Koreya Ilk o‘rta asrlarda - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	71.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

66 Sotish

Koreya Ilk o‘rta asrlarda

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
Mavzu: Koreya Ilk o ‘ rta asrlarda
1

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I Bob. Qadimgi davrda koreya hududi ......................................................................................................... 5
1.1. Zamonaviy Koreya hududida ilk inson ajdodlarining paydo bo'lishi ...................................................... 5
1.2. Ilk e'tiqodlar. Koreyslar etnogenezi ...................................................................................................... 9
II Bob. Ilk o’rta asrlarda Koreya .................................................................................................................. 13
2.1. Qadimgi Chosonning tashkil topishi, qadimgi Chosonning asosiy xususiyatlari .................................. 13
2.2. Uch podsholik davri,Uch podsholikning iqtisodiy va ijtimoiy - siyosiy tavsifi ...................................... 21
Xulosa ........................................................................................................................................................ 38
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 39
Kirish
2

Tarixiy yozma manbalarda yarim orolda yashagan turli qabilalar haqida
malumotlar mavjud. Shimolda koguryo, yemek, okcho qabilalari, Xangan
daryosidan janubroqda xan qabilasi yashagan. U uchta shoxchaga bo‘lingan:
maxan (xan), chinxan, pyonxan. Aholi chorvachilik, baliqchilik, ovchilik bilan
mashg‘ul bo‘lgan. Lekin, asosiy mashg‘ulotlari dehqonchilik edi. Asosan «besh
non» deb atalgan ekinlar ekilgan. Kiyim bo‘z va shoyidan tayyorlangan. Tabaqaviy
munosabatlar shimolda Amnokan daryosi havzasida yashovchi koguryo qabilasida
avvalroq boshlangan. Dastlab harbiy demokratiya bo‘lgan. Okcho va yemek
qabilalari Koguryoga bo‘ysundirilgan. Don, mato, baliq, kanizaklar bilan o‘lpon
to‘langan. Janubda tabaqalar tashkil topish jarayoni kechroq boshlangan. Xan
qabilasi 78 urug‘ga bo‘lingan. Mazkur urug‘lar Xitoy manbalarida «davlat» nomi
bilan tilga olingan. Koguryolarda harbiy sardor Van (qirol) unvonini olgan.
Zodagonlar harbiy amaldorlarga aylangan. Amaldorlar o‘n ikki darajaga bo‘lingan.
Koreya yilnomalarida xususiy mulkni himoya qilish maqsadida qonunlar
yaratilganligi haqida yozilgan: o‘g‘ri o‘g‘irlangan molni o‘n ikki baravari
darajasida to‘lagan, birovning hayvoniga zarar yetkazgan kishi hatto qulga
aylantirilgan.
Koguryo davlati qachon paydo bo‘lganligi xususida tarixchilarda
yagona fikr yo‘q, lekin, u IV asr oxiri – V asr boshlarida yarim orol shimoli hamda
qo‘shni Lyaodun yarim oroli hududini egallagan kuchli davlat bo‘lgan. Yarim orol
janubida davlat paydo bo‘lish jarayoni pekche, saro, kaya qabilalari tomonidan
zaifroq qo‘shinlarni bo‘ysundirish orqali yuz bergan. Bo‘ysundirilgan yerlar
zodagonlari tabiiy ravishda bosqinchi zodagonlar bilan qo‘shilib ketgan. Pekche
jamoasi III–IV asrlarda qo‘shni jamoa va qabilalrni bo‘ysundirgan. Koreya janubiy
g‘arbida Xangan va Kimgan dayorlari havzalarida ancha kuchli Pekche davlati
paydo bo‘lgan. V–VI asrlarda yarim orolning janubiy sharqiy qismida Silla davlati
vujudga kelgan. Uning yadrosining saro (sobol) qabilasi tashkil etgan. Yangi
davlatda ma'muriy bo‘linishning hududiy qoidasiga asoslangan. Turli darajadagi
maxsus amaldorlar boshqarmasi vujudga kelgan. Silla davlati eng janubidagi kaya
qabilalar ittifoqi va uzoq Usam orolini o‘ziga qo‘shib olgan. Shunday qilib, VI
3

asrga kelib Koreya yarim oroli hukmronlik uchun o‘zaro kurashayotgan Koguryo,
Pekche va Silla davlatlari bo‘lgan. Bu davlatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlar masalasi koreys tarixshunosligida uzoq vaqt munozara va bahslarga
sabab bo‘lib kelgan.
Ayrim tarixchilar bu quldorlik davlatlari edi, deb hisoblasalarda, ular
feodal xususiyatga ega bo‘lgan. Dehqon jamoalari davlat fuqarolari sifatida soliq
to‘laganlar, saroy, yo‘l, qal'alar qurilishi kabi turli majburiyatlarni o‘taganlar.
Yerning oliy egasi davlat bo‘lgan. Feodallar ham davlatdan yer olganlar. Koguryo
va Silla davlatlarida ilk feodalizm uchun xususiyatli tizim keng tarqalgan. Qullar
ishlab chiqarishda katta rol o‘ynamagan bo‘lsalar kerak. Bu davrda ularning
huquqiy ahvoli o‘zgargan. Masalan: VI asr boshida Silla davlatida van o‘lganda
an'anaviy ravishda o‘nta qulni o‘ldirib, qo‘shib ko‘mish odati taqiqlangan.
Kurs ishining maqsad va vazifalari : Koreya Ilk o’rta asrlarda haqidagi
ma’lumotlarni umumlashtirish va qisqacha tavsiflash. Zamonaviy Koreya
hududida ilk inson ajdodlarining paydo bo'lishi. Qadimgi Chosonning tashkil
topishi , qadimgi Chosonning asosiy xususiyatlari . Uch podsholik davri, Uch
podsholikning iqtisodiy va ijtimoiy - siyosiy tavsifi haqidagi ma’lumotlarni
umumlashtirish va qisqacha tavsiflash
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Ilk o’rta asrlarda Koreya. Qadimgi
Chosonning tashkil topishi . Uch podsholik davri, Uch podsholikning iqtisodiy va
ijtimoiy - siyosiy tavsifi.
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan
maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
elektron manzillari keltirildi.
4

I Bob. Qadimgi davrda koreya hududi
1.1. Zamonaviy Koreya hududida ilk inson ajdodlarining paydo bo'lishi
Zamonaviy Koreya hududida ilk inson ajdodlarining paydo bo'lishi quyi
paleolit – taxminan 500 ming yil avvalgi'davrga to'g'ri keladi. Quyi paleolit davriga
xos eng qadimgi manzilgoh Pxenyan shahridan janubi-sharqdagi Komunmoru g'ori
bo'lib, bu yerdan arxeik tosh qurollar va hayvon suyaklari topilgan. G'or sohiblari
qadimgi odamlar yoki arxantroplar - Homo Erectus turi bo'lgan bo'lsa kerak.
Shimoliy Koreyadagi Sinn tog'idan Homo Neanderthalensis, ya'ni o'rta paleolit
odami yoki paleoantropi (quyi jag' tish va o'mrov suyagi) topilgan. O'rta paleolitga
Chommal g'ori (Janubiy Koreya) ham tegishli bo'lib, bu g'or ham olimlar fikricha,
neandertal odamlar makoni bo'lgan. G'ordan gominidning bilak suyagidan
tayyorlangan mehnat qurollari, suyak qurollar, toshga aylangan hayvonlar va
chig'anoqlar topilgan. Arxeologlar tomonidan topib o'rganilgan ba'zi suyaklarda
insonlar va hayvonlar tasviri aks ettirilgan. Balki, g'or sohiblari zamonaviy odam
ajdodlari bo'lsa kerak.
Zamonaviy odam Homo Sapiens (neoantrop yoki kromanon) tipidagi
odamlarning Koreya hududida paydo bo'lish davri taxminan yuqori paleolit davri,
ya'ni 40000 - 30000 yil avvalgi davrga to'g'ri kelsa kerak. 20 ming yil avvalgi sana
bilan baholangan Sokchanni I (Janubiy Koreya) manzilgohidan insonlarga tegishli
soch qoldiqlari topilgan bo'lib, olimlarning ta'kidlashlaricha, bu topilma mongoloid
irqiga tegishli ekan. Shuningdek, mazkur manzilgohdan o'choq, bo'yoq qoldiqlari,
toshdan yasalgan it, ayiq va toshbaqalar topilgan. Tosh qurollar va hayvonlar
suyaklari topilgan paleolit manzilgohlari ko'pincha suv havzalari yaqinida
joylashgan. 1
Koreyada mezolit (o'rta tosh asri) davriga oid bir qator manzilgohlar
aniqlangan bo'lib, ulardan mayda tosh qurollar - mikrolitlar topilgan.
Turli taxminlarga ko'ra, Neolit davri Koreyada eramizgacha bo'lgan 8-5
ming yillikda boshlangan. Aynan bu davrda toshga ishlov berish texnologiyasi
1
Изучение истории Кореи через всемирное наследие. -Бунданг: Изд-во Центральной Академии
корееведения.2012.
5

yuqori daraja rivojlangan va ayniqsa, xanjar hamda o'roqlar ishlab chiqarish
takomillashgan. Neolit davriga oid manzilgohlar yarim orol bo'ylab, ayniqsa, daryo
va okean qirg'oqlarida uchraydi. Ularda tosh qurollar bilan bir qatorda baliq ovlash
uchun zarur bo'lgan uzun nayza, suyakdan yasalgan qarmoqlar ham topilgani quyi
paleolit davrida aholining asosiy taomi daryo va dengiz hayvonlari bo'lganligidan
dalolat beradi.
Keyinchalik, so'nggi neolit davrida tog' yonbag'irlarida va tepaliklarda
yashagan jamoalar xo'jalik mashg'ulotlariga an'anaviy ovchilik va baliqchilik bilan
birga dehqonchilik hamda chorvachilik kirib kelgan. Neolit manzilgohlari sohiblari
dehqonchilik mahsulotlaridan - tariq, loviya va boshqa o'simliklami yetishtirganlar.
Yerni haydash asosan qo'lda bajarilgan bo'lib, ilk neolit davrida hayvonlar
xonakilashtirilmagan. Yer, asosan, tosh omoch va hayvon shoxidan qilingan kurak
yordamida haydalgan; hosil tosh va suyakdan yasalgan o'roqlar yordamida o'rilgan;
yetishtirilgan don va yovvoyi boshoqli o'simliklar tosh yorg'ichlar yordamida
yanchilgan.
Oshxona anjomlari sifatida dastlab naqshsiz silliq xum, dekcha, yog'och
kosalar paydo bo'lgan. So'nggi neolit davrida taroqsimon naqshli va bo'yalgan
kulolchilik buyumlari tarqala boshlagan. Suyak mahsulotlari, uchli yoy, bigiz,
garpun (katta baliqlarni ovlashda ishlatiladigan uzun nayza), igna, yer qaziydigan
kurak yasash texnologiyasi rivojlangan. Kiyim tikish va baliq ovlash uchun to'r
to'qishda suyak ignadan tashqari, urchuq va to'quvchilik dastgohidan ham
foydalanilgan. 2
Neolit davri turar joylari dumaloq yoki to'rtburchak shaklidagi yopiq tomli
yerto'lalardan iborat bo'lgan. Aynan mana shunday turar joylardan birida 5 ta
o'choq topilgan bo'lib, bu yerda yashagan odamlar urug'chilik tuzumida hayot
kechirishgan. Qishloqlar esa bir necha o'n va hatto, yuz yerto'ladan iborat bo'lgan.
Ijtimoiy qatlamlarning paydo bo'lishi bilan bog'liq keyingi davrlarda qabila
sardorlarining dafn marosimlari oddiy fuqoralarnikidan farq qilgan.
2
История Кореи (с древнейших времен до наших дней). В 2-х томах. - М.: Наука. 1974.
6

So'nggi neolit davrida o'zbekistonliklar uchun ma'lum va mashhur
bo'lgan koreyslarning uy poli ostidan maxsus tuynuklar orqali isitish tizimi - ondol
paydo bo'lgan. Bu isitish tizimi dastlab Shimoliy Koreyadagi Nampxadon
yodgorligidan topilgan. Uy poli ichki qismida kichik toshlardan tayyorlangan
maxsus yo'laklar orqali yuborilgan issiq havo yordamida isitilgan.
Bronza va ilk temir asri . Bronza asrining Koreyaga kirib kelishiborasida
olimlar tomonidan turli sanalar bildirilgan. Ularning fikricha, mil.avv. II—I ming
yilliklardan tortib to mil. avv. VII-VI asrlargacha bo'lgan davr bronza asri
hisoblanadi. Bundan tashqari, Koreyaning yana bir o'ziga xos xususiyati shundaki,
aynan bronza davri mintaqada uzoq davom etmagan va mil.avv. Ill—II asrlar
chegarasida yakunlangan. Temir buyumlar esa mil.avv.VII asr yoki mil.avv. IV asr
- bronza asri (bu yerda ham turli xil sanalar ko'rsatiladi)da paydo bo'lgan va bronza
buyumlar bilan bir vaqtda ishlatilib, yangi davrda nisbatan keng tarqalgan.
Bronzadan yasalgan buyumlar orasida qilichlar, pichoqlar, nayza uchi, bolta
va oyboltalar, ot-arava buyumlari, idish tovoqlar, zeb-ziynat buyumlari, oyna va
tangalar ko'proq uchraydi. Bu davrda toshdan mehnat qurollari yasash davom
etgan bo'lib, so'nggi bronza va ilk temir davrida zargarlik buyumlari - qimmatbaho
zebziynatlar, yarim qimmatbaho toshlar va munchoqlar yasalgan 3
.
Bronza davrida odamlar dastlab baland tepaliklardagi manzilgohlarda
yashaganlar. Keyinchalik, ular o'z yashash joylarini mudofaa devorlari bilan
o'raganlar. Natijada dehqonchilik qilish uchun qulay manzilgohlar paydo bo'lgan.
Yerto'lalar kengaytirilib yarim yerto'lalarga aylantirilgan va ondol isitish tizimi
ancha ommalashgan. Har bir manzilgoh o'ntadan yuztagacha bo'lgan yarim
yerto'lalardan iborat bo'lgan. Binolar katta hajmda qurilganligi uchun ularda jamoa
bo'lib yashashgan deyish mumkin.
Bu davrda dehqonchilikda dukkakli o'simliklardan - tariq, arpa, bug'doy va
no'xat ekilgan.
Odamlar orasida ijtimoiy tabaqalanish (aslzoda, oddiy odamlar va qullar)
mavjud bo'lgan. Urug'-qabilalar orasida hokimiyatni urug' va qabila sardorlari
3
Корея. Справочник. - Сеул: Корейская служба информации для зарубежных стран. 1993.
7

boshqargan]ar. Faqatgina hukmron tabaqa vakillarigina bronzadan yasalgan
buyumlaxdan foydalanganlar. Aholining asosiy qismi esa tosh, suyak va
yog'ochdan yasalgan buyumlarni ishlatishgan. Shuningdek, ijtimoiy tabaqalanish
dafn marosimida ham o'z ifodasini topgan. Bu mayitni chuqur o'ra qilib dafn
etishdan farqli tarzda tosh qutili (toshlar bilan qoplangan plita) qabrga ko'mishda,
keyinroq dolmenlar (hashamatli, o'n tonnalarcha keladigan ko'mish inshootlari)ga
dafn qilishda kuzatilgan. Odatda, dolmenlar qabilaning aslzodalari (hukmdor va
boshliqlari)ga atab qurilgan. Bunday inshootlar, asosan, tog' jinslaridan, ya'ni, katta
tosh bo'laklari va plitalaridan qurilgan bo'lib, ular stol (xontaxta) yoki qo'ziqorin
ko'rinishida yasalgan. Marhum bilan birga qurol-yarog'lar (pichoq, qilich, boltalar),
taqinchoqlar va bronzadan yasalgan oyna ko'milgan. Bunday katta inshootni barpo
etish ko'pchilikning mehnatini talab qilgan. Keyinchalik dolmenlar o'ziga xos
etnomadaniy an'anaga aylangan va nafaqat aslzodalar, balki oddiy xalq uchun ham
qurilgan bo'lib, Koreyadan 30 mingga yaqin dolmenlar topilgan.
Temir paydo bo'lishi bilan birga bronzadan yasalgan mehnat qurollari
ham ishlatilgan. Temirdan qurol-yarog'lar, aravalar, qishloq xo'jaligi va
hunarmandchilik asboblari yasalgan. Bronza va so'ngra temirdan foydalanish
(ayniqsa, omoch dehqonchiligi) mehnat unumdorligining oshishi, o'z navbatida,
ortiqcha mahsulotlarning ishlab chiqarilishi va xususiy mulkning paydo bo'lishiga
olib kelgan. Qolaversa, maxsus kasblar (ziroatchi dehqonlar, kulollar, temirchilar,
kon qazuvchilar) paydo bo'lgan. Tovar ayirboshlash munosabatlari paydo
bo'lganidan bu davrga xos tangalar ham dalolat beradi. Bronza va temirdan
yasalgan qurol-yarog'lar bilan qurollangan jamoalar metall va boshqa buyumlardan
foydalanishni bilmaydigan boshqa jamoalarni o'zlariga bo'ysundirishi natijasida
ancha katta uyushma, o'z navbatida, quldorlik jamiyati vujudga kelishiga sabab
bo'lgan. Bu uyushmalar davlatchilikning ilk ko'rinishi va keyinchalik koreys
davlatchiligi vujudga kelishiga asos bo'lgan. 4
4
Симбирцева Т. М. Владыки старой Кореи / Труды Института восточных культур и античности. Вып.
XXXV. - М.: ЙВКИ, РГГУ. 2012.
8

1.2. Ilk e'tiqodlar. Koreyslar etnogenezi
Fetishizm, animizm, totemizm, afsungarlik, shomonlik kabi ilk e'tiqodlar
barcha xalqlar ijtimoiy taraqqiyotining dastlabki davrlariga xosdir.
Koreyaning paleolit davri yodgorliklarida, masalan, Sokchanni I
manzilgohida toshdan yasalgan hayvonlar (it, ayiq va toshbaqa) topilishi ham
mazkur g'or sohiblari fetishizm va totemizmga e'tiqod qilganliklaridan dalolat
beradi.
Fetishizm - narsa-buyumlarga ishonish, o'zlarini ilohiy jihatdan ulardan kelib
chiqqan deb hisoblash demakdir. Fetishizm va totemizmga oid but-sanamlar,
odatda, tosh va yog'ochdan yasalgan. Boshqa tomondan, biz bu figuralardan biror
urug' totemi (hayvon, o'simlik va boshqa predmet) bilan ilohiy aloqadorlik
to'g'risidagi totemizm ko'rinishini kuzatishimiz mumkin. Totemizm izlarini
koreyslarning turli afsona va rivoyatlari bilan birga qadimgi amaliy san'at
namunalari, qoyatosh rasmlari, suyaklarga ishlangan tasvirlar va zeb-ziynat
buyumlarida ham ko'rish mumkin. Xususan, koreyslar orasida keng tarqalgan
Tangun haqidagi afsonada birinchi koreys davlati asoschisining turmush o'rtog'i
urg'ochi ayiq boTganligi haqida hikoya qilinadi. Boshqa bir afsonada
koreyslarning qadimgi silla qabilasi ajdodi tovuq tumshuqli tug'ilgani yoki silla
urug'ining asoschisi bo'lgan chaqaloqni xo'roz himoya qilganligi haqida yoziladi.
Ajdodlar e'tiqodining ilk shakllari ham totemizm bilan bog'liq bo'lib, unga
ko'ra odam vafot etganidan keyin totem hayvonga aylangan. Chunonchi, bu
boradagi an'analar, ayniqsa, dafn marosimlarida yorqin ifodasini topgan bo'lib,
marosim ishtirokchilari o'zlarini qaysi totem hayvondan deb hisoblashsa, o'sha
hayvonning terisiga yopinib, ushbu hayvonning harakatlariga taqlid qilishgan.
Ajdodlar ruhi bir-biri bilan bog'liq bo'lgan, ikki olam - marhumlar va tiriklar
dunyosi o'zaro ajralib turgan. Ajdodlar ruhi doimo tiriklarga moyil bo'lib, ularning
kundalik hayotida yordam berar ekan. Ajdodlar ruhiga e'tiqod bo'yicha dolmenlarni
misol qilib keltirish mumkin.
Diniy e’tiqodning birmuncha keng tarqalgan yana bir ko'rinishi ajdodlar
ruhiga sig'inish - animizm yoki ruh-jon (nafaqat ajdodlar ruhi va insonlar)ga
9

topinishdir. Animizm ko'rinishini totem fetishlarda, xususan, qadimgi mozor-
qabristonlarda hamda qoyatosh rasmlarida ham ko'rish mumkin. Animizm bilan bir
qatorda shomonlik ham koreyslar hayotida muhim o'rin egallagan. Odamlar
shomonlarni ruhlar bilan muloqot qila olish qudratiga ega deb bilganlar.
Shomonlar turli kasalliklarni davolaganlar yo'qolgan odamlar, jonivor hamda
narsa-buyumlarni topish bilan birga kelajakni bashorat qilganlar.
Koreya yarim orolining 70 foizini tog'lar egallagani bois bu yerda tog ' kulti
ham bo'lgan. Chunonchi, mintaqada ba'zi tog'lar ilohiy xarakterga ega bo'lib,
ularga afsonaviy davrda - yaralish davrida bo'lajak qahramonlar tug'iladigan yoki
muhim voqealar ro'y beradigan makon sifatida qaralgan. Muqaddas joy sifatida tan
olingan
Txeboksan tog'ida yashaydigan ayiq ayolga aylanib, osmon hukmdorining o'g'liga
turmushga chiqqan. Afsonaga ko'ra, aynan mazkur voqeadan Koreya davlatchiligi
tarixi boshlangan. 5
Qadimgi qavmlarda tog'larga sig'inish bilan birga, hosildorlik kulti, daraxt,
tosh va boshqa kultlar ham bo'lgan.
Umuman olganda, Koreya yarim orolini o'rab turgan dunyo
ilohiylashtirilgan. Ularning tasavvuriga ko'ra, yerni turli ruhlar, g'ayritabiiy kuchga
cga ilohiy hayvonlar va jumboqli mavjudotlar o'rab olgan. Yuqoridagi jonzotlar
bilan aloqa qilish, suhbatlashish, ahdlashish va qilgan yomon ishlari uchun
kechirim so'ralgan. Koreyslarning deyarli barcha marosimlari u yoki bu darajada
ajdodlar e'tiqodi yoki ularga in'omlar taqdim qilish bilan bog'liq bo'lgan. Bu kabi
ilk e'tiqod shakllari keyinchalik rivojlangan dinlar kirib kelgan davrda va ularning
ba'zilari hatto bugungi kunda ham o'tmish ovozi tarzida saqlanib qolgan.
Koreyslar etnogenezi. Koreyslar qadimgi xalqlardan biri hisoblanadi.
Olimlar bu borada fikr bildirganda, ko'proq koreyslarning irsiy xususiyatlaridagi
qadimgi asoslar bilan birga ularning etnos sifatida shakllanishiga ham e'tibor
qaratadilar.
5
Тихонов В. М., Кан Мангиль. История Кореи. В 2-х томах. - М.: Наталис. 2011.
10

Dunyoning ko'plab hududlarida asrlar davomida bir xalq boshqasi bilan
qo'shilib, qo'shni xalqlar yoki bosqinchilar bilan aralashishi natijasida yangi etnik
komponentlarning paydo bo'lishi yoki transformatsiyalashuvi sodir bo'lgan. Bir
necha qabilalar va xalqlarning boshqa xalqlar yoki etnik guruhlar bilan qorishuvi
natijasida keyingi avlodlar uzoq ajdodlar bilan tashqi antropologik qiyofasi, tili va
madaniyatidagi umumiylikni yo'qotgan.
Bu borada koreyslarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular uzoq vaqt
Koreya yarim orolida dunyodan uzilgan holda yashaganlar. Shu bois yarim orol
etnik jihatdan bir xalqdan iborat bo'lib, ularning etnogenezi qadimgi davrlarda
yakunlangan. Bundan tashqari, Koreyaning milliy davlat sifatida shakllanishi ham
Yevropa va Osiyoning bir qator davlatlariga qaraganda birmuncha avval sodir
bo'lgan bo'lib, bunga ham koreyslarning izolyatsiyalashgan hududda yashashi
hamda etnik bir xilligi sabab bo'lgan. 6
Umuman olganda, koreyslar etnogenezi muammosi borasida quyidagilarni
ta'kidlab o'tish mumkin:
a) koreys xalqining etnogenezi jarayoni qadimgi davrda (taxminan neolit
davrida boshlanib, bronza va temir asrida tugallangan) yuz bergan;
b) bu jarayonda Osiyoning turli hududlarida yashagan qabilalar ishtirok
etgan;
v) mazkur qabilalar turli ko'chishlar vaqtida tarqoq qabilalar sifatida yarim
orolga kirib kelganlar;
g) koreyslarning etnos sifatida shakllanishiga qabilalarning o'zaro qorishuvi
ta'sir qilgan;
d) turli qabilalarning koreyslar etnogenezidagi o'rnini bir xil tarzda baholab
bo'lmaydi.
Koreyslarning qayerdan kelib chiqqanligini bilish uchun, avvalo ulaming
antropologik qiyofasi, tili va madaniyatiga e'tibor qaratish lozim. Til tasnifi
bo'yicha, koreys tili oltoy tillari oilasiga mansub bo'lib, bu oilaga turk, mo'g'il,
tungus-manjur bo'limi, shuningdek, yapon tillari kiradi. Ba'zi adabiyotlarda esa bu
6
Симбирцева Т. М. Владыки старой Кореи / Труды Института восточных культур и античности. Вып.
XXXV. - М.: ЙВКИ, РГГУ. 2012.
11

tilni o'rol-oltoy tillar oilasi deb ham yuritiladi. Antropologik tasnifga ko'ra,
koreyslar mongoloid irqining Sharqiy Osiyo shoxobchasidagi manjur-koreys tipiga
kiradi. Bu irq neolit davrida manjur-koreys tipi, paleoosiyolik larning Tinch okean
(avstroneziyaliklar) va kontinental hududlarda yashovchi mongoloidlar bilan
qorishuvi natijasida paydo bo'lgan.
Paleoosiyoliklar Shimoliy va Shimoli-Sharqiy Osiyoning qadimgi aborigen
xalqlari bo'lib, ular Shimoliy va Shimoli-Sharqiy Sibir, Kuril orollari, Saxalin va
Yaponiyada yashaganlar. Ularga nivxlar, eskimoslar, yukagirlar, ketlar, aleutlar va
aynlar kiradi. Shu bilan bir qatorda chukchalar, koryaklar, itelmenlar ham mazkur
guruhga mansub bo'lib, ular shimoli-sharqiy paleoosiyolik guruhini tashkil etadi.
Avstroneziyaliklar - Janubi-Sharqiy Osiyo (Indoneziya, Malayziya, Bruney,
Sharqiy Timor va Filippin), Okeaniya, Madagaskar va Tayvan hududlarida
tarqalgan tillarda so'zlashuvchi xalqdir. Avstroneziyaliklarning ilk ajdodlari
Xitoyning sharqiy va janubisharqiy hududlarida yashaganlar.
Avstroneziyaliklarning mintaqa bo'ylab tarqalishi mil.avv. V -IV minginchi
yillarda yoki ularning ilk va so'nggi migratsiyasi jarayonida sodir bo'lgan.
Bir qator olimlarning fikricha, koreyslar etnogenezida Oltoy tog'lari
hududlari va Markaziy Osiyoga tutash hududlarda yashovchi qabilalar ham
ishtirok etganlar. Ular bir necha ming yillar ilgari Manjuriya va Xitoyning ba'zi
hududlari, Sibir va Primore o'lkalariga qarab siljiganlar. Koreya yarim oroliga
kelgan qabilalarning ba'zilari mahalliy xalqlarni siqib chiqargan bo'lsalar,
boshqalari esa mahalliy aholi bilan qorishib ketganlar. Siqib chiqarilgan aholining
katta qismi Yaponiya, Saxalin, Sharqiy Sibir va Arktika hududlariga ko'chib
o'tgan. 7
Ko'plab qabilalarning kirib kelishi yarim orol xalqining moddiy
madaniyatida, xususan, kulolchiligida aks etgan. Olimlarning fikricha, silliq sopol
buyumlar Sibir mongoloidlarining (mil.avv. V-IV mingyillik) Baykal shoxobchasi
orqali, taroqsimon sopol buyumlar shimoli-sharqiy paleoosiyoliklardan (mil.avv.
IV - III mingyilliklar atrofida), bo'yoqli kulolchilik namunalari esa mongoloid
7
Сын Хёнсик. История Кореи. Краткий популярный очерк / Пер. Л. А. Петрова - Сеул: KED. 2008.
12

irqining Sharqiy Osiyo tipi orqali kirib kelgan. Koreyadagi dolmenlar madaniyati
Janubi-Sharqiy Osiyoda ilk dafn marosimlari bilan bog'liq an'analarga seziiarli
ta'sir ko'rsatgan. Koreya yarim oroliga bronza davri madaniyati Manjuriya i
Sibirdan kirib kelgan bo'lib, mazkur madaniyatning uzatuvchilari tungus-
mongoloid (oltoy) guruhi bo'lgan.
Eramizgacha bo'lgan I ming yillikda Koreya yarim oroli va unga tutash
hududlarda koreyslarning ilk ajdodlari va qadimgi koreys qabilalari shakllangan
bo'lib, ular janubiy va shimoliy guruhlarga bo'lingan. Shimoliy qabilalar yozma
manbalarda tun-i ("sharqiy varvarlar" yoki "sharqiy kamonchilar") nomini olgan
bo'lib, ularga tungus-manjur qabilalariga yaqin bo'lgan qabilalar va
paleoosiyoliklar kirgan. Aynan mazkur guruhga Koreya yarim orolining shimoli va
Xitoyning shimoli-sharqida joylashgan choson, yemek, puyo, okcho, koguryo va
boshqa qabilalar kirgan. Janubiy qabilalarga esa "uch xon" ( maxan, chinxan,
pyonxan) va kaya, saro hamda boshqa qator qabilalar mansub bo'lgan. Ular
avstroneziya xalqlariga yaqin xalqlar bo'lib, yarim orolning markaziy hamda
janubiy qismida yashaganlar. Koreyslar etnos tarzida shimoliy va janubiy
qabilalarning qo'shilishidan paydo bo'lganlar.
II Bob. Ilk o’rta asrlarda Koreya
2.1. Qadimgi Chosonning tashkil topishi, qadimgi Chosonning asosiy
xususiyatlari
Ilk temir davrida Koreya yarim oroli va unga tutash hududlarda yirik
qabilalararo uyushmalar shakllana boshlagan. Ulaming tipologik mavqei hozirga
qadar ilmiy munozara mavzusi hisoblanadi. Ba'zi mutaxassislar fikricha, bu harbiy
yoki siyosiy uyushma bo'lgan bo'lsa, boshqa bir guruh olimlar dastlabki koreys
davlati, uchinchi guruh olimlar esa yuqoridagi ikki fikmi umumlashtirib, qabilalar
o'rtasidagi ittifoqqa asoslagan ilk davlatchilik shakli deb ta'kidlaydilar. Xullas,
dastlabki markazlashgan boshqaruvga ega bo'lgan davlat - bu Choson yoki Ko-
Choson (Qadimgi Choson)dir.
13

Har ikki Koreyada keng tarqalgan afsonaga ko'ra, Qadimgi Choson
davlatining asoschisi osmon kishisi ajdodi Tangun hisoblangan. Rivoyatga ko'ra,
osmon hukmdori Xvaninning katta o'g'li Xvanunosmon odamlarni boshqarish
maqsadida ko'p marotaba yuqoridan yerga qaragan. Bu xabarni eshitgan Xvanun
o'g'lini uch ming yordamchi (ruhlar) mulozimlar ko'magida uch muhri bilan yerga
yuborgan. Xvanun uch boshli Txeboksan tog'ining eng yuqori cho'qqisida ruhlar
uchun qurbonlik qilinadigan daraxt oldiga tushgan. U keyinchalik bu yerda "ruhlar
ibodatxonasi" yoki "muqaddas shahar"ga asos solgan. Yomg'ir, shamol va bulut
ruhlar yordamida Xvanun 360 ish (360 kundagi har bir yumush)ni va odamlarni
boshqargan. U insonlarga turli bilim va ko'nikmalar: turli giyohlarning yerdan unib
chiqish muddati; bemorlarni davolash; yaxshilikni yomonlikdan ajratish; jazo
turlarini o'rgatgan. 8
Kunlardan birida Xvanun oldiga ayiq va yo'lbars kelib, o'zlarini insonga
aylantirishni so'ragan. Xvanun ularga g'orda yuz kun sehrli shuvoq va sarimsoq
piyozni yeyishni va quyoshdan yashiringan holda yashashni shart qilib qo'ygan. Bu
shartni bajarish da yo'lbarsga sabr va matonat yetishmagan. U ma'lum muddat
o'tgach g'ordan chiqqan. Ayiq esa shartni bajarib, 21 kundan keyin go'zal bir qizga
aylangan. U o'zini yolg'iz his qilgan. Shu bois har kuni qurbonlik qilinadigan
daraxt oldiga kelib, unga farzand ato qilishini so'rab iltijo qilgan. Uning iltijolarini
eshitgan Xvanun inson qiyofasiga kirib, unga uylangan. Natijada ularning
nikohidan Tangun dunyoga kelgan. Tangun eramizgacha bo'lgan 2333 yilda
Koreya yarim orolida Choson ("Tong ufori") degan davlatni tuzib, uni 1500 yil
boshqargan hamda 1908 yoshga kirganda hukmdorlik ramzini topshirib, tog' ruhiga
aylangan ekan.
Koreys davlatining asoschisi Tangun haqidagi rivoyat koreys milliy
shuurining muhim qismi hisoblanadi. Garchi, Chosonning paydo bo'lish davri juda
qadimiylashtirilganiga qaramay, yuqoridagi rivoyat ushbu mazmunda dastlab XIII
asr ikkinchi yarmida buddaviy rohib Iryon tomonidan yozilgan "Samguk yusa"
("Unutilgan uch davlatning ishlari", 1285 y.) nomli manbada uchraydi. Keyingi
8
История Кореи / Пер. Г. Н. Кима. - Сеул: Национальный институт истории Кореи. 2007.
14

ikki asr davomida Tangun haqidagi afsona ba'zi o'zgarishlar bilan boshqa tarixiy
manbalarda ham zikr qilingan.
Ma'lumki, turli afsona va rivoyatlar, ayniqsa, tarixiy rivoyatlar afsonaviy
voqealarga asoslangan bo'lib, tarixiylikdan biroz yiroq bo'ladi. Xususan, Tangun
haqidagi afsona ham qandaydir xayoliy jamiyatning o'ziga xos variantidir. Unda
Koreya yarim oroli aholisining ilk temir davridagi dunyoqarashi xalqona epos
tarzida tasvirlangan. Lekin shunga qaramay mazkur rivoyatlarda koreyslar tarixiga
oid ayrim qiziqarli ma'lumotlar uchrashi bilan ham ahamiyatlidir. Umuman
olganda, yuqorida keltirilgan afsonaning ahamiyati quyidagilarda birmuncha
yorqin namoyon bo'ladi.
Birinchidan, aynan mazkur afsona orqali koreys etnosining shakllanishi
qadimgi qabilalarning qaysi totem ajdod (bo'ri va yo'lbars)ga e'tiqod qilganligi
haqidagi ma'lumotga ega bo'lamiz.
Ikkinchidan, ayiq haqidagi syujet barqaror bo'lib, unda yo'lbars haqidagi
ma'lumot uchramasligi, mazkur hayvonlar totem ajdod bo'lgan ikki qadimgi qabila
yoki qabila uyushmasi orasidagi o'zaro kurashda ayiq qabilasi g'olib bo'lganligidan
dalolat beradi. Ma'lumki, koguryo va yemek kabi qadimgi koreys qabilalarining
totem ajdodi ayiq bo'lgan bo'lsa, sharqiy qavmlar - yo'lbarsni totem hisoblaganlar.
Uchinchidan, Xvanunning uch ming yordamchisi bilan Txeboksan tog'id an
tushishi haqidagi ma'lumotlarda qadimgi koreys qavmlarining Koreya yarim
oroliga kirib kelishi aks etgan. 9
To'rtinchidan, Txeboksan tog'ining eng yuqori cho'qqisida joylashgan
muqaddas daraxt oldidagi ruhlar maskani - bu qavmlar e'tiqodida totemizm bilan
birga tog' va o'simlik kulti ham boTganidan dalolat beradi.
Beshinchidan, ikki biologik oppozitsiya - erkak va ayol o'rtasidagi nikoh esa
ulaming hayot tarzida dunyoni yaratuvchi binar oppozitsiya (serpushtlik kulti)
muhim rol o'ynaganligini ko'rish mumkin. Ma'lumki, Xitoy mifologiyasida osmon
va yerning qo'shilishi yan va in o'rtasidagi munosabatlar yuqori nuqta bo'lgan
bo'lib, bu holat koreyslar dunyoqarashiga ham sezilarli ta'sir qilgan. Aynan ikki
9
Курбанов С. О. История Кореи: с древности до начала XXI века. - СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та. 2009.
15

xalq orasidagi o'zaro aloqalar Koreya hududida sodir bo'lganligi borasidagi
ma'lumotdan koreyslarning dunyoqarashida etnik jihatdan birlashuv
boshlanganligini kuzatish mumkin.
Oltinchidan, yomg'ir, shamol va bulutlarni boshqarish hamda Tangun
tomonidan odamlarning boshoqli o'simliklar o'stirishi mintaqada dehqonchilik
madaniyati taraqqiy etganligidan dalolat beradi. Bundan tashqari, bunda quyosh
kulti (Tangunning bobosi Xvanin osmon va quyosh ilohi bo'lgan) bilan
bog'liqligini ko'rish mumkin. Quyosh (erkak) urug'ining yer (ayol) bilan qo'shilishi
insoniyatning davomiyligi - serpushtlikning paydo bo'lishiga sabab bo'lgan.
Yettinchidan, Tangunning 360 ishi (yildagi 360 kundagi ish) Koreya yarim
orolida astronomik yil hisobi mavjudligidan dalolat beradi.
Sakkizinchidan, ezgulik, yaxshilik bilan birga yomonlik va aynan
yomonlikka nisbatan jazo choralari ko'rilishidan axloqiy me'yor, huquqiy qoidalar
va ibtidoiy jamoa tuzumining inqirozi, davlatchilik hamda sinfiy jamiyatning
paydo bo'lishini kuzatish mumkin.
Modomiki, Tangun haqidagi afsona yozma manbalar dastlab XIII asrda
uchrashini inobatga olsak, unda qadimgi naqllar emas, balki keyingi tarixiy
davrlarga oid qatlamlar ustuvor ekanligining guvohi bo'lamiz. Qolaversa, "Samguk
yusa" yilnoma buddaviy rohiblar (Koreyada tarixiy yo'nalishda buddaviylik va
konfutsiy lik yilnomalari farqlanadi) tomonidan yozilganligini inobatga olib, ba'zi
olimlar rivoyatda buddaviylik motivlari (hayot daraxti, Indra xudosi, muqaddas
daraxtning misoli sandal daraxti tarzida talqin qilinishi) ustuvor ekanligi borasida
fikr bildiradilar.
Olimlar orasida "Tangun tarixiy shaxsmi?" degan savolga umumiy javob
yo'q. Chunonchi, bu borada ba'zi mutaxassislar Tangun bir kishining ismi emas,
balki Choson qabila/qabila ittifoqi sardor (yuqori kohin)ining umumiy nomi bo'lib,
keyinchalik ushbu qabilaviy kult koreys etnosiga nisbatan qo'Hanilgan, degan
fikrni ilgari suradilar. Biroq, shunga qaramay, koreyslar 3 oktyabr (o'ninchi oyning
uchinchi kuni)ni (rivoyatga ko'ra, Tangun Qadimgi Chosonga asos solgan kun)
millat paydo bo'lgan kun sifatida nishonlaydilar. Janubiy Koreyada "Tangun
16

erasi"dan boshlab rasmiy miliy davlat yilnomasi yuritiladi. Shimoliy Koreyada esa
mamlakat poytaxti Pxenyan shahridan uncha uzoq bo'lmagan yerda joylashgan
qadimgi maqbarada olib borilgan arxeologik qazishmalar jarayonida ikkita odam
tana suyaklari topilgan bo'lib, shimoliy koreyalik olimlar mazkur jasadlarni
Tangun va uning xotinining suyaklari deb ta'kidlashadi. Aynan ushbu to'liq
bo'lmagan jasadlarning bosh chanog'i orqa qismini elektron rezonans metodi orqali
tekshirish natijasida unga 5011±267 yoshbergan. Shu bois shimoliy koreyaliklar
1990 yili 45 gektarli maydonda xotira majmuasi va qabr o'rnida katta maqbara
qurishgan. Biroq topilgan suyaklar xalqaro ekspertizadan o'tmagan hamda KXDR
tashqarisida tan olinmagan. 10
Qadimgi Chosonning paydo bo'lishi borasida Tangun haqidagi rivoyat bilan
birga, yana bir qadimgi Xitoy yilnomasi mavjud. Chunonchi, "Choson" nomi
eramizgacha bo'lgan VII asrdayoq Xitoyda ma'lum bo'lgan. Buni Xitoy
yilnomalaridagi savdo aloqalari to'g'risidagi ma'lumotlar tasdiqlaydi. "Samguk
yusa"dan 1300 yil avval eramizgacha bo'lgan 1 asrda Xitoy tarixchisi Sima Syan
tomonidan bitilgan "Shi szi" ("Tarixiy xotiralar") nomli yilnomada yozilishicha,
Chosonga asli xitoylik bo'lgan Si-szi (koreyscha - Kija) asos solgan. Si-Szining asl
ismi Syuy-yuy (Si bu qaram viloyat nomi, szi esa zodagonlik darajasi) bo'lgan. Si-
szi haqida yana boshqa Xitoy manbalarida ham ma'lumotlar uchraydi.
Yilnomalarga ko'ra, Kidja katta amaldor va In (Shan) sulolasining oxirgi
hukmdorining amakisi bo'lgan. Biroq, u hukmdor g'azabiga uchrab, qamoqqa
tashlangan. Bu, In davlati va Chjou xonadoni o'rtasidagi munosabatlarning
murakkablashuvi davri bo'lib, bu ziddiyat In sulolasi barham topishi bilan
yakunlangan. Mazkur voqedan so'ng Kidja ozod qilingan. Lekin u yangi sulolaga
xizmat qilishdan bosh tortib, o'z yaqinlari bilan sharqqa qarab yo'l olgan.
Eramizgacha bo'lgan 1121 yili u Choson davlatiga asos solgan va bu davlatni
Chjou hukmdoriga qaram viloyat hisoblagan. Aynan Kidja koreyslarga turli
mashg'ulotlar va qonunlarni o'rgatgan. Hozirda Si-szi va uning Qadimgi Choson
boshqaruviga bo'lgan munosabati umum qabul qilingan bo'lsa-da, olimlar orasida,
10
Курбанов С. О. История Кореи: с древности до начала XXI века. - СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та. 2009.
17

"Si-szi haqiqatan ham Qadimgi Koreys davlatining asoschisi bo'lganmi?" yoki "U
mavjud davlatni Tangundan so'ng boshqarganmi?" degan savollarga javob
topilmagan. Shunga qaramay, bir qator olimlarning fikricha, Chosonga Si-szi
tomonidan asos solingan, degan g'oya asosida ma'lum bir siyosiy guruh
vakillarining Xitoy va Qadimgi Choson o'rtasida shajaraviy aloqadorlikni o'rnatish
borasidagi qarashlar ilgari surilgan.
Zamonaviy qarashlarga ko'ra, Qadimgi Chosonning paydo bo'lish davri
eramizgacha bo'lgan VIII-VII asrlar yoki V -IV asrlarga to'g'ri keladi.
Qadimgi Chosonning asosiy xususiyatlari
Qadimgi Choson Koreya yarim oroli shimoli-g'arbida va Xitoyning Lyaodun va
Lyaosi mintaqasida joylashgan. Ichki va tashqi nizolar ta'sirida qadimgi
Chosonning chegarasi o'zgarib turgan. Afsonaga ko'ra, davlat poytaxti Vangomson
(Pxenyan) bo'lgan. Dastlab, bu shahar Lyaodun hududida bo'lgan va poytaxt
eramizgacha bo'lgan IV asrda xitoyliklar hujumlari natijasida ko'chirilgan.
Biz "qadimgi chosonliklar" haqida to'xtalganimizda shuni nazarda tutishimiz
kerakki, "qadimgi chosonliklar" turli qabilalar birlashmasi hisoblangan. Choson
iqtisodiyotining asosiy tarmog'i dehqonchilik bo'lgan. Chorvachilik esa qo'shimcha
xo'jalik mashg'uloti bo'lgan. Koreyslarda xitoyliklarga qaraganda metal quyish
texnologiyasi va temir buyumlarni ishlab chiqarish, ayniqsa, bronzadan turli
kundalik ehtiyoj buyumlarini tayyorlash ham rivojlangan. Shuningdek, mahalliy
aholi orasida amaliy san'at na munalari, xususan, qo'l mehnatiga asoslangan
taqinchoqlar, xanjar va kulolchilik buyumlarini tayyorlash rivojlangan.
Bu davrda ijtimoiy tabaqalashuv ham kuchaygan. Aholining aksariyat qismi
qullardan iborat bo'lgan bo'lsa-da, lekin qulchilik qanday darajada bo'lganligi
masalasi birmuncha bahsli hisoblanadi.
Hukmdorlar sulolasi (van) meros tarzida o'tgan. Davlat boshqaruvi tizimi
shakllangan. Xitoy manbalarida tebu, paksa, changun atamalarining uchrashi
koreys davlatidagi vazirlar, maslahatchilar hamda qo'shin sarkardalari yoki shunga
o'xshash boshqaruv tizimi haqida ma'lumotlar beradi. Biroq, ba'zi olimlar
18

mamlakatda davlat amaldorlari bilan bog'liq lavozimlar bo'lganiga shubha bilan
qaraydilar.
Kijada qadimgi Chosonda "Sakkizta taqiqlovchi bandlar" nomli kodeksdan
iborat huquqiy tizim bo'lganligi haqida ma'lumotlarni uchratamiz. O'z navbatida
shuni ham aytib o'tish joizki, mazkur huquqiy hujjatning uchta bandigina bizgacha
yetib kelgan. Hujjatning birinchi bandida odam o'ldirgan kishiga o'lim jazosi
berilishi, ikkinchisida jismoniy zarar yetkazgan odam don mahsulotlari bilan xun
to'lashi to'g'risida yozilgan. Uchinchi bandda esa, o'g'rilik qilgan kishining ushbu
xonadon quliga aylantirilishi borasida fikr bildirilgan. Garchi, gunohkor kishi 500
000 von jarima to'lash orqali qullikdan ozod bo'lgan bo'lishiga qaramay, u
jamiyatdan ajratilgan. Choson kodeksida bayon qilingan "Xan shu" (Xan sulolasi
tarixi)da ta'kidlanishicha: "Agar kimki pul to'lab qulliqdan ozod bo'lgan bo'lsa
ham, unga nisbatan o'g'ri deb qarash saqlanib qolgan. Shu bois, u bilan hech kim
oila qurmagan". Aynan mazkur band koreys jamiyatida sinfiy tabaqalashuv va
xususiy mulk instituti bo'lganidan dalolat beradi. Manbada ta'kidlanishicha,
mazkur bandning joriy etilishi odamlar orasida o'g'rilikning butkul yo'qolishiga
olib kelgan.
Qonunlar majmuida oilada er yoki xotinni xiyonati uchun jazolash to'g'risida
maxsus band bo'lgan. Qolaversa, bu borada "Xan shu"da yozilishicha, "...ayol o'z
eriga vafodor bo'lgan va u fohishalik qilmagan".
Qadimgi Chosonda konxu (koreys arfasi) jo'rligida kuylangan qo'shiq
bandlari (Xitoy yilnomalarida tasvirlangan) bugungi kungacha yetib kelgan bo'lib,
rivoyatlarga ko'ra, bu qo'shiqni vafot etgan qayiqchining bevasi Re Ok yozgan:
"Daryoga borma, sevgilim. Sen sarkash bo'lib ketding va daryoga g'arq bo'lding.
Men endi qanday qilib yolg'iz yashayman?" 11
.
Qadimgi Choson va Xitoy. Sharqiy Chjoy zamonida qadimgi Cho son bilan
7 ta Xitoy davlati (Si, Sin, Chjao,Chu, Vey, Xan va Yan) orasida Yan podsholigi
(eramizgacha bo'lgan IV asr - 222 yil) chegaradosh bo'lgan. Xitoy podsholari
orasidagi o'zaro kurashlar qadimgi koreys davlatiga ham ta'sir qilgan.
11
Курбанов С. О. История Кореи: с древности до начала XXI века. - СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та. 2009.
19

Turli davrlarda Yan podsholigi bilan sodir bo'lgan urushlar, ayniqsa,
ularning harbiy muvaffaqiyati Chosonning hududiy yaxlitligiga doimiy xavf solib
turgan. Bu o'rinda eramizgacha bo'lgan IV asrning oxirgi choragida Choson
hukmdorining Yan podshosiga hujum qilmaslik shartini ilgari surib, elchilarini
yuborishi ham o 'z - o'zidan bo'lmagan. Biroq, 283 yilga kelib Sin hukumati 6
podsholik o'rtasida ittifoqning tuzilishi va Si podsholigining mag'lubiyatga
uchrashi Yan podshosining Chosonga bostirib kirishi bilan yakunlangan.
Natijada, Choson g'arb tomondan o'zining katta yerlaridan mahrum bo'lgan.
O'z navbatida, eramizgacha bo'lgan 222 yilda Yan podsholigini Sin bosib oldi.
Xitoy hududini o'z tasarrufiga olgan Sin hukumati Chosonning boshqa yerlariga
ham egalik qildi. Lekin, Xitoy hududini birlashtirgan birinchi Sin imperatori Sin
Shi Xuan vafotidan so'ng eramizgacha bo'lgan 209 yilda taxt uchun kechgan
kurashlardan foydalangan Choson sobiq Yan podsholigining sharqiy yerlarini
bosib olgan.
Eramizgacha bo'lgan III - II asrlarda Chosonning g'arbiy tumanlariga Xitoy
aholisi (Yan, Sin va Chjaodan) ко 'chib o'tgan. К о 'chib o'tganlar asosan qochoqlar
va oddiy fuqarolar bo'lgan. Chosonning hukmdori bo'lgan Van Chun g'arbiy
chegaralarni kengaytirish orqali uni mustahkamlash tarafdori bo'lgan. Eramizgacha
bo'lgan 195 yili Yandan ko'plab aholi ко 'chib o'tgan. Ularni Vey Man (koreyscha
Vi Man) boshqarib, Choson hukumatiga o'zining xizmatini taklif qilgan. Van Chun
uni sarkarda etib tayinlagan va unga Xitoydan ко 'chib kelgan qochoqlar yashagan
g'arbiy yerlarni boshqarishni taklif etgan. Eramizgacha bo'lgan 194 yili Vi
Manning kuch-qudrati oshib, Van Chunga qarshi qo'zg'olon ko'targan va uni
hokimiyatdan ag'darib tashlagan. Aynan shu davrdan boshlab Vi Man yangi
sulolaga asos solgan. Keyinchalik uning davomchisi o'g'illari va nabiralari boTgan.
Vi Man okcho, chinbon, imdun kabi koreys qabilalarini o'ziga bo'ysundirgan. 12
Ba'zi vaqtlarda Choson va Xan sulolasi orasida vassallik asosida tinchlik
o'matilgan. Biroq, Xitoyni bunday vaziyat qoniqtirmagan. Xitoyning asosiy
maqsadi Choson hududini bosib olish bo'lgan. Bu maqsadga qaratilgan
12
История Кореи (Новое прочтение) / Под ред. А. В. Торкунова. - М.: МГИМО, РОССПЭН. 2003.
20

separratistik harakatlarni qo'llabquvvatlagan. Chunonchi, eramizgacha boTgan 128
yilda Xan imperatori homiyligida mahalliy hukmdorlardan biri Chosondan ajralib
chiqib, alohida xanlar tasarrufidagi viloyatni tashkil qilgan.
Vaqt o'tgan sari Choson va Xitoy o'rtasidagi o'zaro munosabatlar
yomonlashib borgan. Eramizgacha boTgan 109 yili Xitoy imperatori Udi
Chosonga qarshi 50 minglik o'z qo'shinini yuborgan. Biroq u jangda yengilgan.
Eramizgacha bo'lgan 108 yili Xitoy o'z harbiy yurishlarini boshlab, Vongomsonni
qamal qilgan. Qamalda qolganlar orasida betartiblik boshlangan va ayrim Choson
zodagonlari xanlar tomoniga o'tgan; mamlakat hukmdori Van Ugo (Vi Man
nabirasi) o'ldirilgan va Qadimgi Choson poytaxtida yong'in boshlangan.
Xanlar bosib olgan hududda 4 ta harbiy viloyat: Lolan (koreyscha Annan),
Syuantu (koreyscha Xyontxo), Lintun (koreyscha Imdun) va Chenfan (koreyscha
Chinbon) tashkil qilingan.
2.2. Uch podsholik davri, Uch podsholikning iqtisodiy va ijtimoiy - siyosiy
tavsifi
Eramizgacha bo'lgan I asrda Koreya yarim oroli va Manjuriya hududida
uchta kuchli davlat: Silla (mel. avv 668 - melodiy 57 yy.), Koguryo (mel. avv. 668
- melodiy 37 yy.) va Pekche (mel. avv. 660 - melodiy 18 yy.) bo'lgan. Shuningdek,
bu davrda yarim orolning janubida Kaya davlati, shimolda, yarim orol tashqarisida
Boxay davlati hukmronlik qilgan. Shunga qaramay koreys tarixchilari bu davrni
"uch podsholik davri'' deb nomlashadi. Qolaversa, Silla, Koguryo va Pekche
davlatlari bir tarixiy davrda bo'lgan va bu qariyb 7 asrni tashkil qilgan. Yuqoridagi
uch podsholikning ma'naviy hayotida buddaviylik va konfutsiylik dinlari muhim
rol o'ynagan bo'lib, bu dinlar koreys madaniyati va dunyoqarashi asosini tashkil
etgan. Shubhasiz, mazkur davlatlarning uzoq muddat hukmronlik qilishiga yarim
oroldagi siyosiy muhit va tarixiy o'ziga xoslik bilan birga madaniyatning
umumlashuvi ham ta'sir qilgan.
Mazkur koreys davlatlarining tarix sahifalarida paydo bo'lish sanasi
borasidagi ma'lumotlar ilk marotaba 1145 yilda yozilgan "Samguk sagi" ("Uch
podsholikning tarixiy yozuvlari")da yoki birinchi koreys yilnomasi Kim Busikda
21

uchraydi. Biroq, zamonaviy koreys tarixchilarining ta'kidlashlaricha, mazkur sana
tarixiy haqiqatdan biroz yiroq bo'lib, afsonaviy hisoblanadi. Umuman olganda,
yuqoridagi davlatlarning tashkil topishi uzoq davom etgan tarixiy jarayon bo'lib,
ushbu davlatlarning tashkil topish sanasi aynan aniq bir sanani emas, balki uzoq
tarixiy davrni qamrab oladi.
Koguryo . Garchi, "Samguk sagi"da uch podsholik orasida eng birinchi
davlat tarzida Silla paydo bo'lganligi haqida yozilgan bo'lsa-da, bir qator olimlar
mazkur davlatlar orasida birinchi bo'lib Koguryo paydo bo'lgan, deb hisoblaydilar.
Chunki bu davlat rasman davlat tarzida shakllanishiga qadar ham ilk davlatchilik
asoslariga ega bo'lgan/'Samguk sagi"dagi afsonaga ko'ra, Koguryoning asoschisi
Jumong (Tonmyon) - osmon odami Xe Mosu (osmon podshosining o'g'li) o'g'li va
daryo hukmron Xabekin qizining farzandi boTgan. U bolalik davridan qobiliyatli
bo'lgan. Ayniqsa, u kamon otishda mohir mergan boTgan. Jumong Shimoliy Puye
vanining o'g'illari bilan birga voyaga yetgan. Ular Jumongga hasad qilib, uni
o'ldirmoqchi bo'lgan. Biroq, bu yomon xabarni onasidan eshitgan Jumong uch
o'rtog'i bilan janubga qochib ketgan. U bu yerda yangi davlatga asos solgan va bu
davlatni Koguryo deb nomlagan. Jumong o'zining urug' nomi Xeni Koga
almashtirgan. Mazkur rivoyat ayrim syujetlari bilan Puye davlatining asoschisi -
afsonaviy qahramon Tonmyon haqidagi qadimgi rivoyatga o'xshab ketadi. Shu
bois, yuqoridagi fikrlarga asoslanib aytish mumkinki, bu rivoyatlarda
koguryoliklarning puyelardan ajralishi manzarasi aks etgan.
Dastlab, Koguryoning poytaxti Kunneson qal'asida boTgan bo'lib, V asrda
Pxenyanga ko'chirilgan.
Koguryoliklar koreys davlatchiligining dastlabki guruhiga kiruvchi yemek
urug'iga mansub bo'lib, ulardan (bu) - yonno (yoki sono), chollo, sunno, kvanno va
kent nomli 5 ta urug' birlashmasidan tashkil topgan guryo (keyinchalik ko-guryo)
qabilasi ajralib chiqqan. Bu davrda dastlab yonno qabilasi yetakchilik qilgan, lekin
biroz vaqt o'tib hokimiyatga keru guruhi kelgan. Keyinchalik 5 uyushma Koguryo
davlatining 5 ta ma'muriy-hududiy viloyatlariga asos boTgan. Olimlar
koguryoliklarning urug'chilikdan hududiy (davlatchilik)ga o'tish davrini
22

eramizgacha bo'lgan I asrdan to eramizning IV asrigacha boTgan davr bilan
bog'lashadi.
Koreys yilnomalarida yozilishicha, koguryoliklar jangovar xalq bo'lib, I
asrda piryu, xenin, kalsa, sharqiy va g'arbiy okcho, yanmek, kema, kuda, chona,
chum kabi qabilar (qabila/urug' uyushmalari)ni birlashtirgan. Ayniqsa, Koguryo
hududi buyuk Van Txedjo (53-146 yy.) va tarixda Yerlarni kengaytiruvchi nomi
bilan mashhur bo'lgan Van Kvanetxo (391-413 yy.) davrida Koguryo davlati
sezilarli tarzda kengaygan. Jumladan, Van Kvanetxo davrida mamlakat hududiga
Manjuriyaning deyarli barcha yerlari va yarim orolning katta qismi kirgan.
Yillar o'tishi bilan Koguryo Sharqiy Osiyodagi eng kuchli davlatga
aylangan. Bu davlat nafaqat koreys davlatlari (Puye, Pekche, Kaya, Silla), balki
Syuantu, Lyaodun va Lolan kabi Xitoyning Xan viloyatlari, Vey, dastlabki va
keyingi Yan, Suy va Tan imperiyalari bilan jang qilgan.
598 yilda Koguryo askarlari Xitoyning Lyaodun viloyatiga hujum qilgan.
Suy imperatori Vendi esa Koguryoga 300 ming kishilikqo'shinini yuborgan. Biroq,
to'fon tufayli dengiz qo'shinlarining muvaffaqiyatsizlikka uchrashi, askarlar orasida
epidemiya tarqalishi, doimiy yog'ingarchilik bois Suy armiyasi 80-90 foiz
qo'shinidan ajralgan. 13
612 yilda Suy imperatori Yandi 1 mln. 130 ming kishilik qo'shin to'plagan.
Yilnomalardagi ma' lumotlarga ко ' ra, yordamchi qo' shinlar bilan Suy
armiyasining soni 3 mln. atrofida bo'lgan. Ular Manjuriyadagi Koguryo qal'asini
qamal qilishda jonbozlik ko'rsatishmagan. Yandi buyrug'iga ko'ra, Xitoy
lashkarboshilari mustaqil qaror chiqara olmaganlar. Ularo'z qo'shinining har bir
harakati borasida doimiy ma'lumot berib turganlar. Shu bois ham Koguryo qal'alari
zabt etilmagan. Yandi Manjuriya qal'alarini bosib olish uchun ortiqcha kuch
sarflamay, 200 ming kishilik dengiz armiyasi va 305 ming kishilik quruqlik
askarlarini Pxenyanga qarshi yo'naltirgan. Xitoy floti qamalga tushib chekinishga
majbur bo'lgan. Quruqlik qo'shinlari janglar natijasida qattiq charchagan va son
jihatdan kamaygan holda Pxenyanga hujum qilgan. Natijada suy lashkarboshilari
13
Курбанов С. О. История Кореи: с древности до начала XXI века. - СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та. 2009.
23

chekinishgan. Lekin Salsu daryosidan o'tishdagi kechuvda Xitoy jangchilariga
koguryolilar hujumi tufayli ular katta talafot ko'rib, 305 ming kishilik armiyadan
2700 kishigina tirik qaytgan.
613 va 614 yillarda Yandi ikki marta Koguryo ustiga yurish qilgan, lekin bu
gal ham xitoyliklar koreyslar yerlarini bosib ololmagan. Koguryoga qilingan
natijasiz va sharmandali urushiar hamda Xitoyning o'zidagi hukmdor sulolaga
qarshi bo'lgan qo'zg'olonlar natijasida Suy sulolasi inqirozga uchrab, Tan sulolasi
hokimiyatga kelgan.
Ma'lum muddat ikki davlat o'rtasida o'zaro do'stona munosabat bo'lgan.
Biroq, Koguryodagi davlat to'ntarishi natijasida hokimiyatga kelgan Yon Gesomun
(amalda hukmdor bo'lgan bo'lsada, hokimiyatga van o'tqazilgan) Tan sulolasiga
qarshi siyosat olib borgan. Sillaga qarshi Pekche bilan harbiy ittifoqning tuzilishi,
Sillaning Tan sulolasidan yordam so'rab murojaati Koguryo va Tan sulolasi orasida
urushga sabab bo'lgan.
644 yilning kuzida Tan sulolasi imperatori Tay-szun Koguryoga qarshi
hujum boshladi. 645 yilning bahorida Tanlarning 500 kemadan iborat floti va
quruqlikdagi piyodalardan tashkil topgan katta armiyasi Koguryoga urush ochgan.
Natijada yana qator qal'alar bosib olindi va janglarning eng yuqori nuqtasi Ansi
qal'asi himoyasida bo'lib, Xitoy askarlari qanchalik harakat qilishmasin, uni
egallay olishmagan. 647 va 648 yillarda Tay-szunning yana Koguryoni bosib olish
yo'lidagi hujumi muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Tay-szun Koguryo bilan
urushishni to'xtatishni vasiyat qilgan holda 649 yilda vafot etgan.
Biroq, ma'lum muddat o'tgandan so'ng Koguryo-Tan urushi qayta
boshlangan. 666 yili Yon Gesomun vafot etgan va uning o'g'illari orasida
hokimiyat uchun kurash boshlangan. Uning o'g'illaridan biri Xitoyga qochib ketadi
va u yerda Tan sulolasidan yordam so'raydi. 667 yili Tanlar Koguryoga qarshi
katta urush boshlaydi va ularni janubdan Silla qo'llab-quvvatlaydi. 668 yili qator
janglardan so'ng Koguryo davlat tarzida barham topdi. Koguryo vani, uning
amaldorlari va 200 ming kishidan iborat asirlar Xitoyga haydab ketildi. Uning
hudu dining katta qismi Xitoy harbiy noibligi va unchalik katta bo'lmagan janubi
24

esa Silla tasarrufiga o'tgan. Koreya yarim orolidan tashqarida bo'lgan yerlarda esa
Boxay (Parxe) davlati tashkil qilindi va uni Koguryo zodagonlari vakili
boshqargan.
Pekche. Dastlab Pekche Koreya yarim oroli janubidagi maxan yoki
boshqacha aytganda chinxan-maxan jamoasi (ilk davlatchilik shakli) tarkibiga
kirgan. Xitoy va koreys yilnomalarida Pekchening kelib chiqishi borasida to'rt xil
qarash mavjud. Jumladan, "Samguk sagi"da Pekchening tashkil topishiga oid ikki
xil fikr bildirilgan. Birinchisiga ko'ra, Pekche Koguryoning asoschisi Jumongning
o'g'li Onjo tomonidan tashkil qilingan. Rivoyatga ko'ra, Jumongning birinchi
nikohidan tug'ilgan katta o'g'li va vorisi Yuri Shimoliy Puyeda, ikkinchi xotinidan
tug'ilgan Piryu va Onjo ismli o'g'illari Koguryoda yashagan. Yuri Koguryoga
kelgan vaqtda Piryu va Onjo janubga jo'nab ketgan. Aynan bu yerda Ondjo yangi
davlatga asos solgan. Ikkinchi taxminga ko'ra, Piryu va Onjo Jumongning o'gay
o'g'illari bo'lishgan. Ba'zi olimlar fikricha, Piryu va Onjo tarixiy shaxslar emas,
balki Pekche aholisi shakllanishiga asos bo'lgan koreys jamoasini gavdalantiruvchi
obrazlardir. Piryu Koguryo bosib olgan piryu urug'i, Onjo esa okcho qabilasining
nomidan kelib chiqqan. Aynan bu qarashga asoslanib, koreys tarixchilari
Pekchenirig paydo bo'I ish davrini eramizgacha bo'lgan I asr deb hisoblaydilar.
Yapon tarixiy hujjatlariga ko'ra, Pekchening asoschisi Tonmyondir.
"Chjou shu" ("Chjou tarixi") nomli Xitoy yilnomasiga ko'ra, Pekche
davlatiga Kutxe degan kishi asos solgan. Bu o'rinda, gap Puye vani - Vi Kutxe
to'g'risida ketayotgan bo'lsa kerak. Pekcheda Kutxe nomli ibodatxona bo'lib, u
yerda Pekche davlatining asoschisiga bag'ishlab qurbonlik qilinar ekan. Yilnomada
yozilishicha, Pekchening paydo bo'lish tarixi eramizgacha bo'lgan III asrga to'g'ri
keladi. Hukmdor sulola vakillari Puye nasabiga ega bo'lishi bilan birga, Xe, Sa,
Yon, Xyon, Chin, Kol, Рек va Mok nomli 8 ta zodagonlar urug'idan ham bo'lgan.
Tashkil topgandan to eramizning 60-yillarigacha Pekche dastlab moxe
urug'i, 60-yillardan to III asrning oxirigacha Silla davlati bilan to'qnashuvda
bo'lgan. III-IV asrlarda Pekchening asosiy raqibi Koguryo bo'lgan. Ular orasidagi
dastlabki jang 369 yilda bo'lib, unda Pekche Koguryoning 20 minglik qo'shinini
25

tor-mor etib, ko'plarini asirga olgan. 371 va 377 yillarda Pekche Koguryo poytaxti
Pxenyanni qamal qilgan bo'lsa-da, uni butkul bosib ola bilmagan. Natijada, 392 va
395 yillarda Pekche Koguryodan bir necha janglarda mag'lub boTgan. Biroq,
Koguryo bilan jang qilish barobarida Pekche tashqi janglarni ham amalga
oshirgan. IV asrning ikkinchi yarmida Pekche nafaqat Koreya yarim oroli
hududini, balki Lyaosi, Shandun kabi Xitoy viloyatlarini va Kyusyu nomli yapon
orolini bosib olib, yarim oroldagi eng katta, kuchli davlatga aylangan.
475 yildagi navbatdagi hujumdan so'ng koguryoliklar Pekchening poytaxti
Xansonni bosib oldi va hukmdor van Kero o'ldirildi. Pekchening asosiy yeri
boTgan Xangan daryosi bo'ylaridagi yerlar Koguryoga o'tib ketishi bois, poytaxt
Kimgan daryosi qirg'og'idagi Unjin shahriga ko'chirilgan. O'zaro urushlardagi
mag'lubiyat davlatning ichki ahvoli yomonlashuviga sabab bo'ldi. Qiyin ahvolga
tushib qolgan dehqonlar Koguryo va Sillaga qochib o'tishdi. Qo~ laversa,
hokimiyat va toj uchun boTgan kurashlar natijasida bir necha vanlar o'ldiriladi
(477 va 501 yillar). Koguryoga qarshi kurash yo'lida Pekche Xitoyning janubiy
sulolalari va Silla bilan ittifoq tuzgan. 493-yili ikki davlat podsholari o'rtasida
bitim tuziladi hamda kelgusi yil Pekche Sillaning Koguryoga qarshi kurashishi
uchun harbiy qo'shin yuboradi. 14
Pekche hukmdori van Son (523-554 yy.) bilan bog'liq avvalgi qudratini
tiklash va islohotlar o'tkazish maqsadida yangi hukmdor mamlakat poytaxtini Sabi
shahriga ko'chiradi. Markazlashgan boshqaruvni amalga oshirish maqsadida 22
okrug rahbarlarini van urug'idan tayinlaydi.
Bu davrda Koguryo bilan to'qnashuv davom etadi. 551 yilda Pekche Silla
bilan birga Koguryoni Xangan daryosi bo'ylaridagi avval bosib olgan hududlaridan
siqib chiqargan. Biroq, 553 yili Silla yangi yerlarni bosib oladi. 554 yili van Son
Sillaga qarshi yuborgan qo'shini jangda mag'lub bo'ladi hamda van o'zini o'ldiradi.
Pekche Sillaga qarshi Koguryoning Tan imperiyasiga qarshi bo'lgan hukmdori Yon
Gesomun davrida Koguryo bilan birlashadi.
14
Симбирцева Т. М. Владыки старой Кореи / Труды Института восточных культур и античности. Вып.
XXXV. - М.: ЙВКИ, РГГУ. 2012.
26

Koguryo va Silla bilan urush holatida bo'lgan Pekche boshqa mamlakatlar
bilan ko'p tomonlama diplomatik munosabatlar o'rnatib, ularning zarur vaqtda
yordam berishi haqida va'dasini olishga harakat qiladi. Pekche davlati Xitoyning
janubiy sulolalari, Szin va Sun imperiyalari, Janubiy Si bilan do'stona aloqa
o'matadi va VI-VII asrlarda Suy hamda Tan imperiyalariga bir necha marta
elchilarini yuboradi. VII asrda Pekche Yaponiya bilan do'stona aloqa o'matadi.
VII asrda Koguryo yordamida Pekche Sillaga hujum qiladi. 642 yil u
Sillaning 40 ta qal'alarini, 655 yilda esa Koguryo Pekchening harbiy ko'magida 33
ta Silla qal'alarini bosib oladi. O'z navbatida, Silla Xitoyning Tan imperiyasiga
yordam so'rab murojaat qiladi.
Koguryo hukmdori Yon Gesomun o'limi tufayli Koguryo davlati qulashidan
avval Tan imperiyasi va Silla birmuncha kuchsiz bo'lgan Pekche bilan hisob-kitob
qiladi. 660 yilda Pekchening xar tomonidan Tan imperiyasining 135 minglik
qo'shini va 50 minglik sillaliklar bostirib kiradi. Tez orada mamlakat poytaxti
qamal qilinadi va Pekche vani qochib ketadi. Lekin, ma'lum muddat o'tgandan
keyin u asirga tushadi. Shundan so'ng, Pekche davlat tarzida barham topadi va
uning avvalgi yerlarida beshta Xitoy harbiy okruglari tashkil qilinadi.
Silla. Silla davlati Koguryo va Pekchega nisbatan keyinroq, chinxan
qabilalari - yansan, koxo, chinji, kari va /coyolarning birlashuvi natijasida vujudga
kelgan. Dastlab qabilalar ittifoqi Saro ("San-go chji" nomli manbaga ko'ra) deb
atalgan. Undan tashqari, Xitoy manbalarida Sillo, Sara, koreys manbalarida esa
Sonabol, Soyabol va Sorabol kabi nomlar bilan atalgan.
"Samguk sagi" ma'lumotlariga ko'ra, bu olti qabila Qadimgi Choson bilan
bevosita bog'liq: "Dastlab Chosondan ko'chib kelganlar tog' va daralarning o'rta
qismiga joylashganlar va bu yerda oltita qishloqcha barpo etganlar. Ular Chinxan
qabilasining oltita jamoasi (bu) edi". Afsonaga ko'ra, Koxo qishlog'i oqsoqoli
bolani quvontirgan qovoqqa o'xshagan tuxumni tashlab nola qilayotgan va keyin
ko'zdan g'oyib boTgan otni ko'rgan. Bu bola juda aqlli bo'lganligi bois, uni
hukmdor qilib tayinlashgan va unga Pak ("pak" chinxan tilida "qovoq" degani) deb
27

ism berishgan. U Sillaning birinchi hukmdori Pak Xyokkose va Paklar sulolaning
dastlabki vakili bolgan.
Olti qabila (32 yil, "Samguk sagi" manbasiga ko'ra) qayta nomlanib, yangi -
Li, Chxoe, Son, Chon, Pe va Sol kabi nasablarga ega bo'lishgan. Koguryo va
Pekchedan farqli ravishda, bu yerda bitta van sulolasiga mansub bo'lganlar
hukmronlik qilmasdan, balki Pak sulolasidan tashqari Sok va Kim urug'idan
bo'lganlar hukmdor sifatida mamlakatni boshqargan.
Pak sulolasi hukmronligi davrida Silla (mil. avv. 57 - mil. 184 yy.). Dastlab
Silla katta mavqega ega bo'lmagan. II asrning ikkinchi yarmidan boshlab maorif
rivoj topishi bilan, bu yerga vaqt-vaqti bilan Lolan viloyatidan xitoyliklarning,
shuningdek, yaponlar va moxe qabilalarining hujumlari bo'lib turgan. Ammo
qarama-qarshilik ularning qo'shnilari Kaya bilan bo'lgan. O'zaro urushlarda goh
Sillaning, goh Kayaning qo'li baland kelgan. II asr boshlarida sillaliklar 3 marta
Kaya yerlariga bostirib kirganlar.
I asrning ikkinchi yarmida Silla Pekche tomonidan amalga oshirilgan
hujumlarning asosiy obyekti boTgan. Keyinroq mamlakatlar vaqtinchalik yarash
sulhini imzolashgan. Hatto, Silla va Pekchening birlashgan qo'shinlari moxe
qabilasiga qarshi kurash olib borgan. Ammo 165 yildan boshlab mamlakatlar
o'rtasidagi munosabatlar yana buzilib, 167 va 170 yilda o'zaro urush olib borganlar.
Silla Sok sulolasi hukmronligi davrida (184 - 356 yy.). Silla qo'shni - somun,
pxosanpxal, kamun, kolbol qabilalariga (qabilalar ittifoqlari) qarshi urushni davom
ettirgan. Ba'zi qabilalaming o'zlari, jumladan, iso go qabilalari Silla poytaxti
Kimson (297 y.) hududiga bostirib kirganlar. Shuningdek, III asrda yaponlar bilan
ham urushlar davom etgan (Ve davlati) va keyinchalik esa ikki mamlakat
o'rtasidagi qo'shnichilik munosabatlari nikoh asosiga qurilgan davrlar ham bo'lgan.
Ammo, IV asming 40-yillarida o'zaro munosabatlarga yana putur yetgan va hattoki
urush harakatlarigacha yetib borgan.
Sok sulolasi hukmronligi davrida ham Pekche bilan qaram aqarshiliklar
davom etgan (188, 189, 190 yillar.). Ammo, 286 yili Pekche taklifiga ko'ra,
28

tinchlik shartnomasi imzolangan. 245 yilda esa Silla birinchi marta Koguryoga
bostirib kiradi.
Silla Kim sulolasi boshqaruvi davrida. Mazkur sulolaning hokimiyatga
kelishi bilan turli sulolalar boshqaruvi tizimi o'miga merosiy monarxiya qaror
topadi. Sillaning kuch-qudrati borgan sari oshib boradi. Kayaliklar Sillaning
ustunligini tan olib ularga qarshi harakatlami to'xtatishadi. Pekche bilan muntazam
elchilik aloqalari olib borilgan. 381 yilda Xitoyga elchi yuborilgan. Yaponiya bilan
aloqalar esa keskin xarakter kasb etgan. 364 yildan to 500 yilga qadar yaponlar
Silla yerlariga bir necha marta bostirib kirganlar. Mazkur harbiy harakatlaming
ko'pchiligida yaponlar mag'lubiyatga uchraganlari bois keyinchalik harakatlarni
to'xtatishgan.
Koreya yarim orolida Sillaning asosiy raqibi Koguryo bo'lib, o'zaro
munosabatlar III asrning oxiri va V asrning so'ngida bir bosqichdan (qutb) ikkinchi
bosqichga (qutb) ko'tarildi. Ular, dastlab Kaya va yaponlarga qarshi ittifoq
tuzishgan, keyin esa Koguryo Sillaga bostirib kirgan. Silla, o'z navbatida,
Koguryoga qarshi kurashda Pekchening yordamiga suyangan. Koguryo esa moxe
qabilalari bilan birga Sillaga qarshi kurashgan.
500-654 yillarda Sillani maripkak (hukmdor unvoni) Chidjin (500- 514) va
uning avlodlari boshqarib, qator islohotlar o'tkazishgan. Uning o'g'li van Popxin
(514-540) davrida Kaya rasmiy tarzda Sillaning vassaliga aylantirilgan. 521 yilda
Janubiy Xitoydagi Lyan sulolasi bilan diplomatik aloqalar o'rnatilgan.
Chinxin (540-576) hukmronligi davrida Sillaning kuch-qudrati yanada
yuksalgan. Xitoyda Lyan sulolasi o’rniga Chen sulolasining kelishi oqibatida ular
bilan ham diplomatik aloqalar o'rnatilgan. Shimoliy Si mamlakatiga ham elchi
yuborilgan. 15
Bu davrda Silla Pekche va Koguryo hududlariga bostirib kirgan. VI asrning
ikkinchi yarmigacha Silla Koguryoga qarshi urushlarda Pekcheni qoTlab-
quvvatlagan. 548 yilda koguryoliklar Pekche qal'asi - Toksanga bostirib kirganida
Silla Pekchega harbiy yordam jo'natgan. 551 yilda esa Silla koguryoliklarni
15
Тихонов В. М., Кан Мангиль. История Кореи. В 2-х томах. - М.: Наталис. 2011.
29

Xangan daryosidan haydab chiqarishda Pekcheliklarga yordam berishgan. Shunday
bo'lsa-da, 553 yilda Silla Pekchening mazkur hududlarini egallab olgan. Javob
sifatida 554 yilda Pekche hukmdori van Son harbiy harakatlarini Sillaga qaratgan,
lekin bu harakat muvaffaqiyatsizlikka uchragan va hukmdor halok bo'lgan. 562
yilda Pekche yana Sillaga qarshi harbiy harakatlar boshlaydi, ammo bu safar ham
mag'lubiyatga uchraydi. Shu yilning o'zida Kayada g'alayonlar ko'tarilib, bir nechta
jamoalar birlashib ketadi.
576 yilda Sillani qisqa vaqt davomida Chinji (576-579), undan so'ng
Chinpxyon (579-632) boshqargan. Chinpxyon hukmronligi davrida Koguryo bilan
urushlar (603, 608, 629 yillar) davom etgan. Shu bilan bir qatorda Pekchega qarshi
harbiy harakatlar (602, 605, 611, 616, 624, 626, 627 yillar) ham olib borilgan.
Chinpxyon taxt vorisi sifatida o'zining katta qizini qoldirgan. U van Sondok (632-
647) nomi bilan mamlakatni boshqargan va Koreya tarixidagi namunali
hukmdorlardan hisoblanadi. Uning hukmronligidan so'ng mamlakatni yana ayol
kishi Sinmanning qarindoshi van Chindok (647-654) boshqargan. Bu davrda ham
Koguryo (638, 642 yillar) va Pekche (642, 644,645,649 yillar) bilan qarama-
qarshiliklar davom etgan. 654 yilda Sillani yangi zodagonlar Kim Chxunchxu (van
Txejon-Muryol, 654-661), so'ngra uning o'g'li van Munmu (661-668) boshqargan.
Koguryo va Pekchega qarshi kurash olib borayotgan Silla dastlab Xitoyning Suy,
so'ngra esa Tan sulolasi bilan ittifoq tuzgan. Sillaning harbiy harakatlarida Kim
Chxunchxuning yoshligidan do'sti boTgan sarkarda Kim Yu Sin katta rol o'ynagan.
660 yilda Silla hamda Tanning birlashgan qo'shini Pekcheni, 668 yilda esa
Koguryoni tor-m or etadi. Uchta mamlakatning ko'p asrlik qarama-qarshiligi
Koreya yarim orolining ustunligi bilan yakunlangan.
Olimlar 3 mamlakat davrini 3 bosqichga bo'ladilar. 1-bosqichda Koguryo,
Pekche va Silla qabilalar ittifoqiga bo'ysungan. Ikkinchi bosqichda esa ular turli
ittifoqlarga birikkan holda bir-birlari bilan kurashga kirishganlar. So'nggi
bosqichda esa Silla va Xitoy ittifoqi Koguryo va Pekcheni maglubiyatga
uchratgan.
30

Uch podsholikning iqtisodiy va ijtimoiy - siyosiy tavsifi . Koreys davlatida
yerga xususiy mulkchilik bo lmagan. Davlatni mustahkamlash uchun amaldorlarga
hadya etish tizimiga asoslangan yerga davlat egaligi (van) qaror topa boshlagan.
Hukmdorlar amaldorlarga yerdan vaqtinchalik foydalanish uchun hadya etishgan
yoki dehqonlar orqali yermulklaridan foydalanishgan.
Mustabid hokimiyatga ega bo'lgan ilk koreys davlatida monarxiyaga
asoslangan van hokimiyati bo'lgan. Koguryo vani Mobonaning (48-53) zulmkorligi
haqida "Samguk sagi" shunday yozadi: "Kundan-kunga van yanada qattiqqo'l va
zulmkor bo'lib bormoqda, qachon u o'tirsa, odamlar u o'tirishi uchun joy
hozirlashgan, qachon u yotsa, unga yostiq qo'yishgan, agarda kimda-kim gap
qaytarsa, yovuzlik bilan shavqatsizlarcha o'ldirilgan. Agar xizmatchilaridan
birortasi tushuntirishga urinsa, u kamondan otib o'ldirilgan. Pekchelik van Kinchxo
haqida Kim Busik shunday ma'lumot beradi: "U qahrli va qattiqqo'l, rahmsiz,
pastkash va injiq, kuch-qudratga tayangan. Shu sababli odamlar undan
nafratlanganlar". Barcha davlatlarga kuchli tabaqalanishmavjud bo'lgan. Silladagi
tabaqaviy tizim kolpxum deb nomlanib, u qarindoshchilikka asoslangan. Ushbu
tizim uch komponentdan iborat bo'lgan. Birinchi va ikkinchisi hukmdorlar
xonadoniga tegishli boTgan qon-qarindoshlar guruhi: 1) songol ("oqsuyaklar") -
podsholar sulolasi vakillari (Pak, Sok va Kim sulolalari avlodlari); 2) chingol
("haqiqiy suyak") - singollar avlodining asosiy chizig'i va Sillaga asos solgan
chinxan jamoasining avlodlari. Uchinchi komponent ko'pchilikni tashkil etib, 6 ta
tupxum tabaqaviy guruhini tashkil etgan.
Ular podsho xonadoni bilan bog'liq bo'lmagan. Shuning uchun ular oliy
darajadagi davlat lavozimlariga ega bo'la olmaganlar. Har bir kishining hayoti
qaysidir ijtimoiy tabaqa bilan belgilangan. Dehqonlar hech qanday tabaqaga
kirmagan va ular pxyonmin (oddiy xalq) deb atalgan.
Barcha uchta podsholikning ijtimoiy asosini erkin dehqonlar tashkil etgan.
Davlatning asosini tashkil etuvchi jamoalarga tegishli bo'lgan dehqonlar o'zlarining
mavqelari bo'yicha bosib olingan yerlardagi dehqonlardan yuqori turganlar.
31

Dehqonlar doimo oshib boruvchi qarzlarini to'lay olmasliklari sababli bir
qism yerlaridan ayrilib borganlar, ularning bolalariga (nobi) qul sifatida qaraganlar.
Koguryoda "Samguk sagi"dagi ma'lumotlarga ko'ra, xonavayron bo'lgan dehqonlar
batraklarga, qurg'oqchilik bo'lgan yillari daydilarga aylanganlar. Pekcheda
ocharchilik yillari jamoa dehqonlari qarzlari evaziga o'z bolalarini ham qullikka
sotganlar. Bu yillarda kannibalizm ham bo'lganligi qo'lyozmalarda yozilgan: "Shu
darajada odamlar yo'qchilikdan ochlikka mahkum bo'ldilarki, hattoki [odamlar]
bir-birlarini yeganlar, buning ustiga qaroqchilik ham avj olgan, van esa ularni
tinchitishi kerak edi"("Samguk sagi"). Silla haqida ham shunday ma'lumotlar
mavjud.
Barcha podsholiklarda davlat boshqaruvi tizimida ham bunday qiyinchiliklar
boTgan. Koguryoda 372 yili Xitoy ta'siri ostida amaldorlarni tayyorlaydigan
maxsus muassasa - Txexak tashkil etilgan. Lavozimlar tizimida bunday ranglar
birinchi vazir, chap va o'ng vazirlar, viloyat boshliqlari va barchasi 12 rangdan
iborat bo'lgan.
Pekcheda ham "chap" va "o'ng" vazirlar lavozimlari bo'lgan. Qo'lyozmalarda
Pekche vani Koi (234—286 yy.) davrida birinchi toifaga kiruvchi ranglarni tashkil
etuvchi 6 ta lavozim haqida ma'lumotlar uchraydi. Jumladan,: 1) "Van buyrug'iga
aloqador vazifalar"; 2) "omborlar va xazinalar"; 3) "urf-odatlar va marosimlar"; 4)
"sudlar va hukm chiqaruvchilar"; 5) "vanni qo'riqlovchi qo'shinlar"; 6) "tashqi
harbiy ishlar" bilan shug'ullanishgan. Bundan tashqari, 15 ta oliy amaldorlar
darajasi bo'lgan.
Darajalarga bog'liq holda ular turli xil kiyimlar kiygan (6 ta oliy amaldorlar
darajasi kumush rangdagi shlyapalar kiyganlar, quyiroq darajadagi amaldorlari esa
belbog'larining ranglariga qarab ajratilgan). Pekcheda "ichki" va "tashqi"
boshqaruv tarmoqlari mahkamalari soni belgilangan. Birinchisiga Davlat Kengashi
organlari, poytaxt va viloyat amaldorlari, don, qurol, marosimlar, buddaviylik,
dorixona, o'rmonchilik, yilqichilik va bog'dorchilik mahkamalari kirgan. Tashqi
boshqaruv mahkamalariga esa harbiy mahkama, adliya mahkamasi, ta'lim, jamoat
32

ishlari, ipakchilik, astronomiya, bozorlar, van qarindoshlarining ishlari va saroy
ishlari kirgan. 16
Pekchedagi kabi Sillada ham VI asrdan boshlab kiyimlaridagi turli darajaga
qarab ajratilgan: van, bosh vazir va mahkama boshlig'i, umumiy ishlar mahkama
si, harbiy mahkama, amaldorlar bo'yicha mahkama, adliya, soliq va moliya, davlat
zaxiralari, transport va xabarlar, marosimlar, tashqi aloqalar, bozorlar boshqaruvi
va boshqalar.
Barcha davlatlarda jinoiy huquq tizimi shakllangan. Koguryoda davlatga
xoinlik, jang maydonini tashlab qochish va qotillik uchun o'lim jazosi qo'llanilgan.
O'g'rilik sodir etilganda o'g'ri keltirilgan zararni qoplashi shart bo'lgan, chorvani
o'ldirgani uchun esa aybdor qullikka mahkum etilgan. Pekcheda van Koi
boshqaruvi davrida amaldorlar pora olganligi, davlat xazinasini o'marganligi uchun
yetkazilgan kamomadni uch hissa qilib to'lashi bilan birga ularga umrbod qamoq
jazosi belgilanishi haqidagi qonun ishlab chiqilgan.
Yovvoyi bosqinchilik odatlaridan voz kechilgan. 248 yili Koguryo vani
Chunchxon vanlaming dafn marosimida qurbonlik keltirishini taqiqlagan. 502
yilda xuddi shunday qaror Sillada ham maripkan Chidjin tomonidan chiqarilgan.
Uch podsholik madaniyati. Ushbu uchta davlatda ham temir eritish, unga
ishlov berish, qimmatbaho toshlar va boshqa materiallarga ishlov berish
madaniyati yuqori darajada rivojlangan. Qurilish va arxitektura yuqori darajada
taraqqiy etgan (saroylar, ibodatxonalar va qabrtoshlar). Masalan, Koguryo yerosti
qabrtoshi (eng mashhuri - № 3 Anak qabrtoshi) - bu bir butunlikdagi ajoyib
arxitektura majmuasi hisoblanadi. Bu davrda o'z davri uchun ilg'or qurilish
materiali - pishgan g'isht va cherepitsalardan foydalanilgan. Pekcheda ishlab
chiqarilgan g'ishtlarga feniks, olov, lotos yoki fantastik ajoyibotlar tushirilgan.
Sillada esa yirik irrigatsiya inshootlari - Sije suv ombori qurilgan.
Buddaviylikning paydo bo'lishi bilan Budda tasviri tushirilgan miniatyura
shaklidan boshlab, yirik o'lchamdagi haykallar yasalgan. Masalan, o'tirgan holdagi
Budda haykalining balandligi 5 metr bo'lib, 27 tonna mis, 5 kg oltin sarflangan
16
Тихонов В. М., Кан Мангиль. История Кореи. В 2-х томах. - М.: Наталис. 2011.
33

(574 y.). Koreya haykaltaroshlari, masalan, pekchelik ustalar tomonidan yapon
ibodatxonalari uchun Budda va buddaviy avliyolarning haykallarini tayyorlab
berganlar.
Rassomchilikning badiiy darajasi borasida, jahon san'ati durdonalari qatoriga
kiruvchi Koguryo ibodatxonalaridagi freskalar (devorga ishlangan rasm) orqali
mushohada qilish mumkin. Ushbu freskalar koguryoliklarning hayoti va turmushi
haqida yaqqol tasavvurga ega bo'lish imkonini beradi. Anak qabrtoshidagi
freskalarda yuzlab kishilar, jang tasviri, ov manzarasi, ziyofat, saroy amaldorlari va
orkestrlaming tantanali chiqishlari, xo'jalik buyumlari va h.k. tasvirlangan. Boshqa
freskalarda esa marhumlarni saqlovchi dunyoning to'rt tomoni ruhi - ko'k ajdarho
(Sharq ruhi), oq yo'lbars (G'arb ruhi), qirmizi qush (Janub ruhi) va ilon o'ralgan
toshbaqa (Shimol ruhi) aks etgan. Koguryo ustalari yapon ibodatxonalari uchun
ham turli tasvirlar tayyorlaganlar.
Arxeologik qazilma ishlari jarayonida Koreyaning turli qismlaridan yashma
(rangli tosh), nefrit, oyna, qimmatbaho toshlar, kumush va oltindan tayyorlangan -
zirak, munchoq, popuk, qo'ng'iroqlar, bilaguzuklar, uzuk, belbog' kabi zeb-ziynat
buyumlari topilgan. Amaliy san'atning haqiqiy namunasi - bu og'irligi 12
kilogramm bo'lgan, 26 ta jonivorning tasviri tushirilgan Pekchedagi oltin isiriqdon
bo'lganhamda Sillada tayyorlangan naqshinkor oltin toj hisoblanadi.
Ilmiy va falsafiy tasavvurlar. Uch podsholik davrida ilmiy bilimlar ham
ancha rivojlangan. Astronomik bilimlarning mavjudligi to'g'risida Koguryo
daxmalaridagi va Silladagi Chxomsonde observatoriyasi (yulduzlar kuzatiladigan
minora)dagi osmon yoritkichlari va yulduzlar turkumining (jumladan, Katta Ayiq)
tasviri guvohlik beradi.
Tarixiy fanlar asosi 100 ta kitobdan iborat Koguryo yilnomalari ("O'tmish
haqida qaydlar"), Pekche "Sogi" tarixi ("Tarixiy qaydlar", 384 y.) kabilarga
tayanadi. Pekcheda "Xaritalar to'plami" ("Tojok") jamlangan. 17
Falsafiy dunyoqarash kurtaklari Xitoy ta'siridagi Qadimgi Chosonga borib
taqaladi.
17
Изучение истории Кореи через всемирное наследие. -Бунданг: Изд-во Центральной Академии
корееведения.2012.
34

Qadimgi koreys faylasuflari olamni o'zaro ta'sirga ega bo'lgan ikki asosning
bir joyga jamlangani sifatida tasavvur etishgan: ya'ni erkak jinsiga mansub ijobiy,
yorqin, faol ibtido yan va ayol jinsidagi salbiy, passiv qora ibtido im. Dastlabki
substansiya faning o'zgarishi natijasida, har ikkala ibtidoning in'omi sifatida (yanki
- yorqin ki va imki - qora ki) yer va osmon hamda 5 unsur: metall, daraxt, suv,
olov, yer paydo bo'lgan: 5 unsurning har biri makon va rangdagi ma'lum holatga
mos kelgan. Yer - markaz va sariq rang, daraxt - sharq va yashil rang, metall g'arb
va oq rang, olov - janub va qizil rang, suv - shimol va qora rang. 5 unsurning
qorishuvi esa turli xodislaryaratilishiga olib kelgan.
Dastlabki 5 unsur qirollik sulolalarini ifodalaydi. Har bir sulola Osmon bilan
tabiat unsurlari: yer, suv, olov, metall yoki daraxtning sifatlarini va "yaxshi
fazilatlarini" olishi uchun hukmron bo'lgan. Unsurlar birin-ketin bir-biri bilan
almashadi: yer -daraxtga, daraxt - metallga, metall - olovga, olov - suvga aylanadi.
Ushbu davriy almashinuv hukmron sulolalar tomonidan ham ma'qullangan.
Imki va yankining holatiga insoniy qalb yoki jon asos bo'lgan. Koreyslar
ularni bir nechta inson o'limidan keyin esa ular "jin" yoki "ruh"ga aylanadi, deb
bilishgan. Koreyslarda uyg'onadigan qalb to'g'risidagi tushuncha bo'lgan. Bu
reinkarnatsiya g'oyasi bilan asoslangan bo'lib, marhumning ruhi yana qaytadan
hayvon yoki insonda gavdalanishiga ish jrsishdir. Bu g'oya "ruhning qayta
tug'ilishi" to'g'risidagi buddaviylik tasavvurlariga yaqindir. Biroq, Koreyada u
birmuncha qadimiy, totemistik an'anaga ega.
Din: konfutsiylik, buddizm va daosizm. Konfutsiylik Koreyada qadimgi
Choson davrida paydo bo'lgan. 372 yilga kelib esa Koguryoda oliy konfutsiylik
o'quv muassasasi - txekakga asos solinadi. U yerda aslzodalar oilasidan chiqqanlar
ta'lim olishgan. Ular bilan bir qatorda viloyatlarda oddiy qatlam vakillari uchun
kendan deb nomlangan konfutsiylik o'quv muassasalari ham mavjud bo'lgan. IV
asrda konfutsiylik Pekchega, VI asrga kelib esa Sillaga kirib kelgan.
Bu davrda konfutsiylik falsafasi asosida ilohiy kuch va buyumlar tartibi
sifatida Osmonga sig'inishgan. Konfutsiylik davlat qurilishi va ijtimoiy
munosabatlar asosiga qurilgan bo'lib, unda ota-onalarni e'zozlash, fuqarolarning
35

davlat boshlig'iga sodiqligi, kichiklaming kattalarga, xotinlarning erlariga
bo'ysunishi targ'ib qilinadi.
Koreys konfutsiyligi tez moslashuvchanlik asosida mahalliy e'tiqodiy
qarashlarni qabul qilgan. Masalan, unda ajdodlar, buyuk shaxslar (Konfutsiy,
Xitoy afsonaviy tarixiy qahramonlari va koreys tarixidagi buyuk shaxslar), kultlar
(joylar, tog'lar, daryolar hamda ruhlar asrovchisi, tabiat kuchlari timsollari -
osmon, yer, shamol, yomg'ir va b.) qaror topgan, ularning sharafiga maqbaralar
qurilgan va qurbonlik keltirilgan. Konfutsiylikda ajdodlar kultining xususiyati
shundan iboratki, ular marhumlar ruhiga avlodlarning munosabatiga bog'liq
Chunki yaqinlar marhumlar ruhini yo'qlab turishsa, marhumlar u dunyoda xotirjam
yashashi mumkin. O'z navbatida, ruhlar ham avlodlari hayotiga ta'sir eta oladilar.
Konfutsiylik dastlabki 5 unsur haqidagi ta'limotni ham o'ziziga olgan. В uni
jamiyatdagi 5 munosabat (monarx va fuqaro, ota-onalar va farzandlar, erlar va
xotinlar, aka-ukalar, do'stlar o'rtasidagi munosabatlar) to'g'risidagi va 5 ta axloqiy
sifatlar (ezgulik, to'g'ri fikr, to'g'ri hatti harakat, bilishga intilish va halollik)
to'g'risidagi konfutsiylik ta'limotida yaqqol kuzatish mumkin.
Buddaviylik - aniqrog'i, uning Maxayana tarzida mashhur bo'lgan yo'nalishi
Koreyaga Hindiston va Xitoy missionerlari tomonidan milodiy IV asrda kirib
kelgan. Koreya yarim orolida buddaviylik mahalliy e'tiqodlarga moslashgan holda
o'zining alohida xususiyatiga ega bo'lgan. Buddaga sig'inishning an'anaviy
obyektlari hisoblangan ajdodlar ruhi tabiat ruhiga qarshi qo'yilmaydi, balki ular
bilan birga e'zozlangan. Sillada, buddaviylik bayramlari sakkiz ruhga: osmon,
ulug'vor tog'lar, yirik daryolar, ajdarholar va b.ga bag'ishlangan Pxalgvanxe
bayrami bilan birga o'tkazilgan. Koguryoda osmon yoritkichlari ruhiga va G'orlar
ruhiga sig'inilgan, Pekcheda esa - Osmon va Yer ruhlariga sig'inilgan.
Qisqa vaqt ichida buddaviylik har uch podsholikdagi koreys aslzodalari
orasida keng tarqalib, davlat diniga aylangan. Ilk bosqichlarda uning dunyoviy
xohishni mahv etish va poklanishga qaratilgan hayot yo'lini olib borish bilan
bog'liq zohidlik tarafi ajralib turgan. Zohidlik targ'iboti "8 ko'rsatm a-taqiqlar"
dasturini (bu dastur davlat ta'limotiga aylangan) taklif etgan Silla qiroli
36

maslahatchisi ruhoniy Xeryan nomi bilan bog'liq. Sakkiz ko'rsatm ataqiqlar
quyidagilarni bildirgan: tirik jonni halok etma, o'g'rilik bilan bulg'anma, shahvoniy
maylga va dangasalikka botib qolma, so'zlashda shoshqaloq va kaltabin bo'lma,
ichimliklarni isrof qilma, o'zingni katta olma, xushbo'y islardan foydalanma,
gullardan nari yur, lazzatlanish, xayolotga cho'mish va eshitishdan saqlan. 18
Koreyada ortodoksal buddaviylikdan farq qiluvchi oqimlar paydo bo'lgan.
Bular Von Xyo (617— 687)ning "Xedonchon" yo'nalishi", Iy San (624-702) asos
solgan "Xedon xvaomchon" oqimi va -ruhoniy Von Kvan qarashlari.
Von Xyo mast qiluvchi ichimliklarni iste'mol qilishni, qo'shiqlar va
raqslardan zavq olishni ayb sanamagan, hattoki, an'anaviy darveshona zohidlikka
qarshi chiqqan holda u uylangan. Uning uchun Maxayana haqiqatining ma'nosi
halovatga erishish o'zini tiyishda emas, balki "ruhlar dunyosida". Agar insonning
qalbi axloqsiz bo'lsa, ahd va o'zini tiyish befoydadir: "ag'darilgan idishga hech
narsa tushmaydi, garchi yomg'ir yog'ayotgan bo'lsa ham; teshik idishda hech narsa
tegmaydi". Do'zax ham, jannat ham aynan bitta qalbda bo'lishi mumkin: "butun
olam - faqat mening ongimda, dunyoning barcha qonunlari esa - mening
yuragimda". Unga, hattoki, barcha narsalarning ibtidosi va asosi bo'lmish dao ham
kiradi.
Iy San bo'yicha, haqiqat ham qalbda bo'ladi. Haqiqat yo'liga amal qilishni
insonlarning hatti-harakatidan aniqlash kerak: "Buddaviylik qonunlari tenglikdan
kelib chiqadi. Shu bois, ular uchun aslzoda, man fur, yuqori, past degan qarash
majud emas". Haqiqat yo'liga asoslangan boshqaruv, agar qirol kulbada
yashayotgan bo'lsa ham boy poytaxtda yashab yolg'on yo'lga asoslangan
boshqaruvdan afzalroqdir.
Von Kvan ham buddaviylik aqidalaridan ma'lum jihatdan farq qiluvchi
ta'limot bilan chiqqan. Masalan, u tirik jonni o'ldirish mumkin deb hisoblaydi
(to'g'ri, ma'nisiz holatlarda emas), bu bilan ortodoksal buddaviylik ta'limotida
bo'linish ro'y bergan. Qolaversa, uning axloqiy aqidalari asosida urush paytida
chekinmaslik yotadi.
18
Симбирцева Т. М. Владыки старой Кореи / Труды Института восточных культур и античности. Вып.
XXXV. - М.: ЙВКИ, РГГУ. 2012.
37

Daotsizm - Lao-szi va Chjuan-szi ta'limoti Koreyaga VII asr boshlarida kirib
kelgan. Daotsizmga ko'ra, dunyo asosida olamning harakatlanish va o'zgarish
qonuni do ("dao" - yo'l) yotadi. Barcha narsalar doimiy o'zgarishdadir. Davlatning
halokati hukmdorning daoga halaqit berganidadir. Qachonki, Pekche hukmdori
Koguryoga hujumini to'xtatsa, sarkarda Mak Go Xe ham hujumga o'tmay ittifoqni
o'rtaga tashlaydiBu quyidagicha asoslanadi: "Bizga azaldan daoslarning hikmatli
so'zlari ma'lum: "uyat emas, agar me'yorni bilsang, xavfli emas, agar o'z vaqtida
to'xtashni bilsang".
Daotsizmga buddaviylik va konfutsiylikning asosiy tarkibiy qismi sifatida
qarala boshladi. "Uch podsholikning tarixiy qaydlari"da bir amaldor tilidan
daotsizmga munosabat shunday ifoda etiladi: "Uch ta'limot (konfutsiylik,
buddaviylik va daotsizm) qozonning uch oyog'i kabidir. Ulardan birortasiining
yetishmasligi - yomondir".
Xulosa
Afrosiyob devoriy suratlari orasida VII asrda Osiyoning sharqiy hududida
joylashgan Tinch okean qirg'oqlarini yuvib turuvchi uzoq Kogoryo mamlakati
elchilarining Samarqand hukmdori saroyiga tashrifi ifodalanganligini ko'rish
mumkin. Keyinchalik ma'lum muddat bu davlatlar orasidagi o'zaro aloqalar
uzilgan. Biroq, globallashuv jarayonida odamlar va sarmoyalarning chegara
bilmasligi natijasida uzoq mamlakatlar orasidagi o'zaro munosabatlar odatiy
holatga aylanmoqda. Qolaversa, kommunikatsiyaning yangi tizimi - tezyurar
transport, internet, uyali aloqa vositalari orqali turli mintaqalarda yashovchi
odamlar vaqt va makon chegarasini sezmagan holda muloqotda bo'lmoqdalar.
Bugungi kunda O'zbekiston va Koreyani o'zaro strategik hamkorlik aloqalari
birlashtirmoqda. Tabiiyki, ikki mamlakat xalqlarining o'zaro qiziqishlari ham
kundan-kunga oshib bormoqda. Koreya Respublikasi O'zbekiston iqtisodiyotining
38

eng yirik investorlaridan biri hisoblanadi. Minglab koreyslar mamlakatimizga
tashrif buyurmoqdalar, o'z navbatida, ko'plab o'zbekistonliklar Koreyaga biznes,
ish, o'qish va dam olish uchun borishi natijasida koreyslar o'zbek va rus tillarida,
o'zbekistonliklar esa koreys tilida bemalol so'zlashmoqdalar. Aynan yaqin aloqalar
tufayli har ikki mamlakat haqida yanada ko'proq ma'lumotga ega bo'lishga intilish
ham tabiiy holatdir.
Xullas, Koreya tarixi va madaniyatiga jalb qilish orqali mazkur
mamlakatning murakkab tarixini, koreyslarning uzoq tarixiy davr bilan bog'liq
bo'lgan dunyoqarashi va tafakkur tarzini, ularning erkinlikka intiluvchi ruhi hamda
mehnatsevarligini, iste'dodi va erishgan yutuqlarini yoritishga harakat qildik.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Изучение истории Кореи через всемирное наследие. -Бунданг: Изд-во
Центральной Академии корееведения. 2012 .
2. История Кореи / Пер. Г. Н. Кима. - Сеул: Национальный институт
истории Кореи. 2007.
3. История Кореи (Новое прочтение) / Под ред. А. В. Торкунова. - М.:
МГИМО, РОССПЭН. 2003.
4. История Кореи (с древнейших времен до наших дней). В 2-х томах. -
М.: Наука. 1974.
5. Корея. Справочник. - Сеул: Корейская служба информации для
зарубежных стран. 1993.
39

6. Курбанов С. О. История Кореи: с древности до начала XXI века. -
СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та. 2009.
7. Симбирцева Т. М. Владыки старой Кореи / Труды Института
восточных культур и античности. Вып. XXXV. - М.: ЙВКИ, РГГУ. 2012.
8. Сын Хёнсик. История Кореи. Краткий популярный очерк / Пер. Л. А.
Петрова - Сеул: KED. 2008.
9. Страноведение. Республика Корея / Под ред. Б . С . Ли . - Т .:
O'zbekiston milliy ensiklopediyasi. 2012.
10. Тихонов В. М., Кан Мангиль. История Кореи. В 2-х томах. - М.:
Наталис. 2011.
40

Koreya Ilk o‘rta asrlarda

Kirish. 2

I Bob. Qadimgi davrda koreya hududi 4

1.1.Zamonaviy Koreya hududida ilk inson ajdodlarining paydo bo'lishi 4

1.2. Ilk e'tiqodlar. Koreyslar etnogenezi 8

II Bob. Ilk o’rta asrlarda Koreya. 12

2.1. Qadimgi Chosonning tashkil topishi, qadimgi Chosonning asosiy xususiyatlari 12

2.2. Uch podsholik davri,Uch podsholikning iqtisodiy va ijtimoiy - siyosiy tavsifi 20

Foydalanilgan adabiyotlar 38

Sotib olish