Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	5.4MB
Покупки	0
Дата загрузки	01 Май 2025
Расширение	docx
Категория	География

Jizzax viloyatining iqdisodiy-geografik tavsifi

 Qishloq xo'jaligi iqtisodiy iqtisodiy yo'nalish bo'lib, unga parallel ravishda
sanoat ham rivojlanmoqda;
 Transport va aloqa infratuzilmasining rivoji savdo-sotiq va tashkilot
iqtisodiy aloqalarni ishlab chiqishda;
 tabiiy resurslar va mehnati hududning iqtisodiy kuchini oshirishadi;
 Kelgusida turizm, qayta ishlash sanoat va kichik biznesni rivojlantirish
orqali viloyat iqtisodiyotini yanada diversifikatsiya qilish mumkin.
Umuman olganda, Jizzax viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi uning keng
ishtirokiga ega bo'lgan resurslar, ammo bundan samarali yo'l uchun hududiy
yo'nalish, infratuzilmani rivojlantirish va investitsiya jalb qilish kabi yo'nalishlar
bo'yicha tizimli chora-tadbirlar zarurligini ko'rsatadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Mirziyoev Sh.M. “ Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. ” Toshkent. O’zbekiston, 2016.
2.Mirziyoev Sh.M.”Milliy taraqqiyot yo’limizni qatiyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’taramiz” 1-tom Toshkent. O’zbekiston ,2017
3. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari, Prezident Farmonlari va qarorlari, Vazirlar
Mahkamasining qarorlari hamda boshqa huquqiy-me’yoriy
4. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning qaror va farmonlari
5. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2015.
6. ”Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida(yangi tahriri)”gi qonuni
7.”Standartlashtirish to'g'risida”gi qonuni
8 .Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo’nalishlari. -T.:
“O’zbekiston”, 1993.
9.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va kafolatlari. -T.: O’zbekiston, 1997. -110 b.
10. Baratov P. “ O’zbekiston tabiiy geografiyasi. ” –T., O’qituvchi, 1996.
38

O’lim ko’rsatkichlari Arnasoy, Mirzacho’l, Zafarobod, Do’stlik tumanlarida
qolgan hududlarga nisbatan pastrok. Tabiiy ko’payish esa, o’lim geografiyasida
uncha katta tafovut bo’lmaganligi sababli, asosan tug’ilish darajasi bilan
belgilanadi. Viloyatning nozogeografik vaziyati ham o’zigaxos. Bu yerda, xususan,
Baxmal, G’allaorol tumanlarida toza ichimlik suvi bilan ta’minlanganlik darajasi
pastligi tufayli turli xil yukumli kasalliklar uchrab turadi.
Jizzax viloyatida migratsiya jarayonlari an’anaviy xususiyatga ega.
Dastavval, o’tgan asrning 60-70 yillarida Mirzacho’l dashtini o’zlashtirish
munosabati bilan bu yerga respublikamizning boshqa viloyatlaridan, ayniqsa
qo’shni Samarqand viloyatining Jomboy, Poyariq, Bulung’ir, Pastdarg’om, Navoiy
viloyatining Nurota tumanlaridan ko’plab aholi ko`chib kelgan.
So’nggi yillarda esa migratsiya oqimi teskari yo`nalishda kuchayib
bormoqda. Xususan, yangi o’zlashtirilgan hududlarda kelganlarga nisbatan
ketganlar ko’p. Viloyatda 2019-yil 1-yanvar holati bo’yicha urbanizatsiya darajasi
46,9 %ni tashkil etgan. 2008 yilda esa u 29,2 foiz bo’lgan. Shaharliklar 6 ta shahar
43 ta shaharchalarda istiqomat qiladi. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili”
Davlat dasturining ijrosiga binoan viloyatda 34 ta qishloq aholi punktlariga
shaharcha maqomi berilgan. Jumladan, Jizzax tumanida ularning soni 7 ta:
Jizzaxlik, Gandumtosh, Qorayantok, Tokchilik, Mulkanlik, Qangli va Uchtepa;
Baxmal tumanida 6 ta: Mug’ol, Novka - 1, Alamli, Tongotar, Oqtosh hamda
Baxmal; G’allaorolda 4 ta: Abdukarim, Lalmikor, Chuvilloq, Qangli - 1. Qolgan
tumanlarda bunday shaharchalar ozroq, Paxtakor va Do’stlik tumanlarida esa atigi
bittadan (Gulzor va Navro’z ).[15]
Yangi shaharchalar orasida G’oliblar (12,0 ming kishi), Jizzaxlik (15,6
ming), Tokchilik (15,8 ming), Mulkanlik (11,0 ming), Yuksalish (11,5 ming kishi)
aholi soni bo’yicha ajralib turadi. Umuman olganda esa, Jizzax shahridan tashqari
qolgan shahar joylar ko’proq kichik sinflarga taalluqli. Bu yerda urbanistik
tarkibning o’rta bo’g’ini nihoyatda zaif: 50- 100 ming aholiga ega bo’lgan birorta
shahar yo’q, Paxtakor, G’allaorol, Dashtobod shaharlari aholisi 20-25 ming
atrofida.
14

II.BOB. JIZZAX VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI
VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK
JIHATLARI
2.1.Aholisi va mehnat resurslari
Viloyat mamlakatimizda o’zining demografik salohiyati bo’yicha oxirgi
o’rinlarning birini egallaydi (Navoiy va Sirdaryo viloyatlaridan oldinda, xolos).
Aholisining o’sish sur’ati ham respublika o’rtacha darajasi atrofida.
Aholining tabiiy ko’payishi bo’yicha Surxondaryova Qashqadaryo
viloyatlaridan keyingi, taxminan Xorazm, Namangan va Buxoro viloyatlari bilan
bir qatorda turadi. So’nggi 13 yil mobaynida viloyat aholisi 123 foizga o`sgan
holda, o’rtacha bir yillik ko’payish 1,60 foizga teng bo’lgan.
Eng yuqori ko’rsatkich Baxmal, Jizzax va Paxtakor tumanlarida ko’zga
tashlanadi, bu holat ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan.
Arnasoy, Zafarobod va Forish tumanlarida demografik rivojlanish sustrok. Aholi
soni bo’yicha Yangiobod respublikamizda faqat Tomdi tumanidan (Navoiy
viloyati) oldinda turadi, xolos.
Demografik xususiyatlar, o’z navbatida, aholining tabiiy hamda mexanik
harakati tufayli yuzaga kelgan. Viloyatda tug’ilish va tabiiy ko’payish
ko’rsatkichlari yuqori. Jizzax viloyati aholisi yiliga, 17-18 ming kishiga ko’payib
bormoqda. Bunday ko’payish to’liq tabiiy harakat natijasida yuzaga kelgan,
migratsiya aloqalari esa salbiy natijalarga ega bo’lib, tabiiy ko’payish bu manfiy
qoldig’ini to’ldiribgina kolmay, umumiy aholi o’sishini ham ta’minlaydi.
2018-yilda viloyat aholisining tabiiy ko’payishi 21,0 promille, migratsiya
qoldig’i esa minus -823 kishini tashkil etadi. 2018-yilda kuchib kelganlar 11055
kishi, ko’chib ketganlar 11878 kishi. Har ming kishiga hisoblaganda, Tug’ilish
viloyat bo’yicha 25,2 kishini, vafot etganlar 4,2 kishini tashkil qilgan. Tug’ilish va
tabiiy ko’payishning yuqori darajalari Baxmal va Zarbdor tumanlarida qayd
etilgan. Viloyat markazi -"Jizzax shahrida tug’ilish 19,2 % o , tabiiy ko’payish 15,4
yoki 1,54 % ni tashkil etgan.
13

turadi. Sanoatining tog’-kon, yengil va oziq-ovqat tarmoqlari respublika
ahamiyatiga ega.
Jizzax viloyatida qishloq xo'jaligi, ayniqsa paxtachilik, g'allachilik va
bog'dorchilik yuqori darajada bo'lib, sanoat tarmoqlari ham ishlab turibdi. So'nggi
viloyatda yangi sanoat zonalari tashkil etilib, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
faoliyati rag'batlantirilmoqda. Jizzax viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifini
o'rganish orqali uning hududiy imkoniyatlari va mavjud dasturiy ta'minoti. Shu
bilan birga, viloyatning tabiiy resurslari, mehnat resurslari va infratuzilmasining
iqtisodiy rivojlanishiga ta'siri chuqur tahlil qilinishi mavzunining dolzarbligini
asoslaydi.
Kurs ishining maqsadi – Jizzax viloyatining iqtisodiy-geografik holatini
o'rganish, mavjud tabiiy va iqtisodiy resurslarni tahlil qilish hamda hududiy
istiqbollarini aniqlashdir.
Kurs ishini vazifasi : Yuqoridagi maqsad asosida quyidagi vaifalar kelib
chiqadi.
1. Jizzax viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari
2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari
3.Aholisi va mehnat resurslari.
4. Jizzax viloyatining sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi
5. Jizzax viloyatining qishloq xo`jaligining rivojlanish va ixtisoslashuvi
6. Jizzax viloyatida transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi, 2 ta bob, 6 ta reja, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro`yxati va rasm va xaritalardan iborat.
4

11.Hasanov I. “ O’zbekiston tabiiy geografiyasi (ma’ruzalar matni). ” -T., O’zMU,
2000.
12.Hasanov I., G’ulomov P.N. “ O’zbekiston tabiiy geografiyasi (1-qism). ” O’quv
qo’llanma.-T.: O’qituvchi, 2007.
13.Hasanov I., G’ulomov P.N., Qayumov A. “O’zbekiston tabiiy geografiyasi (2-
qism).” O’quv qo’llanma.-T.: Universitet, 2010.
14.Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov I. “O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy
jo’g’rofiyasi.” -T.: “O’qituvchi”, 1994.
15. Soliev A. “ O’zbekiston geografiyasi. ” -T.:Universitet, 2014.
16. Soliev A va boshqalar “ Mintaqaviy iqtisodiyot. ” –T., 2003.
17.Soliev A.,Nazarov M., Qurbonov Sh. “O’zbekiston hududlari ijtimoiy -iqtisodiy
rivojlanishi.” –T.: “Mumtoz so’z ”, 2010
Universiteta 1981.
18. Qayumov A., Rasulov M.,Umarov S.,Yakubov O`. ” Tabiatdan foydalanish
iqtisodiyoti. ” T., 2005, 74-75 b.
19. H.Vahobov., O’.Yakubov O`tkir. “ Rekreatsion geografiya asoslari. ” T., 2008.
20. O`zbekiston Respublikasi. E ntsiklopediya. – T.: Qomuslar bosh tahririyati,
1997. 21.”O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asosalari”
I.A.Hamedov,
A.M.Alimov.
22. http://www.ziyonet.uz
23. WWW.jizzaxstat.uz
24. E-mail: knigi@szko.ru
25. http://www.stat.uz
26. http://www.lex.uz
39

fizik hajm indeksi 125,3 % ni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilning yanvar-dekabr
yakunlariga ko‘ra, oylari metallurgiya sanoatining ulushi 0,1 % ni fizik hajm
indeksi esa 8,0 % ni ishlab chiqarish hajmi 3,5 mlrd. so‘mni tashkil etdi .
Boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab chiqarish Ishlab chiqaradigan
sanoat tarkibida 2023-yilning yanvar-dekabr oylarida boshqa nometall mineral
mahsulotlar ishlab chiqarishning ulushi 8,0 % ni, uning fizik hajm indeksi esa 79,6
% ni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilning yanvar-dekabr oylar yakunlariga ko‘ra,
ulushi 8,3 % ni tashkil etdi, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan fizik hajm indeksi
164,9 % ga o‘sdi va ishlab chiqarish hajmi 405,8 mlrd. so‘mni tashkil etdi.
Kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish 2023-yilning yanvar-dekabr oylari
yakunlariga ko‘ra kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish sanoatining ishlab
chiqaradigan sanoatdagi 142,4 2024-yil 121,0 ulushi 3,0 % ni, fizik hajm indeksi
esa 130,4 % ni tashkil etgan bo'lsa, 2024-yilning yanvar-dekabr oylarida ishlab
chiqaradigan sanoatdagi ulushi 2,9 % ni, fizik hajm indeksi 121 % ni hamda ishlab
chiqarish hajmi 142,4 mlrd. so‘mni tashkil etdi.
6-rasm. Hududlarning jami sanoat ishlab chiqarish hajmidagi ulushi, foizda
Manba:jizzaxstat.uz
Jizzax viloyatida sanoat korxonalarini Manba:jizzaxstat.uz
23

0 8, 0 , 6 , 256 3 , 1
9,2
3 , 4
,2 7
5,4
1 , 3
3 4,
2 , 9
50 ,
,17 8 Baxmal
G‘allaorol
Sharof Rashidov
Do‘stlik
Zomin
Zarbdor
Zafarobod
Mirzacho‘l
Paxtakor
Forish
Ya ngiobod
Jizzax shahri

2.3. Jizzax viloyatining qishloq xo`jaligining rivojlanish va
ixtisoslashuvi
Turli tarmoqlarga ixtisoslashgan qishloq xo’jaligiJizzax viloyati
iqtisodiyotining yetakchi tarmog’i hisoblanadi Mintaqa paxta, chorvachilik,
bog’dorchilik, lalmikor dehqonchilik, asalarichilik, kartoshka, sabzavot, poliz
(kovun, tarvuz ) mahsulotlarini yetishtirishga ixtisoslashgan.
Dehqonchilik hissasi - 48 %. Bu nisbat ob- havo, iqlim sharoitlari hamda
mamlakatimizning agrar siyosati ta’sirida o’z garib turadi. Viloyatda jami qishloq
xo’jaligida foydalaniladigan yerlar 1160,0 ming gektarga teng. Uning 23,8 foizi
sug’oriladigan yerlar(2018-y). [18]
Ko’rinib turibdiki, mintaqada intensiv ravishda qishloq xo’jaligi, xususan
sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish imkoniyatlari birmuncha cheklangan.
Sug’oriladigan yerlar ulushi ayniqsa tog’ va tog’oldi hududlarda joylashgan Forish,
Zomin, Baxmal, G’allaorol, Yangiobod qishloq tumanlarida oz. Forish tumanining
qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlardan bor-yug’i 0,3 foizi, Yangiobod
tumanining 6,6, Baxmal tumanining 8,2 foizi sug’oriladigan yerlarga to’g’ri keladi.
Bu ko’rsatkich Arnasoy, Zafarobod, Mirzacho’l tumanlarida ancha yuqori,
Zarbdor, Paxtakor, Jizzax tumanlarida esa u deyarli 100 foizga teng.Qishloq
xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 38,4 foizi ekin maydonlari bilan, 59,8 foizi
pichanzor va yaylovlar bilan band. Pichanzor va yaylovlar Baxmal, Zomin, Forish,
Yangiobod kabi tog’ va tog’oldi hududlarda joylashgan qishloq tumanlarida, ekin
ekiladigan yerlar esa pasttekislik hududlarda (Arnasoy, Do’stlik, Paxtakor, Zarbdor
vaboshqalar) ko’p.
Qishloq xo’jalik ekinlarining umumiy maydoni 356,4 ming gektarni tashkil
qiladi(2017y). Jami qishloq xo’jalik mahsulotining 63,0 foizi dehqon xo’jaligiga,
25

Jizzax viloyati O'zbekiston Respublikasining muhim ma'muriy-hududiy
birliklaridan biri keladi. Viloyat 1973-yilda tashkil etilgan bo'lib, bugungi kunda
o'zining iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy hayoti bilan respublika taraqqiyotida
o'zining egallaydi.[14]
Viloyatning tuzilmasi aholi, tabiiy-geografik sharoit, iqtisodiy faoliyat turlari
va zichligi ma'lum bir sharoitga asoslangan. Viloyatda shaharlar, tumanlar va
shaharchalar mavjud bo'lib, har biri o'zining ixtisoslashuvi va ishlab chiqarish
sur'atiga ega.
2024-yil holatiga ko'ra, Jizzax viloyati ma'muriy birliklardan iborat :
?????? Shaharlar:
1. Jizzax shahri – viloyat markazi, yirik sanoat, madaniyat va ta’lim markazi;
2. G'allaorol shahri ;
3. Do'stlik shahri .
?????? Tumanlar (13 ta):
1. Arnasoy tumani
2. Baxmal tumani
3. Do'stlik tumani
4. Forish tumani
5. G'allaorol tumani
6. Sharof Rashidov tumani
7. Mirzacho'l tumani
8. Paxtakor tumani
9. Yangiobod tumani
10. Zafarobod tumani
11. Zarbdor tumani
12. Zomin tumani
13. Jizzax shahri (ma muriy alohida tuman maqomida)ʼ
?????? Qishloq fuqarolar yig'inlari va shaharchalar:
Har bir tuman ichida bir nechta shaharchalar va qishloq fuqarolar yig'inlari
mavjud bo'lib, ular o'zini o'zi boshqarish organlari orqali faoliyat yuritadi.
7

yilning mos davriga nisbatan 101,7 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan
yo‘lovchilar hajmidagi ulushi 33,7 %);
Yo‘lovchi aylanmasi hajmi 683,3 mln yo‘lovchi-km, o‘sish sur’ati o‘tgan
yilning mos davriga nisbatan 102,6 foizni tashkil etdi (jami viloyat yo‘lovchi
aylanmasi hajmidagi ulushi 25,8 %). Yakka tartibdagi tadbirkorlar bo‘yicha:
Tashilgan yuklar hajmi 7,8 mlntonna, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos davriga
nisbatan 83,3 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan yuklar hajmidagi ulushi
21,5 %); Yuk aylanmasi hajmi 560,3 mln t-km, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan 98,0 foizni tashkil etdi (jami viloyat yuk aylanmasi hajmidagi
ulushi 50,5 %); [23]
Tashilgan yo‘lovchilar hajmi 58,0 mln yo‘lovchi, o‘sish sur’ati o‘tgan
yilning mos davriga nisbatan 100,9 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan
yo‘lovchilar hajmidagi ulushi 60,6 %); Yo‘lovchi aylanmasi hajmi 1 892,9 mln
yo‘lovchi-km, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 100,6 foizni
tashkil etdi (jami viloyat yo‘lovchi aylanmasi hajmidagi ulushi 71,4 %).
Viloyatning tashqi savdo aylanmasi 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida 2
010,4 mln AQSHdollarini, jumladan eksport 208,1 mln AQSH dollarini, import 1
802,3 mln AQSH dollarini tashkil etdi. Tashqi savdo aylanmasining saldosi salbiy
– 1 594,2 mln AQSH dollarni, shu jumladan, MDH davlatlari bilan ijobiy 67,7 mln
AQSH dollarini va boshqa davlatlar bilan salbiy -1 661,9 mln AQSH dollarini
tashkil etdi. Viloyat eksporti tarkibida eng yuqori Jizzax shahri – 31,6 foiz ulush
34

xizmatlari, transport xizmati va boshqalar) bevosita bog‘liq bo‘lgan tashish va
boshqa faoliyatdan olingan daromad summasi sifatida aniqlanadi.
2025-yilning 1-yanvar holatiga ko‘ra, asosiy faoliyat turi tashish va saqlash
bilan bog‘liq bo‘lib, faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni 340
birlikni, yoki ularning umumiy sonining 3,2 foizini tashkil etdi. Ulardan 337 birlik
(99,1 %) kichik tadbirkorlik subyektlari hisoblanadi. Yo‘lovchi tashish 2024
yilning yanvar-dekabr oylarida barcha transport turlari tomonidan 95,7 mln kishi
tashilgan bo‘lib, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 101,0 foizni
tashki qildi.
Viloyatda kuzatilayotgan davrda avtotransport ishi bo‘yicha hajmli
korxonalar soni 25 tani tashkil etib, ular tomonidan quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar
shakllandi: Tashilgan yuklar hajmi 2,8 mln t, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan 132,5 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan yuklar
hajmidagi ulushi 7,8 %); Yuk aylanmasi hajmi 32,9 mln t km, o‘sish sur’ati o‘tgan
yilning mos davriga nisbatan 121,2 foizni tashkil etdi (jami viloyat yuk aylanmasi
hajmidagi ulushi 3,0 %);
Tashilgan yo‘lovchilar hajmi 5,4 mln yo‘lovchi, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning
mos davriga nisbatan 97,6 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan yo‘lovchilar
hajmidagi ulushi 5,7 %); Yo‘lovchi aylanmasi hajmi 73,8 mln yo‘lovchi km, o‘sish
sur’ati o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 98,6 foizni tashkil etdi (jami viloyat
yo‘lovchi aylanmasi hajmidagi ulushi 2,8 %). Iqtisodiyot tarmoqlarida kichik
biznesning yo‘lovchi tashish bo‘yicha ulushi 94,3 foizni tashkil etgan.
Kichik korxona va mikrofirmalar bo‘yicha: 2024 yil yanvar-dekabr oylarida
avtomobil transporti bo‘yicha quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar shakllandi: Tashilgan
yuklar hajmi 25,5 mln tonna, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos davriga nisbatan
104,4 foizni tashkil etdi (jami viloyatda tashilgan yuklar hajmidagi ulushi 70,7 %);
Yuk aylanmasi hajmi 515,8 mln t-km, o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos davriga
nisbatan 102,2 foizni tashkil etdi (jami viloyat yuk aylanmasi hajmidagi ulushi
46,5 %); Tashilgan yo‘lovchilar hajmi 32,3 mln yo‘lovchi, o‘sish sur’ati o‘tgan
33

Mintaqada turli xil qazilma boyliklar ham bor. Ular jumlasiga oltin, volfram,
kurgoshin, ruh molibden, oxak, granit, marmar kabi ma’danlar kiradi. Quytoshning
volfram, Marjonbuloqning oltin, Uchqulochning polimetal konlari sanoat ishlab
chiqarishida katta ahamiyatga ega. Viloyatda temir rudasi (Temirkon), sement va
g’isht xom ashyosi (G’allaorol, Qo`shkent), bazalt (Osmonsoy) kabi boshqa
qazilma resurslari ham bor.
12

2.2. Jizzax viloyatining sanoat tarmoqlarining shakllanishi va
rivojlanishi
Jizzax viloyati sanoati uncha rivojlanmagan. Faoliyat ko’rsatayotgan jami
sanoat korxonalarining soni 1170 ta, shu jumladan, yirik sanoat korxonalari 19 ta.
Bu makroiqtisodiy sohada 7,2 ming kishi ishlaydi.
Tarmoqlar tarkibida yengil va oziq-ovqat sanoati yetakchilik qiladi. Mazkur
ikki tarmoq viloyat yalpi sanoat mahsulotining 2/3 qismini beradi. 2018-yilda
viloyatda 3581,8 mlrd so’mlik sanoat mahsuloti ishlab chiqarilgan.
2017-yilga o’sish sur’ati 111,6 foizni tashkil etgan.Viloyatda ishlab
chiqarilgan sanoat mahsulotining 92,1foizi qayta ishlash sanoatiga to’g’ri keladi.
2018yilda qayta ishlash sanoatida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning 20,6 foiz
oziqovqat sanoatiga,39,4 foizi to’qimachilik sanoati,12,3foizi mashina va asbob
uskunalar ishlab chiqarish,3,6 foizi,qog’oz va qog’oz mahsulotlari hamda mebel
sanoati,8,6 foizi kimyo mahsulotlari,4,1 foizi metallurgiya sanoati korxonalariga
to’g’ri keldi.
2018-yilda viloyat sanoat korxonalarida 18613,6 tonna ip
kalava,2801,9ming kv.m gazlamalar,16,6ming kv.m tayyor gazlamalar,
3824,3ming juft chulki paypoq buyumlari, 87,6 ming juft paypoq,7092,8 tonna
trikotaj, 31,3ming juft poyabzal, 1564,8 tonna qog’oz va karton, 50,7mln dona
qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan. Viloyatda avtomobillar uchun akumulyatorlar
Jizzax akumlyator zavodida, un mahsulotlari Jizzax va Dstlik shaharlarida
joylashgan don mahsulotlari kombinatlarida, plyonka va quvurlar “Jizzax
plastmassa” AJda ishlab chiqariladi. Paxtani qayta ishlash zavodlari paxta
yetishtirishga ixtisoslashgan qishloq tumanlari markazlarida joylashgan (Paxtakor,
Do’stlik, Mirzacho’l).
Viloyat sanoati akkumulyator, plastmassa buyumlar, trikotaj buyumlar,
ohak, gips, paxta yog’i, un kabi mahsulotlarni, ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
19

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
______________________________________________
________________________________________________
GEOGRAFIYA TA`LIM YO`NALISHI
______BOSQICH ________-GURUH TALABASI
_______________________________________NING
________________________________________________ FANIDAN
“Jizzax viloyatining iqdisodiy-geografik tavsifi”
MAVZUSIDA YOZGAN
KURS ISHI
Topshirdi: ______________
Qabul qildi: ______________

bilan 65,7 mln AQSH dollarini, eng quyi esa Zafarobod tumani – 1,1 foiz ulush
bilan 2,4 mln AQSH dollarini tashkil etdi .
9-rasm. MDH va boshqa davlatlarning viloyat tashqi savdo aylanmasidagi ulushi
(2024-yil yanvar-dekabr oylarida)
Manba:jizzaxstat.uz
Eksport tarkibida oziq – ovqat mahsulotlari 84,8 mln AQSH dollariga teng
bo‘lib, o‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati 2,2 martaga oshdi, jumladan meva
sabzavot va poliz mahsulotlari 135,1 ming tonna va 73,6 mln AQSH dollariga teng
bo‘lib, 2023- yilning mos davriga nisbatan 2,4 martaga oshdi. Oziq – ovqat
mahsulotlarining viloyatdagi jami eksportga nisbatan ulushi 40,8 foizni tashkil
etdi. Viloyatda meva, sabzavot va poliz mahsulotlari eksportida Zarbdor (23,6%)
tumani va Jizzax shahri (14,5 %) yuqori ulushga, Forish tumani (0,1%) esa eng
kam ulushga ega bo‘ldi. Import tarkibida mashina va asbob uskunalar guruhi 1
617,3 mln AQSH dollariga teng bo‘lib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 141,7
foiznini tashkil etdi va viloyatdagi jami importga nisbatan ulushi 89,7 foizni tashkil
etdi.
Tashqi savdo aylanmasida jami viloyat bo‘yicha 75 ta davlatlar bilan o‘zaro
tashqi savdo jarayonlari amalga oshirilgan bo‘lib, ulardan eng yuqori ulushga ega
davlatlar: MDH davlatlari orasida Rossiya va Qozog‘iston davlatlari tashqi savdo
aylanmasida asosiy hamkorlar hisoblanib, ularning birgalikda tashqi savdo
aylanmasidagi ulushi 6,8 foizni tashkil qildi. Boshqa davlatlar orasida Xitoy,
Koreya Respublikasi, Hindiston, Litva, Chexiya, Turkiya, Germaniya va
Niderlandiya davlatlarining ulushi 88,4 foizni tashkil qildi.
2024- yilning yanvar-dekabr oylari yakuni bilan viloyatning tashqi savdo
aylanmasi 2 010,4 mln AQSH dollarini tashkil etib, 2023- yilning mos davriga
nisbatan o‘sish sur’ati 140,4 % ni tashkil etdi.
Eksport. 2024- yil yanvar – dekabr oylarida jami 169 ta korxonalar 208,1
mln AQSH dollarilik eksport hajmini amalga oshirgan. Shundan, Jizzax shahrida
55 ta korxona 65,7 mln AQSH dollari (o‘tgan davrga nisbatan 81,3 %, viloyatdagi
jami eksportga nisbatan ulushi 31,6 %), Paxtakor tumanida 9 ta korxona 25,5 mln
35

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: O'zbekiston Respublikasining har bir viloyati
o'ziga xos tabiiy-geografik sharoiti, iqtisodiy iqtisodiy va ijtimoiy ijtimoiy
sur'atlariga ega. Ular orasida Jizzax viloyati Markaziy O'zbekistonning iqtisodiy-
geografik muhim hududlaridan biriga o'tadi. Viloyatning geografik joylashuvi,
tabiiy resurslari, transport aloqalari va mehnat resurslari iqtisodiy taraqqiyotiga
bevosita ta'sir ko'rsatadi.
Jizzax viloyati O’zbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 29 dekabr 1973-
yilda tashkil etilgan va u 6- sentyabr, 1988-yilda qo’shni viloyatlar tarkibiga
kiritilgan. Hozirgi holatda esa Jizzax viloyati 1990-yil 16 fevralda qayta tiklangan.
Viloyat o’zining maydoniga ko`ra, mamlakatimizda o’rta mavqeni egallaydi.
(respublikada 13 ta ma’muriy mintaqalarning har biriga o’rtacha 34,5 ming kv km
yer to’g’ri keladi). Uning hududi 21,2 ming kv km bo’lib, bu jihatdan Surxondaryo
viloyati bilan deyarli tengdir. O’zbekistonga nisbatan viloyat maydoni 4,7 foizga
barobar bo’lgan holda, bu yerda, 2025 y 1-yanvar yil ma’lumotlarnga qaraganda,
1507,4 ming yoki mamlakatimiz aholisining 4,0 foizi yashaydi. Bu ikki nisbiy
raqamlarning qiyosiy tahlili Jizzax viloyatida aholi joylashuvi respublika o’rtacha
ko’rsatkichidan biroz pastligidan guvoxlik beradi.
Darhaqiqat, viloyat aholisining zichligi 1 kv. km ga-58 kishi,
mamlakatimizda esa — 68 kishini tashkil etadi. Ma’muriy jihatdan Jizzax viloyati
12 ta qishloq tumanidan iborat. Ularning eng kattasi Forish tumani - 9,8 ming kv.
km yoki viloyat hududining 46,2 %, eng kichik maydon esa Zafarobod tumani -
0,33 ming kv. km.
Shunday qilib, viloyat hududining geografiylik koeffitsienti, ya’ni eng katta
maydonga ega bo’lgan tumanning eng kichigiga nisbati 29,7 ga barobar. Viloyat
qishloq tumanlarining dastlabkisi Jizzax va Zomin, eng so’nggisi Yangiobod
tumani bo’lib, u 1999 yilda qo’shni Sirdaryo viloyatining to’tash xududi hisobidan
tashkil etilgan. Jizzax viloyati mamlakat hududiy mehnat taqsimotida paxta, poliz,
g’alla va bog’dorchilik mahsulotlarini hamda jun va go’sht yetishtirish bilan ajralib
3

havoni konditsiyalash ulushi 1,7 foizni (ishlab chiqarish indeksi 105,3 %), suv
bilan ta’minlash, kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni yig‘ish va utilizatsiya qilish
ulushi 0,3 foizni (ishlab chiqarish indeksi 118,5 %), tog‘–kon sanoati va ochiq
konlarni ishlash ulushi 0,7 foizni (ishlab chiqarish indeksi 3,4 marta) tashkil qildi.
3-jadval
Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish (2024
yilning yanvar-yanvar)
Ko‘rsatkichlar nomi
Mlrd. so‘m 2023 yil yanvar-
martiga nisbatan
fizik hajm indeksi

Jami ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmi
4 889,9 112,8
Tog‘–kon sanoati va ochiq konlarni ishlash 35,2 3,4 m.
Shundan:

tog‘–kon sanoati bilan bog‘liq boshqa
faoliyat 35,2 3,4 m.
Qayta ishlash sanoati 4 756,5 107,9
Shundan:
oziq–ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 307,0 119,5
ichimliklar ishlab chiqarish 3,5 69,1
to‘qimachilik mahsulotlari ishlab
chiqarish 735,4 97,7
kiyim ishlab chiqarish 121,8 87,9
teri va unga tegishli mahsulotlarni ishlab
chiqarish 0,3 47,0
yog‘och va po‘kak buyumlar (mebeldan
tashqari), pohol va to‘qish uchun materiallardan 13,3 75,8 buyumlar ishlab chiqarish
qog‘oz va qog‘oz mahsulotlari ishlab
chiqarish 19,5 88,0
yozilgan materiallarni nashr etish va aks
ettirish 1,1 53,7
kimyo mahsulotlari ishlab
chiqarish 142,4 121,0
Farmasevtika mahsulotlarini va preparatlarini ishlab
chiqarish
rezina va plastmassa buyumlar ishlab
chiqarish 48,2 42,0
Manba:jizzaxstat.uz
21

AQSH dollari (o‘tgan davrga nisbatan 189,4 martaga, viloyatdagi ulushi 12,3 %)
va Forish tumanida 13 ta korxona 22,8 mln AQSH dolllari (o‘tgan davrga nisbatan
2,1 martaga oshdi, viloyatdagi ulushi 1,3 %) miqdorida eksportni amalga oshirgan.
Import. 2024-yil yanvar – dekabr oylarida jami 355 ta korxonalar 1 802,3
mln AQSH dollarlik importni amalga oshirgan bo‘lib, shundan G‘allaorol
tumanida 17 ta korxona 758,8 mln AQSH dollari (o‘tgan yilga nisbatan 156,3 %,
jami importga nisbatan ulushi 42,1 %), Jizzax shahrida 127 ta korxona 708,1 mln
AQSH dollarini (o‘tgan yilga nisbatan 142,6 %, jami importga nisbatan ulushi 39,3
% ) va Forish tumanida 21 ta korxona 215,3 mln AQSH dollari (o‘tgan yilga
nisbatan 101,3 %, jami importga nisbatan ulushi 11,9 %) miqdorida importni
amalga oshirgan. Viloyatda tashqi savdo aylanmasining eksport hajmi 208,1 mln
AQSH dollariga (o‘tgan yilga nisbatan 118,5 %) va import hajmi 1 802,3 mln
AQSH dollari (o‘tgan yilga nisbatan 143,4 %) ni tashkil etdi. Hisobot davrida esa
saldo -1 594,2 mln AQSH dollarini tashkil etdi.
2024- yilning yanvar-dekabr oylari yakuni bilan viloyatning tashqi savdo
aylanmasi 2 010,4 mln AQSH dollarini tashkil etib, o‘tgan yilning mos davriga
nisbatan 578,2 mln AQSH dollariga ko‘paydi va o‘sish sur’ati 140,4 % ni tashkil
etdi. Viloyat tashqi tovar aylanmasida yuqori salmoqli ulush G‘allaorol tumani
hissasiga to‘g‘ri kelib 767,1 mln AQSH doll. (38,2 %) ni, o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan 155,1 %, Jizzax shahri 773,8 mln AQSH doll. (38,5 %) ni tashkil
qildi va o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 134,0 %, Forish tumani 238,1 mln
AQSH doll.(11,8%) ni tashkil qildi va o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 106,5
ni tashkil etdi. Shuningdek, tashqi tovar aylanmasida engkam ulush Yangiobod
tumani 3,5 mln AQSH doll. (0,2%) hamda Zafarobod 7,5 mln AQSH doll.
(0,4%)tumanlari hissasiga tog‘ri keldi.[23]
36

Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlarida
eng yuqori ulushi qayta ishlash sanoati korxonalari (97,3 foiz) hissasiga to‘g‘ri
keldi. Joriy yilning yanvar-mart oylarida sanoat korxonlari tomonidan 4 889,9
mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi va o‘tgan yilning shu davriga nisbatan
ishlab chiqarish fizik hajm indeksi 112,8 foizni tashkil etdi.
2024- yilning yanvar-dekabr oyilarda ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 4 756,5 mlrd.so‘mni yoki jami
sanoat mahsulotlarining 97,3% ini tashkil etdi.
5-rasm. Ishlab chiqaradigan sanoatda ayrim turdagi mahsulotlarning o‘sish sur’ati
(o‘tgan yilning mos davriga nisbatan, % da)
Manba:jizzaxstat.uz
Metallurgiya sanoati Ishlab chiqaradigan sanoat tarkibida 2023-yilning
yanvar-dekabr oylarida metallurgiya sanoati ulushi 0,7 % ni tashkil etib, uning
22

Jizzax viloyatida 500 dan ortiq qishloq aholi punktlari bor. Yangi
shaharchalar paydo bo’lganligi sababli qolgan qishloqlar yanada maydalashgan;
har bir qishloqqa o’rtacha 1100-1200 kishidan to’g’ri keladi. Nisbatan yirikroq
qishloqlar Sangzor daryosi hamda Toshkent - Samarqand avtomagistrali bo`yida,
Jizzax shahri atrofi va yangi o’zlashtirilgan joylarda uchraydi. Mehnatga layoqatli
yoshdagi aholi 795,1 ming kishi, iqtisodiy faol aholi 465,4 ming, iqtisodiyotda
band aholi 441,4 ming kishidan iborat.
Bir yilda jami 43-45 mingta yangi ish o’rinlari yaratiladi, ularning 3/5
qismidan ko’progi qishloq joylariga to’g’ri keladi. Bu o’rinlar, asosan,
chorvachilik va kasanachilik doirasida tashkil etilgan. Band bo’lgan aholining 2/3
qismi moddiy ishlab chiqarish sohasiga mansub.
Aholining milliy tarkibida mahalliy millat vakillari, ya’ni o’zbeklar
ko’pchilikni tashkil qiladi (88,5 %,) Shuningdek, bu yerda qozoqlar (Forish,
Arnasoy, Mirzacho’l) va qirg’izlar (Do’stlik, Baxmal, Zomin) ham biroz ko’proq.
Boshqa millat vakillari - tojik, rus, tatarlar ham bor.
Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2025- yilning 1-yanvar holatiga viloyatning
doimiy aholisi soni 1 537,6 ming kishini tashkil etib, yil boshidan 30,2 ming
kishiga yoki 102,0 foizga ko‘paydi. Shundan, 721,6 ming kishi – shahar joylarida
(jami aholi sonining 46,9 %) va 816,0 ming kishi – qishloq joylarida (53,1 %)
istiqomat qiladi.
Erkaklar Ayollar
776,1 761,5
ming kishi 2023- y. 2024- y. 2025- y.
ming kishi
15

744,1 760,6 776,1
731,5 746,8 761,5ming kishi
49 , 5 %
50 , 5 %

- Zarbdor va Mirzacho`lda, sabzavot - G’allaorol, Baxmal va Jizzax tumanlarida,
kartoshka - Baxmal va G’allaorolda, meva - Baxmalda yetishtiriladi.
2024- yilning yanvar-dekabr oylarida qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi
mahsulot (xizmatlar) larining umumiy hajmi 30 146,1 mlrd so‘mni yoki 2023
yilning shu davriga nisbatan 1,2 foizga o‘sdi, shu jumladan dehqonchilik va
chorvachilik hamda ushbu sohalarda ko‘rsatilgan xizmatlar 29 302,0 mlrd so‘mni
(1,2 %), ovchilik sohasida ko‘rsatilgan xizmatlar 1,2 mlrd so‘mni (0,9 %), o‘rmon
xo‘jaligida 475,1 mlrd so‘mni (2,9 %), baliqchilik xo‘jaligida 367,8 mlrd so‘mni
(2,9 %) tashkil qildi. Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot
(xizmatlar)lari hajmining o‘sishi asosan dehqonchilik va chorvachilik, ovchilik va
ushbu sohada ko‘rsatilgan xizmatlar hajmining sezilarli darajada ortishi bilan
bog‘liqdir.
Xususan, yuqori o‘sish sur’atlari Forish (108,6 %), G‘allaorol (107,3 %),
Zarbdor (106,1 %) va Baxmal (105,5 %) tumanlarida kuzatildi. O‘z navbatida
Do‘stlik (89,0 %) va Sharof Rashidov tumanlarida (93,3 %) o‘sish kuzatilmadi.
7- rasm . 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarining xo‘jalik toifalari bo‘yicha taqsimlanishi
Manba : jizzaxstat . uz
27

Viloyatda elektr energetika bazasi nihoyatda sust rivojlangan: elektr energiyani
Sirdaryo IES dan olinadi. Tog’-kon sanoati Qo`ytosh (volfram, molibden),
Marjonbulok (oltin), Uchqo’loch (Qo’rg’oshin, rux) va boshqa “resurs”
shaharchalarda tashkil etilgan. Kimyo, mashinasozlik va metallni qayta ishlash,
qishloq va yul xo’jaligi mashinalarini ta’mirlash yulga quyilgan Viloyatda qurilish
materiallari sanoati ham birmuncha rivojlangan (Jizzax Dashtobod, G’allaorol).
Zafarobod tumanida yirik sement zavodi ishga tushirilgan.
(2013-yilda uning qurilishiga 120 mln AQSh dollari sarflangan). Jizzax
shahri viloyat sanoati mahsulotining 36,0 foizini va Do’stlik tumani19,3 foizini
ta’minlaydi. Bu soha Zomin va Paxtakor tumanlarida ham ko’zga ko’rinarli
darajada. Qolgan qishloq tumanlarida esa sanoat ishlab chiqarishi rivojlanmagan
(ayniqsa Mirzacho’l va Yangiobod tumanlarida). Halk iste’mol mollarining 46,6
foizi birgina viloyat markazi - Jizzaxga to’g’ri keladi.
Qishloq tumanlari orasida Do’stlik hamda Jizzax va G’allaorol, Baxmal
tumanlari ajralib turadi. Umuman olganda esa, viloyat sanoatining tarmoqlar va
hududiy tarkibi uncha rivojlanmagan.
Binobarin, bu yerda mavjud xom ashyo va mineral resurslardan, boy mehnat
zahiralaridan samarali foydalanish asosida sanoat ishlab chiqarish salohiyatini
yuksaltirishga katta e’tibor qaratish lozim. Mahalliylashtirish hamda ishlab
chiqarishni modernizatsiya va diversifikatsiyalash mintaqa sanoatini
rivojlantirishning muhim omili bo’lib xizmat qiladi. Xususan, “Jizzax” maxsus
industrial zonasining barpo etilishi mintaqa sanoat salohiyatini keskin ko’taradi.
Viloyat sanoat korxonalarida tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish hamda ishlab
chiqarish quvvatlarini texnik va texnologik jihatdan yangilash jarayonlarining
jadallashishi natijasida 2024-yilning yanvar-dekabr oylarida 4 889,9 mlrd. so‘mlik
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilishi ta’minlanib, ishlab chiqarish fizik hajm
indeksi 2023-yilning tegishli davriga nisbatan 112,8 foizni tashkil etdi.
Shuningdek, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish tarkibida ko‘proq qayta
ishlash sanoatining ulushi 97,3 foizni tashkil etdi (2023-yilning yanvar-oylariga
nisbatan ishlab chiqarish indeksi 107,9 %). Elektr, gaz, bug‘ bilan ta’minlash va
20

Erkaklar Ayollar

3-rasm. Doimiy aholi sonining taqsimlanishi
Manba:Jizzaxstat.uz
2025- yilning 1-yanvar holatiga viloyatning doimiy aholisi soni 1 537,6
ming kishini tashkil etib, shundan erkaklar 776,1 ming kishini (jami aholi sonining
50,5 %) va ayollar 761,5 ming kishi (49,5 %) ni tashkil qildi.
2-jadval
Yanvar-dekabr oylarida viloyat bo‘yicha
aholining tabiiy harakati koeffitsiyentlari
Ko‘rsatkichlar Kishi soni 1000 aholiga nisbatan
2023- yil 2024- yil 2023- yil 2024- yil

Tug‘ilganlar 40 875 38 561 27,4 25,3
Vafot etganlar 6 841 6 190 4,6 4,1
shu jumladan:
Nikohlar 11 863 11 165 8,0 7,3
Ajralishlar 1 679 1 696 1,1 1,1

Manba:jizzaxstat.uz
Tug‘ilish. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida tug‘ilganlar soni 38 561
kishini tashkil etdi va 2023- yilning shu davriga (40 875 kishi) nisbatan 2 314
kishiga kamaydi, shunga mos ravishda tug‘ilish koeffitsiyenti 25,3 promilleni
tashkil qildi. Tug‘ilish koeffitsiyentining sezilarli kamayishi Zafarobod (26,6
promilledan 22,7 promillegacha), Jizzax shaxrida (25,6 promilledan 22,3
promillegacha), Baxmal (31,2 promilledan 28,5 promillegacha), Paxtakor (26,5
promilledan 24,2 promillegacha) tumanlarida kuzatildi.
O‘lim. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida o‘lganlar soni 6 190 kishini
tashkil qildi va 2023- yilning shu davriga (6 841 kishi) nisbatan 651 kishiga
kamaydi, mos ravishda o‘lim koeffitsiyenti 4,1 promilleni tashkil qildi (2023- yil
yanvar-dekabr 4,6 promille bo‘lgan). O‘lim koeffitsiyentining sezilarli kamayishi
16

xo‘jaliklarida 4,7 foizga o‘sish kuzatildi. Chorvachilik. Chorvachilik sohasining
imkoniyatlarini oshirishga qaratilgan chora tadbirlarning izchillik bilan amalga
oshirilishi hamda davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan tizimli qo‘llab-quvvatlashlar
natijasida qoramollar bosh sonining o‘sishiga, ichki iste’mol bozorlarining
chorvachilik mahsulotlari bilan to‘yinishiga imkon yaratildi. 2024- yilning yanvar-
dekabr oylarida 18 098,5 mlrd so‘mlik chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarilib,
o‘sish sur’ati 2023- yilning shu davriga nisbatan 103,0 foizni tashkil qildi. Ishlab
chiqarilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining umumiy hajmida chorvachilik
mahsulotlarining ulushi 62,9 fozni tashkil etdi. 2025- yilning 1-yanvar holatiga
viloyatdagi yirik shohli qoramollar bosh soni 982,1 mingtani (o‘sish sur’ati 101,8
%), shu jumladan sigirlar bosh soni 275,3 mingtani (101,4 %), qo‘y va echkilar
bosh soni 2 393,8 mingtani (102,0 %), otlar bosh soni 30,4 mingtani (102,2 %) va
parrandalar bosh soni 4 023,6 mingtani (101,1 %) tashkil qildi.
Umumiy bosh soniga nisbatan dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida yirik
shoxli qoramollarning ulushi 89,0 foizni, fermer xo‘jaliklarida 6,8 foizni tashkil
etdi, sigirlar mos ravishda 85,9 va 8,3 foizni, qo‘ylar va echkilar 62,0 va 19,4
foizni, otlar 51,4 va 27,0 foizni, parrandalar 37,9 va 8,9 foizni tashkil qildi. 2025-
yilning 1-yanvar holatiga ko‘ra, barcha toifadagi xo‘jaliklarda: - yirik shoxli
qoramollarning umumiy bosh soni 982,1 mingtaga etdi. - yirik shoxli qoramollar
bosh soni 2024- yil 1-yanvariga nisbatan 17,8 mingtaga (1,8 %) ko‘paydi. - yirik
shoxli qoramollar bosh sonining 89,0 foizi dehqon va tomorqa xo‘jaliklari
hissasiga to‘g‘ri keldi. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida o‘tgan yilga nisbatan
fermer xo‘jaliklarida 1,8 foiz, dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida 1,8 foizga o‘sish
kuzatildi.
2025- yilning 1-yanvar holatiga ko‘ra, barcha toifadagi xo‘jaliklarda: -
Parrandalarning umumiy bosh soni 4 023,6 mingtani tashkil qildi. - Parrandalar
bosh soni 2024- yil 1-yanvairga nisbatan 44,8 mingtaga (1,1 %) ko‘paydi. -
Parrandalar bosh sonining 1-yanvarga 37,9 foizi dehqon va tomorqa xo‘jaliklari
hissasiga to‘g‘ri keldi. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida o‘tgan yilga nisbatan
fermer xo‘jaliklarida 0,6 foizga o‘sish kuzatildi.[23]
29

I.BOB.JIZZAX VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Jizzax viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari
Jizzax viloyati O’zbekiston Respublikasining markaziy qismida
joylashganligi, uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shu
bilan birga, mintaqaning geosiyosiy o’rni ham o’ziga xos; viloyat shimolda
Qozog’iston, janubi-sharkda Tojikiston Respublikasi bilan chegaradosh.[15]
Ko’rinib turibdiki, Jizzax viloyati geografik o’rnining “markaziyligi” va
transchegaraviyligi uning tarixiy, iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida muhim omil
bo’lib xizmat qilgan.
1-rasm. Jizzax viloyatining geografik o`rni.
5

modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash borasida amalga
oshirilayotgan ishlar hududda ishlab chiqarish hajmi va sifatini yuksaltirishga
xizmat qilmoqda.
Viloyatda sanoat ishlab chiqarish hajmi tarkibida eng ko‘p ulush (Viloyatda
sanoat ishlab chiqarish hajmining yoqori foiz ulushi) G‘allaorol tumani (56,2 %),
Jizzax shahri (17,8 %) va Zafarobod (4,5 %) tumanlari hissasiga to‘g‘ri keldi.
Aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning taqsimlanishi yirik
sanoat korxonalari joylashganligi hisobiga G‘allaorol tumani (14 662,1 ming
so‘m), Jizzax shahri (4 442,7 ming so‘m) hamda Zafarobod (4 054,2 ming so‘m)
tumanlarida o‘rtacha viloyat darajasi ko‘rsatkichi (3 236,3 ming so‘m)dan
yuqoriligini ko‘rsatmoqda.
Hududlar miqyosida olib qaralganida, sanoat tarmog‘ida yangi tashkil
etilgan kichik biznes korxonalarining asosiy qismi Jizzax shahri (62 ta) Baxmal
(42 ta) va Zomin (42 ta) tumanlarida kuzatildi. Shuningdek, G‘allaorol (34 ta),
Sharof Rashidov (36 ta), Zarbdor (25 ta), Forish (13 ta), Paxtakor (12 ta),
Mirzacho‘l (17 ta), Do‘stlik (10 ta), Arnasoy (14 ta), Yangiobod (6 ta) va
Zafarobod (8 ta) tumanlarida ham sanoat tarmog‘idagi yangi tashkil etilgan
korxonalar faoliyat yuritib kelmoqda.
24

2024-yilning yanvar-dekabr oylarida baliq yetishtirish to‘g‘risidagi
ma’lumotlarning xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil natijalariga ko‘ra, baliq
yetishtirishning eng katta hajmi 12 328,0 tonna yoki umumiy yetishtirish hajmidan
75,8 foizi qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda qayd etildi.
2023- yilning mos davri bilan solishtirganda, 2024- yil yanvar-dekabrida fermer
xo‘jaliklarida 26,8 foiz kamayish, dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida 1,5 foiz o‘sish,
qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda 7,3 foiz o‘sish
kuzatildi.
2.4. Jizzax viloyatida transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari.
Jami kiritilgan investitsiyaning 2/5 qismi ishlab chiqarish tarmoqlariga, 60,0
foiziga yakzini noishlab chiqarish sohalariga yo`naltirilgan. Albatta, bu quyilmalar
yaqin kelajakda o’z samarasini beradi.[15]
Investitsiyalar hududiy tarkibida Jizzax yetakchi -34,2 %, G’allaorol
tumaniga jami investitsiya hajmining 13,0 % to’g’ri keladi. Shuningdek, Baxmal,
Jizzax va Zomin tumanlarining ham xissasi katta. Ayni vaqtda, bu ko’rsatkich
Yangiobod, Zafarobod va Mirzacho’l tumanlarida juda past. Xorijiy investitsiyalar
yordamida 50 ta qo’shma korxona tashkil etilgan.
Jizzax viloyatining transport geografik o’rni qulay. Bu yerdan Katta
o’zbekyuli, elektrlashtirilgan temir yul o’tgan. Viloyat va uning markazi - Jizzax
shahri Toshkent, Samarqand, Bekobod shaharlari bilan aloqa qilish uchun qo’lay
imkoniyatga ega. Tashqi iqtisodiy aloqalar, asosan Xitoy, Rossiya, Shveytsariya,
Gonkong, Turkiya, Singapur va boshqa davlatlar bilan olib boriladi. 2012- yilda
viloyatning tashqi savdo aylanmasi 175,6 mln. AQSh dollariga teng bo’lgan va
o’tgan yilga nisbatan biroz kamaygan (270,6 mln dollar). Eksport 115,3 va import
60,3 mln. dollarni tashkil qilgan. 2008 yilda bu ko’rsatkichlar mos tarzda, 131,0;
103,8; va 27,1 mln. AQSh dollari hajmiga teng bo’lgan.
Eksport tarkibida paxta tolasi 73,2 % (2009-yilda 81,6 %, 2008 yilda 64,9
%), oziq-ovqat mahsulotlari 10,1 %. Import tarkibida esa mashina va uskunalar
31

Zafarobod (5,5 promilledan 3,6 promillegacha) Arnasoy (4,8 dan 3,3
promillegacha) va Sharof Rashidov (4,8 dan 3,8 promillegacha) tumanlarida
kuzatildi. O‘lim darajasining o‘sish ko‘rsatkichi Mirzacho‘l (3,7 promillega)
tumanida kuzatildi.
4-rasm. Hududlar kesimida tug‘ilganlar soni va koeffitsiyenti 2024- yilning yanvar-
dekabr holatiga (1 000 aholiga nisbatan, promille )
Manba:jizzaxstat.uz
O‘lganlar umumiy sonidan 52,9 foizi qon aylanish tizimi kasalliklaridan, 9,0
foizi – o‘sma kasalliklaridan, 8,5 foizi – baxtsiz hodisa, zaharlanish va
jarohatlardan, 4,8 foizi – ovqat hazm qilish a’zolari kasalliklaridan, 9,0 foizi –
nafas olish a’zolari kasalliklaridan, 1,3 foizi – yuqumli va parazitar kasalliklaridan,
14,5 foizi – boshqa kasaliklardan vafot etgan.
Nikohlar va ajralishlar. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida fuqarolik
holati dalolatnomalarini yozish organlarida 11 165 ta nikohlar va 1 696 ta
nikohdan ajralishlar qayd etilgan, 1 000 aholiga nisbatan nikoh tuzish
koeffitsiyenti 7,3 ni (2023- yilning yanvar-dekabrda 8,0 bo‘lgan) va nikohdan
ajralish koeffitsiyenti 1,1 ni (2023- yilning yanvar-dekabrda 1,1 bo‘lgan) tashkil
etgan.
17

36,2 foizi fermer xo’jaliklariga to’g’ri keladi. Dexqon xo’jaliklarining ulushi
chorvachilikda, bog’dorchilik, kartoshka, sabzavot va poliz mahsulotlarini
yetishtirishda ko’proq. Fermer xo’jaliklari esa, asosan paxtachilikda. Shu o’rinda
ta’kidlash joizki, Jizzax viloyatida, qo’shni Sirdaryo viloyatida bo’lgani kabi,
tadbirkorlar asosan fermer xo’jaliklarida faoliyat ko’rsatishadi. Ular yoki ularning
ota-bobolari bir vaqtlar respublikamizning boshqa viloyatlaridan ayni shu
maqsadda ko’chib kelishgan. Fermer xo’jaliklariga biriktirilgan yer maydoni 475
ming ga, ularda ishlaydiganlar 61,3 ming kishi, har bir fermer xo’jaligiga o’rtacha
11,2 gektardan yer to’g’ri keladi.
Vaholanki, bu ko’rsatkich Farg’ona vodiysi viloyatlari hamda Xorazm
viloyatida juda past. 2018-yil yakunlari bo’yicha barcha donli ekinlar maydoni
237,0 ming ga, umumiy hosil – 524,7 ming t, hosildorlik 22,1 s/ga teng bo’lgan.
Mazkur yilda viloyatda 136986 gektarga bug’doy ekilgan.Yalpi hosil 400 ming
tonnani, hosildorlik 29,2 sentnerni tashkil etgan. Paxta maydonlari 81,7 ming ga,
yalpi hosil – 146,4 ming t, hosildorlik 18,3 s/ga ni tashkil etgan.
Kartoshka,sabzavot,poliz 21,3 ming gektarga ekilib,undan 62,2ming tonna
kartoshka,394,9 ming tonna sabzavot, 227,0ming tonna poliz mahsulotlari
yetishtirilgan.Hosildorlik esa kartoshka yetishtirishda 185,2 s/ga, sabzavotda 224,4
sentnerni ,poliz ekinlarida 139,6 sentnerni tashkil etgan. Viloyatda ushbu yilda
82,5ming tonna meva va rezavorlar, 24,7 ming tonna uzum yetishtirilgan.
Viloyat qishloq xo’jaligida 2018-yilda tirik vaznda 212,4 ming t go’sht,
593,9 ming t sut, 270,2 mln dona tuxum, yetishtirilgan. Barcha toifadagi
xo’jaliklarda yirik shoxli qoramollar 893,7 ming bosh (ko’pchiligi dehqon
xo’jaliklarda),shundan sigirlar 251,1ming bosh, qo’y va echkilar 2118,3 ming
bosh, parrandalar 3285,8 ming bosh bo’lgan.
Qishloq xo’jaligi geografiyasida sezilarli hududiy tafovutlar mavjud. Eng
ko’p qishloq xo’jaligi mahsulotlarini (qiymatiga kura) Baxmal, G’allaorol, Jizzax
Zomin va Do’stlik tumanlari beradi. Turli xil qishloq xo’jaligi mahsulotlarini
yetishtirishda ham tumanlararo farqlar yaqqol ko’zga tashlanadi. Masalan,
boshoqdi don ko’proq Do’stlik, Mirzacho’l, Zomin va Paxtakor tumanlarida, poliz
26

30,9 % (2008 yilda 53,0 %), oziq-ovqat mahsulotlari 31,1 % (13,6 %) foizni
tashkil etgan.Iqtisodiy aloqalar geografiyasida Paxtakor (eksportda 19,4 %) va
Do’stlik (10,3 %) tumanlari oldinda turadi.
Importda esa, eng avvalo, Jizzax shahrining ulushi katta -55,8 %. Zarbdor
tumani ham bu borada ajralib turadi -17,6 %. Ayni vaqtda, Arnasoy, Do`stlik va
Mirzacho’l qishloq tumanlarida ko’rilayotgan yilda import kam darajada amalga
oshirilgan. 2018-yilda O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalari eksportining 0,5 foizi,
importining 1,3 foizi viloyat hissasiga to’g’ri kelgan.
8-rasm. Yuk tashish va yuk aylanmasi transport turlari bo‘yicha ifodalanishi
Manba:jizzaxstat.uz
Transport xizmatlarining hajmi amaldagi narxlarda transport turlari bo‘yicha
transport jarayoniga (yuklarni tushirish va yuklash ishlari, transport-ekspeditorlik
32

Viloyatdagi eng katta tumanlardan biri bu Zomin tumani bo'lib, u tabiiy
go'zalligi, to'g'ri relyef va sog'lomlashtirish maskanlari bilan mashhur. Mirzacho'l
tumani esa paxta va g'alla yetishtirishda yetakchi.
Viloyatda sanoat, qishloq xo'jaligi va xizmat ko'rsatish sohalari bo'yicha
ixtisoslashgan ostida mavjud. Jumladan, Sharof Rashidov va Paxtakor tumanlari
sanoat va transport xavfsizligini ta'minlaydi.
Viloyat ma'muriy tuzilmasi hududiy boshqaruvni samarali tashkil qilish,
aholining oldini olish mos ravishda ko'rsatish va resurslarni maqsadli taqsimlashda
muhim rol o'ynaydi. Viloyat hududining shimoliy, shimoli-g’arb va janubiy
qismlari tog’liklardan, o’rta qismi pasttekisliklardan iborat. Bu yerda Nurota,
Pistalitog’, Turkiston, Gubdintov tog’lari bor; eng baland cho’qqkilari Bozorxonim
(3401 m, Baxmal tumanida) va Shavkartov (4029 m, Zomin tumanining chekka
janubida).
Tog’ va tog’oldi hududlarda Nurota tog’ - yong’oq, Zomin tog’ - archa
davlat qo`riqxonalari tashkil etilgan.Viloyatning har xil landshaft turlariga boyligi
(u Sirdaryo viloyatidan ayni shu jihatlari bilan farqlanadi) tabiiy holda hududiy
mehnat taksimotining rivojlanishida asosiy omil bo’lgan va shunga mos ravishda
tabiiy - xo’jalik tarmoqlari shakllangan. Tog’ va tog’-oldi hududlarida
chorvachilik, bog’dorchilik, asalarichilik, lalmikor dehqonchilik, rekreatsiya va
turizm rivojlangan, tekislik qismi esa eski va yangi o’zlashtirilgan, ko’proq paxta
ekiladigan hududlardan iborat. Jizzax O'zbekiston Respublikasining markaziy
viloyati, Zarafshon vodiysi va Turkiston tizmasining etaklarida. Viloyat o'zining
tabiiy-iqlimiy sharoitlari, yer resurslari va qulay transport-geografik o'rni bilan
respublikaning muhim iqtisodiy-xududiy birliklaridan biri hisoblanadi.
Chegaralari:
 Shimolda – Qozog iston Respublikasi bilan chegaradosh;ʻ
 Sharqda – Sirdaryo viloyati bilan chegaradosh;
 G'arbda – Navoiy viloyati bilan tutash;
 Janubda va janubi-sharqda – Samarqand viloyati bilan chegaradosh;
8

 Janubi-sharqiy qismining kichik hududi – Tojikiston Respublikasi bilan
tutashgan.
Jizzax viloyati geografik o'rnining yana bir muhim jihati, u respublika markaziy
qismi orqali o'tuvchi yirik transport yo'llari chorrahasida joylashgan. Bu yo llarʻ
viloyatni boshqarayotgan bog lab, savdo va iqtisodiy aloqalarni kuchaytiradi.
ʻ
Viloyat hududi tabiiy ikki asosli zonaga bo'linadi:
1. Dashtlik va tekislik qulayi (asosan shimoliy va markaziy qism) – bu yerlar
qishloq xo'jaligi uchun qulay foydalanish;
2. Tog oldi va to g ridan-to g ri
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ (janubiy va sharqiy qismlar) – bu zonalarda
chorvachilik, bog dorchilik va dam olish maskanlari ochish.[10]
ʻ
9

2-rasm. Jizzax va sirdaryo viloyati tabiiy xaritasi.
Manba:(O`rta osiyo va O`zbekistonning tabiiy geografiyasi atlasi.O`Z.RES.Yer resurslari,
Geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo`mitasi. Toshkent-2018)
Vegetatsiya davri 210-240 kun. Yillik quyoshli kunlar 2800—3000 soat.
Eng yirik daryolari– Sangzor , Zominsuv . Tog lardan oqib tushuvchi soy ko p.ʻ ʻ
Ekinlarni sug orish uchun
ʻ Tuyatortar kanali, 1- va 2-Janubiy Mirzacho l kanallari, ʻ
Jizzax , Zomin, Qorovultepa suv omborlari qurilgan. 2001-yilda Arnasoy suv
ombori qurila boshlandi. Arnasoy , Aydarko l
ʻ va Tuzkon ko llaridan baliqchilikda ʻ
foydalaniladi. Tog yon bag irlarida yovvoyi jiyda, archa, bodom, yong oq,
ʻ ʻ ʻ
na matak, zira, rovoch, zirk kabilar o sadi.
ʼ ʻ
Yovvoyi hayvonlardan oq tirnoqli ayiq, chiyabo ri, tulki, quyon, qobon,
ʻ
bo rsiq, jayra uchraydi; burgut, lochin, qora turna, bulduruq, tuvaloq, tustovuq,
ʻ
qirg ovul, yovvoyi o rdak, kaklik kabi qushlarning 150 dan ortiq turi mavjud.
ʻ ʻ
Viloyatda Zomin milliy bog i
ʻ , Zomin va Nurota davlat qo riqxonalari tashkil ʻ
qilingan. Iqlimi kontinental, asosiy gidrografik shaxobchasi Sangzor daryosi
bo’lib, u sug’orma dehqonchilikda foydalaniladi. Tarkibida temir, oltingugurt,
vodorod, radiy, kremniy kislotasi, karbon gazi, ishqor bo lgan shifobaxsh mineral
ʻ
suvlar bor. G allaorol, Forish, Mirzacho l tumanlarida balneologik sanatoriylar
ʻ ʻ
faoliyat ko rsatadi. Sulfatxlorid natriyli Chimqo rg on balchig idan fizioterapiya
ʻ ʻ ʻ ʻ
va davolash profilaktika muassasalarida foydalaniladi.
Foydali qazilmalardan oltin, kumush, volfram, qo rg oshin, rux, temir, molibden,
ʻ ʻ
marmar, vollastonit, bazalt, granit, korund, ohak bor.
Shimolda joylashgan Aydarko’l va Arnasoy ko’llarida balikchilik yulga
quyilgan Turkiston, Nurota, Pistalitog’, G’ubdin tog’ tizmalari o’ziga xos landshaft
turlarini shakllantirgan.
1976-yilda Zomin tumanida yaqin 50 ming gektarni egallagan Milliy bog’
(park) tashkil etilgan. Umuman olganda, Zomin, Baxmal, G’allaorol, Forish
tumanlarida rekreatsiya resurslari ko’p va bu yerda ekoturizm uchun ham sharoitlar
qulay. Ushbu hududlarning yozi nisbatan salkinrok, namgarchilik esa tabiiy holda
lalmikor dehqonchilik, xususan bug’doy yetishtirish uchun qulaydir. [16]
11

2025- yilning 1-yanvar holatiga ko‘ra, barcha toifadagi xo‘jaliklarda: -
Otlarning umumiy bosh soni 30,4 mingtaga etdi. - Otlar bosh soni 2024- yil 1-
yanvariga nisbatan 649 boshga (2,2 %) ko‘paydi. - Otlar bosh sonining 51,4 foizi
dehqon va tomorqa xo‘jaliklariga to‘g‘ri keldi. 2024- yilning yanvar-dekabr
oylarida o‘tgan yilga nisbatan fermer xo‘jaliklarida 3,5 foizga kamayish kuzatildi.
2024- yilning yanvar-dekabr oylarida chorvachilik mahsulotlarini yetishtirish
hajmi 18 098,5 mlrd so‘mni yoki 2023- yilning mos davriga nisbatan o‘sish sura’ti
103,0 foizni tashkil qildi. Jami yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining
umumiy hajmida chorvachilik mahsulotlarining ulushi 62,9 foizni tashkil etdi.
Chorvachilik sohasining ichki imkoniyatlarini oshirish bo‘yicha chora-
tadbirlarning izchil amalga oshirib borilayotganligi, shuningdek, ularga davlat
tomonidan tizimli ko‘mak ko‘rsatib kelinayotganligi chorva mollari va parrandalari
bosh sonining ko‘payishiga, ichki iste‘mol bozorlarini chorvachilik mahsulotlari
bilan to‘ldirishga imkon yaratdi.
2024- yilning yanvar-dekabr oylarida barcha toifadagi xo‘jaliklarda tirik
vaznda 246,8 ming tonna go‘sht (2023- yilning yanvar-dekabriga nisbatan 3,5
foizga o‘sdi), 713,6 ming tonna sut (2,8 %), 379,7 mln dona tuxum (90,4 %) va 6
095 dona qorako‘l teri (100,3 %) yetishtirilib, 16 273,1 tonna baliq (102,6 %)
ovlandi. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida go‘sht yetishtirish to‘g‘risidagi
ma’lumotlarning xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil natijalariga ko‘ra, go‘sht
yetishtirishning eng katta hajmi 228,6 ming tonna yoki umumiy yetishtirish
hajmidan 92,6 foizi dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida qayd etilganligini ta’kidlash
lozim.
Ko‘rsatib o‘tilgan davrlarda, go‘sht yetishtirishning eng kam hajmi 6,9
ming tonna yoki umumiy yetishtirish hajmidan 2,8 foizi fermer xo‘jaliklarida
kuzatildi. 2023- yilning mos davri bilan solishtirganda, 2024- yil yanvar-dekabrida
fermer xo‘jaliklarida 4,9 foizga, dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida 3,6 foizga,
qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarda 0,3 foizga o‘sish
kuzatildi.
30

MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………………….......................................3
I.BOB.JIZZAX VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI.
1.1. Jizzax viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari…......................................…5
1.2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari…………………………….....................................…...10
II.BOB. JIZZAX VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA
IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1.Aholisi va mehnat resurslari………………………………….....................................…….13
2.2. Jizzax viloyatining sanoat tarmoqlarining shakllanishi va
rivojlanishi……………………………………………………….....................................….…19
2.3. Jizzax viloyatining qishloq xo`jaligining rivojlanishi va
ixtisoslashuvi………………………………………………….......................................………25
2.4. Jizzax viloyatining transport va tashqi iqdisodiy
aloqalari………………………………………………………......................................……….31
XULOSA……………………………………………………......................................………..37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………….......................................…...38
40

1.2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari.
Relyefi tog lik, qir va tekisliklardan iborat. Janubiy qismini Turkistonʻ
tizmasining tarmoqlari ( Morguzar tizmasi), g arbini
ʻ Nurota tizmasining sharqiy
qismi egallagan. Shimoliy, shimoli-g arbi va sharqiy qismi (Mirzacho l va
ʻ ʻ
Qizilqum cho lining janubi-sharqi) tekislikdan iborat. Iqlimi keskin kontinental.
ʻ
Yanvarning o rtacha tempaturasi -4° gacha, iyulniki +28°. Tog oldilarida iqlim
ʻ ʻ
cho l va dashtlarga nisbatan yumshoq. Yillik yog in viloyat janubida 400—500
ʻ ʻ
mm, shimolida 250-300 mm. [15]
10

JIZZAX VILOYATINING IQDISODIY-GEOGRAFIK
TAVSIFI
REJA:
KIRISH
I.BOB.JIZZAX VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Jizzax viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari
1.2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari.
II.BOB. JIZZAX VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI
VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK
JIHATLARI
2.1.Aholisi va mehnat resurslari.
2.2. Jizzax viloyatining sanoat tarmoqlarining shakllanishi va
rivojlanishi
2.3. Jizzax viloyatining qishloq xo`jaligining rivojlanish va
ixtisoslashuvi
2.4. Jizzax viloyatida transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

Manba:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/
Jizzax_Viloyati_in_Uzbekistan.svg/1280px-Jizzax_Viloyati_in_Uzbekistan.svg.png
Jumladan, Jizzax shahrining O’rta Osiyoning qadimiy markazlari -
Samarqand, Toshkent, Xo`jand va O`ratepa oralig’ida, Buyuk Ipak yo`lida
o’rnashganligi ham hozirgi viloyat markazi shakllanish va rivojlanish
xususiyatlarini belgilab beradi. Jizzax viloyatining umumiy maydoni 21 200
kvadrat kilometrni tashkil qiladi. U geografik O'zbekistonning boshqa viloyatlari
va qo'shni davlatlar bilan chegaradosh bo'lib, bu holat viloyatning iqtisodiy va
savdo aloqalarini rivojlantirishda muhim omil bo'ladi.
1-jadval
Jizzax viloyatining ma`muriy-hududiy bo`linishi
Manba: Jizzaxstat.uz
6

Ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining tarkibiy tuzilishida
eng yuqori ulush dehqon va tomorqa xo‘jaliklari hissasiga to‘g‘ri keldi (umumiy
hajmga nisbatan 67,0 foiz).
Dehqonchilik. 2024- yilning yanvar-dekabr oylarida ishlab chiqarilgan
dehqonchilik mahsulotlarining hajmi 10 812,0 mlrd so‘mni yoki 2023- yilning shu
davriga nisbatan o‘sish sur’ati 98,1 foizni, ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarining umumiy hajmida ulushi 37,4 foizni tashkil qildi. Hosilni yig‘ib
olish. Hisobot davrida barcha toifadagi xo‘jaliklarda 735 245 tonna (o‘tgan yilga
nisbatan 103,3 %) jami don, 601 334 tonna (102,2 %) boshoqli don, 522 209 tonna
(102,6 %) bug‘doy, 72 524 tonna (111,4 %) makkajo‘xori, 111 060 tonna (105,5
%) kartoshka, 491 741 tonna (104,0 %) sabzavotlar, 326 163 tonna (105,7 %)
oziqbop poliz, 100 191 tonna (100,2 %) mevalar va rezavorlar, 33 039 tonna
(101,6 %) uzum yig‘ib olindi. Makkajo‘xori doni yetishtirishning eng katta hajmi
58,7 ming tonna yoki umumiy yetishtirish hajmidan 80,9 foizi fermer
xo‘jaliklarida qayd etildi. Eng kam hajm 3,0 ming tonna yoki umumiy yetishtirish
hajmidan 4,2 foizi qishloq xo‘jaliklari tashkilotlarida kuzatildi.
2024 yilning yanvar-dekabr oylarida o‘tgan yilning mos davriga nisbatan,
fermer xo‘jaliklarida 29,1 foiz, dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida 3,6 foizga o‘sish
kuzatildi. Kartoshka yetishtirishning eng katta hajmi 59,0 ming tonna yoki umumiy
yetishtirish hajmidan 53,1 foizi dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida qayd etildi. Eng
kam hajm 9,1 ming tonna yoki umumiy yetishtirish hajmidan 8,2 foizi qishloq
xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar tomonidan kuzatildi. 2024
yilning yanvar-dekabr oylarida o‘tgan yilga nisbatan, qishloq xo‘jaligi faoliyatini
amalga oshiruvchi tashkilotlarda 8,6 foizga, fermer xo‘jaliklarida 5,2 foizga,
dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida 5,2 foizga o‘sish kuzatildi. Savzavotlar
yetishtirishning eng katta hajmi 245,6 ming t. yoki umumiy yetishtirish hajmidan
50,0 foizi dehqon va tomorqa xo‘jaliklarida qayd etildi.
Eng kam hajm 24,1 ming t. yoki umumiy yetishtirish hajmidan 4,9 foizi
qishloq xo‘jaligi korxonalarida kuzatildi. 2024 yilning yanvar-dekabr oylarida
o‘tgan yilga nisbatan, fermer xo‘jaliklarida 3,5 foizga, dehqon va tomorqa
28

Tuzilgan nikohlar soni bo‘yicha 2023- yilning mos davriga nisbatan
hududlarda kamayish kuzatilgan. Bunda eng yuqori kamayish sur’ati Jizzax shahri
(1,6 %) va Yangiobod (1,2 %) tumanida kuzatildi. Ajrimlar sonida 2023- yilning
mos davriga nisbatan kamayish kuzatildi. Nisbatan yuqori kamayishlar soni
Do‘stlik (0,4 taga) va Yangiobod (0,4 taga) tumanlarida kuzatildi.
Migratsiya. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2024- yilning yanvar-dekabr
oylarida viloyat bo‘yicha ko‘chib kelganlar soni 7 586 kishini, shu davr mobaynida
ko‘chib ketganlar soni esa 9 824 kishini tashkil qildi. Mos ravishda migratsiya
qoldig‘i minus 2 238 kishini tashkil etgan, 2023- yilning mos davrida minus 2 120
kishi bo‘lgan.
Migratsiya saldosining yuqori darajasi G‘allaorol (minus 585 kishi) Baxmal
(minus 523 kishi) tumanlarida qayd etildi. Migratsiyaning ijobiy saldosi Jizzax
shahrida (635 kishi) kuzatildi.
18

XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, Jizzax viloyati O'zbekiston Respublikasining
iqtisodiy-geografik rivojlanishida muhim o'rin egallashini ko'rish mumkin.
Viloyatning ge joylashuvi — respublika markaziy iqtisodiy, yirik transport yo'llari
chorrahasida — iqtisodiy iqtisodiyini yuksaluvchi asosiy sifatdan biridir.
Viloyat tabiiy resurslarga, unumdor yer fondiga, tog' va dashtlarga ega
bo'lib, bu yerda qishloq xo'jaligi, ayniqsa, g'alla etishtirish, paxtachilik,
bog'dorchilik va chorvachilik yuqori darajada kengaytirilgan. Shu bilan birga,
sanoat ham yildan-yilga hosil o'sish kuzatilmoqda. Paxtani qayta ishlash, oziq-
ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, qurilish materiallari ishlab chiqarish
yo'nalishlari bo'yicha ishlar olib boradi.
Jizzax viloyatining ma'muriy-hududiy tuzilishi, aholi zichligi va mehnat
resurslari ham uning iqtisodiy rivojlanishiga ta'sir qilmoqda. Hududdagi tumanlar
va shaharlar o'z ixtisoslashuvi bilan mustahkam turadi, esa resurslar taqsimotining
yanada maqsadli bo'lishini ta'minlash.
Shu asosda quyidagi takliflarni keltirish mumkin:
 Viloyatning markaziy geografik o'rni iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda
muhim omil bo'lib xizmat qiladi;
37

Jizzax viloyatining iqdisodiy-geografik tavsifi

Купить