Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 79.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Ilyos Hamidov

Дата регистрации 15 Декабрь 2024

0 Продаж

Korxonada mahsulot sifati va raqobatbardoshligini oshirish yo'llari

Купить
“STRATEGIK MENEJMENT “ Fanidan KURS ISHI MAVZU:Korxonada mahsulot sifati va raqobatbardoshligini oshirish yo'llari Bajardi: Tekshirdi: MAVZU:STRATEGIK NAZORAT FUNKSIYALARI KIRISH ……………………………………………………………………………………………3 1-BOB. STRATEGIK NAZORATNING ASOSIY FUNKSIYALARI ..5 1.1 - §. Strategiyani amalga oshirishni kuzatish ……………………………………8 1.2 - §. Strategik maqsadlar va ko'rsatkichlar ……………………………………….. 2-BOB. STRATEGIK NAZORATNING BOSQICHLARI ……………..21 2.1 - §. Rejalashtirish bosqichi ……………………………………………………………..27 2.2 - §. Tashkilotning asosiy strategik maqsadlari va ustuvor yo'nalishlarini belgilash. ……………………………………………………………………………………………29 3-BOB. STRATEGIK NAZORATNING ASOSIY ASOSLARI ………38 3.2 - §. KPI (Asosiy samaradorlik ko'rsatkichi ) ……………………………………45 XULOSA ……………………………………………………………………………………………5 0 FOYDALANILGAM ADABIYOTLLAR …………………………………………52 Kirish 2 Strategik nazorat — bu korxonaning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun o‘zining ichki va tashqi muhitini tizimli ravishda baholash, yo‘naltirish va boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayon, birinchi navbatda, korxonaning umumiy strategiyasining amalga oshirilishini nazorat qilish va strategik maqsadlarning bajarilishini ta’minlashga qaratilgan. Strategik nazorat kompaniyaning bozor sharoitlariga moslashishi, raqobatbardoshlikni saqlashi va o‘z faoliyatini doimiy ravishda yaxshilash imkonini beradi. Shu bilan birga, bu funksiyaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi kompaniyaning ichki resurslaridan samarali foydalanishni, tashqi muhitdagi o‘zgarishlarga moslashishni va umumiy rivojlanish strategiyalarini qo‘llashni o‘z ichiga oladi. Strategik nazorat, odatda, ikki asosiy yo‘nalishda amalga oshiriladi: birinchi yo‘nalish — strategiyaning rejalashtirilgan natijalarini monitoring qilish, ikkinchi yo‘nalish esa kerakli o‘zgarishlar kiritish orqali strategiyani moslashtirishdir. Har bir yo‘nalish o‘zining metodikasi va usullarini talab qiladi. Birinchidan, strategik nazorat jarayonida tashkilotning mavjud holati, uning bozor pozitsiyasi, ichki faoliyati va tashqi faktorlar doimiy ravishda tahlil qilinadi. Bu o‘zgarishlar va tendensiyalarni kuzatish orqali strategiyaning to‘g‘riligini va samaradorligini baholash mumkin. Strategik nazoratning asosiy funksiyalari orasida maqsadga erishish yo‘llarini belgilash, yangi imkoniyatlarni aniqlash va mavjud muammolarni hal qilish kabilar mavjud. Maqsadlarni belgilashning ahamiyati shundaki, korxona barcha yo‘nalishlarda bir xil maqsadlarni amalga oshirishga intiladi. Yangi imkoniyatlarni aniqlash, bozorni o‘rganish va yangi strategiyalarni ishlab chiqish orqali kompaniya raqobatchilardan bir qadam oldinda bo‘lishi mumkin. Mavjud muammolarni hal qilish orqali esa, korxona o‘z faoliyatini yanada samarali qilishga erishadi. 3 Shuningdek, strategik nazorat tashkilotning rahbariyati va boshqaruv jamoasining qaror qabul qilishda yordam beradigan tizimdir. Ular ma’lumotlar asosida aniq va to‘g‘ri qarorlar qabul qilish uchun kerakli tahlil va natijalarni taqdim etadi. Nazoratning samarali amalga oshirilishi tashkilotning maqsadlariga erishish uchun zarur bo‘lgan vaqtni qisqartiradi va resurslardan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Strategik nazoratni tashkilotning barcha bo‘limlarida muvofiqlashtirish muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon bo‘yicha muvaffaqiyatli natijalarga erishish uchun barcha darajadagi xodimlar ishtirok etishlari kerak. Rahbariyatning strategik qarorlari va tahlil qilish jarayonida xodimlar o‘zlarining malakasi va bilimlari orqali katta hissa qo‘shishlari mumkin. Umuman olganda, strategik nazorat funksiyalari korxonada rejalashtirilgan strategiyalarni amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu funksiyalar orqali kompaniya o‘z resurslarini samarali boshqarish, bozor sharoitlariga moslashish va raqobatbardoshlikni saqlash imkonini topadi. Shu bilan birga, strategik nazoratning samarali ishlashi, tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta’minlashda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. 1-BOB. STRATEGIK NAZORATNING ASOSIY FUNKSIYALARI 4 Strategik nazorat — bu tashkilotning belgilangan strategiyalarini amalga oshirish jarayonini kuzatish, baholash va zarur bo'lganda tuzatish faoliyatidir. Bu jarayon tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishini ta'minlashga qaratilgan. Strategik nazoratning asosiy maqsadi — tashkilotning strategiyasini muhitdagi o'zgarishlarga moslashtirish va amalga oshirilayotgan strategiyalarni samarali boshqarishdir. Ushbu jarayon boshqaruvchilarga strategiyaning muvaffaqiyatini tahlil qilish va kerak bo'lganda strategik o'zgartirishlar kiritish imkonini beradi. Strategik Nazoratning Ahamiyati Strategik nazorat tashkilotning o'zgaruvchan bozor sharoitlariga, ichki omillarga va tashqi tahdidlarga moslashishini ta'minlaydi. Bu tashkilotning strategiyasini yangilab borish va samarali amalga oshirishga yordam beradi. Nazorat yordamida tashkilot samarali resurslarni boshqaradi, yuzaga keladigan xavflarni oldini olishga harakat qiladi, va maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan o'zgarishlarni amalga oshiradi. Strategik Nazoratning Asosiy Vazifalari: Strategiyani amalga oshirishni kuzatish : Tashkilotning maqsadlariga erishishda qanday yutuqlarga erishilganligini va mavjud strategiyalarning qanday amalga oshirilayotganligini baholash. Ma'lumot yig'ish va tahlil qilish : Tashkilotning ichki va tashqi muhitidan olingan ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish. Bu ma'lumotlar asosida boshqaruvchilar strategiyaga oid qarorlar qabul qiladilar. O'lchovlar va indikatorlarni belgilash : Strategiyaning muvaffaqiyatini o'lchash uchun aniq ko'rsatkichlar (masalan, KPI) belgilash va bu ko'rsatkichlar orqali strategiyaning samaradorligini baholash. 5 Qayta aloqa va strategiyani moslashtirish : Qayta aloqa tizimi orqali strategiyaning to'g'ri yoki xato amalga oshirilganligi tahlil qilinadi. Zarur bo'lganda strategiya o'zgartiriladi yoki yangilanadi. Risklarni boshqarish : Tashkilotning ichki va tashqi risklarini aniqlash va ularga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqish. Bu, strategik nazoratning muhim qismi hisoblanadi. Strategik Nazoratning Tashkilot uchun Ahamiyati: Maqsadga erishish va samaradorlikni oshirish Strategik nazorat yordamida tashkilot o'z maqsadlariga erishishni ta'minlaydi. Strategiya amalga oshirilayotganini nazorat qilish orqali tashkilotning samaradorligi oshadi. Boshqaruvchilar maqsadlar va yo'nalishlar bo'yicha o'zgarishlar kiritish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Strategik nazorat tashkilotning o'zgaruvchan bozor va muhitga moslashish imkonini beradi. Tashqi va ichki omillarga qarab, strategiyalarni o'zgartirish yoki yangilash zarur bo'lishi mumkin. Nazorat jarayoni bu jarayonni tez va samarali amalga oshiradi. Tashkilotning strategik nazorat tizimi boshqaruvchilarga tezkor qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Qayta aloqa tizimi orqali tashkilot muammolarni erta aniqlab, tezda javob berish imkonini beradi. Strategik nazorat resurslarni (moliyaviy, inson, vaqt) samarali boshqarish imkoniyatini yaratadi. Tashkilotning mavjud resurslari strategiyaga mos ravishda taqsimlanadi va ularni optimal tarzda ishlatish uchun boshqariladi. Tashkilot o'zgarishlarni oldindan prognoz qilish va shunga qarab strategiyani moslashtirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Yangi imkoniyatlar va tahdidlar yuzaga kelganda strategiya o'zgartiriladi va o'zgarishga tezda moslashiladi. Tashkilot strategik nazorat yordamida o'zgaruvchan bozor va muhit sharoitida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan risklarni oldindan aniqlaydi va 6 ularga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqadi. Bu jarayon krizis holatlarida ham yordam beradi. Strategik nazorat tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishiga yordam beradi. Tashkilotning strategiyasi va boshqaruvi doimiy nazorat qilish orqali tashkilotning bozor va iqtisodiy sharoitlaridagi o'zgarishlarga moslashadi. Strategiyani Amalga Oshirishni Kuzatish Strategik nazoratning birinchi va asosiy funksiyasi - strategiyaning amalga oshirilishini monitoring qilishdir. Tashkilotlar strategiya ishlab chiqqach, uning to'g'ri va samarali bajarilishi uchun doimiy ravishda nazorat o'rnatilishi kerak. Monitoring orqali strategiyaning muvaffaqiyatini o'lchash uchun aniq o'lchovlar va indikatorlar tanlanadi. Bu indikatorlar yordamida strategiyaning samaradorligi baholanadi, va agar kerak bo'lsa, zarur o'zgartirishlar kiritiladi. O'lchovlar va indikatorlar (KPIs): ● KPIs, yoki Kalit Ko'rsatkichlar, tashkilotning muvaffaqiyatini o'lchashda qo'llaniladigan o'lchovlardir. Bu ko'rsatkichlar ko'pincha moliyaviy va operativ maqsadlarni o'z ichiga oladi. ● Strategiyani amalga oshirishning muvaffaqiyatini o'lchash uchun masalan, daromadning o'sishi, bozor ulushi, mijozlarning qoniqish darajasi kabi ko'rsatkichlar ishlatiladi. O'lchovlar va Ko'rsatkichlar (KPIs) Ko'rsatkichlar va o'lchovlar strategiyaning muvaffaqiyatini aniqlashda muhim rol o'ynaydi. KPI'lar yordamida kompaniya o'z maqsadlariga erishayotganligini kuzatadi. Ular quyidagi turlarni o'z ichiga olishi mumkin: 7 ● Moliyaviy ko'rsatkichlar : daromad, foyda, sarmoya rentabelligi (ROI) kabi. ● Operativ ko'rsatkichlar : ishlab chiqarish samaradorligi, mahsulotning sifat darajasi, mijozlar bilan aloqalar. 1.1-§. Strategiyani amalga oshirishni kuzatish Korxona va firmalar faoliyatini strategik boshqarishda resurslar, yer, mehnat,kapital va tadbirkorlik qobiliyati kabi ishlab chiqarish omillari asosiy o’rin tutadi. Strategik boshqaruvni amalga oshirishda uni qanday iqtisodiy muhit sharoitidavujudga kelganligini nazarda tutish kerak bo’ladi. Jamiyatdagi barcha ishlab chiqarish resurslarini xususiy mulk egalarining qarori va mablag’i evaziga amalga oshirilishi boshqaruv maktablaridagi aksariyat klassik manbalarda ilgari surilgan bo’lsa, hozirda unga tom ma’noda qarash mumkin. Chunki jamiyat miqyosida ushbu muammolarni davlat tomonidan tartibga solinishini nazarda tutadi. Shu nuqtai-nazardan, bevosita firma va davlat o’rtasida biznesning kelgusi rivoji va istiqboli xususida ham tegishli munosabatlar vujudga keladi. Biznes strategiyasining shakllanishida esa iqtisodiy erkinlikning kengayishi va davlat tomonidan cheklanishlar, imtiyozlar va 8 imkoniyatlarning vujudga kelishi yetakchi ahamiyat kasb etadi. Demak, strategiya - murakkab tashkilotning mutanosib va o’sish yo’nalishlarini belgilovchi sistemali yondoshish uslublari yig’indisi shaklida namoyon bo’ladi. Strategiyalar kompaniyaning ichki salohiyatini rivojlantirish, uning bozor muvaffaqiyatini ta’minlovchi omillarini mustahkamlashga qaratilgan. Bozor muhiti omillarining turli kombinatsiyalari va kompaniyaning tashkiliy omillari strategik rivojlanishning ko’plab mumkin bo’lgan variantlarini yaratadi. Kompaniya rahbariyatining vazifasi innovatsiyalarga asoslangan mahsulotni ishlab chiqish strategiyasini ishlab chiqish, kompaniya muvaffaqiyatini ta’minlovchi barqaror raqobat ustunliklarini yaratishdan iboratdir. Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, strategiya turlarining miqdoriy o’sishi boshqaruv qarorlarini qabul qilishda murakkablashuvga ham olib kelishi mumkin. Strategik reja tashkilotning biznes maqsadlari va ularning mavjud resurslarini mosligini ta’minlaydi. Tashkilotda kelishilgan maqsadlar uchun resurslarning ishlatilishini ta’minlaydi va bu kelishuvlar resurslarning ishlatilishida ustuvorliklarini aniqlaydi. Har bir tashkilot muvaffaqiyatga erishishi uchun o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga yetish uchun ayrim savollarga javob topishi lozim bo’ladi. Asosiy qism Strategik rejani tuzish va uni amalga oshirish ko’plab tashkilotlar uchun juda oddiy jarayonga o’xshaydi. Ular reja tuzib darhol uni bajarishga kirishadilar. Natijada ayrim tashkilotlarning rejasi barbod bo’ladi. Reja muvaffaqiyatli bajarilishi uchun uni baholash zarurdir. Ko’p mutaxassislar rahbarlarni strategik reja tuzishda “oddiy qoidalar” yo’qdir. Murakkab tashkilotga oddiy modelni qo’llash juda oson ko’rinadi, ammo, 9 bu ham aldab qo’yishi mumkin. Hozirgi keskin raqobat, tez o’zgaruvchan muhitning shunchaki harakatlar modelini rejalashtirib, uni amalga oshirish bilan katta samaraga erishib bo’lmaydi. Strategik rejalashtirish yuqoridan pastga tomon boruvchi jarayon bo’lib, u rahbariyat tomonidan qo’llab-quvvatlanib, rag’batlantirib va baholab turilishi zarur. Yuqori rahbariyat tomonidan e’tibor susaytirilsa jarayon sekinlashadi. Strategik rejani tekshirish va qayta ko’rib chiqish lozimdir, shuning uchun uni baholash kerak bo’ladi. Yirik tashkilotlarda maxsus korporativ rejalashtirish bo’limi bo’ladi. U boshqa bo’limlarga maslahat (konsultatsiya) beradi va savollarga javob beradi. Kichikroq tashkilotlarda katta menejerlar bu ishga, vazifaga javobgar bo’ladi.Ishning maqsadi tashqi aloqalar boshlig’i tomonidan tuzilib, yozilishi yoki jamoa a’zolariaro o’tkazilgan so’rovlar natijasi ularoq qabul qilinadi. Korporatsiya ishlari boshqaruvchilar zimmasiga, bozorni o’rganish va izlanishlar marketing bo’limi zimmasiga yuklatilishi mumkin. Strategik boshqaruvni o’rgatish. Bosh boshqaruvchilar birlashmaning hamma maqsad va vazifalarini tuzib chiqadi. Lekin, bu ma’lumotlar asosiy rejani tekshirish va qayta ko’rib chiqishdan hosil bo’lgan natijaga asoslanadi. Firma uchun uning maqsad va vazifalarini biroz o’zgartirish qiyin ish emas. Masalan, aloqa firmasi yakka tartibda mahsulot ishlab chikarishdan biznes muammolarini saviyali yechishga o’tdi. Haqiqiy Fretwell- Downing kompaniyasi informatsion texnologiyalar ishlab chiqarishda o’ta rivojlangan va shu sohada asosiy g’oyalarini tubdan o’zgartirgan. 10 Strategik reja birlashmaning strategik maqsadlarga erishish uchun manbalarni ajratilishini nazorat qilib turadi. Manbalar reja qismlariga va ustunliklariga asoslanib shakllanadi. Asosiy reja maqsad va ustunliklarni amalda qo’llash bilan bog’liq. Strategik rejaning maqsadga mosligini qayta ko’rib chiqilishi mumkin hamda o’zgaruvchan muhitga mos holda almashtirilishi yoki moslashtirilishi mumkin. Sababi tashkilot o’sha o’zgaruvchan muhitda faoliyat ko’rsatadi. Strategiyalarni ishlab chiquvchi menejerlar biznes maqsadlari va vazifalariga tushunishlari kerak. Chunki, bozorlarda yangi iste’molchilar yoki yangi ehtiyojlar, potentsial iste’molchilar paydo bo’lishi mumkin. Shuningdek, marketing maqsadlari mavjud imkoniyatlarni yoki xatoliklarni aniqlash uchun qayta ko’rib chiqish maqsadga muvofiq bo’ladi. Korxona strategik rejasini ishlab chiqish va amalga oshirish jarayoni – strategik rejani shakllantirish va amalga oshirishning ketma- ket bosqichlari tizimi hisoblanadi. Strategiyani shakllantirish jarayoni metodologiyasiga maxsus adabiyotlarda bir qancha yondashuvlar keltirilgan. Bunday yondashuv doirasida strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish jarayoni bir-biridan mantiqan to’g’ri keladigan oltita o’zaro bog’liq boshqaruv jarayonining dinamik majmui sifatida qaraladi. Shu bilan birga, barqaror qaytar aloqa va har bir jarayonning boshqa jarayonlarga ta’siri mavjuddir. O’rganilayotgan jarayon o’z ichiga: korxona, tashkilot missiyasining ta’rifi; korxona, tashkilot faoliyatining maqsad va vazifalarini shakllantirish; tashqi muhitni tahlil qilish va baholash; korxona ichki tuzilishini tahlil qilish va baholash; muqobil 11 strategiyalarni ishlab chiqish va tahlil qilish; strategiyani tanlash; strategiyani amalga oshirish; strategiyaning bajarilishini nazorat qilish va baholashni oladi. 1-rasm. Strategik rejani ishlab chiqish jarayoni bosqichlari. Korxona strategik rejasini ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonining har bir bosqichining mazmunini batafsilroq bayon etamiz: 1. Tashkilot missiyasini belgilash . Bu jarayon kompaniyaning mavjudlik ma’nosini, uning maqsadi, bozor iqtisodiyotidagi o’rni va rolini belgilashdan iborat. Chet el adabiyotida bu atama odatda korporativ missiya yoki biznes kontseptsiyasi deb ataladi. U firmalarning bozor ehtiyojlaridan, iste’molchilarning xarakteri, mahsulot xususiyatlari va mavjud raqobat ustunliklaridan kelib chiqib, e’tibor qaratadigan biznesdagi yo’nalishni xarakterlaydi. 2. Korxona maqsad va vazifalarini shakllantirish. Biznesning muayyan turiga xos bo’lgan ishbilarmonlik xarakteri va darajasini tavsiflash uchun “maqsadlar” va “vazifalar” atamalaridan foydalaniladi. 12 Maqsad va vazifalar mijozlarga xizmat ko’rsatish darajasini aks ettirishi kerak. Maqsad doirasida kamida to’rt turdagi maqsadlar bo’lishi kerak: miqdoriy maqsadlar; sifatli maqsadlar; strategik maqsadlar; taktik maqsadlar va boshqalar. 3. Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish va baholash . Tashqi muhitni tahlil qilish odatda strategik boshqaruvning dastlabki jarayoni hisoblanadi. Har qanday boshqaruvning asosiy rollaridan biri tashkilotning atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarida muvozanatni saqlashdir. Har bir tashkilot uchta jarayonda ishtirok etadi: tashqi muhitdan resurslar olish (kirish); resurslarni mahsulotga aylantirish (o’zgartirish); mahsulotni tashqi muhitga (chiqish) o’tkazish. Boshqaruv kirish va chiqish balansini ta’minlashi lozim. Tashkilotda bu muvozanat buzilgach, korxona tugash holatiga o’tadi. Zamonaviy bozor bu muvozanatni saqlashda chiqish jarayonining ahamiyatini keskin oshirdi. Bu aynan strategik boshqaruv tuzilmasida birinchi bo’lim muhit tahlili bo’limi ekanligida o’z aksini topadi. Korxona “bevosita tashqi muhit”ida quyidagi asosiy tarkibiy qismlar: xaridorlar, ta’minotchilar, raqobatchilar, mehnat bozori bo’yicha tahlil qilinadi. Ichki muhitning tahlili - kompaniya o’z maqsadlariga erishish jarayonida raqobat kurashida inobatga oladigan imkoniyatlarni, salohiyatni ochib beradi. Ichki muhitni tahlil qilish, shuningdek, tashkilotning maqsadlarini yaxshiroq tushunish, missiyani yanada to’g’ri shakllantirish, ya’ni kompaniya faoliyatining mazmuni va yo’nalishlarini aniqlash imkonini beradi. Ichki muhit an’anaviy tarzda quyidagi 13 yo’nalishlarda tahlil qilinadi: kadrlar salohiyati; boshqaruvni tashkil etish; moliya; marketing; tashkiliy tuzilma va boshqalar. 4. Muqobil strategiyalarni ishlab chiqish va tahlil qilish, strategiyani tanlash . Strategiyani ishlab chiqish boshqaruvning eng oliy darajasida amalga oshiriladi va yuqorida bayon etilgan vazifalarni hal etishga asoslanadi. Qaror qabul qilishning bu bosqichida menejer kompaniya faoliyatining muqobil yo’llarini baholashi va qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun eng yaxshi variantlarni tanlashi kerak. 5. Strategiyani amalga oshirish . Strategik rejani amalga oshirish muhim jarayondir, chunki haqiqiy rejada u kompaniyani muvaffaqiyatga olib keladi. Ba’zi hollarda uni aksi bo’lishi mumkin. Yaxshi ishlab chiqilgan reja, amalga oshirish jarayonida ijro choralari ko’rilmasa barbod bo’lishi mumkin. Ko’pincha firmalar tanlangan strategiyani amalga oshira olmaydigan holatlar mavjud. Bunday holat tahlillar noto’g’ri amalga oshirilganligi va noto’g’ri xulosalar chiqarilganligi yoki tashqi muhitda kutilmagan o’zgarishlar ro’y berganligi sababli sodir bo’ladi. Biroq,strategiya ko’pincha amalga oshirilmay qolishiga, boshqaruv strategiyani amalga oshirish uchun kompaniyaning mavjud salohiyatini to’g’ri jalb qila olmasligi ham sabab bo’ladi. Bu, ayniqsa, inson salohiyatidan foydalanish uchun to’g’ri keladi. 6. Strategiyani baholash va nazorat qilish . Strategiyani amalga oshirishni baholash va nazorat qilish strategik boshqaruvda amalga oshiriladigan mantiqiy yakuniy jarayondir. Bu jarayoni maqsadlarga yetishishda mustahkam qaytar aloqani ta’minlaydi. Har qanday nazoratning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: nimani va 14 qanday ko’rsatkichlar bo’yicha tekshirishni aniqlash; qabul qilingan standartlar, nizomlar yoki boshqa ma’lumotnoma ko’rsatkichlariga muvofiq nazorat qilinadigan ob’ektning holatini baholash; chetga chiqish sabablarini aniqlash, agar zarur bo’lsa, baholash natijasida aniqlangan kamchiliklar tuzatishlar kiritilish mumkin. ● tashkilotning ichki imkoniyatlarining pastligi; ● ma’lum darajada tavakkalchilikka optimistlikbilan qaray olmaslik; ● strategiyani amalga oshirish uchun zarur resurslarni tashkilotda mavjud emasligi; ● strategiya tashqi xavf va imkoniyatini hisobga olinmasligi va boshqa shu kabilar. 1.2Strategik maqsadlar va ko'rsatkichlar : Strategik boshqaruv bugungi kunda tashkilotlar uchun muvaffaqiyatning asosiy omillaridan birihisoblanadi. U tashkilotning uzoq muddatli istiqboldagi rivojlanishiga yo‘l ochadi va umumiymuvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Bunda eng muhim jihatlardan biri strategik maqsadlarningto‘g‘ri belgilanishi va ularning samarali tuzilishidir. Strategik maqsadlar tashkilotning kelajakda qaysiyo‘nalishda harakat qilishini belgilab beradi va resurslarni shunga mos ravishda taqsimlaydi. Ushbuma’ruzada strategik maqsadlar tushunchasi, ularning ahamiyati, turlari va tuzilishiga alohida e’tiborqaratiladi. Strategik maqsad tushunchasi 15 Strategik maqsadlar — bu tashkilotning uzoq muddatli kelajakda erishmoqchi bo‘lgan natijalaridir. Ulartashkilotning umumiy missiyasi va vizyoniga mos kelishi kerak. Boshqacha aytganda, strategikmaqsadlar tashkilotning kelajagi uchun muhim yo‘nalishlarni belgilaydi va ularni erishish uchunkonkret rejalarni ishlab chiqishga yordam beradi. Strategik maqsadlarning asosiy xususiyati — ularning uzoq muddatli bo‘lishidir. Taktik yoki operatsionmaqsadlar odatda qisqa muddatli va joriy vazifalarni yechishga qaratilgan bo‘lsa, strategik maqsadlar 3-5 yil va undan ortiq vaqtni o‘z ichiga oladi. Ular tashkilotning istiqboliga ta’sir ko‘rsatadigan kengmiqyosli o‘zgarishlarni ko‘zlaydi. Strategik maqsadlarning ahamiyati Strategik maqsadlarning to‘g‘ri belgilanishi va ularning amalga oshirilishi tashkilot muvaffaqiyatigasezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Quyida ularning asosiy ahamiyati keltirilgan: 1. Yo‘nalish berish : Strategik maqsadlar tashkilotga uzoq muddatli yo‘nalishni belgilaydi vaxodimlar hamda rahbariyat uchun aniq vazifalarni aniqlashga yordam beradi. 2. Resurslarni samarali taqsimlash : Tashkilotning strategik maqsadlari uning resurslarini engmuhim vazifalarga yo‘naltirishni talab qiladi. Bunda resurslarning isrof bo‘lmasliginita’minlaydi. 3. Raqobatbardoshlikni oshirish : Tashkilotning uzoq muddatli maqsadlari uning raqobatchilaridanajralib turishiga imkon yaratadi. Strategik maqsadlar orqali tashkilot o‘z pozitsiyasinimustahkamlaydi. 4. Innovatsion rivojlanishni ta’minlash : Strategik maqsadlar tashkilotni yangi texnologiyalar, mahsulotlar yoki xizmatlar ishlab 16 chiqishga undaydi va bu orqali tashkilot bozor sharoitlariga tezmoslashadi. Strategik maqsadlarning tuzilishi Strategik maqsadlar aniq va tushunarli shaklda belgilanishi kerak. Buning uchun bir qator tamoyillargarioya qilish zarur: SMART tamoyili Strategik maqsadlarni belgilashda SMART tamoyili keng qo‘llaniladi. SMART qisqartmasi quyidagielementlarni anglatadi: • S (Specific) – aniq: maqsadlar aniq va tushunarli bo‘lishi kerak. Bu, nimaga erishmoqchiekanligingizni ochiq ko‘rsatishi kerak. • M (Measurable) – o‘lchanadigan: maqsadlar o‘lchanishi kerak, ya’ni qachon maqsadgaerishilganini aniqlash uchun ko‘rsatkichlar mavjud bo‘lishi kerak. • A (Achievable) – amalga oshiriladigan: maqsadlar real va tashkilot imkoniyatlariga mos bo‘lishikerak. • R (Relevant) – muhim: maqsadlar tashkilotning umumiy strategiyasi bilan bog‘liq va dolzarbbo‘lishi kerak. • T (Time-bound) – vaqt doirasida: har bir maqsad uchun aniq muddat belgilanishi lozim. SMART tamoyiliga amal qilish orqali tashkilot maqsadlarni aniq, o‘lchanadigan va real darajadabelgilashi, bu orqali ular muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlashi mumkin. Balanced Scorecard yondashuvi 17 Strategik maqsadlarni belgilashda keng qo‘llaniladigan yondashuvlardan biri bu Balanced Scorecard (BSC) yondashuvidir. Ushbu yondashuvda tashkilotning strategik maqsadlari to‘rt asosiy yo‘nalishdaaniqlanadi: 1. Moliya : Tashkilot moliyaviy jihatdan qanday natijalarga erishmoqchi? 2. Mijozlar : Tashkilot mijozlar uchun qanday qiymat yaratadi va ularning qoniqishini qandayoshiradi? 3. Ichki jarayonlar : Tashkilot ichki jarayonlarni qanday optimallashtirishi va samaradorliginioshirishi kerak? 4. O‘rganish va rivojlanish : Tashkilotning xodimlari va resurslari qanday rivojlantirilishi kerak? BSC yondashuvi tashkilotning umumiy rivojlanishiga to‘liq nazar tashlash va har bir yo‘nalishniuyg‘unlashtirish imkonini beradi. Strategik maqsadlar turlari Tashkilotning strategik maqsadlari bir nechta turlarga bo‘linadi. Bu turlar turli tashkilotlar va sohalargaqarab farq qilishi mumkin, lekin asosiy kategoriyalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Rivojlanish maqsadlari : Ushbu maqsadlar tashkilotning yangi bozorlar yoki mahsulotlarga kiribborishini, innovatsiyalarni kiritishni ko‘zda tutadi. 2. Barqarorlik maqsadlari : Barqarorlik maqsadlari tashkilotning mavjud bozorlaridagipozitsiyasini saqlab qolish va undan unumli foydalanishni maqsad qiladi. 18 3. Raqobatbardoshlik maqsadlari : Tashkilot raqobatchilar bilan kurashishda qandaystrategiyalarni qo‘llashi va ularni qanday yengishi mumkinligini belgilaydi. 4. Ijtimoiy va ekologik maqsadlar : Bu maqsadlar ijtimoiy mas’uliyat, ekologik barqarorlik vabarqaror rivojlanish tamoyillariga asoslangan. Strategik maqsadlarni amalga oshirish Strategik maqsadlarni amalga oshirishning muvaffaqiyati bir qator omillarga bog‘liq. Quyida asosiyjihatlar keltirilgan: Resurslarni taqsimlash Resurslar (moliya, vaqt, inson kapitali) strategik maqsadlarga mos ravishda taqsimlanishi lozim. Har birmaqsad uchun zarur resurslar aniqlanishi va ular oqilona taqsimlanishi lozim. Nazorat va baholash Har bir strategik maqsad uchun aniq ko‘rsatkichlar (KPI) belgilanib, ularning bajarilishi muntazamnazorat qilinishi kerak. Bu orqali tashkilot qaysi maqsadlar bajarilayotganini va qaysi joylardamuammolar yuzaga kelayotganini aniqlaydi. Moslashuvchanlik Tashkilot muhitdagi o‘zgarishlarga moslashib, strategik maqsadlarni qayta ko‘rib chiqishi va kerakbo‘lganda ularni yangilashi zarur. Bu tezkor qaror qabul qilish va muhim o‘zgarishlarga javob berishnita’minlaydi. Strategik maqsadlarni belgilashda keng tarqalgan xatolar Strategik maqsadlarni belgilashda quyidagi keng tarqalgan xatolarga yo‘l qo‘yilmasligi lozim: 1. Noaniqlik : Maqsadlar aniq va tushunarli bo‘lmasa, ularni amalga oshirish qiyin bo‘ladi. 19 2. Reallikdan yiroqlik : Juda baland va real bo‘lmagan maqsadlar xodimlar motivatsiyasinipasaytiradi. 3. O‘lchov ko‘rsatkichlarining yo‘qligi : O‘lchash imkoniyati bo‘lmagan maqsadlar nazorat ostidabo‘lmaydi va ularni amalga oshirish qiyinlashadi. 20 2-BOB. STRATEGIK NAZORATNING BOSQICHLARI Strategik rejalashtirishning o'ziga xos texnologiyasi mavjud. Strategik rejalashtirish jarayoni quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi: Korxona (firma) missiyasini belgilash; Korxona faoliyatining maqsad va vazifalarini shakllantirish; Tashqi muhitni tahlil qilish va baholash; Korxonaning ichki tuzilishini tahlil qilish va baholash; Strategik alternativalarni ishlab chiqish va tahlil qilish; Strategiyani tanlash. Strategik rejalashtirish strategik boshqaruvning eng muhim funktsiyasidir. Strategik boshqaruv jarayoni strategik rejalashtirishdan tashqari strategiyani amalga oshirish, strategiyaning amalga oshirilishini baholash va nazorat qilishni ham o'z ichiga oladi. O'ylab ko'ring strategik rejalashtirishning asosiy tarkibiy qismlari . 1. Korxonaning vazifasini belgilash Bu jarayon korxona mavjudligining ma'nosini, uning maqsadi, roli va undagi o'rnini aniqlashdan iborat bozor iqtisodiyoti . Korxonaning strategik vazifasi korxonaning ichki va tashqi sohalari uchun muhim ahamiyatga ega. Korxona ichida uning aniq ifodalangan strategik missiyasi xodimlarga korxona maqsadlarini tushunishni ta'minlaydi va korxonaning ishbilarmonlik madaniyatini mustahkamlashga hissa qo'shadigan yagona pozitsiyani ishlab chiqishga yordam beradi. 21 Korxonadan tashqarida uning aniq ishlab chiqilgan strategik missiyasi korxonaning ajralmas imidjini mustahkamlashga va uning o'ziga xos qiyofasini yaratishga yordam beradi, nima iqtisodiy va ijtimoiy roli u o'ynashga intiladi va xaridorlar tomonidan qanday idrokga erishadi. Korxonaning strategik missiyasini aniqlash to'rtta majburiy elementga asoslanadi: ¨korxona tarixi; ¨ faoliyat sohalari; ¨ ustuvor maqsadlar va cheklovlar; ¨ asosiy strategik intilishlar. 2. Korxona faoliyatining maqsad va vazifalarini shakllantirish Maqsad va vazifalar mijozlarga xizmat ko'rsatish bo'yicha faoliyatni olib borish kerak bo'lgan darajani aks ettirishi kerak. Ular firmada ishlaydigan odamlar uchun motivatsiya yaratishlari kerak. Maqsadlarga qo'yiladigan talablar: ¨ funksionallik - turli darajadagi menejerlar boshqaruvning yuqori darajasida belgilangan maqsadlarni quyi darajadagi vazifalarga aylantirishi uchun maqsadlar funktsional bo'lishi kerak; ¨ selektivlik - maqsadlar resurslar va kuchlarning zarur konsentratsiyasini ta'minlashi kerak. Cheklangan resurslar sharoitida asosiy ishlab chiqarish vazifalari ajratilishi kerak, bunda inson, moliyaviy va moddiy resurslarni jamlash zarur. Shuning uchun maqsadlar har tomonlama emas, balki tanlab olinishi kerak; ¨ ko‘plik – korxonaning hayotiyligi bog‘liq bo‘lgan barcha sohalarda maqsadlar qo‘yish zarur; ¨ erishish mumkinligi, voqelik - real bo'lmagan maqsad xodimlarning demotivatsiyasiga, ularning yo'nalishini yo'qotishiga olib keladi, bu esa 22 korxona faoliyatiga salbiy ta'sir qiladi. Shuning uchun, maqsadlar xodimlarni xafa qilmaslik uchun etarlicha keskin bo'lishi kerak. Shu bilan birga, ular erishish mumkin bo'lishi kerak, ya'ni ijrochilarning imkoniyatlaridan tashqariga chiqmasligi kerak; ¨moslashuvchanlik - maqsadlarni amalga oshirish jarayonida kompaniyaning tashqi va ichki muhitidagi o'zgarishlarga muvofiq ularni to'g'rilash qobiliyati; ¨ o‘lchanuvchanlik – maqsadlarni qo‘yish jarayonida ham, amalga oshirish jarayonida ham ularni miqdoriy va sifat jihatidan baholash imkoniyati; Moslik - tizimdagi barcha maqsadlar mos bo'lishi kerak. Uzoq muddatli maqsadlar korxonaning missiyasiga, qisqa muddatli - uzoq muddatliga mos kelishi kerak; ¨ maqbullik - bu sifat kompaniya maqsadlarining uning egalari va xodimlarining shaxsiy manfaatlariga, shuningdek, sheriklar, mijozlar, etkazib beruvchilar va butun jamiyat manfaatlarini hisobga olgan holda muvofiqligini anglatadi; ¨ aniqlik - bu xususiyat Maqsadlar kompaniya qaysi yo'nalishda ishlashi kerakligini, maqsadga erishish natijasida nimani olish kerakligini, uni qaysi muddatda amalga oshirish kerakligini, kim amalga oshirishi kerakligini aniq aniqlashga yordam beradi. Rejalashtirishda maqsadlarni tizimlashtirish jarayoniga ikkita yondashuv mavjud: markazlashtirilgan va markazlashmagan; 1. Markazlashtirilgan yondashuv firma ierarxiyasining barcha darajalaridagi maqsadlar tizimi yuqori boshqaruv tomonidan belgilanishini nazarda tutadi. 23 2. Markazlashtirilmagan usul bilan barcha quyi bo‘g‘inlar yuqori boshqaruv bilan birga tuzilish jarayonida ishtirok etadi. Maqsadlarni asoslash texnologiyasi nuqtai nazaridan, ularni tuzish algoritmi to'rtta ketma-ket bosqichni o'z ichiga oladi: ¨Tashqi muhitdagi tendentsiyalarni aniqlash va tahlil qilish; ¨ Kompaniyaning yakuniy maqsadlarini belgilash; ¨ maqsadlar ierarxiyasini qurish; ¨ individual (mahalliy) maqsadlarni belgilash. 3. Tashqi muhitni tahlil qilish va baholash Tashqi muhitni tahlil qilish uning ikki komponentini o'rganishni o'z ichiga oladi: makromuhit va mikromuhit (yaqin atrof-muhit muhiti). Makro muhitni tahlil qilish atrof-muhitning quyidagi tarkibiy qismlarining firmaga ta'sirini o'rganishni o'z ichiga oladi: Iqtisodiyotning holati , Huquqiy tartibga solish, Siyosiy jarayonlar, tabiiy muhit va resurslar, Jamiyatning ijtimoiy va madaniy tarkibiy qismlari, Ilmiy va texnologik daraja, Infratuzilma va boshqalar. Korxonaning bevosita muhitining muhiti, ya'ni. Korxonaning mikromuhiti bozor ishtirokchilaridan iborat bo'lib, ular bilan bevosita aloqada bo'ladi: Resurslarni etkazib beruvchilar va uning mahsulotlarini iste'molchilari, Vositachilar - moliya, savdo, marketing, davlat xo'jalik tuzilmalari (soliq, sug'urta va boshqalar); raqobatdosh kompaniyalar, 24 Korxona imidjini shakllantirishga ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadigan ommaviy axborot vositalari, iste'molchilar jamiyatlari va boshqalar. 4. Korxonaning ichki tuzilishini tahlil qilish va baholash Ichki muhitni tahlil qilish kompaniya o'z maqsadlariga erishish jarayonida raqobatda tayanishi mumkin bo'lgan ichki imkoniyatlar va salohiyatni aniqlash imkonini beradi. Ichki muhit quyidagi yo'nalishlarda o'rganiladi: Tadqiqot va ishlanmalar, ishlab chiqarish, marketing, Resurslar, Mahsulotni reklama qilish. Strategik rejalashtirishda o'tkaziladigan tahlil tashqi muhitda firmaga nisbatan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tahdidlar va imkoniyatlarni, kuchli va kuchli tomonlarini aniqlashga qaratilgan. zaif tomonlari firmaga tegishli. Strategik rejalashtirishda tashqi va ichki muhitni tahlil qilish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: SWOT tahlil usuli, Tompson va Stiklend matritsasi, Boston maslahat guruhi matritsasi va boshqalar. Korxonaning ichki muhitini o'rganishning eng keng tarqalgan usuli bu SWOT tahlili usulidir. Bu 1-2 soatdan bir necha kungacha amalga oshirilishi mumkin. Birinchi holda, xulosalar ekspress so'rov asosida, ikkinchi holda, hujjatlarni o'rganish, vaziyat modelini ishlab chiqish va manfaatdor tomonlar bilan muammolarni batafsil muhokama qilish asosida chiqariladi. Shu bilan birga, kuchli va zaif tomonlarni miqdoriy baholash 25 ustuvorliklarni belgilash va ular asosida iqtisodiy o'sishning turli sohalari o'rtasida resurslarni taqsimlash imkonini beradi. Keyinchalik, ular korxonaning kuchli va zaif tomonlarining har bir kombinatsiyasi bilan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni shakllantiradilar. Shunday qilib, korxonaning muammoli maydonini oling. Kompaniyaning tahdidlari, imkoniyatlari, kuchli va zaif tomonlarini o'rganish usullari bilan bir qatorda uning profilini tuzish usuli ham qo'llanilishi mumkin. Uning yordami bilan kompaniya uchun individual ekologik omillarning nisbiy ahamiyatini baholash mumkin. 5. Strategik alternativalarni ishlab chiqish va tahlil qilish Strategik rejalashtirishning ushbu bosqichida firma o'z maqsadlariga qanday erishishi va korporativ missiyani amalga oshirishi haqida qarorlar qabul qilinadi. Strategiyaning mazmuni kompaniya joylashgan vaziyatga bog'liq. Strategiyani ishlab chiqishda firma odatda uchta savolga duch keladi: 1. qanday harakatlarni to'xtatish kerak, 2.nima davom ettirish kerak, 3. Qaysi biznesga borish kerak? Bozor iqtisodiyoti sharoitida strategiyani shakllantirishning uchta yo'nalishi mavjud: Ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirishda yetakchilikka erishish; Muayyan turdagi mahsulot (xizmat) ishlab chiqarishga ixtisoslashuv; Bozorning ma'lum bir segmentini aniqlash va firmaning harakatlarini ushbu segmentga jamlash. 6. Strategiyani tanlash 26 Samarali strategik tanlovlarni amalga oshirish uchun yuqori darajadagi rahbarlar firma uchun aniq, umumiy qarashlarga ega bo'lishi kerak. Shuning uchun strategik tanlov aniq va aniq bo'lishi kerak. Ushbu bosqichda ko'rib chiqilgan barcha strategiyalardan kompaniya ehtiyojlariga eng mos keladiganini tanlash kerak. Strategik rejani ishlab chiqishning ko'rib chiqilayotgan bosqichlari va uni taqdim etish shakli umumiy xususiyatga ega va muayyan korxonaning o'ziga xos xususiyatlariga muvofiq o'zgartirilishi mumkin. 2.1-§. Rejalashtirish bosqichi Rejalashtirish Bosqichi- Rejalashtirish bosqichi strategik nazoratning boshlang‘ich va eng muhim jarayonlaridan biri hisoblanadi. Ushbu bosqichda tashkilotning maqsad va vazifalari belgilab olinadi, mavjud imkoniyatlar baholanadi va strategiyani amalga oshirish uchun zarur resurslar aniqlanadi. Rejalashtirish bosqichi tashkilotning uzoq muddatli 27 muvaffaqiyatini ta'minlash uchun asosiy yo‘nalishlarni belgilashga xizmat qiladi. Rejalashtirish bosqichi quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi: 1. Maqsadlarni aniqlash va belgilash Rejalashtirish jarayonining birinchi qadami – tashkilotning asosiy maqsadlarini aniqlashdir. Bu maqsadlar tashkilotning umumiy strategiyasi bilan uyg‘un bo‘lishi kerak. Maqsadlar aniq, o‘lchanadigan, erishish mumkin bo‘lgan, dolzarb va vaqt bilan chegaralangan (SMART tamoyili) bo‘lishi kerak. 2. Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish Tashkilotning strategik maqsadlariga erishishiga ta’sir qiluvchi ichki va tashqi omillar tahlil qilinadi. Ichki muhit tahlilida tashkilotning kuchli va zaif tomonlari, resurslari va imkoniyatlari aniqlanadi. Tashqi muhit tahlili esa bozor sharoitlari, raqobatchilar, texnologik o‘zgarishlar va boshqa omillarni baholashni o‘z ichiga oladi. SWOT yoki PESTEL tahlillari ushbu bosqichda keng qo‘llaniladi. 3. Resurslarni baholash va taqsimlash Strategiyani amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan resurslar, jumladan, moliyaviy, insoniy va moddiy resurslar aniqlanadi va taqsimlanadi. Rejalashtirish jarayonida tashkilot resurslarini samarali boshqarishni ta’minlash uchun ularning mavjudligi va yetarliligini tahlil qiladi. Bu jarayon resurslarni ortiqcha yoki kam taqsimlash kabi muammolarning oldini oladi. 4. Ustuvorliklarni belgilash Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tashkilot o‘zining asosiy yo‘nalishlarini belgilashi kerak. Bu ustuvorliklar 28 tashkilotning qisqa va uzoq muddatli maqsadlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. Ustuvorliklarni aniqlash orqali resurslarni samarali taqsimlash va boshqarish osonlashadi. 5. Strategiyani shakllantirish Strategik rejani tuzishda tashkilotning uzoq muddatli maqsadlari, bozor sharoitlari va mavjud imkoniyatlar hisobga olinadi. Strategiya tuzilayotganda tashkilotning asosiy maqsadlariga erishish uchun qanday yo‘nalishlar va harakatlar amalga oshirilishi kerakligi aniqlanadi. Ushbu bosqichda tashkilot rahbariyati muqobil variantlarni baholab, eng maqbul strategiyani tanlaydi. 6. Monitoring va o‘lchov tizimlarini belgilash Strategiyaning amalga oshirilishini kuzatib borish uchun monitoring va o‘lchov tizimlari ishlab chiqiladi. Bu tizimlar strategiyaning samaradorligini o‘lchash va uni zarurat tug‘ilganda o‘zgartirish imkonini beradi. Monitoring tizimida KPI (Kalit ko‘rsatkichlar) yoki boshqa indikatorlar ishlatiladi. Rejalashtirish bosqichi tashkilot uchun strategik yo‘nalishlarni aniqlash, samarali resurslarni taqsimlash va strategiyaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlashning muhim qismi hisoblanadi. Bu bosqichda to‘g‘ri qarorlar qabul qilish orqali tashkilot uzoq muddatli maqsadlariga samarali erishishi mumkin. 2.2-§. Tashkilotning asosiy strategik maqsadlari va ustuvor yo'nalishlarini belgilash 29 Strategik menejmentning mohiyati asosan kelajakka e'tibor qaratish kabi tushuncha bilan belgilanadi. Shu munosabat bilan menejerlar uchun kompaniya qaysi maqsadlarga intilishi kerakligini aniqlay olishlari juda muhimdir. Tanlangan strategiyani amalga oshirish avvalgi ikki bosqichni moslashtirishni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, mavjud resurslar, korxonaning tashkiliy tuzilmasi xususiyatlari, boshqaruv tizimi, tashkiliy tuzilma, strategiyani amalga oshirish muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘lgan xodimlar katta rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, qabul qilingan strategik qarorlar kelajakka yo‘naltirilgan bo‘lib, noaniqlik bilan bog‘liq va qo‘shimcha resurslarni jalb qilish bilan bog‘liq. Ular uzoq muddatli va o‘ta jiddiy oqibatlarga mo‘ljallangan. Bunday echimlarga korxonani rekonstruksiya qilish, yangi mahsulotlarni, ilg‘or texnologiyalarni joriy etish, tashkiliy tuzilmani o‘zgartirish, tashqi bozorlarga chiqish, boshqa korxonalar bilan qo‘shilish va hokazolarni misol qilish mumkin. Ilgari kattaning kichikdan ko‘ra raqobatda g‘alaba qozonish imkoniyati ko‘proq deb hisoblangan bo‘lsa, endi raqobatda qanchalik tez ustunlikka ega bo‘lishi tobora oydinlashib bormoqda. O‘zgarishlarni tezlashtirish, muhit, yangi so‘rovlarning paydo bo‘lishi va iste'molchi pozitsiyasining o‘zgarishi, resurslar uchun raqobatning kuchayishi, biznesning xalqarolashuvi, biznesni yuritish uchun yangi, ko‘pincha mutlaqo kutilmagan imkoniyatlarning paydo bo‘lishi, ma'lumotlarni tarqatish imkonini beradigan axborot tarmoqlarining rivojlanishi. va ma'lumotni yashin tezligida, keng foydalanish imkoniyatida oling zamonaviy texnologiyalar, inson resurslari rolining o‘zgarishi, shuningdek, bir qator 30 boshqa omillar strategik boshqaruv ahamiyatining keskin oshishiga olib keldi.Biznes amaliyoti shuni ko‘rsatdiki, yagona universal strategik boshqaruv mavjud bo‘lmaganidek, barcha kompaniyalar uchun yagona strategiya mavjud emas. Har bir tashkilot o‘ziga xosdir va har bir tashkilot uchun strategiyani ishlab chiqish jarayoni o‘ziga xosdir, chunki u kompaniyaning bozordagi mavqeiga, uning rivojlanish dinamikasiga, potentsialiga, raqobatchilarning xatti-harakatlariga bog‘liq. U ishlab chiqaradigan tovarlar yoki u ko‘rsatadigan xizmatlarning xususiyatlari, iqtisodiyotning holati, madaniy muhit va boshqalar. Shu bilan birga, strategik boshqaruvni amalga oshirishning ba'zi umumlashtirilgan tamoyillari haqida gapirishga imkon beradigan bir qator fundamental fikrlar mavjud. Albatta, buni doimo yodda tutish kerak strategik boshqaruv- Bu birinchi navbatda top menejment ijodi mahsulidir, lekin shu bilan birga, strategik menejmentning ma'lum bir nazariyasi haqida gapirish mumkin, uning bilimi tashkilotni yanada samaraliroq boshqarish imkonini beradi. Strategiyaga bo‘lgan ehtiyoj ham muqobil bilan izohlanadi, ya'ni, doimiy strategik tanlov qilish zarurati bilan bog‘liq bo‘lgan strategiyani rejalashtirish jarayonining o‘ziga xos xususiyati. Ushbu tanlovning asosiy elementlari - missiya va maqsadlar, strategiyalar, strategik maqsadlar, dasturlar, resurslar va ularni taqsimlash usullari. Kuchli raqobat va tez o‘zgaruvchan muhitdagi barcha tashkilotlar nafaqat ichki ishlarning holatiga e'tibor qaratishlari, balki o‘z muhitida sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar bilan hamqadam bo‘lishga imkon beradigan uzoq muddatli strategiyani ishlab chiqishlari kerak. Bugungi kun tizimning tez o‘zgaruvchan muhitga moslashishini ta'minlaydigan bunday boshqaruv zarurligini taqozo etmoqda. Aniq va asosli strategiya nafaqat xavf- 31 xatarlardan qochish, o‘sish potentsialini ro‘yobga chiqarish, resurslaringizni samarali boshqarish, balki tashkilotning boshqaruv qobiliyatini oshirish imkonini beradi. Aniq strategik rejalashtirish tizimini yaratish, boshqaruvning strategik maqsadlari va ularga erishish yo‘llarini belgilash har bir tashkilot muvaffaqiyatining tarkibiy qismlari hisoblanadi. Shunday qilib, biz o‘rganilgan va ko‘rib chiqilgan barcha materiallardan xulosa chiqarishimiz mumkin. Masalan: Apple kompaniyasi dunyoning eng qimmat brendlari reytingida o‘tgan yilgi еtakchi – Amazonni ortda qoldirib, birinchi o‘rinni egalladi. Bu haqda Britaniyaning Brand Finance konsalting kompaniyasining tadqiqotiga tayanib, Interfaks xabar berdi. Qayd etilishicha, 2023 yilda Apple brendi bahosi 74 foizga qimmatlashib, 516,6 mlrd dollarni tashkil qilgan. Microsoft deyarli 78 foizlik (340,4 milliard dollargacha) o‘sishga erishib, to‘rtinchi o‘rindan ikkinchi o‘ringa ko‘tarilgan. Kuchli uchlikni Google brendi egallagan. U 333,4 mlrd dollarga baholangan. Brend o‘tgan yilda 18,5 foizga qimmatlagan. O‘tgan yili еtakchi o‘rinni egallab turgan Amazon esa to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘rtinchi o‘ringa tushib ketgan. Brend qiymati 2023 yilda atigi 3,2 foizga o‘sib, 308,9 milliard dollarni tashkil qilgan. Shuningdek, reytingning еtakchi o‘ntaligidan Samsung (99,4 mlrd dollar), Walmart (96,8 mlrd dollar), TikTok (84,2 mlrd dollar), Facebook (75,7 mlrd dollar), Deutsche Telekom (73,3 mlrd dollar) va ICBC (71,8 mlrd dollar) joy olgan. Tesla brendining narxi 12 foizga (58,3 mlrd dollargacha) arzonlashdi, buning natijasida u 2023 yildagi to‘qqizinchi o‘rindan darhol o‘n sakkizinchi o‘ringa tushib ketdi. Qiymatning eng tez o‘sish sur’atini Nvidia brendi ko‘rsatdi, u o‘tgan yilgi 117-o‘rindan 30- 32 o‘ringa ko‘tarildi (163 foiz o‘sish, 44,5 milliard dollargacha), bu sun’iy intellektga asoslangan ishlanmalarga qiziqish ortishi bilan bog‘liq. Strategik menejmentning mohiyati uning o‘ziga xos tabiatining innovatsion xususiyati, istiqbolli maqsadlarga yo‘naltirilganligi, ko‘plab alternativalarning mavjudligi, sub'ektivlik, qaytarilmaslik va oqibatlarning uzoq vaqt davomida paydo bo‘lishi kabi xususiyatlarni aks ettiradi. Strategik menejmentning mohiyatini ifodalovchi asosiy g‘oya bo‘lajak o‘zgarishlar va muammolarga tezda javob berish qobiliyatini yaratish uchun menejmentning asosiy e'tiborini atrof- muhitga qaratish zarurati hisoblanadi. Strategik menejment tushunchasi va mohiyati strategiya orqali ifodalanadi- еtakchilik va tashkiliy ierarxiyaning eng yuqori darajasida murakkab strategik qarorlarni qabul qilish jarayoni. Bu kompaniya va uning barcha bo‘linmalari ishiga samarali ta'sir ko‘rsatishga imkon beradigan resurslarni oqilona taqsimlash orqali korxona yoki tashkilotning tanlangan maqsadni amalga oshirishi uchun bevosita tashqi muhiti bilan aloqani aniqlash va o‘rnatishda ifodalanadi. Menejmentning mohiyati va vazifalari uzoq muddatli maqsadlarni belgilash va keyinchalik amalga oshirish, maqsadlar va ichki imkoniyatlarga muvofiq korxona o‘rtasidagi ijobiy va samarali munosabatlarni saqlash bo‘yicha boshqaruv faoliyatida namoyon bo‘ladi. Ushbu turdagi boshqaruvning kontseptual apparati "operativ boshqaruv" kabi tushuncha bilan umumiy xususiyatlarga ega. Lekin ayni paytda undan prinsipial pozitsiyalarda farq qiladi. Strategik menejment raqobatbardosh bozor sharoitida korxona va tashkilotlar omon qolishining eng muhim omillaridan biridir. Ammo shuni tan olish kerakki, bugungi kunda ko‘plab tashkilotlar strategiyalarning 33 etishmasligi bilan ajralib turadi, bu esa asosan raqobatchilarga qarshi kurashda mag‘lubiyatga olib keladi. Strategik boshqaruvning maqsadi strategiyani shakllantirishgacha qaynatiladi, uni amalga oshirish tashkilotga ma'lum vaqtdan keyin maksimal rivojlanishga imkon beradi. Strategik menejmentning asosiy vazifalari: tashkilotni rivojlantirish uchun resurslarni eng samarali tarzda taqsimlash; belgilangan strategik maqsadni amalga oshirishni rejalashtirish va nazorat qilish funksiyalarini amalga oshirish; eng ko‘p aniqlash istiqbolli yo‘nalishlar tashkilotning rivojlanishi. Strategik boshqaruv bosqichlari. 1-bosqich -maqsadni tanlash, hisobga olish, moliyaviy ahvol. Bu erda quyidagi variantlarni (maqsad turlarini) ajratib ko‘rsatish mumkin: a) to‘lov qobiliyatini tiklash; bunday maqsad bizning iqtisodiyotimiz uchun juda dolzarb bo‘lib, ishchilar maoshsiz o‘tirishadi va menejerning asosiy tashvishi bankrotlikdan qochishdir; b) foyda massasi va tezligining oshishi; s) diversifikatsiya, ya'ni faoliyatning yangi yo‘nalishlarini rivojlantirish; d) konvertatsiya- tashkilotni himoya qilish uchun profilni to‘liq o‘zgartirish. 2-bosqich -aniqlashtirish, maqsadni farqlash. Bozor kon'yunkturasidan kelib chiqib, quyidagilar rejalashtirilgan: a) yangi bozorga kirish-bu bozordan raqobatchilarni siqib chiqarishga yoki ular bilan hamkorlik qilishga asoslangan kompaniyaning hujumkor 34 strategiyasi; b) bozor pozitsiyalarini saqlash va rivojlantirish-mudofaa strategiyasi; s) istiqbolsiz bozorlarni qoldirib, chekinish. Tashkilot barcha mumkin bo‘lgan bozorlarda o‘z o‘rnini egallashga ishonch hosil qilish uchun barcha turdagi faoliyatga yopishib olishi shart emas. 3-bosqich -marketing turini, raqobat strategiyasini tanlash. Ushbu strategiya uchun to‘rtta variant mavjud M: arketing strategiyasining bu turi tashkilotning o‘z mahsulotining arzonligidan ko‘ra o‘ziga xos sifati tufayli raqobatbardoshligini bildiradi. Bu raqobatning eng istiqbolli turi. Bu shuni anglatadiki, faqat ushbu kompaniya ma'lum mahsulotlarni qanday ishlab chiqarishni biladi va narxlarni pasaytirmasdan, sifati tufayli raqobatbardoshdir. E'tibor bering, ushbu turdagi strategiya faqat katta ilmiy va texnik salohiyatga ega yirik firmalar uchun mos keladi: a) tor doiradagi narxsiz raqobat; v) keng doiradagi narx raqobati; nisbatan arzon moddiy resurslar yoki ishchi kuchiga ega yirik firmalar tomonidan saylanishi mumkin; s) tor doiradagi narx raqobati. 4-bosqich - mahsulotning hayot aylanish bosqichlariga qarab maqsadlarni farqlash. 5-bosqich - bozor segmentatsiyasi va har bir segment uchun maqsadli tanlash. Tashkilotning maqsadlari boshqaruv faoliyatining turli sohalariga qarab farqlanadi. Nazorat qilinadigan ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi: 35 sotish (sotish hajmi); daromad; raqobat darajasi; narx dinamikasi. Ishlab chiqarilgan mahsulotning o‘ziga xosligi va yakunda qo‘yilgan strategik maqsad strategik boshqaruvning alohida e'tibor ob'ektini belgilaydi. 6-bosqich - maqsadlarga erishishni ta'minlaydigan maqsadli dasturlarni ishlab chiqish. Korxonaning asosiy maqsadi uning faoliyatining alohida yo‘nalishlari (segmentlari) - boshqaruvning strategik yo‘nalishlari bo‘yicha farqlanadi. Ularni quyidagi xususiyatlar bilan ajratish mumkin: Amaldagi xom ashyoning umumiyligi; Ilmiy ishlab chiqarish siklining texnologiya va fazalarining birligi (xom ashyo, yarim tayyor mahsulotlar, tayyor mahsulotlar, ilmiy-texnikaviy mahsulotlar, xizmatlar); Patent muhofazasi (xorijiy litsenziyalar bo‘yicha, o‘z ixtirolarimiz va patentsiz nou-xau asosida chiqarish) va boshqalar. Strategik rejalashtirish-bu boshqaruv jarayoni firmaning maqsadlari, salohiyati va marketing imkoniyatlari o‘rtasida strategik muvofiqlikni yaratish va qo‘llab-quvvatlash. Marketing nuqtai nazaridan, strategik reja firma qanday marketing tadbirlarini amalga oshirishi kerakligini, ular nima uchun zarurligini, ularni amalga oshirish uchun kim mas'ul ekanligini, ular qayerda amalga 36 oshirilishi va qanday yakunlanishini belgilaydi. 3-BOB. STRATEGIK NAZORATNING ASOSLARI 37 Strategik Nazoratning Asosiy Asoslari Strategik nazoratning asosiy asoslari bu jarayonning samarali va to‘g‘ri amalga oshirilishi uchun zarur bo‘lgan tamoyillar, mexanizmlar va vositalarni o‘z ichiga oladi. Strategik nazorat tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishda hal qiluvchi ahamiyatga ega, chunki u strategiyaning muvaffaqiyatli bajarilishini kuzatib borish va o‘z vaqtida tuzatishlar kiritishni ta’minlaydi. Quyida strategik nazoratning asosiy asoslari keltirilgan: Strategik maqsadlar va ustuvorliklarni aniqlas h Strategik nazoratning samarali amalga oshirilishi uchun tashkilot o‘zining strategik maqsadlarini aniq belgilab olishi lozim. Bu maqsadlar tashkilotning umumiy vazifalari va rivojlanish yo‘nalishlariga mos bo‘lishi kerak. Strategik maqsadlar SMART tamoyiliga (aniq, o‘lchanadigan, erishish mumkin bo‘lgan, dolzarb va vaqt bilan chegaralangan) asoslanishi zarur. Ustuvorliklarni belgilash : ● Qaysi yo‘nalishlar strategik ahamiyatga ega ekanligini aniqlash. ● Resurslarni ustuvor maqsadlarga yo‘naltirish. Ichki va tashqi muhitni tahlil qilish Strategik nazorat samaradorligi uchun ichki va tashqi muhit omillarini doimiy tahlil qilish muhimdir. Bu tahlil tashkilotga mavjud imkoniyatlardan foydalanish va xavflarni oldini olish imkonini beradi. 38 Ichki tahlil : ● Tashkilotning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash. ● Resurslar va imkoniyatlarni baholash. Tashqi tahlil : ● Bozorning holati va tendensiyalarini kuzatish. ● Raqobatchilarni va iqtisodiy, texnologik, ijtimoiy hamda siyosiy o‘zgarishlarni tahlil qilish (PESTEL tahlili). Strategik monitoring va o‘lchov tizimlari Strategik nazoratning muhim asosi bu strategiyaning amalga oshirilishini kuzatish uchun monitoring tizimini joriy qilishdir. Bu tizim strategiyaning muvaffaqiyatini baholash va unga zarur o‘zgarishlar kiritish imkoniyatini beradi. Monitoring tizimining asosiy jihatlari : Kalit ko‘rsatkichlar (KPI): Strategiyaning muvaffaqiyatini aniqlash uchun aniq o‘lchovlar. Yig‘ilgan ma’lumotlarni tahlil qilish: KPI’lar asosida strategiyaning hozirgi holatini aniqlash. Tezkor javob qaytarish mexanizmi Strategik nazoratning yana bir muhim asosi – bu muammolarni erta aniqlash va ularga tezkor javob qaytarish tizimidir. Bu mexanizm tashkilotga bozor sharoitlari va ichki o‘zgarishlarga moslashish imkonini beradi. Asosiy tamoyillar: O‘zgarishlarni real vaqt rejimida kuzatish. Qarorlarni qabul qilish jarayonida moslashuvchanlikni ta’minlash. Resurslarni samarali boshqarish Strategik nazorat samaradorligini oshirish uchun resurslardan samarali foydalanish muhimdir. Bu moliyaviy, insoniy, 39 texnologik va moddiy resurslarni o‘z ichiga oladi. Resurslarni taqsimlash prinsiplari: Resurslarni strategik ustuvorliklarga yo‘naltirish. Samaradorlikni oshirish uchun resurslarni optimallashtirish. Xavflarni aniqlash va boshqarish Strategik nazoratning yana bir asosi – xavflarni aniqlash va ularni boshqarishdir. Xatarlarni boshqarish orqali tashkilot strategiyasining muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlaydi. Xavflarni boshqarish bosqichlari: Potensial xavflarni aniqlash. Xavflarning ta’sirini baholash va oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish. Strategik muvofiqlikni ta’minlash Strategik nazorat jarayonida tashkilot ichida barcha bo‘limlar va jarayonlarning strategiyaga muvofiqligi ta’minlanishi kerak. Bunda barcha xodimlar va rahbariyatning strategiya amalga oshirilishidagi roli aniqlanadi va ular o‘rtasidagi aloqalar mustahkamlanadi. Muvofiqlikni ta’minlash usullari: Kommunikatsiya tizimlarini yaxshilash. Har bir bo‘limning vazifalarini strategik maqsadlar bilan bog‘lash. Strategiyani qayta ko‘rib chiqish Strategik nazorat doimiy jarayon bo‘lib, strategiyani qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi. Tashkilot bozor sharoitlari va ichki imkoniyatlar o‘zgarishiga qarab strategiyani moslashtirishi kerak. Qayta ko‘rib chiqish sabablari:Bozor talablarining o‘zgarishi. Yangi texnologiyalar va imkoniyatlarning paydo bo‘lishi. Raqobatbardoshlikni saqlash ehtiyoji. Jamiyatda amalga oshirilgan va ijtimoiy iqtisodiy islohotlar ta’lim sohasidagi faoliyat sharoitlarini o‘zgarishiga olib keldi. O‘zbekistonda 40 iqtisodiyot sohasining bozor munosabatlariga o‘tilishi ta’lim sohasi muassasalarini bozorga qarab mo‘ljal olishga da’vat etadi. Yangi ijtimoiyiqtisodiy sharoitlarda pedagogik jarayon va boshqaruv faoliyatining mazmuni rivojlanishini ta’minlovchi boshqaruv zarur. O‘quv yurti bozordan saboq ola boshlagan taqdirdagina samarali ishlashi mumkin. Uning marketing faoliyati va marketing tadqiqotlari, strategik boshqaruv, yagona guruh sifatidagi pedagogik jamoa kabi unsurlari, ta’lim xizmatlari buyurtmachilari, eng avvalo ota-onalar, ta’lim oluvchilar va ishlab chiqarishning individualehtiyojlariga qarab mo‘ljal olish hamda o‘quv yurti rahbari faoliyatining mazmunini yangilashni nazarda tutadiZamonaviy ta'lim tizimlarining murakkabligi va dinamik rivojlanishi, ularni samarali boshqarish uchun strategik yondashuvni talab qiladi. Ta'lim tizimini strategik boshqaruvning maqsadi — ta'lim muassasalarining uzoq muddatli maqsad va vazifalariga erishishini ta'minlashdir. Ushbu maqolada ta'lim tizimini strategik boshqarishning nazariy asoslari, asosiy tamoyillari va metodlari tahlil qilinadi. Ta'lim tashkilotlarida boshqaruv, tashkilotning maqsadlarini amalga oshirish uchun faoliyatni boshqarish va rivojlanish yo'nalishlarini belgilash bilan bog'liq jarayonlarni o'z ichiga oladi. Boshqaruv, resurslarni samarali foydalanish, xodimlarni rivojlantirish, monitoring va baholash jarayonlarini o'z ichiga oladi va tashkilotning mazmuniy va maqsadga yo'naltirilgan faoliyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Boshqaruv organlari tashkilotning qo'llabquvvatlash va rahbarlik qilish uchun belgilangan vazifalarni bajarishda muhim rol o'ynaydilar. Boshqaruvning samarali olib borilishi, tashkilotning rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo'ladi. Boshqaruvning muhim asosiy elementlari strategiyalar, maqsadlar, resurslar, monitoring va baholash, qo'llab quvvatlash va 41 rivojlantirish, xodimlarni rivojlantirish va motivatsiyani o'z ichiga oladi. Boshqaruv tizimi tashkilotning faoliyatini samarali boshqaradi va maqsadlarga yo'naltirilgan faoliyatni amalga oshirishda katta yordam beradi.Strategik boshqaruv — bu tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun resurslarni samarali taqsimlash va boshqarish jarayonidir. Ta'lim tizimida bu jarayon quyidagi nazariy asoslarga tayanadi: 1. SWOT tahlil: Ta'lim muassasalarining kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyatlarini va tahdidlarini aniqlash orqali rivojlanish strategiyalarini belgilash. 2. Porterning beshta kuchi tahlili: Ta'lim tizimida raqobat muhitini baholash va strategik qarorlar qabul qilish uchun foydalaniladi. 3. Balanslangan ko'rsatkichlar tizimi (BSC): Ta'lim muassasalarining faoliyatini baholash va strategik maqsadlarni amalga oshirish uchun ko'rsatkichlar tizimini ishlab chiqish. Strategik boshqaruvning asosiy tamoyillari. Boshqaruv tizimi o'rganuvchilarning motivatsiyasini yuqori qiladi, faoliyatni samarali boshqaradi va tashkilotning rivojlanishida katta rol o'ynaydi. Bu sababli, ta'lim tashkilotlarida boshqaruvning muhimligi noyob ahamiyatga ega. Ta'lim tashkilotlarida strategik boshqaruv tizimi o'rganuvchilarning o'qish va o'rganish jarayonlarini rivojlantirish, tashkilotning maqsadlariga yetishishini ta'minlash, resurslarni samarali foydalanishini ta'minlash va tashkilotning uzun muddatli rivojlanishini ta'minlash uchun muhimdir. Shuningdek, ta’lim muassasasidagi rahbar-xodimlar boshqaruvning funksional jihatlarini o‘zlashtirishi; mehnat unumdorligiga erishish; ishiga mas’uliyat bilan yondashish; jamoani maqsad sari yo‘naltira olish; ta’lim 42 muassasasi boshqaruvini ichki va tashqi o‘zgarishlarga moslashtirishi; innovatsion yangiliklarni joriy etishi va innovatsion texnologiyalarni boshqaruvda qo‘llashni takomillashtirish uchun zaruriy bilim, ko‘nikma hamda malakalarga ega bo‘lishi zarur hisoblanadi. Respublikamizda yuz bergan iqtisodiy o‘zgarishlar milliy iqtisodiy amaliyotimiz uchun yangi bir qator kasblarga bo‘lgan talabni belgiladi. Ular orasida menejer kasbi ham bor. Oliy ta’lim muassasasini boshqarish amaliyotiga hozirgi zamon menejmenti kiritilishi munosabati bilan o‘quv yurtlarida menejerlarga qo‘yiladigan talablar muhim ahamiyat kasb etadi. 1. Uzoq muddatli rejalashtirish: Ta'lim tizimining uzoq muddatli maqsadlarini belgilash va ularga erishish uchun rejalar tuzish. 2. Resurslarni samarali boshqarish: Inson, moliyaviy va moddiy resurslarni optimal taqsimlash va boshqarish. 3. Moslashuvchanlik va innovatsiyalar: Ta'lim tizimidagi o'zgarishlarga tez moslashish va yangi innovatsion yondashuvlarni joriy etish. 4. Samaradorlik va sifatni oshirish: Ta'lim jarayonlarining samaradorligini oshirish va ta'lim sifatini doimiy ravishda yaxshilash. Boshqaruv vazifalarini ro‘yobga chiqarish turli xil usullar yordamida amalga oshiriladi. Rahbarning bosh vazifasi qarorning bajarilishini tashkil etish, mazkur jarayonni muvofiqlashtirish va uning ustidan nazoratni ta’minlashdir. Ya’ni nazorat boshqaruvning yakunlovchi bosqichi hisoblanadi. U ikki tomonlama aloqa shaklini kasb etadi va qarorni bajarish, qo‘yilgan maqsadlarga erishish haqida axborot olish uchun imkoniyat yaratadi. Shunday ekan boshqaruvni, ya’ni boshqaruv 43 faoliyatini tashkil etish zaruratini belgilovchi bosh mezon – inson oldiga yoki muassasa oldiga qo‘yilgan maqsad bo‘lib, unga erishish uchun vazifalar belgilash, tashkil etiladigan faoliyatni oldindan rejalashtirish, amalga oshirish yo‘lyo‘riqlarini tanlash, vazifalarning mazmun va mohiyatiga ko‘ra, bajaruvchilarni tanlash hamda bajariladigan vazifalarni taqsimlash, belgilangan maqsadga erishish uchun tashkil etiladigan jarayon ishtirokchilari faoliyatini muvofiqlashtirishdan iboratdir Strategik boshqaruv jarayonlari 1. Strategik rejalashtirish: Ta'lim muassasasining strategik yo'nalishlarini belgilash va rivojlanish rejasini ishlab chiqish. 2. Strategik nazorat: Strategik rejalarning amalga oshirilishini nazorat qilish va monitoring qilish. 3. Strategik tahlil: Ta'lim tizimining ichki va tashqi muhitini tahlil qilish orqali strategik qarorlar qabul qilish. 4. Strategik boshqaruv vositalari: SWOT tahlil, BSC, benchmarking va boshqa boshqaruv vositalarini qo'llash. Strategik boshqaruv ta'lim tashkilotlarida o'rganilgan va o'rganilayotgan faoliyatni tashkil etish, rivojlantirish va boshqarishning strategik yondashuvini belgilash va amalga oshirishni anglatadi. Bu jarayon tashkilotning maqsadlariga, vazifalariga, qiyinchiliklari va imkoniyatlari bilan bog'liq bo'ladi. Strategik boshqaruv ta’lim muassasalarining bo‘lg‘usi muammolari va imkoniyatlarini prognoz qilishning asosiy usuli hisoblanadi. Ta’lim muassasalarini boshqarishda pedagogik xodimlar hamda talabalar faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi, 44 shuningdek, muassasa faoliyatini takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etuvchi asosiy jarayonlardan biri qaror qabul qilish va uning bajarilishini ta’minlash jarayoni hisoblanadi. Mazkur jarayonda qarorlarni tayyorlash, qabul qilish va uning bajarilishini ta’minlash ko‘p jihatdan rahbarlarning boshqaruv yo‘nalishidagi bilim, ko‘nikma va malakasi, kasbiy tajribalariga, bajariladigan vazifalarning xususiyatlariga, shuningdek, muassasada yaratilgan sharoitga bog‘liq bo‘ladi. Ta’lim muassasalarini boshqarish jarayonida turli xil muammolarni hal etish, ta’lim-tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil etish va ta’lim samaradorligini oshirishda turli masalalar yuzasidan mohiyati hamda mazmuni jihatidan bir- biridan farq qiluvchi qarorlar qabul qilish jarayonida muayyan vaziyatlardan kelib chiqib bahsli masalalar, turli- tuman fikrlar va tortishuvlar vujudga keladi. 3.2-§. KPI (Asosiy samaradorlik ko'rsatkichi) Hozirgi vaqtda ijtimoiy media platformalari ko'plab xususiyatlarga ega bo'lgandan so'ng, ko'pchilik ularda biznes sahifalarini ochishdi. Oflayn do'konlarda sotish, foyda, marketing va ROIni optimallashtirishning ko'plab usullari mavjud. Ammo bizning onlayn biznesimiz yaxshi ishlayotganini qanday bilamiz? Buni KPI monitoringi orqali amalga oshirish mumkin. Bu "Asosiy samaradorlik ko'rsatkichi" degan ma'noni anglatadi va korxonalarga o'z maqsadlariga erishish yo'lidagi samaradorligini va taraqqiyotini o'lchashga yordam beradigan juda foydali 45 ko'rsatkichdir. Bu biznes qanchalik yaxshi ishlayotgani va qanday o'zgarishlar uni yanada yaxshilashi haqida qimmatli ma'lumot beradi. KPIni tushunish - Ijtimoiy tarmoqlarda biznes qanchalik yaxshi ishlayotgani haqida tushuncha beradigan turli xil o'ziga xos va o'lchanadigan ko'rsatkichlar mavjud. Bu asosiy ishlash ko'rsatkichlari. Ular tashkilot, bo'lim yoki shaxsning ish faoliyatini oldindan belgilangan maqsadlar yoki vazifalarga nisbatan baholash uchun ishlatiladi. Ushbu ko'rsatkichlar biznes va uning maqsadlariga qarab farq qiladi, lekin odatda biznesning umumiy strategiyasiga mos keladi. Ishtirok etish darajasi – Bu postning obunachilar soniga nisbatan qabul qiladigan o'zaro ta'sir darajasini (yoqtirishlar, sharhlar, baham ko'rish) o'lchaydi. Bu sizning kontentingiz auditoriyangiz bilan qanchalik yaxshi rezonanslashayotganini ko'rsatadi. E rishish - Qabul qilish kontentingizni ko'rgan odamlar sonini o'lchaydi. Bu sizning potentsial auditoriyangiz hajmini va kontentni tarqatish samaradorligini tushunishga yordam beradi. CTR (Clicthrough Rate) – CTR postingizdagi havolani bosgan odamlarning postni ko'rganlarning umumiy soniga nisbatan foizini o'lchaydi. Bu sizning harakatga chaqiruvingiz qanchalik jozibali ekanligini ko'rsatadi. Konvertatsiya darajasi – Konversiya darajasi ijtimoiy tarmoqdagi postni bosgandan so'ng xarid qilish yoki axborot byulleteniga yozilish kabi 46 istalgan amalni bajargan foydalanuvchilar foizini o'lchaydi. Bu konversiyalarni oshirishda kampaniyalaringiz samaradorligini kuzatishga yordam beradi. Brend haqida eslatmalar - Brend zikrlari sizning brendingiz ijtimoiy tarmoqlarda necha marta tilga olinishini kuzatadi. Bu sizga brend hissiyotlarini va brendingiz bilan aloqani kuzatishga yordam beradi. KPI ning biznesdagi ahamiyati - Ishlash monitoringi – Ushbu ko'rsatkichlar biznesning muvaffaqiyati va uning samaradorligini kuzatishda muhim ahamiyatga ega. Agar ba'zi ishlar rejalashtirilganidek ketmasa, strategiyani o'zgartirish va yaxshi daromad olish uchun yangi usullardan foydalanish mumkin. Maqsadni belgilash – Har qanday biznesning samaradorligi keyingi bosqichning yagona ko'rsatkichidir. Agar biz ijtimoiy media marketing strategiyasining samaradorligini bilmasak, biz bir xil strategiya bilan oldinga siljiy olmaymiz yoki o'zgarishlar kirita olmaymiz. Shunday qilib, u maqsadlarni belgilashda va samaradorlik yaxshilanmaguncha uni aniq saqlashda yordam beradi. Qaror qabul qilish - KPIlar qarorlar qabul qilish uchun qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadi, bu korxonalarga resurslarni samarali taqsimlashda yordam beradi va eng muhim ta'sir ko'rsatadigan tashabbuslarni birinchi o'ringa qo'yadi. 47 Doimiy takomillashtirish – Samaradorlik ko'rsatkichlarini kuzatish orqali har qanday biznes ishtirok etishga ta'sir qiluvchi tendentsiyalar va naqshlarni aniqlashi mumkin va shuning uchun bir xil texnika va g'oyalar yordamida doimiy ravishda yaxshi natijalarga erishish mumkin. KPIlardan samarali foydalanish - 1. Biznesingiz va uning uzoq muddatli maqsadlariga mos keladigan KPI ni tanlang. 2. Ushbu samaradorlik ko'rsatkichlari yordamida erishish mumkin bo'lgan maqsadlarni belgilang. 3. Ish faoliyatini muntazam ravishda kuzatib boring va kerak bo'lganda tegishli o'zgarishlar kiritilishi uchun ular haqida hisobot bering. 4. Ko'rsatkichlar shuni ko'rsatsa, strategiyalarni o'zgartiring. Uni o'rash - KPIlar ijtimoiy media kampaniyalari va faoliyati faolligini kuzatishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu ko'rsatkichlar kontent, kampaniyalar va reklamalar ijtimoiy tarmoqlarda qanchalik yaxshi ishlayotganini ko'rsatadi. Reklama har qanday o'zgarishlar yoki ko'proq yaxshilanishlarni talab qiladimi, bu ko'rsatkich bilan o'lchanadi. Brendingiz qayerga ketayotganini va sizni biznes sifatida qayerga olib borayotganini bilish uchun brendingizning ish faoliyatini onlayn kuzatib 48 borish har doim zarur. Bu uzoq muddatli maqsadlarni belgilashga va ularni amalga oshirishga yordam beradi. XULOSA Strategik nazorat funksiyalari tashkilotning strategik maqsadlariga erishishini ta'minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Bu funksiyalar orqali tashkilot o‘zining rejalari va amaliyotlarini kuzatib boradi, ulardagi 49 kamchiliklarni aniqlaydi va zarur tuzatishlarni amalga oshiradi. Strategik nazorat funksiyalari tashkilotning o‘zgaruvchan muhitga moslashuvchanligini oshirish, resurslarni samarali boshqarish va uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Strategik nazoratning asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat: 1. Monitoring va kuzatuv – tashkilot strategiyasining ijrosini real vaqt rejimida kuzatib borish. 2. Baholash va tahlil – strategik maqsadlarga erishish darajasini o‘lchash va natijalarni baholash. 3. O‘zgarishlarni aniqlash va moslashish – strategiyani tashqi va ichki o‘zgarishlarga mos ravishda tuzatish. 4. Resurslarni samarali taqsimlash – strategiyani amalga oshirish uchun zarur resurslarni optimallashtirish. 5. Xavflarni boshqarish – muqobil ssenariylarni ishlab chiqish va xavflarni minimallashtirish. 6. Muvofiqlikni ta'minlash – tashkilot ichida barcha jarayon va bo‘limlarning strategik maqsadlarga muvofiqligini ta’minlash. Strategik nazoratning funksiyalari tashkilotga quyidagilarni amalga oshirish imkonini beradi: ● Strategiyaning samaradorligini oshirish. ● Resurslardan maksimal darajada foydalanish. ● Bozor sharoitlari va raqobatchilarning harakatlariga moslashuvchan javob qaytarish. ● Qisqa va uzoq muddatli maqsadlarni muvaffaqiyatli uyg‘unlashtirish. 50 Ushbu funksiyalar tashkilot uchun strategik qarorlar qabul qilish jarayonini samarali boshqarish, biznesning barqaror rivojlanishini ta'minlash va raqobatbardoshlikni oshirishda muhim ahamiyatga ega. Strategik nazoratning barcha bosqichlari bir-birini to‘ldirib, tashkilotning umumiy muvaffaqiyatiga xizmat qiladi. FOYDALANILGAM ADABIYOTLLAR 1. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 2011- yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2012- yilga mo'ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi «2012-yil 371 Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko‘taradigan yil boiadi» 51 mavzusidagi ma’ruzasini o‘rganish bo'yicha o‘quv qo‘llanma. — Т.: Iqtisodiyot, 2012. — 282-b. 2. 0 ‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti LA. Karimovning 2010- yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011- yilga m o‘ljallangan eng muhim ustuvor yo‘nalishlarga bag‘ishlangan 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi «Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligmi osliirishga xizmat qiladi» mavzusidagi ma’ruzasini o ‘rganish bo‘yicha 0 ‘quvuslubiy majmua. - Toshkent: Iqtisodiyot. 2011. - 377-b. 2. L.A. Djalalova, R.T. Tursunov. Biznes strategiyasi. 0 ‘quv qo‘llanma. Т.: Iqtisodiyot, 2011. — 213-b. 4. R.S. Muratov, LA. Djalalova, S.Sh. Oripav. Korxona iqtisodiyoti. Darslik. - Т.: Iqtisodiyot, 2011. — 420-b. 5. AX. Shoalimov, Sh.A. Tojiboyeva. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Darslik. - Т.: TDIU, 2010. — 287-b. 6. B. Xodiyev, A. Bekmurodov, U. G'ofurov, B. To‘xliyev. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islam Karimovning «Jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yollari va choralari» nomli asarini o ‘iganish bo‘yicha o ‘quv qo'llanma. — Т.: Iqtisodiyot, 2009. - 120-b. 7. A. Bekmuradov, B. Goipnazarov, M. Amanov, M. Toshxodjayev. 0 ‘zbekiston iqtisodiyotini liberallashtirish yillarida. 1-qism. 52 Makroiqtisodiyot va iqtisodiy islohatlar, savdo va investisiyalar oqimlari. — Т.: TDIY, 2005. - 59-b. 8. A. 0 ‘lmasov, A. Vaxabov. Iqtisodiyot nazariyasi. — Т.: Sharq. 2006. - 480-b. 9. B.A. Abdukarimov va boshqalar. Korxona iqtisodiyoti. Darslik - Т.: Fan. 2005. — 417-b. 10. A. V. Vahobov, A.T. Lbraximov, N.F. Ishonqulov. Moliyaviy va boshqaruv tahlili. Darslik. — Т.: Sharq, 2005. -- 376-b. 11. M.K. Pardayerv va boshq. Iqtisodiy tahlil. 0 ‘quv qollanma. — Т.: Mehnat, 2004. - 556-b. 12. A. Vaxabov, A. Lbrohimov, B. Xakimov. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. 0 ‘quv qo'llanma. - Т.: TMI, 2003. - 176-b. 13. Томпсон А.А., Стрикленд А.Д. Стратегический менеджмент: концепции и ситуации для анализа /Пер. с англ. А.Р. Ганиева, Э.В. Кондукова. — М.: Вильямс, 2013. - 928 с. 53

Korxonada mahsulot sifati va

raqobatbardoshligini oshirish

yo'llari kurs ishi 

Купить