Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 1.4MB
Покупки 22
Дата загрузки 13 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Kredit va uning hozirgi zamon shakllari

Купить
O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIMʻ , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI  MOLIYA INSTITUTI  SIRTQI
FAKULTETI
“ IQTISODIYOT ”  KAFEDRASI
“ IQTISODIYOT NAZARIYASI ”  FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:  Kredit va uning hozirgi zamon shakllari
Bajardi: ___________________________
Guruh: _____________________________
Ilmiy   rahbar:   ___________________________ Kredit va uning hozirgi zamon shakllari
Reja:
Kirish 3
1. Kredit mexanizmi va uning elementlari.  5
2. Kreditlash tamoyillari   va   usullari. 12
3. Kreditning shakllari va turlari, ularning tavsifi  14
4. Kredit bo’ yicha foizni undirib olish usuli 19
5. O’zbekistonning   xalqaro   kredit   munosabatlarida   rolini   oshirish  
yo’nalishlari 22
Xulosa 27
Foydalanilgan   adabiyotlar ro’yxati 29
2 Kirish
Kurs   ishi   mavzusining   dolzarbligi .   Zamonaviy   odamni   hayot   faoliyati
tovar   va   xizmatlarni   iste'mol   qilinishiga   asoslangan.   Ularni   yaratilishi,   ishlab
chiqarilishi   va   taqsimlanishi   va   iste'mol   qilinishi   odamlar   ehtiyojlarini
qondirilishini dinamik rivojlanishini ta'minlaydi. 
Davlat   iqtisodida   xizmatlar   sohasi   va   tovar   ishlab   chiqarish   sohasi   organik
o'zaro bir-birini to'ldiruvchi tarmoqlar hisoblanadi. 
Bozor munosabatlariga o’tish sababli korxona va tashkilotlar oldida yuzaga
kelayotgan   qiyinchiliklar   ko’p   jihatdan   korxona   rahbar   xodimlarining   bozor
qonunlari   va   uni   o’rganish   usullari   bilan   yetarlicha   tanish   emasligi   tufayli   paydo
bo’lmoqda.   To’la   xo’jalik   hisobi   va   o’z-o’zini   moliyalashtirish   tamoyillariga
o’tishda korxona va tashkilotlar ilgari hech bo’lmagan hodisaga duch keldilar: ular
ishlab chiqaradigan mahsulotga talab yo’q, korxona mutaxassislari esa uni qanday
qilib ichki va jahon bozorlariga chiqarishni bilmaydilar. 
Shunday qilib,  O’zbekiston  bozor   iqtisodiyoti  sari   bormoqda  va  shu  yo’lda
ko’p   qiyinchiliklarga   duch   kelmoqda.   Bu   muammolarning   yechimi   ko’p   jihatdan
marketingdan qanchalik ijodiy va maqsadli foydalanishimizga bog’liqdir. Chunki,
marketing   bozorda   muvaffaqiyatli   faoliyat   yuritishning   jahon   tajribasi   xazinasi
hisoblanadi. 
Mamlakatimiz   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoev   7-fevral   kungi   Farmoni   bilan
2017-2021-yillarda   O’zbekistonni   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasini tasdiqladi1 . Avvalo, ushbu ustuvor yo’nalishlar
va ulardagi amalga oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora-tadbirlarning
ijrosi   bugungi   kunning   hayotiy   va   ijtimoiy   zarurati   ekanligini   ta’   kidlash   lozim.
Shu   jumladan   milliy   iqtisodiyotning   mutanosibligi   va   barqarorligini   ta’   minlash,
uning   tarkibida   sanoat,   xizmatlar   ko’rsatish   sohasi,   kichik   biznes   va   xususiy
tadbirkorlik ulushini ko’paytirish, xizmatlar ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish,
yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish, 1
Mirziyoyev Sh.M. ―2017—2021-yillarda O’zbekistonni  rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha ―Harakatlar strategiyasi  Farmoni. 7 fevral 2017 yil. 5‖
3 ko’rsatilayotgan   xizmatlar   tarkibini,   eng   avvalo,   xizmatlarning   zamonaviy   yuqori
texnologik turlari hisobiga tubdan o’zgartirish zarurdir. 
Respublikamizda   amalga   oshirilayotgan   islohotlarning   hozirgi   bosqichida
iqtisodiyotni   erkinlashtirish,   mamlakatni   modernizatsiyalash,   makroiqtisodiy
barqarorlikni   ta'minlash   evaziga   uzluksiz   iqtisodiy   o'sishga   erishishdek   dolzarb
vazifa qo'yilgan. Bu esa o'z navbatida, iqtisodiyotda erishgan yutuqlarning asosi –
bozor   iqtisodiyoti,   mulk   shakllarining   takomillashuvi,   iqtisodiyotdagi   keskin
tuzilmaviy   o'zgarishlar,   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikning   yalpi   ichki
mahsulotdagi ulushining ortib borishi bilan baholanmoqda. 
Respublikada   iqtisodiy   islohotlarning   hozirgi   davrida   xizmat   ko’   rsatish
tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishga e’
tibor kuchaya bormoqda. Mavzuning dolzarbligi xizmat ko’ rsatish tashkilotlarida
marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali   boshqarish   zarurligidan   kelib
chiqadi. 
Shunga   qaratilgan   ilmiy   taklif   va   tavsiyalarni   ishlab   chiqishning   zarurligi
ushbu   masalani   bitiruv   malakaviy   ishining   tadqiqot   ob’   ekti   sifatida   o’   rganish
zaruriyatini yuzaga keltiradi va mazkur mavzuning dolzarbligini belgilaydi. 
Kurs   ishining   predmeti.   Xizmat   ko’   rsatish   tashkilotlarida   marketing
faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali   boshqarishni   o’   rganishdagi   mavjud
muammolar va ularni hal etish yo’ llari. 
Kurs   ishining   obekti.   Xizmat   ko’   rsatish   tashkilotlarida   marketing
faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali   boshqarish   omillarini   o’   rganishda
―Ipoteka   Bank   ATIB   Chilonzor   filialining   ma’   lumotlaridan   foydalanildi   va‖
bitiruv malakaviy ishning ob’ ekti sifatida o’ rganildi. 
Kurs   ishning   asosiy   maqsadi   va   vazifalari.   Xizmat   ko’   rsatish
tashkilotlarida   marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali   boshqarish   yo’
llarini   o’   rganish.   Tashkilotlarni   boshqarishda   va   raqobatbardoshligini   ta’
minlashda   xizmat   ko’   rsatishni   rivojlantirish   va   istiqbollarini   ko’   rib   chiqishdan
iborat. 
4 Kurs   ishi   tarkibining   qisqacha   tavsifi.   Ushbu   kurs   ishi   kirish,   5   ta   reja,
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’ yxatidan iborat.
5 1. Kredit mexanizmi va uning elementlari.
Kredit   -   bu   vaqtincha   bo’   sh   turgan   pul   mablag’   larini   pul   egasi   yoki
boshqalar   tomonidan   ma’lum   muddatga,   haq  to’   lash   sharti   bilan   qarzga   olish   va
qaytarib berish yuzasidan kelib chiqqan iqtisodiy munosabatlar yig’ indisidir.
Kredit   yordamida   tovar-moddiy   boyliklari,   turli   mashina   va   mexanizmlar
sotib   olinadi,   iste’molchilar   mablag’   lari   etarli   bo’   lmagan   sharoitda   to’   lovni
kechiktirib   tovarlar   sotib   olishlari   va   boshqa   har   xil   to’   lovlarni   amalga   oshirish
imkoniyatiga ega bo’ ladilar.
Kredit mexanizmi-   xo’ jalik mexanizmining tarkibiy qismi bo’ lib, o’ z ichiga
kreditlash   shartlarini,   usullarini   va   kreditni   boshqarishni   oladi.   Kredit   mexanizmi
yordamida bank tizimining kredit siyosati amalga oshiriladi. 
Klassik   iqtisodchi   olimlar   kredit   mexanizmini   kredit   munosabatlarini   tashkil
etishning   konkret   usullari   bilan   bog’   lashgan   va   bu   usullar   pul   oborotini   hamda
kredit   munosabatlarini   tashkil   etish   amaliyotida   qo’   llanilishini   ta’kidlashgan.
SHuni inobatga olgan holda kredit mexanizmi kredit munosabatlarining namoyon
bo’ lish shakli sifatida qaralmoqda. Masalan,   prof. M. S. Atlas   kredit mexanizmi
to’   g’   risida   shunday   yozgan:   «Kredit   mexanizmi   kredit   tizimi   organlari,
kreditlashtirish vositalari va usullari, tamoyillari, majmuasidan iborat bo’ lib, ular
yordamida   tegishli   organlar   o’   zlarining   vazifalarini   amalga   oshiradilar   va   butun
xalq xo’ jaligiga hamda korxonalarning xo’ jalik faoliyatiga ta’sir ko’ rsatadilar». 
M.S. Atlas   kredit mexanizmini xo’ jalik mexanizmining iqtisodiy richaglaridan
biri   sifatida   qaraydi.   U   orqali   ishlab   chiqarish   va   yalpi   maxsulot   taqsimlashni
nazorat vositasi  sifatida yalpi ishlab chiqarish samaradorligiga ta’sir  ko’ rsatiladi.
Kredit   mexanizmining   qaytarishlilik,   muddatlilik   va   to’   lovlilik   tamoyillari   xo’
jalik mexanizmlarini ratsional va optimal xolda rivojlanishni taqozo qiladi. 
YU.   P.   Avdiyans   kredit   mexanizmini   kredit   tizimining   tarkibiy   qismi   sifatida
talqin etib, uningcha kredit tizimi o’ z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: 1) kredit
munosabatlarining   sferasi;   2)   kredit   mexanizmini   (kredit   tizimi   ob’ekti   va
sub’ektining   o’   zaro   ta’sir   etish   vositasi   va   bank   tomonidan   kredit   munosabatlari
sferasining boshqarilishi); 3) iqtisodiy rivojlanishning manbalari. Bundan tashqari
6 u kredit mexanizmi texnik emas, iqtisodiy tushuncha ekanligini ta’kidlaydi. Kredit
mexanizmi o’ zida kreditning barcha tomonini va uning konuniyligini, kishilarning
konkret   faoliyatini   umumlashgan  ifodasini   aks  ettirishini   aytgan.  Uningcha  kredit
tizimi   uning   boshqa   qismlariga:   kredit   munosabatlari,   kredit   munosabatlari
elementlari, (kredit uchun foiz, kredit muddati va ob’ekti, kredit munosabatlaridagi
tomonlarning iqtisodiy qiziqishlari) xalq xo’ jaligida kredit munosabatlarini yuzaga
keltiruvchi   banklarga   bevosita   o’   z   ta’sirini   o’   tkazadi.   Uning   fikricha,   kredit
mexanizmi tushunchasi quyidagilarni o’ z ichiga oladi: 
 -kredit tizimi rivoji, amal qilish shartlari va prinsiplari; 
 -kredit tizimining pul muomalasi, xalq xo’ jaligining naqd pulsiz xisobkitoblari
va moliya tizimining boshqa bo’ g’ inlari bilan o’ zaro aloqasi. 
Prof. V. I. Ribin ning fikricha, kredit mexanizmi kredit xarakterli xususiyatlari
va uning mazmunini ochib beruvchi munosabatlarning o’ zidan iborat hamda ular
namoyon bo’ lishining shakli va usullaridir. 
«Islohotlar   sharoitida   kredit   va   xisob-kitoblar»   ishida   V.   I.   Ribin   kredit
mexanizmi   tushunchasini   kiritibgina   qolmay,   uni   o’   ziga   xosligini   qayd   etib   o’
tadi. 
Bank   apparati   faqatgina   kredit   mexanizmiga   ega   bo’   lganligi   sababligigina
korxonalar xo’ jalik moliyaviy faoliyatini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’ ladi. 
Kredit  mexanizmining mazmuni   prof. S. B. SHteynleyger   tomonidan kengroq
ma’noda   talqin   qilingan.   U   kredit   mexanizmining   tarkibiga   kiruvchilarni   uch
guruhga bo’  ladi:  1) banklar;  2) kredit sferasining alohida va xususiy  qonunlarini
saqlashga   qaratilgan   elementlar;   3)   shu   qonunlarning   mazmunini   hayotga   tatbiq
etishning shakl va usullari. 
N.   D.   Barkovskiy   kredit   mexanizmining   mazmunini   ochishga   harakat   qilib,
quyidagilarni   yozgan   edi:   «Kredit   mexanizmi   konkret   bir   tarixiy   sharoitda   kredit
munosabatlarining namoyon bo’ lishi va ularni realizatsiya qilish shaklidir». 
V.   S.   Pashkovskiy   esa:   «Kredit   mexanizmi   kredit   munosabatlarini   amalda
tashkil   etishning   konkret   shaklidir»   -   deb   yozgan.   V.S.   Pashkovskiy   qayd
qilishicha,   kredit   mexanizmini   «boshqariladigan   va   boshqaradigan   tizim»   sifatida
7 qarash   kerak.   Bunday   aniqlash   mexanizm   natijaviyligini   kuzatish   imkoniyatini
kengaytiradi.   V.S.   Pashkovskiy   kredit   mexanizmini   rejalashtirish   usullari   va
shakllari, kreditni berish, tartibga solish, so’ ndirishning o’ zaro bog’ liqlik tizimi
deb  tushunadi.   Kredit   mexanizmlarida   boshqaruvning   etakchi   roli   ko’   rsatilishiga
qaramay, boshqaruv aspekti kategoriyani aniqlashda, shuningdek uning tuzilishida
ham ishtirok etmaydi.   
Yuqorida   qayd   etilgan   fikrlarni   bazis   va   usqurtma   elementlariga   dahldorligi
nuqtai   nazaridan   tahlil   qiladigan   bo’   lsak,   ularni   ikki   guruhga   ajratish   mumkin.
Birinchi   guruh   ta’riflarda   kredit   mexanizmi   ustqurma   elementlari   qatoriga
kiritilgan bo’ lsa, ikkinchi guruh vakillari esa, uni bazis-ustqurma xarakteriga ega
ekanligini qayd etishgan. 
Masalan,   prof.   V.   I.   Ribin   2-guruh   iqtisodchilaridan   hisoblanib,   kredit
mexanizmini   tashkiliy-iqtisodiy   munosabatlarning   ma’lum   bir   qatlami,   kredit
munosabatlarining   yuqori   bir   bo’   lagi   sifatida   ta’riflaydi.   Uning   fikricha,   «kredit
mexanizmi   tarkibiga   kreditning   mazmuni   va   xususiyatlarini   belgilovchi
munosabatlar, ularning namoyon bo’ lish shakllari, usullari, metodlari kiradi». 
Kredit mexanizmi to’ g’ risida yuqorida bildirilgan fikrlarni tahlil qilib, shunday
bir umumiy xulosaga kelish mumkin: garchi bildirilgan fikrlar bayon etilish shakli
jihatidan   bir-biridan   qisman   bo’   lsa   ham   farq   qilsa-da,   lekin   ularning   hammasida
bir   narsa   tan   olingan,   ya’ni   kredit   mexanizmi   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida
kreditdan foydalanish usulidir. 
Kredit   munosabatlarining   namoyon   bo’   lish   shakllari,   ya’ni   amaliyotda
kreditdan   foydalanish   usullari,   barcha   hollarda   ham   kreditning   mohiyatiga
asoslanadi.   O’   z   navbatida,   har   bir   iqtisodiy   kategoriyaning   mohiyati   uning
funksiyalari orqali namoyon bo’ ladi. Demak, aytish mumkinki, kredit mexanizmi
kreditning   qayta   taqsimlash   va   haqiqiy   pullarni   kredit   pullari   va   kredit
operatsiyalari   bilan   almashtirish   funksiyalarini   takror   ishlab   chiqarish   jarayonida
amalga   oshirishga   qaratilgan.   SHundan   kelib   chiqqan   holda,   kredit   mexanizmini
ikki tarkibiy bo’ lakka – kreditning qayta taqsimlash funksiyasini namoyon bo’ lish
shakllariga   va   haqiqiy   pullarni   almashtirish   funksiyasi   namoyon   bo’   lish
8 shakllariga   ajratish   mumkin.   Bu   shakllar   har   xil   saviyada   va   har   xil   darajada
namoyon bo’ lish imkoniga ega. 
Kreditning qayta taqsimlash funksiyasining namoyon bo’ lishini, kreditlashtirish
tamoyillari, shart-sharoitlari va shakllarining majmuasi tariqasida tushunamiz. 
Kredit   mexanizmi   ikkinchi   bo’   lagining   tasnifini   tushunish   uchun,   avvalo,
kreditning   haqiqiy   pullarni   kredit   pullari   va   operatsiyalari   bilan   almashtirish
funksiyasi   mazmunini   yoritishga   harakat   qilamiz,   chunki   ularning   mohiyati
iqtisodchilar   tomonidan   turlicha   talqin   qilinadi.   Bizning   fikrimizcha,   banklarning
passiv   operatsiyalari   va   naqd   pulsiz   hisob-kitoblar   kreditning   ikkinchi   funksiyasi
namoyon bo’ lishi shakllaridan biridir. Demak, kredit mexanizmining ikkinchi bo’
lagi naqd pulsiz hisob-kitoblar bilan uzluksiz bog’ langan. 
Kredit   mexanizmi   –   bu   xo’   jaliklarni   kreditlash   usullari   va   shakllari,   rag’
batlantirish,   richaglar,   vositalar   yig’   indisi;   kredit   resurslar   akkumulyasiyasi   bo’
yicha qabul qilish tizimi, ulardan foydalanish chegaralarini aniqlash, etkazib berish
va qaytarib olish usullari. 
V.   I.   Ribin   fikricha,   kredit   mexanizmi   o’   zida   kreditdan   maqsadli   foydalanish
mexanizmi   va   xarakat   mexanizmini   birlashtiradi.   Bular   ob’ektiv   va   sub’ektiv
boshlash   munosabatlari   bo’   yicha   farqlanadi.   Xarakat   mexanizmi   –   bu   kreditni
ob’ektiv   xarakat   qilishi,   inson   tomondan   mutloq   anglab   olinmagan   bo’   ladi.
Kreditning   maqsadli   foydalanish   mexanizmi   kreditdan   foydalanishning   aniq
shakliga ega bo’ ladi, ya’ni kredit mexanizmi – bu kredit munosabatlarini yuzaga
chiqish   shakli   «kredit   mexanizmiga   kreditni   xususiyati   va   mazmunini   ochib
beruvchi munosabatlarni o’ zi, kreditlash usullari, shakllari ham kiradi». 
Kredit   iqtisodiy   kategoriya   bo’   lib,   ijtimoiy   munosabatlarning   aniq   bir   ko’
rinishi sifatida yuzaga chiqadi.
Kredit  har qanday ijtimoiy munosabat  emas, balki  ijtimoiy ishlab chiqarish
mahsuli, qiymatning harakati, qarz beruvchi va qarz oluvchi o’ rtasidagi iqtisodiy
munosabatlarni ifodalovchi kategoriyadir.
Kreditning   mohiyati   uning   ichki   belgilarini   ochib   berishga   qaratilgan.
Kreditning mohiyatini ochish - bu uning sifatlarini , kreditning muhim tomonlarini,
9 uni iqtisodiy munosabatlar tizimining bir elementi sifatida ko’ rsatuvchi asoslarini
bilish demakdir.
Iqtisodiy kategoriya sifatida kreditning mohiyati ko’ pgina iqtisodchi olimlar
tomonidan o’  rganilib chiqilgan va ular  tomonidan  kreditning mohiyati  bo’  yicha
turlicha fikr bildirilgan.
Masalan,   E.   Voznesenskiy,   A.   Zverev,   D.   Allaxverdyan   kabi   olimlarning
fikricha,   kredit   maxsus   kategoriya   hisoblansada   u   moliya   tarkibiga   kiradi,   deb
hisoblashadi.   V.   Zaxarov,   O.   Lavrushin,   M.   Pessel,   I.   Levchuk,   V.   Rыbin,   A.
Qodirov,   T.   Qoraliev   kabi   olimlar   esa   kreditni   moliya   bilan   parallel   ravishda
faoliyat ko’ rsatuvchi alohida mustaqil iqtisodiy kategoriya deb hisoblaydilar.
YUqoridagi   fikrlarga   asoslangan   holda   kreditning   ba’zi   muhim   tomonlari
aniqlanadi:
birinchidan,   uning   ijtimoiy   mahsulot   yaratish,   milliy   daromad   va   pul
resurslarini qayta taqsimlashga bog’ liqligi;
ikkinchidan,   kreditning   harakat   shakliga   (tovar   yoki   pul   tarzida)   ega
ekanligi;
uchinchidan ,   takror   ishlab   chiqarishdagi   harakatning   asosiy   hal   etuvchi
belgisi (qarz) ekanligi va h. k.
Berilgan kredit qaytarib berishlilik xarakteriga ega. U xuddi shu sifati bilan
moliyadan farq qiladi.
Ssuda kapitali manbalarining tahlili kreditning iqtisodiy kategoriya sifatidagi
mohiyatini aniqlashga asos bo’ lib xizmat qildi.
Bir qator iqtisodchilarning fikricha, kredit jamiyatdagi vaqtincha bo’ sh pul
mablag’ larini yig’ ish va ularni taqsimlash shaklidir.
Bu nuqtai nazardan, kredit vaqtincha bo’ sh pul mablag’ larini qarzga berish
bo’   lib,   muayyan   belgilangan   muddatdan   so’   ng   bu   mablag’   lar   o’   z   manbasiga
qaytib kelishi kerak.
Kredit   mexanizmi   deganda   kreditlash   jarayonini   amalga   oshirishning
shakllari kreditlash usullari shakllari va elementlarini tushunish kerak.
10 Kredit mexanizmining elementlariga kreditning obekti va subekti,kreditlash
tamoyillari,kreditlash usullari va shakllari kabilar kiradi.
Kredit   va   kreditlashning   o’   ziga   xos   qoidalari   borki,   ular   maxsus
tamoyillarda ifoda etiladi.   Bular:
     kreditning qaytarishliligi;
  
   kreditning muddatliligi;
  
   kreditning ta’minlanganligi;
  
   kreditning maqsadliligi;
  
   kreditning to’ lovliligi;
     kreditning samaradorligi.
Kreditning   qaytarib   berish   tamoyili.   YA’ni   kreditni   qaytarib   berish   shart.
Qaytarib berishlik ikki yoqlama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun ham, qarz
oluvchi uchun ham bir xil darajada muhimdir. Kreditning bu tamoyili amaliyotda
kredit   va   undan   foydalanganlik   uchun   foiz   summasini   kredit   bergan   muassasa
hisobiga   ko’   chirish   yo’   li   bilan   to’   lanadi.   Aynan   shu   yo’   l   bilan   banklar   kredit
resurslarining qayta tiklanishini ta’minlaydilar.
Kreditning   muddatliligi.   Kredit   ma’lum   muddat   uchun   beriladi.   Bankdan
qarz   olinganda   albatta   uning   qanday   muddatda   berilishi   kredit   bitimida   kelishib
olinadi.
Kredit   bitimi   bank   bilan   qarz   oluvchi   o’   rtasidagi   bitim   bo’   lib,   unda
kreditning qanday muddatga berilganligi, kredit uchun qanday haq to’ lanishi va
kreditni qaytarishlik kafolatlari qayd etiladi.
  Kreditning muddatliligi har ikkala tomon, kreditor uchun ham, qarz oluvchi
uchun   ham   muhimdir.   Agar   kreditor   qarzni   foizi   bilan   o’   z   vaqtida   qaytib   olsa,
bunda qarz oluvchining kreditor oldidagi ishonchliligi tasdiqlanadi va yana takror
qarz olish imkoniyati ta’minlanadi.
Kreditning   muddatliligi   bo’   yicha   shartnomada   ko’   rsatilgan   shartlarning
buzilishi qarz beruvchining qarz oluvchiga nisbatan iqtisodiy jazo choralari (jarima
shaklida, kredit bo’ yicha foiz darajasini oshirish, kreditning muddatini qisqartirish
va boshqalar) ni qo’ llashi mumkin.   Kreditning muddatliligi:
11      kelib tushuvchi mablag’ larning tejamli va qayta ishlatish muddatiga;
  
   ishlab chiqarilgan mahsulotni jo’ natish muddatiga;
     tovarlarni sotish muddatiga;
  
   aylanma fondlarining doiraviy aylanishining tezligiga bog’ liqdir.
Kreditning ta’minlanganligi.   Bu tamoyil vositasida  pul massasi  (qiymat)  va
ishlab chiqarish (xizmat ko’ rsatish) o’ rtasida bo’ lishi zarur bo’ lgan mutanosiblik
(proporsiyalar)   ning   bir   me’yorda   bo’   lishi   ta’minlanadi.   YA’ni   bunda   xo’   jalik
aylanma   mablag’   larida   ishtirok   etuvchi   bank   mablag’   larining   har   bir   so’   miga
tovar-moddiy boyliklarning bir so’ mi qarama-qarshi turishi talab etiladi.
Boshqacha   qilib   aytganda,   banklar   tomonidan   beriladigan   kreditlar   tovar-
moddiy  boyliklar  va  ma’lum   xarajatlar  bilan  to’   liq  ta’minlangan  bo’  lishi  kerak.
Tarmoqlarga   ta’minlanmagan   kreditlarning   berilishi   bank   kreditlarining   bankka
qaytib kelmasligiga asos hisoblanadi. Bu o’ z navbatida bankning likvidliligiga va
pul   muomalasiga   katta   ta’sir   ko’   rsatadi.   SHu   sababli   banklar   tomonidan
beriladigan   kreditlarning   tovar-moddiy   boyliklar   va   xarajatlar   bilan   ta’minlangan
bo’ lishiga alohida e’tibor beriladi.
        Kreditning   maqsadliligi .   YA’ni,   olingan   kreditlar   aniq   bir   maqsadni
amalga   oshirishga   yo’   naltirilgan   bo’   lishi   kerak.   Bunda   kredit   muayyan   aniq
ob’ektga:
     ishlab chiqarish xarajatlariga;
     ishlab chiqarish zaxiralariga;
     tayyor mahsulotga;
  
   jo’ natilgan tovarlar va hokazolarga beriladi.
Kreditning   to’   lovliligi.   YA’ni,   kredit   uchun   haq   to’   lash   zarurligi,   bank
qarzni   tekinga   bermaydi,   buning   uchun   qarz   oluvchidan   foiz   undiradi.   Foiz   -   bu
qarz haqidir. Uning miqdori berilgan qarzga nisbatan foiz hisobida belgilanadi.
    Demak,   kreditning   to’   lovliligi   uning   to’   liq   summada   o’   z   egasiga
qaytarilishigina   emas,   shu   bilan   bir   qatorda   kredit   uchun   foiz   shaklidagi   to’   lov
bilan qaytarilishini ifodalaydi (foizsiz imtiyozli kreditlar bundan istisno).
12 Kreditning   samaradorligi.   Bu   tamoyil   nafaqat   kredit   summasi   va   foizni
bankka qaytarib to’ lashini, shuningdek undan kreditlangan yoki moliyalashtirilgan
soha, tarmoq, korxona qancha samaradorlikka erishganini ifodalaydi. SHu sababli
kredit   ajratishdan   yoki   berishdan   oldin   shu   kreditning   samara   berish   ehtimolini
hisob-kitob   qilish   zarur.   Agar   masalan,   loyihaga   qo’   yiladigan   mablag’     samara
bersagina, shundagina bu loyihaga mablag’  ajratish kerak.
    Kreditning   samaradorligi   (K
s )   ishlab   chiqarish   va   uning   realizatsiya
hajmiga (R
h ) bevosita bog’ liq bo’ lib quyidagicha aniqlanishi mumkin:
Bu erda,
  K
h   - berilgan kreditning o’ rtacha hajmi.
Agar   korxona   kreditlar   resursini   kam   jalb   qilib   uning   bir   so’   miga   ko’   p
mahsulot   realizatsiya   qilgan   bo’   lsa,   demak   kreditning   samaradorligi   shunchalik
yuqori bo’ ladi.
2. Kreditlash tamoyillari   va   usullari.
Kreditning   samaradorligini   ta’minlash   maqsadida   g’   arb   mamlakatlari
amaliyotida   kreditlashning   biz   uchun   yangi   qoidasi,   ya’ni   «5-S»   qoidasi   qo’
llaniladi.   Bunga   asosan   har   bir   «S»   bo’   yicha   korxonaning   faoliyati   tahlil   qilib
chiqiladi   va   korxona   faoliyati   talabga   javob   bersagina   korxonaga   kredit
beriladi.   Qoidaga binoan «S» harflari quyidagi jihatlarni ifodalaydi: 1
    S1(sharacter) - qarz oluvchining bozordagi obro’ si, uning holatini aniqlash.
    C2 (capacity) - qarz oluvchining boshlagan ishini oxirigacha etkaza olish, tegishli

daromad olish hamda bank kreditlarini qaytarib berish qobiliyati.
    C3 (capital) - qarz oluvchi sarmoyasining etarliligi.

    C4 (conditions) - mazkur biznesning rivojlanishi yuzasidan shartlar.

       C5 (collateral) - garov (kafolat, kafillik, sug’ urta polisi, tovar-moddiy boyliklar

va boshqalar).
  Har   qanday   bankning   ko’   rsatadigan   xizmatlari   nuqtai   nazaridan   uning
kredit   portfelini   tartibga   solib   turish   o’   ta   muhimdir.   Zero,   kreditning   ba’zi   bir
1
  O‘zbekiston Respublikasining ―Raqobat to‘g‘risida  gi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi 	
‖
tomonidan 2011 - yil 14- noyabrda qabul qilingan va Senat tomonidan 2011 - yil 5- dekabrda ma‘qullangan. 
2.O zbekiston Resublikasi Prezidentining asarlari va ma ruzalari:	
‟ ‟
13 turlarini   berish   qonun   bilan   chegaralangan,   ba’zi   bir   kredit   turlari   esa   umuman
taqiqlangan.
Masalan:
      bankning   o’   z   aksiyasi   bilan   ta’minlangan   kreditlarni   berishi   umuman
taqiqlangan, shuningdek, bankning o’ z xodimlariga iste’mol kreditini berishi ham
chegaralangan;
     ipoteka kreditining hajmi bank kapitali va daromadi qiymati yoki muddatli
va jamg’ arma depozitlaridagi mablag’ lar hajmining 70 foizidan oshmasligi lozim;
      bir   qarz   oluvchiga   berilayotgan   kredit   miqdori   bank   kapitali   va
daromadining 15 foizidan oshmasligi lozim. g’ ki qarzdor kredit uchun tezda pulga
aylantirish   imkoniyatiga   ega   garov   berganda,   berilayotgan   kreditning   hajmi   bank
kapitali va foydaning 25 foizini tashkil qilishi mumkin;
      bank   kredit   berish   jarayonida   mijoz   bilan   kredit   shartnomasi   tuzgunga
qadar unga kreditning yillik foiz stavkasi, ya’ni kreditning narxi, kredit uchun to’
lanadigan to’ lovlar va soliqlar haqida axborot berishi lozim.
Kreditning   mohiyatini   uning   asosi   malum   vaqtdan   keyin   qaytarib
beruvchanlik sharti va foiz bilan qaytarishi sharti yanada kengroq ochib beradi. Bu
har   ikkala   shartdan   tashqari   kreditning   iqtisodiy   kategoriya   sifatida   harakat
qilishini   asoslash   uchun   iqtisodiy   munosabatlarning   chuqur   ijtimoiy   -   iqtisodiy
belgilarini hisobga olish zarur.
Kredit   mohiyatining   tahlili   uzluksiz   jarayon.   Bunda   tahlil   jarayonida
yangidan yangi belgilar, xususiyatlar yuzaga chiqishi mumkin.
Har qanday iqtisodiy kategoriya o’ zining funksiyalariga ega bo’ lgani kabi
kredit   ham   o’   zining   bir   qator   funksiyalariga   ega.   Ijtimoiy   iqtisodiy   tizimda
kreditning   o’   rni   va   roli   u   bajarayotgan   funksiyalari   bilan   aniqlanadi.   Kreditning
funksiyasi   -   bu   kreditning   iqtisodiyotda   faoliyatining   konkret   ravishda   namoyon
bo’ lishidir.
Kreditni  tahlil  qilishda,   funksiya,   uning  mohiyati   va  roli  o’   rtasidagi   oraliq
zveno sifatida ko’ rib chiqiladi.
Kreditning funksiyalari haqida olimlar o’ rtasida yagona izchillik yo’ q.
14 I.   Lavrushinning   fikricha,   kreditning   funksiyalarini   tahlil   qilishda   ikkita
echilmagan muammo mavjud:
1)   funksiyani tushunishning uslubiy asoslari;
2)   funksiyalarning tarkibi va strukturasi.
Kreditning   tarkibiy   qismidan   kelib   chiqqan   holda   unga   quyidagi
munosabatlarga xos funksiyalar taaluqli:
a)   kreditorning   qarz   oluvchi   va   qarzga   beriluvchi   qiymat   bilan   munosabati
orqali;
b)   qarz   oluvchining   kreditor   va   qarzga   beriluvchi   qiymat   bilan   munosabati
orqali;
v)   qarzga   beriluvchi   qiymat   bilan   kreditor   va   qarz   oluvchining   munosabati
orqali.
Kreditor   va   qarz   oluvchi   o’   rtasidagi   munosabat   shunday   aniqlanadiki,
bunda   kreditor   qarz   oluvchiga   resurlarni   taklif   qiladi,   qarz   oluvchi   bu   rusurslarni
ishlatadi   va   bunda   qarzga   beriluvchi   qiymat   kreditor   va   qarz   oluvchi   o’   rtasida
aylanadi.   Bu erdan kreditning birinchi funksiyasi kelib chiqadi:
1.   Qarzga beriluvchi qiymatni vaqtincha foydalanishga berish funksiyasi
Kredit va pul mablag’ lari o’ rtasidagi munosabatlardan kelib chiqqan holda,
kreditning   haqiqiy   pullarni   kredit   pullari   bilan   almashtirish   funksiya   oldinga
surilgan.   Lekin   bu   funksiya   hozirgi   kunda   iqtisodiy   munosabatlar   «sahnasidan»
chiqib ketgan.
Kreditning   tashqi   muhit   bilan   aloqasi   uning   ikkinchi   funksiyasini   keltirib
chiqaradi.
3. Kreditning shakllari va turlari, ularning tavsifi
Kreditga   bo’   lgan   talab   qaysi   usulda   va   muddatda,   kim   tomondan
qondirilishiga va qarz oluvchilarga taklif qilinishiga qarab, kredit bir necha tur va
shakllarga bo’ linadi.
Uzoq davrlardan buyon kreditning quyidagi turlari qo’ llanilib kelinmoqda.
1.   Qisqa muddatli kreditlash;
2.   Uzoq muddatli kreditlash.
15 Qisqa   muddatli   kreditlashda   kreditlar   bir   necha   oylardan   bir   yilgacha   bo’
lgan muddatga beriladi. Bu turdagi  kreditlar  ishlab chiqarish  aylanma fondlari  va
muomala   fondlarining   doiraviy   aylanishining   uzluksizligini   ta’minlaydi.   Bizga
malumki,   aylanma   fondlarning   doiraviy   aylanishi   deyarli   barcha   ijtimoiy   ishlab
chiqarish sohalarida bir yil va     undan kamroq vaqt davom qiladi. Bir yil fondlar
aylanishining   tabiiy   o’   lchovi   sifatida   xizmat   tiladi.   SHuning   uchun   ham   bir   yil
qisqa   va   uzoq   muddatli   kreditlashning   chegarasi   bo’   lib   xizmat   qiladi.   Qisqa
muddatli kreditlar o’ z tabiatiga qarab quyidagi turlarga bo’ linadi:
1.   kreditlash ob’ektlarining iqtisodiy mohiyatiga qarab:
*tovar moddiy boyliklari uchun beriladigan kreditlar;
*ishlab chiqarish xarajatlari (mahsulotning yangi turini o’ zlashtirish).     
  Kreditga   bo’   lgan   talab   qaysi   usulda   va   muddatda,   kim   tomondan
qondirilishiga va qarz oluvchilarga taklif qilinishiga qarab, kredit bir necha tur va
shakllarga bo’ linadi.
Uzoq davrlardan buyon kreditning quyidagi turlari qo’ llanilib kelinmoqda.
3.   Qisqa muddatli kreditlash;
4.   Uzoq muddatli kreditlash.
Qisqa   muddatli   kreditlashda   kreditlar   bir   necha   oylardan   bir   yilgacha   bo’
lgan muddatga beriladi. Bu turdagi  kreditlar  ishlab chiqarish  aylanma fondlari  va
muomala   fondlarining   doiraviy   aylanishining   uzluksizligini   ta’minlaydi.   Bizga
malumki,   aylanma   fondlarning   doiraviy   aylanishi   deyarli   barcha   ishlab   chiqarish
sohalarida bir yil va undan kamroq vaqt davom qiladi. Bir yil fondlar aylanishining
tabiiy   o’   lchovi   sifatida   xizmat   tiladi.   SHuning   uchun   ham   bir   yil   qisqa   va   uzoq
muddatli kreditlashning chegarasi bo’ lib xizmat qiladi. Qisqa muddatli kreditlar o’
z tabiatiga qarab quyidagi turlarga bo’ linadi:
2.   kreditlash ob’ektlarining iqtisodiy mohiyatiga qarab:
*tovar moddiy boyliklari uchun beriladigan kreditlar;
*ishlab   chiqarish   xarajatlari   (mahsulotning   yangi   turini   o’   zlashtirish,
mavsumiy   xarajatlarni   amalga   oshirish   bilan   bog’   liq   xarajatlarni)   uchun
beriladigan kreditlar;
16 *hisob   kitoblarni   amalga   oshirish   uchun   beriladigan   kreditlar   (akkreditiv
ochilganda, tayyor mahsulotni jo’ natganda va boshqa hollarda).
2.   To’ lash muddatiga qarab:
*muddatli, muddati kechiktirilgan va muddati o’ tib ketgan kreditlar.
3.   Kreditni to’ lash manbalariga qarab:
    *qarz oluvchining o’ z mablag’ lari hisobidan;
    *garant mablag’ lar hisobidan;
    *yangi kreditlar jalb qilish hisobidan.
4.   Ta’minlanganlik tamoyilining amal qilishiga qarab:
    *to’ g’ ridan-to’ g’ ri ta’minlanganlikka ega bo’ lgan kreditlar;
    *egri (biror korxona va tashkilot vositasida) ta’minlanganlikka ega bo’ lgan
kreditlar;
  *ta’minlanmagan kreditlar.
5.   To’ lanadigan foiz darajasiga qarab:
   *o’ rtacha (normal) foiz stavkali;
  *yuqori foizli;
  *past foiz stavkali;
  *foizsiz kreditlarga bo’ linadi.
         Uzoq muddatli kreditlashda, kreditlar bir yildan ortiq muddatga beriladi.
Uzoq   muddatli   kreditlar   asosan   asosiy   fondlarni   takror   ishlab   chiqarish   va   ular
bilan   bog’   liq   sohalarni   ta’minlashga   ishlatiladi.   Hozirgi   davrda   uzoq   muddatli
kreditlar   banklar   tomonidan   juda   kam   miqdorda   berilsada,   ular   kapital   qo’
yilmalarini,   loyihalarni   moliyalashtirishning   asosiy   manbai   sifatida   davlatimiz
iqtisodini   rivojlantirishda   katta   ahamiyat   kasb   etmoqda.   Uzoq   muddatli   kreditlar
xo’ jalik tashkilotlari tomonidan quyidagi ob’ektlar uchun jalb qilinishi mumkin:
     qayta tiklashga kapital xarajatlarni amalga oshirish uchun;
   
   harakatdagi   asosiy   fondlarni   kengaytirish   va   moderinizatsiya   qilish   bilan
bog’ liq xarajatlar uchun;
   
   yangi   qurilish   va   qo’   shimcha   yuqori   samarali   tadbirlar   bo’   yicha
xarajatlarni amalga oshirish uchun;
17       yangi   fan,   ilmiy   texnika   sohasida   tadqiqodlar   olib   borish   va   yutuqlarini
ishlab chiqarishga joriy qilish uchun va boshqalar.
Kredit   munosabatlarining   sub’ektlari   va   ob’ektiga,   foiz   stavkasiga   va
kreditning   harakat   doirasiga   qarab,   kreditning   quyidagi   mustaqil   shakllari
amaliyotda   qo’   llanilishi   mumkin.   Bular   bank   krediti,   tijorat   krediti,   ist’emol
krediti, davlat krediti, xalqaro kredit. Amaliyotda kreditning har bir shakli ham bir
necha bo’ laklarga bo’ linishi mumkin.
5- rasm.   Davlat   tashqi   qarzining   xalqaro   moliya   institutlar   kesimida   taqsimlanishi
(01.10.2019   yil   holatiga,   mln.   AQSh   dollarida) 2
Bank   krediti.   Iqtisodiyotda   keng   tarqalgan   kredit   munosabatlarining
shakllaridan   biridir.   Uning   ob’ekti   pul   mablag’   larini   bevosita   ssudaga   berish
jarayoni   hisoblanadi.   Bank   kreditini   beruvchi   kredit   muassasalari     kreditlash
jarayonini   amalga   oshirish   uchun   Markaziy   bankdan   maxsus   litsenziya
(ruxsatnoma) olgan bo’ lishlari zarur. Qarz oluvchi sifatida yuridik shaxslar, aholi,
davlat,   xorijiy   davlat   mijozlari   ishtirok   qilishlari   mumkin.   Kredit
munosabatlarining   vositasi   bo’   lib,   kredit   shartnoma   yoki   kredit   kelishuvi
hisoblanadi.   Bu   kredit   turi   bo’   yicha   olinadigan   daromad   yoki   stavka   tomonlar
bilan kelishiladi va bank foizi yoki ssuda foizi ko’ rishida bo’ ladi.
2
  Davlat   tashqi   qarzining   xalqaro   moliya   institutlar   kesimida   taqsimlanishi   (01.10.2019   yil   holatiga,   mln.   AQSh  
dollarida)
1846,90   747,50
3 452,70
2 129,80
Islom Taraqqiyot   BankiJahon BankiOsiyo   Taraqqiyot BankiBoshqalar    Jahon   amaliyotida   bank   kreditidan   foydalanishda   uning   turli   xil
xususiyatlari hisobga olinadi.
Qisqa   muddatli   bank   kreditlari   qarz   oluvchi   korxonaning   xo’   jalik
faoliyatida   aylanma   mablag’   lar   etishmovchiligini   to’   ldirish   uchun   qo’   llaniladi.
Bozor iqtisodiyoti tamoyillariga mos keluvchi bunday jarayonning bo’ lishi ssuda
kapitali   bozorida   mustaqil   segment   pul   bozorining   yuzaga   kelishiga   olib   keladi.
Qisqa   muddatli   kreditlar   fond   bozorida,   savdo   va   xizmatlar   ko’   rsatishda,
banklararo kreditlash rejimida ko’ proq qo’ llaniladi.
Hozirgi   sharoitda   qisqa   muddatli   kreditlar   quyidagi   ko’   rsatkichlar   bilan
xarakterlanadi:
      kreditlarning   juda   qisqa   muddatlarga   (ba’zida   bir   oygacha   muddatga)
berilishi;
      kreditning   muddati   va   foiz   stavkasining   bir-biriga   teskari   proporsional

(kreditning muddati juda qisqa bo’ lsada, foiz stavkasi juda yuqori) bo’ lishi;
   ishlab chiqarish sohasidan ko’ proq muomala sohasiga xizmat ko’ rsatish;

Hozirgi vaqtda bir yil muddatga beriladigan kreditlardan tijorat xarakteridagi
faoliyatini   amalga   oshirish,   agrar   sektorda   va   investitsiyalarni   talab   qiluvchi
innovatsion jarayonlarni kreditlashda keng foydalanilmoqda.
Uzoq muddatli kreditlar asosiy fondlar xarakatini ta’minlaydi va ular kredit
resurslarning katta hajmi bilan ajralib turadi. Uzoq muddatli kreditlar 1 yildan ortiq
muddatga, davlat tomonidan tegishli moliyaviy kafolatlarni olgan holda, kreditning
muddati 10 yil va undan ortiq muddatga uzaytirilishi mumkin.    
Qarzni to’ lash usuli.
Qarzdor    tomonidan bir martada to’ liq summada to’ lanadigan kreditlar. Bu
usul  qisqa   muddatli   kreditlarni   qaytarishning  an’anaviy  usuli  hisoblanib,   huquqiy
jihatdan     rasmiylashtirilishi   juda   sodda   mexanizmga   ega   bo’   ladi,     chunki   bu
usulda   tabaqalashtirilgan   foiz   stavkasini   hisoblash       mexanizmini   qo’   llash   talab
qilinmaydi.
Kreditni to’ lashda kredit shartnomasida ko’ rsatilgan muddat davomida bo’
lib bo’ lib to’ lanadigan kreditlar bo’ lishi mumkin. Qarzni to’ lashning bu usulida
19 kreditni   qaytarishning   aniq   shartlari   kredit   shartnomada   keltirilgan   bo’   ladi.
Kreditni   bo’   lib   bo’   lib   to’   lash   usuli   ko’   pincha   uzoq   muddatli   kreditlarni   to’
lashda ishlatiladi.
4. Kredit bo’ yicha foizni undirib olish usuli
  Amaliyotda   olingan   kreditlar   bo’   yicha   foiz   stavkalarini   to’   lashning   bir
necha xil usullari mavjud:
  *Kreditni     to’  lash   muddati   kelganda  foiz  stavkasini   ham  qo’   shib  to’   lash
usuli.   Bu   usul   bozor   iqtisodi   yaxshi   taraqqiy   qilgan   mamlakatlarning   xo’   jalik
tashkilotlari faoliyatida keng qo’ llaniladigan ananaviy usul bo’ lib, u hisob-kitob
xarakteri  jihatidan oddiy bo’  ladi. Bu usul  ko’ proq qisqa muddatli  ssudalarni  to’
lashda qo’ llaniladi.
*Kredit   shartnomasida   ko’   rsatilgan   muddat   davomida   bir   tekisda   qarz
oluvchi   tomonidan   to’   lanadigan   kredit   bo’   yicha   foizni   undirib   olish   usuli
Amaliyotda bu usul uzoq muddatli kreditlarni to’ lashda qo’ llaniladigan ananaviy
usuldir   va   tomonlar   kelishgan   holda   kredit   bo’   yicha   foizlarni   to’   lashga   har   xil
yondashishlari   mumkin.   Masalan,   kredit   uzoq   muddatga   berilgan   bo’   lsa,   kredit
bo’   yicha   foiz   stavkasini   to’   lashni   kreditdan   foydalanib   boshlaganidan   bir   yoki
ikki yil o’ tgandan keyin belgilab berish mumkin.  
*Qarz oluvchiga kredit berilayotgan vaqtda kredit uchun to’ lanadigan     foiz
bevosita bank tomonidan ushlab qolinadigan kreditlar. Kredit uchun foiz stavkasini
bu   usulda   to’   lash   rivojlangan   bozor   iqtisodiyoti   sharoitiga   mos   kelmaydi   va   u
uchun     xarakterli   emas.   Bu   usul   faqat   sudxo’   rlik   kapitalida   ishlatiladi.
Mamlakatda   iqtisodiy   holat   nobarqaror   bo’   lganida   banklar   qisqa   muddatli
kreditlashni va kreditlar bo’ yicha foizlar to’ lashni shu usulda olib borganlari ular
uchun qulay hisoblanadi va amaliyotda shu usuldan keng foydalanadilar.
Ta’minlanganlikning mavjudligi.
Ishonchli   kreditlar   va   ularning   qaytarilishini   ta’minlovchi   birdan-bir   garov
shakli   bevosita   kredit   shartnomasi   hisoblanadi.   Kredit   shartnomasi   shartlarining
bajarilishini kredit ta’minlanganligining sharti sifatida qabul qilish, xorijiy banklar
20 tomonidan   cheklangan   xajmda,   ishonchga   sazovor   bo’   lgan   doimiy   mijozlarni
qisqa muddatli kreditlash jarayonida qo’ llaniladi. Uzoq muddatli kreditlashda ham
berilgan   kreditlarni   sug’   urta   qilish   sharti   bilan   istisno   tariqasida   qo’   llanilishi
mumkin.   Odatda   sug’   urta   qilish,   qarz   oluvchi   hisobidan   amalga   oshiriladi.
Bizning   amaliyotimizda   bu   bazi   hollarda   tijorat   banklari   tomonidan   o’   z   sho’   ‘
balarini va muassasalarini kreditlashda qo’ llanilishi mumkin.
YAxshi   ta’minlangan   kreditlar.   Bunday   kreditlar   zamonaviy   bank
kreditining asosiy turi sifatida ta’minlangan ssudalar hisoblanadi. Ta’minlanganlik
sifatida qarz oluvchining har  xil  shakldagi  mulki, ko’  proq -  ko’  chmas  mulki  va
uning   ixtiyoridagi   qimmatli   qog’   ozlar,   boshqa   mulk   shakllari   bo’   lishi   mumkin.
Qarz oluvchi o’ z majburiyatlarini bajara olmagan hollarda     ta’minlanganlik asosi
bo’   lgan   mulk     bank   ixtiyoriga   o’   tadi   va   bank   uni   sotib     etkazilgan   zararlarni
qoplash huquqiga ega bo’ ladi. Bank tomonidan berilayotgan kredit miqdori taklif
etilayotgan   ta’minlanganlikning   o’   rtacha   bozor   narxidan   past   bo’   ladi   va   mulk
bahosi tomonlarning kelishuvi natijasida aniqlanadi.
  Kreditning   ta’minlanganligi   uchun   qabul   qilinadigan   mulk   tez   sotiladigan,
oldin biror majburiyat bo’ yicha garovga qo’ yilmagan, korxonaga tegishli bo’ lgan
mulk bo’ lishi kerak.
Uchinchi   shaxsning   moliyaviy   kafolati   yoki   kafilligi   bilan   beriladigan
ssudalar. Kredit boshqa bir tashkilotning kafolati asosida beriladi. Kafolat beruvchi
korxona   yoki   muassasa,     agar   qarz   oluvchi   kredit   shartnomasida   ko’   rsatilgan
shartlarni   vaqtida   bajarmasa,   shu   tufayli     bank   ko’   rgan   zararlarni   qoplashga
kafillik   beradi   va   faoliyat   davomida   haqitatda   shunday   ahvol   ro’   y   bersa   o’   z
mablag’   lari   hisobidan   zararni   qoplab   beradi.   Moliyaviy   kafillik   beruvchi   tomon
sifatida   yuridik   shaxslar,   shuningdek   turli   darajadagi   davlat   hokimiyati   organlari
ishtirok   qilishlari     mumkin. a'lumki,   mamlakatimiz   iqtisodiyotida   tarkibiy
o’zgartirishlarni   amalga   oshirish   va   uning   uchun   investitsiyalar   jalb   etish,   shu
jumladan,   xorijiy investitsiyalarni,   ayniqsa,   to’g’ridan-to’g’ri   investitsiyalarni   jalb
etishga   hamda   valqaro   valyuta-kredit   munosabatlarini   rivojlantirishga   qaratilgan
islohotlarning   dastlabki bosqichlaridan boshlab katta e'tibor qaratib kelinmoqda va
21 buning uchun   islohotlarning strategik maqsad va vazifalaridan kelib chiqib hamda
O’zbekiston   iqtisodiyotining   o’ziga   xos   xususiyatlarini   hisobga   olib   yuqorida
tavsiflangan   davlat   siyosati   asoslangan.
Mamlakatimiz   iqtisodiyotini   tarkibiy   o’zgartirishdagi   davlat   siyosati   –
respublikamizning   iqtisodiy   va   siyosiy   mustaqilligini   ta'minlay   oladigan   va
xalqimizni farovon yashashi uchun munosib shart-sharoitlar yaratib berishga qodir
bo’lgan   batamom   yangi   xo’jalik   majmuasini   yaratishga   qaratilgan.   Ana   shu
siyosatni   amalga   oshirish   uchun   iqtisodiyotni   tarkibiy   o’zgartirishlarning   asosiy
yo’nalishlari   ishlab   chiqilgan.
O’zbekistonning   jahon   iqtisodiyotiga   qo’shilishining   shart-sharoitlari   va
tashqi iqtisodiy   faoliyatini amalga   oshirish imkoniyatlari   Respublika   davlat
mustaqilligini qo’lga kiritishi bilan vujudga kela boshladi. Bunday vaziyatda tashqi
iqtisodiy   majmuani   boshqarishning   o’ziga   xos   tizimini   shakllantirish,   tashqi
aloqalarni yo’lga qo’yish borasida qoida va tamoyillarni ishlab
chiqish,   respublikaning   jahon   iqtisodiy   tizimiga   qo’shilish   yo’llarini
belgilash   taqozo   etiladi.   Respublika   tashqi   siyosatini   amalga   oshirishning   asosiy
tamoyillari   teng   huquqlilik   va   o’zaro   manfaatdorlik   negizida   qurilsa,   uning
qoidalari   ikki   tomonlama   va   ko’p   tomonlama   shartnoma   munosabatlarida   o’zaro
manfaatli   aloqalar   o’rnatish,
xalqaro   iqtisodiy   ittifoqlar   doirasidagi   hamkorlikni   chuqurlashtirishga   asoslanadi.
O’zbekistonning   xalqaro   mehnat   taqsimoti   va   jahon   xo’jalik   aloqalarida
ishtirok etishning asosi ochiq turdagi iqtisodiyotni vujudga keltirishdir. Shu sababli
respublikamiz   mustaqillikka   erishgandan   keyin   qisqa   davr   ichida   80   dan   ortiq
davlat   bilan   diplomatiya   munosabatlarini   o’rnatdi,   dunyoning   20   dan   ortiq
davlatida   diplomatiya elchixonalarini ochdi, ko’pgina xalqaro tashkilotlar  – BMТ
iqtisodiy   muassasalari,   Jahon   banki,   Хalqaro   bank,   Хalqaro   valyuta   fondi,
Хalqaro   moliya
korporatsiyasi,   Iqtisodiy   taraqqiyotga   ko’maklashuvchi   tashkilot   kabi   boshqa
xalqaro moliyaviy-iqtisodiy   tashkilotlarga   a’zo   bo’lib   kirdi.
O’zbekistonning jahon xo’jaligiga integratsiyalashuvi jarayonlarining o’ziga
22 xos xususiyatlari to’g’risida to’xtalib, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov shunday
degan edi: “Integratsiya haqida gapirar ekanmiz, manfaatlar birikuvining xilma-xil
mexanizmlari   va   shakllari   hamda   integratsiya   turlari   mavjudligiga   asoslanamiz.
Bunga   sherikchilik   va   hamkorlik   qilishga   intilayotgan   mamlakatlarning
boshlang’ich shart-sharoitlari turlichaligi sababdir. O’zbekiston bir vaqtning o’zida
turli   darajalarda   –   dunyo   miqyosida   va   mintaqa   ko’lamida   –   integratsiya
jarayonlarida qatnashsa-da, ammo bir muhim qoidaga: bir davlat bilan yaqinlashish
hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslikka amal  qiladi. Shu sababli O’zbekistonning
jahon   hamjamiyatidagi   integratsiyalashuvi   serqirra jarayondir” 21
.
Bugungi   kunda   O’zbekistonning   jahon   xo’jaligiga   integratsiyalashuvi   ko’p
darajali   tizim   sifatida   amal   qilib,   uni   quyidagi   beshta   darajaga   ajratish   mumkin:
 global;
 transkontinental;
 mintaqalararo;
 mintaqaviy;
 mahalliy.
5. O’zbekistonning   xalqaro   kredit   munosabatlarida   rolini
oshirish  yo’nalishlari
O’zbekistonning   global   darajada   amalga   oshiriluvchi   strategik   integratsion
vazifasi   –   bu   mamlakatdagi   barcha   xo’jalik   sub’ektlarining   tashqi   bozor   bilan
o’zaro   aloqasini   ta’minlash   uchun   teng   huquqli   va   milliy   manfaatlarga   mos
keluvchi   shart-   sharoitlarni   yaratish   asosida   uning   xalqaro   valyuta-moliya   va   savdo
mexanizmlariga   bevosita   qo’shilishidir.   O’zbekistonning   BMТ,   Yevropada
xavfsizlik   va   hamkorlik   tashkiloti   (OBSE),   Yevropa   hamjamiyati,   NAТO,   Jahon
banki,   Хalqaro   valyuta   fondi,   Iqtisodiy   hamkorlik   tashkiloti   (EKO)   kabi
tashkilotlar   faoliyatidagi   faol   ishtiroki   uning   jahon   xo’jaligiga   yanada   kengroq
integratsiyalashuvini   ta’minlaydi.
O’zbekistonning   transkontinental   darajada   amalga   oshiriluvchi   integratsion
vazifasi  – bu xalqaro transosiyo Iqtisodiy xamkorlik tashkiloti  (EKO)  doirasidagi
23 o’zaro   aloqalarni   yanada   kuchaytirishdan   iborat.   Bu   tashkilot   1992   yilda   tashkil
etilgan bo’lib, o’z ichiga Osiyo qit’asining 10 ta davlati (Тurkiya, Eron, Pokiston,
Afg’oniston, O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston, Тojikiston, Тurkmaniston va
Ozarbayjon)ni   oladi.   Uning   asosiy   maqsadi   –   xo’jalikning   transport,
kommunikatsiyalar,   sanoat,   qishloq   xo’jaligi,   savdo,   turizm,   ishchi   kuchi
resurslarini   rivojlantirish   kabi   sohalarida   mintaqaviy   va   xalqaro   iqtisodiy
hamkorlikni yo’lga   qo’yishdan   iborat.
O’zbekistonning   mintaqalararo   darajada   yangi   mustaqil   davlatlar   –   MDH
mamlakatlari   bilan   integratsiyaga   kirishadi.   O’zbekiston   birinchilar   qatorida
MDHni   tashkil   etish   g’oyasini   qo’llab-quvvatladi,   uning   tashkilotchilari   tarkibiga
kirdi,   integratsion   va   kooperatsion   aloqalarini   mustahkamlash   hamda   uning
Хalqaro   iqtisodiy   qo’mita   (MEK),   Davlatlararo   bank   (MGB),   MDH   Statistika
qo’mitasi   kabi   institutsional   tuzilmalarini   shakllantirishda   faol ishtirok etmoqda.
O’zbekistonning mintaqaviy darajadagi integratsiyasi  – bu umumiy tarixga,
yagona  madaniy  an’analarga,  o’xshash   turmush   tarzi   va  mentalitetga  ega  bo’lgan
qardosh   xalqlarni   birlashtiruvchi   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   o’rtasidagi
hamkorlikni   mustahkamlash   va   rivojlantirishdan   iborat.   Bunday   integratsion
aloqaning aniq shakli  sifatida 1992 yilning yanvar oyida tashkil  etilgan Markaziy
Osiyo   mintaqaviy   hamkorligi   (SARS)   tashkil   etildi.
Yana   bir   istiqbolli,   kuchli   salohiyatga   ega   bo’lgan   mintaqaviy
birlashmalardan biri – Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShOS)dir. Bu tashkilot 2001
yilning   15   iyunida   oltita   –   O’zbekiston,   Qozog’iston,   Qirg’iziston,   Тojikiston,
Rossiya   va   Хitoy   mamlakatlari hamkorligida   tashkil   etildi.
O’zbekistonning   Shanxay   hamkorlik  tashkiloti   mamlakatlari   bilan   iqtisodiy
integratsiyasining   kuchayishi   ko’p   jihatdan   mazkur   mamlakatlarning   milliy
manfaatdorligi   bilan   belgilanadi.   Eng   avvalo,   O’zbekiston   raqobat   jihatidan
nisbatan   ustunlikka   ega   bo’lgan   ishlab   chiqarish   sohalari   tovarlari   –   paxta   xom
ashyosi,
mashinasozlik,   kimyo   sanoati,   qurilish   materiallari   sanoati,   elektr   energetikasi
tovarlarining   savdosini   kengaytirishi   maqsadga   muvofiqdir.
24 O’zbekistonning   jahon   hamjamiyatiga   kirib   borishi   BMТning   respublikada
amalga oshirayotgan iqtisodiy, ta’lim, sog’liqni saqlash, madaniyat, fan sohalarida
amalga oshirilayotgan loyihalarida ham namoyon bo’ladi. Yevropa Ittifoqiga a’zo
bo’lgan   mamlakatlar   bilan   iqtisodiy   va   savdo   sohasidagi   hamkorlik,   NAТOning
«Тinchlik   yo’lidagi   sheriklik»   dasturida   mamlakatimiz   ishtiroki   uning   jahon
xo’jaligi qo’shilishning   navbatdagi   yo’nalishidir.
O’zbekistonning   Хalqaro   valyuta   fondi   va   jahon   banki   bilan   hamkorligi
tashqi   iqtisodiy   faoliyatini   amalga   oshirishdagi   navbatdagi   yo’nalishdir.   Bu
yo’nalishda   ХVF   bilan   tizimli   qayta   qurilishlarni   mablag’   bilan   ta’minlash,   tizimli
va   makroiqtisodiy   siyosat   sohasidagi   tadbirkorlarni   qo’llab-quvvatlash   dasturlari
maqullandi.
Jahon bank tashkilotlari – Хalqaro ta’mirlash va rivojlanish banki (ХТRB),
Хalqaro   rivojlanish   uyushmasi   (ХRU),   Хalqaro   moliya   korporatsiyasi   (ХMK)   va
Investitsiyalarni   kafolatlash   xalqaro   agentligi   (IKХA)   bilan   hamkorlik
O’zbekistonning   tashqi   iqtisodiy   strategiyasini   amalga   oshirishda   muhim   rol
o’ynaydi.   Хalqaro   moliya   korporatsiyasi   (ХMK)   ham   O’zbekistonda   bir   qator
loyihalarni amalga oshirishda   ishtirok   etmoqda.
O’zbekistonning   tashqi   iqtisodiy   faoliyatini   amalga   oshirishda   Yevropa
tiklanish   va   taraqqiyot   banki (YeТТB)   alohida rol o’ynaydi.
Shunday   qilib,   O’zbekistonning   jahon   hamjamiyatiga   qo’shilishida   dunyo
mamlakatlari,   xalqaro   va   mintaqaviy   tashkilotlar   bilan   hamkorlik   hal   qiluvchi
o’ringa   ega   bo’lib,   bu   milliy   iqtisodiyotning   baynalmilallashuvini   kuchaytiradi
hamda iqtisodiy taraqqiyotini yuqori bosqichga ko’tarishning asosiy tashqi omillari
hisoblanadi.
Xalqaro valuta-kredit munosabatlari  – bozor  iqtisodiyotining tarkibiy qismi
va   eng   murakkab   jarayonlaridan   biridir.   Ko’plab   omillar   ta’sirida   xalqaro   valuta-
kredit   munosabatlarimurakkablashmoqda   va   hozirgi   sharoitda   o’zining   o’ta
beqarorligi   bilan   ahamiyatlidir.
Pulning   jahon   xo’jaligida   amal   qilishi   va   turli   xalqaro   iqtisodiy   aloqalarga
25 (tashqi   savdo,   ishchi   kuchi   va   kapital   migratsiyasi,   daromadlar,   qarzlar   va
subsidiyalar   oqimi,   ilmiy-texnikaviy   mahsulotlarni   ayirboshlash,   turizm   va   h.k.)
xizmat   qilishi   bilan   bog’liq   iqtisodiy   munosabatlar   xalqaro   valyuta-kredit
munosabatlari   deb   ataladi.   Xalqaro   valyuta-kredit   munosabatlari   pulning   xalqaro
to’lov   munosabatida   amal   qilish   jarayonida   vujudga   keladi.   Valyuta   –   bu
mamlakatlar pul birligi (masalan, so’m, dollar, funt sterling va h.k.). Har bir milliy
bozor   o’zining   milliy   valyuta   tizimiga ega   bo’ladi.
Xalqaro   valuta   munosabatlari   –   valutaning   jahon   xo’jaligida   amal   qilishi
borasida   shakllanadigan   va   milliy   xo’jaliklar   faoliyati   natijalarining   o’zaro
almashuviga   xizmat   ko’rsatadigan ijtimoiy   munosabatlar   yig’indisidir.
Xalqaro kredit - bu ssuda  kapitaliing xalqaro miqyosida harakati  bo’lib, bu
harakat tovar va valyuta ko’rinishidagi mablag’larni qaytarib berishlik, muddatlilik
va   xaq   to’lashlik   asosida   berish   bilan   bog’liqdir.
Mamlakatning   ishlab   chiqarish   salohiyati,   iqtisodiy   rivojlanish   darajalari,
moddiy va ma'naviy ishlab chiqarish sifatlari va hajmining o’sishi, ishlab chiqarish
infratuzilmasining   tarakqiyoti   ko’p   jihatdan   xalqaro   valyuta-kredit
munosabatlariga   bog’liq.
Shunigndek,   xalqaro   valuta-kredit   munosabatlari   jamiyatda   moddiy   va
nomoddiy   ishlab   chiqarish   sohalariga   maqsadli   va   asoslangan   investitsiyalar   jalb
etishni   o’zida   aks   ettiradi.  U   yoki   bu   davlatning  zamonaviy   xalqaro   valuta-kredit
munosabatlari   iqtisodiyotda   tarkibiy   o’zgarishlarni   amalga   oshirish,   qishloq
xo’jaligini   ko’tarish,   tabiiy   resurslardan   oqilona   foydalanish,   aholini   ish   bilan
ta'minlash,   fan   va   texnikani   rivojlantirish   va   shuningdek,   ekologik   muammolarni
hal   etish bilan   ajralib   turadi.
O’zbekistonda   islohotlarning   hozirgi   bosqichida   Xalqaro   valuta-kredit
munosabatlarining   bosh   maqsadi   –   iqtisodiyotda   tarkibiy   o’zgartirishlarni,
modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini amalga oshirish uchun korxonalar
va   kompaniyalarning   investitsion   faolligini   yanada   kuchaytirish,   iqtisodiytoni
raqobatbardoshligini   ta’minlash,   markazlashmagan   investitsiyalarni   ko’paytirish,
iqtisodiyotga   ko’proq   investitsiyalarni   jalb   qilishdir.
26 Jahon   tajribasi   shuni   ko’rsatadiki,   xalqaro   valuta-kredit   munosabatlarida
strategik   investorlar   ko’p   miqdordagi   mablag’larni   birinchi   navbatda   iqtisodiyoti
o’z   ichki   imkoniyatlari   asosida   barqaror   va   izchil   ravishda   rivojlanayotgan
mamlakatlarga   yo’naltiradi.   Aynan   shunday   mamlakatlardagina   qo’yilgan
mablag’lar   saqlanishiga   va   barqaror   foyda   olishga   mo’ljal   qilsa   bo’ladi.   Ichki   va
xorijiy  investorlarni   birinchi   navbatda  minimal   darajadagi   soliq imtiyozlari  emas,
balki   biznesdagi   keyingi   qulay   va   maqbul   istiqbollar   qiziqtiradi.   Qolaversa,   ular
eng   avvalo   mintaqalarning   emas,   balki   mamlakatning   xatarlilik   darajasini   hisobga
oladi.
Kredit mexanizmi tizimi quyidagi asosiy tizimlardan iborat:
-kreditlash metodlari majmuasi; 
-richak va stimullar, normativlar, limitlar kompleksi; 
-qonuniy   me’yoriy   xujjatlarda   shakllantirilgan   kreditlash   qoidalari   va   qonunlar
to’ plami; 
-kreditlash sub’ektining ichki me’yoriy ta’minoti; 
-informatsion ta’minot, shuningdek, kreditlash bo’ yicha qarorlarni qabul qilish
uchun informatsion baza. 
  CHet   el   fundamental   tadqiqotlarida   “kredit   mexanizmi”   atamasi   uchramaydi.
Uning   amal   qilishi   kredit,   kredit   siyosati,   foiz   stavkasi,   turlari,   kreditlash
tamoyillari, kompaniyalarga kredit berish shakllari, ipoteka, ssuda kapitali bozori,
kredit nazariyasi, foiz nazariyasi tushunchalari orqali qaraladi. 
  “Kredit   mexanizmi”   kategoriyasi   bo’   yicha   rossiyalik   iqtisodchilar   orasida
yagona   fikrga   kelinmaganligi   kreditlash   nazariyasi   va   amaliyotdagi   muammoni
echilmaganligini   ko’   rsatadi.   SHu   bilan   birga,   kredit   mexanizmi   moxiyatini
turlicha   talqin   qilinishi   bu   kategoriyaga   turlicha   yondashilganligi   bilan
tushuntiriladi. 
Kredit mexanizmi tuzilishini zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida mos ishlab
chiqish   masalasini   qo’   yib,   uni   o’   z   ichiga   kredit   siyosati,   kredit   mexanizmlari
institutsional   asosi,   kredit   tizimi   tashkilotlari   darajasi   va   prinsplari,   uning
infrastrukturasi, kreditor va qarz oluvchilarning orasidagi o’ zaro aloqalarini olishi
27 kerak   deb   xisoblash   mumkin.   Bunda   kredit   jarayoni   boshqaruvi   yaxlitlashtirish
elementi   bo’   lib   xizmat   qiladi,   qaysiki   kredit   mexanizmini   butun   tarkibini   tuzib
chiqadi,   ular   bir   butunlikda   birlashtiriladi   va   kredit   mexanizmi   birgalikda
rivojlanishiga   yo’   naltiradi.   Undan   tashqari,   boshqaruv   kredit   mexanizmini
takomillashtirish,   uni   amal   qilish   samaradorligini   oshirish   bo’   yicha   yaxlit   chora
tadbirlarni o’ z ichiga oladi. 
28 Xulosa
Kurs   ishi   yakunida   quyidagi   xulosaga   kelamiz.   Xizmat   ko’   rsatish
tashkilotlarida   marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali   boshqarishda
marketing   xaridorga   u   xohlaydigan   narsani   ta’   minlab,   bunda   oqilona   narxni
belgilab va tovarlarni unga qulay bo’ lgan joyda va kerakli miqdorda xarid qilish
imkoniyatini   berish   orqali   muvaffaqiyatga   erishish   mumkinligiga   hammani
ishontiradi. 
Bank   sohasida   marketing   kredit   resurslari   bozorni   o’rganishga,   mijozlar
moliyaviy   holatini   tahlil   qilishga   va   ushbu   bazada   banklarga   qo’yilmalarni   jalb
qilish imkoniyatlarini. Bank faoliyatidagi o’zgarishlarni taxmin qilishga erishiladi.
Hozir,   korxona   va   tashkilotlarga   o’z   hisob   raqamini   har   qanday   bankda   o’sishga
ruxsat berilgan, bank ishida raqobat asosi kengaymoqda. 
Marketing yangi mijozlarni jalb qilishga, mijozlarni o’z mablag’larini ushbu
bankka   qo’yishga   qiziqtiruvchi   bank   xizmatlari   sohasini   kengaytirishga
yo’naltirilgan. Ipoteka-Bank missiyasi - o’z aksiyadorlari va bank mijozlari uchun
eng yuqori darajadagi iqtisodiy qadriyatlarni yaratishdan iborat. Mijozlarga xizmat
ko’rsatishning   yuqori   sifati   va   tanlangan   bozorlardagi   yetakchilik,   kelajakdagi
bank muvaffaqiyati uchun birinchi darajali ahamiyat kasb etadi. 
Bankning   korporativ   qadriyatlari   -   jamoaviy   ruh,   yangicha   fikrlash,   ijobiy
munosabat, ajoyib sifat - bank missiyasini amalga oshirishda muhim rol o’ynaydi.
―Ipoteka-bank   aksiyadorlik   tijorat   ipoteka   bankining   Chilonzor   filialida   2015-‖
2017   yillar   daromad   va   harajatlar   balansi   keltirilgan.   2017   yilda   xizmat   ko’
rsatishdan   sof   foyda   108470,0   mln.   so’   mni   2016   yilda   50303,0   mln.   so’   mni
tashkil   etgan.   O’   tgan   yilga   nisbatan   joriy   yilda   58167,0   mln.   so’   m   foyda   ko’
rilgan. 
Ko’ rsatilgan xizmatlarning tannarxi 2016 yilda 485440 mln. so’ mni tashkil
etgan bo’ lsa, 2017 yilda 498530,0 mln. so’ mni tashkil etgan ya’ ni 13090,0 mln.
so’ mga ortgan.
.   1.Bozor   iqtisodiyoti   sharoiti   o’   zgaruvchan,   shunung   uchun   xizmat   ko’
rsatish   tashkilotlarida   marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va   uni   samarali
29 boshqarishda malakali marketologlar yordamida marketing tadqiqotlarini samarali
tashkil qilish va o’ tkazish, so’ ngra iste’ molchi talabiga ko’ ra ish ko’ rish muhim.
Chunki talab qanchalik to’ g’ ri aniqlansa, natija ham shunga yarasha bo’ ladi. 
2.Xizmat   ko’   rsatish   tashkilotlarida   marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va
uni   samarali   boshqarishda   xorijiy   kompaniyalar   marketing   faoliyatini   o’   rganib
chiqib,   katta   yutuqlarga   erishgan   kompaniyalarning   ish   tajribasini   bizni
mamlakatimiz korxonalari faoliyatida qo’ llash kerak. 
3.   Xizmat   ko’   rsatish   tashkilotlarida   marketing   faoliyatini   tashkil   qilish   va
uni samarali boshqarishda yangi innovatsion texnologiyalarni ish jarayoniga tatbig’
qilish va unumli foydalanish kerak. 
4. Marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda bank o’z
maxsulot   va   xizmatlarini   raqobatbardoshligini   ta’   minlashi,   sifatini   yaxshilashi
kerak. 
5.   Xizmat   ko’   rsatish   tashkilotlarida   marketingni   samarali   boshqarishda
mahsulot   reklamasining   ahamiyati   katta   o’   rin   tutadi.   Buning   uchun   reklama
faoliyatini amalga oshirishda innovatsiyalardan, oxirgi fan-texnika yutuqlaridan to’
laqonli foydalanish zarur. Kurs ishimiz nihoyasida shuni yana bir bor ishonch bilan
ta’   kidlamoqchimizki,   mamlakatimizni   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirishda
korxonalarini samarali boshqarsak nafaqat firma darajasidagi muvaffaqiyatni, balki
butun jamiyatning rivojini ta’ minlab beradi. 3
3
  Mirziyoev Sh.M.Tanqidiy tahlil, qat‘iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik
qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: ―O‘zbekiston  NMIU, 2017. – 104 b‖
30 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’ zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T.: O’ zbekiston, 2014. 
2. ―O’  zbekiston  Respublikasini  yanada rivojlantirish bo’  yicha harakatlar
strategiyasi   to’   g’   risida gi   O’   zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017   yil   7‖
fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni. 
3.   O’   zbekiston   Respublikasining   ―Raqobat   to’   g’   risida   gi   Qonuni.   O’	
‖
zbekiston   Respublikasi   Qonunchilik   palatasi   tomonidan   2011   -   yil   14-   noyabrda
qabul   qilingan   va   Senat   tomonidan   2011   -   yil   5-   dekabrda   ma’   qullangan.
2.O zbekiston Resublikasi Prezidentining asarlari va ma ruzalari: 	
‟ ‟
4.   Mirziyoev   Sh.M.   Buyuk   kelajagimizni   mard   va   olijanob   xalqimiz   bilan
birga quramiz. – Toshkent: ―O’ zbekiston  NMIU, 2017. – 488 b. 	
‖
5.   Mirziyoev   Sh.   M.   Tanqidiy   tahlil,   qat’   iy   tartib-intizom   va   shaxsiy
javobgarlik   –   har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo’   lishi   kerak.   –
Toshkent: ―O’ zbekiston  NMIU, 2017. – 104 b. 	
‖
6.   Mirziyoev   Sh.M.   Erkin   va   farovon,   demokratik   O’   zbekiston   davlatini
birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: ―O’ zbekiston  NMIU, 2017. – 56 b. 	
‖
7. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’ minlash –
yurt   taraqqiyoti   va   xalq   farovonligining   garovi.   –   Toshkent:   ―O’   zbekiston	
‖
NMIU, 2017. – 48 b. 3. Darslik va o quv adabiyotlari: 	
‟
8. Jalolov J. Hotamov I., Ahmedov I., ―Zamonaviy tashqi iqtisodiy faoliyat
asoslari ,   TDIU,   -Toshkent,   2008,   -   270   b.   12   Soliev   A.   Buzrukxonov   S.	
‖
Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: 76 Iqtisod-Moliya, 2010.- 424 b. 
9. Zaynutdinov SH.N. ―Menejment . O’ quv qo’ llanma. / -  	
‖ Т .: Cho’ lpon,
2011. - 320 bet 
10. Robbins Stephen P Management / Stephen P. Robbins, Mary Coulter. —
11th ed. R5647 2012.-1025 bet 
31

Kredit va uning hozirgi zamon shakllari

Купить
  • Похожие документы

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha