Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	150000UZS
Размер	552.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	05 Июль 2024
Расширение	doc
Категория	Информатика и ИТ

Kompyuterning tizimlarining arxitekturasi . Strukturasi, ishlash prinsiplari, IP- Internet protokoli-tarmoq pog`onasining asosiy protokoli. Internet tarmog`i xizmatlari va ularda ishlash asoslari

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi6.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 9:
15.3 + 50∙0,113= 20.95
Oraliq segment 8:
46,5 + 250∙0,1026 = 72.15
Oraliq segment 7:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 10:
24 + 120∙0,1 = 36
Oraliq segment 11:
33.5 + 500∙0,1 = 83.5
O’ng baza segment 12:
152 + 500∙0,1 = 202
3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 469.76 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
6.PVV qiymatini hisoblaymiz:
6-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
8-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
7-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi.
10-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
11-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.Natijada, tarmoq Ethernet standartlariga barcha talablariga
javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiXulosa
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 613.41 ga teng.
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 451.87 ga teng.
1-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 475.41 ga teng.
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 613.26 ga teng.
2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 636.8 ga teng.
3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 469.76 ga teng.
1-va 3-tarmoq, 1-va 4-tarmoq, 3-va 4-tarmoq komponentlarining PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
1-va 2-tarmoq, 2-va 3-tarmoq, 2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’proq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo’ladi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 54,5 ga teng bo’ladi.
1-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo’ladi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 32 ga teng bo’ladi.
2-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 20 ga teng bo’ladi.
3-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo’ladi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49 bit
oraliqdagi chegara qiymatidan ko’proq ya’ni qo’yilgan talablarga javob bermaydi.
Qolgan barcha tarmoqlar qo’yilgan talabga javob beradi
Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib
chiqdim va hisob ishlarimdagi xato va kamchiliklarni aniqladim. Bunda PDV va
PVV o’lchamlarni ba’zilari talablarga javob bermadi. Ba’zi tarmoqlar berilgan
standartlarga javob bermadi!

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi1 -Variant.
1 2 3 4
1-rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo’lgan Ethernet tarmog’iga misol.
Segment 1 10Base-2 100
Segment 2
10Base-5 300
Segment 3 10Base-T 100
Segment 4 10Base-FB 1100
Segment 5 10Base-FL 1200
Segment 6 FOIRL 200
Segment 7 10Base-2 100
Segment 8 10Base-5 250
Segment 9 10Base-T 50
Segment 10 10Base-FL 120
Segment 11 10Base-FB
50 0
Segment 12 FOIRL
500
1-va 2- tarmoq o’rtasida.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiyarimo‘tkazgichli kristal sifatida bajarilgan bo‘lib, o‘zida katta sondagi aktiv
elementlarni (diod va tranzistorlarni) birlashtiradi;
4-avlod, 1980-90 - yillar; katta va juda katta integral sxemalardagi
kompyuterlar, ularning asosi mikroprotsessorlardir (bitta kristal l da o‘n mingtalab–
millionlab aktiv elementlar mavjud). Katta integral sxemalarda aktiv elementlar
shunchalik zich joylashtirilganki, 1-avlod kompyuterining barcha elektron
qurilmalari 100–150 m2 maydonni egallagan bo‘lsa, hozir 1,5–2 sm2 maydonni
egallovchi bitta mikroprotsessorga joylashtirilgan. Juda katta integral sxemalarda
aktiv elementlar o‘rtasidagi masofa 0,032–0,11 mikronni tashkil etadi (solishtirish
uchun: odam soch tolasining qalinligi bir necha o‘n mikronga teng).
5-avlod, hozirgi vaqt (2010...); bir necha o‘nlab parallel ishlovchi
mikroprotsessorlardan tashkil topgan kompyuterlar, ular yordamida bilimlarga
ishlov berishning samarali tizimlarini qurishga imkoniyat mavjud; parallel tarkibli
juda murakkab mikroprotsessorlarda tashkil topgan kompyuterlar bir vaqtning
o‘zida dasturning o‘nlab ketma-ket ko‘rsatmalarini bajara oladilar.
6-avlod va keyingilari: yalpisiga parallellashtirilgan va neyron tarkibdagi
optoelektron kompyuterlar, ular ko‘p sonli murakkab bo‘lmagan
mikroprotsessorlarning taqsimlangan tarmog‘i bo‘lib, neyronli biologik tizimning
modeli kabidir.
Kompyuterning asosiy bloklari, ularning vazifalari va ko‘rsatkichlari
Kompyuterlarning har bir keyingi avlodi o‘zining oldingi avlodiga nisbatan
jiddiy yaxshi ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi. Kompyuterlarning unumdorligi va
barcha xotirasining sig‘imi , odatda , bir necha o‘n marotaba ortiq.
Vazifasi bo‘yicha kompyuterlarni uch guruhga ajratish mumkin (1.6-rasm):
universal (umumiy masalalarga mo‘ljallangan);
muammoga yo‘naltirilgan;
maxsuslashtirilgan .

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiKichik kompyuterlar. Kichik kompyuterlar (mini-EHM )-ishonchli, uncha qimmat
bo‘lmagan, foydalanishda qulay kompyuterlar, meynfreymlarga qaraganda bir
muncha kam imkoniyatlarga ega. Mini-kompyuterlar (ulardan eng quvvatlilari
supermini-kompyuterlar) quyidagi ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi:
unumdorligi – 1000 MIPS gacha;
 asosiy xotira sig‘imi – 8000 Mbaytgacha;
 diskli xotira sig‘imi – 1000 Gbaytgacha;

qo‘llanadigan foydalanuvchilarning soni–16–1024.

Mini-kompyuterlarning barcha modellari 32, 64 va 128–razryadli
mikroprotsessorlar to‘plamlari asosida loyihalashtiriladi. Ularning
asosiy xususiyatlari:
 aniq tatbiq sohasidan kelib chiqqan holda unumdorlikning keng
oralig‘i;

axborotni kiritish-chiqarish tizimli vazifasining ko‘pchiligini apparatli
joriy etilishi;
 ko‘p protsessorli va ko‘p mashinali tizimlarni oddiy joriy etilishi;
 uzilishlarga ishlov berishning yuqori tezligi;

turli uzunlikdagi axborotlar o‘lchami bilan ishlash imkoniyati;

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiMundarija
Kirish …………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2. Kompyuterning tizimlarining arxitekturasi . Strukturasi, ishlash
prinsiplari
2.1. Kompyuter tizimlari fanining tarixi va rivojlanish
tendensiyalari ....................................................................................................
2.2 Hisoblash tizimlarining arxitekturasi .........................................................
3. IP- Internet protokoli-tarmoq pog`onasining asosiy protokoli. Internet
tarmog`i xizmatlari va ularda ishlash asoslari
3.1 IP tarmog`i haqida umumiy tushuncha ……………………...……………..
3.2 IP manzillar funksiyalari ……………………...……………………………
3.3 IP tarmog`ini maskasining strukturalari. ……………………………………
3.4. IP tarmog’ini maskalash maqsadi ………………………………................
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A …………………………………………………………………………….
Xulosa ………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..……..

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi1997-yili IBM firmasi o‘zining katta kompyuterlarini bipolyar
mikrosxemalarni qo‘llash orqali, KMOYA-mikrosxemalari ishlatiladigan, kichik
o‘lchamli S/390 meynfreymlarga o‘zgartirish dasturini davom ettirdi.
S/390 oilasi o‘z tarkibiga 14 ta kompyuter modelini oladi. Yangi
modellarning ko‘rsatkichlari 3-avlod meynfreymlar ko‘rsatkichlariga nisbatan 1,3
marta yaxshilangan (operativ xotira hajmi taxminan ikki hissa oshgan–16 Gbayt
gacha). S/390 oilasiga bir protsessorli 50 MIPS tezlikka ega bo‘lgan meynfreymlar
modelidan to 10 protsessorli 500 MIPS tezlikkacha bo‘lgan modellar kiradi. S/390
modelini G4 va G5, S/390 Multiprice 2000 protsessorlarida ishlab chiqarilgan.
Unumdorligini va boshqa ko‘rsatkichlarini oshirish maqsadida 32 tagacha S/390
mashinasini S/390 Parallel Sysplex texnologiyasi bo‘yicha klasterlarga
birlashtirish mumkin (asosan superkompyuter yaratib).
S/390 oilasi dunyoning ko‘pgina davlatlarida ishlatiladi.
1999-yili o‘rtacha unumdorlikdagi AS/400 meynfreymlar oilasi ishlab
chiqarildi, u o‘z tarkibiga 12 modelni olgan. Operativ xotiraning maksimal sig‘imi
16 Gbayt, diskdagi xotira esa 2,1 Tbaytni tashkil etadi. AS/400 modellarining 720,
730 va 740 seriyalarida 12 ta PowerPC va Pentium II protsessorlari ishlatilgan.
2004-yili AS/400 “biznes-kompyuterlari” dunyoda eng tanilgan kompyuterlardan
bo‘lgan. Tizimning keng miqyosida tanilishining sababi unumdorlik/narx
nisbatining yaxshiligi, ishonchliligining juda yuqoriligi (bir soat davomida
buzilmasdan ishlash ehtimoli 0,9994 ni tashkil etadi) va yaxshi dasturiy
ta’minotining mavjudligidir.
2005-yili IBM firmasi System z9 (5-avlod) meynfreymini havola qildi, u
samarali virtuallashtirish texnologiyasini quvvatlagan va xavfsizlikni ta’minlagan.
Bu texnologiyalar uni eng ochiq, ishonchli va himoyalangan hisoblash tizimlaridan
biriga aylantirdi.
System z9 tizimi bir sekund davomida 1 milliard tranzaksiyagacha ishlov
bera olgan, unumdorligi bo‘yicha 4-avloddan bir necha marotaba yuqori bo‘lgan.
Yaponiya Fujitsu firmasining M 1800 kompyuterlari va shuningdek
Germaniya Comparex Information Systems firmasining 8/*, 9/*, M2000 va S2000

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishichog‘idagi turli holatlardagi vazifalarni amalga oshirishga bo‘ysuntirilgan.
Boshqaruv organi obyektni boshqarish uchun tashkiliy tizimdan foydalanuvchi
shaxs yoki shaxslar guruhi sanaladi.
Tashkiliy tizimlar avtomatlashtirilgan yoki avtomatlashtirilmagan bo‘lishi
mumkin.
Tashkiliy tizimlar bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Dastlabki o‘ziga
xosligi shuki, tizimning asosiy elementi murakkab, faol tizim bo‘lgan insondir. Inson
yurish-turishi, xulqi jihatlarining amaliy talablarini bayon etuvchi norasmiy
modellarini tuzish juda murakkab, ba’zan esa iloji yo‘q. Ayni paytda inson tashkiliy
tizimlarda qaror qabul qiluvchi shaxs (QQSh) hisoblanadi.
Tashkiliy tizimlarning ikkinchi o‘ziga xosligi ko‘p maqsadli ishlash
xususiyatidir. Ushbu tizimlar faoliyatining samaradorligi, umumiy olganda ham,
uning kichik tizim va elementlarini tashkil etuvchilariga ko‘ra ko‘plab miqdordagi
texnik, iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi. Samaradorlikni
baholashning ko‘pqirraligi ko‘pgina o‘zaro bog‘liq jihatlar bo‘yicha boshqarishni
tashkil etish zaruriyatiga olib keladi. Bunda tizimning boshqa elementlari bilan
moddiy va axborot jihatdan o‘zaro ta’sirini tashkil etish talab etiladi.
Uchinchi o‘ziga xoslik-tashkiliy tizimlarning uzluksiz rivojlanishini o‘z ichiga
oladi, u yangi ehtiyojlar paydo bo‘lishini, bu ehtiyojlarni tashqi va ichki shart-sharoit
hamda o‘zgarishlar bilan bog‘liq holda qondirish yollarini takomillashtirishdan
iborat. Oqibatda, obyektlar tarmoqlari doimiy o‘zgaradi, uning elementlari o‘rtasida
yangi aloqalar paydo bo‘ladi. Shuningdek, ham alohida obyekt, ham umuman tizim
sifatida boshqarish tizimi o‘zgaradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiхаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа
qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа bа’zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu
o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt
tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi
bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi.
Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа
firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn
firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning
hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni
kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE
qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European
Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi
(inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy
ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl
kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning
mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning
bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli
CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03
vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi.
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u yaqin
kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning
yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun
оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb
chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr
o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа.
Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа)
kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn)
Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn
fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi1.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 250∙0,1026 = 72.15
Oraliq segment 1:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 4:
24 + 1100∙0,1 = 134
Oraliq segment 5:
33.5 + 1200∙0,1 = 153.5
O’ng baza segment 6:
152 + 200∙0,1 = 172
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 613.41 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’proq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
1.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo’ladi, bu esa 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
1-va 3- tarmoq o’rtasida.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiobyekt, kenja tizimlar umumiy tizim oldidagi yagona maqsad uchun harakat qiladi.
«Tizim»ni aniqlashga quyidagi atamalar kiradi: «obyektlar», «aloqalar»,
«xususiyatlar».
Obyektlar -tizimning bir bo‘lagi yoki komponentlari bo‘lib, jismoniy,
matematik o‘zgaruvchan tenglamalar, qoida va qonunlar, texnologik jarayonlar,
axborot jarayonlari, ishlab chiqarish bo‘linmalari kabi ko‘plab cheklanmagan
qismlarga ega.
Xususiyatlar bu obyektning sifatini ifodalovchi parametrlardir. Xususiyat
tizimning ma’lum bir o‘lchamga ega obyektlarini bittalab miqdoriy jihatdan bayon
etish imkonini beradi.
Obyektlarning xususiyatlari tizim harakati natijasida o‘zgarishi mumkin.
Aloqalar obyektlar va ularning xususiyatlarini tizim jarayonida yagona
yaxlitlikka birlashtiradi. Bunda barcha tizim elementlarining kenja tizimlari va
tizimlar o‘rtasida aloqa bo‘lishi nazarda tutiladi. Ayrim umumiy qonuniyatlar,
qoidalar yoki tamoyillar bilan birlashuvchilar o‘rtasida aloqaning mavjud bo‘lishi
tizimning asosiy tushunchasi sanaladi. Boshqalar bilan biror-bir aloqaga ega
bo‘lmagan element ko‘rib chiqilayotgan tizimga kirmaydi. Tizimning xususiyatlari
quyidagilar sanaladi: elementlar murakkabligi, maqsadga qaratilganligi, turli-
tumanligi hamda ular tabiati, tarkiblashganligi, bo‘linishligidir.
Tizimlar tarkibi hamda asosiy maqsadlariga ko‘ra farqlanadi. Quyida 1.1.-
jadvalda turli elementlardan iborat bo‘lgan va turli maqsadlarga qaratilgan bir
qancha tizimlar namuna sifatida keltirilgan.
Tashkiliy murakkablik tizimning asosiy xususiyati sanaladi va u elementlar
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar (o‘zaro harakatlar) miqdori bilan aniqlanadi. Elementlar
o‘rtasidagi chatishib, qo‘shilib ketgan o‘zaro aloqalar shunday tuzilganki, u birorta
parametr aloqasining o‘zgarishiga olib keladi.
Tashkiliy murakkablik elementlar tizimini tashkil etuvchi tavsiflar miqdori
bo‘lmagan, yaxlit holda, faqat tizimga tegishli tavsiflarni aniqlaydi. Umuman
olganda, tizim uni tashkil etuvchi elementlardan boshqacharoq tavsiflarga ega
bo‘libgina qolmay, balki uning barcha qismlaridan sifat jihatidan farqlanadi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiIP manzillarning global manzillari
Umumiy IP-manzil, umumiy til bilan aytganda, dunyo bo'ylab boshqariladigan
bir martalik IP-manzil bo'lib, bu manzil xususiy tarmoqlarda foydalanish uchun
ajratilgan manzil emas, masalan, RFC 1918 tomonidan saqlangan yoki turli xil IPv6
manzillar formatlari mahalliy miqyosda yoki sayt-mahalliy ko'lam, masalan, mahalliy
manzil uchun havola. Umumiy IP-manzillar global Internetdagi xostlar o'rtasidagi
aloqa uchun ishlatilishi mumkin.
IP manzillarda xavfsizlik
Xavfsizlik va maxfiylik nuqtai nazaridan tarmoq ma'murlari ko'pincha shaxsiy
tarmoqlarida umumiy Internet-trafikni cheklashni xohlashadi. Har bir IP-paketning
sarlavhalarida joylashgan manba va manzil IP-manzillari trafikni IP-manzilni
blokirovka qilish yoki tashqi so'rovlarga javoblarni ichki serverlarga tanlab
moslashtirish orqali ajratish uchun qulay vosita hisoblanadi. Bunga tarmoq shlyuzi
yo'riqchisida ishlaydigan firewall dasturi yordamida erishiladi. Cheklangan va ruxsat
berilgan trafikning IP-manzillari ma'lumotlar bazasi mos ravishda qora va oq
ro'yxatlarda saqlanishi mumkin.
3.3 IP tarmog`ini maskasining strukturalari .
Subnet maskasi — IP manzilidan ushbu quyi tarmoqning quyi tarmoq manzili va
xost manzilini (xost, kompyuter, qurilma) aniqlash uchun ishlatiladigan bit niqobi.
IP-manzildan farqli o'laroq, pastki tarmoq niqobi IP-paketning bir qismi emas.
Maska tufayli siz tarmoq xosti IP-manzilining qaysi qismi tarmoq manziliga va
qaysi qismi ushbu tarmoqdagi xost manziliga tegishli ekanligini bilib olishingiz
mumkin.
Masalan, IP manzili 12.34.56.78 va pastki tarmoq maskasi 255.255.255.0, prefiks
uzunligi 24 bit (/24) bo'lgan xost 12.34.56.0 tarmog'ida joylashgan.
IPv6 manzillashda 2001:0DB8:1:0:6C1F:A78A:3CB5:1ADD prefiks uzunligi 32
bit (/32) 2001:0DB8::/32 tarmog'ida joylashgan.
Ta'rifning yana bir varianti IP manzillarining pastki tarmog'ini aniqlashdir.
Masalan, quyi tarmoq maskasidan foydalanib, IP-manzillarning bir diapazoni bitta

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiBand - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya
raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya raqamidan
iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi.
Bo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik harflar
bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator oralig'i
(bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin qilib
belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas.
Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan boshlanishi
kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova raqamlanmagan. Ilovada
tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan yoziladi (birinchi bosh harf),
o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq bilan ajratilgan.
Kurs ishining matni barcha dasturlarga havolalarni o'z ichiga olishi kerak. Ular
arizalarni matnda ularga murojaat qilish tartibida tartibga soladilar.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb
bеrgаn:
10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl);
10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl);
10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik);
10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl);
Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10»
rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni
mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini
(sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni
(аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted
pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl).
Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm
stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn:
100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl).
Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi
о‘rаlgаn juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi.
100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х
nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi.
Bu yеrdа biz аytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn
hаm, yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn
аjrаlib turmаydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik
vоsitаlаrini judа ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr
tоmоnidаn kuchli qullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn
Ethernet tаrmоg‘i kеskin аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа
tаrmоq tехnоlоgiyasini аynаn Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi.
2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishimeynfreymlari dunyoda ko‘p tarqalgan. Fujitsu firmasining M 1800 meynfreymlar
oilasi 1990-yili V780 modelining o‘rniga kelgan va u o‘z tarkibiga 5 ta yangi
modellarni olgan: Model-20, 30, 45, 65, 85; katta modellari Model-45, 65, 85–ko‘p
protsessorli modellar, mos ravishda 4, 6, 8 ta protsessorli; oxirgi katta modelning
operativ xotirasining sig‘imi 2 Gbayt va 256 ta kiritish-chiqarish kanallariga ega.
Amdal firmasi 4-avlod meynfreymlarini 1999-yili ishlab chiqara boshladi
(3-avlod mashinalari o‘rniga Millennium 400 va 500 ishlab chiqarilgan), so‘ng
Millennium 700 va 800 ishlab chiqarilgan, ularning birinchisi 690 MIPS,
ikkinchisi esa 1000690 MIPS unumdorlikka ega bo‘lib, 12 tadan protsessorga ega
bo‘lgan.
Germaniyaning Comparex firmasi 3-avlod meynfreymlarini ishlab
chiqargan: 8/8x, 8/9x, 9/8xx, 9/9xx modellarini, ularda sakkiztagacha protsessori
bo‘lgan, operativ xotirasi 8 Gbaytgacha sig‘imga ega bo‘lib, unumdorligi esa 20
dan 385 MIPS gacha bo‘lgan. 4-avlod meynfreymlari: M2000 va S2000, mos
ravishda unumdorligi 990 va 870 MIPS bo‘lgan, operativ xotira hajmi 8000 gacha
va 16 000 Mbaytga ega bo‘lgan. Bu tizimlarning buzilishgacha bo‘lgan o‘rtacha
ish vaqti juda ham katta–12 yilni tashkil etadi. 3-avlod mashinalariga nisbatan
o‘lchamlari va iste’mol quvvati jiddiy kichraytirilgan (1-2 ta ShKaf) (M2000 8
protsessorli modeli 50 kV A istemol qiladi, 9/9xx ning 8 protsessorli modeli 171
kV A iste’mol qilgan va suvda sovutilishi ta’lab etilgan).
Chet el firmalari tomonidan meynfreymlarning reytingi ko‘p ko‘rsatkichlar
bo‘yicha aniqlanadi, ular quyidagilardir:
- ishonchlilik;
- unumdorlik;
- asosiy va tashqi xotira sig‘imi;
- asosiy xotiraga murojaat vaqti;
- tashqi xotira qurilmasiga ega bo‘lish vaqti;
- kesh-xotira ko‘rsatkichlari;
- kanallar soni va kiritish-chiqarish tizimining samaradorligi;
- boshqa kompyuterlar bilan apparat va dasturiy mosligi;
tarmoqni quvvatlashi va boshqalar.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiAnalog yoki uzluksiz hisoblash mashinalari uzluksiz shakldagi axborotlar
bilan ishlaydilar, ya ni qandaydir fizik kattalikdagi uzluksiz qatorga ega bo‘lganʻ
qiymatlar ko‘rinishida (ko‘pincha elektr kuchlanishi). AHM juda sodda va
foydalanishga qulay, bu mashinada ishlash uchun, masalalarni dasturlash uchun,
odatda, ko‘p mehnat talab etilmaydi. Masalani yechish tezligi operatorning xohishi
bo‘yicha o‘zgarishi mumkin va xohlagancha yuqori tezlikda amalga oshirish
mumkin (RHM qaraganda yuqori), ammo masalani yechish aniqligi juda past
(nisbiy xatoligi 2–5 % gacha). AHM da murakkab mantiq talab etilmaydigan va
tarkibida differensial tenglama bo‘lgan matematik masalalar samarali yechiladi.
Elektron AHMni ko‘pincha elektron modellashtiruvchi mashina deb ham ataydilar,
chunki masalani yechish uchun ularda tadqiqot qilinayotgan tizimning fizik modeli
yaratiladi. To‘g‘ri, xuddi shu asosda , elektron RHM ni ham shunday atash mumkin,
vaholanki , ularda ham yechiladigan masala modeli yaratiladi, ammo model
abstrakt, matematikdir. [4]
GHM (aralash (gibrid) hisoblash mashinasi) yoki kombinatsiyalashtirilgan
hisoblash mashinasi raqamli va uzluksiz shaklda ifodalangan axborotlar bilan
ishlaydi. Ular o‘zida AHM va RHM afzalliklarini mujassamlashtirgan bo‘ladi.
GHMdan murakkab, tez ishlovchi, texnik majmualarni boshqarish masalalarini hal
qilishda foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Iqtisodda, shuningdek, ilm hamda texnikada eng ko‘p foydalaniladigan va
tarqalgan turi bu RHM, odatda, ularni raqamli xususiyatini eslatmasdan oddiy
kompyuter deb ataladi.
Yaratilish bosqichi va element asosi bo‘yicha kompyuterlarni shartli
ravishda avlodlarga bo‘linadi:
1-avlod, 1950 - yillar ; elektron vak u umli lampalardagi E H M;
2-avlod, 1960 - yillar; diskret yarimo‘tkazgichli asboblardagi EHM
(tranzistorlardagi);
3-avlod, 1970-yillar; yarimo‘tkazgichli kichik va o‘rta integral sxemalardagi
kompyuterlar (bitta g‘ilof ichida yuzlab-minglab tranzistorlar joylashtirilgan).
Integral sxema–maxsus vazifalar uchun mo‘ljallangan elektron sxema, u yaxlit

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi1. 1.Kurs ishining tarkibi va hajmi
Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga joylashtirilgan tasviriy
grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan (TY) iborat.
Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat bo'lib, hisob-kitob va
tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi:
sarlavha sahifasi;
mundarija
kirish
asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan)
hisobiy qism
xulosa;
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar);
ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari
Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar
kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz
ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak.
Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib
chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va
ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi.
Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini
umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak.
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari
Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim
qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35
qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish
belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab
tekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va
pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak.
Shaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning matniga
qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat beriladi.
Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan
oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang).
Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar
jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha
sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq,
ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishikеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri
ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn:
8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi
tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03
stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of
Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi.
Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib
3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt
qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type)
ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа
fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti
1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi.
Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni
dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500
bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt
bo‘lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE
802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad
data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа
bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence)
pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning
to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl
uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik
tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit
оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks).
Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi
mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi.
Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet
uchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq
qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа
tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi4 . HISOBIY QISM
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi
Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il
t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r
bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а
yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а
s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а
ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di.
D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n
qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning
uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri
bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di.
H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish t е nd е ntsiyasi
kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy t а rm о ql а rd а
ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun eng yangi
t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy-t а dqiq о t
ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а firm а l а r а m а lg а
о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-
quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а q а ysidir t а rm о ql а r
o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а t а rm о q qurilm а l а rig а
а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin k е l а j а kd а butkul yangi
st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning
turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p, f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh
imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si
b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish
jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t qilishi k е r а k, chunki ul а rni
а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а
k о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri
k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini tаnlаshdа yo‘l quyilgаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi2.4-rasm. Vazifasi bo‘yicha kompyuterlarni turlarga ajratish.
Universal kompyuterlar turli-muhandislik, texnik, iqtisodiy, matematik,
axborot va shu kabi masalalarni yechish uchun mo‘ljallangan.
Universal kompyuterlarning xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- yuqori unumdorlilik;
- ishlov beriladigan axborotlar turlarining ko‘pligi- ikkilik, o‘nlik,
belgilik–ular katta oraliqda o‘zgaradi va ular yuqori aniqlikda ifodalanadi;
- bajariladigan operatsiyalarining ro‘yxati - keng, arifmetik, mantiqiy va
maxsus;
- operativ xotira sig‘imi katta;
- axborotni kiritish-chiqarish tizimi rivojlangan, turli xildagi tashqi
qurilmalarni ulashni ta minlaydi.ʻ
Muammoga yo‘naltirilgan kompyuterlar ancha tor doiradagi masalalarni
yechish uchun, odatda, texnologik obyektlarni va jarayonlarni boshqarishga,
nisbatan katta bo‘lmagan axborotlarni yig‘ish, qayd qilish va ishlov berishga,
nisbatan murakkab bo‘lmagan algoritmlarga ishlov berishga mo‘ljallangan. Ularda
universal kompyuterlarga nisbatan apparat va dasturiy resurslari chegaralangandir.
Maxsuslashtirilgan kompyuterlar ma’lum darajada tor doiradagi masalalarni
yechish uchun yoki qat iy guruh funksiyalarni joriy etishga mo‘ljallangan.
ʻ
Kompyuterni bunday tor yo‘naltirilishi ularning tarkibini aniq maxsuslashtirishga
imkon beradi, ishlashining yuqori unumdorligini va ishonchliligini saqlagan holda
ularning murakkabligini va narxini jiddiy kamaytirish mumkin. Maxsuslashtirilgan
kompyuterlarga quyidagilarni kiritish mumkin, masalan, maxsus vazifalar uchun
dasturlanuvchi mikroprotsessorlar; alohida murakkab bo‘lmagan texnik
qurilmalarni va jarayonlarni boshqarishning mantiqiy vazifasini bajaruvchi adapter H isoblash mashinalari
Un i versal Muammoga yо‘naltirilgan Maxsuslashtirilgan

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiMeynfreymlarni ko‘pincha katta server deb ataydilar (meynfreym-serverlar).
Ba’zida bunday atalishi atamalarda chalkashlik tug‘diradi. Gap shundaki,
serverlar–bu ko‘p foydalanuvchili kompyuter, hisoblash tarmoqlarida ishlatiladi.
Serverlar odatda mikrokompyuterlarga mansubdir, lekin o‘zining ko‘rsatkichlari
bo‘yicha quvvatli serverlar kichik kompyuterlarga ham va hatto meynfreymlarga
taalluqli bo‘lishi mumkin, superserverlar esa superkompyuterlarga yaqinlashib
qolmoqdalar. Server-bu kompyuterlarni ishlatilish sohasi bo‘yicha turlanishi
bo‘lib, mikrokompyuterlar, kichik kompyuterlar, meynfreymlar,
superkompyuterlar deb nomlanishi esa o‘lchami va vazifasi bo‘yicha guruhlarga
ajratishdir.
Oxirgi bir necha o‘n yillar mobaynida bu guruh mashinalari rivojlanib
kelayotgan standart, hozirgi zamon katta kompyuterlari avlodining boshi IBM
firmasining mashinalari hisoblanadi. IBM 360 va IBM 370 model
kompyuterlarining arxitekturasi va dasturiy ta’minoti Rossiyada ishlab chiqarilgan
YES EVM mashinalarini loyihalashtirishda ham asos sifatida olingan.
Eng yaxshi meynfreymlar loyihalariga birinchi navbatda Amerikada ishlab
chiqarilganlarini kiritsa bo‘ladi:
 IBM 3090, IBM 4300 (4331, 4341, 4361, 4381), IBM 380 o‘rniga
1979-yili yaratilgan (meynfreymlarning 2-avlodi);
 IBM ES/9000, 1990-yili yaratilgan (meynfreymlarning 3-avlodi);
 S/390 AS/400 (4-avlodi);
 System z9 (5-avlodi).
IBM ES/9000 (ES–Enterprise System) meynfreymlar oilasi katta
kompyuterlarning oilasini boshlab berdi, ular o‘z ichiga 18 kompyuter modelini
olib, IBM 390 arxitekturasi asosida joriy etilgan:
ES/9221 model 120 kichik modellari asosiy xotirasining sig‘imi 256
Mbaytga ega, unumdorligi o‘nlab MIPS va 12 ta kiritish-chiqarish kanali mavjud;
ES/9221 model 900 katta modellari 6 ta vektorli protsessorlarga ega, asosiy
xotiraning sig‘imi 9 Gbaytga teng, unumdorligi minglab MIPS, shisha tolali
kabeldan foydalanuvchi 256 ta kiritish-chiqarish kanali mavjud.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiva kontrollerlar; hisoblash tizimlarining qismlarini moslovchi va ulovchi
qurilmalar.
O‘lchami va hisoblash quvvati bo‘yicha kompyuterlarni (1.7-rasm) quyidagi
guruhlarga bo‘lish mumkin:
- juda katta (superkompyuterlar);
- katta;
- kichik;
- juda kichik (mikrokompyuterlar).
Kompyuterlarning vazifalarini bajarish imkoniyatlari quyidagi muhim
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan bog‘liqdir:
tezligi (vaqt birligi oralig‘ida mashina bajaradigan o‘rtacha operatsiyalar
soni bilan o‘lchanadi);

kompyuter ishlov olib boradigan sonlarni razryadligi va ifodalanish shakli;
 xotira turlari va barcha xotiralarning tezligi;

axborotlarni tashqi saqlash, almashish va kiritish-chiqarish qurilma turlari va
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari;

kompyuterlarning o‘zaro va qismlarini ulash hamda aloqa qurilmalarining turi
va o‘tkazish xususiyatlari;
 kopyuterlarni bir vaqt oralig‘ida bir necha foydalanuvchi bilan ishlashi va bir
necha dasturni parallel bajara olishi (ko‘p masalali);

kompyuterda ishlatiladigan operatsion tizimning turi va texnik-iqtisodiy
ko‘rsatkichlari;
 dasturiy ta’minotning mavjudligi va vazifalarining imkoniyatlari;
 boshqa turdagi kompyuterlar uchun yozilgan dasturlarni bajara olish
imkoniyati (boshqa kompyuterlar bilan dasturiy moslashuvchanligi);

mashina buyruqlarining tarkibi va tizimi;
 aloqa kanallariga va kompyuter tarmoqlariga ulanish imkoniyati;
 kompyuterning foydalanishdagi ishonchliligi;

foydali ish vaqti bilan profilaktika vaqtining nisbati bo‘yicha aniqlanadigan
kompyuterning vaqt bo‘yicha foydali ish koeffitsienti.

H isoblash mashinalari
Juda katta E H M Katta E H M Mikrokompyuterlar Kichik E H M

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiKirish
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish
hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir
konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq‖
etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini
modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli
ishlar amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil
etish to'g‘risidagi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga
ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda
mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har
tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik
bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda
boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu
xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani
buning amaliy tasdig‘idir.
Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo
mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada
shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon
aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni
ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda
intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini
rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni
muddaodir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi2.5-rasm. O‘lchami va hisoblash quvvati bo‘yicha kompyuterlarni turlarga
ajratish.
Yuqorida qayd qilib o‘tilgan zamonaviy kompyuterlarning ba’zi qiyosiy
ko‘rsatkichlari 1.1-jadvalda keltirilgan.
1.1 -jadval.
Zamonaviy kompyuterlarning qiyosiy ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar Kompyuter guruhlari
Super
kompyuterlar Katta
kompyuterlar Kichik
kompyuterlar Mikrokompyuterlar
Unumdorlik
MIPS 1000 – 1 000 000 100 – 10 000
10-1000 10-200
OX sig‘imi,
Mbayt 2000 – 100 000 512 – 10 000
128-4096 128-2048
Tashqi XQ
sig‘imi, Gbayt 500 – 50 000 100 – 10 000 100 -1000
100-1000
Razryadligi, bit
64-256 64-128 32-128 32-128
Tarixiy birinchi katta EHM paydo bo‘lgan, ularning element asosi elektron
lampalardan to yuqori darajada integrallashtirilgan integral sxemalargacha bo‘lgan
yo‘lni bosib o‘tdi.
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) birinchi katta EHM
1946-yili yaratilgan. U mashinaning og‘irlig‘i 30 tonnadan ortiq bo‘lib, sekundiga
bir necha yuz operatsiya tezligiga ega bo‘lgan, operativ xotirasi esa 20 ta son
sig‘imida bo‘lgan, katta zalda 150 m2 atrofidagi maydonni egallagan.
Katta kompyuterlarning unumdorligi qator masalalarni yechish uchun yetarli
bo‘lmay qoldi (ob-havoni bashorat qilish, murakkab mudofaa majmualarini
boshqarish, biologik tadqiqotlarni, ekologik tizimlarni modellashtirish). Shu
sabablar superkompyuterlarni, eng quvvatli hisoblash tizimlarini loyihalashtirib
ishlab chiqishga olib keldi, ular hozirgi vaqtda ham jadallik bilan
rivojlantirilmoqda.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi2.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 250∙0,1026 = 72.15
Oraliq segment 1:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 7:
46.5 + 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 8:
46.5 + 250∙0,1026 = 72.15
O’ng baza segment 9:
165 + 50∙0,113 = 170.65
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 451.87 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 54,5
ga teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan ko’proq ya’ni
qo’yilgan talablarga javob bermaydi.
1-va 4- tarmoq o’rtasida.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr
kiritildi.
1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul
qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03
u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s
tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet,
IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri
shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm
qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа
pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir
qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin.
Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli
kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni
kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr
(pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl
ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi
(hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5
km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi.
Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni
signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish
аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik
аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа
оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish
uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD
tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishireal sharoitlarda tizimlarning har biri alohida emas, balki boshqalari yonida, bir-
biriga bog‘liq holda ishlayli. Tizimlarni tahlil va sintez qilish chog‘ida aloqalarning
ikki xil turi ajralib turadi: ichki va tashqi aloqa. Tashqi aloqaga ega tizimlar ochiq,
unga ega emaslari esa yopiq aloqa deb ataladi.
Tizimlar tasnifi. Tizimlarni qiyoslash va farqlash, ularning bir-biriga
o‘xshashlari va farqlilarini ajratish orqali tasniflash amalga oshiriladi.
Tasniflash -bu faqat borliq modeli va uni turli belgilar, ya’ni, kirish va chiqish
jarayonlarining bayoni, ularning kelib chiqishi, boshqaruv turi, boshqaruvning
resurslari bilan ta’minlanganligi va hokazo bo‘yicha amalga oshirish mumkin. Bizni
tizimning kelib chiqishi bo‘yicha tasniflash qiziqtiradi.
Sun’iy tizimlar bu inson tomonidan yaratilgan tizimlardir.
Tabiiy tizimlar-bu tabiatda yoki jamiyatda inson ishtirokisiz yuzaga kelgan
tizimlar.
Aralash tizimlar ta’biy va sun’iy tizimlarni o‘z ichiga oladi.
Ergonamik tizimlar-bu «mashina- inson -operator» majmui.
Biotexnik tizimlar tirik organizmlar va texnik qurilmalar kiradigan tizimlardir.
Tashkiliy tizimlar -bu zaruriy vositalar bilan jihozlangan kishilar jamoasidan
tashkil topgan tizimlar sanaladi.
Tashkiliy tizim boshqarish, shuningdek, tashkiliy tuzilma, maqsadlar,
boshqarish samaradorligi va xodimlarni rag‘batlantirish qoidalari mezonlari uchun
foydalanadigan, xodimlarning yurish-turishi va texnik vositalarning ishlatilish
tartibini belgilovchi qoidalar yig‘indisidir.
Tashkiliy tizimlar ishlab chiqarish vositalaridan foydalanuvchi kishilar
jamoasining ishlab chiqarish faoliyatini boshqarish uchun mo‘ljallangan. Oxirgisi
ancha muhim holat hisoblanadi, chunki tashkiliy tizimlar texnik vositalarning o‘ziga
xosligini, xususan, boshqaruv vositalarini hisobga olishi lozim.
Tizimda boshqaruv obyekti -bu muayyan moddiy zahiralarga ega va aniq
mahsulotni olishga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish operatsiyalarini bajaruvchi
vazirlik, idora, korxona, sex, ishlab chiqarish, uchastkalar, ijrochilar jamoasi yoki
ayrim shaxslardir. Boshqaruv obyektining faoliyati ishlab chiqarish jarayoni

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiushbu xostga yo'lni belgilash imkoniyatini beradi. Uning roli quyidagicha
tavsiflangan: "Ism nima qidirayotganimizni bildiradi. Manzil qayerda ekanligini
ko'rsatadi. Marshrut u yerga qanday borishni ko'rsatib beradi." Har bir IP-paketning
sarlavhasida yuboruvchi xostning IP-manzili, va manzil egasi belgilanadi.
IP manzillarning versiyalari: IP manzillarining ikkita versiyasi bugungi kunda
Internetda keng tarqalgan. Dastlab 1983-yilda Internetning avvalgisi bo'lgan
ARPANET-da joylashtirilgan Internet Protocol-ning asl nusxasi Internet Protocol-
ning 4-versiyasi (IPv4).
1990-yillarning boshlarida Internet-provayderlari va oxirgi foydalanuvchi
tashkilotlariga tayinlash uchun mavjud bo'lgan IPv4 manzil tarmog'ining tez tugashi
Internet Engineering Task Force (IETF) ni Internetdagi adreslash imkoniyatlarini
kengaytirish uchun yangi texnologiyalarni o'rganishga undadi. Natijada 1995-yilda
Internet Protocol 6-versiyasi (IPv6) nomi bilan mashhur bo'lgan Internet protokoli
qayta ishlab chiqildi. IPv6 texnologiyasi 2000-yillarning o'rtalariga qadar tijorat
ishlab chiqarishni joylashtirish boshlangunga qadar turli sinov bosqichlarida edi.
Bugungi kunda Internet protokolining ushbu ikki versiyasi bir vaqtning o'zida
foydalanilmoqda. Boshqa texnik o'zgarishlar qatorida har bir versiya manzillar
formatini turlicha belgilaydi. IPv4 ning oldinroq tarqalganligi sababli, IP-manzilning
umumiy atamasi odatda IPv4 tomonidan belgilangan manzillarga tegishli. IPv4 va
IPv6 o'rtasidagi versiya ketma-ketligidagi bo'shliq 1979 yilda eksperimental Internet
Oqimi Protokoliga 5-versiyani tayinlash natijasida kelib chiqqan, ammo u hech
qachon IPv5 deb nomlanmagan.
v1 dan v9-gacha bo'lgan boshqa versiyalar aniqlangan, ammo faqat v4 va v6
keng qo'llanilgan. v1 va v2 1974 va 1977 yillarda TCP protokollari uchun nomlar edi,
chunki o'sha paytda IP spetsifikatsiyasini ajratish kerak edi. v3 1978 yilda aniqlangan
va v3.1 - bu TCP IP-dan ajratilgan birinchi versiya. v6 - bu bir nechta tavsiya etilgan
versiyalarning sintezi, v6 Simple Internet Protocol, v7 TP / IX: Keyingi Internet, v8
PIP - P Internet Protocol va v9 TUBA - Tcp & Udp bilan katta manzillari mavjud edi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiInternet har qanday o'lchamdagi tarmoqlarni joylashtirishi kerakligi sababli,
IP-manzildagi sekizli simi qanday sindirilganligiga qarab bir qator tarmoqlar
uchun manzillar sxemasi mavjud. Siz har qanday IP-manzildagi uchta yuqori
tartibli yoki eng chap bitga qarab, tarmoqning beshta turli sinflaridan qaysi biri A
dan E gacha bo'lgan manzilga to'g'ri kelishini aniqlay olasiz.
(D sinfidagi tarmoqlar multicasting uchun ajratilgan va E sinf tarmoqlari
Internetda ishlatilmaydi, chunki ular Internet Engineering Task Force IETF
tomonidan tadqiqot uchun ajratilgan.)
A sinfidagi pastki tarmoq maskasi birinchi oktetdagi tarmoq qismini aks
ettiradi va tarmoq menejeri uchun kerak bo'lganda xostlar va pastki tarmoqlarga
bo'linishi uchun 2, 3 va 4 oktetlarni qoldiradi. A klassi 65 536 xostdan ko'proq
tarmoqlarga mo'ljallangan.
B sinfidagi subnet maskasi tarmoq uchun dastlabki ikkita oktetni talab qiladi
va manzilning qolgan qismi, 3 va 4 oktetlarning 16 bitini ichki tarmoq va xost
qismi uchun qoldiradi. B klassi 256 dan 65 534 ta xostgacha bo'lgan tarmoqlar
uchun mo'ljallangan.
C sinfidagi subnet maskasida, tarmoq qismi xostlar va subnetlar qolgan 8
oktet 4-da joylashgan birinchi uchta oktetadan iborat. S sinf 254 dan kam bo'lgan
kichik tarmoqlarga mo'ljallangan.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi3. IP-MANZIL VA PASTKI TARMOQ
3.1 IP tarmog`i haqida umumiy tushuncha
Internet Protocol address (IP manzil) - bu aloqa uchun Internet-protokoldan
foydalanadigan kompyuter tarmog'iga ulangan har bir moslama uchun berilgan
raqamli yorliq. IP-manzil ikkita asosiy funksiyani bajaradi: xost yoki tarmoq
interfeysini va joylashishni aniqlash.
Internet Protocol-ning 4-versiyasi (IPv4) IP-manzilni 32-bitli raqam sifatida
belgilaydi. Biroq, Internetning o'sishi va mavjud IPv4 manzillarning yo'q bo'lib
ketishi sababli, 1998-yilda IP-manzil uchun 128 bitdan foydalangan holda IP-ning
yangi versiyasi (IPv6) standartlashtirildi. IPv6-ni tarqatish 2000-yillarning
o'rtalaridan beri davom etmoqda.
IP-manzillar yoziladi va inson tomonidan o'qiladigan yozuvlarda ko'rsatiladi,
masalan IPv4 da 172.16.254.1, va IPv6 da 2001: db8: 0: 1234: 0: 567: 8: 1 shunad
yoziladi. Manzilning yo'riqnoma prefiksining kattaligi CIDR yozuvida manzilni
muhim bitlar soniga qo'shib belgilanadi, masalan, 192.168.1.15/24, bu tarixiy
ravishda ishlatilgan 255.255.255.0 pastki tarmoq maskasiga tengdir.
IP-manzil tarmog'i global miqyosda Internet tomonidan tayinlangan raqamlar
bo'yicha ma'muriyat (IANA) va o'zlarining belgilangan tarmoqlarida mas'ul bo'lgan
beshta mintaqaviy Internet-registrlar (RIR) tomonidan boshqariladi. Foydalanuvchilar
IPv4 manzillari IANA tomonidan RIR-larga har biri taxminan 16,8 million manzildan
iborat bloklarda tarqatilgan, ammo 2011-yildan beri IANA darajasida tugagan.
RIRlardan faqat bittasida hamon Afrikada mahalliy topshiriqlar uchun ta'minot
mavjud.
Tarmoq ma'murlari tarmoqqa ulangan har bir qurilmaga IP-manzil
tayinlashadi. Bunday topshiriqlar tarmoq amaliyoti va dasturiy ta'minot
xususiyatlariga qarab statik (doimiy yoki doimiy emas) yoki dinamik asosda bo'lishi
mumkin.
3.2 IP manzillar funksiyalari
IP-manzil ikkita asosiy funksiyani bajaradi. U xostni yoki aniqrog'i uning
tarmoq interfeysini aniqlaydi va u xostning tarmoqdagi joylashishini va shu bilan

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi5.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 200∙0,1= 27.8
Oraliq segment 5:
33,5 + 1200∙0,1 = 153.5
Oraliq segment 4:
24+ 1100∙0,1 = 134
Oraliq segment 10:
24 + 120∙0,1 = 36
Oraliq segment 11:
33.5 + 500∙0,1 = 83.5
O’ng baza segment 12:
152 + 500∙0,1 = 202
2-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 636.8 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’proq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
5.PVV qiymatini hisoblaymiz:
6-Chap segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
10-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
11-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
2-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 20 ga
teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
3-va 4- tarmoq o’rtasida.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi4.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 200∙0,1= 27.8
Oraliq segment 5:
33,5 + 1200∙0,1 = 153.5
Oraliq segment 4:
24+ 1100∙0,1 = 134
Oraliq segment 7:
46.5 + 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 8:
46.5 + 250∙0,1026 = 72.15
O’ng baza segment 9:
165 + 50∙0,113 = 170.65
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 613.26 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’proq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
4.PVV qiymatini hisoblaymiz:
5-Chap segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
7-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi.
8-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 32 ga
teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
2-va 4- tarmoq o’rtasida .

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiShuningdek elementlar ega bo‘lmagan boshqa vazifalarni ham bajarish xususiyatiga
ega. Tizim butunligining o‘ziga xosligi bilan aniqlanadigan yangi xususiyatlarning
paydo bo‘lishi ba’zan emerjentlik (inglizcha «emergent»-yuzaga keluvchi, paydo
bo‘luvchi) deb ataladi. Tizimlarni qismlarga, ayniqsa o‘zi tarkib topadigan
elementlarga bo‘lganda bunday vazifalar yoki tavsiflar o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘ladi.
Maqsadga qaratilganlik. Tizim umumiy xususiyatga ega, ya’ni u umumiy
maqsadga erishishga harakat qilishga qaratilgan. Tizimning maqsadga
yo‘naltirganligini ifodalovchi barcha elementlar uchun umumiy bo‘lgan o‘zaro
aloqalarning maqsadli qoidalari maqsadning mavjudligini belgilaydi.
Tizimning tarkiblashganligi -bu tizimning alohida elementlari va ularning
tashqi muhit bilan o‘zaro harakati o‘rtasidagi ichki aloqalarning doimiy tarkibidir.
Tizim tarkibi uning faoliyati samaradorligini ko‘p jihatdan belgilovchi muhim
tavsiflardan biri sanaladi.
Tizimning bo‘linishi -bu uning maqsadlar va vazifalarga javob beruvchi
ma’lum belgilar bo‘yicha ajratilgan elementlar yoki bir qator kenja tizimlardan
tuzilganligini anglatadi. Kenja tizimlar bunday ajratilishning asosini tashkil etib,
bunda elementlar o‘rtasidagi aloqalar ko‘proq, kenja tizimlar o‘rtasida esa kamroq
bo‘ladi.
Tizim tushunchasi shu ma’noda nisbiyki, tizim elementining o‘zi ham
murakkab tizim bo‘lishi mumkin. Biror belgi bo‘yicha ajratilgan tizim o‘ziga
nisbatan yuqori darajadagi tizim elementi bo‘lishi mumkin.
Tashqi muhit. «Tizim» tushunchasi tizimga kiruvchi bir qator elementlarni
cheklaydi: shartli ravishda cheklangan chegara o‘rnatadi, undan tashqaridagi
elementlar esa ushbu tizimga kirmay qoladi. Bundan anglashiladiki, tizim o‘z-
o‘zidan emas, balki boshqa ko‘plab elementlar qurshovida mavjud bo‘ladi. Ayrim
masalalarni hal etishda bizni bu tashqi muhitning barcha elementlari emas, balki
ushbu masala nuqtayi-nazaridan tashqi muhitni tashkil etuvchi, ko‘rib chiqilayotgan
tizimga biror-bir aloqasi bo‘lgan elementlargina qiziqtiradi. Tashqi muhit bu
ko‘rilayotgan tizimga ta’sir ko‘rsatuvchi yoki ko‘rilayotgan masala sharoitida uning
ta’siri ostida bo‘lgan, tizimdan tashqaridagi har qanday tabiat elementlaridir. Chunki

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiFoydalanilgan adabiyotlar:
1. O.T.Kenjaboev, R.X.Ayupov, B.S.Sultonov, A.O.Ro‘ziev, A.X.Abdullaev
‘Informatika va axborot texnologiyalari’ fanidan ma’ruza matnlari to`plami. -
Toshkent:TMI,2009.
2. “Informatika va axborot tehnologiyalari” fanidan tajriba ishlari to’plami.
3. . Abduqodirov. “Axborot texnologiyalari” Toshkent O`qituvchi, 2001 yil.
4. M. R. Musayeva, M. A. Zoidova, F. S. Islamova “Informatika” fanidan amaliy
mashg`ulotlar uchun uslubiy qo`llanma, Toshkent 2008 yil, TAQI.
5. S. Simonovich, G. Evseev, A. Alekseev “Umumiy informatika” Moskva:
ASTpress,2003-yil.
6. I. G. Lesnichnaya, I.V. Missing, Yu. D. Romanov, V. I. Shestakov “Informatika
va ma’lumotlar texnologiyalari” 2-e izdaniya. Moskva: Eksmo, 2007-yil
7. Internet saytlari www.ziyo.uz , www.kitob.uz.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi3.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 100∙0,113= 26.6
Oraliq segment 2:
46,5 + 250∙0,1026 = 72.15
Oraliq segment 1:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 10:
24 + 120∙0,1 = 36
Oraliq segment 11:
33.5 + 500∙0,1 = 83.5
O’ng baza segment 12:
152 + 500∙0,1 = 202
1-va 4-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 475.41 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
3.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
10-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
11-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1-va 4-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
2-va 3- tarmoq o’rtasida.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiMaska sinflari
A, B va C sinfidagi tarmoqlarda tabiiy maskalar yoki standart pastki tarmoq
maskalari mavjud:
 A sinf: 255.0.0.0
 B sinf: 255.255.0.0
 S sinf: 255.255.255.0
IP manzillarning sonini va turini har qanday mahalliy tarmoq uchun talab
qilinadigan pastki tarmoq maskasi asosida aniqlashingiz mumkin.
A sinfining IP-manzili va pastki tarmoq niqobining namunasi 255.0.0.0 standart A
submaskasi va 10.20.12.2 IP-manzili bo'lishi mumkin.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi2.2 Hisoblash tizimlarining arxitekturasi
Kompyuter (elektron hisoblash mashinasi)–hisoblash va axborot
masalalarini yechish jarayonida axborotlarga avtomatik ishlov berish uchun
mo‘ljallangan texnik vositalarining to‘plami.
Kompyuterlar qator belgilar bo‘yicha turlarga ajratilishi mumkin, xususan:
ishlash tamoyili;
 element asosi ;
 vazifasi;

hisoblash jarayonining tashkillashtirilish usuli;

o‘lchami va h isoblash quvvati;
 imkoniyatlari;

dasturlarni parallel bajarish imkoniyati bo‘yicha va hokazo.
Ishlash tamoyili bo‘yicha hisoblash mashinalarini katta uchta guruhga
ajratish mumkin (2.2-rasm): analogli (uzluksiz), raqamli va aralash (gibrid).
2.2 -rasm. Ishlash tamoyili bo‘yicha hisoblash mashinalar i ni turlarga
ajratish.
Bu uch turga bo‘lishning ko‘rsatkichi, u hisoblash mashinalar i da
ishlatiladigan axborotlarning ifodalanish shaklidir ( 2.3 -rasm).
Raqamli hisoblash mashinasi (RHM) yoki kompyuter diskret ko‘rinishda
ifodalangan, aniqrog‘i, raqamli shaklda ifodalangan axborot bilan ishlaydi.
2.3. rasm. Hisoblash mashinalar i da axborotlarni ifodalanishining ikki
shakli.H isoblash mashinalari
A H M G H M R H M
U
U
t
t
Uzluksiz shaklda
Raqamli impuls shaklida

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiParametrlar 10Base-5 10Base-2 10 Вазе - Т 10Base - F
Maksimal segment uzunligi, m 500 185 100 2000
Tarmoq tugunlari orasidagi
maksimal masofa (takroriy
qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500 (10BaseFB
uchun 2740)
Segmentdagi maksimal stantsiyalar
soni 100 30 1024 1024
Har qanday tarmoqda stantsiya
orasidagi repeterlarning maksimal
soni 4 4 4 4(10BaseFB uchun
5 )
Jadval-3 PDV (umumiy qiymati barcha baza o’zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar
soni) ni hisoblash uchun jadval
Segment
turi Chap baza
segmentini
hisoblash Oraliq baza
segmentini
hisoblash O’ng baza
segmentini
hisoblash 1m
kadrlarni
ushlanish
vaqti Segmentning
maksimal
uzunligi
10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500
10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185
10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100
10Base-FB - 24.0 - 0.1 2000
10Base-FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000
FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000
AUI(>2m) 0 0 0 0.1026 48+2
PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun
Segment turi Oldingi segment Oraliq segment
10Base-5 или 10Base-2 16 11
10Base-FB - 2
10Base-FL 10.5 8
10Base-T-- 10.5 8

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi1970-yillarda paydo bo‘lgan kichik kompyuterlarning paydo bo‘lishiga
sabab, bir tomondan element asosining keskin rivojlanishi bo‘lsa, ikkinchi
tomondan qator ilovalar uchun katta kompyuterlarning resurslarini ortiqchalik
qilishi bo‘ldi. Kichik kompyuterlar ko‘pincha texnologik jarayonlarni boshqarish
uchun ishlatiladi. Ular ancha ixcham va katta kompyuterlarga nisbatan ancha
arzon. Element asosining, texnologiyaning va arxitekturaviy yechimlarning
keyingi yutuqlari tufayli supermini kompyuterlarni paydo bo‘lishiga olib keldi–
ular o‘lchami, arxitekturasi va narxi bo‘yicha kichik kompyuterlar guruhiga
tegishli bo‘lsa ham, ammo unumdorligi bo‘yicha katta kompyuterlarga tenglasha
olgan.
1969-yilda mikroprotsessorlarning ixtiro qilinishi 1970-yillarda yana bir
kompyuterlar guruhi–mikrokompyuterlarni paydo bo‘lishiga olib keldi. Aynan
mikroprotsessorlarning mavjudligi mikrokompyuterlarni aniqlab beruvchi belgi
bo‘lib qolishiga xizmat qildi. Hozir mikroprotsessorlar barcha kompyuter
guruhlarida ishlatiladi.
Ba’zi kompyuter guruhlarining hozirgi holatini qisqacha ko‘rib chiqamiz.
Katta kompyuterlar. Katta kompyuterlarni ko‘pincha meynfreymlar
(mainframe) deb ataydilar; ularga quyidagi ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan
kompyuterlar kiritiladi:
- unumdorligi 100 MIPS dan kam bo‘lmagan;
- asosiy xotiraning sig‘imi 512 dan 10 000 Mbayt;
- tashqi xotira sig‘imi 100 Gbayt dan kam bo‘lmagan;
- ko‘p foydalanuvchini ta’minlash ish tartibi bo‘lgan (bir vaqtning
o‘zida 16 dan 1000 tagacha foydalanuvchi);
Meynfreymlarni samarali tatbiq etishning asosiy yo‘nalishlari–bu ilmiy-
texnika masalalarini yechish, axborotlarga paketli ishlov berishli hisoblash
tizimlarida ishlatish, katta axborotlar ombori bilan ishlashda, hisoblash
tarmoqlarini va ularning resurslarini boshqarish. Oxirgi yo‘nalish–meynfreymlarni
hisoblash tarmoqlarining katta serveri sifatida ishlatish–mutaxassislar tomonidan
ko‘pincha eng dolzarb deb qayd qilinmoqda.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiKOMPYUTERNING TIZIMLARINING ARXITEKTURASI .
STRUKTURASI, ISHLASH PRINSIPLARI
2.1. Kompyuter tizimlari fanining tarixi va rivojlanish tendensiyalari
Hozirgi davrda fan va texnikada ko‘p qo‘llaniladigan tushunchalardan biri
tizimdir. Tizim-yunoncha so‘z bo‘lib, tashkil etuvchilardan iborat bir butunlik degan
ma’noni anglatadi. Tizimlarni ularning turli belgilariga qarab turkumlash mumkin.
Umuman olganda, tizimlar moddiy yoki mavhum bo‘lishi mumkin (mavhum–inson
ongi mahsuli).
Moddiy tizimlar, asosan moddiy obyektlar to‘plamidan tashkil topadi. O‘z
navbatida moddiy tizim anorganik (mexanik, ximik) va organik (biologik) tizimga
yoki aralash tizimga ajratiladi. Moddiy tizimlardan asosiy o‘rinni ijtimoiy tizim
egallaydi. Bunday tizimning xususiyatlaridan biri insonlar o‘rtasidagi
munosabatlarni aks ettirishdir.
Mavhum tizimlar inson ongining mahsuli bo‘lib, har xil nazariyalar, bilimlar,
gipotezalardan iborat. Yangi axborot texnologiyasi ham moddiy tizim unsurlarini
(matematik modellar, inson bilimlari va hokazo) o‘z ichiga oladi. Shu orada axborot
texnologiyasiga ta’rif berib o‘tish maqsadga muvofiqdir.
Axborot tizimini ishlab chiqarishdan maqsad tashkiliy loyihalashtirish,
texnologik va hokazo jihatlarini hisobga olgan holda tizim faoliyatining
samaradorligini oshirishdir.
O‘rganilayotgan fan sohasini aks ettiruvchi ham umumiy, ham ayrim
xususiyatlarga ega bo‘lgan tizimning ko‘plab tushuncha va ta’riflari mavjud.
Umumiy holatda tizim deganda elemenlari orasidagi va ularning xususiyatlari
o‘rtasidagi aloqalar majmuiga ega bo‘lgan, ya’ni bir-biriga chambarchas bog‘langan
qisimlardan iborat butun bir obyektlar majmuasi tushuniladi. Bunday ta’rifdagi
tizimga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: detallar va tutashtiruvchi
qurilmalardan yig‘ilgan mashina; hujayralarining butun majmuini tashkil etuvchi
tirik organizm; turli resurslar, bir-biri bilan bog‘langan ko‘plab ishlab chiqarish
jarayonlari va kishilar jamoalari yaxlitligi yuzaga kelgan korxonalar va hokazo.
Bunday hollarda obyektlar (qismlar) yagona tizim sifatida ishlaydi, ya’ni har bir

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiKo ’ pincha segmentining uzunligi , shuningdek , takrorlagichning soni va
tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog ' liq cheklovlarni tekshirish kerak
bo ’ ladi . "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash
qurilmasi , faqatgina 3 tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin ), qolgan
( bog ' lanishlar segmentlari ) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi ). Koaksiyal va
"4 ta Hub " standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan
tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi .
Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo ' lgan chekka tarmoqlari to ' g ' ri ishlashi
uchun , uchta asosiy shart bajarilishi kerak :
- Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar
uchun cheklovlarni hisobga olgan holda).
- Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki
marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan
oshmaydi.
- Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi.
(Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni
ta'minlaydi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiKirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash
boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga
kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi.
Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim
(qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi.
Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar,
fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning
mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi
kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi.
Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan.
Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya
etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish
raqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning
chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No.,
%, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak.
Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak.
Hisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda
faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi (masalan: 5 dona, 10
MB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar
bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b.
Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli
matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi
kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining
matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida
berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A).
Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi.
Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi
hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar,
raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda
ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan.
Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi
yoki to'ldiriladi.
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish
Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va
paragraflar mavjud.
Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor.
Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya raqami
va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishi7-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi
Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish
ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi
ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr
vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr
оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet
dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt
kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun
stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi.
Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi
strukturаli pаkеt ishlаtilаdi.
8-rаsm.
Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi (rаqаmlаr bаytlаr sоnini ko‘rsаtаdi).
Ethernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm
bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE -2 2 TJA Kurs ishiquyi tarmoqda, ikkinchi diapazon esa mos ravishda boshqa pastki tarmoqda bo'lishini
aytishingiz mumkin.
Tarmoq manzilini olish uchun IP-manzil va pastki tarmoq maskasini bilib, ularga
bitli birikma (bitli VA) operatsiyasini qo'llash kerak. Masalan, murakkabroq niqob
bo'lsa:
IP manzil: 11000000 10101000 00000001 00000010 (192.168.1.2)
Quyi tarmoq niqobi: 11111111 11111111 11111110 00000000(255.255.254.0)
Tarmoq manzili: 11000000 10101000 00000000 00000000 (192.168.0.0)
Unga quyidagilar kiradi:
 tarmoq manzilini belgilaydigan va ulardan iborat niqobning bir qismi;
 pastki tarmoq niqobi bilan belgilanadigan tarmoq manzili;
 ushbu tarmoqdagi qurilmalarning manzil diapazoni.
3.4. IP tarmog’ini maskalash maqsadi
IP maska - bu tarmoq ichida mavjud bo'lgan IP-manzillar oralig'ini
belgilaydigan raqam . Bitta kichik tarmoq niqobi ma'lum bir tarmoq uchun yaroqli IP
sonini cheklaydi. Bir nechta tarmoq maskalari bitta tarmoqni kichik tarmoqlarga
(subnetworks yoki subnets deb nomlangan) tashkil qilishi mumkin. Bitta kichik
tarmoq ichidagi tizimlar bir-biri bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilishlari mumkin, turli
kichik tarmoqlardagi tizimlar ip m aska orqali aloqa qilishlari kerak . Odatda, "subnet
mask" iborasi ma'qul bo'lsa-da, siz IP manzili va submaskasini birdaniga aniqlash
uchun stsenariy sifatida "IP / Mask" dan foydalanishingiz mumkin. Bunday
vaziyatda IP-manzildan keyin niqobdagi bitlar soni kuzatiladi. Masalan:
10.0.1.1/24
216.202.192.66/22
Ular tengdir
IP-manzil: 10.0.1.1 255.255.255.0 pastki tarmoq maskasi bilan
IP-manzil: 216.202.196.66, 255.255.252.0-ning subnet maskasi misoli bilan
Biroq, siz IP manzilini maskalamaysiz, pastki tarmoqni maskalashingiz kerak

Mundarija
Kirish…………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2.Kompyuterning tizimlarining arxitekturasi . Strukturasi, ishlash prinsiplari
2.1. Kompyuter tizimlari fanining tarixi va rivojlanish tendensiyalari ....................................................................................................
2.2 Hisoblash tizimlarining arxitekturasi .........................................................
3. IP- Internet protokoli-tarmoq pog`onasining asosiy protokoli. Internet tarmog`i xizmatlari va ularda ishlash asoslari
3.1 IP tarmog`i haqida umumiy tushuncha……………………...…………….. 3.2 IP manzillar funksiyalari……………………...……………………………
3.3 IP tarmog`ini maskasining strukturalari.…………………………………… 3.4. IP tarmog’ini maskalash maqsadi………………………………................
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A…………………………………………………………………………….
Xulosa………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………..……..

Купить