Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 31.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Май 2025
Расширение docx
Раздел Образовательные программы
Предмет Экономика

Продавец

Ilyos Hamidov

Дата регистрации 15 Декабрь 2024

0 Продаж

Kichik va o’rta biznesni qo’llab quvvatlash shartnoma munosabatlari

Купить
Mavzu: KICHIK VA O'RTA BiZNeSNI QO'LLAB QUVVATLASH SHARTNOMA MUNOSABATLARI. MUNDARIJA KIRISH…………………………………………................................….....……………………………… I-BOB.KICHIK BiZNES VA TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI............…………….. 1.1.Kichik biznes tamoyillari va tartib-qoidalar….................................………. 1.2.Kichik biznes faoliyatini litsenziyaiash tartibi…….........…….………….……… II-BOB. MILLIY IQTISODIYOT RIVOJLANISHIDA KICHIK BIZNES O’RNI ROLI. ………………….....................................................................................……… 2.1.O'zbekistonda kichik biznes funktsiyalari va vazifalari…....….......……… 2.2.Kichik iqtisodiyotni tasniflash.........……………............................……...…… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………….........................……….…… XULOSA…………………………………………………….....................................………………… KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi vaqtda innovatsiyalar iqtisodiyotni rivojlantirishning eng xarakterli xususiyatlaridan biriga aylanib bormoqda. Yaqinda bu nom ekzotik, noma'lum va hatto professionallar orasida ham unchalik aniq bo'lmagan narsani eslatardi, ammo endi innovatsiyaning o'zi ham, uning tushunchalari ham dunyoni tezda zabt etmoqda. Innovatsion jarayonda jiddiy rol o'ynaydigan va innovatsiyalarni korxonalar uchun strategik resursga aylantiradigan xalqaro kapital bozori kengayib bormoqda, bu borada unga yangi moliyaviy tuzilmalar unga yordam bermoqda. Ushbu hujjatlarni qabul qilishdan maqsad tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga keltirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, innovatsion tizimning salohiyati va samaradorligini oshirishga ko‘maklashish, innovatsiyalar uchun qulay bo‘lgan normativhuquqiy, moliyaviy va axborot muhitini yaratishdan iborat. Shuningdek, sanoatda raqobatbardoshlik va mahsuldorlikni oshirish, yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushini oshirishni rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va ishlab chiqarish va eksport tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni qo'llashni kengaytirishdir Iqtisodiyotni innovatsion rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga keltirish orqali tizimning salohiyati va samaradorligini oshirishga ko‘maklashish tadqiqot ishining maqsadi hisoblanadi. Tadqiqotning vazifalari esa sanoatda raqobatbardoshlik va mahsuldorlikni oshirish bosqichlarini tadqiq qilish va uning о‘ziga xos xususiyatlarini asoslash; yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushini oshirishni rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va ishlab chiqarish va eksport tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni qo'llashni kengaytirishга ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashdan iboratdir.Iqtisodiyotni modernizasiyalash sharoitida sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish yo’llarini aniqlash va bu bo’yicha ilmiy xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishdan iboratdir. Ushbu belgilangan maqsadga erishish uchun quyidagi muhim vazifalar belgilab olindi: - Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi tarkibini o’rganish; - Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxini shakllantiruvchi xarajatlarni tahlil qilish; - Mahsulot tannarxining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash; - Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxining korxona faoliyatiga ta’sirini tahlil qilish; 4 Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxining rentabelligini aniqlash;- Iqtisodiy modernizasiyalash sharoitida sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar berish; - Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining korxona umumiy xarajatlari tarkibidagi o’rniga baho berish.Kichik va o‘rta biznes: iqtisodiy o‘sish omillari O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesni barqaror iqtisodiy o‘sish garoviga aylantirish davlatning asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi maqsadlari doirasida ham kichik va o‘rta biznesni xalqaro bozorlarga chiqishiga keng imkoniyatlar yaratish va startaplarni qo‘llab-quvvatlash kabi belgilangan vazifalar davlat biznesning bunday turlarini rivojlanishidan manfaatdorligini tasdiqlaydi. O‘zbekistonda 2019-yildan beri yalpi ichki mahsulotning (YIMning) 50 foizi I-BOB.KICHIK BiZNES VA TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI 1.1.Kichik biznes tamoyillari va tartib-qoidalar kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatlaridan hosil bo‘lmoqda. 2022-yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning YIMdagi ulushi 2019-yilga nisbatan 4 foizga kamaygan hamda ushbu yillarda qurilish va bandlikdagi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushlari ham 2–3 foizga kamaygan. Eng katta o‘zgarish importda kuzatilgan bo‘lib, qariyb 13 foizga kamayish kuzatilgan. Ammo bu ko‘rsatkich sanoat va eksportda ijobiy yo‘nalishga o‘zgarib, 0,2 (sanoat) va 2,6 (eksport) foizlarga ko‘payish kuzatilgan.Iqtisodiyot aniq raqamlar, hisob-kitoblar bilan birga, odamlar turmush tarzida yuz berayotgan real o'zgarishlar, natijadorlikni xush ko'radi. Davlat manfaatlarigagina xizmat qiladigan iqtisodiyot rivojlanishdan to'xtaydi. Oxirgi yillarda Yangi O'zbekistonda amalga oshirilayotgan tub islohot va yangilanishlar avvalida iqtisodiyotimizdagi miqdor va sifat o'zgarishlari qamrovini kengaytirish, uning bevosita aholi turmushiga ta'sirini oshirishga e'tibor qaratilayotgani boisi ham shundan. Bu boradagi salmoq va natijalar jadal sur'atlarda oshib borayotganiga guvoh bo'lyapmiz. Aholi daromadlarida o'sish, turmush sharoitida sezilarli o'zgarishlar ko'zga tashlanmoqda. Statistik ma'lumotlar ham 2016—2020-yillarda yurtimiz odamlarining umumiy daromadlari 2,6 baravardan ko'proqqa ortganini ko'rsatyapti. Mazkur yo'nalishda jahon maydonida egallab turgan o'rnimiz ham yil sayin yuqorilab bormoqda. Xususan, 2021-yil 26-mayda o'tkazilgan Xalqaro reytinglar va indekslar bilan ishlash bo'yicha Respublika Kengashining navbatdagi yig'ilishida esa Global innovatsion indeksda O'zbekiston 2015-yilga nisbatan o'z o'rnini 29 pog'onaga yaxshilab, 131 ta mamlakat orasida 93-o'rinni, Markaziy va Janubiy Osiyo davlatlari orasida 4-o'rinni qayd etgani ta'kidlandi. Bu kabi muvaffaqiyatlarning bosh omillaridan biri — mamlakatimizda olib borilayotgan samarali iqtisodiy siyosat hamda uning tarkibidan o'rin olgan chora-tadbirlar yo'nalishlarining to'g'ri shakllantirilgani bilan bog'liq. O'zbekiston taraqqiyotining yangi davrida, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish iqtisodiy siyosatning muhim va samarali yo'nalishlaridan biriga aylandi.Ma'lumki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik jahon mamlakatlari tajribasida o'zining yuksak natija va muvaffaqiyatlari bilan mustahkam o'rin egallagan bo'lib, aksariyat xalqlarda uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 60-70 foizni tashkil etadi. Kichik biznesning rivojlanishi iqtisodiyotdagi jo'shqinlik va samarali raqobat muhiti uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, iste'mol sektorini kengaytirish orqali talabni rag'batlantirish, iste'mol bozorini tovar va xizmatlar bilan to'ldirish, atrof-muhitni muhofaza qilish, byudjet tushumlarini kengaytirishga xizmat qiladi. SHunga ko'ra, ko'plab rivojlangan davlatlar kichik biznes faoliyatini har tomonlama qo'llab- quvvatlashga intiladi.O'zbekiston mustaqilligining o'tgan yillariga nazar tashlasak, yurtimizda kichik va o'rta biznes yo'nalishi qo'shni davlatlarga nisabatan sekin rivojlangani, ko'rsatkichlar sezilar-sezilmas darajada bo'lgani, katta-katta bizneslar ma'lum insonlar qo'lida bo'lib, aholining asosiy qatlami ularning qo'l ostida ishlaganini ko'ramiz. Oddiy odamlar uchun tadbirkorlik uddalab bo'lmas mashaqqatdek ko'rinardi. Yuqori boj to'lovlari, er olish, korxona ochishdagi qator to'siqlar, birovning cho'ntagiga pul qistirmasang, bitmaydigan ishlar, bir amallab biznesni yo'lga qo'yib olganda ham, har kuni eshik qoqadigan soliqchilarga dosh berish oson emasdi. SHuning uchunmi, odamlar tadbirkorlik qilishdan ko'ra, “och qornim, ting qulog'im” qabilida ish tutishni afzal bilgan.Bugun Yangi O'zbekiston iborasini faxr bilan aytayotganimiz bejiz emas. Boisi, yaqin 4-5 yil oldin ana shu ikki jumla zamirida boshlangan ulkan islohotlar odamlarning o'z imkoniyatlaridan keng foydalanish, istalgan sohada yangiliklar yaratishga qo'rqmay qadam tashlash, eng muhimi, mustaqil tadbirkor sifatida o'zini sinab ko'rish imkoniyatini beryapti. Bu borada, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil Oliy Majlisga yo'llagan Murojaatnomasida “Haqiqatan ham, biz faqat faol tadbirkorlik, tinimsiz mehnat va intilish orqali taraqqiyotga, farovon hayotga erisha olamiz”, deya ta'kidlagan so'zlari xalqimizga yanada ishonch, kuch berdi.Shu o'rinda savol tug'ilishi tabiiy — aynan O'zbekiston iqtisodiyoti uchun kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ahamiyati nimalarda namoyon bo'lmoqda?Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish О‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng muhim ustuvor yо‘nalishlaridan biridir. Kichik biznes kapital taqchilligi sharoitida kо‘p va yirik mablag‘ talab etmaydigan xо‘jalik faoliyati sifatida resurslar aylanmasining yuqori sur’atlarini ta’minlaydi, iqtisodiyotni qayta qurish, iqtisodiy beqarorlik va resurslar chegaralanganligi sharoitida iste’mol bozorini shakllantirish va uni tо‘ldirish muammosini tez hamda tejamli tarzda hal etadi. Kichik korxonalar bozor talabining о‘zgarishiga darhol moslashadi va shu yо‘l bilan iste’mol bozoridagi zaruriy muvozanatni ta’minlaydi. Shuningdek, kichik biznes yangi ish о‘rinlarini yaratishi bilan о‘sib boruvchi ishsizlik muammosini yumshatadi. Bu esa о‘z navbatida respublikamiz aholisining 60% dan ortig‘i qishloq joylarda yashashini hisobga olsak, ushbu sohani rivojlantirish va taraqqiy etishini ta’minlash hozirgi kunda eng muhim dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy masala ekanligi yorqin namoyon bо‘ladi. Bu borada barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish borasida amalga oshirilgan ishlarning kо‘lamiga Eng avvalo, iqtisodiyotning etakchi soha va tarmoqlarida kichik tadbirkorlik ulushining oshishi iqtisodiy o'sish va ijtimoiy barqarorlik ta'minlanishining mustahkam poydevori hisoblanadi.Ma'lumki, tadbirkorlik — bu tashabbus va faollik asosida kelgusida yuz berishi mumkin bo'lgan turli xatarlarni hisobga olib, mas'uliyat va javobgarlik bilan amalga oshiriluvchi iqtisodiy faoliyatdir. U erkinlik, ijodkorlik hamda raqobat muhiti uyg'unligida juda katta bunyodkorlik kuchini hosil qiladi. Ayniqsa, faoliyat ko'lami jihatidan nisbatan ixcham bo'lgan kichik tadbirkorlik iqtisodiyotdagi kon'yunkturaviy o'zgarishlarga tezlik bilan moslasha olish, iste'molchining did va qiziqishlarini anglash va e'tiborga olish, ichki imkoniyatlardan to'liq foydalanish, raqobat muhitini kuchaytirgan holda iqtisodiyotga jo'shqinlik baxsh etish kabi xususiyatlari bilan ajralib turadi.Yurtimizda ushbu yo'nalishni qo'llab-quvvatlash va barcha zarur sharoitlarni yaratib berish bo'yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida kichik tadbirkorlik subyektlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi tobora ortib boryapti. Aniq raqamlarga to'xtaladigan bo'lsak, bu boradagi ko'rsatkich 1991-yilda atigi 1,5 foiz, 2000-yilda 31 foizni tashkil etgan edi. 2016-yilda mazkur sohaning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 64,9 foizga yetdi. Bu raqamlar yil sayin ortsa ortyaptiki, aslo, orqaga pastlayotgani yo'q. Xususan, o'z faoliyatini yo'lga qo'ygan tadbirkorlik sub'ektlari soni 2016-yildagi 210,6 ming birlikdan 2020-yilda 411,2 ming birlikka yetdi. Umumiy korxona va tashkilotlar tarkibida kichik tadbirkorlik subyektlarining ulushi 2020-yilda 86,5 foizga qadar o'sdi. 2017-yildan boshlab mamlakatimizning yirik sanoat obyektlariga juda katta hajmda xorijiy investitsiya va kredit mablag'lari jalb etilishi natijasida ulardagi ishlab chiqarish hajmi keskin o'sa boshladi. Agar yirik korxona va birlashmalar majoziy ma'noda iqtisodiyot organizmining suyak (skelet) qismi deb hisoblansa, u holda kichik biznes ushbu qismga qayishqoqlik, moslashuvchanlik baxsh etuvchi, uning bir maromdagi harakatini ta'minlovchi mushak to'qima hisoblanadi. Bu jarayon esa yangi korxonalarning tashkil topishi orqali ta'minlanadi. Ya'ni, kichik biznes korxonalari iqtisodiyotdagi talab jadallik bilan o'sib borayotgan tarmoq va sohalarga javoban yangi ishlab chiqarishni tashkil etadi. Raqamlarga qaraydigan bo'lsak, 2017—2020-yillar mobaynida mamlakatimizda jami 288 mingdan ortiq korxonalar tashkil etildi. Shundan 14,8 mingtasi yirik korxonalar, 273,2 mingtasi kichik biznes korxonalari hissasiga to'g'ri keladi. Oʻzbekiston K. va oʻ.b. subʼyektlarini aniqlashda korxonada ishlovchilar soni mezon qilib olingan. Kichik biznesga, mulk shaklidan qatʼi nazar, yiliga sanoat korxonalarida oʻrta hisobda 10 nafargacha, savdo, xizmat koʻrsatish va boshqa ishlab chiqarishdan tashqari sohalarda 5 nafargacha ish bilan band xodimga ega boʻlgan mikrofirmalar; ishlab chiqarish sohasida yiliga oʻrta hisobda 40 nafargacha, qurilish, qishloq xoʻjaligi va boshqa ishlab chiqarish sohalarida 20 nafargacha, ilm-fan, ilmiy xizmat koʻrsatish, chakana savdo hamda boshqa ishlab chiqarishdan tashqari sohalarda 10 nafargacha ish bilan band xodimga ega boʻlgan kichik korxonalar kiradi. Kichik korxonalar uchun yiliga belgilangandan ortiq, lekin ishlab chiqarish sohasida 100 nafardan, qurilishda 50 nafardan, qishloq xoʻjaligi va boshqa ishlab chiqarish sohalarida, ulgurji savdoda 30 nafardan, chakana savdo, xizmat koʻrsatish hamda boshqa noishlab chiqarish sox.alarda 20 nafardan oshmaydigan ish bilan band xodimga ega boʻlgan korxonalar oʻrta biznes korxonalari hisoblanadi.K. va u.b. rivojlangan va rivojlanayotgan har qanday mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega. 1.2.Kichik biznes faoliyatini litsenziyaiash tartibi K. va oʻ.b. sharoitga tez moslashuvchanlik bilan ajralib turadi, uning faoliyatini yoʻlga qoʻyish katta miqdordagi dastlabki kapitalni talab qilmaydi. K. va oʻ.b. yirik biznes uchun qulay boʻlmagan sohalarda avj oladi. K. va oʻ.b. kichik bozorlarda faoliyat olib borish, mahalliy resurslardan foydalanish, ishsizlik muammosini xal qilish, mehnat unumdorligini oshirish, oʻrta mulkdorlar qatlamini shakllantirish va ichki bozorni isteʼmol tovarlari bilan toʻldirishda muayyan afzalliklarga ega. Kichik korxonalar odamlarda sohibkorlik, tadbirkorlik, mulkka egalik qobiliyatlarini roʻyobga chiqarish, ularda ishbilarmonlik koʻnikmalarini hosil qilish va rivojlantirish vositasi hisoblanadi. Oʻzbekistonda K. va oʻ.b. tarixiy ildizga ega. Bu yerda azaldan hunarmandchilik rivojlangan. Toʻqimachilik, kosibchilik, kulolchilik, amaliy sanʼat, ganchkorlik, temirchilik, oʻymakorlik bilan shugʻulla-niladigan kichik- kichik ustaxona va doʻkonlar koʻp boʻlgan. Oʻzbekistonda mavjud K. va oʻ.b. korxonalari sanoat, qurilish, savdo, maishiy, tibbiy, transport xizmatlari koʻrsatish, ilmiy, texnikaviy axborot xizmati sohalarida, qishloq xoʻjaligida faoliyat koʻrsatadi. K. va oʻ.b.ni qoʻllabquvvatlashga xizmat qiladigan sugʻurta kompaniyalari, injiniring va lizing xizmati tashkilotlari mavjud. K. va oʻ.b. korxonalariga koʻmaklashadigan Respublika va hududiy miqyosda faoliyat olib boruvchi Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi, "Biznes-fond", "Madad" sugʻurta kompaniyasi tashkil qilingan. K. va oʻrta korxonalar uchun soliq imtiyozlari, imtiyozli kredit ajratish tizimi ham mavjud.K. va oʻ.b. korxonalari fukarolar, oila aʼzolari va boshqa hamkorlikda mehnat yurituvchi shaxslar, davlat, idora, jamoa, qoʻshma korxonalar, jamoat tashkilotlari, shirkat, hissadorlik jamiyatlari, xoʻjalik uyushmalari, oʻrtoqlik tashkilotlari, yuridik tashkilot maqomiga ega boʻlgan korxona va tashkilotlar tomonidan tashkil etilishi mumkin. Oʻzbekistonda roʻyxatga olingan K. va oʻ.b. korxonalarining soni 202 mingtaga yetdi. Ularning 57,7% ishlab chiqarish, 42,3% noishlab chiqarish tarmoqlariga toʻgʻri keladi. Ular ishlab chiqargan mahsulot mamlakat YAIMning 24,5% ni tashkil etdi, jami ish bilan band aholining 53% shu biznes sohasida ishladi (2002). Oʻzbekistonda K. va oʻ.b. iqtisodiy va huquqiy munosabatlari Oʻzbekiston Respublikasining "Tadbirkorlik va tadbirkorlik faoliyatining kafolatlari toʻgʻrisida" (1999-yil 14-aprel) va "Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari toʻgʻrisida" (2000-yil 25-may) qonunlari bilan tartibga solinadi.Taraqqiyotning yangi bosqichida mamlakatimizda kichik biznes faoliyati ko'lamining tobora kengayib borayotganini har 1000 nafar aholiga to'g'ri keluvchi kichik tadbirkorlik sub'ektlarining soni orqali ham kuzatishimiz mumkin. Ushbu ko'rsatkich 2017-yilda 12,2 birlikni tashkil qilgan bo'lsa, 2020-yilda 15,6 birlikka yetdi. e'tiborlisi, kichik tadbirkorlik subyektlari sonining eng yuqori o'sishi iqtisodiyotga pandemiyaning salbiy t. Kichik biznesga xuddi iqtisodiyotga yangi kuch, yangi quvvat baxsh etuvchi soha sifatida qarash mumkin. Yangidan tashkil etiluvchi korxonalar keyingi paytda vujudga kelgan talabni, so'nggi texnologik yangilik va yutuqlarni ma'lum darajada o'zida jamlaydi va amaliyotga joriy etadi. Shunga ko'ra, korxonalarning yangilanish darajasi o'ziga xos ko'rsatkich hisoblanadi.Mamlakatimizdagi ushbu ko'rsatkichning holatini tahlil qiladigan bo'lsak, uning kichik biznes korxonalaridagi darajasi yirik korxonalarga nisbatan 2016-yilda 6,2 marta, 2020-yilda esa 6,9 marta yuqori bo'lganligini kuzatish mumkin. Ya'ni, aynan kichik biznes korxonalari iqtisodiyotimizni modernizatsiyalashda o'z faolligini namoyon etmoqda.Eng muhimi, kichik tadbirkorlik subyektlari qandaydir ko'rsatma yoki undovlar ostida emas, balki iqtisodiyotdagi kon'yunkturani hisobga olgan holda erkin va mustaqil tashkil etilyapti. Aynan shu holat iqtisodiyot tarmoqlarining umumiy ko'lamiga o'ziga xos tuzatishlar kiritadi. Jumladan, 2017—2020-yillar davomida yangidan tashkil etilgan kichik biznes korxonalarining eng katta salmog'i savdo (jami korxonalarning 32 foizi), sanoat (21 foizi), qishloq, o'rmon va baliqchilik xo'jaligi (12 foizi), qurilish (10 foizi), yashash va ovqatlanish (7 foizi) tarmoqlariga to'g'ri keladi. Bu esa mamlakatimiz yetakchi tarmoq va sohalari o'rtasidagi maqbul nisbatning shakllanishiga xizmat qiladi. Yana bir jihati, kichik tadbirkorlik iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllantirish, uning moslashuvchanligini ta'minlashning muhim omili hamdir. Iqtisodiyotdagi raqobat muhiti bu — turli mahsulot va xizmatlar ishlab chiqaruvchilari va iste'molchilari o'rtasida qulay sharoitga erishish hamda erishishi ko'zda tutilayotgan foyda yoki iqtisodiy nafni maksimallashtirish maqsadidagi iqtisodiy bellashuv (kurash), deyish mumkin. Iqtisodiyotda monopoliyalarning paydo bo'lishi va amal qilishi — bu obyektiv jarayon. Ularni butunlay bartaraf etish imkoniyatdan tashqari holat hisoblanadi. Ayrim hollarda davlatning monopoliyaga qarshi kurashi ham darhol o'zining etarli samarasini bermasligi mumkin. Shu o'rinda yana kichik biznes subyektlari yordamga keladi. Yangidan-yangi kichik ishlab chiqarish subyektlarini tashkil etish va ularning rivojlanishi uchun yetarli shart-sharoitlarni yaratib berish orqali bozordagi monopoliya darajasini pasaytirish mumkin.Bu esa о‘z navbatida respublikamiz aholisining 60% dan ortig‘i qishloq joylarda yashashini hisobga olsak, ushbu sohani rivojlantirish va taraqqiy etishini ta’minlash hozirgi kunda eng muhim dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy masala ekanligi yorqin namoyon bо‘ladi. Bu borada barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish borasida amalga oshirilgan ishlarning kо‘lamiga qaramasdan bu sohada hali о‘z yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Jumladan iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlariga kichik biznesni rivojlantirishning ilg‘or xorijiy tajribalarini tatbiq etish, ularining о‘ziga xos ilmiy-uslubiy asoslarini о‘rganish, kelgusidagi istiqbolli rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish hamda tadbirkorlik subyektlarining iqtisodiy samaradorligini oshirishning tashqi va ichki omillarini aniqlash lozim. Shu nuqtai nazardan, respublikamizda real sektor tarmoqlarining barqaror iqtisodiy о‘sishini ta’minlashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini istiqboldagi izchil rivojlantirish yuzasidan ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish bugungi kunning muhim va dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.Kо‘plab xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlar kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mazmun mohiyati, uni rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillar, kichik biznes subyektlarining iqtisodiyotdagi о‘rni hamda ahamiyati tо‘g‘risida ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Jumladan, V.Dolyaning “Ensiklopediya biznesmena” lug‘atida «Tadbirkor degani yangi bir ishga qо‘l urish, uni bajarishga kirishish, qandaydir kattaroq ishlarni amalga oshirishdir»-deb ta’rif berilgan bо‘lsa, R.XizrichPiterslar “Tadbirkor, ya’ni о‘ylab ish kо‘ruvchi kishi - korxona ishini yurgizishga moyil, qobiliyatli, katta hajmdagi ishlarga qо‘l ura oladigan, jasur, chо‘rtkesar va bunday ishlarga botir bо‘lgan kishidir»-deb ataganlar. Rossiyalik olimlardan A.G.Aganbegyan iqtisodiyotda kichik biznes subyektlarining iqtisodiyotda mahsulotlar ishlab chiqaruvchi, boylik yaratuvchi va xizmat kо‘rsatish sohalarini о‘z ichiga oladigan soha ekanligi ammo, unga moliya-kredit, birja faoliyati kirmasligini ta’kidlagan bо‘lsa, A. Komov о‘zining “Russkoye ekonomicheskoye obshestvo” jurnalida bergan ilmiy maqolasida kichik biznes subyektlarini iqtisodiyotning yirik tarkibiy qismi ekanligi va uning rivojlanishida kredit tizimining ahamiyati tо‘g‘risida fikr yuritgan. Umuman olganda, kishining tadbirkorlik holati - bu tashabbuskorligi, novatorligi, manfaatdorligi, ishga eskicha emas, yangicha yondashishdir.О‘zbekistonda kichik biznes korxonalarini barpo etish orqali mustaqil xо‘jalik yurituvchi mulk egalari shakllandi. Kichik biznes korxonalari bozor iqtisodiyotiga xos turli makroiqtisodiy shart-sharoitlar va talablariga moslashishi imkoniyatlariga egaligi bilan ustuvor ahamiyatga ega. Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish milliy iqtisodiyotimiz barqarorligini ta’minlashning muhim makroiqtisodiy omillaridan biri hisoblanadi. Keyingi yillarda kichik biznes taraqqiyoti natijasida ularning mamlakatda yaratilayotgan yalpi ichki mahsulot salmog‘idagi ulushining ortib borayotganligi bilan izohlash mumkin.Mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish dasturi doirasida iqtisodiy о‘sishni ta’minlash, yangi ish о‘rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda tobora muhim о‘rin tutayotgan kichik biznes va Shuningdek, mazkur soha iste'mol bozoridagi talab va taklif muvozanatini tiklash hamda ta'minlashda asosiy tomonlardan biridir. Hozir mamlakatimizda biron-bir mahsulotning, xoh u oziq-ovqat tovarlari bo'lsin, xoh kiyim-kechak yoki uy-ro'zg'or buyumlari bo'lsin, kuchli taqchilligining vujudga kelishidan xavfsirash holatlari mavjud emas. Chunki, o'z faoliyat xususiyatiga ko'ra iste'moldagi ahamiyatsiz o'zgarishga ham o'ta sezgirlik bilan e'tibor qaratuvchi kichik tadbirkorlar qisqa muddat ichida bozordagi har qanday taqchillikka o'z munosabatlarini bildiradi. Taqchilligi ortidan narxi ko'tarilgan mahsulotni dastlab boshqa hudud yoki chet mamlakatlardan olib kelish, o'rta yoki uzoq muddatli davrda uning milliy ishlab chiqarishini yo'lga qo'yish orqali bozordagi talab va taklif muvozanatini tiklashga harakat qiladi. Kichik biznesning yangi ish o'rinlarini yaratish, aholini ish bilan bandlik darajasini oshirishdagi faolligi uning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi yana bir ahamiyatli jihatini namoyon etadi. O'zbekiston mustaqillikka erishgunga qadar va uning dastlabki pallasida iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlar, milliy ishlab chiqarishning tashqi va ichki talabga mos kelmasligi oqibatida mamlakatimizda muayyan darajada ishsizlik vujudga kelgan edi. Shunisi e'tiborliki, mustaqil taraqqiyotning dastlabki pallasida mazkur holat iqtisodiyotdagi ahamiyatli pasayish oqibatida kelib chiqqan tsiklik ishsizlik ko'rinishida namoyon bo'lsa, hozirga kelib uning asosiy qismi mazmunan ishchi kuchiga bo'lgan talab va taklifning tarkiban nomuvofiqligini ifodalovchi tarkibiy ishsizlik hisoblanadi. Holbuki, mamlakatda ish o'rinlari yetishmovchiligi to'g'risida so'z borgan bir vaqtda, tegishli malakadagi ishchilar etishmayotgan sohalar ham mavjudligi namoyon bo'lmoqda. Davlatimiz rahbari raisligida shu yilning 16-iyun kuni oliy ta'limni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlab o'tkazilgan yig'ilishda bugungi kunda xizmat ko'rsatish sohasida 40 mingta, sanoatda 38 mingta, qurilishda 12 mingta, qishloq xo'jaligida 10 mingta, aloqa va axborot texnologiyalarida 4 mingta oliy ma'lumot talab etadigan bo'sh ish o'rinlari borligi, lekin bitiruvchilar son jihatidan ham, malaka bo'yicha ham bu talabni qondira olmasligi ta'kidlandi. Shunga ko'ra, ishchi kuchiga bo'lgan talab va taklifni o'zaro muvofiqlashtirish, yangi ish o'rinlarini yaratish orqali ish bilan bandlik darajasini oshirishda kichik tadbirkorlik sub'ektlarining salohiyatidan keng foydalanilmoqda. Ma'lumotlardan ko'rinadiki, 2016—2020-yillarda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotdagi jami bandlarning to'rtdan uch qismidan ko'prog'ini qamrab olgan bo'lib, bu hattoki jahondagi bir qator rivojlangan mamlakatlar ko'rsatkichlaridan ham yuqori hisoblanadi.Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yangi ish o'rinlari yaratish borasidagi imkoniyat va salohiyati uning harakatchanligi, ko'lam jihatidan ixchamligi va yo'nalishni tez o'zgartira olishi kabi xususiyatlari orqali namoyon bo'ladi. To'g'ri, mantiqan qaraganda, yirik korxona kichik korxonaga nisbatan bir necha o'nlab, yuzlab, hattoki, minglab marta ko'proq ishchilarni yollash orqali mutlaq ustunlikka ega bo'lishi mumkin. Biroq, masalaning boshqa bir jihati mavjudki, yirik korxona o'z xodimlari tarkibini bir marta to'ldirgandan so'ng, uning yangi ish o'rni yaratish imkoniyati keskin qisqaradi yoki tugaydi. Kichik tadbirkorlik sub'ektlari esa, yaxlit soha sifatida ozgina qo'shimcha daromad olish imkoniyati paydo bo'lgan joyda uzluksiz tarzda va tezlik bilan yangidan-yangi ish o'rinlarini yaratishga harakat qiladi. Mamlakatimizda bu borada, ayniqsa, mahalla instituti imkoniyatlaridan kengroq foydalanishga e'tibor qaratilmoqda. 2021-yilning boshida Prezidentimiz tomonidan iqtisodiy o'sishning qo'shimcha zaxiralarini topish va safarbar qilish borasida “mahallabay” tizimini yo'lga qo'yish, har bir mahalladagi o'ziga xos “o'sish nuqtalari”ni aniqlab, ularni rivojlantirish vazifasi belgilab berildi. Jumladan, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish istagini bildirgan aholiga har tomonlama amaliy yordam ko'rsatish, bo'sh bino va er uchastkalarini aniqlab, ulardan samarali foydalanish choralarini ko'rish, mahallalardagi band bo'lmagan aholini kasb-hunar va tadbirkorlik ko'nikmalariga o'rgatishni tashkil etish orqali ularning bandligiga ko'maklashish kabi bir qator vazifalar qo'yildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 28-apreldagi “2021-yilda yangi ish o'rinlarini tashkil etish va aholi bandligiga ko'maklashish bo'yicha davlat dasturi to'g'risida”gi qarori asosida joriy yilda doimiy yangi ish o'rinlarini tashkil etishning yig'ma prognoz ko'rsatkichlariga binoan, jami tashkil etiladigan 457 127 nafar yangi ish o'rinlarining 209 507 nafari (deyarli 46 foizi) kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish hisobiga yaratilishi ham bu tarmoqqa qaratilayotgan katta e'tibor ifodasidir.Odatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatdagi bandlik darajasini oshirish orqali aholi daromadlari darajasini oshirishga bevosita va bilvosita ta'sir ko'rsatadi. Jumladan, kichik tadbirkorlik sub'ektlarining xususiy daromadlari hamda ular tomonidan yollanma ishchilar mehnatiga haq to'lash orqali aholi daromadlari bevosita oshirilsa, mustaqil ravishda band bo'lishga imkon yaratish va rag'batlantirish, mol-mulk hamda ijtimoiy transfertlardan olinadigan daromadlar uchun manba yaratishda ishtirok etish orqali aholi daromadlari oshishiga bilvosita ta'sir etiladi.Yuqoridagi singari ta'sir omillari natijasida mamlakatimizda aholi daromadlarining sezilarli o'sib borishi kuzatilmoqda. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, fuqarolarning nominal umumiy daromadlari 2016-yildagi 151,7 trillion so'mdan 2020-yilda 401,5 trillion so'mga qadar oshgan. Buning natijasida aholi jon boshiga nominal umumiy daromadlar tegishli ravishda 4,8 million so'mdan 11,7 million so'mga ko'tarildi.Yana bir ma'lumot, 2020-yilda aholi umumiy daromadlari hajmida kichik tadbirkorlikdan olingan daromadlarning ulushi Jizzax, Buxoro, Xorazm viloyatlarida eng yuqori darajani tashkil etgan. Qoraqalpog'iston Respublikasi, Farg'ona, Navoiy viloyatlari hamda Toshkent shahrida esa yirik sanoat korxonalari va tashkilotlardagi ish haqi ko'rinishidagi daromadlarning salmog'i yuqori, ekani qayd etildi.Umuman olganda, ushbu yo'nalishning yurt taraqqiyotidagi sezilarli ta'siri, bu borada erishilayotgan yutuqlar haqida ko'p va xo'p gapirish mumkin. Eng muhimi, bugun mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlashning muhim yo'nalishi sifatida e'tibor qaratilib, sohani yanada rivojlantirish bo'yicha manzilli va ta'sirchan chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bunga javoban, mazkur soha ham iqtisodiyotimizning turli jabhalarida o'zining bunyodkorlik va yaratuvchanlik, faollik va jo'shqinlik baxsh etuvchi xususiyatlarini namoyon etib, Yangi O'zbekiston taraqqiyoti yo'lida xizmat qilyap Rivojlanayotgan mamlakatlardagi tendensiyalarga qaralsa, ularning aksariyatida O‘zbekistondagi kabi band aholining 50 foizidan ko‘prog’i kichik va o‘rta biznes sektorida ishlaydi. Kichik va o‘rta biznes sektorining YIMga qo‘shayotgan hissasi ham aksariyat rivojlanayotgan iqtisodlarda 50 foizdan ko‘p.Odatda rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o‘sishning asosiy garovlaridan biri kichik va o‘rta biznes sektorining rivojlanishi hisoblanadi. Ular yangi ish o‘rinlari yaratgan holda iqtisodiyotga sezilarli hissa qo‘shadi va bu orqali iqtisodiy o‘sishni samarali qo‘llab-quvvatlaydi. Shunga qaramay, rivojlanayotgan mamlakatlarning aksariyatida kichik va o‘rta bizneslarni barqaror rivojlantirish yo‘lida hal qilinishi kerak bo‘lgan bir-birlarinikiga o‘xshash muammolarga duch keladi.Xususan, ichki va tashqi bozorlarga chiqishdagi qiyinchiliklar, yangi innovatsiyalarni amaliyotga kiritishning o‘ta murakkablashgan tizimi va inson kapitalining yetishmasligi, past malaka darajasi kabi muammolar iqtisodiy rivojlanishning asosiy drayveriga to‘sqinlik qiluvchi asosiy muammolar hisoblanadi.Yuqorida sanab o‘tilgan muammolarni hal qilishda hamda kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish yo‘lida mamlakatlar quyidagi yo‘nalishlarni hisobga olishlari kerak:Tadbirkorlik ruhini mustahkamlash va ayollarga tegishli kichik va o‘rta biznes sektoridagi korxonalarni qo‘llab-quvvatlash. Rivojlanayotgan iqtisodiyotga ega mamlakatlarda kichik va o‘rta biznes ko‘pincha o‘sish o‘rniga omon qolishga e’tibor qaratib keladi va YIMga kam qiymat keltiradigan sektorlarda ishlaydi. Ularning YIM va bandlikka qo‘shadigan hissasini oshirish uchun tadbirkorlik ko‘nikmalarini oshirish muhim ahamiyatga ega. Ko‘nikmalarni, moliyaviy savodxonlikni oshirish va kichik va o‘rta biznes tadbirkorlari o‘rtasida gender farqini bartaraf etish uchun doimiy treninglar zarurdir.“Yashil” iqtisodiyotga o‘tishni qo‘llab-quvvatlash. Rivojlanayotgan iqtisodiyotga ega bo‘lgan ko‘plab davlatlar atrof-muhitga zarar yetkazadigan og‘ir sanoat tarmoqlariga tayanishda davom etmoqda va zararli gazlarni hosil qilishni qisqartirish bo‘yicha belgilangan maqsadlarga erishishda muammolarga duch kelmoqda. Kichik va o‘rta biznes “yashil” iqtisodiyotga to‘liq o‘tishi uchun bunday siyosatni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi va manfaatdor tomonlarning birga ishlashi ta’minlanishi kerak. Ayollarning kichik va o‘rta biznesdagi ishtirokini oshirish va kichik va o‘rta biznes sektoridagi korxonalar uchun malaka oshirish imkoniyatlari va tadbirkorlikni rag‘batlantirish. Tadbirkor inson kapitali kichik va o‘rta biznes innovatsiyalari va iqtisodiyotni modernizatsiya qilish uchun juda muhimdir. Tadbirkorlarning malakasini oshirish va ularga malakali ishchi kuchi yaratishni qo‘llab-quvvatlashda moliyaviy savodxonlikka urg’u berib, ayollarning tadbirkorligi va malakasini oshirishga e’tibor qaratish kerak. Rivojlangan mamlakatlarning ham iqtisodiy o‘sishida kichik va o‘rta biznes katta rol o‘ynagan. Masalan, 2021-yilda Germaniyada 3,2 mlnta firmalarining 99,3 foizi kichik va o‘rta bizneslar bo‘lib, bu sektordagi band aholi umumiy band aholining 56 foizi, ya’ni 38,4 mlnni tashkil qiladi. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, Germaniyada kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlari Germaniya iqtisodiyotining asosi hisoblanadi. Amerika Qo‘shma Shtatlarining “Silikon vodiysi”da tug‘ilgan mashhur startaplar ham kichik biznes sifatida ish boshlagan. 2.1.O'zbekistonda kichik biznes funktsiyalari va vazifalari O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ko‘plab ishlar amalga oshirilmoqda. Bu yilgi Prezidentning tadbirkorlar bilan uchrashuvidan so‘ng ham kompleks chora-tadbirlar dasturlari e’lon qilindi. Davlat rahbarining 4- sentabrdagi qarorida kichik biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash uchun 150 mln dollar miqdorida kredit liniyasi ochilishi va kreditlar qulay shartlarda 7 yilgacha muddatga ajratilishi belgilandi. Kichik biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash institutlarini takomillashtirish chora- tadbirlar dasturi doirasida yangi tashkil etilgan Biznesni rivojlantirish banki huzurida har bir hududda 14 ta kichik biznesga ko‘maklashish markazlarini tashkil etish loyihasi ham amalga oshirilishi kerakligi ta’kidlangan. Ushbu markazlar ayollar, nogiron shaxslar va yoshlar tomonidan boshqariladigan kichik biznes subyektlariga zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish, xodimlar malakasini oshirish va mahsulotni realizatsiya qilishga amaliy yordam berishi kerakligi qarorda keltirilgan. Kichik va o‘rta biznesning “yashillikka” asoslangan ish tartibiga o‘tish doirasida ham yuqoridagi Qarorda aniq ko‘rsatmalar berilgan. Ya’ni, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarining “yashil” va energiya samarador loyihalari bo‘yicha kompensatsiya va kafilliklar ajratish tizimini yo‘lga qo‘yishi bir chora sifatida belgilangan. Yana bir chora sifatida esa kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarida yashil texnologiyalarni joriy qilishni qo‘llab-quvvatlash uchun jamg’armaga xalqaro va xorijiy moliya institutlaridan 100 million dollar miqdorida mablag‘lar jalb qilinishi kerakligi ta’kidlangan. 1.Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati va mazmuni. Bozor iqtisodiyotida biznes va xususiy tadbirkorlik erkinligining ta’minlanganligi iqtisodiy rivojlanishning muhim sharti hisoblanadi. Shu boisdan biznes va tadbirkorlik funksiyasi, nazariyasi iqtisodiy nazariya fanida muhim o’rin tutadi. XVIII asrdayog Fransuz iqtisodchisi R.Kantiolon, XIX asrda nemis klassik maktabi vakillaridan I.Tyunen va G. Mangolf hamda amerikalik iqtisodchi F. Nayt tadbirkorlik va tadbirkorlik faoliyatining xususiyatlarini tadqiq etganlar. R. Kantilon tadbirkorlikning muhim xususiyati risk ekanligini asoslab bergan. Uning fikricha tadbirkorni oldindan ko’ra bilish qobiliyatiga ega bo’lgan va risk qilishga qodir bo’lgan, kelajakka intiluvchi, daromad olishdan umidvor bo’lgan va shu bilan birga yo’qotish va zarar ko’rishga ham tayyor bo’lgan har qanday shaxs deb ta’riflagan. XVIII - XIX asrlarda ijod qilgan R. Kantilon, Y.Tyunen, F.Kene, A.Smit, J.B. Sey iqtisodchi olimlar tadbirkorlikni va biznes, shuningdek, tadbirkor va mulkdor tushunchalarini aynan bir xil ma’noda izohlaganlar. Y.Shumpeter tadbirkor faoliyatining quyidagi maqsadli motivlarni ko’rsatib bergan: xukmronlik, hokimiyat va ta’sir doirasiga ega bo’lish extiyoji;- g’alabaga erishish ishtiyoqi, o’z-o’zini va raqiblarini yengishga intilish;- ijod quvonchi.O’zbek olimlaridan I.E.Tursunov, A.B.Qurbonov, F.F.Mamatovlar quyidagicha ta’rif berishadi: biznes va tadbirkorlik bir-biri bilan uzviy bog’liq; bo’lib, bir xil ijtimoiy – iqtisodiy asoslarga va tamoyillarga ega tushunchalardir. "O’zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to’g’risida"gi qonunda tadbirkorlikka quyidagicha ta’rif berilgan: "Tadbirkorlik – mulkchilik subyektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy javobgarlik asosida, amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyatko’rsatishidir". O’zbekiston Respublikasining "Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risida"gi qonun asosida biznes va tadbirkorlik faoliyati tartibga solinadi. Ushbu qonunda ta’riflanishicha "tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) – yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mulkiy mas’uliyat ostida, mavjud qonunlar doirasida, daromad (foyda) olish maqsadida, tahlika bilan amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyatdir". Bu ta’rif ayni paytda biznesning ham mohiyatini ochib beradigan ta’rifdir. Tadbirkorlik bu o’z mohiyatiga ko’ra inson faoliyatining ko’p qirrali sohasi bo’lib, u yangilikni yaratish bilan bog’liq va san’at turi kabi ijodiy jarayondir.Tadbirkorlikning mohiyatini, uning harakat va imkoniyatlari doirasini yaxshiroq tushunib olish uchun, uning mohiyati va iqtisodiyotdagi roliga bo’lgan qarashlar tizimi rivojini tashkiliy, siyosiy - iqtisodiy va ijtimoiypsixologik jihatlar nuqtai nazaridan umumlashgan holda tahlil qilamiz. O’zbek olimlaridan A.O’lmasov va N.To’xliyevning tadbirkorlikni "daromad keltiradigan yoki naf beradigan xo’jalik faoliyati (kasb-kor, mashg’ulot) sohibkorlik- tijorat ishlari bilan shug’ullanish, pul topish maqsadida biror ish bilan band bo’lish" , "...tadbirkorlik - pul topish maqsadida mas’uliyatni zimmaga olgan holda biron iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanish", deb ta’riflashgan. Tadbirkor, ishbilarmon, biznesmenning ma’noviy-ma’rifiy saviyasi, bilim va tajribasi, boshqa shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlari, imkoniyatlari va ishga doir sifatlari tadbirkorlikning harakatlantiruvchi kuchi bo’ladi. Tadbirkorning ishga doir sifatlari quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak: -birinchidan, bozorning tovar va xizmatlar bilan ta’minlanish darajasini tahlil qilish yo’li bilan iqtisodiy xo’jalik tizimida o’z o’rnini topishi; -ikkinchidan, shaxsiy ishlab chiqarish tuzilmasini yaratishga tayyorlik qobiliyati; -uchinchidan, marketing tadqiqotlari natijalaridan kelib chiqqan holda, dastlabki tadbirkorlik hisob-kitoblarini amalga oshirishi; - to’rtinchidan, tadbirkorlik loyihasini amalga oshirishda rahbarlikni to’g’ri yo’lga qo’yish qobiliyati; -beshinchidan, yangi texnik, texnologik g’oyani birinchi bo’lib hayotga tatbiq etish hamda ushbu g’oyadan amalda foydalanish, undan qanday yakuniy natija, mahsulot yoki xizmatlar olish mumkinligini tasavvur eta olishi.Tadbirkorlik nazariyasining asoschisi Y.Shumpeter uchta asosiy motivni ajratgan: -birinchidan, hokimlik qilish, hukmronlik, ta’sir qilishga ehtiyoj;- ikkinchidan, aniq harakatlarni bajarish orqali erishish yehtimoli bo’lgan g’alabaga iroda, muvaffaqqiyat sari harakat; -uchinchidan, mustaqil ish faoliyati beruvchi ijodkorlik quvonchi. Ammo, Y.Shumpeter tomonidan taklif etilgan motivlashtirish nazariyasi g’arbiy mamlakatlar tadbirkorlarining fikrlash uslubini aks ettiradi. Tadbirkorlikning tarixiy tomirlariga ega O’zbekistonda tadbirkorlikning zamonaviy haqiqatlarga asoslangan o’z motivi bo’lishi kerak. O’zbekistonda tadbirkorlik faoliyati bir qator o’ziga xos alomat va xususiyatlar bilan birga bo’ladi. Mamlakatimizda tadbirkorlikni motivlashtirish xususiyatlari quyidagi alomatlarga ega: -o’z salohiyatini amalga oshirishga harakat qilish;- eng muhim, ijtimoiy va iqtisodiy samara keltiruvchi g’oyalarni amalga oshirish istagi; -to’rachilik tuzilmalari bilan bog’liqlikdan qochish, harakatlar erkinligi va faoliyat yuritish jarayonida mustaqil bo’lish; -qiziqarli ish bilan mustaqil va erkin shug’ullanish; - o’zining ijtimoiy maqomi va obrusini oshirishga intilish hamda o’ziga va o’z yaqinlariga munosib turmush sharoitlarini ta’minlash.«Tadbirkorlik» tushunchasi tadbirkorning ensiklopedik lug’atida quyidagicha ta’riflanadi: Tadbirkorlik – (ingl. interprise) shaxsiy daromad, foyda olishga qaratilgan fuqarolarning mustaqil faoliyati. Bu faoliyat o’z nomidan, o’z mulkiy mas’uliyati va yuridik shaxsning yuridik mas’uliyati evaziga amalga oshiriladi. Tadbirkor (frn. yentrepreneur) qonun tomonidan ta’qiqlanmagan barcha xo’jalik faoliyati, shu jumladan, vositachilik, sotish, sotib olish, maslahat berish, qimmatbaho qog’ozlar bilan ish olib borish bilan shug’ullanishi mumkin. 2.2.Kichik iqtisodiyotni tasniflash ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati. Mustaqillikka erishilgan dastlabki yillardan kichik biznesni rivojlantirishga mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatini yuksaltiruvchi muhim sohalardan biri sifatida alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda. Prezidentimiz mustaqil taraqqiyot davrining boshidanoq kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish biz uchun muhim vazifa bo’lib qolishini alohida ko’rsatib berganlar. Bunda, iqtisodiyotning mazkur sohasi uch asosiy masalani hal etishi kerakligiga alohida urg’u berib o’tilgan. Birinchidan, yaqin 5-10 yil ichida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari mamlakat yalpi ichki mahsulotining 50-60 foiziga yaqinini ishlab chiqarishi kerak. Ikkinchidan, ular aholi bandligi va daromadlari o’sishining eng muhim manbai bo’lmog’i zarur. Uchinchi masala – mulkdorlar sinfini mamlakatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni taminlaydigan asosiy kuch sifatida shakllantirish zarur1. Mazkur vazifalardan kelib chiqan holda, mamlakatimizda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar orqali eng avvalo iqtisodiy manfaatlarni ro’yobga chiqarishning muhim vositasi hisoblangan mulkchilik munosabat larini mazmunan o’zgartirishga harakat qilindi. Rejali iqtisodiyot sharoitida asosan davlat mulki monopoliyasining hukmronligi va bu munosabatlarga o’ta rasmiyatchilik bilan yondashuv mulkchilik munosabatlarining samaradorligini deyarli yo’qqa chiqargan edi. Shunga ko’ra, mamlakatimizda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning markaziy yo’nalishi ko’p ukladli iqtisodiyotni yaratish, o’rta mulkdorlar sinfini shakllantirish muammolariga qaratildi. Iqtisodiyot nodavlat sektorining shakllanishida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarining ta’siri ahamiyatli bo’ldi. Bu boradagi islohotlarning maqsadga yo’naltirilganligi, har tomonlama asoslanganligi va izchilligini ta’minlash maqsadida hukumat darajasida mulkni davlat tasarufidan chiqarish va xususiylashtirish dasturi ishlab chiqilib, iqtisodiyotning barcha tarmoq va sohalarida bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Ma’lumki, tadbirkorlikning rivojiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan jihat – bu ularning qimmatli vaqtlarini olib, o’zining murakkabligi va takroriyligi bilan noxush taassurot paydo qiladigan moliyaviy, statistik va boshqa turdagi hisobotlarni topshirish jarayoni hisoblanadi. Aynan mana shu jarayonning tadbirkorlik faoliyatiga salbiy ta’sirini kamaytirish va tartibga solish maqsadida qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 iyuldagi PQ- 100-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to’g’risida»gi Qarori mamlakatimizdagi tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini ham soddalashtirish, ham takomillashtirish imkonini berdi. Xususan, 2005 yil 1 iyuldan boshlab mikrofirmalar va kichik korxonalar tomonidan soliqlar, yig’imlar, ajratmalar hamda boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha barcha hisobkitoblarni davlat soliq xizmati organlariga har oyda taqdim etishdan har chorakda taqdim etishga o’tkazildi. Shuningdek, mikrofirma va kichik korxonalar tomonidan moliyaviy va statistik hisobotlarning ayrim shakllarini (masalan, buxgalteriya balansidan iborat moliyaviy hisobot, moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot, debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi ma’lumotnoma) yilda bir marta, statistik hisobotni – hisobot turlariga qarab har chorakda yoki har yilda bir marta taqdim etish tartibi belgilab berildi.Jahon iqtisodiyoti rivojlanishi shuni ko’rsatmoqdaki, mamlakat iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda mavjud bo’lgan juda ko’p muammolarni hal etmoqda. Chunki kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bozor iqtisodiyotining ajralmas qismidir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun iqtisodiyotdagi o’zgarishlarga tez moslashuvchanlik va safarbarlik hamda yuqori samaradorlik, eng muhimi bu faoliyatni iqtisodiyotning barcha sohalarida tashkil etish mumkinligi kabi belgilar xosdir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning keltirilgan ustunliklari milliy iqtisodiyot rivojlanishini rag’batlantiruvchi omil hisoblanadi. Shuning uchun har bir davlat ushbu sohani rivojlantirishni izchil qo’llab-quvvatlashi shartdir. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning iqtisodiyotdagi roli va ahamiyatini aniqlashda iqtisodiyot iqtisodiy yoki ijtimoiy nuqtai nazardan o’rganiladi. Ammo bu sohani ko’proq iqtisodiy tomondan o’rganish ahamiyatliroqdir. Jahon tarixida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiyotidagi roli va ahamiyati quyidagi ko’rsatkichlar tizimi orqali belgilanadi: – kichik biznesning mamlakat YaIMdagi ulushi; – kichik biznesning mamlakat milliy daromadidagi ulushi; – kichik biznes sohasida band bo’lganlar ulushi; – kichik biznesning eksport xajmidagi ulushi; – jami soliqlar miqdorida kichik biznesdan keladigan soliqlarning ulushi; – aholi daromadlari tarkibida kichik biznesdan olinayotgan daromadlarning ulushi. Ushbu ko’rsatkichlar ahamiyati ortib borishi bilan kichik biznesning iqtisodiyotdagi roli ortib boradi. Masalan, AQShda real daromadlarning 35foizi, band bo’lganlarning 54foizi, 45foiz aktivlar va YaIMning 52foizi, Evropa Ittifoqi mamlakatlarida band bo’lganlarning 70foizi, YaIMning 67foizi, Yaponiyada 55foizi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushiga to’g’ri keladi. Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va erkinlashtirishga katta e’tibor berilishi natijasida uning YaIMdagi ulushi 56,7foizga etdi yoki 2000 yilga nisbatan 1,8 barobar oshdi, aholi daromadlari tarkibida tadbirkorlikdan olinayotgan daromadlar 2010 yildagi 47,1foizdan 52foizgacha oshdi. Ish bilan band jami aholining 77foizdan oshig’i ushbu sohada mehnat qilmoqda. Umuman olganda mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida olib borilayotgan ishlar xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning reytingida o’z ifodasini topmoqda. Jumladan, 2015 yil oktyabr oyida Jahon bankining «Biznes yuritish» reytingiga ko’ra, O’zbekiston bir yilning o’zida 16 pog’onaga ko’tarilib, 87-o’rinni, «yangi biznesni qo’llab-quvvatlash» mezoni bo’yicha jahonda 42-o’rinni, tuzilgan shartnomalar ijrosini ta’minlash bo’yicha 32-o’rinni, «Kichik biznes sub’ektlariga kredit berish» deb nomlangan ko’rsatkich bo’yicha so’nggi uch yil ichida 154- o’rindan 42-o’ringa ko’tarildi va o’tgan yilning o’zida reytingini 63 pozitsiyaga yaxshiladi. O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning faoliyat samaradorligi natijalariga ko’ra, YaIMda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi o’rtacha 60 foizni tashkil etgan. Sanoat sohasida, 2015 yilda 40,6 foizni tashkil etgan bo’lsa, ushbu ko’rsatkich 2020 yilga kelib, 27,5 foizga tushgan. Qurilish sohasida esa, tadbirkorlikning ulushi barqaror o’sish tendinsiyasiga ega. Tahlil natijalariga muvofiq 2015 yilda qurilish sohasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi, 66,7 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2017- 2020 yillarda mamlakatimizda qurilish sohasini qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilgan chora-tadbirlar ta’sirida ushbu sohada tadbirkorlining ulushi o’rtacha 74 foizni tashkil etgan. Sohaning bandlikni ta’minlashdagi ulushi ham ijobiy ahamiyatga ega. Ayniqsa, bugungi kunda mehnatga faol aholining qariyb 74 foizini mazkur sohada faoliyat olib borayotganligi fikrimizni asoslash uchun xizmat qiladi. Tashqi savdo faoliyatida ham tadbirkorlikning ulushini alohida qayd etish maqsadga muvofiq. Ammo, 2020 yillar natijalariga muvofiq tadbirkorlikning tashqi savdo hajmidagi ulushida eksport va import Ushbu tahlil natijalariga asoslangan holda aytish mumkinki, tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi ko’plab omillar ta’siriga bog’liq. Ayniqsa, bu holat tadbirkorlik faoliyatini rivojlkantirishning hududiy jihatlarga bog’liq ekanligini asoslash uchun xizmat qiladi. Tadbirkorlik faoliyatini 2020 yilda hududiy rivojlanish ko’rsatkichlariga muvofiq, 2020 yilning yanvar-dekabrida kichik tadbirkorlikning YaIMdagi ulushi 53,9 foiz ni tashkil qildi. YaIMning o‘tgan yilga nisbatan pasayishi yirik korxonalar ulushining oshishi bilan izohlanadi. Hududlar bo‘yicha kichik tadbirkorlikning YaHMdagi ulushining eng yuqori ko‘rsatkichi Jizzax (82,7 foiz), Surxondaryo (77,1 foiz), Xorazm (75,3 foiz), Buxoro (74,7 foiz) va Samarqand viloyatlariga (73,9 foiz) to‘g‘ri keldi. Navoiy viloyatida ushbu ko‘rsatkich eng past bo‘lib - 25,5 foizga teng. Hududlar kesimida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish borasida keskin tafovvutlarning vujudga kelishi, hududlarda investitsiya loyihalar samadorligining pasayishi, import hajmining ortishi, ichki bozorni xorijiy xom ashyolarga tayanillgan holda ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan to’ldirishiga ta’sir ko’rsatadi. Bu esa respublikada milliy ishlab chiqarishning yanada rivojlanishi, korxonalarning iqtisodiy o’sishi, ishbilarmonlik, muhtining tashkiliy tizimini mavjud imkoniyatlar samarasini oshirishga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.Kichik biznesning rivojlanishi davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanayotgan bugungi kunda uning samarali faoliyat ko’rsatishini ta’minlash, innovatsion taraqqiyot talablari bo’yicha barqaror iqtisodiy rivojlantirish yuzasidan foydalanilmayotgan imkoniyatlar hali katta. Bu borada rivojlangan va rivojlanayotgan xorijiy mamlakatlarning boy tajribasini o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi. AQShda kichik biznes Buyuk Depressiya davrida rivojlandi. Shu sababli uning darajasi barqaror tarzda yuqoriligicha qolmoqda.Hozirda ayrim mamlakatlarda ishlab chiqarila boshlanayotgan davlat dasturlari AQShda 1932 yildayoq ishlab chiqilgan. Shu bilan bir vaqtda Buyuk Depressiya davridan keyin davlat tomonidan urush oqibatida aziyat chekkan kichik korxonalarni subsidiyalash boshlandi. Ayni paytda aynan kichik biznes o’zining muhim ijtimoiy ahamiyatini qayd etgan holda AQSh da yangi ishchi o’rinlar yaratishni ta’minladi.1953 yilda AQShda Federal Agentlik AQSh kichik biznes ishlari bo’yicha maxsus Ma’muriyat tuzilib, o’sha kundan boshlab hozirgacha mazkur agentlik kichik biznes manfaatlarini davlat darajasida himoya qilmoqda. Ushbu tashkilot filiallaribarcha yirik shaharlarda joylashgan, shu tariqakichik biznesni qo’llab-quvvatlash siyosati AQShning asosiy iqtisodiy markazlarigagina emas, balki barcha shtatlarga tarqalmoqda. Kichik biznes va uning filiallari ishlari bo’yicha asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: – biznes uchun kredit olishda yordam; – AQSh da kichik biznesni texnika va axborotlar bilan ta’minlashda qo’llab- quvvatlash; – biznes uchun kreditlar bo’yicha kafolatlar taqdim qilish; – o’z byudjeti mablag’lari hisobiga kichik biznesni bevosita subsidiyalash va kreditlash1. AQSh da kichik biznesni aniqlaydigan mezonlar tizimi puxta ishlab chiqilgan. Bu mezonlar kichik korxonalar va ular ishlayotgan tarmoqlarning faoliyat turiga bog’liq. Bir soha korxonalarida ishlovchilar soni belgilovchi hisoblansa, boshqalarida oborot va foyda shunday hisoblanadi. Kichik biznes korxonalariga nisbatan huquqiy qonunchilikni saqlash uchun Federal agentlik kabi maxsus Advokatlik bo’limi tuzilib, u sud va Kongressdagi biznes manfaatlarini yoqlamoqda. AQSh hukumati o’zining iqtisodiyotni rivojlantirish kontseptsiyasida kichik biznesga asosiy rol beradi. AQSh hukumati vazirlarining ma’ruzalarida kichik biznes butun iqtisodiyotni sog’lomlashtirishning muhim dastagi ekanligi muntazam yoritilib kelinmoqda. Bu erda AQShda kichik biznesni rivojlantirishdagi tafovutlar yaqqol kuzatilmoqda. AQShda ancha ilgari kichik biznes davlat darajasida iqtisodiyotning ustuvor yo’nalishi hisoblangan. Kichik biznes turli dasturlarini yaratishdagi AQSh tajribasi juda qimmatlidir, chunki barcha dasturlar haqqoniy ishlamoqda, ularni amalga oshirishning aniq mexanizmlari ko’zda tutilgan. Ispaniyada kichik biznes XX asrning 70-yillarida shakllandi va faol rivojlana boshladi. Kichik biznes rivojlanishining yuqori darajasi tufayli yuqori iqtisodiy ko’rsatkichlarga erishildi. Kichik korxonalar mamlakatni ishsizlik muammosidan holi qilishda yordam berdi, umumiy yuksalishga xizmat qildi. Ispaniya kichik biznesining ayrim tarmoqlardagi salmog’i 80foizgacha (qishloq xo’jaligida) etadi, qolgan tarmoqlarda (qurilish, sanoat, kemasozlik) o’rtacha 25-30foizni tashkil qiladi. Kichik biznes korxonalarining asosiy tarmoqlari, birinchi navbatda, agrosanoat majmuasi, qora va rangli metallurgiya, oziq-ovqat sanoati (mahsulotlar, qandolatchilik, vinochilik mahsulotlari), qurilish, turizm va h.k. hisoblanadi. Ispaniyada katta miqdorda kichik biznesni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish dasturlari ishlab chiqilgan. Ispaniya hukumatining asosiy e’tibori mamlakat uchun katta ijtimoiy ahamiyatga molik bo’lgan, aholining ijtimoiy nochor qatlamlari (talabalar, ayollar, muxojirlar va h.k.) uchun ishchi o’rinlari yaratadigan, kam taraqqiy etgan mintaqalar va tumanlarning yuksalishiga yordam beradigan kichik biznes korxonalariga qaratildi. Bundan tashqari, Ispaniya hukumati fan sig’imli tarmoqlar, innovatsion texnologiyalarni ularning ichki bozorni rivojlantirish uchun ham, xalqaro iqtisodiy hamkorlik uchun ham katta ahamiyatini anglagan holda rivojlantirishga alohida urg’u bermoqda. Evropa dasturlari kichik biznesni rivojlantirish dasturlarining katta hissasini egallaydi. Ular Evropaning ko’pgina mamlakatlari, xususan, Germaniya, Frantsiya, Buyuk Britaniyaga tarqaldi. Ispaniyada davlat tarafidan kichik biznesni qo’llab-quvvatlash uchun ko’plab tashkilotlar va fondlar rag’batlantiriladi. Bu tashkilotlarni nafaqat Ispaniya hududida, balki Yevropa Ittifoqining boshqa mamlakatlarida kuzatish mumkin. Ularning kichik biznesga ko’maklashish sohasida amal qiladigan jamiyatning ikkita ommaviy va samarali guruhlarini ajratish mumkin. Birinchi guruhni o’zaro kafolatlash jamiyatlari tashkil qiladi. Bu tashkilotlar kreditlar berishda kreditorlar oldidagi kafolatlangan majburiyatlarni ta’minlaydi, xususan, garov ta’minoti sifatida mulk taqdim qiladilar yoki kafillar sifatida chiqadilar. Ikkinchi guruhga o’zaro moliyalashtirish jamiyatlari kiradi. Bu jamiyatlar bevosita kichik korxonalarni moliyalashtirish, investitsiyalash, subsidiyalash bilan shug’ullanadi. Bunday jamiyatlardan biri Ispaniyada rasmiy kreditlash Davlat instituti hisoblanadi. Shu kabi Ispaniyaning har bir shahrida o’z filiallariga ega bo’lgan kichik biznes assotsiatsiyasi va savdo-sanoat palatasi kabi kichik biznes manfaatlarini qo’llaydigan qator tashkilotlar amal qilmoqda. Ispaniyada byurokratiyaning past darajada ekanligini kichik biznes rivojlanishining ijobiy omili sifatida keltirish mumkin. Korxonalarni ro’yxatga olish, litsenziya olish –bularning hammasini amaldorlar tomonidan hech qanday qog’ozbozliklarsiz 24 soat ichida bajarish mumkin2. Vaholanki, buni mamlakat norezidentlari ham amalga oshirishlari mumkin. Yevropa Ittifoqining har bir mamlakatida shunday qulay sharoitlar amal qilmoqda. Shunday qilib, hatto xorijlik fuqarolar ham kichik biznes sohasini rivojlantirmoqdalar. Shubhasiz, bularning hammasi kichik tadbirkorlik va kichik biznesning rivojlanishi uchun qulay muhitni yaratadi. Germaniyada kichik biznes iqtisodiyotning faol rivojlanayotgan sohalaridan biri hisoblanadi. Kichik biznes korxonalarini moliyaviy va texnologik qo’llab-quvvatlash hokimiyatning barcha bo’g’inlarida amalga oshirilmoqda. Germaniyada kichik biznesning rivojiga ko’maklashish dasturlari qator rivojlangan mamlakatlar kabi, eng avvalo, ishlab chiqarishning fan sig’imli tarmoqlarini ustuvor qo’llab- quvvatlashni ham ko’zda tutadi. Davlat moliyalashtirish organlari tomonidan kichik biznesni imtiyozli kreditlash quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi: – innovatsion faoliyatga yo’naltirilgan kichik va o’rta korxonalarni kreditlash; – atrof-muhit muhofazasi bilan bog’liq qulay ekologik vaziyatni saqlash va yaxshilashga qaratilgan loyihalarni kreditlash; Germaniyaning qoloq iqtisodiy mintaqalarini rivojlantirishda qatnashadigan kichik biznesni kreditlash;– qurilish va turar joy muammolari bilan shug’ullanadigan korxonalarni kreditlash;– ishlab chiqarishni tubdan modernizatsiyalashga muhtoj ma’lum tarmoqlarda band korxonalarni loyihali moliyalashtirish.Quyidagilar Germaniyada kichik va o’rta biznesni rivojlantirishning asosiy dasturlari hisoblanadi:– «Kichik va o’rta biznes korxonalariga nisbatan ilmiy-texnika siyosatini rivojlantirish kontseptsiyasi»;– «O’z ishini ochish uchun jamg’armalarni rag’batlantirish»dasturi.Birinchi dastur Germaniyada kichik biznesni moliyalashtirishni ta’minlaydi, ikkinchisi «start-up»3 loyihalari deb nomlanib, o’z biznesini ochishga ko’maklashadi. Ixtisos-lashgan davlat organi – bevosita federal hukumatga bo’ysunadigan tiklash bo’yicha Kredit kengashi yuqorida ko’rsatilgan dasturlarning amalga oshirilishini nazorat qiladi va ularning bajarilish mexanizmini ta’minlaydi.Federal dasturlarni amalga oshirish doirasida biznes uchun imtiyozli sharoitlarda kreditlar taqdim qilinadi. Mazkur shartlar past foiz stavkasi (5-8foiz) va kreditlashning uzoq muddatlarini (5-15 yil) ko’zda tutadi. Germaniyada kichik biznes o’ziga xoslikka va rivojlanish tarixiga ega ekanligini qayd etish lozim. Xususan, kapitalizm vujudga kelgan davrdayoq birinchi yirik tadbirkorlar guruhlari paydo bo’lishi bilan savdo-sanoat palatalari tuzishni boshladilar. Ular ishlab chiqarish va savdoni rivojlantirish sohasidagi hamkorlik bo’yicha birinchi birlashma va uyushmalar hisoblanadi. Hozirgi paytda savdo-sanoat palatalari davlat organla Iqtisodiyot - bu odamlar jamiyati, muayyan, cheklangan resurslardan foydalanib, kerakli mahsulot yoki xizmatlami ishlab chiqish, odamlar guruhlari o‘rtasida taqsimotiga aytiladi.«Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi bo‘lib, bozor strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda iqtisodiy faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini o‘rganishga qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming ayrim korxona chegarasida hal etilishi haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, innovatsion tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi, ayniqsa ishchi xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va farovonligi ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda. Xulosa xulosa qilish mumkinki, kichik va o‘rta biznes mamlakatning iqtisodiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega va shuni hisobga olgan holda davlat idoralari, xalqaro tashkilotlar va umuman manfaatdor tomonlar kichik va o‘rta biznesning rivojlanishini jadallashtirish uchun birga ishlashlari kerak. Inson salohiyatini oshirish, ayniqsa ayollarning va yoshlarning biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash yanada barqaror iqtisodiyotni yaratishda muhim omil hisoblanadi. Xususiy sektor va davlat o‘rtasidagi hamkorlik kichik va o‘rta biznes orqali ilg'or tajribalarni namoyon etishda, barqaror va inklyuziv iqtisodiy muhitni yaratishda juda muhim hisoblanadi.Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi bo‘lib, bozor strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda iqtisodiy faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini Iqtisodiyot - bu odamlar jamiyati, muayyan, cheklangan resurslardan foydalanib, kerakli mahsulot yoki xizmatlami ishlab chiqish, odamlar guruhlari o‘rtasida taqsimotiga aytiladi.«Korxona iqtisodiyoti» - iqtisodiy fanlaming tarkibiy qismi bo‘lib, bozor strukturalari faoliyatining amaliy shakllari va nazariy asoslari hamda iqtisodiy faoliyat subyektlarining o‘zaro aloqalari mexanizmini o‘rganishga qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming ayrim korxona chegarasida hal etilishi haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, innovatsion tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi, ayniqsa ishchi xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va farovonligi ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda.o‘rganishga qaratilgan.Korxona iqtisodiyoti - har qanday yuqorida keltirilgan vazifalaming ayrim korxona chegarasida hal etilishi haqidagi fan.Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, innovatsion tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga xorij tajribasini qo’llab, yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy korxonalarгa nisbatan ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi, ayniqsa ishchi xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va farovonligi ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining ijobiy tomonlarini ko‘rsatmoqda. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.:2017 2.O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2020 y., 4—6-son, 3.O’zbekiston Respublikasi qonuni. Raqobat to’g’risida. 2022yil 6 yanvar. 4.O’zbekiston Respublikasining Prezdentining 2019– yil 2 fevraldagi “Ish haqi, pensiya, nafaqa va stependiyalar to’lash mexanizimini takomillashtrishga doir chora-tadbirlar to’g’risidagi” PF-2753-sonli karori 5.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 2-dekabrdagi "O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni. 6.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 10-maydagi “Davlat mulkidan samarali foydalanish va davlat organlarini turar joylarbilan ta’minlash to’g’risida” gi F-273-sonli farmoyishi 7.SH.M.Mirziyoyev ,,Milliy taraqqiyot yo’limizni qa’tiyat bilan davom ettirib,yangi bosqichga ko’taramiz’’ 8.,,Erkin va farovon,demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpoetamiz’’, Sh.M.Mirziyoyev,O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimidagi nutq. 9.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016- yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. Internet saytlari 1. http://ww.gov.uz 2. http://ww.bank.uz 3.ww.ziyonet.uz 4.ww.STAT.uz 5. ww.lex.uz

Kichik va o’rta biznesni qo’llab quvvatlash shartnoma munosabatlari

Купить