Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 22.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 10 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Dilshoda

Ro'yxatga olish sanasi 10 Iyun 2024

0 Sotish

Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash

Sotib olish
Mavzu:Kichik yoshdagi bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash. Reja: Kirish. I bob. Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish va unga rahbarlim qilish I.1.Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish. I.2.Tarbiyachining bolalar õyiniga rahbarlik qilishi. II.bob. Bolani intellektual zukko qilib voyaga yetkazish. II.1.Bola intellektuallgini oshirish. II.2.Õzbekiston maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni intellektual zukko qilib tarbiyalashga qaratilayotgan e'tibor. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. KIRISH Maktabgacha ta ' lim uy ğ un rivojlangan shaxsni tarbiyalash, bolani butun kelajagini belgilab beradigan bilim va qadriyatlarni yosh avlod qalbiga singdirishda juda muhim ahamiyatga ega b õ lgan muassasadir. Ô yin maktabgacha ta lim myoshidagi bolalarning asosiy faoliyati b õ lib, u orqali bola shaxs sifatida shakllanadi. Ô yin bolaning o„quv, mehnat faoliyati, kishilarga munosabatning qay darajada shakllanganligimi belgilab beradi. Õ yin bolalarning jismoniy rivojlanishi, maktabgacha talim muassasasining talim-tarbiya ishida, bolalarni aqliy,axloqiy, mehnat va estetik tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Jamiyatning manaviy takomillashuvi unda amalga oshiriladigan talim-tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bog„liqdir. Shu boisdan ham talimdagi yangilanishni, respublikamizda amalga oshirilayotgan bosqichma-bosqich ta ' lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu jarayonni samaradorli kechishini ta‟minlash zaruriyati yuzaga keladi. Haqiqatdan ham õ yin, har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi hayotni vakishilar õ rtasidagi turli munosabatlarni har tomonlama bilib olishga qaratilgan faoliyatidir. Maktabgacha yoshdagi bolaning õ yin faoliyati mazmun jihatdan har kungi vaziyatga qarab õ zgarib turadi. Õ yin doimo õ zgarib turganligi tufayli bola õ ynab charchamaydi, zerikmaydi. Bolaning atrof muhitga, kishilarga, narsalarga va o„ziga bo„lgan turli munosabatlari mazmun hamda shakl jihatdan har doim o„zgaribturadigan o„yin jarayonida namoyon bo„ladi. Bolalarning turli ehtiyojlari, istak va qiziqishlari, qobiliyatlari hamda bir qancha shaxsiy fazilatlari ôyi n jarayonida bevosita rivojlanadi. O„yin jarayonidagi bolalar faol faoliyatining psixik taraqqiyot uchun ahamiyati shundaki, bolalarning turli sifat va fazilatlari õyin n jarayonida faqat namoyon bo„libgina qolmasdan, bunda sifat va fazilatlar mustahkamlanadi, öz lashtiriladi. Shuning uchun psixologik nuqtai nazardan oqilona, ya‟ni, t ôğr i tashkil qilingan õ yin bola shaxsini har tomonlama õs tiradi va shuning bilan birga bolaning butun psixik jarayonlarida – sezish, idrok, diqqat, xotira, tafakkur, hayol va irodani ildam rivojlanishiga yordam beradi. Õ yin ô z mohiyati jihatidan katta kishilarning xatti-harakatlari va xulq-atvorlariga faol taqlid qilishdan iborat bo„lishi tufayli bolalarda ma‟naviy sifatlarning mustahkamlanishi uchun va odob-axloq qoidalarini bilib olishlari uchun keng imkoniyatlar beradi. Maktabgacha yoshdagi bola o„yin jarayonida shifokorlik yoki o„qituvchilik rolini bajarayotgan bo„lsa, shu kasbga tegishli barcha sifatlarni namoyon qilishga intiladi. Ular o„yinga juda berilib ketsalar, bajarayotgan rollariga xos sifatlar shunchalik samimiy, ijodiy tarzda namoyon bo„ladi. Bolalar uchun o„yin mazmunining hech bir chegarasi yo„q. Maktabgacha yoshdagi bolalar kattalar hayotini hamma tomonlarini o„z o„yinlarida aks ettira oladilar. Õ yinning ahamiyati bola shaxsining o„sib kamolotga yetishiga ta‟sir ko„rsatishdin iboratdir. Õ yin har bir yosh bosqichda bolaning tevarak atrofdagi dunyoni va kishilar o„rtasidagi munosabatlarni bilib olishni ifodalaydi. Bolaningmoddiy dunyoga, kishilarga, õ z-o õzi ga munosabati o„zgarayotgan o„yinda namoyon bo„ladi. Bolalarning ehtiyojlari, istak, qiziqish (havas)lari bevosita o„yinda ifodalanadi. Õ yin bolalarning xayolparastligi tufayli narsalar va kishilar dunyosini ular uchun ma‟qul tomonga “ õz gartirish” imkoniyatini beradigan faoliyatdir. Ma‟lumki, bolalarning asosiy vaqti õy in bilan ôt adi. Ôy in maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo„lib hisoblanadi. Õ yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub‟ekti sifatida shakllana boshlaydi. Ö yin uzoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini ôz iga qaratib kelingan dolzarb mavzudagi muammolardan biridir. Bola psixikasining taraqqiy etishida õy inning roli beqiyosdir. Biz bolaning psixik taraqqiyotini ôy in faoliyatisiz tasavvur qilishimiz qiyin. Chunki, õ yin orqali bola faqat jismoniy tomondan emas, balki psixologik tomondan ham rivojlanadi. Õ yin orqali bola olamni, undagi narsa hodisalarni, ularga xos xususiyatlarni ô rganibgina qolmay, balki nutq so„zlashga, mustaqil fikrlashga, xayol qilishga, ijod qilishga, muomala madaniyatiga o„rganadi. K õ pchilik psixologlar hamda pedagoglar o„yinning psixologik masalalari bilan bevosita shu ğul lanib, õ yinlarning bolani psixik kamol toptirishdagi ahamiyatiga alohida t õ xtalib õ tganlar. Ma l umki, ôy in bola uchun voqelikni aks ettirishdir. Bu voqelik bolani qurshab turgan voqelikdan ancha qiziqarlidir. I.1.Kichik yoshdagi bolalar õyinini tashkil etish .O’yin bolalarning qiziqarli ermagigina bo’lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni rivojlantirish va tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o’yin kattalar tomonidan tashkil yetilib, unga rahbarlik qilingandagina ijobiy natija beradi. Pedagog bolalar o’yinini tashkil yetar yekan, quyidagi talablarga e’tibor berishi zarur: o’yin mazmuni ta’lim-tarbiya beruvchi ahamiyatga yega bo’lishi, aks yettirilayotgan narsalar haqidagi tasavvurlar to’gri va to’la bo’lishi; o’yin harakatlari faol, ma’lum maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga yega bo’lishi kerak; hamma va ayrim bolalarning qiziqishla-rini e’tiborga olgan holda o’yniga rahbarlik qilish; o’yinchoqlar va boshqa kerakli materiallardan maqsadga muvofiq foydalanish, bolalarning o’yinda xayrixoh va xursand bo’lishlarini ta’minlash lozim. Pedagog bolalar o’yiniga rahbarlik qilar yekan, bola shaxsining hamma tomonlariga: ongiga, his-tuygulariga, irodasiga, xulqiga ta’sir yetishi va bundan bolalarni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy tomondan tarbiyalashda foydalanishi lozim. O’yin jarayonida bolalarning bilimlari va tasavvurlari boyib, chuqurlashib boradi. O’yinda u yoki bu rolni bajarayotib, bola o’zining butun diqqatini o’yinga qaratishi lozim. Bola o’ynayotganda kishilar mehnati, ularning aniq harakatlari, munosabatlari to’grisidagi tasavvuri yetarli emasligini sezib qoladi, buning natijasida kattalarga savol boshlaydi. Tarbiyachi bolalarning bunday savollariga javob berib, ularning bilimlariga aniqlik kiritadi, boyitadi. Shunday qilib, o’yin bolalardagi bilim va tasavvurlarni mustahkamlaydi. Bunda pedagogning to’gri rahbarligida uning tushunchalari kengayadi. Tarbiyachi o’yin orqali bolalarda ona-vatanga, o’z xalqiga boshqa millat kishilariga ijobiy munosabatni shakllantiradi, mustahkamlaydi. O’yin orqali tarbiyachi bolalarda jasurlik, to’grilik, o’zini tuta bilishlik, tashabbuskorlik kabi sifatlarni tarbiyalaydi. O’yin bolalarda ijtimoiy axloqni, ularning hayotga, bir-biriga bo’lgan munosabatini shakllantiruvchi o’ziga xos maktabdir. O’yinda bola kishilarning axloq-odob normalarini, mehnatga munosabatlarini, jamiyat mulkiga, boshqalarga munosabatlarini bilib oladi. Tarbiyachi bolalar o’yiniga rahbarlik qilayotib ularni jamoa orqali ham tarbiyalab boradi. O’yin jarayonida bolalar o’z xohishlarini jamoa xohishi bilan kelishib olishga, o’yinda o’rnatilgan qoidalarga rioya qilishga o’rganadilar. Ammo o’yinga to’gri rahbarlik qilinmasa, u noxush oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Tarbiyachi bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda o’yindan keng foydalanadi. Juda ko’pchilik o’yinlar bolalardan faol harakat qilishni talab yetadi, bu yesa o’z navbatida organizmda modda almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini tezlashtiradi. Bundan tashqari faol harakat qilish bola gavdasining to’gri o’sishini, harakatlari chiroyli bo’lishini ham ta’minlaydi. Ammo o’yin pedagogning rahbarligisiz o’z- o’zidan jismoniy tarbiya vositasi bo’lolmaydi, chunki ortiqcha harakat qilib yuborish yoki uzoq vaqt bir vaziyatda o’tirish bolaning sogligiga zarar keltirishi mumkin. Bundan tashqari, o’yin paytida gigienik shart-sharoit tugdirish uchun alohida gamxo’rlik qilish lozim. O’yin orqali tarbiyachi bolalarda quvnoq kayfiyat yaratadi, ijobiy ruhiyat hosil qiladi, bu yesa bolaning asab-ruhiy, jismoniy tarbiyasini yaxshilaydi. O’yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi sifatida ham keng qo’llaniladi. Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni, voqelikni obrazlar, rollar orqali ham aks yettiradilar. O’yinda bolalarning avval olgan taassurotlari orqali obraz yaratishlari — xayol juda katta ahamiyatga yega. Bolalar juda ko’p o’yinlarda avval o’rgangan ashula, she’r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan tarbiyachi bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi. Bolalar hayotini tashkil yetishda o’yinning roli. O’yin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar o’yinini oqilona tashkil yeta olsagina u ijobiy natijalarga yerishishi mumkin. A. P. Usova shunday degan yedi: «Bolalar hayoti va faoliyatini to’gri tashkil yetish — ularni to’gri tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning o’yin shakli shuning uchun ham samarali natija beradiki, o’yinda bola yashashni o’rgapmaydi, balki o’z hayoti bilan yashaydi». O’yin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga yega. Nonushta bilan mashgulot o’rtasida bolalar o’yiniga 8—10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda bolalar ko’pincha avval boshlagan o’yinlarini davom yettiradilar. Sayrda bolalarning o’ynashlari uchun 1 soat—1 soatu 20 daqiqa vaqt ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki nonushtadan keyin ham bolalar o’yiniga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko’proq syujetli-rolli o’yinlarni, qurilish materiallari, qo’girchoqlar bilan, stol usti o’yinchoqlari o’ynashlari mumkin. Shu bilan birga yermak o’yinlardan ham foydalaniladi. Ammo o’yin bilan ta’lim o’rtasidagi bogliqlik bola ulgaygan sari o’zgarib boradi. Kichik guruhda o’yin ta’lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashgulotlarda ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o’zlarida maktabdagi o’qishga ishtiyoq uygonib qoladi. Ammo bolalar uchun o’yinning qadri yo’qolmaydi, balki mazmuni o’zgaradi. yendi bolalarni ko’proq fikriy faollikni talab yetuvchi o’yinlar, sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor) o’yinlar qiziqtira boshlaydi. Pedagogika fani o’yinni bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasi deb hisoblaydi. O’yin orqali bolalar kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va ko’nikmalari, harakat usullarini, axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini yegallab oladilar. O’yinda bolaning o’z tengdoshlari va kattalar bilan bo’ladigan munosabat usullari shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi Õyin tarbiyaning muhim vositasi sifatidaZamonaviy jamiyat taraqqiyoti pedagogik innovatsiyalar tajribasini, psixologikpedagogik tadqiqotlar natijalarini umumlashtirish va tizimlashtirishni talab qiladi. Ushbu muammoni hal qilish yo'llaridan biri bolalar bilan o'quv ishlarini tashkil etishning texnologik yondashuvidir.O’yin inson o’zligining namoyon bo’lishi, uning takomillashuv usulidir. O’yin kattalar hayotida muayyan o’rin tutar ekan, u bolalar uchun alohida ahamiyatga egadir. Uni «bolalikning hamrohi» deb atash qabul qilingan. U maktabgacha yoshdagi bolalar hayotining asosiy mazmunini tashkil etadi. Mehnat va ta`lim bilan uzviy aloqada bo’lgan holda yetakchi faoliyat sifatida namoyon bo’ladi. Bola shug’ulanadigan ko’pchilik jiddiy ishlar o’yin shaklida bo’ladi. O’yinda shaxsdagi barcha mavjud jihatlar ishga tushadi: bola harakat qiladi, gapiradi, idrok etadi, o’ylaydi. O’yin tarbiyaning muhim vositasi sifatida namoyon bo’ladi. O'yin texnologiyasining asosiy maqsadi maktabgacha ta'lim muassasasining faoliyat ko'rsatish shartlariga va bolalarning rivojlanish darajasiga qarab faoliyat ko'nikmalari va ko'nikmalarini shakllantirish uchun to'liq motivatsion asosni yaratishdir. Uning vazifalari: 1. Bolaning o'z faoliyati orqali bilim va ko'nikmalarni egallashga ongli ehtiyoj, motivatsiyaning yuqori darajasiga erishish. 2. Bolalar faoliyatini faollashtiradigan va uning samaradorligini oshiradigan vositalarni tanlang. Ammo har qanday pedagogik texnologiya singari, o'yin ham quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Texnologik sxema – texnologik jarayonning mantiqiy jihatdan o‘zaro bog‘langan funksional elementlarga bo‘lingan tavsifi. 2. Ilmiy asos – ta’lim maqsadlariga erishishning ma’lum ilmiy kontseptsiyasiga tayanish. 3. Mustahkamlik - texnologiya mantiqiy, barcha qismlarning o'zaro bog'liqligi, butunligi bo'lishi kerak. 4. Boshqariladiganlik - natijalarni to'g'rilash uchun maqsadni belgilash, o'quv jarayonini rejalashtirish, bosqichma-bosqich diagnostika, turli xil vositalar va usullarni qo'llash imkoniyati taxmin qilinadi. 5. Samaradorlik - o'qitishning ma'lum standartiga erishishni kafolatlashi, natijalar bo'yicha samarali va xarajatlar bo'yicha optimal bo'lishi kerak. 6. Reproduktivlik - boshqa ta'lim muassasalarida qo'llanilishi. O'yin pedagogik texnologiyasi - pedagogik jarayonni turli xil pedagogik o'yinlar shaklida tashkil etish. Bu o'qituvchining izchil faoliyati: O'yinlarni tanlash, ishlab chiqish, tayyorlash; Bolalarni o'yin faoliyatiga jalb qilish; O'yinning o'zini amalga oshirish; O'yin faoliyati natijalarini sarhisob qilish. O'yin texnologiyasidagi pedagogik o'yinning asosiy xususiyati aniq belgilangan o'quv maqsadi va ta'lim va kognitiv yo'nalish bilan tavsiflangan tegishli pedagogik natijalardir. Pedagogik o'yinlarning turlari juda xilma-xildir. Ular farq qilishi mumkin: 1. Faoliyat turi bo'yicha - motorli, intellektual, psixologik, kasbiy yo'nalish va boshqalar; 2. Pedagogik jarayonning tabiatiga ko'ra - o'qitish, tarbiyalash, nazorat qilish, kognitiv, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi, diagnostik. 3. O'yin texnikasining tabiatiga ko'ra - qoidalar bilan o'yinlar; o'yin davomida belgilangan qoidalar bilan o'yinlar, o'yinlar; qoidalarning bir qismi o'yin shartlari bilan belgilanadigan va uning borishiga qarab o'rnatiladigan o'yinlar. 5. O'yin jihozlari uchun - ish stoli, kompyuter, teatr, rol o'ynash, rejissyorlik va boshqalar. O'yin texnologiyasining asosiy komponenti o'qituvchi va bolalar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri va tizimli aloqadir. Uning ma'nosi: O'quvchilarni faollashtiradi; Kognitiv qiziqishni oshiradi; Hissiy ko'tarilishni keltirib chiqaradi; Ijodkorlikni rivojlantirishga yordam beradi ;O'yinning aniq tuzilgan shartlari tufayli mashg'ulotlar vaqtini maksimal darajada jamlaydi; O'qituvchiga materialni o'zlashtirish darajasiga qarab o'yin vazifalarini murakkablashtirish yoki soddalashtirish orqali o'yin harakatlarining strategiyasi va taktikasini o'zgartirishga imkon beradi.O'yin darslari juda jonli, hissiy jihatdan qulay psixologik muhitda, xayrixohlik, erkinlik, tenglik muhitida, passiv bolalarning izolyatsiyasi yo'qligida. O'yin texnologiyalari bolalarning erkin bo'lishiga yordam beradi, o'ziga ishonch paydo bo'ladi. X, maktabgacha yoshdagi bolalar haqiqiy hayot sharoitlariga yaqin o'yin sharoitida harakat qilib, har qanday murakkablikdagi materialni osonroq o'rganadilar. Õyin rivojlanishda nuqsoni bor bolalarning asosiy faoliyatlaridan hisoblanadi. Oyin doim haqiqiy hayotni aks ettiradi. Demak, ijtimoiy hayot ozgarishi bilan uning mazmuni ham ozgaradi. Oyin ma’lum maqsadga kora yonaltirilgan ongli faoliyat bolib, uning mehnat bilan kop umumiyligi bor va yoshlarni mehnatga tayyorlashga xizmat qiladi. Oyin faoliyati asosida bolada oquv faoliyati rivojlanadi. Shuning uchun bolalarning oyin faoliyatini rivojlantirishga ahamiyat berishimiz kerak. Bola hech qachon jim oynamaydi, bitta ozi oynasa ham u oyinchoq bilan gaplashadi, Òzi tasvirlayotgan qahramon bilan muloqot omatadi, onasi, bemor, shifokoi xullas haminahaiiimaning orniga ozi gapiradi. Soz obrazning yaxshiroq ochilishiga yordam beradi. Nutq oyin jarayonida juda katta ahamiyatga ega. Nutq orqali bolalar fikr almashadi, õz his-tuygu, kechinmalarini ortoqlashadi. Soz bolalar ortasida dostona munosabatlar ornatilishiga, tevarak-atrofdagi hayot voqealari va faktlariga bir xilda munosabatda bolishga yordam beradi. Bolalarning ozi yaratgan oyindan kelib chiqadigan yoki kattalar tomonidan taklif etilgan oyinning goyasi, mazmuni, oyin harakatlari, rollar, oyin qoidalari uning tuzilishini tashkil etuvchi qirralardir. Õyin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar oyiinini oqilona tashkil eta olsagina u ijobiy natijalarga erishishi mumkin. A.P. Usova shunday degan edi: «Bolalar hayoti va faoliyatini togri tashkil etish — ulami togri tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning oyin shakli shuning uchun ham samarali natija beradiki, oyinda bola yashashni organmaydi, balki oz hayoti bilan yashaydi». Õyin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. Oyin bilan ta’lim ortasidagi bogliqlik bola ulgaygan sari ozgarib boradi. Kichik guruhda oyin ta’lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashgulotlarda ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning ozlarida maktabdagi oqishga ishtiyoq uygonib qoladi. Ammo bolalar uchun oyinning qadri yoqolmaydi, balki mazmuni ozgaradi. Endi bolalarni koproq fikriy faollikni talab etuvchi oyinlar, sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor) oyinlar qiziqtira boshlaydi.Oyin bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasidir. Oyin orqali bolalar kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va konikmalari harakat usullarini, axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini egallab oladilar. Oyinda bolaning oz tengdoshlari va kattalar bilan boladigan munosabat usullari shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi.Bolalarning oyinda birlashishlari bir necha bosqichga bolinadi. Birinchi bosqichbolalarning «yonma-yon» oyinining shakllanib borishidir. Bu ilk yoshli va kichik guruh bolalariga xosdir. Bunday oyinda bolalar ortogining oyiniga qiziqish bilan qaraydilar, birga oynab, «yonma-yon» otirganlaridan xursand boladilar. Bu yoshdagi bolalarning oyini kattalar rahbarligida ularning xulqiga ta’sir etish orqali tashkil etiladi. Ikkinchi bosqichda bolalar oyin orqali mexanik ravishda birlasha boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli boladi. Bu davrga kelib bolalardan kimning qaysi oyinga qiziqishi aniq bola boshlaydi, bir xil bolalar didaktik oyinga qiziqsalar, ikkinchilari harakatli oyinni yoqtiradilar, uchinchilariga ijodiy oyinlar ma’qulroq boladi va h.k. Tarbiyachining vazifasi bolalarni u yoki bu oyin bilan uzoqroq oynashga orgatishdir. Uchinchi bosqichda oynovchi bolalar guruhi bir-biriga dostona munosabat va ozaro yoqtirish orqali birlashadilar. Birga oynovchilar soni kop bolmasa-da, bolalar qiziqib oynaydilar. Bu davrga kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi yuzaga keladi. Bu bosqichda tarbiyachi bolalarning o`yinda birlashishlarining axloqiy asosini yuzaga Bolalar bilan ishlashda tarbiyachining asosiy vazifasi har bir bolaga o'zi uchun mumkin bo'lgan vazifalarni belgilashda yordam berish, ularni hal qilish usullarini o'zlashtirish va o'z faoliyati natijalari uchun dastur topishga yordam berishdir. 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy operatsiyalari usullarini shakllantirish (tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tasniflash, o'xshashlik), o'z harakatlarini o'ylash va rejalashtirish qobiliyati. 2. Bolalarda o'zgaruvchan fikrlash, xayolparastlik, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish, o'z bayonotlarini bahslasha olish, eng oddiy xulosalarni qurish. 3. Bolalarning irodaviy harakatlarni maqsadga muvofiq ravishda o'zlashtirish qobiliyatini rivojlantirish to'g'ri munosabatlar tengdoshlar va kattalar bilan, o'zingizni boshqalarning ko'zlari bilan ko'ring. Bolalar bilan ishlashni tashkil etish uchun quyidagi didaktik printsiplar tizimi asos bo'ladi:yaratilgan ta'lim muhitibarcha stressni keltirib chiqaradigan omillarni olib tashlashni ta'minlash ta'lim jarayoni (psixologik qulaylik printsipi);yangi bilimlar kiritilmaydi tugatilgan shakl, lekin uni bolalar tomonidan mustaqil ravishda "kashf etish" orqali (faoliyat printsipi);har bir bolani o'z tempida targ'ib qilish mumkin (minimaks printsipi);yangi bilimlarning kiritilishi bilan uning atrofdagi dunyo ob'ektlari va hodisalari bilan aloqasi ochib beriladi (dunyoga yaxlit qarash tamoyili);bolalar o'zlarini tanlash qobiliyatini rivojlantiradi va muntazam ravishda tanlash imkoniyati beriladi (o'zgaruvchanlik printsipi);o'quv jarayoni bolalar tomonidan o'zlarining ijodiy faoliyat tajribalarini (ijodkorlik printsipi) egallashga yo'naltirilgan;ta'limning barcha darajalari o'rtasida uzluksizlikni ta'minlash (uzluksizlik printsipi). I.2.Tarbiyachining bolalar õyiniga rahbarlik qilishi.O‘yin bolalarning qiziqarli ermagigina bo‘lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni rivojlantirish va tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o‘yin kattalar tomonidan tashkil etilib, unga rahbarlik qilingandagina ijobiy natija beradi.Pedagog bolalar o‘yinini tashkil etar ekan, quyidagi talablarga e’tibor berishi zarur: a). O‘yin mazmuni ta’lim-tarbiya beruvchi ahamiyatga ega bo‘lishi; b). Aks ettirilayotgan narsalar haqidagi tasavvurlar to‘g‘ri va to‘la bo‘lishi; v). O‘yin harakatlari faol, ma’lum maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga ega bo‘lishi kerak;g). Hamma va ayrim bolalarning qiziqishlarini e’tiborga olgan holda o‘yniga rahbarlik qilish; d). O‘yinchoqlar va boshqa kerakli materiallardan maqsadga muvofiq foydalanish, bolalarning o‘yinda xayrixoh va xursand bo‘lishlarini ta’minlash lozim.Pedagog bolalar o‘yiniga rahbarlik qilar ekan, bola shaxsining hamma tomonlariga:ongiga, his-tuyg‘ulariga, irodasiga, xulqiga ta’sir etishi va bundan bolalarni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy tomondan tarbiyalashda foydalanishi lozim.O‘yin jarayonida bolalarning bilimlari va tasavvurlari boyib, chuqurlashib boradi. O‘yinda u yoki bu rolni bajarayotib, bola o‘zining butun diqqatini o‘yinga qaratishi lozim. Bola o‘ynayotganda kishilar mehnati, ularning aniq harakatlari, munosabatlari to‘g‘risidagi tasavvuri yetarli emasligini sezib qoladi, buning natijasida kattalarga savol boshlaydi. Tarbiyachi bolalarning bunday savollariga javob berib, ularning bilimlariga aniqlik kiritadi, boyitadi. Shunday qilib, o‘yin bolalardagi bilim va tasavvurlarni mustahkamlaydi. Bunda pedagogning to‘g‘ri rahbarligida uning tushunchalari kengayadi. Tarbiyachi o‘yin orqali bolalarda ona-vatanga, o‘z xalqiga boshqa millat kishilariga ijobiy munosabatni shakllantiradi, mustahkamlaydi. 487O‘yin bolalarda ijtimoiy axloqni, ularning hayotga, bir-biriga bo‘lgan munosabatini shakllantiruvchi o‘ziga xos maktabdir. O‘yinda bola kishilarning axloq-odob normalarini, mehnatga munosabatlarini, jamiyat mulkiga, boshqalarga munosabatlarini bilib oladi.Tarbiyachi bolalar o‘yiniga rahbarlik qilayotib ularni jamoa orqali ham tarbiyalab boradi. O‘yin jarayonida bolalar o‘z xohishlarini jamoa xohishi bilan kelishib olishga, o‘yinda o‘rnatilgan qoidalarga rioya qilishga o‘rganadilar.Ammo o‘yinga to‘g‘ri rahbarlik qilinmasa, u noxush oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Tarbiyachi bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda o‘yindan keng foydalanadi. Juda ko‘pchilik o‘yinlar bolalardan faol harakat qilishni talab etadi, bu esa o‘z navbatida organizmda modda almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini tezlashtiradi. Bundan tashqari faol harakat qilish bola gavdasining to‘g‘ri o‘sishini, harakatlari chiroyli bo‘lishini ham ta’minlaydi. Ammo o‘yin pedagogning rahbarligisiz o‘z-o‘zidan jismoniy tarbiya vositasi bo‘lolmaydi, chunki ortiqcha harakat qilib yuborish yoki uzoq vaqt bir vaziyatda o‘tirish bolaning sog‘lig‘iga zarar keltirishi mumkin. Bundan tashqari, o‘yin paytida gigienik shart-sharoit tug‘dirish uchun alohida g‘amxo‘rlik qilish lozim. O‘yin orqali tarbiyachi bolalarda quvnoq kayfiyat yaratadi, ijobiy ruhiyat hosil qiladi, bu esa bolaning asab-ruhiy, jismoniy tarbiyasini yaxshilaydi.O‘yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi sifatida ham keng qo‘llaniladi. Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni, voqelikni obrazlar, rollar orqali ham aks ettiradilar. O‘yinda bolalarning avval olgan taassurotlari orqali obraz yaratishlari —xayol juda katta ahamiyatga ega. Bolalar juda ko‘p o‘yinlarda avval o‘rgangan ashula, she’r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan tarbiyachi bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi. Bolalar hayotini tashkil etishda o‘yinning roli.O‘yin bola uchun haqiqiy hayotdir. Agar tarbiyachi bolalar o‘yinini oqilona tashkil eta olsagina u ijobiy natijalarga erishishi mumkin. A. P. Usova shunday degan edi: «Bolalar hayoti va faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish —ularni to‘g‘ri tarbiyalash demakdir. Bolalarni tarbiyalashning o‘yin shakli shuning uchun ham samarali natija beradiki, o‘yinda bola yashashni o‘rgapmaydi, balki o‘z hayoti bilan yashaydi».O‘yin tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega.Nonushta bilan mashg‘ulot o‘rtasida bolalar o‘yiniga 8—10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda bolalar ko‘pincha avval boshlagan o‘yinlarini davom ettiradilar. Sayrda bolalarning o‘ynashlari uchun 1 soat—1 soatu 20 daqiqa vaqt ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki nonushtadan keyin ham bolalar o‘yiniga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko‘proq syujetli-rolli o‘yinlarni, qurilish materiallari, qo‘g‘irchoqlar bilan, stol usti o‘yinchoqlari o‘ynashlari mumkin. Shu bilan birga ermak o‘yinlardan ham foydalaniladi.Ammo o‘yin bilan ta’lim o‘rtasidagi bog‘liqlik bola ulg‘aygan sari o‘zgarib boradi. Kichik guruhda o‘yin ta’lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta guruhga borganda esa mashg‘ulotlarda ta’limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga borganda bolalarning o‘zlarida maktabdagi o‘qishga ishtiyoq uyg‘onib qoladi.Ammo bolalar uchun o‘yinning qadri yo‘qolmaydi, balki mazmuni o‘zgaradi. Endi bolalarni ko‘proq fikriy faollikni talab etuvchi o‘yinlar, sport tarzidagi (musobaqa jihatlari bor) o‘yinlar qiziqtira boshlaydi.Pedagogika fani o‘yinni bola shaxsini tarbiyalashning asosiy vositasi deb hisoblaydi. O‘yin orqali bolalar kattalarning mehnat tajribasini, bilim, malaka va ko‘nikmalari, harakat usullarini, axloq normalari va qoidalarini, mulohaza va muhokamalarini egallab oladilar. O‘yinda bolaning o‘z tengdoshlari va kattalar bilan bo‘ladigan munosabat usullari shakllanadi, his va didlari tarbiyalanadi.Bolalarning o‘yinda birlashishlari bir necha bosqichga bo‘linadi.Birinchi bosqichbolalarning «yonma-yon» o‘yinining shakllanib borishidir. Bu ilk yoshli va kichik guruh bolalariga xosdir. Bunday o‘yinda bolalar o‘rtog‘ining o‘yiniga qiziqish bilan qaraydilar, birga o‘ynab, «yonma-yon»o‘tirganlaridan xursand bo‘ladilar. Bu yoshdagi bolalarning o‘yini kattalar rahbarligida ularning xulqiga ta’sir etish orqali tashkil etiladi.Ikkinchi bosqichdabolalar o‘yin orqali mexanik ravishda birlasha boshlaydilar. Bunday birlashishlar qisqa muddatli bo‘ladi. Bu davrga kelib bolalardan kimning qaysi o‘yinga qiziqishi aniq bo‘la boshlaydi, bir xil bolalar didaktik o‘yinga qiziqsalar, ikkinchilari harakatli o‘yinni yoqtiradilar, uchinchilariga ijodiy o‘yinlar ma’qulroq bo‘ladi va h.k. Tarbiyachining vazifasi bolalarni u yoki bu o‘yin bilan uzoqroq o‘ynashga o‘rgatishdir.Uchinchi bosqichdao‘ynovchi bolalar guruhi bir- biriga do‘stona munosabat va o‘zaro yoqtirish orqali birlashadilar. Birga o‘ynovchilar soni ko‘p bo‘lmasa-da, bolalar qiziqib o‘ynaydilar. Bu davrga kelib bir-birlariga baho berish umumiy talabi yuzaga keladi. Bu bosqichda tarbiyachi bolalarning o‘yinda birlashishlarining axloqiy asosini yuzaga keltirishi, ularda o‘zaro yordam, o‘rtoqlik, do‘stlik munosabatlarini shakllantirishi lozim.Bolalarning o‘yinlari qiziqarli, mazmunli bo‘lishi uchun o‘yinning hamma turlaridan o‘rinl488foydalanilsa, bolalarga ta’lim berish va ularni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishiladi.Tarbiyachining o’yin jarayoniga rahbarlik qilish metodikasini egallagan bo’lishi o’yinlarni muvaffaqiyatli o’tkazishning asosiy sharti hisoblanadi. Pedagog o’yin faoliyatiga rahbarlik qilar ekan, bolalarni asta –sekin va “sezdirmasdan” qiziqarli o’yin vazifalarini bajarishda mustaqillik va topqirlik ko’rsatish, yuzaga kelgan o’yin vaziyatida chaqqon va intilib harakat qilish, o’rtoqlik yordami berish, hamma uchun umumiy bo’lgan maqsadga erishishga va bunday quvonishga o’rgatib boradi. Tarbiyachining vazifasi har bir bolani faol o‘yinga jalb qilish, bolalar o‘rtasida do‘stlikka, haqqoniylikka, o‘rtoqlarini javobgarlikni sezishga asoslaiganmunosabatlar o‘rnatishdan iboratdir. O‘yinni bolalar o‘z ixtiyorlari bilan o‘ynaydilar, ammo boshqa hech bir faoliyatda o‘yindagi singari bolalarning xulqi bilan bog‘liq bo‘lgan qat’iy qoida yo‘q. Bunday qat’iy qoida ijodiy o‘yinga ham, qoidali o‘yinga ham, qoidani bolalar o‘zlari o‘rnatadigan o‘yinga ham tegishlidir. II.1.Bola intellektuallgini oshirish.. Bolalar bilan ishlashda tarbiyachining asosiy vazifasi har bir bolaga o'zi uchun mumkin bo'lgan vazifalarni belgilashda yordam berish, ularni hal qilish usullarini o'zlashtirish va o'z faoliyati natijalari uchun dastur topishga yordam berishdir. 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy operatsiyalari usullarini shakllantirish (tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, tasniflash, o'xshashlik), o'z harakatlarini o'ylash va rejalashtirish qobiliyati. 2. Bolalarda o'zgaruvchan fikrlash, xayolparastlik, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish, o'z bayonotlarini bahslasha olish, eng oddiy xulosalarni qurish. 3. Bolalarning irodaviy harakatlarni maqsadga muvofiq ravishda o'zlashtirish qobiliyatini rivojlantirish to'g'ri munosabatlar tengdoshlar va kattalar bilan, o'zingizni boshqalarning ko'zlari bilan ko'ring.Bolalar bilan ishlashni tashkil etish uchun quyidagi didaktik printsiplar tizimi asos bo'ladi:yaratilgan ta'lim muhitibarcha stressni keltirib chiqaradigan omillarni olib tashlashni ta'minlash ta'lim jarayoni (psixologik qulaylik printsipi);yangi bilimlar kiritilmaydi tugatilgan shakl, lekin uni bolalar tomonidan mustaqil ravishda "kashf etish" orqali (faoliyat printsipi);har bir bolani o'z tempida targ'ib qilish mumkin (minimaks printsipi);yangi bilimlarning kiritilishi bilan uning atrofdagi dunyo ob'ektlari va hodisalari bilan aloqasi ochib beriladi (dunyoga yaxlit qarash tamoyili);bolalar o'zlarini tanlash qobiliyatini rivojlantiradi va muntazam ravishda tanlash imkoniyati beriladi (o'zgaruvchanlik printsipi);o'quv jarayoni bolalar tomonidan o'zlarining ijodiy faoliyat tajribalarini (ijodkorlik printsipi) egallashga yo'naltirilgan;ta'limning barcha darajalari o'rtasida uzluksizlikni ta'minlash (uzluksizlik printsipi).Hozirgi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi maktabgacha sharoitlar ustuvor vazifa sifatida ular yana gaplashishni boshladilar. Ko'pgina rus va xorijiy mutaxassislarning fikriga ko'ra, aynan maktabgacha yoshdagi intellektual qobiliyatlarni intensiv shakllantirish - vizual shakldan mantiqiy shakllarga, amaliy fikrlashdan ijodkorlikka o'tish amalga oshiriladi. Bolalikning ushbu davrida abstraktsiya, umumlashtirishning dastlabki shakllarining shakllanishi, oddiy shakllar mulohaza yuritish. Maktabgacha yosh sezgi, e'tibor, xotira, tasavvurni rivojlantirish va takomillashtirishga sezgir. Buning sababi shundaki, tug'ilishdan 6-7 yoshgacha bo'lgan bolalarda barcha analizatorlarning ishi yaxshilanadi, miya yarim korteksining alohida qismlari rivojlanishi va funktsional farqlanishi, ular orasidagi bog'lanishlar yaxshilanadi.Afsuski, bolaning intellektual rivojlanishining ustuvor yo'nalishi bilan ishlaydigan bolalar bog'chalari yo'q. Hali ham estetik va vatanparvarlik tarbiyasiga katta e'tibor qaratilmoqda, ammo intellektual rivojlanish etishmayapti.Sababi, ushbu ishga yo'naltirilgan maxsus dasturning yo'qligi. Bunday dasturni yaratish qiyinligi ko'pchilik tomonidan ko'rinib turibdiki, u nafaqat bolani fikrlashga o'rgatishi, olgan ma'lumotlarini tuzishi, ya'ni maktab ta'limi uchun yuqori tayyorgarligini shakllantirishga yordam berishi, balki maktabgacha yoshdagi ichki o'yin - o'yinning ichki qiymatini saqlashga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Bunday dastur uchun maxsus xodimlar, ota-onalar bilan maxsus ish va maxsus ko'rgazmali o'quv qo'llanmalari kerak. Shunga qaramay, mamlakatimizda intellektual rivojlanishning yagona dasturi mavjud bo'lmaganda, individual ruhiy jarayonlarni (xotira, e'tibor, fikrlash, tasavvur) rivojlantirishga qaratilgan turli xil test topshiriqlari, mashqlar, o'yinlar juda faol ravishda ishlab chiqilmoqda.Ushbu vazifalar, o'yinlar, iloji bo'lsa, o'qituvchilar tomonidan qo'llaniladi ta'lim jarayoni rivojlantirish va saviyasini oshirish maqsadida umumiy tayyorgarlik bola maktabga.Ammo intellektual rivojlanishning muvaffaqiyati uning reja asosida tizimli ravishda tashkil etilishi va o'quv jarayonini tartibga soluvchi didaktik printsiplar asosida amalga oshirilishi bilan belgilanadi.Bunday imkoniyatni, birinchi navbatda, maktabgacha yoshdagi bolaning intellektual rivojlanishiga qaratilgan maxsus rivojlanish sinflari berishi mumkin.Bunday darslarni psixolog yoki maxsus o'qitilgan o'qituvchi olib borishi yaxshi. Rivojlantiruvchi vazifalardan foydalanish kattalardan ma'lum bilim va ko'nikmalarni talab qilganligi sababli: yoshga mos individual vazifalarni dozalash va birlashtirish qobiliyati; vazifalarni bolalarni ularni bajarishni xohlaydigan qilib taqdim etish qobiliyati. Biz 5-7 yoshdagi bolalarning bilim jarayonlarini rivojlantirishga qaratilgan o'z ishimizda ishlab chiqqan va foydalanadigan kompleksni bunday darslarga misol qilib keltirish mumkin yoshda, bu bir qator afzalliklarni birlashtiradi. Birinchidan, alohida e'tibor sinfda bolalar uchun qulay muhit, ichki xavfsizlik hissi, erkinlik va erkinlik yaratish uchun to'lanadi. Maktabgacha yoshdagi bolaga qulaylik yaratish shartlaridan biri bu kattalar bilan ijobiy, hissiy jihatdan rang-barang muloqot, bolaning barcha boshlanishi va harakatlari uchun uni qo'llab-quvvatlashdir. Ikkinchidan, barcha darslar o'yin uslubida qurilgan va syujet mazmuniga ko'ra puxta o'ylangan. Har bir darsning yaxshi o'ylangan hikoyasi uni mantiqan uyg'unlashtiradi. II.2.Õzbekiston maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni intellektual zukko qilib tarbiyalashga qaratilayotgan e'tibor. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: “Maktabgacha ta`lim - ertangi kunimizga zamin”dir. Bilim va faoliyat uslubining murakkablashishi ta’lim jarayonida bolalar rivojlanishining asosiy va belgilovchi tomonini tashkil etadi. Masalan, Shvetsariyalik psixolog J. Piaja o‘ziolib borgan tadqiqotlar asosida ta’kidlashicha, 7-8 yoshdan kichik bolalar raqam bilan bog‘liq faoliyatga qodir emas. Shuningdek, bolaning psixik rivojlanishida ta’lim mazmunining o‘zgarishi va uning ta’siri haqida L.A.Venger, P.Ya.Galperin, D.B.Elkonin, V.V.Davidov va boshqalar asarlarida keng tadqiq etilgan. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar tarbiyasining asosiy vazifalari- jismoniy, aqliy, axloqiy, mehnat tarbiyasi, estetik tarbiya berib borishdan iboratdir. Psixologlar fikricha bu yoshda bolada bilish jarayonlari rivojlanib borganligi sababli unga o`rgatilgan har bir yangilikni tez ilg`ab oladi, ongiga singdirib boradi.Bolalikda aqliy rivojlanish asosinibolada shakllanayotgan idrok etish va fikrlash harakatlarining yangi turlari tashkil etadi. Bu yoshda avtodidaktik, o‘zi o‘rgatuvchi o‘yinchoqlar (matryoshkalar, qutichalar, kubchalar, mozaika va boshqalar) bola ongini tez rivojlantiradi.Intellektualpsixologik o`yinlar bolani har tomonlama komil shaxs bo`lib shakllanishidagi asosiy vositalardan biridir. Maktabgacha ta`lim davridagi bolani har tomonlama komil inson bo`lib shakllanishida didaktik o`yinlar asosiy vosita bo`lib xizmat qiladi. Intellektualpsixologik o`yinlarning barchasini quyidagi uch turga ajratish mumkin: 1. Buyumli o`yinlar(o`yinchoqlar, tabiiy materiallar) 2. Stol ustida o`ynaladigan o`yinlar 3. So`z o`yinlari Ta`lim jarayonida zamonaviy interfaol usullardan foydalanish bolalar intellektiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev 2017- yil 30-sentabrda PF5198 - sonli “Maktabgacha ta'lim faoliyatini tashkil etish va boshqaruv tizimini tubdan takomillashtirish chora tadbirlari to'g`risida” gi farmoni qabul qilinib, unda maktabgacha ta'lim muassasalarining davlat va nodavlat tarmoqlarini yanada kengaytirish, davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalari o'rtasida sog`lom raqobat muhitini shakllantirish sharoitlarini yaratish, davlat va xususiy sektor sherikligi shartlarida maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi shakllarini joriy etish, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi faoliyatini samarali tashkil etishni ta'minlash asosiy maqsad qilib belgilangan.Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning intellektual salohiyatining rivojlanishida ulardagi tug`ma qobiliyat va iste'dod muhim ahamiyatga ega. Tug`ma qobiliyatga ega bo'lgan bolalarimiz kattalarning har bir ta'limiy, tarbiyaviy va kasbiy ta'limotlarini tez ilg`ab oladilar va tez o'zlashtirib, hayotga tatbiq etadilar. Ammo, barcha yoshlarimizga ham birdek tug`ma talant, qobiliyat va iste'dod nasib etavermaydi. Shunday ekan, qobiliyatni shakllantirib borish, yoshlarning iste'dodini oshirib borishdek muhim vazifa birinchi navbatda pedagoglarimiz va keng jamoatchilik zimmasiga ya'ni oila, o'quv muassasalari, korxona, tashkilot, ustaxona boshqaruvchilari zimmasiga tushadi.Kattalar tug`ma aql sohiblari bo`lgan bolalarning yo`lini to`sishni yaxshi ko`radilar. Bolaga “uni qilma”, “bu senga foyda keltirmaydi” kabi so’zlarni ko’p ishlatishadi. Unga xato qilib, xulosa chiqarib, uni to’g’irlash uchun yo’l topishiga sharoit yaratib bermaydilar. Kattalarning talab hamda vazifalaridan charchagan bolalar bora-borahafsalasiz va umidsiz bo`lib, xushchaqchaq ko`ngillarini berkitib oladilar, qalblarida borini o`rtoqlashmay qo`yadilar. Fikrlarini ochiq bildirmaydilar. Bolaga bunday munosabatda bo`lish ularni o`z ichki olamlariga badarg’a qilish, demakdir. Natijada esa, ularni u olamdan ortga qaytarish qiyin .Maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual salohiyatini rivojlantirish bu fikriy faoliyatning ko‘rgazmali- harakatli, ko‘rgazmali-obrazlidan abstrakt, nazariyga o‘zgarishidir. Boladatushunchalar va tushunchalar tizimi muntazam shakllanib boradi. Bolaning anglash vafikrlash rivojlanishi darajasi qancha yuqori bo‘lsa, u o‘zlashtirgan, foydalanayotgan tushunchalar shuncha murakkab bo‘ladi. Shu tarzda, umumiy holda bola psixik rivojlanishi jarayonini uch asosiy yo‘nalishga bo‘lish mumkin: 1) ta’lim jarayonida bilim va faoliyat usullarining rivojlanishi, 2) o‘zlashtirilgan usullar qo‘llash psixologik mexanizmlarining rivojlanishi, 3) shaxsning umumiy xususiyatlari rivojlanishi. Ushbu mavzu yuzasidan davra suhbatlari o`tkazildi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlari psixologlari bilan tajribalar almashildi. Bolada intellekt ona qornidan rivojlanishni boshlaydi. Bolalarda asosiy intellektual rivojlanish bosqichi maktabgacha va maktab yoshiga tòg`ri keladi. Genetika va irsiyat intellektual salohiyatga o`z ta`sirini ko`rsatadi. Kimdir tabiatan tez hisoblaydi, kimdir tug`ilganidan boshlab matematikani yaxshi kòradi, kimdir gapirishdan oldin kuylaydi. Bolalarda aloqa va bilim qobiliyatlarini rivojlantiradiganfaoliyatning muntazamligini ta`minlash orqali intellektni rivojlantirish mumkin. Temperament va xarakter xususiyatlarini o`rganish maktabgacha ta`lim tarbiyalanuvchisining intellektini rivojlantiruvchi omil hisoblanadi. Ota- ona bilan munosabat va oiladagi emotsional muhitni me`yoriy darajaga keltirish bola intellektini rivojlantirishga poydevor bo’lib xizmat qiladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar ota-onalari bilan intellekt, intellektual salohiyat va uni rivojlantirishning dolzarb masalalari to`g`risida suhbat uyushtirildi. Ota-onalar o`zlariga kerakli ma`lumotlarga ega bo`lishdi. XULOSA. Faoliyatning umumiy turi aniqlangach, bolalar tomonidan ayrim usullar turli darajada qo‘llanilishi mumkin. O‘quvchilar faoliyatning nisbatan yuqori shakllari va turlariga (shuningdek, aqliy) masalan, aniq va abstrakt bilimlarni bog‘lay olish va o‘zaro nisbatini aniqlay bilishga o‘rgatilishi lozim. Bolaning fikrini ham inobatga olib turilsa, uning o`z-o`ziga bo`lgan ishonch hissi ortadi. Rivojlanish jarayonida faqat bilim va faoliyat usullarining o‘zgarishi va murakkablashishi sodir bo‘lib qolmaydi. Bolaning psixik rivojlanishi uning butun shaxsidagi o‘zgarishlarni, ya’ni shaxs umumiy xususiyatlarining rivojlanishini o‘z ichiga oladi. Rivojlanishjarayonida bolalar psixik faoliyatining turli jihatlari o‘zgaradi, usullar yig‘ilishi va o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Bola ko‘p miqdordagi turli harakatlarni bajara oladi, bilim va tasavvurlari o‘zgaradi.Bolalar yetuk va komil shaxs bo`lib voyaga yetishi uchun yana bir muhim omil hayot tarziga aylanishi zarur. U ham bo`lsa zamonaviy axborot texnologiyalaridan oqilona foydalanishdir. Bunda ota-ona, oila muhiti muhim o`rin egallaydi. O`rgimchak to`ridek dunyoni egallab olgan elektron olam bolalarning ongu shuurini butunlay egallab olmasidan oldinroq ularda hayotda har bir narsaning me`yorini bilish ko`nikmasini hosil qilishimiz va bunga o`zimiz ham amal qilishimiz juda zarur. Zero bola aytganni emas, ko`rganini qiladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning intintellektual salohiyatini rivojlantirish orqali yuksak intellekt sohiblarini tarbiyalashimiz bizning asosiy maqsadlarimizdan hisoblanadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES) 1. Ta`lim to`g`risidagi qonun. T.: 23 sentabr 2020-yil 2. O‘zbekiston Respublikasining qonuni Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 22-oktabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2019- yil 14-dekabrda ma’qullangan (1) 3.MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MEHNAT TARBIYASINI SHAKLLANTIRISH MAZMUNI AG Majitovna, EX Xoltorayevna INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 3 (29), 46-52 4.PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL CHARACTERISTICS SPECIFIC TO THEIR AGE IN FORMING THE INTELLECTUAL ABILITY OF THE STUDENTS ON THE BASE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES AG Majitovna Новости образования: исследование в XXI веке 1 (5), 414-418 5.PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL CHARACTERISTICS SPECIFIC TO THEIR AGE IN FORMING THE INTELLECTUAL ABILITY OF THE STUDENTS ON THE BASE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES AG Majitovna Новости образования: исследование в XXI веке (5), 414-418 6.MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TALIM-TARBIYA BERISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARINI QOLLASH ASOSIDA BOLALARNING IJODIY FAOLLIGINI OSHIRISH SAMARADORLIGI AK Xamrayevna INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 3 (29), 62-66 7.МАКТАБГАТАЙЁРЛОВГУРУҲИБОЛАЛАРИНИМАКТАБТАЪЛИМИГАТА ЙЁРГАРЛИГИНИНГ МАЗМУНИ ГУ Холбоева - INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM, 2023 8.БОЛАЛАРИИНИ МАКТАБ ТАЪЛИМИГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРГАРЛИГИ ГУ Холбоева - Новости образования: исследование в XXI веке, 2022 9. Формирование трудового воспитания у детей дошкольного возраста ГУ Холбоева, РЖ Окбоева - Евразийский научный журнал, 2018

Kichik  yoshdagi  bolalar o'yiniga rahbarlik qilish .Bolani intelektual zukko bo'lishini taminlash.

Sotib olish