Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	22.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	10 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Dilshoda

Ro'yxatga olish sanasi 10 Iyun 2024

0 Sotish

Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash

Sotib olish

Mavzu:Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani
intelektual zukko bo'lishini taminlash.
Reja:
Kirish.
I bob. Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish va unga rahbarlim
qilish
I.1.Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish.
I.2.Tarbiyachining bolalar õyiniga rahbarlik qilishi.
II.bob. Bolani intellektual zukko qilib voyaga yetkazish.
II.1.Bola intellektuallgini oshirish.
II.2.Õzbekiston maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni intellektual
zukko qilib tarbiyalashga qaratilayotgan e'tibor.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

KIRISH
Maktabgacha ta ' lim uy ğ un rivojlangan shaxsni tarbiyalash, bolani butun
kelajagini belgilab beradigan bilim va qadriyatlarni yosh avlod qalbiga
singdirishda juda muhim ahamiyatga ega b õ lgan muassasadir. Ô yin
maktabgacha ta lim myoshidagi bolalarning asosiy faoliyati b õ lib, u orqali
bola shaxs sifatida shakllanadi. Ô yin bolaning o„quv, mehnat faoliyati,
kishilarga munosabatning qay darajada shakllanganligimi belgilab beradi.
Õ yin bolalarning jismoniy rivojlanishi, maktabgacha talim
muassasasining talim-tarbiya ishida, bolalarni aqliy,axloqiy, mehnat va
estetik tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Jamiyatning manaviy
takomillashuvi unda amalga oshiriladigan talim-tarbiya ishlarining
mazmuni, shakl va mohiyatiga bog„liqdir. Shu boisdan ham talimdagi
yangilanishni, respublikamizda amalga oshirilayotgan bosqichma-bosqich
ta ' lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu jarayonni samaradorli
kechishini ta‟minlash zaruriyati yuzaga keladi.
Haqiqatdan ham õ yin, har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi
hayotni vakishilar õ rtasidagi turli munosabatlarni har tomonlama bilib
olishga qaratilgan faoliyatidir. Maktabgacha yoshdagi bolaning õ yin
faoliyati mazmun jihatdan har kungi vaziyatga qarab õ zgarib turadi. Õ yin
doimo õ zgarib turganligi tufayli bola õ ynab charchamaydi, zerikmaydi.
Bolaning atrof muhitga, kishilarga, narsalarga va o„ziga bo„lgan turli
munosabatlari mazmun hamda shakl jihatdan har doim
o„zgaribturadigan o„yin jarayonida namoyon bo„ladi. Bolalarning turli
ehtiyojlari, istak va qiziqishlari, qobiliyatlari hamda bir qancha shaxsiy
fazilatlari ôyi n jarayonida bevosita rivojlanadi. O„yin jarayonidagi bolalar
faol faoliyatining psixik taraqqiyot uchun ahamiyati shundaki, bolalarning
turli sifat va fazilatlari õyin n jarayonida faqat namoyon bo„libgina

qolmasdan, bunda sifat va fazilatlar mustahkamlanadi, öz lashtiriladi.
Shuning uchun psixologik nuqtai nazardan oqilona, ya‟ni, t ôğr i tashkil
qilingan õ yin bola shaxsini har tomonlama õs tiradi va shuning bilan birga
bolaning butun psixik jarayonlarida – sezish, idrok, diqqat, xotira,
tafakkur, hayol va irodani ildam rivojlanishiga yordam beradi. Õ yin ô z
mohiyati jihatidan katta kishilarning xatti-harakatlari va xulq-atvorlariga
faol taqlid qilishdan iborat bo„lishi tufayli bolalarda ma‟naviy sifatlarning
mustahkamlanishi uchun va odob-axloq qoidalarini bilib olishlari uchun
keng imkoniyatlar beradi. Maktabgacha yoshdagi bola o„yin jarayonida
shifokorlik yoki o„qituvchilik rolini bajarayotgan bo„lsa, shu kasbga
tegishli barcha sifatlarni namoyon qilishga intiladi. Ular o„yinga juda
berilib ketsalar, bajarayotgan rollariga xos sifatlar shunchalik samimiy,
ijodiy tarzda namoyon bo„ladi. Bolalar uchun o„yin mazmunining hech
bir chegarasi yo„q. Maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar hayotini
hamma tomonlarini o„z o„yinlarida aks ettira oladilar. Õ yinning
ahamiyati bola shaxsining o„sib kamolotga yetishiga ta‟sir ko„rsatishdin
iboratdir. Õ yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi
dunyoni va kishilar o„rtasidagi munosabatlarni bilib olishni ifodalaydi.
Bolaningmoddiy dunyoga, kishilarga, õ z-o õzi ga munosabati
o„zgarayotgan o„yinda namoyon bo„ladi. Bolalarning ehtiyojlari, istak,
qiziqish (havas)lari bevosita o„yinda ifodalanadi. Õ yin bolalarning
xayolparastligi tufayli narsalar va kishilar dunyosini ular uchun ma‟qul
tomonga “ õz gartirish” imkoniyatini beradigan faoliyatdir.
Ma‟lumki, bolalarning asosiy vaqti õy in bilan ôt adi. Ôy in maktabgacha
yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi,
ularning asosiy faoliyati bo„lib hisoblanadi. Õ yin jarayonida bola shaxsi
faoliyat sub‟ekti sifatida shakllana boshlaydi. Ö yin uzoq davrlardan beri

mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar,
etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini ôz iga qaratib kelingan
dolzarb mavzudagi muammolardan biridir. Bola psixikasining taraqqiy
etishida õy inning roli beqiyosdir. Biz bolaning psixik taraqqiyotini ôy in
faoliyatisiz tasavvur qilishimiz qiyin. Chunki, õ yin orqali bola faqat
jismoniy tomondan emas, balki psixologik tomondan ham rivojlanadi.
Õ yin orqali bola olamni, undagi narsa hodisalarni, ularga xos
xususiyatlarni ô rganibgina qolmay, balki nutq so„zlashga, mustaqil
fikrlashga, xayol qilishga, ijod qilishga, muomala madaniyatiga o„rganadi.
K õ pchilik psixologlar hamda pedagoglar o„yinning psixologik masalalari
bilan bevosita shu ğul lanib, õ yinlarning bolani psixik kamol toptirishdagi
ahamiyatiga alohida t õ xtalib õ tganlar. Ma l umki, ôy in bola uchun
voqelikni aks ettirishdir. Bu voqelik bolani qurshab turgan voqelikdan
ancha qiziqarlidir.
I.1.Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish .O’yin bolalarning
qiziqarli ermagigina bo’lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni
rivojlantirish va tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o’yin
kattalar tomonidan tashkil yetilib, unga rahbarlik qilingandagina ijobiy
natija beradi. Pedagog bolalar o’yinini tashkil yetar yekan, quyidagi
talablarga e’tibor berishi zarur: o’yin mazmuni ta’lim-tarbiya beruvchi
ahamiyatga yega bo’lishi, aks yettirilayotgan narsalar haqidagi
tasavvurlar to’gri va to’la bo’lishi; o’yin harakatlari faol, ma’lum
maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga yega bo’lishi kerak; hamma va
ayrim bolalarning qiziqishla-rini e’tiborga olgan holda o’yniga rahbarlik

qilish; o’yinchoqlar va boshqa kerakli materiallardan maqsadga muvofiq
foydalanish, bolalarning o’yinda xayrixoh va xursand bo’lishlarini
ta’minlash lozim.
Pedagog bolalar o’yiniga rahbarlik qilar yekan, bola shaxsining hamma
tomonlariga: ongiga, his-tuygulariga, irodasiga, xulqiga ta’sir yetishi va
bundan bolalarni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy tomondan
tarbiyalashda foydalanishi lozim.
O’yin jarayonida bolalarning bilimlari va tasavvurlari boyib, chuqurlashib
boradi. O’yinda u yoki bu rolni bajarayotib, bola o’zining butun diqqatini
o’yinga qaratishi lozim. Bola o’ynayotganda kishilar mehnati, ularning
aniq harakatlari, munosabatlari to’grisidagi tasavvuri yetarli emasligini
sezib qoladi, buning natijasida kattalarga savol boshlaydi. Tarbiyachi
bolalarning bunday savollariga javob berib, ularning bilimlariga aniqlik
kiritadi, boyitadi.
Shunday qilib, o’yin bolalardagi bilim va tasavvurlarni mustahkamlaydi.
Bunda pedagogning to’gri rahbarligida uning tushunchalari kengayadi.
Tarbiyachi o’yin orqali bolalarda ona-vatanga, o’z xalqiga boshqa millat
kishilariga ijobiy munosabatni shakllantiradi, mustahkamlaydi. O’yin
orqali tarbiyachi bolalarda jasurlik, to’grilik, o’zini tuta bilishlik,
tashabbuskorlik kabi sifatlarni tarbiyalaydi.
O’yin bolalarda ijtimoiy axloqni, ularning hayotga, bir-biriga bo’lgan
munosabatini shakllantiruvchi o’ziga xos maktabdir. O’yinda bola
kishilarning axloq-odob normalarini, mehnatga munosabatlarini, jamiyat
mulkiga, boshqalarga munosabatlarini bilib oladi.

Tarbiyachi bolalar o’yiniga rahbarlik qilayotib ularni jamoa orqali ham
tarbiyalab boradi. O’yin jarayonida bolalar o’z xohishlarini jamoa xohishi
bilan kelishib olishga, o’yinda o’rnatilgan qoidalarga rioya qilishga
o’rganadilar.
Ammo o’yinga to’gri rahbarlik qilinmasa, u noxush oqibatlarga ham olib
kelishi mumkin. Tarbiyachi bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda
o’yindan keng foydalanadi. Juda ko’pchilik o’yinlar bolalardan faol
harakat qilishni talab yetadi, bu yesa o’z navbatida organizmda modda
almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini tezlashtiradi. Bundan tashqari
faol harakat qilish bola gavdasining to’gri o’sishini, harakatlari chiroyli
bo’lishini ham ta’minlaydi. Ammo o’yin pedagogning rahbarligisiz o’z-
o’zidan jismoniy tarbiya vositasi bo’lolmaydi, chunki ortiqcha harakat
qilib yuborish yoki uzoq vaqt bir vaziyatda o’tirish
bolaning sogligiga zarar keltirishi mumkin. Bundan tashqari, o’yin paytida
gigienik shart-sharoit tugdirish uchun alohida gamxo’rlik qilish lozim.
O’yin orqali tarbiyachi bolalarda quvnoq kayfiyat yaratadi, ijobiy ruhiyat
hosil qiladi, bu yesa bolaning asab-ruhiy, jismoniy tarbiyasini yaxshilaydi.
O’yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi sifatida ham keng
qo’llaniladi. Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni, voqelikni obrazlar, rollar
orqali ham aks yettiradilar.
O’yinda bolalarning avval olgan taassurotlari orqali obraz yaratishlari —
xayol juda katta ahamiyatga yega. Bolalar juda ko’p o’yinlarda avval
o’rgangan ashula, she’r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar.
Bundan tarbiyachi bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda
foydalanadi.

Bolalar hayotini tashkil yetishda o’yinning roli. O’yin bola uchun haqiqiy
hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar o’yinini oqilona tashkil yeta olsagina u
ijobiy natijalarga yerishishi mumkin. A. P. Usova shunday degan yedi:
«Bolalar hayoti va faoliyatini to’gri tashkil yetish — ularni to’gri
tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning o’yin shakli shuning
uchun ham samarali natija beradiki, o’yinda bola yashashni o’rgapmaydi,
balki o’z hayoti bilan yashaydi».
O’yin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga yega. Nonushta bilan
mashgulot o’rtasida bolalar o’yiniga 8—10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda
bolalar ko’pincha avval boshlagan o’yinlarini davom yettiradilar. Sayrda
bolalarning o’ynashlari uchun 1 soat—1 soatu 20 daqiqa vaqt ajratiladi.
Kunduzgi uyqu va kechki nonushtadan keyin ham bolalar o’yiniga vaqt
beriladi. Bunda bolalar ko’proq syujetli-rolli o’yinlarni, qurilish
materiallari, qo’girchoqlar bilan, stol usti
o’yinchoqlari o’ynashlari mumkin. Shu bilan birga yermak o’yinlardan
ham foydalaniladi. Ammo o’yin bilan ta’lim o’rtasidagi bogliqlik bola
ulgaygan sari o’zgarib boradi. Kichik guruhda o’yin ta’lim berishning
asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashgulotlarda
ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o’zlarida
maktabdagi o’qishga ishtiyoq uygonib qoladi.
Ammo bolalar uchun o’yinning qadri yo’qolmaydi, balki mazmuni
o’zgaradi. yendi bolalarni ko’proq fikriy faollikni talab yetuvchi o’yinlar,
sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor) o’yinlar qiziqtira boshlaydi.
Pedagogika fani o’yinni bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasi deb
hisoblaydi. O’yin orqali bolalar kattalarning mehnat tajribasini, bilim,

malaka va ko’nikmalari, harakat usullarini, axloq normalari va qoidalarini,
mulohaza va muhokamalarini yegallab oladilar. O’yinda bolaning o’z
tengdoshlari va kattalar bilan bo’ladigan munosabat usullari shakllanadi,
his va didlari tarbiyalanadi
Õyin tarbiyaning muhim vositasi sifatidaZamonaviy jamiyat taraqqiyoti
pedagogik innovatsiyalar tajribasini, psixologikpedagogik tadqiqotlar
natijalarini umumlashtirish va tizimlashtirishni talab qiladi. Ushbu
muammoni hal qilish yo'llaridan biri bolalar bilan o'quv ishlarini tashkil
etishning texnologik yondashuvidir.O’yin inson o’zligining namoyon
bo’lishi, uning takomillashuv usulidir. O’yin kattalar hayotida muayyan
o’rin tutar ekan, u bolalar uchun alohida ahamiyatga egadir. Uni
«bolalikning hamrohi» deb atash qabul qilingan. U maktabgacha
yoshdagi bolalar hayotining asosiy mazmunini tashkil etadi. Mehnat va
ta`lim bilan uzviy aloqada bo’lgan holda yetakchi faoliyat sifatida
namoyon bo’ladi. Bola shug’ulanadigan ko’pchilik jiddiy ishlar o’yin
shaklida bo’ladi. O’yinda shaxsdagi barcha mavjud jihatlar ishga tushadi:
bola harakat qiladi, gapiradi, idrok etadi, o’ylaydi. O’yin tarbiyaning
muhim vositasi sifatida namoyon bo’ladi.
O'yin texnologiyasining asosiy maqsadi maktabgacha ta'lim
muassasasining faoliyat ko'rsatish shartlariga va bolalarning rivojlanish
darajasiga qarab faoliyat ko'nikmalari va ko'nikmalarini shakllantirish
uchun to'liq motivatsion asosni yaratishdir.
Uning vazifalari:
1. Bolaning o'z faoliyati orqali bilim va ko'nikmalarni egallashga ongli
ehtiyoj, motivatsiyaning yuqori darajasiga erishish.

2. Bolalar faoliyatini faollashtiradigan va uning samaradorligini
oshiradigan vositalarni tanlang.
Ammo har qanday pedagogik texnologiya singari, o'yin ham quyidagi
talablarga javob berishi kerak:
1. Texnologik sxema – texnologik jarayonning mantiqiy jihatdan o‘zaro
bog‘langan funksional elementlarga bo‘lingan tavsifi.
2. Ilmiy asos – ta’lim maqsadlariga erishishning ma’lum ilmiy
kontseptsiyasiga tayanish.
3. Mustahkamlik - texnologiya mantiqiy, barcha qismlarning o'zaro
bog'liqligi, butunligi bo'lishi kerak.
4. Boshqariladiganlik - natijalarni to'g'rilash uchun maqsadni belgilash,
o'quv jarayonini rejalashtirish, bosqichma-bosqich diagnostika, turli xil
vositalar va usullarni qo'llash imkoniyati taxmin qilinadi.
5. Samaradorlik - o'qitishning ma'lum standartiga erishishni kafolatlashi,
natijalar bo'yicha samarali va xarajatlar bo'yicha optimal bo'lishi kerak.
6. Reproduktivlik - boshqa ta'lim muassasalarida qo'llanilishi.
O'yin pedagogik texnologiyasi - pedagogik jarayonni turli xil pedagogik
o'yinlar shaklida tashkil etish. Bu o'qituvchining izchil faoliyati:
O'yinlarni tanlash, ishlab chiqish, tayyorlash;
Bolalarni o'yin faoliyatiga jalb qilish;
O'yinning o'zini amalga oshirish;
O'yin faoliyati natijalarini sarhisob qilish.
O'yin texnologiyasidagi pedagogik o'yinning asosiy xususiyati aniq
belgilangan o'quv maqsadi va ta'lim va kognitiv yo'nalish bilan
tavsiflangan tegishli pedagogik natijalardir.

Pedagogik o'yinlarning turlari juda xilma-xildir. Ular farq qilishi mumkin:
1. Faoliyat turi bo'yicha - motorli, intellektual, psixologik, kasbiy yo'nalish
va boshqalar;
2. Pedagogik jarayonning tabiatiga ko'ra - o'qitish, tarbiyalash, nazorat
qilish, kognitiv, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi, diagnostik.
3. O'yin texnikasining tabiatiga ko'ra - qoidalar bilan o'yinlar; o'yin
davomida belgilangan qoidalar bilan o'yinlar, o'yinlar; qoidalarning bir
qismi o'yin shartlari bilan belgilanadigan va uning borishiga qarab
o'rnatiladigan o'yinlar.
5. O'yin jihozlari uchun - ish stoli, kompyuter, teatr, rol o'ynash,
rejissyorlik va boshqalar.
O'yin texnologiyasining asosiy komponenti o'qituvchi va bolalar
o'rtasidagi
to'g'ridan-to'g'ri va tizimli aloqadir.
Uning ma'nosi:
O'quvchilarni faollashtiradi;
Kognitiv qiziqishni oshiradi;
Hissiy ko'tarilishni keltirib chiqaradi;
Ijodkorlikni rivojlantirishga yordam beradi
;O'yinning aniq tuzilgan shartlari tufayli mashg'ulotlar vaqtini maksimal
darajada jamlaydi;
O'qituvchiga materialni o'zlashtirish darajasiga qarab o'yin vazifalarini
murakkablashtirish yoki soddalashtirish orqali o'yin harakatlarining

strategiyasi va taktikasini o'zgartirishga imkon beradi.O'yin darslari juda
jonli, hissiy jihatdan qulay psixologik muhitda, xayrixohlik, erkinlik,
tenglik muhitida, passiv bolalarning izolyatsiyasi yo'qligida. O'yin
texnologiyalari bolalarning erkin bo'lishiga yordam beradi, o'ziga ishonch
paydo bo'ladi. X, maktabgacha yoshdagi bolalar haqiqiy hayot
sharoitlariga yaqin o'yin sharoitida harakat qilib, har qanday
murakkablikdagi materialni osonroq o'rganadilar.
Õyin rivojlanishda nuqsoni bor bolalarning asosiy faoliyatlaridan
hisoblanadi. Oyin doim haqiqiy hayotni aks ettiradi. Demak, ijtimoiy
hayot ozgarishi bilan uning mazmuni ham ozgaradi. Oyin ma’lum
maqsadga kora yonaltirilgan ongli faoliyat bolib, uning mehnat bilan kop
umumiyligi bor va yoshlarni mehnatga tayyorlashga xizmat qiladi. Oyin
faoliyati asosida bolada oquv faoliyati rivojlanadi. Shuning uchun
bolalarning oyin faoliyatini rivojlantirishga ahamiyat berishimiz kerak.
Bola hech qachon jim oynamaydi, bitta ozi oynasa ham u oyinchoq bilan
gaplashadi, Òzi tasvirlayotgan qahramon bilan muloqot omatadi, onasi,
bemor, shifokoi xullas haminahaiiimaning orniga ozi gapiradi. Soz
obrazning yaxshiroq ochilishiga yordam beradi.
Nutq oyin jarayonida juda katta ahamiyatga ega. Nutq orqali bolalar fikr
almashadi, õz his-tuygu, kechinmalarini ortoqlashadi. Soz bolalar
ortasida dostona munosabatlar ornatilishiga, tevarak-atrofdagi hayot
voqealari va faktlariga bir xilda munosabatda bolishga yordam beradi.
Bolalarning ozi yaratgan oyindan kelib chiqadigan yoki kattalar
tomonidan taklif etilgan oyinning goyasi, mazmuni, oyin harakatlari,
rollar, oyin qoidalari uning tuzilishini tashkil etuvchi qirralardir.

Õyin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar oyiinini oqilona
tashkil eta olsagina u ijobiy natijalarga erishishi mumkin. A.P. Usova
shunday degan edi: «Bolalar hayoti va faoliyatini togri tashkil etish —
ulami togri tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning oyin shakli
shuning uchun ham samarali natija beradiki, oyinda bola yashashni
organmaydi, balki oz hayoti bilan yashaydi».
Õyin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. Oyin bilan ta’lim
ortasidagi bogliqlik bola ulgaygan sari ozgarib boradi. Kichik guruhda
oyin ta’lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda
esa mashgulotlarda ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda
bolalarning ozlarida maktabdagi oqishga ishtiyoq uygonib qoladi. Ammo
bolalar uchun oyinning qadri yoqolmaydi, balki mazmuni ozgaradi. Endi
bolalarni koproq fikriy faollikni talab etuvchi oyinlar, sport tarzidagi
(musobaqa jihatlari bor) oyinlar qiziqtira boshlaydi.Oyin bola shaxsini
tarbiyalashning asosiy vositasidir. Oyin orqali bolalar kattalarning
mehnat tajribasini, bilim, malaka va konikmalari harakat usullarini, axloq
normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini egallab oladilar.
Oyinda bolaning oz tengdoshlari va kattalar bilan boladigan munosabat
usullari shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi.Bolalarning oyinda
birlashishlari bir necha bosqichga bolinadi. Birinchi bosqichbolalarning
«yonma-yon» oyinining shakllanib borishidir. Bu ilk yoshli va kichik guruh
bolalariga xosdir. Bunday oyinda bolalar ortogining oyiniga qiziqish bilan
qaraydilar, birga oynab, «yonma-yon» otirganlaridan xursand boladilar.
Bu yoshdagi bolalarning oyini kattalar rahbarligida ularning xulqiga ta’sir
etish orqali tashkil etiladi. Ikkinchi bosqichda bolalar oyin orqali mexanik
ravishda birlasha boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli
boladi. Bu davrga kelib bolalardan kimning qaysi oyinga qiziqishi aniq

bola boshlaydi, bir xil bolalar didaktik oyinga qiziqsalar, ikkinchilari
harakatli oyinni yoqtiradilar, uchinchilariga ijodiy oyinlar ma’qulroq
boladi va h.k. Tarbiyachining vazifasi bolalarni u yoki bu oyin bilan
uzoqroq oynashga orgatishdir. Uchinchi bosqichda oynovchi bolalar
guruhi bir-biriga dostona munosabat va ozaro yoqtirish orqali
birlashadilar. Birga oynovchilar soni kop bolmasa-da, bolalar qiziqib
oynaydilar. Bu davrga kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi
yuzaga keladi. Bu bosqichda tarbiyachi bolalarning o`yinda
birlashishlarining axloqiy asosini yuzaga
Bolalar bilan ishlashda tarbiyachining asosiy vazifasi har bir bolaga o'zi
uchun mumkin bo'lgan vazifalarni belgilashda yordam berish, ularni hal
qilish usullarini o'zlashtirish va o'z faoliyati natijalari uchun dastur
topishga yordam berishdir.
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy operatsiyalari usullarini
shakllantirish (tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tasniflash,
o'xshashlik), o'z harakatlarini o'ylash va rejalashtirish qobiliyati.
2. Bolalarda o'zgaruvchan fikrlash, xayolparastlik, ijodkorlik qobiliyatini
rivojlantirish, o'z bayonotlarini bahslasha olish, eng oddiy xulosalarni
qurish.
3. Bolalarning irodaviy harakatlarni maqsadga muvofiq ravishda
o'zlashtirish qobiliyatini rivojlantirish to'g'ri munosabatlar tengdoshlar va
kattalar bilan, o'zingizni boshqalarning ko'zlari bilan ko'ring.

Bolalar bilan ishlashni tashkil etish uchun quyidagi didaktik printsiplar
tizimi asos bo'ladi:yaratilgan ta'lim muhitibarcha stressni keltirib
chiqaradigan omillarni olib tashlashni ta'minlash ta'lim jarayoni
(psixologik qulaylik printsipi);yangi bilimlar kiritilmaydi tugatilgan shakl,
lekin uni bolalar tomonidan mustaqil ravishda "kashf etish" orqali
(faoliyat printsipi);har bir bolani o'z tempida targ'ib qilish mumkin
(minimaks printsipi);yangi bilimlarning kiritilishi bilan uning atrofdagi
dunyo ob'ektlari va hodisalari bilan aloqasi ochib beriladi (dunyoga yaxlit
qarash tamoyili);bolalar o'zlarini tanlash qobiliyatini rivojlantiradi va
muntazam ravishda tanlash imkoniyati beriladi (o'zgaruvchanlik
printsipi);o'quv jarayoni bolalar tomonidan o'zlarining ijodiy faoliyat
tajribalarini (ijodkorlik printsipi) egallashga yo'naltirilgan;ta'limning
barcha darajalari o'rtasida uzluksizlikni ta'minlash (uzluksizlik printsipi).

I.2.Tarbiyachining bolalar õyiniga rahbarlik qilishi.O‘yin bolalarning
qiziqarli ermagigina bo‘lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni
rivojlantirish va tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o‘yin
kattalar tomonidan tashkil etilib, unga rahbarlik qilingandagina ijobiy
natija beradi.Pedagog bolalar o‘yinini tashkil etar ekan, quyidagi
talablarga e’tibor berishi zarur: a). O‘yin mazmuni ta’lim-tarbiya beruvchi
ahamiyatga ega bo‘lishi; b). Aks ettirilayotgan narsalar haqidagi
tasavvurlar to‘g‘ri va to‘la bo‘lishi; v). O‘yin harakatlari faol, ma’lum
maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga ega bo‘lishi kerak;g). Hamma va
ayrim bolalarning qiziqishlarini e’tiborga olgan holda o‘yniga rahbarlik
qilish; d). O‘yinchoqlar va boshqa kerakli materiallardan maqsadga
muvofiq foydalanish, bolalarning o‘yinda xayrixoh va xursand

bo‘lishlarini ta’minlash lozim.Pedagog bolalar o‘yiniga rahbarlik qilar
ekan, bola shaxsining hamma tomonlariga:ongiga, his-tuyg‘ulariga,
irodasiga, xulqiga ta’sir etishi va bundan bolalarni aqliy, axloqiy, estetik
va jismoniy tomondan tarbiyalashda foydalanishi lozim.O‘yin jarayonida
bolalarning bilimlari va tasavvurlari boyib, chuqurlashib boradi. O‘yinda
u yoki bu rolni bajarayotib, bola o‘zining butun diqqatini o‘yinga qaratishi
lozim. Bola o‘ynayotganda kishilar mehnati, ularning aniq harakatlari,
munosabatlari to‘g‘risidagi tasavvuri yetarli emasligini sezib qoladi,
buning natijasida kattalarga savol boshlaydi. Tarbiyachi bolalarning
bunday savollariga javob berib, ularning bilimlariga aniqlik kiritadi,
boyitadi. Shunday qilib, o‘yin bolalardagi bilim va tasavvurlarni
mustahkamlaydi. Bunda pedagogning to‘g‘ri rahbarligida uning
tushunchalari kengayadi. Tarbiyachi o‘yin orqali bolalarda ona-vatanga,
o‘z xalqiga boshqa millat kishilariga ijobiy munosabatni shakllantiradi,
mustahkamlaydi. 487O‘yin bolalarda ijtimoiy axloqni, ularning hayotga,
bir-biriga bo‘lgan munosabatini shakllantiruvchi o‘ziga xos maktabdir.
O‘yinda bola kishilarning axloq-odob normalarini, mehnatga
munosabatlarini, jamiyat mulkiga, boshqalarga munosabatlarini bilib
oladi.Tarbiyachi bolalar o‘yiniga rahbarlik qilayotib ularni jamoa
orqali ham tarbiyalab boradi. O‘yin jarayonida bolalar o‘z xohishlarini
jamoa xohishi bilan kelishib olishga, o‘yinda o‘rnatilgan qoidalarga rioya
qilishga o‘rganadilar.Ammo o‘yinga to‘g‘ri rahbarlik qilinmasa, u noxush
oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Tarbiyachi bolalarni jismoniy
tomondan tarbiyalashda o‘yindan keng foydalanadi. Juda ko‘pchilik
o‘yinlar bolalardan faol harakat qilishni talab etadi, bu esa o‘z navbatida
organizmda modda almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini
tezlashtiradi. Bundan tashqari faol harakat qilish bola gavdasining to‘g‘ri

o‘sishini, harakatlari chiroyli bo‘lishini ham ta’minlaydi. Ammo o‘yin
pedagogning rahbarligisiz o‘z-o‘zidan jismoniy tarbiya vositasi
bo‘lolmaydi, chunki ortiqcha harakat qilib yuborish yoki uzoq vaqt bir
vaziyatda o‘tirish bolaning sog‘lig‘iga zarar keltirishi mumkin. Bundan
tashqari, o‘yin paytida gigienik shart-sharoit tug‘dirish uchun alohida
g‘amxo‘rlik qilish lozim. O‘yin orqali tarbiyachi bolalarda quvnoq kayfiyat
yaratadi, ijobiy ruhiyat hosil qiladi, bu esa bolaning asab-ruhiy, jismoniy
tarbiyasini yaxshilaydi.O‘yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi
sifatida ham keng qo‘llaniladi. Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni,
voqelikni obrazlar, rollar orqali ham aks ettiradilar. O‘yinda bolalarning
avval olgan taassurotlari orqali obraz yaratishlari —xayol juda katta
ahamiyatga ega. Bolalar juda ko‘p o‘yinlarda avval o‘rgangan ashula,
she’r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan tarbiyachi
bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi. Bolalar hayotini
tashkil etishda o‘yinning roli.O‘yin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar
tarbiyachi bolalar o‘yinini oqilona tashkil eta olsagina u ijobiy natijalarga
erishishi mumkin. A. P. Usova shunday degan edi: «Bolalar hayoti va
faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish —ularni to‘g‘ri tarbiyalash demakdir.
Bolalarni tarbiyalashning o‘yin shakli shuning uchun ham samarali natija
beradiki, o‘yinda bola yashashni o‘rgapmaydi, balki o‘z hayoti bilan
yashaydi».O‘yin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega.Nonushta
bilan mashg‘ulot o‘rtasida bolalar o‘yiniga 8—10 daqiqa vaqt beriladi.
Bunda bolalar ko‘pincha avval boshlagan o‘yinlarini davom ettiradilar.
Sayrda bolalarning o‘ynashlari uchun 1 soat—1 soatu 20 daqiqa vaqt
ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki nonushtadan keyin ham bolalar
o‘yiniga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko‘proq syujetli-rolli o‘yinlarni,
qurilish materiallari, qo‘g‘irchoqlar bilan, stol usti o‘yinchoqlari

o‘ynashlari mumkin. Shu bilan birga ermak o‘yinlardan ham
foydalaniladi.Ammo o‘yin bilan ta’lim o‘rtasidagi bog‘liqlik bola ulg‘aygan
sari o‘zgarib boradi. Kichik guruhda o‘yin ta’lim berishning asosiy shakli
hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashg‘ulotlarda ta’limning roli
ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o‘zlarida maktabdagi
o‘qishga ishtiyoq uyg‘onib qoladi.Ammo bolalar uchun o‘yinning qadri
yo‘qolmaydi, balki mazmuni o‘zgaradi. Endi bolalarni ko‘proq fikriy
faollikni talab etuvchi o‘yinlar, sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor)
o‘yinlar qiziqtira boshlaydi.Pedagogika fani o‘yinni bola shaxsini
tarbiyalashning asosiy vositasi deb hisoblaydi. O‘yin orqali bolalar
kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va ko‘nikmalari, harakat
usullarini, axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini
egallab oladilar. O‘yinda bolaning o‘z tengdoshlari va kattalar bilan
bo‘ladigan munosabat usullari shakllanadi, his va didlari
tarbiyalanadi.Bolalarning o‘yinda birlashishlari bir necha bosqichga
bo‘linadi.Birinchi bosqichbolalarning «yonma-yon» o‘yinining shakllanib
borishidir. Bu ilk yoshli va kichik guruh bolalariga xosdir. Bunday o‘yinda
bolalar o‘rtog‘ining o‘yiniga qiziqish bilan qaraydilar, birga o‘ynab,
«yonma-yon»o‘tirganlaridan xursand bo‘ladilar. Bu yoshdagi bolalarning
o‘yini kattalar rahbarligida ularning xulqiga ta’sir etish orqali tashkil
etiladi.Ikkinchi bosqichdabolalar o‘yin orqali mexanik ravishda birlasha
boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli bo‘ladi. Bu davrga kelib
bolalardan kimning qaysi o‘yinga qiziqishi aniq bo‘la boshlaydi, bir xil
bolalar didaktik o‘yinga qiziqsalar, ikkinchilari harakatli o‘yinni
yoqtiradilar, uchinchilariga ijodiy o‘yinlar ma’qulroq bo‘ladi va h.k.
Tarbiyachining vazifasi bolalarni u yoki bu o‘yin bilan uzoqroq
o‘ynashga o‘rgatishdir.Uchinchi bosqichdao‘ynovchi bolalar guruhi bir-

biriga do‘stona munosabat va o‘zaro yoqtirish orqali birlashadilar. Birga
o‘ynovchilar soni ko‘p bo‘lmasa-da, bolalar qiziqib o‘ynaydilar. Bu davrga
kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi yuzaga keladi. Bu
bosqichda tarbiyachi bolalarning o‘yinda birlashishlarining axloqiy
asosini yuzaga keltirishi, ularda o‘zaro yordam, o‘rtoqlik, do‘stlik
munosabatlarini shakllantirishi lozim.Bolalarning o‘yinlari qiziqarli,
mazmunli bo‘lishi uchun o‘yinning hamma turlaridan
o‘rinl488foydalanilsa, bolalarga ta’lim berish va ularni tarbiyalashda
ijobiy natijalarga erishiladi.Tarbiyachining o’yin jarayoniga rahbarlik
qilish metodikasini egallagan bo’lishi o’yinlarni muvaffaqiyatli
o’tkazishning asosiy sharti hisoblanadi. Pedagog o’yin faoliyatiga
rahbarlik qilar ekan, bolalarni asta –sekin va “sezdirmasdan” qiziqarli
o’yin vazifalarini bajarishda mustaqillik va topqirlik ko’rsatish, yuzaga
kelgan o’yin vaziyatida chaqqon va intilib harakat qilish, o’rtoqlik
yordami berish, hamma uchun umumiy bo’lgan maqsadga erishishga va
bunday quvonishga o’rgatib boradi. Tarbiyachining vazifasi har bir
bolani faol o‘yinga jalb qilish, bolalar o‘rtasida do‘stlikka,
haqqoniylikka, o‘rtoqlarini javobgarlikni sezishga
asoslaiganmunosabatlar o‘rnatishdan iboratdir. O‘yinni bolalar o‘z
ixtiyorlari bilan o‘ynaydilar, ammo boshqa hech bir faoliyatda o‘yindagi
singari bolalarning xulqi bilan bog‘liq bo‘lgan qat’iy qoida yo‘q. Bunday
qat’iy qoida ijodiy o‘yinga ham, qoidali o‘yinga ham, qoidani bolalar
o‘zlari o‘rnatadigan o‘yinga ham tegishlidir.
II.1.Bola intellektuallgini oshirish.. Bolalar bilan ishlashda
tarbiyachining asosiy vazifasi har bir bolaga o'zi uchun mumkin bo'lgan
vazifalarni belgilashda yordam berish, ularni hal qilish usullarini

o'zlashtirish va o'z faoliyati natijalari uchun dastur topishga yordam
berishdir.
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy operatsiyalari usullarini
shakllantirish (tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tasniflash,
o'xshashlik), o'z harakatlarini o'ylash va rejalashtirish qobiliyati.
2. Bolalarda o'zgaruvchan fikrlash, xayolparastlik, ijodkorlik qobiliyatini
rivojlantirish, o'z bayonotlarini bahslasha olish, eng oddiy xulosalarni
qurish.
3. Bolalarning irodaviy harakatlarni maqsadga muvofiq ravishda
o'zlashtirish qobiliyatini rivojlantirish to'g'ri munosabatlar tengdoshlar va
kattalar bilan, o'zingizni boshqalarning ko'zlari bilan ko'ring.Bolalar bilan
ishlashni tashkil etish uchun quyidagi didaktik printsiplar tizimi asos
bo'ladi:yaratilgan ta'lim muhitibarcha stressni keltirib chiqaradigan
omillarni olib tashlashni ta'minlash ta'lim jarayoni (psixologik qulaylik
printsipi);yangi bilimlar kiritilmaydi tugatilgan shakl, lekin uni bolalar
tomonidan mustaqil ravishda "kashf etish" orqali (faoliyat printsipi);har
bir bolani o'z tempida targ'ib qilish mumkin (minimaks printsipi);yangi
bilimlarning kiritilishi bilan uning atrofdagi dunyo ob'ektlari va hodisalari
bilan aloqasi ochib beriladi (dunyoga yaxlit qarash tamoyili);bolalar
o'zlarini tanlash qobiliyatini rivojlantiradi va muntazam ravishda tanlash
imkoniyati beriladi (o'zgaruvchanlik printsipi);o'quv jarayoni bolalar
tomonidan o'zlarining ijodiy faoliyat tajribalarini (ijodkorlik printsipi)

egallashga yo'naltirilgan;ta'limning barcha darajalari o'rtasida
uzluksizlikni ta'minlash (uzluksizlik printsipi).Hozirgi kunda maktabgacha
yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi maktabgacha sharoitlar
ustuvor vazifa sifatida ular yana gaplashishni boshladilar.
Ko'pgina rus va xorijiy mutaxassislarning fikriga ko'ra, aynan
maktabgacha yoshdagi intellektual qobiliyatlarni intensiv shakllantirish -
vizual shakldan mantiqiy shakllarga, amaliy fikrlashdan ijodkorlikka o'tish
amalga oshiriladi. Bolalikning ushbu davrida abstraktsiya,
umumlashtirishning dastlabki shakllarining shakllanishi, oddiy shakllar
mulohaza yuritish.
Maktabgacha yosh sezgi, e'tibor, xotira, tasavvurni rivojlantirish va
takomillashtirishga sezgir. Buning sababi shundaki, tug'ilishdan 6-7
yoshgacha bo'lgan bolalarda barcha analizatorlarning ishi yaxshilanadi,
miya yarim korteksining alohida qismlari rivojlanishi va funktsional
farqlanishi, ular orasidagi bog'lanishlar yaxshilanadi.Afsuski, bolaning
intellektual rivojlanishining ustuvor yo'nalishi bilan ishlaydigan bolalar
bog'chalari yo'q. Hali ham estetik va vatanparvarlik tarbiyasiga katta
e'tibor qaratilmoqda, ammo intellektual rivojlanish etishmayapti.Sababi,
ushbu ishga yo'naltirilgan maxsus dasturning yo'qligi.
Bunday dasturni yaratish qiyinligi ko'pchilik tomonidan ko'rinib turibdiki,
u nafaqat bolani fikrlashga o'rgatishi, olgan ma'lumotlarini tuzishi, ya'ni
maktab ta'limi uchun yuqori tayyorgarligini shakllantirishga yordam
berishi, balki maktabgacha yoshdagi ichki o'yin - o'yinning ichki qiymatini
saqlashga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.

Bunday dastur uchun maxsus xodimlar, ota-onalar bilan maxsus ish va
maxsus ko'rgazmali o'quv qo'llanmalari kerak.
Shunga qaramay, mamlakatimizda intellektual rivojlanishning yagona
dasturi mavjud bo'lmaganda, individual ruhiy jarayonlarni (xotira,
e'tibor, fikrlash, tasavvur) rivojlantirishga qaratilgan turli xil test
topshiriqlari, mashqlar, o'yinlar juda faol ravishda ishlab
chiqilmoqda.Ushbu vazifalar, o'yinlar, iloji bo'lsa, o'qituvchilar
tomonidan qo'llaniladi ta'lim jarayoni rivojlantirish va saviyasini oshirish
maqsadida umumiy tayyorgarlik bola maktabga.Ammo intellektual
rivojlanishning muvaffaqiyati uning reja asosida tizimli ravishda tashkil
etilishi va o'quv jarayonini tartibga soluvchi didaktik printsiplar asosida
amalga oshirilishi bilan belgilanadi.Bunday imkoniyatni, birinchi
navbatda, maktabgacha yoshdagi bolaning intellektual rivojlanishiga
qaratilgan maxsus rivojlanish sinflari berishi mumkin.Bunday darslarni
psixolog yoki maxsus o'qitilgan o'qituvchi olib borishi yaxshi.
Rivojlantiruvchi vazifalardan foydalanish kattalardan ma'lum bilim va
ko'nikmalarni talab qilganligi sababli: yoshga mos individual vazifalarni
dozalash va birlashtirish qobiliyati; vazifalarni bolalarni ularni bajarishni
xohlaydigan qilib taqdim etish qobiliyati.
Biz 5-7 yoshdagi bolalarning bilim jarayonlarini rivojlantirishga qaratilgan
o'z ishimizda ishlab chiqqan va foydalanadigan kompleksni bunday
darslarga misol qilib keltirish mumkin yoshda, bu bir qator afzalliklarni
birlashtiradi.
Birinchidan, alohida e'tibor sinfda bolalar uchun qulay muhit, ichki
xavfsizlik hissi, erkinlik va erkinlik yaratish uchun to'lanadi. Maktabgacha
yoshdagi bolaga qulaylik yaratish shartlaridan biri bu kattalar bilan ijobiy,

hissiy jihatdan rang-barang muloqot, bolaning barcha boshlanishi va
harakatlari uchun uni qo'llab-quvvatlashdir.
Ikkinchidan, barcha darslar o'yin uslubida qurilgan va syujet mazmuniga
ko'ra puxta o'ylangan. Har bir darsning yaxshi o'ylangan hikoyasi uni
mantiqan uyg'unlashtiradi.

II.2.Õzbekiston maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni
intellektual zukko qilib tarbiyalashga qaratilayotgan e'tibor. O`zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev
ta’kidlaganlaridek: “Maktabgacha ta`lim - ertangi kunimizga zamin”dir.
Bilim va faoliyat uslubining murakkablashishi ta’lim jarayonida bolalar
rivojlanishining asosiy va belgilovchi tomonini tashkil etadi. Masalan,
Shvetsariyalik psixolog J. Piaja o‘ziolib borgan tadqiqotlar asosida
ta’kidlashicha, 7-8 yoshdan kichik bolalar raqam bilan bog‘liq faoliyatga
qodir emas. Shuningdek, bolaning psixik rivojlanishida ta’lim
mazmunining o‘zgarishi va uning ta’siri haqida L.A.Venger, P.Ya.Galperin,
D.B.Elkonin, V.V.Davidov va boshqalar asarlarida keng tadqiq etilgan.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar tarbiyasining asosiy vazifalari-
jismoniy, aqliy, axloqiy, mehnat tarbiyasi, estetik tarbiya berib borishdan
iboratdir. Psixologlar fikricha bu yoshda bolada bilish jarayonlari
rivojlanib borganligi sababli unga o`rgatilgan har bir yangilikni tez ilg`ab
oladi, ongiga singdirib boradi.Bolalikda aqliy rivojlanish asosinibolada
shakllanayotgan idrok etish va fikrlash harakatlarining yangi turlari
tashkil etadi. Bu yoshda avtodidaktik, o‘zi o‘rgatuvchi o‘yinchoqlar
(matryoshkalar, qutichalar, kubchalar, mozaika va boshqalar) bola ongini
tez rivojlantiradi.Intellektualpsixologik o`yinlar bolani har tomonlama

komil shaxs bo`lib shakllanishidagi asosiy vositalardan biridir.
Maktabgacha ta`lim davridagi bolani har tomonlama komil inson bo`lib
shakllanishida didaktik o`yinlar asosiy vosita bo`lib xizmat qiladi.
Intellektualpsixologik o`yinlarning barchasini quyidagi uch turga ajratish
mumkin:
1. Buyumli o`yinlar(o`yinchoqlar, tabiiy materiallar)
2. Stol ustida o`ynaladigan o`yinlar
3. So`z o`yinlari
Ta`lim jarayonida zamonaviy interfaol usullardan foydalanish bolalar
intellektiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev
2017- yil 30-sentabrda PF5198 - sonli “Maktabgacha ta'lim faoliyatini
tashkil etish va boshqaruv tizimini tubdan takomillashtirish chora
tadbirlari to'g`risida” gi farmoni qabul qilinib, unda maktabgacha ta'lim
muassasalarining davlat va nodavlat tarmoqlarini yanada kengaytirish,
davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalari o'rtasida sog`lom
raqobat muhitini shakllantirish sharoitlarini yaratish, davlat va xususiy
sektor sherikligi shartlarida maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi
shakllarini joriy etish, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta'lim vazirligi faoliyatini samarali tashkil etishni ta'minlash
asosiy maqsad qilib belgilangan.Maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarning intellektual salohiyatining rivojlanishida ulardagi tug`ma
qobiliyat va iste'dod muhim ahamiyatga ega. Tug`ma qobiliyatga ega
bo'lgan bolalarimiz kattalarning har bir ta'limiy, tarbiyaviy va kasbiy
ta'limotlarini tez ilg`ab oladilar va tez o'zlashtirib, hayotga tatbiq etadilar.
Ammo, barcha yoshlarimizga ham birdek tug`ma talant, qobiliyat va
iste'dod nasib etavermaydi. Shunday ekan, qobiliyatni shakllantirib

borish, yoshlarning iste'dodini oshirib borishdek muhim vazifa birinchi
navbatda pedagoglarimiz va keng jamoatchilik zimmasiga ya'ni oila,
o'quv muassasalari, korxona, tashkilot, ustaxona boshqaruvchilari
zimmasiga tushadi.Kattalar tug`ma aql sohiblari bo`lgan bolalarning
yo`lini to`sishni yaxshi ko`radilar. Bolaga “uni qilma”, “bu senga foyda
keltirmaydi” kabi so’zlarni ko’p ishlatishadi.
Unga xato qilib, xulosa chiqarib, uni to’g’irlash uchun yo’l topishiga
sharoit yaratib bermaydilar. Kattalarning talab hamda vazifalaridan
charchagan bolalar bora-borahafsalasiz va umidsiz bo`lib, xushchaqchaq
ko`ngillarini berkitib oladilar, qalblarida borini o`rtoqlashmay qo`yadilar.
Fikrlarini ochiq bildirmaydilar. Bolaga bunday munosabatda bo`lish ularni
o`z ichki olamlariga badarg’a qilish, demakdir. Natijada esa, ularni u
olamdan ortga qaytarish qiyin .Maktabgacha yoshdagi bolalarning
intellektual salohiyatini rivojlantirish bu fikriy faoliyatning ko‘rgazmali-
harakatli, ko‘rgazmali-obrazlidan abstrakt, nazariyga o‘zgarishidir.
Boladatushunchalar va tushunchalar tizimi muntazam shakllanib boradi.
Bolaning anglash vafikrlash rivojlanishi darajasi qancha yuqori bo‘lsa, u
o‘zlashtirgan, foydalanayotgan tushunchalar shuncha murakkab bo‘ladi.
Shu tarzda, umumiy holda bola psixik rivojlanishi jarayonini uch asosiy
yo‘nalishga bo‘lish mumkin:
1) ta’lim jarayonida bilim va faoliyat usullarining rivojlanishi,
2) o‘zlashtirilgan usullar qo‘llash psixologik mexanizmlarining rivojlanishi,
3) shaxsning umumiy xususiyatlari rivojlanishi.
Ushbu mavzu yuzasidan davra suhbatlari o`tkazildi. Maktabgacha ta`lim
tashkilotlari psixologlari bilan tajribalar almashildi.

Bolada intellekt ona qornidan rivojlanishni boshlaydi. Bolalarda asosiy
intellektual rivojlanish bosqichi maktabgacha va maktab yoshiga tòg`ri
keladi. Genetika va irsiyat intellektual salohiyatga o`z ta`sirini ko`rsatadi.
Kimdir tabiatan tez hisoblaydi, kimdir tug`ilganidan boshlab
matematikani yaxshi kòradi, kimdir gapirishdan oldin kuylaydi. Bolalarda
aloqa va bilim qobiliyatlarini rivojlantiradiganfaoliyatning muntazamligini
ta`minlash orqali intellektni rivojlantirish mumkin. Temperament va
xarakter xususiyatlarini o`rganish maktabgacha ta`lim
tarbiyalanuvchisining intellektini rivojlantiruvchi omil hisoblanadi. Ota-
ona bilan munosabat va oiladagi emotsional muhitni me`yoriy darajaga
keltirish bola intellektini rivojlantirishga poydevor bo’lib xizmat qiladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar ota-onalari bilan intellekt,
intellektual salohiyat va uni rivojlantirishning dolzarb masalalari
to`g`risida suhbat uyushtirildi. Ota-onalar o`zlariga kerakli ma`lumotlarga
ega bo`lishdi.
XULOSA.
Faoliyatning umumiy turi aniqlangach, bolalar tomonidan ayrim usullar
turli darajada qo‘llanilishi mumkin. O‘quvchilar faoliyatning nisbatan
yuqori shakllari va turlariga (shuningdek, aqliy) masalan, aniq va abstrakt
bilimlarni bog‘lay olish va o‘zaro nisbatini aniqlay bilishga o‘rgatilishi
lozim. Bolaning fikrini ham inobatga olib turilsa, uning o`z-o`ziga bo`lgan
ishonch hissi ortadi. Rivojlanish jarayonida faqat bilim va faoliyat
usullarining o‘zgarishi va murakkablashishi sodir bo‘lib qolmaydi.
Bolaning psixik rivojlanishi uning butun shaxsidagi o‘zgarishlarni, ya’ni
shaxs umumiy xususiyatlarining rivojlanishini o‘z ichiga oladi.

Rivojlanishjarayonida bolalar psixik faoliyatining turli jihatlari o‘zgaradi,
usullar yig‘ilishi va o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Bola ko‘p miqdordagi turli
harakatlarni bajara oladi, bilim va tasavvurlari o‘zgaradi.Bolalar yetuk va
komil shaxs bo`lib voyaga yetishi uchun yana bir muhim omil hayot
tarziga aylanishi zarur. U ham bo`lsa zamonaviy axborot
texnologiyalaridan oqilona foydalanishdir. Bunda ota-ona, oila muhiti
muhim o`rin egallaydi. O`rgimchak to`ridek dunyoni egallab olgan
elektron olam bolalarning ongu shuurini butunlay egallab olmasidan
oldinroq ularda hayotda har bir narsaning me`yorini bilish ko`nikmasini
hosil qilishimiz va bunga o`zimiz ham amal qilishimiz juda zarur. Zero
bola aytganni emas, ko`rganini qiladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarning intintellektual salohiyatini rivojlantirish orqali yuksak
intellekt sohiblarini tarbiyalashimiz bizning asosiy maqsadlarimizdan
hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. Ta`lim to`g`risidagi qonun. T.: 23 sentabr 2020-yil
2. O‘zbekiston Respublikasining qonuni Maktabgacha ta’lim va tarbiya
to‘g‘risida Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 22-oktabrda qabul
qilingan Senat tomonidan 2019- yil 14-dekabrda ma’qullangan (1)
3.MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MEHNAT TARBIYASINI
SHAKLLANTIRISH MAZMUNI AG Majitovna, EX Xoltorayevna
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 3 (29), 46-52
4.PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL CHARACTERISTICS SPECIFIC TO
THEIR AGE IN FORMING THE INTELLECTUAL ABILITY OF THE STUDENTS
ON THE BASE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES AG Majitovna Новости
образования: исследование в XXI веке 1 (5), 414-418

5.PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL CHARACTERISTICS SPECIFIC TO
THEIR AGE IN FORMING THE INTELLECTUAL ABILITY OF THE STUDENTS
ON THE BASE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES AG Majitovna Новости
образования: исследование в XXI веке (5), 414-418
6.MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TALIM-TARBIYA BERISHDA
INNOVATSION TEXNOLOGIYALARINI QOLLASH ASOSIDA BOLALARNING
IJODIY FAOLLIGINI OSHIRISH SAMARADORLIGI AK Xamrayevna
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 3 (29), 62-66
7.МАКТАБГАТАЙЁРЛОВГУРУҲИБОЛАЛАРИНИМАКТАБТАЪЛИМИГАТА
ЙЁРГАРЛИГИНИНГ МАЗМУНИ ГУ Холбоева - INNOVATION IN THE
MODERN EDUCATION SYSTEM, 2023
8.БОЛАЛАРИИНИ МАКТАБ ТАЪЛИМИГА ПСИХОЛОГИК
ТАЙЁРГАРЛИГИ ГУ Холбоева - Новости образования: исследование в
XXI веке, 2022
9. Формирование трудового воспитания у детей дошкольного
возраста ГУ Холбоева, РЖ Окбоева - Евразийский научный журнал,
2018

Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash.

Sotib olish