tashqi xavflarni minimallashtirish; - tadbirkorlik sub’ektlari uchun to’siqlarni bartaraf etish; - iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga ta’sir etuvchi tashqi omillardan mustaqillik. 2. Germaniya IX Mudofaa Vazirligining ko’rsatmalari orqali amalga oshiriladi - raqobatni rivojlantirish; - monopoliyalarni cheklash; -milliy valyuta kursining barqarorligi. 3. Angliya IX ning mavjudligi -tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash; -tarmoq (tarmoq) yaratish: muassasalar- hukumat-biznes; -bashorat qilish va iqtisodiy tahdidlardan himoya qilish. 4. Ispaniya IX Konvensiyasi -kuchli me’yoriy-huquqiy baza; -mas’ul davlat organlarining dinamik tarkibi; -nazorat qiluvchi davlat organlarini yaratish. 5. Italiya IX ning mavjudligi - kooperativlarni joriy etish; - mahalliy tadbirkorlar va ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish. 6. Yaponiya 1. Yoshida doktrinasi 1946- 1954 yillar (Yaponiya Bosh vaziri va Liberal partiyaning rahbari) 2. 1976-1990 yillarda “Milliy xavfsizlikni har tomonlama qo’llab- quvvatlash” doktrinasi. - "AQSh-Yaponiya-Evropa" uchburchagi orqali siyosiy xavfsizlik; - Iqtisodiy xavfsizlik tashqi yordam ko’rsatish, AQSh siyosatini qo’llab-quvvatlash uchun xalqaro institutlarga sarmoya kiritish orqali G’arbiy-Sharqiy va Shimoliy-Janubdagi nizolarni hal etishga qaratilgan; - Yaponiya orollarini mudofaa qilishga va AQSh bilan birgalikda "asosiy mudofaa kuchlari" ni yaratishga qaratilgan harbiy xavfsizlik. Ko’plab jinoyatlarni aniqlashda davlat yoki milliy xavfsizlik xizmati organlari, Ichki ishlar, Mudofaa Vazirligi va tegishli huquq-tartibot organlari bilan bir qatorda razvedka xizmat ham qatnashadi. Bunday tashkilot sir emaski 22 dunyoning barcha mamlakatlarida mavjud. Dunyodagi eng kuchli razvedka xizmatlari top 10 taligi haqida qisqacha ma’lumot. • Strategik xizmatlar boshqarmasi (AQSh). Xizmat 1942-yilda Germaniya va Yaponiya tomonidan ishg’ol etilgan, qo’poruvchilik ishlarini olib borgan hududlarda razvedka ma’lumotlarini to’plash va umumlashtirish uchun tashkil etilgan. Ikkinchi jahon urushi paytida SXB agentlari dushmanning orqasida harakat qilishdi, noto’g’ri ma’lumotlar tarqatib, sabotaj va sabotaj harakatlarini ishlab chiqdilar va amalga oshirdilar. 1945-yilda Ruzvelt vafotidan keyin SXB bekor qilindi. Buning o’rniga Markaziy razvedka ( ЦРУ ) boshqarmasi tashkil etildi. • DGI (Kuba). Kuba xavfsizlik xizmati 1961 yilda tashkil etilgan. Ushbu xizmat "Direction General De Intelligencia" deb nomlangan, Havana shahridagi San-Migel bulvarida kubalik Lubyanka deb atalgan "Marita" majmuasida joylashgan. Turli vaqtlarda xizmatni Romero, Losado (qizil soqol) boshqarib, tugadi. • Xitoy Davlat Xavfsizlik Vazirligi. XXR DXV iyul oyida 1983-yilda tashkil etilgan. Xizmatning bosh ofisi Pekinda joylashgan. Vazirlik quyidagi vazifalarni bajarish uchun javobgardir:  XXRga qarshi xorijiy razvedka xizmatlarining qo’poruvchilik faoliyatini oldini olish va bartaraf etish.  Potensial raqiblar(dushmanlar) haqida razvedka ma’lumotlarini olish.  Mamlakat ichkarisida kontrrazvedka ishlarini amalga oshirish. 23  Ilm-fan va ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarida boshqa davlatlarning ilg’or texnologiyalari to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash.  Xalqaro terrorizm va ichki separatizmga qarshi kurash.  Chet elda bo’lgan talabalar guruhlarini nazorat qilish.  Davlat chegarasini himoya qilish. • Milliy Xavfsizlik Agentligi ( Aqsh ). Milliy xavfsizlik agentligi AQShning eng yopiq razvedka xizmati hisoblanadi. Amerikaliklar uni “mavjud bo’lmagan agentlik "deb atashadi. MXA 20-asrning 50-yillaridan beri mavjud. O’sha paytda diplomatik kodlarni buzish, diplomatlar va siyosatchilarni tinglash bilan shug’ullangan. Endi uning faoliyati butun sayyorada, shu jumladan, AQShning hududi bo’ylab internetni kuzatishni o’z ichiga oladi. Kuzatuv ob’ektlari nafaqat yirik siyosatchilar va yuqori lavozimli amaldorlar, balki eng oddiy fuqarolar hamadir. MXA yirik kompaniyalarning oddiy xodimlarining yoki ularning qarindoshlarining buzilgan kompyuterlari orqali kerakli ma’lumotlarni olishni afzal ko’radi. Shunday qilib, MXA davlat sirlarini va yirik kompaniyalarning sirlarini bilib oladi. • Pokiston Idoralararo Razvedka Boshqarmasi . Barcha AQSh razvedka xizmatlaridan ushbu agentlik eng saxovatli tarzda moliyalashtiriladi . Xizmat Pokiston mustaqillikka erishganidan bir yil o’tib 1948-yilda tashkil etilgan. Keyin uning maqsadi yosh mamlakatni mustahkamlash edi. Hozirgi kunda ichki ishlar vazirligi butun 24 dunyodagi ekstremistik tashkilotlar bilan aloqalarni qo’llab-quvvatlaydigan juda kuchli va ta’sirli siyosiy organ bo’lib, o’z mamlakatini ham aslida boshqaradi. Ba’zi ekspertlar Pokiston ichki ishlar vazirligini dunyoning eng yaxshi razvedkasi deb hisoblashadi. Ko’plab mutaxassislarning fikriga ko’ra, o’tgan asrning 90-larida Tolibon harakatining yaratilishi ortida turgan Pokiston razvedkasi. • FSB (Rossiya) . Rossiya federatsiyasi federal xavfsizlik xizmati 1995-yilning aprel oyida tashkil etilgan. Biroq, uning tarixi , ya’ni faoliyati 1917- yildan boshlab, Xalq Komissarlari Kengashining qaroriga binoan butun R ossiya favqulodda komissiyasi tashkil etilganligi bilan boshlangan. Keyin xizmatning asosiy vazifasi qarshi inqilob va sabotajga qarshi kurashishdir. Keyinchalik xizmat ko’plab nomlarni o’zgartirdi. Turli vaqtlarda NKVD, OGPU, KGB deb nomlangan va endi FSB deb ataladi. Zamonaviy sharoitda FSB mamlakatdagi asosiy ichki xavfsizlik tashkilotidir. U mamlakatning tashqi va ichki xavfsizligi, terrorizm, uyushgan jinoyatchilik, korrupsiya va narkobiznesga qarshi kurashish uchun mas’uldir. Boshqa barcha huquqni muhofaza qilish organlari FSB ga bo’ysunadilar va buyruqlarini bajaradilar. Xavfsizlik organlari faoliyatining barcha yo’nalishlari Qonunchilik darajasida aniq belgilangan va fuqarolarning huquq va erkinliklariga rioya etish bo’yicha davlat kafolatlari bilan mustahkamlangan. • BND (Germaniya). Germaniyaning maxfiy xizmatlari Bundesnachrichtendienst qisqacha BND deb ataladi. Xizmat 1955-yilda general 25 Gelen boshchiligida tashkil etilgan. Dastlab, urushdan so’ng, bu AQSh hukumati tomonidan yaratilgan razvedka agentligi edi. Hozirgi kunda BND Germaniya hukumati korrupsiyasini oldini olish tizimi sifatida ishlashga mo’ljallangan davlat xavfsizlik agentligi. Bundan tashqari, xizmat xalqaro aloqalarni kuzatib boradigan va onlayn qo’ng’iroqlar orqali suhbatlarni tinglaydigan ma’lumotni to’playdi va tahlil qiladi. BND Germaniya milliy xavfsizligiga tahdid soladigan mamlakatlarda jinoyatchilik va ekstremistik tashkilotlarning faoliyatini nazorat qiladi. BND resurslarining aksariyati terrorizmga qarshi kurashga sarflanadi. • MI-6 (Buyuk Britaniya). Xizmatining to’g’ri nomi Military Intelligence bu so’zma – so’z tarjima qilganda harbiy razvedka degan ma’noni anglatadi. Birinchi jahon urushidan oldin yaratilgan. O’sha paytda uning asosiy vazifasi nemis josuslariga qarshi kurash edi. Qizig’i shundaki, 1994-yilga qadar xizmat o’z faoliyati uchun huquqiy asosga ega emas va rasmiy ravishda mavjud emas edi. Faqat 1994-yilda Angliyada “Razvedka xizmatlari to’g’risida" gi qonun qabul qilindi, unda xizmat faoliyatining ta’rifi berilgan va razvedka faoliyati uchun aniq belgilangan joylar berilgan. Hozirgi vaqtda agentlikning asosiy tashvishi davlatni himoya qilishdir. Agentlik axborotni yig’ish va tahlil qilish uchun mas’uldir. Ya’ni agentlikning asosiy ishi shpionaj(josuslik) va unga qarshi kurashga asoslangan. • Markaziy Razvedka Boshqarmasi (AQSH). Markaziy razvedka boshqarmasi aholining asosiy qismi uchun dunyodagi barcha burchaklarni 26 qisqichlar bilan o’rab olgan monster shaklida ko’rinadi. Albatta, bunday fikrda qandaydir haqiqat bor. Boshqaruvning asosiy faoliyati quyidagi funksiyalardir:  Axborotni olish va tahlil qilish;  Targ’ibot va jamoatchilik kayfiyati;  Prezidentning xavfsizligiga oid maxsus operatsiyalar. Markaziy razvedka boshqarmasi o’ziga xos xususiyati shundaki, bu tashkilot rasmiy ravishda fuqarolik hisoblanadi. Ushbu tashkilotning agentlariga harbiy unvonlar berilmaydi. Hozirgi kunda Markaziy razvedka boshqarmasi xalqaro terrorizmga qarshi kurashmoqda. Ko’p hollarda Amerikaning milliy manfaatlari bu kurashni Amerikadan tashqarida olib borish va o’z hududida bo’lmasa ham, dushmanni yo’q qilish zarurligini belgilaydi. • MOSSAD (Isroil). Ushbu mashhur razvedka xizmatining tarixi juda kamtarona va sezilmas edi. Kichkina kulrang binoning old tomonida "maslahat xizmatlari"belgisi paydo bo’ldi. Ushbu xizmatlardan razvedkaga o’sdi. Hozirgi kunga qadar xizmatning asosiy printsipi-bu to’liq fitna. Dunyo "Mossad" degan razvedka borligini, 30 yildan keyin bilib oldi. Va rahbarlarning nomlari faqatgina 90yildan keyin ma’lum bo’ldi. Xizmat maxfiy operatsiyalar, terrorizmga qarshi kurash va axborot yig’ish bilan shug’ullanadi. Mossad direktori-fuqaro bo’lib, faqat davlat boshlig’iga hisobot beradi. Razvedka xodimlarining barchasi Isroil armiyasida xizmat qilishgan bo’lsada ular hech qanday harbiy unvonlarga ega emaslar. Mossad uchun yahudiylarga qarshi qilingan jinoyatlar uchun hech qanday muddat yo’q. 1960-yilda natsist, jinoyatchi Adolf Yeihmann Argentinadan Isroilga 27 o’g’irlab ketildi va hukm qilinib, qatl etildi. So’ng 1972-yilda, butun Isroil jamoasi Myunxen Olimpiadasida o’ldirilganda, 6 yil ichida Mossad bu ishda ishtirok etgan barcha terrorchilarni yo’q qildi. Bunday operatsiyalarning ro’yxatni katta. Biroq shuni ta’kidlash kerakki, bu faqat jahon jamoatchiligiga ma’lum bo’lgan operatsiyalardir. Isroilliklar o’z mamlakatlari hududida tinchlik va osoyishtalik "Mossad"agentlarining hushyorligi va ishi tufayli saqlanib qolayotganligiga ishonchi komil. 4. “FATF - pul mablag’larni yuvishga qarshi kurash bo’yicha moliyalashtirish choralarini ishlab chiqish guruhi” ning xizmat va vazifalari. Iqtisodiyotning rivojlanishi bilan iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurashning huquqiy usullari nafaqat takomillashtirilmoqda, balki jinoiy daromadlarni legallashtirishning yangi usullari ham mavjud: bir va bir nechta davlatlar hududida tashkil etilgan yuridik shaxslarning butun zanjiri ishtirokida tobora murakkab sxemalar qo’llanilmoqda, bank mahsulotlaridan foydalangan holda daromadlarni yashirishning barcha yangi modellari ishlab chiqilmoqda, barcha yangi faoliyat jinoiy daromadlarni yuvish jarayoniga jalb qilinmoqda 8 . Ayrim davlatlarning pul yuvishga qarshi kurash natijalarining tahlilidan so’ng, agar davlatlar o’z sa’y-harakatlarini birlashtirishsa bu kurash yanada samaraliroq bo’ladi degan xulosa kelishdi. Shu sababdan ham pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashuvchi yoki kurashish uchun siyosatni ishlab chiqishga yordam beradigan xalqaro tashkilotlar paydo bo’la boshladi. FATF 1989- yilda “Katta yettilik“, ya’ni G7 mamlakatlari qarori bilan tashkil etilgan va pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish sohasida 8 Iqtisodiy xavfsizlik. O’quv qo’llanma TOSHKENT-2019. X. Abdulqosimov, M. Abdulqosimov. 28 xalqaro standartlarni ishlab chiqish va joriy etish bilan shug’ullanadigan asosiy xalqaro institutdir 9 . Hozirgi kunda, ya’ni 2019-yilda FATF a’zolari 37ta mamlakatlar va 2 ta xalqaro tashkilotlar, kuzatuvchilar 23 ta tashkilotlar va 1 ta mamlakat (Indoneziya) dan iborat (1-ilova). EGMONT guruhi. 1995 yil iyun oyida bir qator davlat idoralari va xalqaro tashkilotlar vakillari Bryusse ldagi Egmont-Arenberg saroyida pul yuvish masalalarini muhokama qilish va ushbu global muammolarni bartaraf etish yo’llarini muhokama qilish uchun to’plandilar 10 . Ushbu birinchi yig’ilish natijasida "Egmont " guruhi tashkil etildi. Egmont guruhi yurisdiktsiyaning 164 moliyaviy razvedka bo’linmalarini birlashtiradi va o’z a’zolariga maxsus himoyalangan aloqa kanali orqali ma’lumot almashish imkoniyatini beradi. EAG (YOG) Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirish qarshi kurashishuvchi Yevroosiyo guruhi. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi (EAG) 6 ta’sis davlatlar: Belarus, Qozog’iston, Xitoy, Qirg’iziston, Rossiya va Tojikiston ishtirokida Moskvada ta’sis anjumanida 6-oktyabr 2004-yilda tashkil etilgan. 2005-yilda a’zo-davlat sifatida EAGga O’zbekiston kirib keldi va bundan avval EAGda kuzatuvchi maqomiga ega bo’ldi. 2010-yilda Turkmaniston va Hindiston EAGga a’zo davlatlar bo’lib, bundan oldin guruh faoliyatida kuzatuvchi sifatida ishtirok etgan. EAGda 9 ta davlat mavjud: 1. O’zbekiston 2. Belarusiya 3. Hindiston 4. Qozog’iston 9 https://www.fatf-gafi.org FATF-GAFI.ORG - Financial Action Task Force (FATF). FATF – rasmiy sayti. 10 https://www.egmont.com – Egmont gurhuning rasmiy sayti. 29 5. Xitoy 6. Rossiya 7. Tojikistan 8. Turkmanistan 9. Qirg’iziston 1. Belarusiya, 2. Hindiston, 3. Qozog’iston, 4. Xitoy, 5. Qirg’iziston, 6. Rossiya, 7. Tojikiston, 8. Turkmaniston, 9. O’zbekiston. EAG-FATFning sherik a’zosi. EAGning asosiy vazifalari quyidagilardir: — a’zo davlatlarning jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish, terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish va ommaviy qirg’in qurollarini tarqatishni moliyalashtirish sohasida FATFning 40 tavsiyalarini joriy etishga ko’maklashish; 30EGMONT yalpi majlisi EGMONT ishchi guruhlari EGMONT ishchi guruhlari EGMONT ishchi guruhlari EGMONT ishchi guruhlari EGMONT ishchi guruhlari EGMONT ishchi guruhlari Sekretariat - jinoiy daromadlarni yuvish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha qo’shma tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; - FATFning 40 tavsiyasi asosida a’zo davlatlarni o’zaro baholash dasturini amalga oshirish, shu jumladan jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish sohasida qabul qilingan qonunchilik va boshqa chora-tadbirlarning samaradorligini o’rganish; - ixtisoslashtirilgan xalqaro tashkilotlar, tuzilmalar va manfaatdor davlatlar bilan xalqaro hamkorlik va texnik yordam dasturlarini muvofiqlashtirish; - jinoiy daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirish sohasida tipologiyalarni tahlil qilish va mintaqaning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda bunday jinoyatlarga qarshi kurashish bo’yicha tajriba almashish. Xalqaro miqyosda noqonuniy pul yuvish bilan kurashning boshlanishi: 1988-yil dekabr BMTning Vena Konvensiyasi (170 davlatlarga yaqin) “Giyohvand moddalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish to’g’risida”. 1989-iyul Parij da kapital yuvish muammolari bo’yicha maxsus moliyaviy komissiya tashkil etildi, ya’ni FATF . Maqsadi: Kapitalni yuvish bilan kurashish bo’yicha xalqaro standartni ishlab chiqish . 1990-yil fevral FATF hujjatini ishlab chiqdi. “40 tavsiyalar”. 1990-noyabr Yevropa Kengashining Strasburg Konvensiyasi “Jinoiy faoliyatdan daromadlarni yuvish, aniqlash, olib qo’yish va musodara qilish to’g’risida". 1991-yil iyun Yevropa Kengashining 91/308-sonli “Kapital yuvish maqsadida moliyaviy tizimdan foydalanishni oldini olish to’g’risida" gi direktivasi. 1995-yil iyun "Egmont“ guruhini tashkil etishga qarshi kurashish sohasidagi yagona chora-tadbirlarni shakllantirish bo’yicha qoidalar belgilandi. 1997-yil jinoyat masalalari bo’yicha Yevropa Kengashi Yevropa qo’mitasining quyi qo’mitasi sifatida MANIVEL ( Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish chora- tadbirlarini baholash bo’yicha Yevropa Kengashi qo’mitasi) tashkil etildi. 1998- 31 iyun BMT xavfsizlik Kengashining “Terroristik faoliyatni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” gi qarori 11 . 1999-yil “Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risida” BMT xalqaro konvensiyasi. 2000-yil Volfsberg prinsiplari “Xususiy bank sohasida pul yuvishga qarshi kurashish bo’yicha umumiy ko’rsatmalar”. 2001-yil Bazel qo’mitasining “ Kredit tashkilotlari tomonidan mijozlarni diqqat bilan tekshirish"hujjati. Birinchi marta "mijozingiz bil" qoidasi ishlab chiqilgan. 2002-yil Terrorizmni moliyalashtirishni to’xtatish bo’yicha Volfsberg prinsiplari. FATF va FATF tipidagi tashkilotlar yana bir masalaga alohida e’tobor qaratdi. Bu – kriptovalyutalardir. Bugunbi kunda dunyo miqyosida ommalashgan Bitcoin kripatavalyutasini bunga yaqqol misoldir. Shubhali taraflari juda ham ko’p uni yaratuvchisi ma’lum emas, foydalanuvchilarning profili anonimligi ya’ni kim qancha bitcoin mayning qilgani, sotib olgani yoki sotganini bilib bo’lmaydi, soliqlarning yo’qligi, pul o’tkazmalaridan 0.03% juda ham past foiz olib qolinishligi yoki umuman olinmasligi va yana bir qator sabablari mavjud. Nima uchun kriptovalyutalar pul yuvish uchun qulay ?  Bitcoin adress va protokoli mijoz identifikatsiyasini talab qilmaydi.  Kriptobirjalar odatdagidek tartibga solinib, nazorat qilinmaydi, ular qonuniy ravishda o’z mijozlarining tegishli hujjatlarini saqlab qolishlari shart.  Miksher yoki tumbler kabi qurilmalar bir nechta tranzaktsiyalarni bir-biriga aralashtirib yuboradi, bu esa ma’lum bir manzilni kuzatishni qiyinlashtiradi.  Bitimlar TOR tarmog’i orqali amalga oshirilishi mumkin, bu veb-trafikni bir nechta tugunlar orqali boshqaradi va shu bilan haqiqiy IP-manzilni yashiradi.  O’tkazmalar yoki bitimlar bir necha mamlakat va tashkilotlar orqali amlaga oshirilganligi sababli qaysi yurisdiktsiyada jinoiy tergov o’tkazilishi kerakligini aniqlash qiyin bo’lmoqda  O’tkazmalar yoki bitimlar bir necha mamlakatlarda amalga oshirilganda pul yuvishga qarshi qaysi qonunlarning qo’llanilishi kerakligini aniqlash. 11 http://tashkenttimes.uz/economy/1926-size-of-uzbekistan-s-shadow-economy-at-over-50-of-gdp-deputy-economy- minister 32  Ko’pgina mamlakatlarda qonunlar hali ishlab chiqilmagan. FBR ma’lumotlariga ko’ra, 2017 va 2018-yillarda kriptovalyutalar orqali $1,2 milliarddan ortiq pul yuvilgan, bu taxminiy ko’rsatkich, chunki hech kim aniq ma’lumotni bera olmaydi. Bu, shuningdek, foydalanuvchilardan kartmonlaridan (koshelok) yoki birjalar o’g’irlangan kriptovalyuta miqdorini ham qo’shishimiz mumkin. Kriptovalyutalar orqali pul yuvish misollari:  Yunon qamoqxonasida pul yuvishda ayblangan, Aleksandr Vinnik o’tiribdi. Rossiya operatori Bitcoin birja orqali pul yuvilganlikda ayblangan. Birja orqali xakerlikdan, giyohvand moddalardan va boshqa noqonuniy yo’llardan olingan pullar o’tganligi aniqlangan.  Kriptovalyuta miksherlari izlarni yo’qotish, shu jumladan, pul yuvish uchun ishlatiladi. FSB allaqachon bu chalkash bitimlarni kuzatib borish uchun ba’zi bir yo’llarini ishlab chiqqan, deb aytish mumkin 12 .  TOR orqali amalga oshiriladigan Deep web-dagi operatsiyalar, kerakli tekshiruv bilan kuzatib bo’lmaydi. Silk Road orqali noqonuniy mablag’lar kerakli mahsulotlarga almashtirilgan. Albatta, u yerda hech kim mijoz pulini qayerdan olganini o’ylamagan.  2016-yilda Gollandiyada bitcoins orqali pul yuvish uchun 10 kishi hibsga olingan.  2018-yilda CipherTrace AML (Anti Money Laundering) hisobotlariga ko’ra, 2017-yilg a qaraganda 3 barobar ko’p pul yuvilgan. Yevropol kriptovalyutalar orqali pul yuvish sxemasini ochib berdi: Yevropol giyohvand moddalar kontrabandasi sxemasini ochib berdi, unda Fin birjasi orqali 8 million yevrodan ko’proq mablag’ni yuvish uchun kriptovalyutalar va kredit kartalari ishlatilgan. Yevropol vakillari 11 kishini noma’lum kriptovalyuta va kredit kartalari orqali Ispaniyadan Kolumbiyaga o’tkazilgan pulni yuvishganligi uchun hibsga oldilar. Ispaniya, Finlyandiya va AQSh huquqni muhofaza qilish organlari gumonlanuvchilarni ham hibsga olishdi. Bayonotga ko’ra, 137 kishining faoliyati tekshirildi va gumonlanuvchilarning jami 174 bank hisobraqamlaridan foydalanganlar. 12 Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatchiliklar/o’quv qo’llanma TOSHKENT-2019. R. Qobulov; A. Otajonov. 33 Kriptavalyuta orqali pul yuvishga bugungi kundagi misol: “Ispaniyada bo’lgan jinoyatchilar giyohvand moddalar savdogarlariga noqonuniy faoliyatidan olingan pullarni yuvish uchun murojaat qilishgan. Ular naqd pulni kichik miqdorlarga ajratganlar va ularni yuzlab bankhisobraqamlarga joylashtirganlar”. Ayblanuvchilar dastlab Kolumbiyada pul olish uchun kredit kartalaridan foydalanganlar, ammo qo’lga olinishdan qo’rqib, ular kriptovalyutaga, keyin esa kolumbiya pesosiga Finlyandiya kriptobirjasi orqali pul o’tkaza boshlaganlar. Yevropolning bayonotida aytilishicha, Finlandiya birjasi hukumat bilan hamkorlik qilib, gumonlanuvchilar haqida ma’lumot berishgan. 5. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari. Dunyoda terroristik faoliyat darajasini o’lchaydigan global terroristik indeks mavjud. Buning uchun 4 asosiy ko’rsatkichni tahlil qilinadi:  Terroristik hodisalar soni.  O’lganlar soni.  Qurbonlar, ya’ni yaralanganlar soni.  Moddiy zarar darajasi. Y u qori darajadagi terrostik h urujlar: 1995-yil Budennovskidagi terroristik harakat 129 kishi o’lgan, 415 kishi yaralangan. 2002-yil Dubrovk «Nord-Ost» terroristik harakat 130 kishi o’lgan, 700 kishi yaralangan. 2004-yil Beslandagi terroristik harakat 333 kishi o’lgan (186 ta bolalar), 800 kishi yaralangan. 2009-yil Nevskiy ekspressa» ning qulashi bo’yichaterroristik harakat 28 kishi o’lgan, 132 kishi yaralangan. 2013-yil Volgograddagi terroristik harakat 34 kishi o’lgan, 78 kishi yaralangan. 34 2017-yil Sankt-Peterburgdagi terroristik harakat 15 kishi o’lgan, 51 kishi yaralangan. Terrozimni moliyalashtirishga qarshi tizimni shakllantirish: 1999-yil. Terrozimni moliyalashtiriga qarshi kurishish bo’yicha xalqaro Konvensiya (9 dekabrya 1999 g.) Nyu – York 03.04.2000 y., ma’qullangan 2001-yil. FATF ning terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash bo’yicha maxsus tavsiyalar(oktyabr 2001 y.) 2002-yil. Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to’g’risidagi qoidalarni to’ldirish uchun 115-FZ Asosiy Qonunining o’zgartirilishi) 2006-yil. Terrozimga qarshi kurishish bo’yicha Rossiya Prezidentining qarori 15 fevral 2006y. № 116. Risklarni minimallashtirish:  Terrorizmni moliyalashtirish uchun elektron puldan foydalanish xavfini aniqlash;  Amaldagi qonunchilikni tahlil qilish va xalqaro amaliyotda tartibga solish;  Terrorimga qarshi kurashish bo’yicha tizimning zafiliklarini bartaraf etishda qonunchilikdagi o’zgarishlarni ishlab chiqish;  Elektron pullar ko’lamini tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilish. Global terroristik indeks 2018-yil ma’lumotlari: 35 1-rasm. Xalqaro terrorizm ko’rsatkichlari 13 . Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish tizimi va uni tartibga solish yo’nalishlari to’g’risida bizning davlatimizda ham bir qancha qarorlar, qonunlar ishlab chiqilgan. Ulardan: O’zbekistonda terorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha meyo’riy-huquqiy hujjatlar “Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha yevroosiyo guruhi to’g’risidagi bitimni amalga oshirishga doir tashkiliy chora-tadbirlar haqida” o’zbekiston respublikasi vazirlar mahkamasining qarori. 2013-yil 23-yanvar, 16-son “Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi to’g’risidagi Bitimni (Moskva, 2011- yil 16-iyun) ratifikatsiya qilish haqida” O’zbekiston Respublikasining 2011-yil 13- dekabrdagi O’RQ-307-son Qonuni bajarish yuzasidan hamda ko’rsatib o’tilgan Bitim qoidalari. O’zbekiston Respublikasining qonuni Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha yevrosiyo guruhi to’g’risidagi bitimni (moskva, 2011-yil 16- iyun) ratifikatsiya qilish haqida Qonunchilik palatasi tomonidan 2011-yil 24-noyabrda qabul qilingan. O’zbekiston Respublikasining Mudofaa doktrinasida Markaziy Osiyodagi vaziyatga terrorizm, ekstremizm, narkotrafik va transchegaraviy jinoyatchilikning saqlanib turgan xavf-xatarlari va tahdidlari salbiy ta’sir ko’rsatayotganligi ta’kidlangan. Harbiy sohadagi milliy xavfsizlikka tahdid soluvchi ekstremizm, terrorizm va boshqa g’ayriqonuniy ko’rinishlarga qarshi kurashish masalalari aks ettirilgan. O’zbekistonda davlat va din munosabatlari qo’yidagi tamoyillar asosida olib borilmoqda: – dindorlarning diniy tuyg’ularini hurmat qilish; 13 Global terroristik indeks 2018-yil ma'lumotlari 36 – diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish; – diniy qarashlarga amal qilish fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo’l qo’ymaslik; – ma’naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo’llarini izlash. O’zbekiston Respublikasining «Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida Qonunining maqsadi terrorizmga qarshi kurash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Ushbu Qonunning asosiy vazifalari shaxs, jamiyat va davlatning terrorizmdan xavfsizligini ta’minlash, davlatning suverenitetini va hududiy yaxlitligini himoya qilish, fuqarolar tinchligi va milliy totuvlikni saqlashdan iborat. Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi: • garovga ushlab turilgan shaxs- qo’lga olingan yoki ushlab turilgan shaxsni ozod etish shartlari sifatida davlat hokimiyati vaboshqaruv organlarini, xalqaro tashkilotlarni, shuningdek ayrim shaxslarni bironbir harakat sodir etishga yoki bunday harakat sodir etishdan tiyilishga majbur qilish maqsadida terrorchilar tomonidan qo’lga olingan yoki ushlab turilgan jismoniy shaxs; • terrorizm- siyosiy, diniy, mafkuraviy vaboshqamaqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog’lig’iga xavf tug’diruvchi, mol-mulk vaboshqamoddiy ob’yektlarning yo’q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko’zlab ig’vogarliklar qilishga, aholini qo’rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan, O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida javobgarlik nazarda tutilgan zo’rlik, zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish yoki boshqajinoiy qilmishlar; 37 • terrorchi-terrorchilik faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etayotgan shaxs; • terrorchilik guruhi-oldindan til biriktirib terrorchilik harakatini sodir etgan, bunday harakatga tayyorgarlik ko’rgan yoki uni sodir etishga suiqasd qilgan shaxslar guruhi; • terrorchilik tashkiloti-ikki yoki undan ortiq shaxsning yoki terrorchilik guruhlarining terrorchilik faoliyatini amalga oshirish uchun barqaror birlashuvi; • terrorchilikka qarshi operatsiya-terrorchilik harakatiga chek qo’yish vauning oqibatlarini minimallashtirish, shuningdek jismoniy shaxslarning xavfsizligini ta’minlash hamda terrorchilarni zararsizlantirishga qaratilgan, kelishilgan va o’zaro bog’liq maxsus tadbirlar majmui; • terrorchilikka qarshi operatsiya o’tkaziladigan zona-joyning yoki akvatoriyaning alohida uchastkalari, havo bo’shlig’i, transport vositalari, binolar, imoratlar, inshootlar, xonalar hamda terrorchilikka qarshi operatsiya o’tkaziladigan doiradagi ularga tutash hududlar; • terrorchilik faoliyati-terrorchilik harakatini uyushtirish, rejalashtirish, tayyorlash vaamalga oshirishdan, terrorchilik harakatiga undashdan, terrorchilik tashkilotini tuzishdan, terrorchilarni yollash, tayyorlash vaqurollantirishdan, ularni moliyalashtirish vamoddiytexnika jihatidan ta’minlashdan iborat bo’lgan faoliyat; • terrorchilik harakati-garovda ushlab turish uchun shaxslarni qo’lga olish yoki ushlab turish, davlat yoki jamoat arbobining, aholining milliy, etnik, diniy, boshqa guruhlari, chet eldavlatlari va xalqaro tashkilotlar vakillarining hayotiga tajovuz qilish, davlat yoki jamoat, ahamiyatiga molik ob’yektlarni bosib olish, shikastlantirish, yo’q qilish, portlatishlar, o’t qo’yishlar, portlatish qurilmalarini, radioaktiv, biologik, portlovchi, kimyoviy, boshqa zaharlovchi moddalarni ishlatish yoki ishlatish bilan qo’rqitish, yerusti, suv vahavo transporti vositalarini qo’lga olish, olib qochish, shikastlantirish, yo’q qilish, aholi gavjum joylarda va ommaviy tadbirlar o’tkazilayotganda vahima ko’tarish va tartibsizliklar keltirib chiqarish, aholi hayotiga, sog’lig’iga, jismoniy yoki yuridik shaxslar molmulkiga avariyalar, texnogen xususiyatli halokatlar sodir etish yo’li bilan zarar yetkazish 38 yoki xavf tug’dirish, tahdidni harqanday vositalar vausullar bilan yoyish tarzida terrorchilik tusidagi jinoyatlarni, O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida vaxalqaro huquqning umum e’tirof etilgan normalarida belgilangan terrorchilik tusidagi boshqa harakatlarni sodir etish; • xalqaro terrorizm-bir davlat hududi doirasidan tashqariga chiqadigan terrorizm. 3-modda. Terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlari. Terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Agar O’zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining terrorizmga qarshi kurash to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. 4-modda. Terrorizmga qarshi kurashning asosiy prinsiplari. Terrorizmga qarshi kurashning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: • qonuniylik; • shaxs huquqlari, erkinliklari vaqonuniy manfaatlarining ustuvorligi; • terrorizmning oldini olish choralari ustuvorligi; • jazoning muqarrarligi; • terrorizmga qarshi kurash oshkora vanooshkora usullarining uyg’unligi; • jalb etiladigan kuchlar vavositalar tomonidan terrorchilikka qarshi o’tkaziladigan operatsiyaga rahbarlik qilishda yakkaboshchilik. 5-modda. Terrorchilik faoliyatining oldini olish. Terrorchilik faoliyatining oldini olish davlat organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari hamda jamoat birlashmalari, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlar tomonidan siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa profilaktik choralar majmuini o’tkazish orqali amalga oshiriladi. 14 Quyidagilar taqiqlanadi: 14 O’zbekiston Respublikasi “Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida”gi qonuni 39 • terrorizmni targ’ibqilish; • terrorchilik guruhlari vatashkilotlarini tuzish hamda ularning faoliyat ko’rsatishi; • terrorchilik faoliyatiga daxldor yuridik shaxslarni, ularning bo’linmalari (filiallari) vavakolatxonalarini (shujumladan chet elvaxalqaro tashkilotlarning vakolatxonalarini) akkreditatsiya qilish, ro’yxatdan o’tkazish vaularning faoliyat ko’rsatishi; • terrorchilik faoliyatiga daxldor chet elfuqarolari hamda fuqaroligi bo’lmagan shaxslarning O’zbekiston Respublikasiga kirishi; • tayyorlanayotgan yoki sodir etilgan terrorchilik harakatlariga oid ma’lumotlar vafaktlarni yashirish. 6-modda. Terrorizmga qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlariga ko’maklashish. Davlat boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar terrorizmga qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlariga ko’maklashadilar va zarur yordam beradilar. 7-modda. O’zbekiston Respublikasining terrorizmga qarshi kurash sohasidagi xalqaro hamkorligi. Terrorizmga qarshi kurash sohasida O’zbekiston Respublikasining chet el davlatlari bilan, ularning huquqni muhofaza qiluvchi organlari, maxsus xizmatlari hamda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq amalga oshiriladi. 8-modda. Terrorizmga qarshi kurash bo’yicha davlat organlari. Terrorizmga qarshi kurashni amalga oshiruvchi davlat organlari quyidagilardan iborat: • O’zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati; • O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi; • O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasi; • O’zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi; • O’zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi. 40 Terrorizmga qarshi kurashda ishtirok etayotgan davlat organlarining faoliyatini muvofiqlashtirish hamda terrorchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash, unga chek qo’yish va uning oqibatlarini minimallashtirish borasida hamkorlikda harakat qilishlarini ta’minlash O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati tomonidan amalga oshiriladi. 9-modda. O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatining terrorizmga qarshi kurash sohasidagi vakolatlari. O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati:  terrorchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash va unga chek qo’yish yo’li bilan terrorizmga, shu jumladan xalqaro terrorizmga qarshi kurashni amalga oshiradi;  terrorchilar, terrorchilik guruhlari va terrorchilik tashkilotlari faoliyati to’g’risidagi axborotlarni to’playdi hamda tahlil qiladi, ulardan kelib chiqayotgan tahdidning milliy xavfsizlikka qaydarajada xavfli. Xulosa va takliflar. Milliy mahsulot hajmining aniq baholanishiga yashirin iqtisodiyot ta’sir ko’rsatadi. Yashirin iqtisodiyot – bu tovar-moddiy boyliklar va xizmatlarning jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan harakati, ya’ni davlat boshqaruv organlaridan yashirin holda alohida fuqarolar va ijtimoiy guruhlar o’rtasida amalga oshiriluvchi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardir. Bu munosabatlar o’z ichiga iqtisodiy faoliyatning barcha hisobga olinmagan, tartibga solinmagan turlarini oladi. Yashirin iqtisodiyot tarkibiga qo’yidagilar kiradi: jinoyatga aloqador iqtisodiyot - rasmiy iqtisodiyot tarkibiga iqtisodiy jinoyatning kiritilishi; soxta iqtisodiyot - hisobga olish va hisobotlarning amaldagi tizimiga soxta natijalarni haqiqiy natija sifatida kirituvchi rasmiy iqtisodiyot (qo’shib yozishlar); norasmiy iqtisodiyot - tovar va xizmatlarning ayriboshlash va taqsimlash bo’yicha iqtisodiy sub’yektlar o’rtasidagi norasmiy o’zaro aloqalar tizimi bo’lib, u mazkur sub’yektlar o’rtasidagi shaxsiy munosabatlar va bevosita aloqalarga asoslanadi; 41 yashirin ikkalamchi iqtisodiyot - yakka tartibdagi va kooperativ faoliyatning nazoratdan yashiringan, ya’ni qonun tomonidan taqiqlangan yoki belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tmagan turi. Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirgan holda yashirin iqtisodiyot muammosini hal qilishning quyidagi variantlarini taklif etiladi: – dastlabki kapital jamg’arishning nihoyatda yuqori sur’atlari haqidagi maqsadli yo’nalishlar bilan bog’liq bo’lgan radikal-liberal variant; – radikal-liberal variantga qarshi usul sifatida yuzaga kelgan hamda kuchga asoslangan va boshqa tuzilmalarning tegishli bo’linmalari faoliyatini kengaytirish va kuchaytirishni taqozo etuvchi regressiv variant; – kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlashga doir qonunchilikni takomillashtirish bilan bog’liq kompleks-huquqiy variant. Yashirin iqtisodiyotga nisbatan oxirgi modelni amalga oshirish quyidagi siyosatni yuritishni taqozo etadi: - jinoyatchi unsurlar va «yashirin» xo’jalik yurituvchilar kapitallarini aniq ajratish hamda bunday ajratishni yangi qonun hujjatlarida qayd etish; - biznes uchun qulay huquqiy va xo’jalik muhiti, birinchi navbatda, soliq rejimini yaratish va qo’llab-quvvatlash; - davlat tomonidan aholini moliyaviy firibgarliklardan himoya qilish choralarini ishlab chiqish va amalga oshirish, jamg’arilgan omonatlar va kapitallarning himoyalanganligi kafolatlarini ta’minlash; - iqtisodiyotning real sektoriga investitsiya kiritish uchun qaratilgan pul mablag’larining legallashtirilishini tasdiqlovchi yuridik institutlar mexanizmini ishga tushirish; - korrupsiya, poraxo’rlik va yashirin iqtisodiyotni rivojlantirishga sabab bo’layotgan barcha omillarni kompleks o’rganish; - davlat ehtiyojlari uchun xaridlar tizimining samaradorligini oshirish - xaridlarning oshkoraligi va ochiqligini oshirish, davlat kontraktlarining ochiq ro’yxatini yuritish, xaridlarni qattiq tartibga solish; 42 - idoraviy va mintaqaviy aksilkorrupsiyaviy dasturlarni joriy etish; - normativ-huquqiy hujjatlarii korrupsiyaga sharoit yaratish- yaratmasligi nuqtai nazaridan ekspertizadan o’tkazish; - raqamli iqtisodiyot, davlat boshqaruvini raqamlashtirish, elektron hukumat, va shu kabilarni jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish va ularni amaliyotga tatbiq etishni qo’llab-quvvatlash; - aholining huquqiy saviyasini hamda iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash bo’yicha immunitetini oshirish. - korrupsiya, poraxo’rlik va yashirin iqtisodiyotni rivojlantirishga sabab bo’layotgan barcha omillarni kompleks o’rganish; - davlat ehtiyojlari uchun xaridlar tizimining samaradorligini oshirish - xaridlarning oshkoraligi va ochiqligini oshirish, davlat kontraktlarining ochiq ro’yxatini yuritish, xaridlarni qattiq tartibga solish; - idoraviy va mintaqaviy aksilkorrupsiyaviy dasturlarni joriy etish; - normativ-huquqiy hujjatlarii korrupsiyaga sharoit yaratish- yaratmasligi nuqtai nazaridan ekspertizadan o’tkazish; - raqamli iqtisodiyot, davlat boshqaruvini raqamlashtirish, elektron hukumat, va shu kabilarni jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish va ularni amaliyotga tatbiq etishni qo’llab-quvvatlash; - aholining huquqiy saviyasini hamda iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash bo’yicha immunitetini oshirish. - shu bilan bir qatorda mamlakatimiz xududiga kriptovalyuta kirib kelishdan oldin, unga tegishli huquqiy-me’yori hujjatlarni tayyorlash, yangi qonunlar ishlab chiqish, internet orqali amalga oshiriladigan operatsiyalar nazoratini kuchaytirish lozim. 43 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2017 yil. 2. O’zbekiston Respublikasining Qonuni “Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida”. 2017 yil 3 yanvar, O’RQ-419-son. «Xalq so’zi» gazetasining 2017 yil 4 yanvardagi 2 (6696)-sonida e’lon qilingan. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to’g’risida”gi 2019 yil 17 yanvar, PF-5635-son farmoni. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida Ma’muriy islohotlar konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi 2017 yil 8 sentyabr, PF-5185-son farmoni. «Xalq so’zi» gazetasining 2017 yil 9 sentyabrdagi 180 (6874)-sonida e’lon qilingan. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” 2018 yil 3 iyuldagi PQ-3832-son qarori. <http://lex.uz/docs/3806053> 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi davlat boshqaruviga raqamli iqtisodiyot, elektron hukumat hamda axborot tizimlarini joriy etish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 2018 yil 13 dekabr, PF-5598-son farmoni. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 13.12.2018 y., 06/18/5598/2313-son). 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat boshqaruvining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda mamlakatning statistika salohiyatini oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 2019 yil 9 aprel, PQ- 4273-son qarori. 8. Alimov R.M., Toshev Z.K. “Xufiyona iqtisodiyot” - korrupsiya darajasining ortishiga ta’sir ko’rsatuvchi omil sifatida. //Jamiyat va boshqaruv. 2014.№1. 44 9. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. - T.: O’zbekiston, 1998.- 10. Xasan Abulkosimov, Murod Abulkosimov: Iqtisodiy xavfsizlik nazariya va amaliyot. Internet manbaalari: Google.com Yandex.ru Ziyo.net Lex.uz Uza.uz https://sputniknews-uz.com/economy/20190703/11920950/Soli-yuki-kamaytirlsa- am-byudzhetga-tushumlar-15-baravar-oshdi.html http://www.youtube.com/c/Globalproartcom https://t.me/joinchat/AAAAADv7jmb79L186FmtuA http://tashkenttimes.uz/economy/1926-size-of-uzbekistan-s-shadow-economy-at- over-50-of-gdp-deputy-economy-minister 45 ILOVALAR 46 1-ilova • FATFga a’zolari davlatlar: 1. Avstraliya, 17. Xitoy, 33. Shvetsiya, 2. Avstriya, 18. Lyuksemburg, 34. Janubiy Afrika, 3. Argentina, 19. Malayziya, 35. Yaponiya, 4. Belgiya, 20. Meksika, 36. Isroil. 5. Braziliya, 21. Niderlandiya, 37. Saudiya Arabistoni. 6. Buyuk Britaniya, 22. Yangi Zelandiya, 7. Germaniya, 23. Norvegiya, 8. Gongkong (Xitoy), 24. Portugaliya, 9. Daniya, 25. Gretsiya, 10. Hindiston, 26. Rossiya Federatsiyasi, 11. Irlandiya, 27. Koreya Respublikasi, 12. Islandiya, 28. AQSh, 13. Ispaniya, 29. Turkiya, 14. Kanada, 30. Italiya, 15. Singapur, 31. Shveytsariya, 16. Fransiya, 32. Finlyandiya, • Kuzatuvchi davlat: 1. Indoneziya. • Xalqaro tashkilotlar: 1. Yevropa komissiyasi, 2. Fors ko’rfazi Arab davlatlari hamkorlik kengashi. 47 2-ilova Syanmin Lyu (Xitoy Xalq Respublikasi) FATF Prezidenti 2019-2020. Doktor Markus Pleyer (Germaniya) FATF Vitse-perzidenti 2019-2020. FATF 40 tavsiyalarini bajarishga tayyor bo’lgan davlatlarni birlashtiradigan FATF tipidagi mintaqaviy guruhlar bilan hamkorlikni qo’llab- quvvatlaydi va ularning milliy tizimlarini o’zaro baholaydi: 1. Osiyo-tinch okeani pul yuvish guruhi (ATG); 2. Sharqiy va Janubiy Afrikada anti-pul yuvish guruhi (ESAAMLG); 3. Janubiy Amerikada pul yuvish bilan kurashish uchun moliyaviy chora- tadbirlarni ishlab chiqish guruhi (GAFISUD); 4. Jinoiy daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo’yicha Yevroosiyo guruhi (EAG); 5. Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikada pul yuvish bilan kurashish bo’yicha moliyaviy chora-tadbirlarni ishlab chiqish guruhi (MENAFATF); 6. Pul yuvish qarshi kurash chora-tadbirlar baholash uchun Yevropa kengashi ekspertlar qo’mitasi (MANIVEL); 7. Pul yuvish bilan kurashish uchun moliyaviy choralarni ishlab chiqish bo’yicha Karib dengizi guruhi (KFATF); 8. G’arbiy Afrikadagi pul yuvish bo’yicha hukumatlararo guruh (GIABA). FATF tavsiyalari asosiy guruhlarga bo’linadi: A. Siyosati; 48 B. Pul yuvish va uni musodara qilish; C. Terrorizm moliyalashtirish va ommmaviy qirg’in qurolini tarqalishi; D. Profilaktika choralari; E. Yuridik shaxslar va tashkilotlarning shaffofligi va benefitsiar mulki; F. Vakolatli organlarning vakolatlari va javobgarligi va boshqa institutsional chora-tadbirlar; G. Xalqaro hamkorlik. 49 3-ilova Ilova-4 FATF – 40 tavsiyalar. A – PYUQK/TM SIYOSATI VA KELISHUVI 1 - Xavflarni baholash va xatarlarga asoslangan yondashuv 2 - Milliy hamkorlik va muvofiqlashtirish B – PULLARNI YUVISH VA MUSODARA QILISH 50FATF tavsiyalari R e z o l y u t s i y a 1 6 1 7 Noyabr 1990 y . Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni yuvish, aniqlash, olib qo'yish va musodara qilish to'g'risida Yevropa Kengashi konvensiyasi (Strasburg) Yanvar 1999 y . Korrupsiya uchun jinoiy javobgarlik to'g'risidagi Konvensiya ( Starsburg ) Dekabr 1999 y . Terrorizmni moliyalashtir ishga qarshi kurash bo ' yicha xalqaro Konvensiya ( Nyu-York ) Oktabr 2003 y . Korrupsiyag a qarshi kurash bo’yicha BMT Konvensiyas i ( Merida ) Noyabr 2000 y. Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi BMT Konvensiyasi ( Nyu-York )BMT Rezolyutsiyasi 1267,1333,1373,1399 Federal qonun 07.08.2001 № 115- ФЗ «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallahtirish va terrorizmni moliyalashtirish to’g’risida» RF Prezidenti farmonlari № 786 от 05.05.2000 № 266 от 06.03.2001 № 6 от 10.01.2002 3 - Pulni qonunga xilof ravishda legallashtirish 4 - Musodara qilish va vaqtinchalik choralar C - MOLIYAVIY TERRORIZM VA UNI TARQALISHI 5 - Terrorizmni huquqbuzarlik sifatida moliyalashtirish 6 - Terrorizm va terrorizmni moliyalashtirish bilan bog’liq maqsadli moliyaviy sanktsiyalar (rozilik, tasdiq berish, tintuv uchun prokuror roziligini olish) 7 - Yadro materiallari tarqalishi bilan bog’liq maqsadli moliyaviy sanktsiyalar 8 - Notijorat tashkilotlar D - PROFILAKTIKA CHORALARI 9 - Bank siri to’g’risidagi qonunlar Xaridorlarni so’rov va buxgalteriya hisobi 10 - Mijozlar tekshiruvi. 11 - Buxgalteriya hisobi. MUAYYAN MIJOZLAR VA FAOLIYAT UCHUN QO’SHIMCHA CHORALAR 12 - Siyosiy ahamiyatli shaxslar 13 - Vakillikka asoslangan bank munosabatlari 14 - Pul va pul o’tkazish xizmatlari 15 - Yangi texnologiyalar 16 - Elektron pul o’tkazmalari QARAMLIK, NAZORAT MEXANIZMLARI VA MOLIYAVIY GURUHLAR 17 - Uchinchi shaxslarga bog’liqlik 18 - Ichki nazorat mexanizmlari, xorijiy filiallar 19 - Xavf darajasi yuqori bo’lgan davlatlar SHUBHALI OPERATSIYALAR HAQIDA XABAR BERISH 20 - Shubhali operatsiyalar haqida hisobot berish 21 - Maxfiy ma’lumotlarni va maxfiylikni oshkor qilish 51 VAKOLATLI MOLIYAVIY BO’LMAGAN KOMPANIYALAR VA TADBIRKORLAR (DNFBP) 22 - DNFBP: mijozlar so’rovi 23 - DNFBP: boshqa choralar E - YURIDIK SHAXS VA TA’LIMNING KAFOLATI VA SHAFOFLIGI 24 - yuridik shaxslarning oshkoraligi va shafofligi 25 - oshkoralik va yuridik shaxslarning shafofligi F - BOSHQA HUQUQIY HOKIMIYATLARNING HUQUQ VA MAJBURIYATLARI, BOSHQA INSTITUTSIONAL CHORA-TADBIRLAR Tartibga solish va nazorat 26 - Moliya institutlarini tartibga solish va nazorat qilish 27 – Nazorat qilish tashkilotlarning huquqlari 28 - DNFBPlarni tartibga solish va nazorat qilish Amaliyot va ijro 29 - Moliyaviy razvedka xizmatlari 30 - Huquqni muhofaza qilish va tergov organlarining majburiyatlari 31 - Huquqni muhofaza qilish va tergov organlarining huquqlari 32 - Naqd pul tashuvchilar Umumiy talablar 33 - Statistika 34 - Tavsiyalar va fikr-mulohazalar Sanksiyalar 35 – Sanktsiyalar (sanksiya, rozilik, ruxsat; tasdiq; tintuv uchun prokuror roziligini (ruxsatini) olmoq. G - XALQARO HAMKORLIK 36 - Xalqaro hujjatlar 37 - O’zaro huquqiy yordam 38 - O’zaro huquqiy yordam: muzlatish va musodara qilish 39 - Ekstraditsiya (lat. Ekstraditio) - jinoiy javobgarlikka tortish uchun bir davlat tomonidan boshqa shaxsga topshirish. 52 40 - Xalqaro hamkorlikning boshqa shakllari. FATF TIPIDAGI TASHKILOTLAR UCHUN TALABLAR :  Guruh a’zolari kamida 5 mamlakat bo’lishi kerak;  Guruh a’zolari FATFning 40 tavsiyalarini tan olishlari va ularga rioya qilishlari kerak;  Tavsiyalarga rioya qilish uchun o’zaro baholashni amalga oshirish kerak;  Pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirish sohasidagi tendentsiyalar va tipologiyalarni tahlil qilish kerak;  Prezident va kotibiyatga ega bo’lishi kerak;  Muntazam uchrashuvlar o’tkazish kerak;  FATF bilan muntazam aloqada bo’lish kerak. FATF tipidagi tashkilotlarning vakolatalari:  Barcha FATF tadbirlari uchun FATF tipidagi tashkilotlarning delegatsiyalarining qabul qilinishi;  FATFdan yordam olish;  FATFning o’zaro hisob-kitoblarida ishtirok etish. FATF budjeti: Shakllantirish prinsipi:  YaMM hajmi;  Aholi jon boshiga korreksiya. Ayrim mamlakatlarning hissasi:  AQSh-25%;  G7davlatlari - 50% dan ortiq. 53

Jinoiy yo’l bilan orttirilgan daromadlarni legallashtirish tushunchasi. FATF

Купить