Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 399.0KB
Xaridlar 7
Yuklab olingan sana 20 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va ahamiyati

Sotib olish
Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va
a h amiyati  
Reja: 
Kirish 
1. Nazariy qism. 
2. Korxona faoliyatida rejalashtirishning ahamiyati 
3. Biznes rejani tayyorlash bosqichlari 
4. Biznes reja tuzilmasi va tarkibi 
5. Amaliy qism. 
6. Yillik talab hajmi 13 mln metr mato bo’lgan ishlab chiqarish 
korxonasining biznes rejasini ishlab chiqish 
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish 
Bugungi   kunda   mamlakatimiz   iqtisodiyotining   barcha   sohalarida   chuqur
islohotlar   amalga   oshirilayotgani   sababli   respublikamiz   asosiy   makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari yildan yilga yuqori sur’atlarda o’sib bormoqda. Jumladan, yakunlangan
2013-yil   ham   bundan   mustasno   emas,   zero,   yurtboshimiz   I.A.Karimov
ta’kidlaganlaridek:   o’tgan   yilda   mamlakatimizning   iqtisodiy   va   ijtimoiy   sohalarda
mutanosiblikka   erishgani,   modernizatsiya   va   diversifikatsiya   hisobidan   yuqori
sur’atlar   bilan   rivojlanganini   qayd   etamiz” 1
.   2013-yilda   yalpi   ichki   mahsulotning
o’sish   su’rati   8   foizni   tashkil   etdi.   Qishloq   xo’jalik   mahsulotlarini   ishlab   chiqarish
2012-yilga   nisbatan   6,8   foizga,   sanoat   mahsulotlarini   ishlab   chiqarish   hajmi   esa   8,8
foizga, qurilish materiallari sanoati 13,6foizga, chakana savdo hajmi 14,8 foizga o’sdi.
Inflyatsiya   darajasi   prognoz   darajasidan   past   bo’lib,   6,8   foizni   tashkil   etdi,   davlat
byudjeti esa yalpi ichki mahsulotlga nisbatan 0,3 foiz profitsit bilan bajarildi 2
. 
Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni yuqori o’sish darajasini ta’minlashda real sektor
korxonalarining   o’rni   beqiyosdir.   Bu   sektorga   qarashli   korxonalar   aholining
ehtiyojlarini e’tiborga olgan holda yuqori sifatli mahsulotlarni ishlab chiqaradilar yoki
xizmat ko’rsatadilar. Korxonalarning samarali faoliyati bevosita rejalashtirish tizimiga
bog’liqdir. 
Rejalashtirish   boshqaruv   tizimida   markaziy   o’rinni   egallaydigan   element
hisoblanganligi   sababli   boshqarishga   ehtiyojning   paydo   bo’lishi   ob’ektiv   asoslariga
murojaat   qilish   zarur.   Boshqarish   jamiyat   rivojining   barcha   bosqichlari   uchun   xos
bo’lgan   xususiyatdir.   Boshqaruv   borasidagi   munosabatlarning   muhim   xususiyatlari
ularning rejali xarakterga ega ekanligidir. Rejalilik mohiyati shundaki, insonlar ongli
ravishda o’z xarakatlari maqsadlarini belgilaydilar va o’z xarakatlarini resurslar bilan
muvofiqlashtiradilar. Rejalashtirish jarayonida mahsulot ishlab chiqarish va iste’mol
1   O„zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Islom   Karimovning   mamlakatimizni   2013-yilda
ijtimoiyiqtisodiy   rivojlantirish   yakunlari   va   2014-yilga   mo„ljallangan   iqtisodiy   dasturning   eng
muhim ustuvor yo„nalishlariga bag„ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma ruzasidan‟  
 
2   Karimov   I.A.   2014-yil   yuqori   o„sish   sur atlari   bilan   rivojlanish,   barcha   mavjud   imkoniyatlarni	
‟
safarbar etish, o„zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo„ladi  
  qilish   va   tovar   va   xizmatlarga   bo’lgan   bozor   talabi   va   korxona   tomonidan   ularning
taklifi o’rtasida mutanosiblik saqlanadi. 
Hozirgi davrda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarning xatti-harakatlari biznes rejada
ifoda etilmoqda. 
Biznes   reja  korxonaning  ichki  xujjati  bo’libgina  qolmay,  balki   undan  investorlar   va
kreditorlarni   taklif   qilishda   ham   foydalanish   mumkin.   Investorlar   tavakkal   qilib
sarmoya   berishdan   avval   loyihani   sinchiklab   o’rganib,   ishlab,   qarab   ishonch   xosil
qilishlari va uning samaradorli ekanligidan xabardor bo’lishlari kerak. Ular sarmoya
berish   imkoniyatlarini   ko’rib   chiqishdan   oldin   biznes   rejani   sinchiklab   o’rganib
chiqishadi, so’ng loyihani ishlab chiqqanlar bilan uchrashadilar. 
Rivojlangan xorij mamlakatlari tajribasini o’rganar ekanmiz, biznes reja hamma
uchun   o’ta   zarurligi   yaqqol   namoyon   bo’ladi.   Uning   dolzarbligini   bir   qator   misollar
bilan izohlashimiz mumkin. 
Jumladan,   iqtisodiyotimizga   bozor   munosabatlarini   kirib   kelishi   bilan   o’zgarib
borayotgan xo’jalik faoliyati sohasi xatto tajribaga ega bo’lgan rahbarlarning ham ish
yuritishga   o’zgartirish   kiritishni   taqozo   etadi   va   ayniqsa   xozirgi   kunda   bu   narsa
raqobatga   tayyor   bo’lib   turishga   chaqiradi.   Bu   sohada   ikkinchi   darajali   ishlar
bo’lmaydi. 
Bundan   tashqari,   xorijdan   investitsiyalar   olish   uchun   buyurtmalarni   isbotlab
berish   imkoniyatilariga   ega   bo’lish,   investitsiya   mablag’larini   har   bir   jihatini   xorij
tadbirkorlaridan   qolishmaydigan   darajada   ishlab   chiqilganligini   investorga   ko’rsata
olish zarur. 
Bu   kabi   muammolarni   yechish   uchun   biznes   reja   tuzish   kerak   va   u   avvalgi
texnik   iqtisodiy   asoslash   xujjatining   o’rnini   bosish   kerak.   Bozor   iqtisodiyoti
sharoitida   rejalashtirish   alohida   shaxs   va   mehnat   jamoalari,   kichik   va   o’rta
korxonalari   uchun   erkin   bozor   munosabatlarini   vujudga   keltirish   asosi   bo’lib
qolmoqda.   Yuqoridagi   fikr-mulohazalarning   barchasi   kurs   ishi   mavzusining
dolzarbligini asoslaydi va uni ishlab chiqish amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi. 
Kurs   ishi   kirish   qismi,   nazariy   qism,   amaliy   qism,   xulosa   va   takliflar   hamda
foydalanilgan  adabiyotlar   ro’yxatidan  iborat   bo’lib,  o’z  ichiga  3  ta  jadval,  3  ta  rasmni  olgan.  Kurs
ishining asosiy qismida mavzu nazariy jihatdan yoritilib, amaliy qismda esa aniq bir
korxona misolida biznes reja tuziladi. 
  1. Korxona faoliyatida rejalashtirishning ahamiyati
Rejalashtirish   bozor   bilan   umuman   mos   kelmaydi,   deb   hisoblagan   bozor
munosabatlari   tarafdorlari   ham   bugungi   kunda   o’zlarining   avvalgi   fikrlarida   qattiq
turmayaptilar. Vaqt va hayotning o’zi, xususan, ko’plab xorijiy kompaniya, firma va
korxonalar   tajribalari   rejalashtirish   va   bashorat   qilishning   muhim   ahamiyat   kasb
etishini tasdiqlaydilar. 
Shu bilan bir paytda korxona uchun uning faoliyatini qaysi organ - reja bo’limi
yoki   boshqa   iqtisodiy   bo’lim   va   xizmatning   rejalashtirishi   va   bashorat   qilishining
ahamiyati yo’q. Rejalashtirish sifati va mezonlar muhim bo’lib, ularga ko’ra korxona
faoliyati   baholanadi   va   bozor   sharoitlarida   uning   barqarorligi   ta’minlanadi.   Shu
sababli   bozor   rejalashtirishni   umuman   tan   olmaydi   deyish   noto’g’ri   bo’lar   edi.
Aksincha,   raqobatli   kurash   sharoitlarida   ishlab   chiqaruvchilar   va   ta’minotchilar   o’z
faoliyatini   sinchiklab   rejalashtirishlari   zarur.   Bozor   mexanizmi   subyektiv   omillar
asosiy rolni o’ynovchi resurslarni markazlashgan tarzda taqsimlashga qaraganda qattiq
va   jiddiyroq   hisoblanadi.   Bozor   sharoitlarida   rejalashtirishga   qarshi   bo’lganlarni
«tog’ora bilan birga chaqaloqni ham tashlab yuboradi» deyish mumkin. 
Shu sababli avvalgi paytlarda turli xil buyruqlar, nazorat raqamlari va limitlarga
asoslangan   rejalashtirishni,   samarali   va   oqilona   faoliyat   ko’rsatishning   majburiy
vositasi  bo’lgan rejalashtirish bilan adashtirmaslik kerak. U xorijda ham to’liq bekor
qilinmagan. Masalan, Italiyaning «Fiat» kontserni 1970 yildan boshlab tasdiqlangan 3
yillik   rejalar   bo’yicha,   1988   yildan   esa   5   yillik   rejalar   bo’yicha   ishlamoqda.
Kontsernning besh yillik rejalari joriy va tezkor-ishlab chiqarish rejalari bilan bog’liq
bo’lib, besh yillik rejaning har bir yili yakunidan so’ng o’tgan yil davomida erishilgan
amaliy natijalarni hisobga olgan holda unga o’zgartirishlar kiritiladi. 
Chet   el   tajribalarining   hammasidan   ham   mamlakatimizda   foydalanish   lozim
bo’lmasada,   biroq   rejalashtirishning   roli   muhimligi   aslohida   isbot   talab   qilmaydi.
Aynan   rejalashtiirsh   va   bashorat   qilish   nimani,   qancha,   qachon   va   kim   uchun   ishlab
chiqarish   kerak   degan   savollarga   javob   topadi.   Xususan,   ko’plab   korxona   yaratilishi
va   faoliyati   rejalashtirishdan   boshlanadi.   Rejalashtirish   mavjud   ishlab   chiqarish
quvvatlari,   raqobatli   afzalliklardan   maksimal   foydalanish,   turli   xato   va
kamchiliklarning   oldini   olish,   iqtisodiyotdagi   yangi   tendentsiyalarni   kuzatish   va ulardan   ishlab   chiqarish   faoliyatida   foydalanish,   korxona   faoliyatining   kuchsiz
tomonlarini   aniqlash   va   bartaraf   qilish   hamda   asoslanmagan   tavakkalchiliklarning
oldini olishga imkon beradi. 
Amaliyotning   ko’rsatishicha,   ishlab   chiqarish   faoliyatini   rejalashtirishda   har   bir
korxona o’zining bugungi kundagi va kelajak uchun strategiyasini belgilab oladi. Shu
sababli   rejalashtirish   korxonani   rivojlantirish   strategiyasidan   ajralmas   bo’lib,   buni
quyidagi sxema yordamida aks ettirish mumkin (1-rasm). 
 
 
1-rasm. Rejalashtirish jarayoni  
Mazkur holatda strategiya kelajak uchun umumiy g’oyani shakllantirshga imkon
berdi. Rejalashtirish jarayonining o’zi va bevosita strategik reja esa korxonaga aniqlik,
individuallik   hadya   etib,   bu   unga   ma’lum   turdagi   xodimlarni   jalb   qilish   va   boshqa
turdagi  xodimlarni   jalb  qilmaslikka  imkon  beradi.  Bu  reja  korxona  uchun  istiqbollar
ochib   berib,   yangi   xodimlarni   jalb   qiladi,   mahsulot   ishlab   chiqarishdan   tashqari   uni
sotishga ko’maklashadi. 
Rejalar   shunday   tuzilishi   kerakki,   ular   uzoq   vaqt   davomida   buzilmasligi,   shu
bilan  bir   paytda   zarur   hollarda  yo’nalishni   o’zgartirishga   moslashgan   bo’lishi   lozim.
Amalda rejalashtirish jarayonida ikkita muhim savolga javob topish zarur: 
1) korxona   uchun   bozordagi   vaziyat   bilan   bog’liq   joriy   vazifalarni
bajarishda to’siqlar yaratmaydigan strategik maqsadni qanday tanlash; 
2) strategik   maqsadlarga   tayangan   holda   eng   murakkab   va   kutilmagan
hodisa   va   tashqi   tendentsiyalarga   munosib   va   samarali   javob   qaytarishi   uchun
moddiy, moliyaviy va mehnatresurslarini qanday shakllantirish lozim. 
Bozormunosabatlarisharoitlaridaharbirkorxonaishlabchiqarishningto’xtovsizo’si  
 
 
  Korxona 
missiyasi   Korxo na 
maqsadlari   Tashqi muhit tahlili va 
baholanishi   Kuchli va zaif 
tomonlarni 
baholash  
Stratеgiyani 
baholash   Stratеgiyani 
amalga  Stratеgiyani 
bеlgilash   Muqobillarni 
tanlash   shi,  mahsulotsifatiningoshirilishivauningo’zvaqtidasotilishi,  shuningdek, 
rejalashtirilganfoydavadaromadnio’zvaqtidaolishasosidao’zininggullabyashnashinita’
minlashgaintiladi. 
Shusabablikorxonafaoliyatiko’pmaqsadlivadinamikxaraktergaegabo’ladi. 
Birinchidan,  fan-texnikataraqqiyotigayo’naltirilgan,  ikkinchidan, 
ishlabchiqarishquvvatlarivaresurslardansamaralifoydalanishgaerishuvchi, 
uchinchidanesa, 
bozorkon’yunkturasigao’zvaqtidavatezkorlikbilanjavobberishimumkinbo’lgankorxon 
arivojlanadivagullab-yashnaydi. 
Istiqboldagivaziyatniqat’iyrejalashtirishbuholdao’zinioqlamaydi. 
Bozorkon’yunkturasivaraqobat, 
talabgamosravishdachiqarilayotganmahsulottavsifnomasigao’zgartirishkiritishimkoniy
atlaribilanbog’liqbo’lg anuzoqmuddatlidasturtalabqilinadi. 
Buvazifaodatdaistiqbolgayo’naltirilgankorxonafaoliyatinijoriyrejalashtirishjarayonida
aniqlanganko’rsatkichl arnitartibgasolishyo’libilanbajariladi. 
Shu   sababli   ko’plab   korxonalar   bozor   kon’yunkturasining   o’zgarib   turishini
hisobga   olgan   holda   ishlab   chiqarish   texnologiyasiga   tezkor   o’zgartirishlar   kiritish
hamda bunda asbob-uskuna va qurilmalarning imkoniyatlarni kengaytirish, butlovchi
qismlar   va   materiallarni   bir   xillashtirish,   mahsulot   sifatini   oshirish   va   assortimentini
kengaytirishga majbur bo’ladilar. 
Korxona   faoliyatini   rejalashtirish   vazifalari   qaysidir   ma’noda   ma’lum   bo’lgani
sababli  uni  rejalashtirish  va ishlab chiqarishni  tashkil  etish jarayonida tartibga solish
zamonaviy fan tomonidan nisbatan kam  tadqiq etilgan va umumlashtirilgan. Bu erda
amaliyot nazariyadan ancha ilgarilab ketgan. Shunday bo’lsada, korxona faoliyatining
oldindan   belgilab   qo’yilgan   ko’rsatkichlarini   tartibga   solishga   to’g’ri   keladi.   Bu
iste’molchilik   talabining   o’zgarishidan   tashqari,   korxona   hayotida   va   iqtisodiy
muhitda   ro’y   berayotgan   yangi   vaziyatlar,   xom-ashyo   va   materiallar   ta’minotchilari
bilan aloqalar, siyosiy vaziyat va hokazolarga bog’liq bo’ladi.  2. Biznes rejani tayyorash bosqichlari 
Biznes   rejani   shakllantirishni   yangi   korxonani   tashkil   etish   yoki   korxona
faoliyatiga   muhim   o’zgartirish   kiritish   g’oyasi   bir   necha   bosqichlarda   amalga
oshiriladi 3
. Ularni turli darajada yiriklashtirish yoki detallashtirish mumkin (2-rasm): 
 
    Biznеs-rеjani 
 
Loyiha maqsad va  umumiy 
Missiyani b е lgilash  vazifalarni ifodalash  tuzilmasini 
        
(firma falsafasi)  b е lgilash 
3
Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энциклопедия бизнес – планов: Методика 
разработки. 75 реальных образцов бизнес – планов. - М.: «Ось-89», 2003. –18 
bet. 
 
 
   
Zaruriy axborotlarni 
  to`plash mе'yorlarini  Biznеs-rеjani tuzish 
ishlab chiqish  (rеjalashtirish jarayoni) 
 
2-rasm. Biznes-rejani ishlab chiqish bosqichlari 
  Biznes-rejani   tayyorlashning   birinchi   bosqichida   korxona   missiyasi   (korxona
falsafasi)   –   xo’jalik   subyektining   qisqacha   ta’rifi,   uning   maqsadlari,   burchi,   faoliyat
sohalari, harajat me’yorlari va mintaqa, jamiyatning ijtimoiy vazifalarini xal etishdagi
o’rni aniqlanadi. 
Mos   keluvchi   missiyani   tanlab   olish   uchun   kamida   ikkita   savolga   javob   topish
kerak: ''korxona mijozlari, iste’molchilari kim?'', Korxona qanday talablarni qondirishi
mumkin?''.   Masalan,   foydaning   ahamiyatini   yaxshi   bilgan   Genri   Ford   o’z
kompaniyasi   missiyasini   quyidagcha   ta’riflagan:   ''Biz   odamlarga   arzon   mashinalarni
xavola etamiz ''  Shu bilan  birga u doimo ushbu  ishni  kim  amalga oshirsa,  uni  foyda
chetlab o’tmaydi deb ta’kidlab kelgan.  Missiya   korxonaning   o’zi   uchun   belgilab   olinadi,   lekin   doimo   xaridorga,
jamiyatga   yo’naltirilgan   bo’ladi.   Mashhur   ''Soni''   firmasining   missiyasi   quyidagicha
ta’riflanadi:   ''Taraqqiyotni   amalga   oshirish   orqali   jamiyatga   xizmat   qilish''.   Shu   kabi
quyidagi misollarni keltirish mumkin: 
- Xalqaro savdo orqali tinchlik sari. 
- Mamlakat   uchun   nima   yaxshi   bo’lsa,   firma   uchun   ham   yaxshidir.   -   Bizning
mahsulotlar dunyoni hayot uchun yanada qulay qiladi. 
- Iste’molchilar tashkilotimiz xayotiy kuchining manbai. 
Korxona   missiyasining   fundamental   asoslari   bo’lib   uning   tamoyillari   va   etikasi
hisoblanadi.   Ular   firma   xodimlari   xatti-harakatlariga   qo’yiladigan   universal   ijtimoiy
talablar majmuini ifodalovchi faoliyatning asosiy qoidalari sifatida yuzaga chiqadi. 
Korxona tamoyillari o’z ichiga oladigan talablar quyidagilar: 
- mahsulot (ish, xizmatlar) va bozorga talablar; 
- boshqaruvga   talablar   -   motivatsiya   tizimi,   qarorlar   qabul   qilish,   nazorat,
yutuqlarni baholash va x.k.; 
- xodimlarga   talablar   -   ijodiy   fikrlash,   mas’uliyatni   o’z   zimmasiga   olish,
motivlar, unumdorlikni baholash va x.k.; 
- tashqi   muhitga   talablar   -   xaridorlar,   ta’minotchilar,   investorlar,   raqobatchilar,
jamiyat, davlat. 
Missiyani   belglashda   korxona   tanlab   olgan   qadriyatlar   yo’nalishi   ham
ahamiyatga   ega   bo’lib,   ular   rahbarlar   va   barcha   xodimlarning   strategik
xattiharakatlariga   jiddiy   ta’sir   o’tkazadi.   Nazariya   va   amaliyotda   qadriyatlar
yo’nalishining oltita turini ajratib ko’rsatish mumkin (1-jadval) 3
. 
1-jadval 
Qadriyatlar yo’nalishlari va ularning maqsadlar bilan aloqasi  
Yo’nalish turi  Qadriyatlar kategoriyasi  Korxona ko’zlayotgan
maqsadlar toifalari
(tiplari) 
Nazariy   Haqiqat 
 Bilim  Uzoq muddatli 
tadqiqotlar va 
3  Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энциклопедия бизнес – планов: Методика разработки. 75 реальных образцов 
бизнес – планов. - М.: «Ось-89», 2003. – 20 bet   Oqilona fikrlash  ishlanmalar 
Iqtisodiy   Qulaylik 
 Foydalilik 
 Boylik jamg’arish   O’sish 
 Foyda olish 
 Natijalar 
Siyosiy 
 Xokimiyat 
 Hurmat qozonish  Kapital va sotishning 
umumiy xajmi, 
ishlovchilar soni 
Ijtimoiy 
 Yaxshi 
munosabatlar Sadoqat 
 Nizolarning 
bo’lmasligi   Foydalilikdan 
ijtimoiy mas’uliyatning 
yuqori turishi 
 Bilvosita raqobat 
 Tashkilotdagi 
yaxshi muxit 
Estetik 
 Badiiy muvofiqlik 
 Shakl va o’lchamlar 
mosligi 
 Tarkib   Mahsulot dizayni
 Sifat 
 Foydani  
kamayishi   hisobiga  
bo ’ lsa   ham  
ko ’ rkamlikni  
ta ’ minlash . 
Ikkinchi   bosqich   –   biznes-reja   maqsadlarini   ishlab   chiqish.   Maqsad-   bu
korxonaning kelgusidagi ko’zda tutilgan, istalgan xolati. 
Biznes tizimida maqsad beshta funktsiyani bajaradi. 
• tashabbus   -   firmaning   xozirgi   va   ko’zda   tutilgan,   istalgan   xolatini,   harakatlar
motivlarini taqqoslash, solishtirish. 
• qarorlar qabul qilish mezonlari - axborotlar va muqobillarni tanlash, biznesdagi
ustivor yo’nalishlarni baholash; 
• boshqarish vositalari - harakatlarni boshqaruvchi talablar, biznes yo’nalishlarini
aniqlash;  • muvofiqlashtirish   -   qarorlar   qabul   qiluvchi   shaxslar   o’rtasida   nizosiz
munosabatlarni   ta’minlash,   maxsuslashtirilgan   bo’linmalar   ishlarini   moslashtirish,
muvofiqlashtirish. 
Nazorat - bu xo’jalik faoliyatining joriy holati ko’rsatkichlarini  maqsadlar  bilan
taqqoslash, solishtirish. 
  Missiyadan   farqli   ravishda   maqsadlar   korxona   faoliyatining   bir   muncha   aniq
yo’nalishlarini aks ettiradi (2-jadval). 
2-jadval 
Korxona missiyasi vamaqsadlari orasidagi farqlanish 
Ko’rsatkichlar  Missiya  Maqsadlar 
 Vaqt mezoni  Kelajakda   intilish
mavjud ,   lekin   vaqt
bo ’ yicha   cheklanishlar
yo ’ q   va   joriy   holatga
bog ’ liq   emas .  Doimo   amalga   oshirish
muddatlarini   ko’zda
tutadi. 
Axborotni
yo’naltirilganligi  Korxonaning   tashqi
muxitga   -
iste’molchilar,   jamiyat,
mintaqa,   manfaatlari
qadriyatlari   va
ustuvorliklariga
yo’naltirilgan.  Ko ’ pincha   firmaning
ichki   muxitiga
yo ’ naltirilgan   va
resurslar ,   zahiralardan
foydalanishni
yaxshilashga
yo ’ naltirilgan   bo ’ ladi . 
Ta’riflanish
xususiyatlari  Umumiy   atamalarda
ifodalanadi   va   korxona
obrazini,   uning
markasini,   ish   usullarini
yoritib beradi.  Ko’pincha  faoliyat 
natijalarining aniq 
natijalarini aks ettiradi. 
O’lchovliligi  Sifat   jixatidan
tasniflanadi,   natijalarni
nisbiy   aks   ettirish   ustun
turadi  Asosan miqdoriy 
o’lchovga ega 
bo’ladi, 
birlikda  va 
ko’plikda  ifodalanishi  mumkin. 
Har   qanday   korxona   murakkab   ijtimoiy-iqtisodiy   tizim   sifatida   ko’p   maqsadli
xarakterga ega. 
Korxonani   faoliyati   davomida   strategik   maqsadlarni   amalga   oshirish   bilan   bir
vaqtda   ko’plab   taktik   va   tezkor   maqsadlarni   ham   hal   etadi.   Sof   iqtisodiy   maqsadlar
bilan ijtimoiy, texnikaviy va tashkiliy vazifalar chambarchas bog’liqdir. Maqsadlarni
tuzilmalarga ajratish turli xil jixatlar bo’yicha amalga oshirish mumkin (3-jadval). 
3-jadval 
Korxona maqsadlarining tahminiy tasnifi 
№  Tasniflash belgilari  Maqsadlar guruhlari 
1.  Mazmuni
(predmeti)  Iqtisodiy 
Tashkiliy 
Siyosiy 
Ishlab chiqarish  Ijtimoiy 
Texnologik 
Ilmiy 
Estetik 
Psixologik 
2.  O’lchami  Maksimum 
Ko’p emas  Minimum
Kam emas 
3.  Rejalashtirish 
miqyoslari  Uzoq muddatli
(strategik) 
O’rta muddatli (taktik)  Qisqa muddatli
(tezkor) 
4.  Harakatlar sohasi  Global 
Regional 
Oliy 
Oraliq  Milliy 
Lokal (mahalliy) 
Yo’ldosh(qo’shimcha) 
Quyi 
5.  Ierarxiya darajasi  Korxona  Tuzilmaviy bo’linma 
6.  O’zaro
munosabatlar  Komplementar 
Indeferent  Raqobatli 
7.  O’lchamlilik  Miqdoriy  Sifat jixatdan
(o’lchovsiz) 
8.  Yo’naltirilganlilik  Tijorat  Notijorat (ijtimoiy) 
9.  Muxit  Ichki  Tashqi 
10 Subyekt  Individual (shaxsga Guruhga (kollektivga) .  yo’naltirilgan)  yo’naltirilgan 
Maqsadlar   aniq   tushunarli   bir   ma’noda   tushuniladigan   bo’lishi   va   korxonaning
kelajakdagi  xolatini  aks  ettiruvchi  atamalar  orqali  ta’riflanishi  kerak. Shuning uchun
maqsadlarni   ishlab   chiqarishda   uning   mazmuni   va   shakliga   qo’yiladigan   talablarni
e’tiborga olish lozim (3-rasm). 
 
Mazmuni va 
aks ettirish 
shakli  Korxona   
maqsad
 
lari  
Xoxish iroda va  Hisobga olgan xolda
belgilanadi 
-ish xajmini; 
-ishlar muddatini; 
-mavjud  va 
kutilayotgan 
imkoniyatlarni; 
-kutilayotgan natijalarni; 
-xodimlar  bo’yicha 
taqsimlanishni; 
-moslashuvchanlik   va
to’g’rilashlar kiritish 
imkoniyatlarini; 
-boshqaruvning  barcha 
darajalarida  taqqoslash, 
solishtirish, imkoniyatlarini; 
-ishlovchilar malakasining 
oshishini; 
 
3-rasm. Maqsadlarning mazmuni va shakliga qo’yiladigan talablar 
Biznes-rejani   ishlab   chiqishning   uchinchi   bosqichida   biznes-rejaning   tuzilmasi
belgilab olinadi. 
To’rtinchi bosqichda biznes-rejaning har bir bo’limini ishlab chiqish uchun zaruriy
axborotlarni   to’plash   amalga   oshiriladi.   Bu   rejalashtirishning   eng   muhim   sermehnat
qismi   hisoblanadi.   Axborotlar   manbai   sifatida   tarmoqning   maxsus
axborotnomalaridan,   loyiha   tashkilotlari   me’yorlaridan,   tahlil   bilan   shug’ullanuvchi
maxsus firma xizmatlaridan, statistika idoralari materiallaridan, maxsus tadqiqotlar va
kuzatishlardan,   yuqori   malakali   iqtisodchilardan,   maslahatchilardan   hamda Bo lishi kerak‟  
- haqiqatga yaqin 
real) va amalga (
oshirish 
imkoniyati;  
- zid qonunlarga 
kelmasligi;  
- bajaruvchilarga 
tushunarli;  
-
o lchov 	
‟
imkoniyati;  
- tuzilmaviy 
bo linm
‟ alar  va 
funktsional 
xizmatlar 
bo yicha 
‟
taqsimlangan;  
- barcha 
ishlovchilar  va 
tsexlar kuchlarini 
birlashtirish;   korxonaning   ichki   muhiti   va   o’z   ishini   yaxshi   biladigan   korxona   xodimlaridan
foydalanish mumkin. 
Rejalashtirishning   beshinchi   bosqichi   -   bevosita   biznes-reja   bo’limlarini   ishlab
chiqish va uni yagona hujjat sifatida rasmiylashtirish. 
3. Biznes reja tuzilishi va tarkibi 
Biznes  rejaning keng mazmunli  va har  tamonlamaligi  biznes doirasi  va sohasiga
bog’liq   holatda   ishlab   chiqiladi.   Bundan   tashqari,   bozor   sig’imi,   raqobat,   korxona
imkoniyatlarining o’sishi  ham biznes reja hajmi va mazmuniga ta’sir etadi. ko’pgina
investor   hajmi   bir   yoki   ikki   betdan   iborat   bo’lib,   barcha   ma’lumotlar   bayon   etilgan
biznes   rejani   o’qib   chiqishni   yoqtiradilar.   Lekin   biznes   rejani   mazmunini   qisqa   va
lo’nda qilib bayon etish bir muncha qiyin. Bu ishni rejada alohida urg’u beriladigan va
qisqacha   mazmun   bayoniga   kiritiladigan   asosiy   tadbirlar   ravshan   budib   qolgan
holdagina   moxirona   uddalash   mumkin.   qisqacha   bayon   etilgan   mazmun   dastlabki
xomaki   nusxa   bo’lib   bulgusi   investorning   shunga   karab   faoliyat   yuritishini   nazarda
tutish   kerak.   Biznes   rejaning   biron   bir   kat’iy   shakldosh   tarkibiy   tuzilishi   talab
etilmaydi, u har xil shaklda hamda tarkibda tuzilishda bo’lishi mumkin.   Ammo unda
quyidagi masalalar yoritilishi shart: 
• Biznesning g’oyasi va maqsadi; 
• Ishlabchiqaradigan   mahsulotning   o’ziga   xos   xususiyatlari   va   ular   bilan
bozor ehtiyojlarini qondirish; 
• Ayrim bozor o’zgarishlarida firmaning xulq - atvori strategiyasi; 
• Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishi; Firma rivojlanish istiqbollari. 
Biznes   rejani   tuzishda   texnik   qoidalar   sifatida   quyidagi   umumiy   talablarni   ham
bajarish uning sifatini oshiradi. Avvalo reja qisqacha bo’lishi, biznes haqidagi barcha
asosiy ma’lumotlarni qamrab olishi shu bilan birgalikda 7-10 betdan ortmasligi lozim.
Ayrim   holatlarda   kengroq   biznes   reja   tuzish   talab   etiladi,   hajmi   50   betgacha   borishi
mumkin.   Har   qanday   holatlarda   biznes   rejaga   ikkinchi   masala   sifatida,   ayni   muhim
bo’lmagan   holatlar   kiritilishi   mutlaqo   mumkin   emas.   Bu   jarayonda   terminlardan   o’z
o’rnida   foydalanish,   tahlil   ma’lumotlarini   puxta   tekshirib   chiqish   ish   sifatini
oshiruvchi   omil   hisoblanadi.   Biznes   rejani   turli   xil   variantlari   mavjud   bo’lib   uni tuzilishida ham farq katta.   Biznes reja uchun umumiy andoza sifatida quyidagilar joy
oladi. 
1. Rezyume; 
2. Korxona haqida ma’lumot; 
3. Tovar (ish,   xizmat) turlari; 
4. Sotuv bozori yoki marketing rejasi; 
5. Marketing  strategiyasi; 
6. Ishlabchiqarish dasturi; 
7. Ishlab chiqarishni tashkil etish; 
8. Korxonaningtashkiliy reja shakli; 
9. Moliyaviy reja; 
10. Loyihaning   rentabelligi. 
Bulardan   tashqari   biznes   rejaga   yana   qo’shimcha   ravishda   quyidagi   axborotlarni
ham kiritish mumkin, ya’ni moliyaviy mablag’lar va majburiyatlar, foyda va zararlar
hisoboti va boshqalar. Yuqorida ko’rsatilgan bo’limlarga alohida ta’rif berib o’tadigan
bo’lsak, dastlab rezyume yoki xulosa va keyingi bo’limlar joy oladi. 
Rezyume odatda kirish hisoblansada aslida uni xulosa sifatida qabul qilishadi. 
Ushbu kirish titul varagida quyidagi ma’lumotlar joy oladi: 
1. Korxona nomi; 
2. Manzili; 
3. Mulkchilik  shakli; 
4. Biznes rejani tuzuvchi ism sharifi; 
5. Korxona faoliyati va biznes harakteri; 
6. Biznesrejaning tuzilganlik vaqti; 
7. Moliyaviy manbalar va ularga extiyoj; 
Rezyume 2-4 betdan iborat bo’lishi mumkin. U biznes rejaning barcha bo’limlari
tuzib chiqilgandan so’ng yoziladi. 
Ushbu bo’lim rahbarning biznes rejada ko’rsatiladigan asosiy faoliyatiga bo’lgan
aniq munosabatini ifodalaydi. 
Ikkinchi   bo’lim   korxona   to’g’risida   ma’lumotga   asoslanadi.   Bunda   avvalo
korxonaning   teritorial   jihatdan   joylashuvi,   uning   nomi,   xususiylashtirilgan   muddati, korxona   mulkchilik   shakli,   korxona   faoliyatining   asosiy   turlari,   korxonaning
ro’yxatdan   o’tganligi,   unga   xizmat   ko’rsatuvchi   bank,   korxona   kapitali   to’g’risida
umumiy ma’lumot va xokazo. 
Uchinchi   bo’limda   asosan   ishlab   chiqarilayotgan   yoki   ishlab   chiqiladigan
mahsulotga   to’la   tavsifnoma   berish   yki   mahsulotning   raqobatbardoshliligini,
avzalliklari va kamchiliklari yoritishga ajratiladi, ya’ni: 
* mahsulotga tavsifnoma (tovarning ijobiyligi); 
* firma nomi; 
* mahsulot assortimenti; 
* tannarx; 
* xaridorlar; 
* ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish huquq va majburiyatlari. 
Bundan   keyingi   bo’lim   umumiy   marketing   bo’limi   hisoblanib,   ayni   shu   bandda
korxona foydasi kengayishi yoki kamayishi ko’rinadi. 
Marketing   rejasi   biznes   rejaning   eng   muhim   qismi   hisoblanadi.   Unda
mahsulotlarni   qay   tariqa   taqsimlash,   baxoni   o’rganish,   bozorda   mahsulot   harakati
to’g’risida ma’lumotlar joylashtiriladi. Potentsial investor marketing rejasini korxona
ish   faoliyati   muvaffakiyatining   kritik   shartlari   deb   o’ylaydilar,   aslida   ham   shunday.
Chunki   biznesga   kirish   bu   nimadir   yaratish   va   sotishdan   iborat   xodisa   hisoblanadi.
Shu bilan birgalikda potentsial investorga ochilayotgan yangi imkoniyatlarni baholash
maqsadida   yana   bir   kerakli   tomoni,   bu   bo’limda   keltirilgan   ma’lumotlar   oldingi
bo’limlarga   mos   kelishi   lozim.   Sotish   holatida   esa   bozor   tsikliga   asoslangan   holda,
ishlab chiqarish, boshqarish, bozorga kirish va tuldirish va tushish va albatta shu bilan
birga bozorni baxlash bu bo’limda joy oladi. 
Raqobatdoshlik darajasini baholashda marketing jami xulosasidan kelib chikib har
bir   kriteriya   buyicha   raqobatbardoshlik   solishtiriladi   uning   avzallik   va   kamchiliklari
yoritib o’tiladi. 
Biznes rejani ishlab chiqarish rejasi uning yadroviy bo’limlaridan biri hisoblanadi.
Ishlab chiqarish faoliyatini texnik iqtisodiy asoslash, biznes harakteridan kelib chikib
belgilanadi.   Bunda   biznes   rejada   ishlab   chiqarilishi   kerak   bo’lgan   mahsulot   buyicha
kuzda to’tilgan jarayonlar va aktivlar tasvirlab beriladi.  Korxonada   mehnatni   tashkil   etish   va   boshqarish   sohasi   biznesning   samarali   olib
borilishini ta’minlaydi. Bu bo’lim sxema yoki rasm ko’rinishida keltirilgani makulrok
bo’ladi.   Unda   struktura   ya’ni   boshqaruv   aniq   va   ravshan   ko’rinadi.   Shu   bilan
birgalikda   har   bir   ishchi   va   xizmatchining   xizmat   vazifasi,   huquq   va   majburiyatlari
atroflicha   keltirilgan   bo’lsa   nur   ustiga   a’lo   nur   bo’ladi.   Ish   haqi   siyosati   tuzilganda
oylik, yillik jami summadar ko’rsatilishi zarur hisoblanadi. 
Biznes   rejada   har   bir   bo’lim   qatori,   tavakkalchilik   ham   alohida   ahamiyatga   ega,
sababi  keyingi  2-3 yillik ichida yuzaga kelishi  mumkin bo’lgan holatlarni  o’rgangan
holda ularga to’g’ri baxo bera olish keyingi faoliyatga keng zamin yaratib beradi. 
Biznes rejaning eng muhim nuqtasi hisoblanmish moliyaviy reja, ishlab chiqarish,
tashkil   etish   va   marketing   rejalarini   umumlashtirilgan   holda   hisob   kitob   ishida
aniqlikni talab etiladi. 
Biznes   rejani   bajarilishini   baholashda   moliyaviy   axborotlarning   uch   manbasi
mavjuddir, bular: 
1. Yaqin uch yillikda ko’tilayotgan realizatsiya va harajatlar hajmi; 
2. Yaqin uch yillik ichida pul oqimlari; 
3. Joriy yil balansi va yaqin uch yil ichida balans harakatlari. 
Yuqorida   keltirilgan   dastlabki   ikkala   hujjat,   biznes   rejada   tekst   ya’ni   matn
ko’rinishida yoziladi, shu  bilan bir  qatorda reja va ilovada keltirilgan ma’lumotlarga
mos   kelishi   kerak.   Moliyaviy   reja   bo’limida   moliyaviy   mablag’larga   extiyoj
moliyalashtirish   usullari   ham   yoritilib   o’tiladi.   Bunda   korxonaning   karz   beruvchi   va
investordan moliyaviy yordam olishga intilishi: 
* qanday summa, qanday shartlarda; 
* qarzni qaytarish grafigi; 
*investitsiya hisobiga foydani baholash; 
* zaruriy mablag’ni olish manbalari. 
Ayrim   hollarda   ushbu   masalani   moliya   rejasi   tarkibida   ham   kushish   mumkin.
Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   har   qanday   tadbirkor   mahsulot   ishlab   chiqarishning
hajmi   va   o’sha   davrga   mos   harajatlar   biznes   rejada   nazarda   tutilgan   muddatda
umumlashtirilgan   bo’lishi   kerakligini   tushinish   lozim.   Bu   yerda   mahsulot   tannarxi,
umumiy   va   ma’muriy   harajatlar   hisoblanishi   lozim.   SHundan   so’ng   belgilangan soliqlar   tartibi   va   stavkalari   asosida   korxonaning   soliklardan   keyngi   sof   foydasini
aniqlashimiz   lozim   bo’ladi.   Kutilayotgan,   mahsulot   sotish   hajmi   va   harajatlar
summasi   birinchi   un   ikki   oyga   va   keyingi   yillarda   aniqlashda   bozor   haqidagi
ma’lumotlarga tayanish kerak bo’ladi. 
Biznes   reja,   so’ngi   yillarda   yuqori   darajada   ahamiyat   kasb   etmoqdaki,   XXI   asr
bevosita   uning   rivojlanishida   katta   imkoniyatlar   eshigini   ochdi.   Bu   davrga   qadar
venchur   kapital,   va   hamkorlikda   yoki   qo’shma   holatda   biznesni   yuritish   keng
rivojlangan   edi.   Lekin   shu   o’rinda   yoddan   chiqarmaslik   kerakki,   venchur   kapitalga
erishishda   ham   investorning   ishonchini   qozonish   darkor,   buning   uchun   esa   albatta
biznes reja mustaxkam tayanch vazifasini o'taydi. 
Axborotlarning   ikkinchi   manbasi   hisoblangan   pul   oqimida   esa,   pul   oqimlarini
oldindan bilish uchun boshlangich mablag’larga ko’tilgan debitorlik karz summasi va
boshqa   tushumlarni   aniqlash   kerak.   Shu   jumladan   oylar   buyicha   yil   davomidagi
barcha   to’lovlar   hisoblanadi.   Biznes   rejaning   moliyaviy   bo’limiga   quyidagilar
kiritilishi shart: 
1. Korxonaning o’tgan davrdagi moliyaviy holati; 
2. Sungi uch yillikda foyda yoki zararlar hisobi; 
3. Zararsizlik nuqtasi; 
4. Moliyaviy rejaga asoslangan buxgalteriya hisobi; 
Biznes   reja   bu   shunday   olg’a   tashlangan   dastlabki   kadamki,   uning   markaziy
nuqtasida turuvchi masalasi quyidagilar hisoblanadi. 
1. Yagona maqsadga yo’nalganlik; 
2. Foyda keltiruvchanlik; 
Biznes   faoliyatida   barcha   manyovrlarga   javob   qaytarish   taktikasini   bilish
yuzasidan   kat’y   yondashgan   holda   tuzish   va   ularda   taxminiy   ko’rsatkichlar   keyingi
rejalarda   turli   xil   baland   parvoz   so’zlarni   ishlatish,   haqiqatdan   amalga   oshmaydigan
sonlarni ko’rsatish orqali o’z biznesini  boshlamokchi  bo’lgan har  qanday shaxs yoki
firma korxonalar faqatgina o’zlarini aldab qo’yishgan bo’lishadi holos. 
Bu   bilan   o’zlarini   turli   moliyalashtirish   muassasasi   yoki   investordan
uzoqlashtiriladi.   Shuning   uchun   tuzilayotgan   biznes   rejada   to’g’ri,   aniq   keltirilgan
ma’lumotlar tahlili biznes sifatidan oshirishiga omil bo’ylab xizmat qiladi.  
  Amaliy qism 
Biznes rejaning titul varag’i. 
Loyiha nomi: 
Yillik talab hajmi 13 mln. metr mato bo’lgan ishlab chiqarish korxonasini tashkil
etish. 
Ishlab chiqarish bosqichi:  
Dastlabki texnik-iqtisodiy asoslash. 
Loyiha tashabbuschisi 
“Prime knitwear” M. CH. J 
  Mazkur   biznes   reja   loyihani   qo’llab-quvvatlash   uchun   qarorlarni   qabul   qilish
holatidan tashqari oshkora etmaslik sharti bilan ko’rib chiqishga havola etiladi. 
Biznes loyihani ko’rib chiqish uchun qabul qiluvchi ko’rsatilgan shartlarga amal
qilish mas’uliyatini o’z zimmasiga oladi. 
  Biznes   rejadagi   ishlab   chiqilgan   masalalar,   taklif   va   xulosalar   loyiha
ishtirokchilari bilan kelishilgan holda havola etiladi. 
Rezyume
“Prime knitwear” M.CH. J 
Manzil: Farg’ona shahar, Mustaqillik ko’chasi, 77-uy 
Telefon: +998732412824 
Faks: +998732412824 
Bosh rais: G’aniyev K. 
Loyiha maqsadi: 
Trikotaj matosi ishlab chiqarishni moliyaviy-iqtisodiy jihatdan asoslash. 
 Bozor tahlili. Iste’molchilar talabini to’liq qondirishni ko’rsatadi. Mahsulot sifati
bo’yicha   ustun,   narx   bo’yicha   esa   raqobatbardosh   hisoblanadi.   Korxonaning
marketing strategiyasi bozorning bo’sh segmentini to’ldirish, qolgan qismini esa yangi
dizayndagi   yuqori   sifatli   mahsulotlar   bilan   egallash   hisoblanadi.   Korxona   bozorga
kirish davrida past narxlar siyosatini, talab etilsa demping narxni qo’llaydi. 
  Xom   ashyo   va   zahiralar   ta’minoti   bo’yicha   3+7   yil   muddatga   shartnomalar
tuzilgan.    Loyihaning   moliyaviy–iqtisodiy   jihatdan   maqsadga   muvofiqligi   quyidagi
ko’rsatkichlar bilan asoslanadi: 
- Mahsulot rentabelligi- 10.0% 
- Korxonaning to’lov qobiliyatibarqaror hisoblanadi 
- Loyihani amalga oshirish muddati - 1 yil 
Loyiha 2016 yil yanvardan boshlab foyda keltiradi. 
 
Korxona tavsifi 
1. «Prime knitwear» korxonasining tashkiliy-huquqiy shakli –M.CH.J. 
2. Registratsiyadan o’tish sanasi -20.01.2014 
3. Registratsiya nomeri- 
4. Registratsiya joyi- 
5. Manzil: Farg’ona shahar, Mustaqillik ko’chasi, 77-uy. 
6. Faoliyat turi: ishlab chiqarish. 
7. Ustav kapital miqdori–300 000 AQSH dollari 
8. Ishlab   chiqarish   maqsadi:   Mavjud   imkoniyatlardan   foydalangan   holda
mahalliy   va   qo’shni   viloyatlar   iste’molchilari   uchun   sifatli   trikotaj   gazlama   ishlab
chiqarishni amalga oshirish bo’lib hisoblanadi 
10. Korxona maydoni:1 000 m. kv binoda faoliyat yurutadi. 
11. Korxona   bo’yicha   rahbarlikni   direktor   amalga   oshiradi.   U   o’z   vakolati
doirasida korxona faoliyati bilan bog’liq masalalarni mustaqil hal qiladi. Buxgalteriya
va   statistikhisobotlarning   ishonchliligiga   shu   hisobotlarni   tayyorlagan   shaxslar   bilan
birgalikda moddiy va ma’muriy javobgar hisoblanadi. 
  Rais   rejalashtirish,   marketing,   buxgalteriyava   boshqa   bo’limlarni   boshliqlarini
tayinlaydi   hamda   ular   ustidan   nazorat   o’rnatadi.   Bosh   mehanik   keramik   plitalarni
ishlab chiqarish bo’yicha faoliyatni boshqaradi. 
12. Direktor:   G’aniyev K. 
13. Bosh hisobchi: Abduxakimov S. 
14. Bosh mehanik: Umarov F.  15. Korxona   missiyasi   bo’libmahalliy   va   xorij   aholisining   trikotaj   gazlama
mahsulotlariga   bo’lgan   talabini   o’rganish   va   qondirish   bilan   birga   ushbu   tarmoqda
yetakchi korxona darajasiga ko’tarilish hisoblanadi. 
Mahsulot nomi : trikotaj matosi. 
Qo’llanish   sohasi :   mahalliy   vaqo’shni   hududlar   aholisni   trikotaj   matosi   bilan
ta’minlash. 
“Prime   knitwear”   korxonasidagi   ishlab   chiqarish   jarayoni   ommaviy   turdagi
ishlab   chiqarish   hisoblanadi.   Bunda   ishlab   chiqarish   jarayoni   maxsus   MURATA-20
DRUM,   BENNINGER-1   800MM,   SUCKER-1800MM,   TODO-75,   TOYODA   JAT-
710 jihozlardan foydalangan holda amalga oshiriladi. 
Korxona   o’z   faoliyatini   asosan   mahalliy,   shu   bilan   birga   yurtimizning   boshqa
viloyatlari iste’molchilariga qaratgan. 
Korxonani   asosiy   iste’molchilari   aholi,   tikuvchilik   fabrikalari   hisoblanadi.
Xozirgi   davirda   12   ta   yuridik   shaxslar   bilan   shartnoma   tuzilgan.   Tayyor   mahsulot
yetkazib   berish   shartnomada   ko’rsatilgan   summaning   10%   qiymati   oldindan   to’lov
to’liq bajarilgandan so’ng amalga oshiriladi. Qolgan summa tovarni qabul qilib olgan
kundan   boshlab   7   ish   kuni   davomida   to’lab   beriladi.   Xom-ashyo   va   materiallar
zahirasi 7 kunni tashkil etishi rejalashtirilgan. 
Tuzilgan   shartnomalarga   asosan   birinchi   yilda   13   mln.   metr   mato   ishlab
chiqarish, 2-yilda sotish hajmini 12% ga, 3-yilda esa 20% ga oshirish ko’zda tutilgan.
Mahsulot   o’zining   yuqori   sifatliligi   va   ishonchliligi   hamda   yuqori   sifatli   xom-
ashyodan tayyorlanishi hamda texnologik jarayonda eng so’nggi rusumdagi texnikalar
yordamida ishlab chiqilishi bilan ajralib turadi. 
Bir nechta ko’rinishdan iborat bo’lgan matolar taqdim etiladi. Keyingi yillarda
mahsulot   assortimentini   kengaytirish   ko’zda   tutilgan,   ya’ni   ishlab   chiqarishda   bezak
beruvchi tsexni tashkil etib ishlab chiqarish o’zlashtiriladi. 
Marketing rejasi 
Hozirgi   kunga   kelib   trikotaj   mahsulotlari   ishlab   chiqarayotgan   korxonalar
ro’yxatiga  nazar  tashlar  ekankiz,   Farg’ona  viloyatida  bunday  xo’jalik  sub’ektlari   5ta
ekaniga   amin   bo’lamiz.   Lekin,   ularni   xom-ashyo,   ya’ni   trikotaj   gazlamasi   bilan
ta’minlab beradigan birorta ham korxona mavjud emas. Shunday ekan, biz tomondan taklif   etilayotgan  tayyor   mahsulot   trikotaj   mahsulotlari   ishlab   chiqaruvchi   koxonalar
uchun yarim tayyor mahsulot sifatida yuqori talabga ega bo’ladi. 
Bundan   tashqari,   qo’shni   Andijon   viloyatida   trikotaj   mahsulotlari   ishlab
chiqaruvchi   korxonalar   soni   16   taga   teng   bo’lib,   ularda   yarim   tayyor   mahsulot
yaratuvchi   korxona   yo’q.   Tabiiyki,   bunday   katta   hajmdagi   talabni   qondirish   uchun
ular   xom-ashyoni   import   qilishga   majburdirlar,   bu   esa   katta   mablag’   va   vaqt   talab
etadi. Shuning uchun bizning mahsulotimiz Andijonda ham talabga ega bo’ladi. 
Poytaxt Toshkent shahrida trikotaj gazlama taklifini tahlil qilar ekanmiz, u yerda
trikotaj matoni 6 ta xo’jalik yurutuvchi sub’ekt ishlab chiqarayotganiga ishonch hosil
qilamiz.   Trikotaj   mahsulotlari   ishlab   chiqaruvchi   korxonalar   sonini   52   ta   ekanini
hisobga olsak,  bizning mahsulotimiz Toshkent  shahrida  ham  o’z  iste’molchisiga  ega
bo’lishi tabiiy holdir. 
4-rasm. “O’zbekyengilsanoat” DAK tarkibiga kiruvchi korxona va tashkilotlar 
ro’yxati 4
. 
Hozirgi   kunga   kelib,   jami   12   ta   korxona   bilan   shartnoma   imzolangan   bo’lib,
ularning   4tasi   Farg’onada,   2tasi   Andijonda   va   qolgan   6tasi   Toshkent   shahridagi
trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalardir. Bizning korxona ishga tushishi
4  “O zbekyengilsanoat” DAKning 2013-yil 1-iyun holatiga ko ra bergan hisobotidan. ‟ ‟ bilan ular korxonamiz tomonidan yaratiladigan mahsulotni xarid qilib olishga tayyor
hisoblanishadi. 
  4-jadval 
Bozor tahlili 
№  Ko’rsatkichlar  Farg’ona  100 km
masofadagi
aholi punkti  100 kmdan
uzoq 
1.  Talab hajmi  Yuqori  Yuqori  Yuqori 
2.  Talabni qondirish hajmi  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha 
3.  Raqobat darajasi  Past  Past  O’rtacha 
4.  Mahsulot sotib olishga
tayyor iste’molchilar  4  2  6 
 
Bozor   tahlili   natijalaridan   ko’rinib   turibdiki,   Farg’ona   viloyatida   bizning
mahsulotimizga   bo’lgan   talab   hajmi   yuqori   bo’libgina   qolmay,   korxona   quvvati
talabni   qondirish   darajasi   o’rtachaligi   kuzatilmoqda.   Viloyatda   trikotaj   mato   ishlab
chiqaruvchi   korxonalar   mavjud   bo’lmagani   sababli   raqobat   darajasi   pastdir   va   4   ta
xo’jalik yurutuvchi sub’ekt bizning mahsulotmizni sotib olishga tayyor hisoblanadi. 
100   km   masofadagi   aholi   punktlarida   ham   (Andijon)   deyarli   shunday   holat
kuzatilmoqda.   Bu   hududda   ham   raqobatchi   korxona   boshqa   shahar(Toshkent)dan
bo’lganligi sababli bizning mahsulotga talab hajmi yuqori hisoblanadi hamda hozirga
kelib 2 ta korxona bilan shartnomalar tuzilgan. 
100   kmdan   uzoq   aholi   punktlarida   esa   (Toshkent)   raqobat   darajasi   ancha   katta
hisoblanadi.   Bu   hududda   6   ta   trikotaj   matolari   ishlab   chiqaruvchi   korxona   mavjud.
Lekin, trikotaj mahsulotlari yaratuvchi korxonalarning soni ko’pligi sababli bu bozor
bizning korxona uchun juda ham qulaydir. Bu hududda talab hajmi yuqori va raqobat
darajasi o’rtacha hisoblanadi.  5-jadvalda   “Prime   knitwear”   korxonasining   shartnoma   imzolagan   xo’jalik
yurutuvchi   sub’ektlari   haqida   ma’lumotlar   keltirilgan.   Korxonamiz   ishga   tushishi
bilanoq, ular bilan bog’langan holda mahsulotlarni yetkazib berish mumkin. 
6-jadval
Raqobat va raqobatli ustunlik 
Solishtirish
mezonlari  A bozor (Farg’ona)  B bozor (Andijon)  C bozor (Toshkent) 
“PK”
MCHJ  “Fashion
star” 
MCHJ 
(Toshkent) “PK”
MCHJ  "Alkim 
Tekstil" 
MCHJ 
(Toshkent) “PK”
MCHJ  “Textile 
Production” 
XK 
Yillik 
mahsulot
ishlab 
chiqarish 
hajmi  13 mln  7 mln  13 mln  8 mln  13 mln  10 mln 
Xizmat
ko’rsatish
darajasi  Yuqori  O’rtacha  Yuqori  O’rtacha  Yuqori  Yuqori 
Baho  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha  Yuqori  O’rtacha  Yuqori 
Imidj  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha  O’rtacha 
Jadval   ma’lumotlaridan   ko’rinib   turibdiki,   biz   tomondan   ishlab   chiqilayotgan
korxonaning   mahsulot   ishlab   chiqarish   hajmi   raqobatchilardan   ko’ra   ancha
balandroqdir.   Shu   bilan   birga,   xizmat   ko’rsatish   darajasi   ham   yuqori   sifatda
tashkillangan bo’lib, bularning barcha ajoyib imidj va muqobil baho bilan to’ldirilgan.
7-jadval 
Raqobatchilar tahlili 
№  Raqobatchi mahsulot  Asosiy raqobatchilar  Farg’ona
bozori 
(“Fashion star”
MCHJ)  Andijon bozori
("Alkim 
Tekstil" 
MCHJ)  Toshkent
bozori 
(“Textile 
Production”
XK) 
1.  Manzil  Toshkent
shahar, 
Uchtepa
tumani  Toshkent
shahar, 
Chilonzor
tumani  Toshkent
shahar, 
M.Ulug’bek
tumani 
2.  Sotish hajmi (mln metr)  7  8  10 
3.  Bozorda egallagan
salmog’i (%)  75  60  15 
4.  Narx strategiyasi  Xarajat + 15% Xarajat + 17% Xarajat + 14%
5.  Rentabelligi (%)       
6.  Mahsulot sifati  O’rtacha  O’rtacha  Yuqori 
7.  Reklamaga xarajatlar  O’rtacha  Past  O’rtacha 
8.  Korxonaning bozordagi
faoliyati (yil)  5  8  6 
4-jadval asosida raqobatchi korxonalarning iqtisodiy tavsifini ko’rib chiqishimiz
mumkin.   “Fashion   star”   MCHJ   va   ("Alkim   Tekstil"   MCHJ)   Farg’ona   va   Andijon
bozorlarida monopol  hisoblanadilar, ular  bu bozorlarning asosiy  qismini  egallashgan
(75 va 60%). “Textile Production” XK esa Toshkent bozorining 15%nigina egallagan
bo’lishiga   qaramasdan,   poytaxtdagi   korxonalar   ko’pligi   hisobiga   qolgan   korxonalar bilan   deyarli   bir   xil   ko’rsatkichlar   qayd   etmoqda.   Mahsulot   sifati   bo’yicha   “Textile
Production”   XK   yaqqol   ustunlikka   ega   ekanligi   ko’rinib   turibdi.   Har   3   korxona
bozorda o’z ulushiga ega bo’lganligi sababli reklamaga kata xarajatlar sarflamaydilar.
Bozordagi   faoliyat   davrini   tahlil   qilsak,   barcha   korxonalarning   barqaror   faoliyatini
ko’rishimiz mumkin, ular bozorda eng kamida 5 yildan beri faoliyat ko’rsatmoqdalar. 
8-jadval 
Tovarning kuchli va kuchsiz tomonlari 
Tovarning kuchli va uchsiz
tomonlarini o’rganishga
qo’yilgan masala   Mahsulotning kuchli
tomonlari  Mahsulotning kuchsiz
tomonlari 
Mahsulot yo’naltirilgan 
segmentni aniq belgilay 
olasizmi? 
  Xa   
Mijozlar talabi to’liq 
o’rganilganmi? 
  Xa   
Mahsulotning qanday afzallik 
tomonlari mavjud? 
  Yuqori sifat, arzon narx  
O’z mahsulotingizni siz  Xa   
tanlagan segmentga samarali 
uzata olasizmi? 
 
Mahsulotingiz boshqa 
raqobatchi korxona mahsuloti 
bilan raqobatlasha oladimi, 
xususan 
- Narx bo’yicha 
- Sifat bo’yicha 
  Xa
Xa    Sizda yangi mahsulot turini 
yaratish bo’yicha g’oya bormi? 
   
Hozircha yo’q 
Iste’molchilar talabi asosida 
takomillashtirish borasida ishlar
amalga oshirilganmi? 
   
Hozircha yo’q 
Yangi   mahsulotni   yaratish  
bo ’ yicha   sifat   to ’ garagi   tashkil  
etilganmi   yoki   siyosat   amalga  
oshiriladimi ? 
   
Hozircha yo’q 
Iste’molchilar shikoyatini 
o’rganasizmi?  Xa   
 
9-jadval  Korxonaning narx siyosati 
 
Ob’ektni tahlil qilishda savollar  Haqiqiy holat tavsifi. 
Mahsulotimiz harajatlarni va unga 
bo’lgan  talabni  va  uning  To’liq aks ettiradi. Baho darajasi 
raqobatbardoshliligini 
darajada aks ettiradi?  qanchalik bozor bahosidan past. 
Bahoni 
o’zgarishiga reaksiyasi 
qanday?  haridorlar  Talab   elastik   bahoning   pasayishi
hajmning oshishiga olib keladi. 
Iste’molchilar  baho 
qanday baholaydilar  darajasini  Baho darajasi maqbul hisoblanadi. 
 
“Prime   knitwear”   MCHJ   mahsulotining   asosiy   iste’molchilari   bo’lib   trikotaj
matodan tayyor mahsulot yaratadigan firmalar va xususiy iste’molchilar hisoblanadi.  Mahsulot   narxi   “O’rtacha   xarajatlar   +   foyda”   uslubidan   foydalangan   holda
o’rnatiladi. Foyda normasi 10% qabul qilingan. 
Ishlab chiqarish rejasi
Gazlama ishlab chiqarish texnologik zanjiri quyidagilardan iborat: 
O’rov   bosqichi   –   bu   bosqichda   kichik   g’altaklardagi   iplar   katta   bobinalarga
MURATA-20 DRUM jihozlarida o’raladi. 
  Tandalash   bosqichi   –   bu   bosqichda   BENNINGER-1   800MM   jihozida
bobinalardagi iplar kengligi mato kengligiga muvofiq bo’lgan g’altaklarga o’raladi. 
  Shlixtalash   bosqichida   –   tandalangan   iplarga   SUCKER-1800MM   jihozlarida
maxsus qorishma yordamida ishlov berib uning sifati va mustahkamligi oshiriladi. 
To’quv   bosqichi   –   bunda   asosiy   texnologik   jarayon   TOYODA   JAT-710   to’quv
jihozida   bajariladi.   Ishlab   chiqarish   rejasini   tuzish   ko’zda   tutilgan   ishlab   chiqarish
hajmi uchun zaruriy xom ashyo sarfini aniqlashdan boshlanadi. Texnologik zanjirdagi
tayyorlov   bosqichlarida   ishlov   beriladigan   yarim   tayyor   mahsulotlar   shu   jarayon
uchun   tayyor   mahsulot   hisoblanadi.   SHu   sababli   har   bir   tayyorlov   bosqichida
ishlovdan   o’tadigan   yarim   tayyor   mahsulot   hajmi   aniqlanadi.   Ma’lumki,   jihozlar
sonini   aniqlash   uchun   ushbu   bosqichlardagi   ishlab   chiqarish   (ishlov   beriladigan)
mahsulotlar hajmini aniqlash zarur. To’quv jarayonigacha bo’lgan bosqichlarda ishlov
beriladigan   mahsulot   kalava   ip   hisoblanadi.   Bunda   amaliyotda   qabul   qilingan
me’yorlardan foydalanamiz, ya’ni amaliyotda 100 metr mato uchun assortiment turiga
bog’liq   ravishda   o’rtacha   4.5-5.5   kg   kalava   ip   sarflanishi   belgilangan.   Bu   orqali   1
metr mato uchun sarf me’yorlarini aniqlash lozim (4,7:100=0.047 kg). Shundan so’ng
yillik   mahsulot   ishlab   chiqarish   hajmi   uchun   zaruriy   xomashyo   miqdori   aniqlanadi,
ya’ni   1   metr   mato   uchun   me’yor   sarfi   yillik   ishlab   chiqarish   hajmiga   ko’paytiriladi
(0.047*13   000   000   =   611   000   kg).   Hisoblarni   jihozlar   sonini   aniqlashda   davom
ettiramiz. 
Jihozlar sonini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya etiladi: 
  Bunda:   Q
c   -   har   bir   ishlab   chiqarish   bosqichida
ishlov beriladigan mahsulot yoki xom ashyo hajmi, kg  U
j   -   ishlov   berish   bosqichida   ishtirok   yetuvchi   jihozning   soatlik   unumdorligi
(texnik pasportidan olinadi).  
 KRO- jihozning foydali ish bilan band bo’lish koeffitsienti. 
Bu ko’rsatkich quyidagicha aniqlanadi: 
KRO=1-A/100 
Bu yerda, A – jihozni ta’mirlash tanaffuslari vaqtining normativ miqdori, foizda 
To’quv jarayoni bosqichlari uchun A quyidagicha belgilanadi: 
1. O’rov jihozi – 2,5%; 
2. Tandalash – 3%; 
3. Shlixtalash – 4%; 
4. Ip ulash – 1%; 
5. To’quv – 3%; 
Ushbularga asoslangan holda KRO ni hisoblaymiz. 
1.KRO =1-2,5/100=0.975; 
2.KRO =1-3/100=0.97; 
3.KRO =1-4/100=0.96; 
4.KRO =1-1/100=0.99; 
5.KRO =1-3/100=0.97; 
Jihozlarning soatli unumdorligi quyidagi jadvalda havola etiladi: 
10-jadval  
Jihozlarning soatlik unumdorligi 
O’rov, MURATA-20 DRUM (kg)  240 
Tandalash, BENNINGER-1 
800MM 
(kg)  505 
Shlixtalash, SUCKER-1800MM 
(kg)  714 
Ip ulash va proborlash TODO-75 
(kg)  120 
To’quv, TOYODA JAT-710 (m.s)  17,3  Yuqoridagi jihozlar sonini aniqlash formulasiga ko’ra 1 soatda ishlov beriladigan
yarim   tayyor   yoki   mahsulot   hajmini   aniqlashimiz   zarur.   Buning   uchun   yillik   ishlab
chiqarish hajmiga hisoblangan xom ashyo sarfi, ya’ni 6 000 kg har qanday bosqichda
ishlaydigan jihozning o’rtacha yillik ish vaqtiga bo’linadi. Demak hisoblarni jihoz ish
vaqtini aniqlashda davom etamiz. 
F
j = (365-52-7) *8*3*0.95= 6 977; 
Bu yerda, 365 – yildagi kalendar kunlar soni, kun 
52 – dam olish kunlari soni, kun; 
7 – bayram kunlari soni, kun; 
8 – smena davomiyligi, soat; 
3 – smenalar soni; 
0,95   –   jihozning   tanaffuslarini   e’tiborga   oluvchi   koeffitsient   (bunda   rejali
ta’mirlash tanaffuslarining normativ miqdori, o’rtacha 5% qabul qilingan). 
Bundan   ko’rinib   turibdiki   bitta   jihoz   6   977soat   ishlar   ekan.   Hisobni   1   soatda
ishlov   beradigan   xom   ashyo   yoki   yarim   tayor   mahsulot   hajmini   aniqlashda   davom
ettiramiz: 
 
Bu  hajm  dastlabki   ishlov  beriladigan  yarim   tayyor  mahsulot   hajmi   hisoblanadi.
Hisoblarda   bundan   foydalanishdan   avval   chiqindi   chiqish   me’yorini   ham   e’tiborga
olish   zarur,   ya’ni   har   bir   bosqichga   sof   ishlov   beriladigan   yarim   tayyor   mahsulot
hajmi e’tiborga olinadi.  CHiqadigan chiqindining normativ miqdori quyidagi jadvalda
keltiriladi: 
 11-jadval 
Chiqindilar me’yori 
Jarayon  Foiz 
O’rov  0,07 
Tandalash  0,03 
Shlixtalash  0,04 
Proborlash  0,02 
To’quv  0,03   
Har bir bosqich uchun mahsulotlar chiqish hajmini aniqlaymiz. 
Bu   yerda,   Q
c   –   bir   soatda   ishlov   beriladigan   yarim   tayyor
mahsulot yoki tayyor mahsulot hajmi 
F
m   –   chiqindi   me’yori   1-
bosqich uchun: 
 
2-bosqich uchun: 
 
3-bosqich uchun: 
 
4-bosqich uchun: 
 
5-bosqich uchun: 
 
5-bosqichda   yakuniy   mahsulot   hajmi   mato   bo’lganligi   sababli   1   soatda   ishlab
chiqariladigan mato hajmini aniqlaymiz. Buning uchun 4-bosqichda aniqlangan yarim
tayyor   mahsulot   hajmi   1   metr   mato   uchun   sarf   me’yoriga   bo’linadi   (87,28:0.047=1
857 metr). 
Yuqoridagi   ma’lumotlardan   kelib   chiqqan   holda   ishlab   chiqarishda
qatnashadigan jihozlar sonini aniqlaymiz: 
1. O’rov jarayoni uchun:  
 
2. Tandalash jarayoni: 
 
3. Shlixtalash jarayoni uchun:   
   
4. Proborlash jarayoni uchun: 
 
5. To’quv jarayoni uchun: 
 
Yuqoridagi   hisob-kitoblardan   kelib   chiqqan   holda   “High   quality   knitwear”
korxonasida jami ishlab chiqarishda ishtirok etadigon jihozlar soni 115 taga teng. 
12-jadval
Ishlab chiqaruvchi jihozlarni qiymati hisobi   
Jihoz turi  Jihoz soni  Jihoz qiymati,
ming so’m 
O’rov  1  1 520 
Tandalash  1  2 430 
Shlixtalash  1  2 860 
Proborlash va ip ulash  1  1 470 
To’quv  111  259 740 
Jami  115  268 020 
Hisoblarni xom ashyo va materiallar sarfini aniqlashda davom ettiramiz. 
13-jadval
Zaruriy xom ashyo va materiallar sarfi miqdori     
Mahsulot
birligiga 
sarflanadiga
n xom ashyo
turi va nomi  Sarf
meyori, 1
metr 
mato 
uchun  Yil 
davomida
ishlab 
chiqariladiga
n jami  Yillik xom
ashyo
hajmi, kg  Xom
ashyo 
materia
l 
lar  Jami
qiymat,
ming so’m  
  (kg)  mahsulot,
metr  qiymati
, so’m 
Tola  0,047  13 000 000  611 000  4 500  2 749 500 
Kraxmal  0,05  13 000 000  650 000  5300  3 445 000 
Kley  0,45  13 000 000  5 850 000 2500  14 625 000 
Soda  0,4  13 000 000  5 200 000 5 200  27 040 000 
Sovun  0,37  13 000 000  4 810 000 8 000  38 480 000 
Xloramen  0,3  13 000 000  3 900 000 12700  49 530 000 
Paxta yog’i  0,42  13 000 000  5 460 000 4 900  26 754 000 
Jami  X  x  26 481 
000  x  162 623 500
Tashkiliy va xodimlar rejasi 
Korxonani   boshqarish   uchun   chiziqli   funktsional   tizimdan   foydalanish   samarali
hisoblanadi va u quyidagicha tasvirlanadi: 
Ombor
boshlig’i  Texnolog  Brigadirlar 
 
 
Asosiy
ishchilar 
  Yordamchi
ishchilar 
  
 
 
   
  Direktor   
Tijorat ishlari bo’yicha 
Direktor  o’rinbosari   Bosh mehanik  Reja - iqtisod 
bo’limi boshlig’i   Bosh hisobchi   5-rasm. “Prime knitwear” MCHJ tashkiliy tuzilmasi. 
Xodimlar va ish haqi rejasi 
Bo’limning   asosiy   mazmunini   xodimlarga   bo’lgan   talabni   aniqlash,   ishchilar
sonini hisoblash, ish xaqi fondini hisoblash tashkil etadi. 
Ishchilar sonini hisoblashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya
etiladi: 
I
s  = J
s  / N
xk ; 
Bu yerda: 
J
s  - jihozlar soni; 
N
xk  – xizmat ko’rsatish me’yori. 
Har   bir   bosqich   bo’yicha   ishchilar   soni   alohida   aniqlanadi.   Xususan,   tayyorlov
bosqichidagi   ishchilar   ham   jihozga   xizmat   ko’rsatish   me’yori   asosida   aniqlanadi,
ya’ni to’qimachilik korxonasida me’yor bo’yicha bir o’rash jihozi uchun ikki kishi, bir
tandalash jihozi uchun ikki kishi, bir shlixtalash jihozi uchun ikki kishi, bir proborlash
va ip ulash jihozi uchun ikki kishi xizmat qilishi belgilangan. 
  Yuqoridagi   formula   asosida   to’quv   bosqichi   uchun   ishchilar   soni   aniqlanadi.
Xizmat   ko’rsatish   me’yori   ATPR   to’quv   jihozlari   uchun   10-12   jihoz,   STB   to’quv
jihozlari   uchun   6-7   jihoz   qabul   qilinadi   yoki   quyidagi   tartibda   avvalo   xizmat
ko’rsatish me’yori aniqlanadi. Bunda kuzatishning xronometraj uslubidan foydalanib,
1 metr mato uchun to’g’ri keladigan qoplanadigan va qoplanmaydigan ish usullariga
sarflanadigan vaqt o’lchanadi va belgilanadi. 
  Qoplanadigan   ish   usullariga   sarflanadigan  vaqt   deyilganda,   jihoz  ishlab   turgan
vaqtda ham bajariladigan ish usullari tushuniladi, ya’ni bu vaqt sarflari asosiy mashina
vaqti bilan qoplanadi. Lekin bu ish usulari ishchining e’tibori qaratilishi hamda ularni
faol kuzatilayotganligi uchun xizmat ko’rsatish me’yorini aniqlashda hisobga olinadi.
Qoplanmaydigan   vaqt   deyilganda   esa   to’quv   jihozining   tanaffuslarini   keltirib
chiqaruvchi  ish usullariga sarflanadigan vaqt  tushuniladi.  Ularni  o’z vaqtida bartaraf
etish ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlaydi.  14-jadval
To’quv jihoziga xizmat ko’rsatuvchi ishchining mahsulot birligiga 
to’g’ri keladigan qoplanmaydigan asosiy ish usullariga vaqt sarfi 
Ish usullari  Qoplanmaydigan vaqt(T
1 , sek)
Uzilgan iplarni ulash.  18 
Texnik sabablarga ko’ra o’zi
to’xtagan jihozlarni yurgizish  3 
Xom ashyoni jihozga o’rnatish 24 
Tayyor mahsulotni jihozdan 
olish.  27 
Jami  72 
    15-jadval 
To’quv jihoziga xizmat ko’rsatuvchi ishchining mahsulot birligiga
to’g’ri keladigan qoplanadigan ish usullariga vaqt sarfi. 
Ish usullari  Qoplanadigan vaqt(T
2 , sek) 
Asosiy ipni to’g’rilash  4 
Matoni tozalash  4 
Xom ashyoni chiqindilardan 
tozalash  6 
Urchuq ipini almashtirish  8 
Jami  22 
Xizmat ko’rsatish me’yori quyidagicha aniqlanadi: 
N
xk  = (T
m  + T
2)  /T
1 *K
b  = (208 + 22)/72*0.5 = 1,6 2 ta 
Bu yerda: T
m  - 1 metr matoga to’g’ri keladigan mashina vaqti, sek/ metr, 
T
m  = 3600/ A yoki 1/A=3600/17,3 = 208 sekund  Bu yerda: A - jihozning soatlik nazariy ish unumi, metr/ soat,   
K
b  - ishchining foydali mehnat bilan band bo’lish koeffitsenti (K
b  =0.5-06) 
16-jadval 
Korxonaning shtatlar jadvali 
№  Xodimlar tarkibi  Soni  Oylik
ish 
haqi,
so’m  Yillik
ish haqi,
so’m 
I.  Davr xarajatlari tarkibidagi ish haqi, jumladan:  16  6 805 
000  81 660 
000 
1.  Direktor  1  400 000  4 800 
000 
2.  Reja-iqtisod bo’limi boshlig’i  1  650 000  7 800 
000 
3.  Tijorat ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari  1  650 000  7 800 
000 
4.  Bosh mehanik  1  600 000  7 200 
000 
5.  Bosh hisobchi  1  600 000  7 200 
000 
6.  Texnolog  1  550 000  6 600 
000 
7.  Brigadirlar  3  1 500 
000  18 000 
000 
8.  Ombor boshlig’i  1  500 000  6 000 
000  9.  Boshqalar, yordamchi ishchilar  6  1 900 
000  22 800 
000 
II.  Ishlabchiqarishxarajatlaritarkibigakiruvchiishhaqi: 166  54 824 
057   657 888 
684  
1.  Ishchilar, shu jumladan  166  54 824 
057  657 888 
684 
a)  IV razryadli  90  28 456 
690  341 480 
280 
b)  V razryadli  76  26 367 
367  316 408 
404 
 
Jami  182  61 629 
057  739 488 
684 
 
Ishbay ish xaqini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya etiladi: 
Ix = 12*Is*Mm*Ko’r.m*(1+Kq.t.) 
Bu yerda, 12 – yildagi oylar soni 
I
s  – ishchilar soni 
M
m  – minimal ish haqi miqdori 
K
o’r.m  - o’rtacha malaka koeffitsienti K
q.t.
– qo’shimcha to’lovlar koeffitsienti 
K
o’r.m  – 2.76 ga teng. 
Ishchilar soni 166 ta ishchi. 
IH
ish =12*166*96 105*2,76*(1+0,10) = 581 215 361,8 so’m; 
O’rtacha yillik ish xaqi fondini ham aniqlash tavsiya etiladi. 
O’IH
ish = IH
ish /I
s = 581 215 361,8/166 = 3 501 297,4ming so’m; 
Bu yerda: IH
ish  –jami ishbay ish haqi fondi, so’m, 
I
s  - jami ishbay ishlovchi ishchilar soni. 
17-jadval Xarajatlar rejasi 
№  Xarajat nomlari  Qiymati, so’m 
I.  Ishlab chiqarish xarajatlari  163 491 340 386  
1.  Xom-ashyo materiallar, shu 
jumladan:  162 623 500 000 
2.  Ish haqi xarajatlari, shu jumladan:  797 178 121 
a).  Asosiy ish haqi fondi  581 215 361,8 
b). Qo’shimcha ish haqi fondi  58 121 536,18 
3.  Amortizatsiya xarajatlari  45 200 000 
4.  Joriy ta’mirlash xarajatlari, 3%  8 040 000 
5.  Jihozlarni saqlash va ekspluatatsiya 
xarajatlari  5 360 400 
6.  Ijara xarajatlari  13 200 000 
7.  Kommunal xarajatlar:  1 138 873 137 
II.  Kelgusi davr xarajatlari  110 241 000 
1.  Ma’muriy xodimlar ish haqi  81 660 000 
2.  Ijtimoiy sug’urta ajratmasi  20 415 000 
3.  Marketing xarajatlari  8 166 000 
 
Jami  939 248 662 
18-jadval 
Xom-ashyo va materiallar xarajati 
№  Xarajat nomlari  Qiymati, so’m  1.  Xom-ashyo materiallar, shu 
jumladan:  162 623 500 000 
a).  Asosiy xom-ashyo va materiallar  2 749 500 000 
b). Yordamchi xom-ashyo va 
materiallar  159 874 000 000 
19-jadval 
Ish haqi xarajatlari 
1. Ish haqi xarajatlari, shu jumladan:  797 178 121 
a).  Asosiy ish haqi fondi  581 215 361,8 
b).  Qo’shimcha ish haqi fondi  58 121 536,18 
c).  Ijtimoiy sug’urta ajratmasi  159 834 224  Xulosa 
Hozirgi kunga kelib mamlakatimizda raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti
hukmronlik   qilar   ekan,   har   bir   xo’jalik   yurutuvchi   sub’ekt   eng   kam   xarajatlar
sarflab,   yuqori   foydaga   erishishga   harakat   qiladi.   Bunday   ijobiy   ko’rsatkichlarga
erishishda   esa   korxonada   boshqaruv   qarorlari   to’g’ri   ishlab   chiqilishi   kerak.
Ularning samarali bo’lishida esa korxona faoliyatini rejalashtirish alohida ahamiyat
kasb   etadi,   zero   biznes   rejaning   puxta   ishlab   chiqilishi   xo’jalik   yurutuvchi
sub’ektning   kelajakda   faoliyat   yurutishini   oldindan   bilish   imkoniyatini   yaratadi.
Raqobatli bozor sharoitida esa bu korxona uchun kata yutuq hisoblanadi. 
Kurs   ishining   amaliy   qismida   ishlab   chiqilgan   trikotaj   matosini   ishlab
chiqaruvchi   korxonaning   biznes   rejasi   ham   yuqorida   ta’kidlangan   imkoniyatlarni
yaratib   berish   uchun   xizmat   qiladi.   Biznes   rejaning   bozor   va   raqobatchilar   tahlili
qismidan   ham   ko’rinib   turibdiki,   mazkur   korxonaning   ishga   tushishi   juda   kata
samara   olib   keladi.   Bunga   asosiy   sabab   raqobatchilarning   kamligi,   aniq
iste’molchilarning   mavjudligi   hamda   korxona   o’z   faoliyatida   so’nggi   rusumdagi
texnika-texnologiyalardan   foydalanib   yuqori   sifatli   va   past   narxli   trikotak
gazlamasini ishlab chiqarayotgani hisoblanadi. 
Shu bilan birga, biznes rejaning ishlab chiqarish rejasi qismida foydalanilishi
ko’zda tutilayotgan texnikalarning xarakteristikalar batafsil yoritilgan bo’lib, ishlab
chiqarish jarayonida nechta jihoz qatnashishi aniq hisoblab chiqilgan. 
Xodimlar   rejasi   qismida   o’sha   jihozlarni   ishlashi   jarayonida   necha   kishi
faoliyat   yuritishi,   ularga   to’lanadigan   ish   haqi   xarajatlari   belgilangan.   Bundan
tashqari, trikotaj gazlamasini ishlab chiqarishda zarur bo’ladigan barcha materiallar
aniqlanib, ularning bozor baholari asosida xom-ashyo sarfi miqdori aniqlangan. 
Biznes   reja   katta   miqdordagi   boshlang’ich   mablag’ni   talab   etsa   ham,   bu
faoliyatning kelajakdagi istiqbollari yuqori hisoblanadi. Biznes reja moliyaviy reja
qismida   amalga   oshirilgan   hisoblar   natijasida   korxona   har   yili   bir   necha   milliard
so’m   miqdordagi   foydaga   erishishi   ko’zda   tutilgan.   Shunday   ekan,   ushbu
tadbirkorlik faoliyatini amaliyotga tadbiq etish har bir xo’jalik yurutuvchi sub’ekt
uchun yana bir ajoyib biznes bo’ladi.  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 
1. Барыгин В.А. “Бизнес планирование”. – М.: INFRA, 2005. 
2. Boltaboyev M.R. To’qimachilik sanoatida marketing strategiyasi. -  Т .: 
ФАН, 2004. 
3. Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энtsиклопедиya бизнес – планов: 
Методика разработки. 75 реальных образtsов бизнес – планов. - М.: «Ось-89»,
2003.  
4. Горемыкин   В.А.   “Плнирование   производства”.   –   М.:   Академиchеский
проспект, 2005.  
5. Isayev R., Qosimov S. Ishlab chiqarishni tashkil etish va biznes reja. – T.: 
Tafakkur, 2011. 
6. Isaqov   M .   “ Biznes   rejalashtirish ”   fani   bo ’ yicha   o ’ quv   uslubiy   majmua .   –   T .:
TDIU , 2007. 
7. Кревенс Д.В. Стратегиchеский маркетинг. - М.; Издат. Дом   ≪ Вильyaмс ≫ ,
2003. 
8. Maxmudov E.X., Isoqov M.Yu., Najimdinov R.D. Biznes rejalashtirish. 
Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005.  
9. Mirzaev F.R., Toxiri Sh.  Tadbirkorlik asoslari. –T.: TATU, 2012. 
10. Nazarbayev O. “Biznes reja” ma’ruza matni. – N, 2011. 
11. CHернyaк В.З. Бизнес планирование. – M.: KNORUS, 2005.  
Uslubiy qo’llanma va ilmiy maqolalar: 
1. Ismanov   I,   Davlyatova   G.   biznesni   rejalashtirish   fanida   kurs   ishini   bajarish
bo’yicha uslubiy qo’llanma. – F, 2012.  Internet saytlari: 
1. www.allbest.ru    ;  
2. www.bp.okii.ru    ;  
3. www.cbu.uz    ;  
4. www.dissercat.com    ;  
5. www.gov.uz    ;  
6. www.profbusiness.ru    ;  
7. www.primebplan.ru    ;  
8. www.ref.uz    ;  
9. www.stat.uz    ;  
10. www.uza.uz    ;  
11. www.yournewbusiness.ru    ;  
12. www.ziyonet.uz    ;

Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va ahamiyati

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский