Информация о документе

Цена 200000UZS
Размер 3.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Дипломные работы
Предмет Техника и технология

Продавец

Aslanbek

Дата регистрации 23 Май 2024

2 Продаж

Kaliy o’g’itlar ishlab chiqarishda kristallashtirish jarayonini avtomatlashtirish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT KIMY O – TEXNOLOGIY A INSTITUTI “OZIQ – OVQAT MAHSULOTLARI TEXNOLOGIY A SI” FAKULTETI “INFORMATIKA, AVTOMATLASHTIRISH VA BOSHQARUV” KAFEDRASI “ KALIY O‘G‘ITLAR ISHLAB CHIQARISHDA KRISTALLASHTIRISH JARAYONINI AVTOMATLASHTIRISH ” mavzu si dagi malakaviy bitiruv ishining TUSHUNTIRISH XATI « IAB» k afedra si mudiri : Qarabayev D .T. Malakaviy bitiruv ishining raxbari: Usmanov K.I. Malakaviy bitiruv i shini bajardi: O‘rolov B.F. TOSHKENT – 202 4 MUNDARIJA 1 Kirish............................................................................................. 3 2 Texnologik jarayon tavsifi.............................................................. 9 4 Texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional chizmasi va bayoni......................................................................................... 22 5 Avtomatlashtirish vositalarining buyurtma spetsifikatsiyasi........................................................................... ... 26 6 Prinsipial boshqarish va signallash tizim larini loyi h ala sh..................................................................................... .. . 32 7 Elektr manba prinsipial chizmasining bayoni.......................... ...... 34 8 Avtomatik rostlash tizimining xisobi.................................... ........ 36 9 Boshqarish tizimini arxitekturasi bayoni................................ ....... 41 10 Texnik – iqtisodiy xisob qismi................................................ ....... 45 11 Hayot faoliyati havfsizligi ............................................................... 5 7 14 Xulosa........................................................................................... 7 3 15 Foydalanilgan adabiyotlar rо‘yxati.......................................... ....... 7 5 I. Kirish Bugungi kunda O‘zbekiston kimyo sanoati mamlakatimiz iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib, uning uzoq muddatli va barqaror rivojlanishiga zamin yaratmoqda. Aynan kimyo sanoati deyarli barcha tarmoqlarga turli materiallar va mahsulotlar uchun asosiy xom ashyo yetkazib beruvchi va ularni rivojlantirish ko‘lami, yo‘nalishi va samaradorligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Kaliyli o‘g‘itlarni zamonaviy ishlab chiqarish kimyo sanoati qolaversa, mineral o‘g‘itlar sanoatining eng rivojlangan tarmoqlaridan biridir. Qishloq xo jaligiga harʻ yili yetkazib berilayotgan bu o g itlar miqdori o n million tonna bilan o lchanadi. ʻ ʻ ʻ ʻ Ushbu bitiruv malakaviy ishida kaliy xlorid olishning galurgik usulining nazariy asoslari va amaliy masalalarini yoritish bilan bir qatorda, bugungi kunda mamlakatimiz kaliy sanoatida tobora keng tarqalib borayotgan kaliy rudalarini flotatsion boyitish usuli ham o`rganilib chiqilgan. Bitiruv malakaviy ishida murakkab kaliyli o‘g‘itlar texnologiyasi asoslarini taqdim etishga, shuningdek, kaliyli xom ashyolardan kompleks foydalanish va ishlab chiqarish chiqindilarini yo‘q qilishga tegishli e'tibor berilgan. Gravitatsion, elektrostatik va termik usullar yordamida tabiiy kaliy rudalarini boyitish orqali kaliyli o‘g‘itlar olishning texnologik sxemalari keltirilgan, kaliyli o‘g‘itlar ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan eng muhim qurilmalar hamda ularni hisoblash usullari tavsiflangan. Birituv malakaviy ishida shuningdek, avtomatlashtirish ishi tuzilmasida Kaliy sanoatining xom ashyo bazasi Kaliy juda keng tarqalgan kimyoviy elementlarga tegishli. Yer qobig‘idagi tarkibi (taxminan 2%) bo‘yicha u kislorod, kremniy, alyuminiy, temir, kaltsiy va natriydan keyingi o‘rinda turadi. Kaliy ko‘plab jinslar, dala shpatlari, granitlar, leysitlar, gneyslar, qattiq qazilma tuz konlarini, shuningdek dengiz va kontinental kelib chiqishi sho‘r suvlarini tashkil etuvchi aluminosilikatlarning bir qismidir. Asosiy, eng keng tarqalgan kaliy saqlovchi minerallar quyidagilardir: silvit KS1, karnallit KS1 • MgCl2 • 6H20, langbeinit K2S04 • 2MgS04, kainit KS1 -M gS04 • ZN20, shenit K.2S04 • gS2SH2 4 ) K2S04•M gS04 • 2CaS04 • 2H20, alunit K2S 04.A12(S04)3- 4A1(0H)3. Tarkibida kaliy bor aluminosilikatlarga quyidagilar kiradi: ortoklaza KrO • Al20 3 • bSiOg, muskovit KrOx XZA1g03 • bBiOg • 2H20, nefelin (K, Na)30 • Alg03 • 2SiO2, leysit K20 • Al203. Hozirgi vaqtda kaliy birikmalarining asosiy manbalari eruvchan kaliy tuzlari: silvinit, karnallit, langbeynit, kainit va boshqalar. Qattiq qazilma tabiiy kaliy tuzlari konlari bo‘lmagan mamlakatlarda kaliy ko‘llar va dengiz suvlarining sho‘r suvlaridan olinadi. Tabiiy kaliy nitrat ham kaliy manbai bo‘lib xizmat qilishi mumkin, ammo u juda kam uchraydi va sanoat ahamiyatiga ega emas. Suvda erimaydigan yoki yomon eriydigan minerallar hali to‘g‘ridan-to‘g‘ri kaliy xom ashyosi sifatida ishlatilmaydi, lekin alunit va nefelin kabi minerallarni aluminaga qayta ishlashda qo‘shimcha mahsulot sifatida qimmatli tuzlar - kaliy sulfat va karbonat olinadi. Kaliy mahsulotlarining asosiy miqdori olinadigan asosiy kaliy rudalari silvinitlar bo‘lib, ular silvit KCl va galit NaCl ning o‘zaro o‘sgan kristallarining mexanik aralashmasidir. Kaliyli o‘g‘itlar ishlab chiqarishni rivojlantirish Kaliy sanoatining rivojlanishi kaliy tuzlarining asosiy iste'molchisi - qishloq xo‘jaligi bilan bevosita bog‘liq, chunki sanoat tomonidan ishlab chiqarilgan kaliy birikmalarining 90% dan ortig‘i o‘g‘it sifatida ishlatiladi, qolgan qismi esa turli sanoat tarmoqlarida qo‘llaniladi. Tuproqni o‘g‘itlash uchun tabiiy tuzlardan kaliy xlorid ishlab chiqarish birinchi marta 1861 yilda Germaniyada (Stasfurt) paydo bo‘lgan. Bundan oldin, bu yerda o‘nlab yillar davomida tosh tuzi qazib olindi va boshqa tuzlar, shu jumladan kaliy chiqindilari mavjud edi. Qishloq xo‘jaligida foydaliligi o‘rganilgandan so‘ng, kaliy tuzlarini ishlab chiqarish barqaror rivojlana boshladi. Ikkinchi jahon urushidan oldin Germaniya jahon bozoriga kaliyli o‘g‘itlarning eng yirik ishlab chiqaruvchisi va yetkazib beruvchisi edi. II. SILVINITDAN KALİY XLORIDINI GALURGIK USULI BILAN OLISH TEXNOLOGIK JARAYONI. Galurgik usul yordamida silvinitdan kaliy xlorid olishning texnologik jarayoni quyidagi operatsiyalarni o'z ichiga oladi: 1. Rudani dastlabki saralash bilan maydalash; 2. Ishqorlarni isitish; 3. Rudaning erishi; 4. Galit chiqindilarini suvsizlantirish va uni yuvish; 5. To'yingan suyuqlikni tiniqlashtirish; 6. Kaliy xloridning kristallanishi; 7. Kaliy xlorid suspenziyasini quyuqlashtirish va sentrifugalash; 8. Kaliy xloridni quritish, uni granulyatsiya qilish va granulani tozalash; 9. Ishlab chiqarish chiqindilarini olib tashlash. 1.1. TEXNOLOGIK JARAYON TAVSIFI 2.1.1. Rudani dastlabki saralash bilan maydalash. 5 mm dan katta silvinit donalaridan silvin to'liq yuvilmaydi, bu esa chiqindilarda kaliy xloridning yo'qolishiga olib keladi. Shuning uchun shaxta konveyr lentalaridan keladigan kaliy rudalari zarracha o'lchami 5 mm gacha bo'lgan dastlabki saralash uchun ekran 1 (2-rasm) ga beriladi. Shuni yodda tutish kerakki, erigan silvinitda ko'p miqdordagi kichik zarrachalar (0,02 mm yoki undan kam) mavjudligi loy va tuz loyining hosil bo'lgan eritmasining istalmagan ko'payishiga olib keladi. Rudadagi fraksiyalarning 5 mm dan kattalarining ruxsat etilgan massa ulushi 17% dan ortiq emas, 1 mm dan kichiklari - 48% dan ko'p emas. Ekranlarning katta o'lchamli mahsuloti belgilangan zarracha o'lchamiga moslashtirilgan bolg‘acha maydalagich 2 ga yuboriladi. Elak ostidagi mahsulot va maydalagichlarni tushirish birlashtirilib, eritish bo'limining 4 ta'minot qutisiga yoki 3 omboriga etkazib beriladi. 2-rasm. Silvinitdan galurgik usulda kaliy xlorid olishning texnologik sxemasi. (maydalash, rudani eritish, qoldiqlarni suvsizlantirish va to‘yingan suyuqliklarni tiniqlashtirish bo‘limlari): 1 - ekranlash; 2 - maydalagich; 3 – zaxira ombori; 4 - sarflanadigan idish; 5 - vintli erituvchi I; 6 – “Brandes” tipidagi quyuqlashtiruvchi; 7, 10, 11 – suvsizlantiruvchi liftlar; 8 -II vintli erituvchi; 9 – vintli aralashtirgich; 12 – vakuumli lenta filtri; 13 - suyuqlik isitgichi; 14 – “Dorr” tipidagi cho‘ktirgich 1.1.2. Ishqorlarni isitish Rudani eritish jarayoni issiq suyuqlik bilan amalga oshiriladi, u eritish bo'limi 13-ga yetkazib berishdan oldin t = (117±3) °C ga qadar isitiladi, uning issiqlik tashuvchisi bug‘ bo'ladi. 1.1.3. Rudaning erishi Rudani eritish bo'limi uchta ketma-ket ishlaydigan vintli erituvchilardan iborat. Sarflanadigan idish 4 dan maydalangan ruda vintli erituvchi I ga yuboriladi. Ruda bilan bir vaqtda II vintli erituvchidan 8 o‘rta suyuqlik deb ataladigan erituvchiga kiradi 5. Qisman eritilgandan so‘ng I erituvchidagi ruda tashiladi. Suvsizlantiruvchi lift 7 orqali to'rli chelaklari bo'lgan II vintli erituvchiga boradi. Issiq eriydigan ishqoriy suyuqligi ham u yerda isitgich 13 dan beriladi va vintli aralashtirgich 9 dan drenajlanadi. II erituvchida kaliy rudasidan silvitning deyarli to'liq yuvilishiga erishiladi. II erituvchidan galit chiqindilari vintli aralashtirgich 9 ga yuboriladi, u chiqindi issiqlikni qayta tiklash va kaliy xloridni axlatxonadan ishqorli suyuqlik, filtrat va yuvish suvi bilan qo'shimcha yuvish uchun xizmat qiladi. Shunday qilib, I erituvchida KCl ning massa ulushi 20% gacha bo'lgan va tarkibida tuz va loy (shlam) bo'lgan to'yingan issiq suyuqlik olamiz. 1.1.4. Galit chiqindilarining suvsizlanishi va uni yuvish Vintli aralashtirgich 9 dan sovutilgan galit chiqindilari suvsizlantiruvchi lift 11 orqali to'rli chelaklar bilan vakuumli lenta filtriga 12 tushiriladi. Galit chiqindilarida 12-17% ishqoriy suyuqlik mavjud. Shu sababli kaliy xloridning yo'qotilishini kamaytirish uchun chiqindilar qo'shimcha ravishda filtrda suv bilan yuviladi. KCl ning massa ulushi 3,0% dan ko'p bo'lmagan va suvning massa ulushi 8% dan ko'p bo'lmagan filtrlangan galit chiqindilari chiqindixonaga tashlanadi. 1.1.5. To'yingan suyuqlikni tiniqlashtirish Issiq to'yingan suyuqlik I erituvchi vintidan tuz loyini ajratish uchun 6- "Brendlar" turdagi cho'ktirgichlarga jo'natiladi . Quyiltirgichdagi quyultirilgan tuz eritmasi keyingi eritish uchun II erituvchiga qaytariladi. Tuzli loydan tozalangan to'yingan suyuqlik loyini ajratish uchun Dorr tipidagi cho'ktiruvchi 14 ga kiradi. Loyning kondensatsiyalangan suspenziyasi, KCl yo'qotilishini kamaytirish uchun suv bilan yuvilgandan so'ng, loy saqlash uchun idishga yuboriladi va t = (95±2) °C haroratli tiniqlangan to'yingan suyuqlik kristallanish uchun yuboriladi. loyining cho'kishini tezlashtirish uchun suyuqlikka koagulant kiritiladi. 1.1.6. Kaliy xloridning kristallanishi t = (95 ± 2) ° C haroratda tuz va loydan tozalangan to'yingan suyuqlik kristallanish uchun yuboriladi. Kaliy xloridning kristallanishi bir qator ketma-ket o'rnatilgan vakuumli kristalizatorlarda 1 (3-rasm) amalga oshiriladi, ular vertikal bo'linmalar bilan bir necha bosqichlarga bo'linadi. Vakuumli kristallanish birligi (VCB) o'n to'qqiz bug‘lanish bosqichi (I-XIX) bilan ifodalanadi. Kaliy xloridning massa ulushi 20% gacha bo'lgan issiq, tozalangan, to'yingan suyuqlik vakuumli kristalizator 1 ning birinchi bosqichiga yetkazib beriladi va keyin ketma-ket barcha XIX bosqichlardan o'tadi. Har bir bosqichda l yuk vakuum ta'minoti tufayli qaynaydi va bug‘lanish tufayli soviydi. Suvning bir qismini bug‘lanishi va suyuqlikning sovishi natijasida kaliy xlorid kristallanadi. Oxirgi XIX bosqichdan boshlab (37±5)°C haroratgacha sovutilgan kaliy xlorid suspenziyasi quyuqlashtirish uchun yuboriladi. Birinchi to'qqiz bug‘lanish bosqichining bug‘-havo aralashmasi sirt 2 kondensatorlarining halqasiga kiradi. Har bir bug‘lanish bosqichi uchun alohida sirt kondensatori mo'ljallangan. Ishqorli suyuqlik 3-quyultiruvchidan bug‘lanishning IX bosqichining sirt kondensatorining quvur bo'shlig‘iga yetkazib beriladi, u barcha sirt kondensatorlaridan o'tib, chiqish joyida t = 70-80 ° C gacha isitiladi. Shu tarzda, VKB ning dastlabki to'qqiz bosqichidagi kaliyli eritma bug‘idan olingan issiqlik qayta tiklanadi. Birinchi to'qqizta sirt kondensatorida kondensatsiyalangan eritma bug‘ining kondensati uskunalarni yuvish uchun suv dozatori orqali yuboriladi va hokazo. To'qqiz bug‘lanish bosqichi va to'qqizta kondensatsiya bosqichi VCU ning I qismini tashkil qiladi. Keyingi o'nta bug‘lanish bosqichi (X-XIX) aralashtirish kondensatorlari 4 ga ulanadi va VKU ning II qismini tashkil qiladi. Bu erda har bir bug‘lanish bosqichi uchun alohida aralashtirish kondensatori ham mavjud. . 3-rasm. Kaliy xloridni galurgik usulda olishning texnologik sxemasi. (kristallanish, sentrafugalash va quritish bo'limi): 1 – gorizontal vakuumli kristalizatorlar (I-IV bosqichlar); 2 – sirt kondensatorlari; 3 - qalinlashtiruvchi; 4 – aralashtirish kondensatorlari; 5 - suv muhrlangan idish; 6 – ejektorli nasoslar; 7 – umumiy kondansatör; 8 - vakuum nasosi; 9 – “Brandes” tipidagi cho‘ktirgich; 10 - aralashtirgich; 11 – markazdan qochma nasos; 12 - quritish barabani; 13 -dud chiqargich; 14 - batareya sikloni; 15 – aralash chang tozalash vositasi;16 – loy quyuqlashtiruvchi. Quvurdan keladigan aylanma suv bilan quyiladigan aralashtirish kondensatorlarida vakuumli kristalizatorlarning (X-XIX) bosqichlaridan keladigan suv-bug‘ aralashmasining kondensatsiyasi sodir bo'ladi. Suv quyultirilgan bug‘ bilan birga suv dozalangan idish 5 ga quyiladi va keyin sovutish uchun yuboriladi. Barcha kondensatorlarning kondensatsiyalanmagan bug‘lari va gazlari markazdan qochma nasos 6 orqali so'riladi va chiqarilgan aralashma keyingi bosqichdagi kondensatordan so'riladi va oldingi bosqichdagi kondensatorga quyiladi. Kristallanishning XIX bosqichidagi kondensatordan bug‘-havo aralashmasi shu tariqa X bosqichdagi kondensatorga, so'ngra birlashtirilgan kondensator 7 ga distillanadi, shuningdek, suv bilan sug‘oriladi. Gazlar xuddi shunday tarzda VCU ning I qismidan bug‘lanishning IX bosqichidan boshlab so'riladi. Birinchi bosqichning sirt kondensatoridan o'tgandan so'ng, bug‘-gaz aralashmasi aralash aralashtirish kondensatoriga 7 yuboriladi, u yerdan kondensatsiyalangan bug 'va suv ham suv dozalangan idishga 5 kiradi va gazlar vakuum nasosi 8 yordamida atmosferaga chiqariladi. 1.1.7. Kaliy xlorid suspenziyasini quyuqlashtirish va sentrifugalash VCU dan kaliy xlorid suspenziyasi kristallarga va ishqorli eritmaga ajratish uchun "brendlar" 9-turdagi cho'ktiruvchi tanklarga kiradi Quyuqlashgan suspenziya mikser 10 ga quyiladi va u yerdan sentrifuga 11 ga kiradi.. Cho'ktirgichlardan 9 drenaj quyuqlashtiruvchi 3 ga yuboriladi, u yerda kristallizatning nozik dispers qismi cho'kadi va qalinlashadi va yana cho'ktirgich 9 ga qaytariladi. bo'lim eritmasida isitish va qayta foydalanish uchun IX bug‘lanish bosqichining sirt kondensatoriga 2 yuboriladi. Suvning massa ulushi 8% gacha bo'lgan sentrifugada 11 ga distillangan ho'l loy quritish uchun beriladi. Tsentrat cho'ktiruvchi tanklarga quyiladi 9. Sentrafugalarda tarkibida 98% gacha KCl bo'lgan mahsulot olish uchun kristallar suv bilan yuviladi va ishqorli suyuqlikni olib tashlaydi va NaCl miqdorini kamaytiradi. 1.1.8. Kaliy xloridni quritish, uni granulyatsiya qilish va granulani tozalash Suvning massa ulushi 8% dan oshmaydigan sentrifugalarda suvsizlangandan so'ng, kaliy xlorid quritish barabani 12 ga beriladi.Quritish barabanida barabanning silindrsimon qismida joylashgan qayiqli biriktirma baraban aylanguncha kaliy xloridni yuk tushirilgunga qadar harakatga keltiradi. Kaliy xlorid bilan parallel ravishda quritish tamburida issiq tutun gazlari harakatlanadi, bu esa materialni quritadi. Quritilgan va isitiladigan kaliy xlorid suvning massa ulushi 0,5% dan ko'p bo'lmagan quritish barabanlaridan tushiriladi va omborga yuboriladi yoki granulalarni granulyatsiya qilish va yangilash uchun etkazib beriladi (kaliy rudasini flotatsiya yo'li bilan qayta ishlash va boyitish jarayonining sxemasiga qarang). usuli, 1-rasm). Quritish barabanidan chiqindi gazlar tutun chiqarish moslamasi 13 tomonidan so'riladi va quruq - akkumulyatorli siklonlarda 14 va ho'l - estrodiol chang tozalagichlarda 15da ikki bosqichli tozalashdan o'tkaziladi:. Siklonlarda to'plangan chang tayyor mahsulot konveyeriga tushiriladi va tozalangan chiqindi gazlar mo'ri orqali atmosferaga chiqariladi. Tozalashning nam bosqichida kaliy xlorid changi va vodorod xlorid ushlanadi. Kombinatsiyalangan chang tozalash vositalarining loy mahsuloti sodali suvning 2% eritmasi bilan zararsizlantirilgandan so'ng, quyuqlashtiruvchi 16 ga quyuqlashtirgichga quyiladi, quyuqlashtiruvchi qoldiqlarni chang tozalagichlarga qaytariladi. 1.1.9. Ishlab chiqarish chiqindilarini olib tashlash Kaliy xlorid ishlab chiqarish chiqindilariga galit va loy chiqindilari kiradi. Galit chiqindilarining asosiy tarkibi natriy xlorid va oz miqdorda (3,1% gacha) kaliy xloriddir. Boyitishning flotatsion usulidan farqli o'laroq, galurgik usuldagi chiqindilar tarkibida zaharli moddalar mavjud emas, bu ularni keyingi qayta ishlash uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Suvning massa ulushi 8% gacha va kaliy xloridning massa ulushi 3,1% gacha bo'lgan vakuum filtrlari 12 da suvsizlanishdan keyin galit chiqindilari (2- rasmga qarang), Dorra cho'ktiruvchi idishi 14 dan keyin va quyuqlashtiruvchi loy chiqindilari (qarang. 3-rasm) flotatsiya usuli bilan bir xil tarzda tashiladi va saqlanadi. 1.1.10. Tayyor mahsulotlarni saqlash va yuklash Galurgik usulda olingan kaliy xloridni saqlash va yuklash silvinit bilan boyitishning flotatsion usuliga o'xshaydi. 2.1 Kristallanish jarayoning nazariy asoslari Eritmalardan erigan qattiq komponentlarni kristall holda ajratib olish kristallanish jarayoni deb nomlanadi. Kristallanishga teskari jarayon eritish jarayoni deyiladi. Kristall deganda har xil shakldagi, tekis qirralar bilan cheklangan bir jinsli qattiq moddalar tushuniladi. Kristallanish qattiq moddalarni toza holda olishning asosiy usuli, chunki kristallanish jarayonida har doim shunday sharoit yaratish mumkinki, keraksiz moddalar eritmada qolib, faqat toza modda kristallanadi. Kristallanish jarayoni kimyo, neft kimyosi, metallurgiya, tibbiyot, farmasevtika, oziq-ovqat va boshqa sanoatlarda keng miqyosda qo‘llaniladi. Kristallanish jarayonini o‘tkazishdan maqsad: eritmalardan kristallik fazani ajratish; bir va ko‘p bosqichli kristallash usullarida aralashmalarni ajratish; moddalarni aralashmalardan o‘ta tozalash; monokristallar yetishtirish. Kristallanish jarayonida turli o‘lchamli kristallar, ya’ni sochiluvchan mahsulot olinadi. Har bir modda kristallarining o‘ziga xos geometrik shakllari bor. Hammasi bo‘lib 32 xil kristallar simmetriya o‘qlar soni mavjud va ular 7 ta kristallografik guruhga ajratilgan: kubik, trigonal, tetragonal, geksagonal, rombik, monoklin, triklin. Bir kimyoviy modda bir necha xil kristallar hosil qilishi polimorfizm deb yuritiladi. O‘z tarkibida suv molekulalarini tutgan kristall kristallogidratlar deyiladi. Kristallanish jarayoni ro‘y berishi uchun boshlang‘ich eritma o‘ta to‘yingan holatda bo‘lishi kerak. Agar, eritmadagi erigan modda konsentratsiyasi uning eruvchanligidan yuqori bo‘lsa, bunday eritmalar o‘ta to‘yingan deb nomlanadi. Lekin, o‘ta to‘yinggan eritmalar noturg‘un sistema bo‘lgani uchun, undan erigan moddaning ortiqcha miqdori ajralib chiqadi, ya’ni kristallanish jarayoni sodir bo‘ladi. Kristallar ajrab chiqishi tugagandan keyin to‘yingan eritma qoladi. Sanoatda kristallanish texnologik jarayoni 3 bosqichdan iborat: 1) kristallanish; 2) kristallarni eritmalardan ajratish; 3) kristallarni yuvish va quritish. 2.2 Kristallanish statikasi va kinetikasi Jarayon statikasi. Temperatura ortishi bilan qattiq moddalar eruvchanligi o‘zgarishiga qarab "musbat" yoki "manfiy” eruvchanlikka ega bo‘lishi mumkin. Agar, temperatura o‘sishi bilan moddalar eruvchanligi ortsa, unda "musbat", aksincha bo‘lsa "manfiy" eruvchanlikli bo‘ladi. Ma’lum temperaturada qattiq faza bilan muvozanatda bo‘lgan eritma to‘yingan eritma deb nomlanadi. Bunday eritmalarda qattiq modda va eritma o‘rtasida dinamik muvozanat holati mavjuddir. Erigan modda konsentratsiyasi uning eruvchanligidan katta bo‘lgan aralashmalarga o‘ta to‘yingan eritmalar deb nomlanadi. O‘ta to‘yingan eritmalar noturgun bo‘ladi va to‘yingan holatga oson o‘tadi. Bunday o‘gish davrida o‘ta to‘yingan eritmalardan kristallar ajralib chiqadi. Konsentratsiyasi labil (o‘zgaruvchan) zonaga keladigan eritmalar juda tez kristallanadi. Metastabil zonaga oid konsentratsiyali eritmalar esa - nisbatan sekin kristallanadi, chunki jarayon tezligi eritma temperaturasi, issiqlikni ajratib olish yoki erituvchini bug‘lanish tezligi, aralashtirish va boshqa omillarga bog‘liq. Agar, temperatura t2 dan tj gacha o‘zgarsa, eritmadan juda kam mikdorda kristallar ajrab chiqadi va u eritma konsentratsiyasi U2 - uv o‘zgarishiga to‘fi proporsionaldir. O‘zgarmas t2 temperaturada erituvchining bir qismi yo‘qotilgan takdirda, o‘ta to‘yingan eritma olishga erishish mumkin. Bunda, konsentratsiyalar farqi ux"- u o ga proporsional mikdorda kristallar hosil bo‘ladi. Demak, bunday eritmalar kristallanishi eritma temperaturasini pasaytirish yoki erituvchining bir qismini yo‘qotish yo‘li bilan o‘tkazish mumkin. Eritma eruvchanligining temperaturaga bog‘likdigi juda katta bo‘lsa, temperaturani kamaytirib kristallash optimal usulga to‘g‘ri keladi. Agar, temperatura ortishi bilan moddalar eruvchanligi o‘zgarmasa, unda erituvchining bir qismini yo‘qotish usulida kristallash mumkin. Jarayon kinetikasi. Eritmadan moddani qatgiq fazaga o‘tishi, erigan modsalarning chegaraviy qatlam orqali diffuziya usulida amalga oshadi. Kristallanish jarayonining tezligi chegaraviy qatlam orqali erigan modda duffiziyasi yoki kristall bilan modsa qo‘shilish tezligi yoki bir vaqtning o‘zida ikkala omil bilan aniqlanishi mumkin. Saxarozaning kristallanish jarayonini ko‘rib chiqamiz. Kristallar o‘lchami o‘sishi jarayonida ular 8 qalinlikdagi o‘ta to‘yingan, metastabil eritma chegaraviy qatlami bilan o‘ralgan bo‘ladi. Ushbu o‘ta to‘yingan eritmadan ortiqcha saxaroza molekulalari tezda ajralib chiqadi va kristall yuzasiga yopishadi. Natijada, eritma un konsentratsiyali holatiga o‘tadi. Lekin, kristallarni ma’lum bir masofada o‘rab turgan eritmada konsentratsiyasi u p bo‘lgan o‘ta to‘yingan saxaroza saqlanib turadi. Konsentratsiyalar farqi u p un bo‘lgani uchun eritmaning chegaraviy qatlami orqali saxaroza diffuziya qiladi. Kristall qirralariga yaqinlashgan, saxaroza molekulalari kristallik panjaraga o‘tadi, ya’ni fazaviy o‘tish sosir bo‘ladi. Shunday qilib, kristallar o‘sish tezligi saxarozaning diffuziya va fazalarni ajratuvchi chegarada fazaviy o‘tish tezliklari bilan belgilanadi. Agar, fazaviy o‘tish tezligi saxarozaning diffuziya tezligidan yuqori bo‘lsa, unda saxarozaning kristallanish jarayonini cheklovchi bosqichi bo‘lib uning diffuziyasi hisoblanadi. 2.1 -rasm. Eritmalar holat diagrammasi. 1-1 - eruvchanlik egri chizig‘i; 2-2 - m e tastabil soha chegarasi; A - labil (o‘zguruvchan) eritmalar zonasi; B - metastabil eritmalar zonasi; V —barqaror eritmalar zonasi. Sa xaroza krisstallarining o‘sish tezligini ushbu tenglama orqali ifodalash mumkin : bu yerda dM - vaq t birligida kristallangan modda miqdori; D -diffuziya koeffisiyenti; F - kristallanish yuzasi; y n - o‘ta to‘yingan eritma hajmidagi modda konsentratsiyasi; y u - kristall sirti atrofidagi modda konsentratsiyasi (odatda eritma konsentratsiyasiga teng deb qabul qilinadi); S - konsentratsiyasi y n lan y n gacha o‘zgaradigan eritma chegaraviy qatlamining qalinlig i. tenglamani integrallasak, ushbu ko‘rinishga ega bo‘lamiz: (1) Kristallanish tezligi esa: . (2) Kristallar laminar rejimda o‘ta to‘yingan eritma bilan yuvilib turishini hisobga olsak, chegaraviy qatlam qalinligi ushbu ifodadan aniqlanadi: (3) bu yerda - to‘yingan eritmaning dinamik qovushoqligi; - krisgallarning eritmadagi harakat tezligi. Stoks qonuniga binoan = 1/ . Eynshteyn nazariyasiga binoan diffuziya koeffisiyentining absolyut temperatura T va qovushoqlik ga bog‘liqligi kuyidagi funksiya bilan ifodalanadi: (4) bu yerda k - diffuziyalanayotgan modda tabiatiga bog‘liq o‘zgarmas kattalik. (3) va (4) tenglamalarni (2) ga qo‘ysak, ushbu ko‘rinishga erishamiz: (6) bo‘lganda, koeffisiyent k = 2318ga teng bo‘ladi. Unda, (5) tenglama ushbu ko‘rinishni oladi: (6) bu yerda - saxarozaning kristallanish tezligi, Kristallanish tezligini belgilovchi asosiy omillar: ertmaning yia to‘yinish darajasi; temperatura; kristallanish markazlarining hosil bo‘lishi; aralashtirish intensivligi; eritmada qo‘shimcha moddalar borligi va h. Kristallanish jarayoni 2 bosqichdan iborat: kristallanish markazlarini hosil bo‘lishi va kristallarning o‘sishi. Kristallanish markazlarining hosil bo‘lishi. O‘ta to‘yingan yoki sovutilgan eritmalarda kristallanish markazlarini sun’iy ravishda hosil qilish mumkin. Masalan, eritmaga mayin dispers zarrachalar yoki "tomizg‘i" qushish yo‘li bilan yoki erkin, o‘z - o‘zidan hosil bo‘ladi. O‘z - o‘zidan kristallanish markazlarining hosil bo‘lishiga induksion davr sababchi, chunki bu davrda kristallanish yuz bermaydi. Ushbu davrda kristallik asoslari eritma bilan harakatchan muvozanatda bo‘ladi. Kristallik asoslar va eritma orasidagi harakatchan muvozanat buzilishi bilan yoppasiga kristallanish boshlanadi. Eritmani silkitish yoki aralashtirish va temperatura ortishi bilan kristall asoslari hosil bo‘lish tezligi ko‘payadi. Kristallarning o‘sishi. Eritmada erigan modda zarrachalarining hosil bo‘lgan kristallik asoslarda adsorbsiyasi hisobiga bo‘ladi. Kristallanish jarayonida kristall hamma qirralari bo‘ylab bir vaqtda o‘sadi, lekin o‘sish tezligi har xil bo‘ladi. Bu hol kristallar o‘lchami va shaklining o‘zgarishigi olib keladi. Kristallarning shakli asosan kristallanayotgan modda tabiatiga bog‘liq. Agar, kristallik asoslar erkin va bir tekisda yuvilib tursa, to‘g‘ri shaklli, yaxshi qirra va tomonli kristallar hosil bo‘ladi. Agar qurilma devori va aralashtirish moslamasiga kristallar ishqalansa yoki urilsa, uning qirralari silliqlanishi hisobiga kristall shakli buziladi, ya’ni mahsulot sifati yomonlashadi. Odatda, olinayotgan kristallar har xil bo‘lishi, eritmani yomon aralashtirilishi bilan bog‘liqdir. Lekin, eritma intensiv aralashtirilishi bir tomondan kristallanish tezligini oshirsa, ikkinchi tomondan - mayda kristallar hosil bo‘lishiga sababchi bo‘ladi. Olingan mahsulot fanulometrik tarkibini yaxshilash maqsadida klassifikatsiya qilinadi. Kristallar tozaligi kristallanish jarayonini o‘tkazish sharoitlariga, hamda kristallarni filtrlash va yuvishga bog‘liq. 2.3 Kristallanish usullari Kristallanish jarayonini davriy va uzluksiz tashkil etish mumkin. Davriy kristallanish jarayoni kam tonnajli, uzluksiz esa — ko‘p tonnajli ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Sanoat miqyosida quyidagi kristallanish usullaridan foydalanadi: eritmalardagi erituvchining bir qismini bug‘latish; eritma temperaturasini o‘zgartirib kristallash; kombinatsiyalangan usullardan foydalanib kristallash. Eritmadagi erituvchining bir qismini bug‘latib kristallash . Erituvchining bir qismini yo‘qotish uchun bug‘lanish yoki muzlatish usulidan foydalanish mumkin. Eritma tarkibidagi suvni haydash uchun bug‘lanish keng ko‘lamda ishlatiladi. Odatda bu jarayon bug‘latish qurilmalarida amalga oshiriladi. Kerakli darajadagi o‘ta to‘yingan eritma hosil bo‘lgandan keyin, u shu qurilmada kristallanadi. Ushbu usul izotermik kristallanish deb ataladi.Bu usulning kamchiliklari: hosil bo‘layotgan kristallar issiqlik almashinish yuzalariga yopishib qoladi; boshlang‘ich eritma tarkibidagi aralashmalar ham quyuqlashadi. qurilma ichida qattiq moddalar yopishib yoki cho‘kib qolmasligi uchuneritmaning sirkulyasiya tezligi ko‘paytiriladi. Kristallarni ajratish va yuvish filtr yoki syentrifugalarda o‘tkaziladi. Eritma temperaturasini o‘zgartirib kristallash. Bunday usul izogidrik kristallash deb nomlanadi, chunki bu jarayon eritmada erituvchi mikdori o‘zgarmas bo‘lgan holatda olib boriladi. Kimyo sanoatida musbat eruvchanlikka ega tuzlarni kristallash juda keng tarqalgan. Bunday eritmalarning o‘ta to‘yinishiga uni sovitish yo‘li bilan erishiladi. Jarayon davriy yoki uzluksiz, pogonali joylashgan bir yoki ko‘p korpusli qurilmalarda olib boriladi. Sovutuvchi eltkich sifatida suv ishlatiladi. Havo yordamida sovugilganda jarayon nisbatan sekin boradi, lekin yirik va bir jinsli kristallar hosil bo‘ladi. Manfiy eruvchanlikka ega eritmalarni kristallash uchun eritma qizdirilishi zarur. Kombinatsiyalangan usullarga vakuum ostida, erituvchining bir qismini issiqlik eltkich yordamida bug‘latib kristallash va fraksiyali kristallashlar kiradi. Vakuum ostida kristallash. Bu usulda erituvchi devor orqali issiqlik uzatish yo‘li bilan bug‘latilmasdan, balki eritmaning o‘z fizik issiqligini berish hisobiga ro‘y beradi. Ushbu issiqlikning bir qismi erituvchini (tahminan 10% mass) buglatish uchun sarflanadi. Hosil bo‘layotgan bug‘lar vakuum - nasos yordamida so‘rib olinadi. Uzatilayotgan issiq to‘yingan eritma temperaturasi qurilmadagi bosimga tegishli eritmaning qaynash temperaturasigacha pasayadi va jarayon adiabatik kechadi. Eritmaning o‘ta to‘yinish holatiga uni sovitish yo‘li bilan erishiladi, chunki konsentratsiya bunda sezilar - sezilmas o‘zgaradi. Erituvchi eritmaning fizik issiqligi qisobiga, hamda kristallanish jarayonida ajralib chiqayotgan issiqlik hisobiga bug‘lanishi mumkin. Eritmaning sovitish va kristallanishi bilan birga bug‘lanishi uning bugun hajmida sodir bo‘ladi. Bunday holat qurilma devorlarida kristallar yopishib qolishini kamaytiradi, hamda uni tozalash bilan bog‘liq sarflar qisqaradi. Erituvchining bir qismini issiqlik eltkich yordamida bug‘latib kristallash . Bu usulda erituvchining bir qismi eritma ustida harakatlanayotgan havo yordamida bug‘lanadi va eritma sovutiladi. Fraksiyali kristallash. Agar eritma tarkibida ajratiladigan moddalar bir nechta bo‘lsa, uni fraksiyali kristallash usulida qayta ishlanadi. Bu usulda eritma temperatura va konsentratsiyasini o‘zgartirish yo‘li bilan kristallar ketma - ket cho‘ktiriladi va ajratib olinadi. 2.4 Kristallizatorlar konstruksiyalari Ishlash prinsipiga qarab kristallizatorlar davriy va uzluksiz qurilmalarga bo‘linadi. Uzluksiz ishlaydigan qurilmalar o‘z navbatida erituvchining bir qismini bug‘latuvchi va eritmani sovutuvchi kristallizatorlarga ajraladi. Undan tashqari, mavhum qaynash qatlamli kristallizatorlar ham bo‘ladi. Tabiiy sirkulyasiyali, davriy ishlaydigan, osma isituvchi kamerali vakuum - kristallizator 2.2-rasmda tasvirlangan. 2.2-rasm. Osma isituvchi kamerali vakuum-kristallizator 1-qobiq; 2-isituvchi kamera; 3-bug‘ni uzatish moslamasi; 4-sirkulyatsion truba; 5-konussimon tub; 6- isituvchi truba; 7-inersion separator Isituvchi kamera konussimon teshikli panjara va trubalar o‘ramidan tarkib topgan. Trubalar ushbu panjaraga razvalsovka usulida mahkamlangan. Isituvchi kameraning o‘qi bo‘ylab sirkulyasion truba joylantirilgan. Qurilma qobig‘i va isituvchi kamera orasida halqasimon bo‘shliq bo‘lib, unda utfel sirkulyasiya qiladi. Qurilmada temperaturalar farqi tufayli chiziqli uzayishlar paydo bo‘ladi. Sh u sababli, bug‘ni uzatish uchun temperatura deformatsiyalarini kompensatsiya qiluvchi maxsus moslama o‘rnatilgan. Ushbu moslama isituvchi kamera bilan qattiq birlashtirilgan bo‘lsa, qurilma qobig‘i bilan esa - temperatura ta’sirida hosil bo‘ladigan uzayishlarni bartaraf qiluvchi membrana yordamida birlashtiriladi. Utfel sirkulyasiyasini yaxshilash maqsadida isituvchi kamera ostiga bug‘ yordamida puflash qo‘llaniladi. Vakuum - kristallizatorlarda qo‘llaniladigan isituvchi kamera konstruksiyalari turli bo‘lishi mumkin. Hozirgi kunda eng keng tarqalgan isituvchi kamera konstruksiyasi - bu osma kameralardir. Ularning teshikli panjarasi konussimon, sferik va boshqa murakkab shaklli bo‘lishi mumkin. Isituvchi bug‘ kameraning trubalararo bo‘shlig‘iga, bug‘latilayotgan eritma esa truba ichiga yuboriladi. Uzluksiz to‘playdigan kristallizatorlar quyuqlashtirgich, kristall generator i va kristall o‘stirish kamerasidan iborat. Qurilma konstruksiyasi kristallarni devorlarga cho‘kib qolmasligini ta’minlovchi, intensiv sirkulyasiyali bo‘lishi kerak. Undan tashqari, uning issiqlik almashinishi yuqori va bir xil kattalikdagi kristallar olishni ta’minlashi kerak. 2.3-rasm. Uzluksiz ishlaydigan kristallizator 1-quyuqlashtirgich; 2-truba; 3-truba holatini rostlovchi g‘ildirak;4-kristall generatori; 5-quyilish trubalari; 6-barboter; 7-to‘kish moslamasi; 8-kristallar o‘stirish kamerasi 1.3-rasmda qand ishlab chiqarish sanoatida qo‘llaniladigan uzluksiz ishlaydigan kristallizator konstruksiyasi keltirilgan. Quyuqlashtirgich va kristall generatorlari halqasimon segment ko‘rinishida yasalgan bo‘lib, isitish yuzalari zarur o‘lchamdagi trubalardan hosil qilingan. Qurilmaning boshqa qismlaridan quyuqlashtirgich ajratilgan va yaxshi zichlangan. Shuning uchun ham, uning ichida boshqa qismlariga bog‘liq bo‘lmagan holda ortiqcha bosim hosil qilish imkoni bor. Kristall generatorining yuqori, ochiq qismi kristall o‘stirish kamerasi utfel usti bo‘shlig‘i bilan bog‘langan. Odatda, kristall o‘stirish kamerasi silindrik ko‘rinishsa bo‘lib, silindrik va radial to‘siqlar yordamida 4 ta bo‘limga ajratilgan bo‘ladi. Turg‘un rejim o‘rnatilgandan so‘ng, qiyom (patoka) kuyuqlashtirgich va kristall o‘stirish kamerasiga uzatiladi. Quyuqlashtirgichdagi yuqori bosimda va kristall hosil bo‘lish temperaturasidan 10...15°C yuqori temperaturada qiyom konsentratsiyasi oshiriladi. So‘ng esa, quyuqlashtirilgan eritma kristall generatoriga yuboriladi va u yerda qaynaydi. Natijada eritmadagi erituvchining bir qismi bug‘lanadi va temperaturasi pasayadi. Bu hol o‘ta to‘yinish koeffisiyentining keskin o‘sishiga olib keladi. Qiyomning sirkulyasiyasi davrida intensiv ravishda kristallar hosil bo‘lib boshlaydi. Kuyuklashtirgichdagi qiyomning o‘ta qizish kattaligi va kristall generatoriga uzatilayotgan bug‘ miqdori bilan kristallar tarkibini rostlash mumkin. Kristall generatorida olingan utfel va qiyom uzluksiz ravishda kristall o‘stirish kamerasining birinchi bo‘limiga uzatiladi. Utfel esa birinchi bo‘limdan to‘rtinchisiga oqib o‘gadi, qaynatib quyultiriladi va to‘kish moslamasi orqali uzluksiz ravishda chiqarib turiladi. Qurilma ishlashi avtomatik ravishda boshqariladi. Davriy ishlaydigan kristallizatorlar mexanik aralashtirgichli va zmeyevikli vertikal, silindrik qurilmalardir. Bunday qurilmalarda kristallash jarayoni va eritmani sovitish bir vaqtda olib boriladi. Lenta aralashtirgichli tog‘orasimon tipdagi kristallizator 2.4-rasmda ko‘rsatilgan. Ayrim hollarda lentali aralashtirgich o‘rniga uzluksiz vint shaklidagi shnekli aralashtirgich o‘rnatilishi mumkin. 2.4-rasm. Lenta aralashtirgichli kristallizator 1-tog‘orasimon qobiq; 2-suvli g‘ilof; 3-aralashtirgichlar Bu turdagi kristallizatorda olingan kristallar ulchami 0,5...6 mm dan oshmaydi. Tog‘orasimon kristallizatorlar tuzilishi sodda, ekspluatatsiya qilish qulay va ishonchliligi yuqori. Barabanli kristallizatorlar tarkibida suv yoki havoli sovitish moslamali bo‘ladi. Havo yordamida sovutilganda, eritmadan havoga issiqlik berish koeffisiyenti kichik bo‘ladi. Ko‘p korpusli vakuum — kristallash qurilmasi 2.5-rasmda keltirilgan. Odatda bunday qurilmalar tarkibida 3...4 ta aralashtirgichli vakuum kristallizator bo‘ladi. Eritma, har bir quyidagi joylashgan korpusdan yuqoridagi korpusga vakuum hisobiga so‘rib olinadi. Har bir korpus sirtiy kondensator va bug‘ oqimchali nasos bilan ta’minlangan. Oxirgi korpusdagi vakuum, barometrik kondensator yordamida hosil qilinadi. Sirtiy kondensatorlar boshlang‘ich eritma yordamida sovutiladi. Suspenziya esa, oxirgi korpusdan chiqariladi . 2.5-rasm. Ko‘p korpusli vakuum-kristallash qurilmasi 1-vakuum-kristallizatorlar; 2-sirtiy kontensatorlar; 3-bug‘ oqimchali nasos; 4-barometrik kondensator Ko‘p korpusli vakuum kristallizatorlar tuzilishi sodda, iqtisodiy jihatdan samarador va yirik, ko‘p tonnajli korxonalarda ishlatiladi. 3. Avtomatlashtirish sxemalari 3.1 Kaliy xloridni kristallanish jarayonining boshqarish obyekti sifatida tahlili Kaliy xloridni kristallanish jarayonini boshqaruv obyekti sifatida tahlil qilishda quyidagi nazorat qilinuvchi parametrlar mavjud: - pastki kameradan berilayotgan sovuq havo-bug` aralashmasining bosimi (Psov .havo ); - tayyor mahsulotning o ‘ lchami ( Q mah . ) ; - sovuq havoning bosimi ( Psov .havo ) ; Boshqariluvchi parametrlar: - sovuq havoning sarfi ( Fsov .havo ) ; - kaliy xlorid sarfi (FKCl .); G ‘ alayonlar: - suyuq kaliy xlorid eritmasining temperaturasi ( T KCl . ) ; - kaliy xloridning zichligi ( ρ ¿ ¿ Kclb . ) ¿ ; - TKCl . ρKcl . F sov . havo P sov . havo Tsov .havo F Kcl . Q mah . 3.1-rasm. Kaliy xloridni kristallanish jarayonining boshqarish obyekti sifatida tahlil sxemasi 3 . 2 Kaliy xloridni kristallanish jarayonini ng funksional sxemasi 10-rasm. Kaliy xloridni kristallanish jarayonining funksional sxemasi t = (95 ± 2) ° C haroratda tuz va loydan tozalangan to'yingan suyuqlik kristallanish uchun yuboriladi. Kaliy xloridning kristallanishi bir qator ketma-ket o'rnatilgan vakuumli kristalizatorlarda 1 (3-rasm) amalga oshiriladi, ular vertikal bo'linmalar bilan bir necha bosqichlarga bo'linadi. Vakuumli kristallanish birligi (VCB) o'n to'qqiz bug‘lanish bosqichi (I-XIX) bilan ifodalanadi. Kaliy xloridning massa ulushi 20% gacha bo'lgan issiq, tozalangan, to'yingan suyuqlik vakuumli kristalizator 1 ning birinchi bosqichiga yetkazib beriladi va keyin ketma-ket barcha XIX bosqichlardan o'tadi. Har bir bosqichda l yuk vakuum ta'minoti tufayli qaynaydi va bug‘lanish tufayli soviydi.71-oqim liniyasidan 5843 kg/soat tezlikda kelayotgan bug’ 3 ta liniyaga ya’ni 72, 73 va 74 – bu’g liniyalariga mos ravishda 841, 1110 va 1110 kg/soat tezlik bilan harakatlanuvchi bu’g liniyalariga taqsimlanadi. Bundan tashqari, unga qo’shimcha ravishda 81-liniyadan 1793 kg/soat tezlikda kelayotgan bug’ 3, ta 83, 84 va 85- bu’g liyalariga mos ravishda bo’linadi. Ushbu 83,84 va 85 – qo’shimcha bu’g liniyalari 72,73 va 74- bu’g liniyalari bilan birlashadi va mos ravishda 02-E-801A, 02-E-801B va 02-E-801C donadorlash minorasiga havoni siqib, sovutib beruvchi qurilmalarga uzatiladi. Qishki mavsumlarda havoni siqib, sovutib beruvchi qurilmalarga (02-E- 801A, 02-E-801B va 02-E-801C) 21 va 28-bug liniyasi ham qo’shiladi. Bunda atrof muhitdagi havo temperaturasining sovuqligi hisobiga havoni ortiqcha energiya sarflab sovutishning hojati qolmaydi. Atrof-muhitdan sovuq havo olinib, havoni siqib beruvchi qurilma (02-E-806 va 02-E-807) orqali ventilyatorga (02- K-802 va 02-K-801) uzatiladi. Ushbu 21- liniyadagi havoning temperaturasi 34°C va bosimi esa 0.007 MPa ni tashkil qiladi. Uning bir qismi esa minoraning 4- kamerasiga yuboriladi. 20-oqim liniyasi orqali 02-E-806 raqamli minoraga havoni siqib, isitib beruvchi qurilma (qishki sezonlar uchun) orqali atrof muhitdagi havo 91- liniyadan kelayotgan bug’ orqali isitilib, 02-K-802 raqamli kristallizator uchun siqilgan havo ventilyatori orqali 34 gradusda va 0.007 MPa bosimdagi havo hosil qilinadi. Ushbu havo 21- liniya orqali 02-E-801A, 02-E-801B va 02-E-801C kristallizatorga havoni siqib, sovutib beruvchi qurilmalarga uzatiladi. Ushbu havo liniyalarining temperaturalari dastlabki ravishda 71-liniya orqali berilayotgan bug’ bosimining sarfini nazorat qilish orqali boshqariladi. 21-liniya mos ravishda 02-E-801A, 02-E-801B va 02-E-801C kristallizatorga havoni siqib, sovutib beruvchi qurilmalardan chiquvchi 22, 23 va 24- liniyalarga bo’linadi va kristallizatorga uzatiladi. 3.3 Kaliy xloridni kristallanish jarayonining mnevmo sxemasi 3.4 Kaliy xlorid ishlab chiqarish jarayonining prinspial-elektr sxemasi tavsifi Oldingi sxemalardan ma’lumki, o’zgaruvchan tokni o’zgramas tokka aylantirish uchun tok manbaidan foydalanildi. 220 V o’zgaruvchan kuchlanish ostida tok berilganda, tok manbai orqali 24 V ga aylantirib olindi. Chunki jarayon o’zgarmas 24 V da ishlaydi. Ulanish sxemasidan ma’lumki, kontrollerga diskret va analog kirish-chiqish signallari ulangan edi. Kontrollerdagi analog kirish 24AC INPUTS ga quyidagi datchiklar ulangan: - Bosim o’lchovchi Rosemount 2088 - Bosim o’lchovchi Rosemount 3051 - Sathni o’lchovchi Rosemount 3308 - Sarfni o’lchovchi Rosemount 3051SFC - Temperaturani o’lchovchi Rosemount 214C - Analiz qurilmasi Rosemount 402 - Rostlash qurilmalari holati. Kontrollerdagi diskret kirish 24DC INPUTS ga quyidagi tugmalar ulangan: - Jarayonni ishga tushirish tugmasi SB1 - Jarayonni to’xtatish tugmasi SB2 - Favqulotda o`chirish tugmasi SB3 - Reset tugmasi SB4 - Sozlash tugmalari SB5 va boshqalar. Ushbu tugmalardan kelayotgan axborotlarni kontroller quyidagi kodlar bo’yicha qabul qilib oladi: - Jarayonni ishga tushirish tugmasidan kelayotgan signalni kontroller quyidagi diskret kirishiga ulanadi: I 0.0 - Jarayonni to’xtatish tugmasidan kelayotgan signalni kontroller quyidagi diskret kirishiga ulanadi: I 0.1 - Favqulotda o`chirish tugmasidan kelayotgan signalni kontroller quyidagi diskret kirishiga ulanadi: I 0.2 - Reset tugmasidan kelayotgan signalni kontroller quyidagi diskret kirishiga ulanadi: I 0.3 - Sozlash tugmalaridan kelayotgan signalni kontroller quyidagi diskret kirishiga ulanadi: I 0.4, I 0.5 va boshqalar. Diskret chiqishga relelar va signalizatsiya lampalari ulangan. KM1 – jarayonni ishga tushiradi. KM2 – rektifikatsion kolonnada sath oshib ketganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM3 – rektifikatsion kolonnada temperatura oshib ketganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM4 –rektifikatsion kolonnada bosim oshib ketganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM5 – sintez kollonna yuqori qismida bosim oshib ketganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM6 – sintez kolonnada sath oshib ketganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM7 – rektifikatsion kolonnadan chiqadigan mahsulot konsentratsiyasi buzilganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. KM8 – sintez kolonnadan chiqadigan mahsulot konsentratsiyasi buzilganda signalizatsiya vazifasini bajaradi. Kontrollerdagi diskret chiqishi 24VDC OUTPUTS ga quyidagicha komandalar chiqishi ta’minlangan: KM2 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.0 KM3 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.1 KM4 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.2 KM5 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.3 KM6 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.4 KM7 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.5 KM8 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 0.6 KM9 - ga ketayotgan buyruqni kontroller quyidagi chiqish adresi orqali yuboradi: Q 1.0 Kontrollerdagi analog kirishi 24VDC INPUTS ga quyidagicha komandalar kelib turishi ta’minlangan: 1-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.0 2-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.1 3-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.2 4-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.3 5-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.4 6-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.5 7-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.6 8-2 o` rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 0.7 9-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.0 10-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.1 11-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.2 12-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.3 13-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.4 14-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.5 15-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.6 16-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 1.7 17-1 o`lchash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 2.0 18-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 2.1 19-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 2.2 20-2 rostlash qurilmasidan kelayotgan signal kontrollerning quyidagi kirishiga ulangan: IW 2.3 Kontrollerdagi analog chiqishi 24VDC OUTPUTS ga quyidagicha komandalar chiqishi ta’minlangan: 7-2 – Sarfni va vakuumli kristallizator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.0 8-2 – Sarfni va vakuumli kristallizator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.1 11-2 – Sarfni va kondensator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.2 14-2 – Sarfni va qizdirgich ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.3 18-2 – Sarfni va separator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.4 19-2 – Sarfni va separator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.5 20-2 – Sarfni va separator ish rejimini nazorat qiluvchi rostlash qurilmasi. Kontrollerning quyidagi analog chiqishiga ulanadi: PIW 0.6 2.2 Boshqarish obektining uzatish funksiyasini aniqlash Elementlarning uzatish funksiyasini aniqlaymiz. Funksional sxemadagi har bir elementning uzatish funksiyasini yozamiz. 1. Summatorning uzatish funksiyasi W(e)=1 (3.1) 2. Bosimni o’lchovchi MS 20V datchigining vaqt doimiysi Tc=0.079 ga teng. Bu datchikning qo’shimcha so’ndirish vaqti Tg=0.93 ga teng bo’lgan datchik o’rnatilgan. Datchikning umumiy vaqti quyidagicha bo’ladi: Tdd=Tg+Tc Tdd=0.93+0.079=1.009 Shunday qilib bosim datchigi inersial zveno ko’rinishida tasvirlanadi: Tin= Kdd TeP + 1 (3.2) K dd quyidagicha aniqlanadi: Ishlab chiqarish jarayonining minimal bosimi P=1MPa ga mos keluvchi datchikning ko’rsatkichi Ymin=4mA=0.004A, Pmax=5MPa ga mos keluvchi datchikning ko’rsatkichi Ymax=20mA=0.02A. Datchikning chiqish signaliga mos ravishda kuchaytirish koeffitsiyentini topamiz: K dd =Ymax −Ymin Pmax − Pmin ; K dd = 0.02 − 0.004 ( 5 − 1 ) ∗ 10 6 = 4 ∗ 10 − 9 Bular asosida uzatish funksiyasining qiymatini topamiz: W= 4∗10 −9 1.009 P+1 (3.3) Ishlab chiqarish jarayonidagi bosimning uzatish funksiyasi quyidagicha: Wb.(P)=1 Rostlash klapanining o’zgarmas vaqt doimiysi T1=0.288 T2=0.458 bo’lgan zveno sifatida qaraladi. Kke –koeffitsiyentini aniqlash uchun quyidagi shartlardan foydalanamiz: Umin=4mA bo’lganda Smin=1MPa Umax=20mA bo’lganda Smax=5MPa Kke= Smax − Smin Umax − Umin ; (3.4) Kke=( 5 − 1 ) ∗ 10 6 ( 20 − 4 ) ¿ 10 − 3 = 25 ∗ 10 7 W ke = 25 ∗ 10 7 0.784 p 2 + 0.45 p + 1 Avtomatik rostlash sistemasining strukturaviy sxemasi. Ijro etuvchi mexanizm va rostlanuvchi organning uzatish funksiyasi quyidagi ko‘rinishda qabul qilinadi: W им (р)= ким Тим р+1, W ро (р)= кро (3.5) bu yerda Kim =1, Tim =25 s, Kro = 0,9 . Bizdagi holatda T im , T d , T reg lar, T 0 = 350 s ga qaraganda kamroq inersiyaga ega, shuning uchun ularni etiborsiz qoldirish mumkin. Kontroller rostlagich vazifasini bajaradi. Kontroller tezligi yuqori bo’lganligi sababli chiziqli deb qarash mumkin. Kontrollerda PI rostlash qonuni qo’llanilgan. Ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish uchun eng avvalo uning blok sxemasini kiritib olamiz. Biz bu yerda jarayonimizda qo’llanilgan parametrlarni uzatish funksiyalarini tuzib oldim va struktur sxemaga kiritdim. Matlab dasturidan foydalangan holda uning ARS dagi turli xil xarakteristikalarini o’rganib chiqdim va jarayonda qo’lladim. 2.3 Matematik modelni ishlab chiqish va boshqaruv tizimini modellashtirish Kaliy xloridni kristallanish jarayoni, kimyoviy ishlab chiqarishdagi keng tarqalgan jarayonlar kabi, murakkab va uzoq vaqt davom etadi. Nazorat kanali orqali uzatish funksiyasi: (3.6) Buzilish kanali orqali uzatish funktsiyasi quyidagicha ifodalanishi mumkin: (3.7) bu yerda i = 1..4-chiqish harorati o'lchanadigan katalizator qatlamining soni. 9 -rasm. Jarayondagi haroratni nazorat qilishning strukturaviy sxemasi. Tizimning egri tahlili asosida, ishlab chiqilgan tizim transport kechikishi bilan tizimlar sinfiga tegishli degan xulosaga kelish mumkin. Ma'lumki, bunday tizimlar uchun Smitning predmetlari deb ataladigan prognozli bloklarni o'z ichiga olgan PID rostlagichlarining maxsus tuzilmalaridan foydalanganda yaxshi boshqaruv ko'rsatkichlariga erishish mumkin. Shunday qilib, Smitning i-rostlagichi va predikatorini o'z ichiga olgan PPI rostlagichining (predikativ PI-rostlagich) modifikatsiyasidan foydalanishga qaror qilindi. 10 -rasm. Boshqaruv tizimining tuzilishi. Strukturaviy sxema va ifodalar asosida ishlab chiqilgan modellashtirish sxemasini MATLAB 7.0 muhitidagi Simulink kutubxonasida tuzilgan model quyidagi rasmda berilgan. 11 -rasm. Modellashtirish sxemasi. 2.4 PI rostlagichining parametrlarini hisoblash va modellashtirish. Rostlagich ma'lum bir faoliyat algoritmi va optimallash mezonlari asosida tanlangan. Bunday holda bu PI rostlagich yordamida amalga oshiriladi. PI to’g’irlagich parametrlarini nomogrammalardan tashqari hisoblash uchun analitik formulalarni ham qo'llashingiz mumkin. 2 - jadval Rostlash qonunlari Sozlamalar Optimalik Aperodik o’tish jarayoni Minimal integral kvadratik kiritish bilan PIKp 0,6 T Kобτ 1,0 T Kобτ Tu 0,6 T T 2-jadvalda keltirilgan formulalar yordamida va ob'ektning hisoblangan parametrlari. Asosida quyidagilarga erishamiz: - 20% ga oshgan; K p= 0,6 T K об τ = 0,6 ⋅3,6 0 ,785 ⋅0,5 = 2,16 0 ,39 = 5 ,53 T И= 0,6 ⋅3,6 = 2,16 sek. Integral kvadratik usul uchun K p= 1,0 T K об τ = 1,0 ⋅3,6 0 ,785 ⋅0,5 = 3,6 0 ,39 = 9.23 T И= T = 3,6 sek. Matlab dasturiy taminoti yordamida uzatish funksiyasini tuzib olamiz. O'tish davrlarining egri chiziqlari 12-rasmda keltirilgan. 12 -rasm. Matlab dasturiy ta’minoti yordamida uzatish funksiyasi Atrof muhit muhofazasi Hozirgi kunga kelib, butun dunyodagi ekolgik holat ko’pchilikni birdek bezovta qilmoqda. Atrof-muhitni muhofaza qilish va mavjud resurslardan samarali foydalanish masalalari dolzarbligicha qolmoqda. Atrof- muhitni ifloslanishdan saqlash tabiiy boyliklardan tejab-tergab foydalanish ko’p jihatdan insonlar qaysi jamiyatda yashashlaridan qat’iy nazar insonlarning ekologik savodxonlik darajasiga va ekologik madaniyatiga bog’liq. Inson hayotida havoning ahamiyati juda kattta ekanligi ma’lum. Uning kimyoviy tarkibi, fizik xususiyatlari va tarkibida xar xil moddalarning bo’lishi, havodan nafas olib mehnat qilayotgan kishilar uchun juda muhim. Chunki havoning tozaligi inson salomatligini saqlovchi muhim omil hisoblanadi. Ma’lumki inson uchun eng muhimi havo tarkibida kislorodni bo’lishidir. Havo holati uning bosimi, zichligi, harorarti, absolyut namligi, namlik sig’imi, nisbiy namligi, issiqlik sig’imi va boshqalar bilan belgilanadi. Ajralib chiqqan havoni tozalash uni zaralansizlashtirish muhim bosqich hisoblanib, har bir zavod hududidagi va korxona tashqarisidagi havo muhitining tozaligi ta’minlanash asosiy masala hisoblanadi. Zavod va fabrikalar atrofidagi sanitariya himoya zonalarida havoni ifloslanishdan saqlash xam katta ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda havo atmosferasining ifloslantiruvchi asosiy manba ishlab chiqarish obyektlaridir. Kimyo sanoati bularning eng asosiylaridan biri hisoblanadi. Atrof muhitni muhofaza qilish hozirgi vaqtda eng muhim muamolardan biri bo’lib bu ishga butun dunyo mutaxasislari diqqat etiborini jalb qilgan. Havoni changdan tozalash turli vositalardan foydalaniladi. Chang tozalagichlarni turlari ko’p. Ularni qo’llaganda asosan chang tozalovchi aparatning ishlatish jixatidan qulayligi, uning chag tozalash darajasiga va arzon qimmatligiga qarab tanlanadi. Kaliy xlorid ishlab chiqarish jarayonida tayyorlangan mahsulotlarni sentrafugalardan konteynirlarga yuklanganda chang hosil bo'ladi. Uskunalarga, metall konstruktsiyalarga, quvurlarga cho'kadigan chang ularni qattiq korroziyaga olib keladi. Ushbu changining ish joylariga kirishiga yo'l qo'ymaslik uchun 422 1.2 - pozitsiyadagi kalonnalarida ushlab qolinadi va tozalanadi. 422 1.2 -pozitsiyadagi tozalash kalonnalari VT1-0 titanium qotishmasidan tayyorlangan diametri 800 mm va balandligi 4200 mm. Ustunlar ichida diametri 50 mm bo'lgan. 5 .2 Zaharli moddalar bilan ishlashda xavfsizlik qoidalari. Ishlab chiqarish zararli moddalar bilan bog’liq bo’lsa inson salomatligiga doimiy ta'sir qiladi. Inson kunning ko'p qismini ishda o'tkazadi, shu sababli xodimlar salomatligi uchun xavfsiz va qulay bo’lgan ish sharoitini yaratish ish samaradorligini oshirish demakdir. Zararli moddalar bilan ishlash jarayonida xodimlarni sog'lig’iga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo’lgan va ularni doimiy ravishda o'rab turgan zararli va xavfli omillarni sezilarli darajada pasaytirish asosiy va muhim masala hisoblanadi. Agar zararli omillar insonga juda uzoq muddatli ta'sir ko'rsatsa xodimlar sog'lig'ining keskin va to'satdan buzilishiga olib keladi. Reagentlar bilan ishlash, shuningdek ularni saqlash doimiy ravishda sun’iy shamollatish orqali amalga oshiriladi. Bu ichki havodagi zararli moddalarning miqdori Ruxsat Etilgan Me’yordan yuqori bo’lmasligi uchun juda zarurdir. Kaliy xlorid ishlab chiqarishjarayonida Radianitli ammoniy, Sera uglerod , Seravodorod zararli modda hisoblanadi. RA uchun ruxsat etilgan maksimal konsentratsiya 5 mg/m 3 ni tashkil qiladi. . Xavfli ishlab chiqarish obyektlarini bilan ishchilarning o’zaro xavflilik ta’sirini oldini olish uchun texnologik jarayonni avtomatlashtirish joriy etiladi. Barcha ish joylari umumiy almashinuv va shoshilinch shamollatish yo’llari bilan mustahkamlangan bo’lishi shart. Changni tozalash uchun suv sepish vositasidan foydalaniladi. Inson xavfsizligini ta’minlash maqsadida, joriy etilgan maxsus kiyimlar bilan ishchilar ta’minlanadi va ish jarayonida ular maxsus kiyimda bo’lishlari shart. Reagentlar bilan ish olib boruvchi har bir ishchi zaharlanganda yoki shikastlanganda jabrlanuvchiga birinchi yordam ko'rsatishi kerak. Suyuq reagentlar va reagent eritmalarini oraliq taktlar va iste'mol qilinadigan joylarda yetkazib berish germetik berk nasoslar yordamida amalga oshirilishi kerak. Reagent bilan zaharlanishda birinchi yordam. Reagent bilan zaharlanganda zaharlanishning ma’lum belgilari orqali namoyon bo’ladi. Bunda tomoq orig’i, og’izda achchiq bodom yog’ining ta’mining kelishi, og’izning lanchligi, mushaklarning zaiflanishi, ko’ngil aynishi, gapirishning qiyinligi, tez-tez nafas olishning paydo bo’lishi kabi alomatlar o’z reaksiyasini ko’rsatadi.Keyin umumiy holsizlik kuchayadi. Yurak faoliyati sustlashib og’riq va nafas qisilishi sodir bo’ladi. Reagent bilan zaharlanishning dastlabki alomatlari aniqlanganda, jabrlanuvchiga darhol uni toza havoga olib chiqish kerak. Agar kerak bo’lsa, sun’iy nafas olish amalga oshiriladi. Agar jabrlanuvchining tanasiga siyanid eritmasi tushsa, jabrlanuvchiga 0.4% kaliy permaganets eritmasi yoki bir choy qoshiq vodorod peroksidi suriladi. Jabrlanuvchini so’ngra zudlik bilan tez yordam punktiga yetkazish zarurdir. Ish jarayonida ishchilar reagent bug’laridan o’zlarini himoya qilish uchun GP-5 gaz niqobidan foydalaniladi. GP-5 gaz niqobi insonning nafas olish yo’llarini, ko’zlarini va yuzini – radioaktiv changlardan, biologik aerozollardan va boshqa zararli aralashmalardan himoya qilishga mo’ljallangan. Ish paytida umumiy xavfsizlik talablari. 1. Yangi (notanish) ishni olgandan so'ng, ustadan qo'shimcha xavfsizlik brifingini talab qiling. 2. Ishni bajarayotganda ehtiyot bo'lish, begona ishlar va suhbatlarga chalg'imaslik, boshqalarni chalg'itmaslik kerak. 3. Zavod hududida (hovlida, binoda, kirish yo'llarida) quyidagi qoidalarga amal qiling: - korxonaning boshqa ustaxonalariga keraksiz bormaslik; - elektr kranlarning kran operatorlari va harakatlanuvchi transport vositalari haydovchilari tomonidan berilgan signallarga ehtiyot bo'ling, ularga rioya qiling; - yuk ortish va tushirish joylarini chetlab o'tish va ko'tarilgan yuk ostida bo'lmaslik; - o‘tish uchun mo‘ljallanmagan joylardan o‘tmang, turgan poyezd ostidan emaklab o‘tmang va harakatlanayotgan transport vositasi oldida yo‘l bo‘ylab yugurmang; - konveyerlar va rolikli stollarni belgilanmagan joylarda kesib o'tmang va ularning ostidan sudramang, ruxsatsiz panjaralardan tashqariga chiqmang; - elektr jihozlariga, terminallar va elektr simlariga, umumiy yoritish moslamalariga tegmang va elektr shkaflarning eshiklarini ochmang; -sizning ustaxonangiz ma'muriyati tomonidan ishi sizga ishonib topshirilmagan mashinalar, dastgohlar va mexanizmlarni yoqmang yoki to'xtatmang (favqulodda vaziyatlardan tashqari). 4. Shikastlanish yoki noqulaylik tug'ilganda ishni to'xtating, ustaga xabar bering va birinchi tibbiy yordam punktiga murojaat qiling.

Kaliy o’g’itlar ishlab chiqarishda kristallashtirish jarayonini avtomatlashtirish

Купить