Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 56.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 23 Сентябрь 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Основы культурологии

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

77 Продаж

Ma'naviyat mezonlari va ularning vatan tarixini o'rganishdagi o'rni

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI KURS ISHI Ma’naviyat mezonlari va ularning vatan tarixini o’rganishdagi o’rni BAJARDI : QABUL QILDI : Toshkent 1 Mundarija Kirish I Bob. O’zbekistonda mustaqillikdan keyin ma’naviy qadriyatlarning tiklanishi I.1. O’zbek xalqiga xos ma’naviyat mezonlari va milliy qadriyatlarning qayta tiklanishi I.2. Ma’naviy hayotda yuksak o’rin tutgan tarixiy shaxslar va buyuk ajdodlar nominining abadiylashtirilishi II Bob. Mustaqil O’zbekistonda jamiyatning ma’naviy yangilanishi jarayonida madaniy merosga munosabat II.1. Yurtmizdagi madaniy va ma’naviy yodgorliklarning xalqaro miqyosda tanilishi II.2. Ma’naviyat mezonlarining shaxs va jamiyat hayotidagi o’rni Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Mustaqillik sharoitida ma’naviy islohotlar zamirida madaniy- ma’rifiy muassasalar faoliyati tubdan o’zgardi. Biror bir jamiyat ma’naviy imkoniyatlarini, odamlar ongida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay turib, o’z istiqbolini tasavvur qila olmaydi. O’zbekiston mustaqilligidan keyin esa ma’naviy mezonlar yangi mazmun kashf etib, kamol topdi. Mustaqillik sharoitida madaniy- ma’rifiy muassasalar xalqning ma’naviy ehtiyojini qondirish, milliy an’analarni tiklash, xalq ijodini ravnaq toptirish, yangi milliy mafkurani targ’ib etish maskaniga aylandi. Mustaqillik tufayli respublikamizda milliy-ma’naviy tiklanish davlat siyosati darajasiga ko’tarilgandan so’ng, madaniy-ma’rifiy muassasalar va ma’naviy meros yodgorliklari xalq ma’naviy rivojlanishi yo’lida xizmat qilish imkoniyatlariga ega bo’ldi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, madaniy-ma’naviy qadriyatar va an’analar va milli masalalar bilan shug’ullanish asosiy sohalardan biri bo’lib, madaniy an’analar, bayramlar va urf- odatlar komil insonni tarbiyalashda munosib xissa qo’sha oladigan omillardan bo’lgani sababli, bu mavzu o’rganilishi jihatdan doim dolzarb va ahamiyatini yo’qotmay kelmoqda. Mustaqillik yillarida tarix faniga e’tibor davlat sisosati darajasiga ko’tarildi. O’tgan yillar mobaynida O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A. Karimov tashabbusi bilan Vatan tarixini mustaqillik ruhi bilan boyitish va uni xalqqa yetkazish borasida juda kata miqyosli ishlar amalga oshrildi. Buyuk Ipak Yo’li chorraxasida joylashgan yurtimiz geografik muhim nuqtada joylashganligi va uning ijodkorlikka moyil xalqi turmushi davomida boy tarixiy ildizga ega madaniyat va ma’naviy turmush tarsi vujudga kelib, shakllanib bordi. Jamiyat taraqqiyotida ijtimoiy-iqtisodiy sohlalar bilan bir qatorda madaniyat sohasi ham yuksak ahamiyatga ega. Shu sababli uning rivojlanish yo’nalishlarini chuqur o’rganish va ilmiy tahlil etish zarur. Madaniy- ma’naviy hayotni o’rganish tadqiqotchilarning diqqat markazida bo’lib kelayotgan dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Madaniy va ma’naviy turmushning shakllanishi va rivojlanishi borasida butun bir ijtimoiy iqtisodiy formatsiyalar tarixi gavdalanadi 1 . Mavzuning obekti va predmeti: Kurs ishining asosiy obekti ma’naviy hayotda muhim o’rin tutgan qadriyatlar, an’analar, bayram va marosmlar, shu jumladan tariximizdagi 1 Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент: Ўзбекистон, 2000. 148-б. 3 buyuk ajdodlar va allomalar nomini oqlash hamda ularnng nomini abadiylashtirish masalalari hisoblanadi. Predmeti esa madaniy va ma’naviy sohani xalqni komil shaxs sifatida shakllantirish jarayonidagi qo’shgan katta xissasini o’rganishdan iborat. Mavzuning maqsad va vazifalari: Kurs ishning maqsadi madaniyat va ma’naviyat sohalarining bugungi kun hayoti va axoli turmushidagi o’rni, shuningdek uning tarixiy mustaham ildizlarni ochib berish va tahlil qilish. Ushbu maqsaddan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi: Mustaqil O’zbekistonda madaniy va ma’naviy sohalarning davlat rivojidagi o’rni va ahamiyatini o’rganish va uni yoritish, xalqimizning ijtimoiy-madaniy tarixi davomida umuman jahon miqyosida madaniy hayotning ta’sirini o’rganish. Mavzuning o’rganilganlik darajasi: Mavzuga oid qator muhim ahamiyatga ega tadqiqotlar amalga oshirilgan. Ushbu mavzuga oid adabiyotlar tahliliga to’xtalsak, ular ko’proq mustaqillik davrida o’zbek milliy madaniyatidagi islohotlar va bu madaniyat jarayonlarda amalga oshirilgan muhim islohot va yangiliklarni o’zida aks ettiradi. Ushbu mavzuning o’rganilishi naqadar kata ahamiyat kasb etishini O’zbekiston Respubikasi birinchi prezidenti Islom Karimovning bir qancha asarlarida aynan ma’naviyat va ma’naviy hayot tushuchalari yoritib o’tiladi.Jumladan, “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” 2 , “Istiqlol va ma’naviyat” kabi asarlarini aytish mumkin. Shu bilan birga Imomnazarov A. muallifligidagi “Milliy ma’naviyatimiz nazariyasiga chizgilar”, Alimasov V.A. muallifligidagi “O’zbekiston Respublikasining bozor munosabatlariga o’tish sharoitida madaniy-ma’rifiy muassasalar rivojlanishinin o’ziga xos xususiyatlari”, Bekmurodov M. “Tashkilot madaniyati va rahbar ma’naviyati” asarlari va qator o’quv materiallari hamda turli disseratsiyalar shular jumlasidandir. Mustaqillik yillarida yangi uslubiy yondoshuvlarning shakllanishi davrida yozilgan 2 Каримов И . А . Юксак маънавият - энгилмас куч . – Тошкент : Маънавият , 2008. 178- б . 4 asarlar 3 va darsliklar 4 , risolalar 5 , turli to’plamlar 6 , hamda doktorlik va nomzodlik dissertatsiyalarining ilmiy-nazariy, manbaviy asoslari va mazmunida yaqqol namoyon bo’ldi. Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikkita bob, 4 ta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 3 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 256 bet. 4 Rajabov Y.R. O‘zbekiston tarixi (1917-1993-yillar) – T.: O‘qituvchi, 2007. 232-bet. 5 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 322-bet. 6 Ziyoyev H. O‘zbekiston mustaqilligi uchun kurashlar tarixi (miloddan oldingi asrlardan 1991-yil 31-avgustgacha). – T.: Sharq, 2001. 447-bet. 5 I Bob. O’zbekistonda mustaqillikdan keyin ma’naviy qadriyatlarning tiklanishi I.1. O’zbek xalqiga xos ma’naviyat mezonlari va milliy qadriyatlarning qayta tiklanishi Ma’naviyatning mohiyati shunchalik kеngki, uni o’lchab ham, poyoniga еtkazib ham bo’lmaydi. Ma’naviyat – inson ruhiy va aqliy olaini ifodalovchi tushuncha. U kishilarning huquqiy, falsafiy, ilmiy, badiiy, axloqiy va diniy tasavvurlarini o’z ichiga olishidan kelib chiqsak, ushbu tushuncha nihoyatda chuqur ma’no mazmun kasb etadi. U inson uchun butun bir olamdir 7 . Mustaqillik yillarida ma’naviy hayot sohasi bo’yicha O’zbеkiston Rеspublikasida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan bir vaqtda ma’naviy mеrosimizni, madaniy qadriyatlarimizni tiklash va ularni xalqimizga yеtkazish borasida kеng ko’lamda faoliyat olib borilmoqda. Ma’naviyatning mohiyati shunchalik kеngki, uni o’lchab ham, poyoniga еtkazib ham bo’lmaydi. Ma’naviyat – inson ruhiy va aqliy olaini ifodalovchi tushuncha. U kishilarning huquqiy, falsafiy, ilmiy, badiiy, axloqiy va diniy tasavvurlarini o’z ichiga olishidan kelib chiqsak, ushbu tushuncha nihoyatda chuqur ma’no mazmun kasb etadi. U inson uchun butun bir olamdir. Jamiyatimiz hayotida ma’naviy kamolotni tеzlashtirish, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish, milliy qadriyatlarni o’rganish mustaqillikni mustahkamlashning asosiy vazifalaridan biridir 8 . Uzoq ming yilliklar tarixi shundan dalolat beradiki, o’zbek milliy davlatchilik tarixi eng avvalo ma’naviyat-ma’rifatning jamiyat hayotida muhim o’rin egallaganligi bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu azaliy an’anaga mustaqillik yillarida ham alohida e’tibor berilishi juda ahamiyatli bo’ldi. Qayd etish lozimki, istiqlolning dastlabki davrlaridanoq madaniyatning metodologiyasi o’zgardi. Agarda, sho’rolar mustabid tuzimi davrida madaniyatning asosiy vazifasi jamiyat a’zolarining kommunistik 7 Imomnazarov A. Milliy ma’naviyatimizga chizgilar. –T.: Ma’naviyat, 1998. 235-bet. 8 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007.93-bet. 6 mafkura va soxta g’oyaga e’tiqodini mustahkamlashga safarbar etish bo’lsa, istiqlol davrida uning maqsadi tamomila o’zgardi 9 . Eng avvalo, mamlakat hukumati, Prezidentning ma’naviy-ma’rifiy omillarga nisbatan munosabati shakllandi. Jumladan, ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat siyosatining asosiy ustivor yo’nalishi, deb hisoblandi. Joylarda ma’naviyat bilan bog’liq shularning amalga oshirilishi uchun butun mas’uliyatning hokimlar, vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning birinchi rahbarlari zimmalariga yuklatilishi juda katta ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Ma’naviyati yuksak millat va davlatning kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi. Ma’naviyati yuksak millat va davlatnigina kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi. Istiqlol davri O’zbekiston jamiyati ma’naviyatining eng muqaddas maqsadlaridan biri kelajakni ma’naviy jihatdan mustahkamlovchi jamoatchilik fikri shakllandi 10 . Istiqlol davrida ma’naviyatning har qanday siyosiy hukmron mafkuralardan holiligi. O’zbekiton Respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimovning 1992-yil 7- martidagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qoshida Din ishlari bo’yicha qo’mita tashkil etildi. 27-mart kuni I.Karimovning “Ro’za Xayitini dam olish kuni deb e’lon qilish to’g’risida” Farmon e’lon qilindi. 1992-yildan boshlab har yili mamlakatimizda ro’za xayiti umumxalq bayrami sifatida keng nishonlanmoqda. Shuningdek, qurbon xayiti ham yurtimizda dam olish kuni va bayram qilib nishonlanadigan bo’ldi 11 . Eng muhimi, xalqimiz o’z tarixida birinchi marta bevosita hukumat yordamida har yili muqaddas Haj va Umra amallarini ado etish sharafiga muyassar bo’lmoqda. 1995-yil 19-mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qarori bilan Toshkentda xalqaro islom tadqiqot Markazi tashkil etildi. O’zbekistonda istiqomat qilayotgan ko’p millatli xalqlarning madaniy taraqqiyoti, ularning o’zliklarini anglash jarayonlariga bo’lgan intilishlarini qonuniy-huquqiy asosda qondirish masalalari ham 9 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 31-bet 10 Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент: Ўзбекистон, 2000. 176-б. 11 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 291-bet. 7 mamlakat hukumati oldidagi eng muhim vazifalardan biri bo’ldi. Shu o’rinda 1989-yili madaniyat vazirligi huzurida respublika millatlararo madaniy markazning tashkil etilishini alohida ta’kidlash lozimdir. Agarda 1990-yillarning boshlarida O’zbekistonda 12 ta milliy-madaniy markaz faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, hozirgi kunga kelib ularning soni 80 dan ortdi. Mustaqillik yillarida milliy-madaniy markazlar faoliyati ustidan muvofiqlashtiruvchi ishlarning ko’lami ham ortdi va 1992- yil yanvar oyida hukumat qarori bilan Respublika Baynalmilal Madaniy markazi tashkil etildi. Shuning uchun ham O’zbekiston hukumati madaniyatdagi milliylik va baynalmilallik nisbatini saqlashga muhim vazifa sifatida munosabatda bo’la boshladi. Ayni paytda 130 ga yaqin millat va elat yashayotgan O’zbekistonda har bir millat ravnaqi, uning barqaror taraqqiyoti, xavfsizligi va yashash kafolotlariga har qanday tahdidlarning oldini olish, u yoki bu millatga mansub kishilar guruhining xudbinlik kayfiyatlarini muqarrar tarzda boshqa millat, xalq imkoniyatlarini zo’ravonlik va zug’um bilan chegaralab qo’yadigan davlat siyosatining ishlab chiqilishi bu boradagi amaliy ishlarning samarasini oshirdi 12 . 12 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 271-bet. 8 I.2. Ma’naviy hayotda yuksak o’rin tutgan tarixiy shaxslar va buyuk ajdodlar nominining abadiylashtirilishi Yurtimizda ma’naviy merosni tiklashga bag’ishlab amalga oshirilgan ulkan ishlardan biri Ahmad al-Farg’oniyning 1200 yillik, Imom Ismoil al-Buxoriyning 1220 yilligi hamda Amir Temurning 660 yilligi yubileylari tantanalarini nishonlash, ularning faoliyatini va ijodini to’liq yoritib xalqimizga bayon etish hamda nomlarini abadiylashtirish bo’ldi. Hukumatimiz qarori bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon qilindi. Amir Temurning yubiley tantanalari nafaqat O’zbekistonda balki xalqaro miqyosda ulkan ko’tarinkilik bilan nishonlandi. Amir Temurning hayoti, faoliyatiga doir bir necha o’nlab asarlar yaratildi. O’zi tug’ilgan Shaxrisabzda hamda Toshkentning markazida ulkan haykali o’rnatildi. Shuningdek, nihoyatda xashamatli tarzda Temuriylar muzeyi binosi qad ko’tardi. Amir Temur nishoni ta’sis etildi. Bu qilingan ishlar shuni bildiradiki, mustaqillik sharofati bilan ko’plab haqiqatlar yuzaga chiqmoqda, ya’ni, shulardan eng yirigi - sho’rolar davrida g’irt bosqinchi, kallakesar, gazanda degan nomlar bilan niqoblanib kelingan Amir Temur nomi o’zining haqiqiy yirik tarixiy shaxs, intizomli iqtidorli hukmdor, etuk sarkarda, bunyodkor, yirik, markazlashgan turkiy davlat asoschisi degan haqiqiy obro’-e’tibori va mavqeini topdi 13 . Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi ma’naviy va madaniy taraqqiyot uzoq ming yilliklar tarixi shundan dalolat beradiki, o’zbek milliy davlatchilik tarixi eng avvalo ma’naviyat-ma’rifatning jamiyat hayotida muhim o’rin egallaganligi bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu azaliy an’anaga mustaqillik yillarida ham alohida e’tibor berilishi juda ahamiyatli bo’ldi 14 . Qayd etish lozimki, istiqlolning dastlabki davrlaridanoq madaniyatning metodologiyasi o’zgardi. Agarda, sho’rolar mustabid tuzimi davrida madaniyatning asosiy vazifasi jamiyat a’zolarining kommunistik mafkura va soxta g’oyaga e’tiqodini mustahkamlashga safarbar etish bo’lsa, istiqlol davrida uning maqsadi tamomila o’zgardi.Eng avvalo, mamlakat hukumati, Prezidentning ma’naviy-ma’rifiy omillarga nisbatan munosabati shakllandi. Jumladan, ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat 13 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 73- bet. 14 Imomnazarov A. Milliy ma’naviyatimizga chizgilar. –T.: Ma’naviyat, 1998. 285-bet. 9 siyosatining asosiy ustivor yo’nalishi, deb hisoblandi. Joylarda ma’naviyat bilan bog’liq shularning amalga oshirilishi uchun butun mas’uliyatning hokimlar, vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning birinchi rahbarlari zimmalariga yuklatilishi juda katta ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Manaviyati yuksak millat va davlatning kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi. Ma’naviyati yuksak millat va davlatnigina kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi 15 . Istiqlol davri O’zbekiston jamiyati ma’naviyatining eng muqaddas maqsadlaridan biri kelajakni ma’naviy jihatdan mustahkamlovchi jamoatchilik fikri shakllandi. Istiqlol davrida ma’naviyatning har qanday siyosiy hukmron mafkuralardan holiligi. O’zbekiton Respublikasi birinchi Prezidenti I. Karimovning 1992-yil 7- martidagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qoshida Din ishlari bo’yicha qo’mita tashkil etildi. 27 -mart kuni I. Karimovning “Ro’za Xayitini dam olish kuni deb e’lon qilish to’g’risida” Farmon e’lon qilindi. 1992 -yildan boshlab har yili mamlakatimizda ro’za xayiti umumxalq bayrami sifatida keng nishonlanmoqda. SHuningdek, qurbon xayiti ham yurtimizda dam olish kuni va bayram qilib nishonlanadigan bo’ldi. Eng muhimi, xalqimiz o’z tarixida birinchi marta bevosita hukumat yordamida har yili muqaddas Haj va Umra amallarini ado etish sharafiga muyassar bo’lmoqda. 1990- yil 19-mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qarori bilan Toshkentda xalqaro islom tadqiqot Markazi tashkil etildi 16 . O’zbekistonda istiqomat qilayotgan ko’p millatli xalqlarning madaniy taraqqiyoti, ularning o’zliklarini anglash jarayonlariga bo’lgan intilishlarini qonuniy- huquqiy asosda qondirish masalalari ham mamlakat hukumati oldidagi eng muhim vazifalardan biri bo’ldi. Shu o’rinda 1989-yili madaniyat vazirligi huzurida respublika millatlararo madaniy markazning tashkil etilishini alohida ta’kidlash lozimdir. Agarda 1990-yillarning boshlarida O’zbekistonda 12 ta milliy-madaniy markaz faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, hozirgi kunga kelib ularning soni 80 dan ortdi. Mustaqillik yillarida milliy-madaniy markazlar faoliyati ustidan muvofiqlashtiruvchi ishlarning ko’lami ham 15 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996.231-bet 16 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 276-bet. 10 ortdi va 1992-yil yanvar oyida hukumat qarori bilan Respublika Baynalmilal Madaniy markazi tashkil etildi. Shuning uchun ham O’zbekiston hukumati madaniyatdagi milliylik va baynalmilallik nisbatini saqlashga muhim vazifa sifatida munosabatda bo’la boshladi. Ayni paytda 130 ga yaqin millat va elat yashayotgan O’zbekistonda har bir millat ravnaqi, uning barqaror taraqqiyoti, xavfsizligi va yashash kafolotlariga har qanday tahdidlarning oldini olish, u yoki bu millatga mansub kishilar guruhining xudbinlik kayfiyatlarini muqarrar tarzda boshqa millat, xalq imkoniyatlarini zo’ravonlik va zug’um bilan chegaralab qo’yadigan davlat siyosatining ishlab chiqilishi bu boradagi amaliy ishlarning samarasini oshirdi 17 . Yurtimizda ma’naviy merosni tiklashga bag’ishlab amalga oshirilgan ulkan ishlardan biri Ahmad al-Farg’oniyning 1200 yillik, Imom Ismoil al-Buxoriyning 1225 yilligi hamda Amir Temurning 660 yilligi yubileylari tantanalarini nishonlash, ularning faoliyatini va ijodini to’liq yoritib xalqimizga bayon etish hamda nomlarini abadiylashtirish bo’ldi. Hukumatimiz qarori bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon qilindi. Amir Temurning yubiley tantanalari nafaqat O’zbekistonda balki xalqaro miqyosda ulkan ko’tarinkilik bilan nishonlandi. Amir Temurning hayoti, faoliyatiga doir bir necha o’nlab asarlar yaratildi. O’zi tug’ilgan Shaxrisabzda hamda Toshkentning markazida ulkan haykali o’rnatildi. SHuningdek, nihoyatda xashamatli tarzda Temuriylar muzeyi binosi qad ko’tardi. Amir Temur nishoni ta’sis etildi. Bu qilingan ishlar shuni bildiradiki, mustaqillik sharofati bilan ko’plab haqiqatlar yuzaga chiqmoqda, ya’ni, shulardan eng yirigi - sho’rolar davrida g’irt bosqinchi, kallakesar, gazanda degan nomlar bilan niqoblanib kelingan Amir Temur nomi o’zining haqiqiy yirik tarixiy shaxs, intizomli iqtidorli hukmdor, etuk sarkarda, bunyodkor, yirik, markazlashgan turkiy davlat asoschisi degan haqiqiy obro’-e’tibori va mavqeini topdi. Vatanimizda Amir Temurning faoliyatini xolis o’rganishda O’zbekistonning birinchi Prezidenti Islom Abdug’anievich Karimov olib borayotgan siyosat alohida ahamiyatga ega. Hukumatimiz “Amir Temur tavalludining 660 yilligini nishonlash to’g’risida” (1994 yil, 29-dekabr), “1996 yilni Amir Temur yili deb e’lon qilishi to’g’risida” (1995- yil, 26-dekabr), “Temuriylar tarixi” davlat muzeyini tashkil etish va “Amir Temur” 17 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 231-bet 11 ordenini ta’sis etish to’g’risida (1996-yil) qator farmon va qarorlar chiqardiki, bu tadbirlar temurshunoslikning keyingi taraqqiyoti uchun kata zamin yaratdi 18 . O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 29-apreldagi "Imom al Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo’yicha 1225-yilligini nishonlash to’g’risida"gi qarori asosida allomaning maqbarasi o’rnida maxsus yodgorlik majmui barpo etildi. Bu yodgorlik majmui O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov rahbarligida yaratilgan loyiha asosida Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, Andijon, Namangan, Qo’qon, Shahrisabz xalq ustalari tomonidan 1998-yilda qurilgan 19 . O’zbekiston mustaqillikka erishgach, ajdodlarimizdan qolgan madaniy tarixiy merosga e'tibor kuchaydi, tarixiy yodgorliklar davlat nazorati ostiga olindi. Istiqlol yillarida Buxoro, Samarqand, Termiz, Xiva, Toshkent. Qo’qon. Shahrisabz kabi shaharlarda ulug’ ajdodlarimizning yuksak iste'dodi bilan bunyod etilgan obidalar o’zining haqiqiy qadr-qimmatini topdi, ularni ta'mirlash va asl qiyofasini tiklash davlatimiz siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylandi. Toptalgan tariximiz, qutlug’ qadamjolar, hatto nomlari ham unutilayozgan obidalar ta'mirlandi, qayta tiklandi. Imom al Buxoriy, Imom at-Termiziy, Abu Mansur al-Moturudiy, Ahmad al- Farg’oniy, Burhoniddin al-Marg’inoniy, Mahmud az-Zamaxshariy kabi ulug’ allomalarimizning sha'nlariga munosib yodgorlik majmualar yaratildi. Toshkent, Samarqand va Shahrisabzda Sohibqiron Amir Temur, Toshkentda Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Urganchda Jaloliddin Manguberdi, Termizda Alpomish haykallari qad ko’tardi. Bugungi kunda mamlakatimizda etti mingdan ortiq yodgorlik, shu jumladan, 2500 ta me'moriy obida, 2700 tadan ortiq monumental san'at asari davlat muhofazasiga olingan. 1991-yildan Xivadagi Ichonqal'a qo’riqxonasidagi, 1993-yildan Buxoro shahri markazidagi, 2000 yildan Shahrisabz shahri markazidagi yodgorliklar Yuneskoning “Umumjahon madaniy merosi” ro’yxatiga kiritildi yillarda bunyod etilgan Oqmasjid istiqlol davrida xalqimizning muqaddas ziyoratgohiga aylanib, yaxshilik va ezgulikka, tinchlik va osoyishtalikka. O’zaro ahil va hamjihat bo’lishga xizmat qilmoqda 20 . 18 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 232-bet. 19 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 81- bet. 20 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 97-bet. 12 II Bob. Mustaqil O’zbekistonda jamiyatning ma’naviy yangilanishi jarayonida madaniy merosga munosabat II.1. Yurtmizdagi madaniy va ma’naviy yodgorliklarning xalqaro miqyosda tanilishi Bugungi kunda mamlakatimizda yetti mingdan ortiq yodgorlik, shu jumladan, 2500 ta me'moriy obida, 2700 tadan ortiq monumental san'at asari davlat muhofazasiga olingan. 1991-yildan Xivadagi Ichonqal'a qo’riqxonasidagi, 1993-yildan Buxoro shahri markazidagi, 2000-yildan Shahrisabz shahri markazidagi yodgorliklar Yuneskoning “Umumjahon madaniy merosi” ro’yxatiga kiritildi yillarda bunyod etilgan Oqmasjid istiqlol davrida xalqimizning muqaddas ziyoratgohiga aylanib, yaxshilik va ezgulikka, tinchlik va osoyishtalikka. O’zaro ahil va hamjihat bo’lishga xizmat qilmoqda. Hayotimizda ma’naviy kamolotni rivojlantirish, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda-ajdodlarimizning bizgacha еtib kеlgan boy madaniy mеroslarini o’rganish ham katta o’rin egallaydi. Shu sababli O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti tomonidan qadriyatlar, urf-odatlar, buyuk ota-bobolarimizning bizga qoldirgan mеroslarini o’rganish va tarqib etish uchun kеng yo’llar ochildi. Bu boradagi tadbirlar mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq amalga oshirila boshladi 21 . Madaniy-ma’rifiy ishlarning rivojlanishi uchun davlat tomonidan katta mablaqlar ajratildi. O’zbеkistondagi barcha davlat tеatrlari, madaniyat uylari, san’at oliy o’quv yurtlari, folklor-etnografik guruhlar madaniyat o’choqlariga aylanib qoldi. Tеatr sahnalarida yangi zamonaviy spеktakllar qo’yila boshlandi. MDO’ dagi davlatlar ilan ijodiy hamkorlik yo’lga qo’yildi, turli xalqaro anjumanlar o’tkazildi. Badiiy adabiyotda partiyaviylik, sinfiylik nuqtai nazaridan yondoshishga chеk qo’yildi. Bahovuddin Naqshband, Fеruz, Xo’ja Ahror, Cho’lpon, Fitrat kabi allomalarning nomlari tiklanib, asarlari chop etildi.1991 yili buyuk alloma, qazal mulkining sultoni Alishеr Navoiy yubilеyini o’tkazish katta voqеa bo’ldi. Bu tantanaga bag’ishlanib Rеspublikamizda shoirning asarlari nashrdan chiqarildi. 1994-yil Mirzo Ulug’bеk tavallud topgan kunining 600 yilligi kеng ko’lamda, jahon miqyosida nishonlandi. YUNЕSKO ning 21 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 191-bet. 13 Parijdagi qarorgohida yubilеyga bag’ishlangan haftalik va unga ko’rgazma ochildi. Mustaqillik yillarida buyuk sohibqiron Amir Tеmurning 660 yilligi bo’lib o’tdi. YUNЕSKO tomonidan 1996-yil “Amir Tеmur yili” dеb e’lon qilindi. Shu yili YUNЕSKO ning Parijdagi qarorgohida “Tеmuriylar davri, fan, madaniyat va maorifning gullab yashnashi” mavzuida anjuman va unga baqishlangan ko’rgazma ochildi. Mamlakatimizda “Tеmuriylar tarixi davlat” muzеyi, Amir Tеmur nomi bеrilgan boqlar, ko’chalar barpo etildi. Rеspublikamizda bizgacha еtib kеlgan boy mеroslarni o’rganish, milliy o’zlikni anglash, ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirishga katta e’tibor bеrilmoqda va ularga nisbatan xalqimizning chuqur hurmat va ehtiromi ko’rsatilmoqda. So’nggi yillarda tashkil etilgan “Oltin mеros” jamg’armasi, Abdulla Qodiriy nomidagi “Mеros” nashriyotlari kеng miqyosda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni olib bormoqda 22 . Islom olamining allomalari Iso at-Tеrmiziyning 1200 yilligi, Mahmud az- Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroninng 850 yilligi, Bohovuddin Naqshbandiyning 675 yilligi kеng ko’lamda nishonlandi. Ularning boy asarlari nashrdan chiqarildi. Barcha viloyatlar va shaharlarda har yili Alishеr Navoiy, Bobur, Mashrab, Ogahiylarga baqishlanib kеchalar o’tkazildi, Jaloliddin Mangubеrdining 800 yillik tavalludiga, “Alpomish” dostonini yaratilishining 1000 yilligiga bag’ishlangan turli kеchalar, bahslar tashkil etildi. Ma’naviy hayotni takomillashtirish borasida 1994- yil O’zbеkiston Rеspublikasi birinchi Prеzidеnti tomonidan ma’naviy qadriyatlarni o’rganish va uni takomillashtirish borasida “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazini tuzish haqida farmon e’lon qilindi. Markaz tomonidan Imom al Buxoriyning yubilеyiga bag’ishlab, qur’oni karimdan kеyin ikkinchi o’rinda turadigan “Al-Jomе’ as- Sahiyh” (Ishonarli to’plam), “Al-adab as-mufrad” (Adab durdonalari) o’zbеk tiliga tarjima qilinib, nashrdan chiqarildi 23 . 1998-yili Imom al Buxoriy tavalludining 1225-yilligi, Ahmad al Farg’oniy tavalludining 1200 yilligi jahon miqyosida kеng nishonlandi. Yubilеylar munosabati bilan allomalar hayotiga bag’ishlangan ilmiy anjumanlar va badiiy ko’rgazmalar ochildi. Bularning barchasi O’zbеkistonda chinakam milliy qadriyatlarni tiklash uchun 22 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 93- bet. 23 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 231-bet 14 yuritilayotgan katta ishlardan dalolat bеradi. Ayniqsa, al Buxoriy xalqaro jamg’armasining ochilishi katta voqеa bo’ldi. Rеspublikamiz Birinchi Prеzidеnti Imom al Buxoriyning, Ahmad al Farg’oniyning mo’tabar nomlarini tiklash, xalqimiz, qolavеrsa, butun dunyo musulmonlariga qaratilgan shaxsiy tashabbusi bilan ul-zoti shariflar sha’niga ulug’vor yodgorliklar va jamg’armalar tuzishga imkon yaratildi.Jamg’armaning maqsadi Imom al Buxoriyning hayoti, ilmiy mеrosi, u yashagan davr fani va madaniyatiga oid bo’lgan tarixiy manbalarni o’rganishdan iboratdir 24 . Islom olami buyuk namoyondalarining to’y-tantanalari nishonlanishi butun dunyo xalqlarining diqqat-e’tiborida bo’ldi. Ma’naviy mеrosning tiklanishi uning bir bo’lagi bo’lgan diniy qadriyatlarga ham e’tiborni kuchaytirdi. 1992- yil Birinchi Prеzidеnt farmoni bilan Ramazon va qurbon hayit kunlari umumxalq bayrami dеb e’lon qilindi. Movarounnahr diniy boshqarmasining ham faoliyati Rеspublikamiz hayotida o’z o’rnini egalladi. Xalqimizning asrlar davomida nishonlanib kеlingan bayramlaridan “Navro’z” umumxalq bayrami sifatida qayta tiklandi. Jamiyat taraqqiyotida ro’y bеrayotgan o’zgarishlarni tushunish, hurfikrlikka intilish uchun kishilarni yangi yo’ldan olib boruvchi g’oyaviy qarashlar ham hozirgi kunning asosiy vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. O’rta Osiyo, xususan, O’zbеkiston hududida qadimdan boshlab ayniqsa astronomiya, matеmatika, tibbiyot, kimyo, mе’morchilik, ma’danshunoslik, falsafa, musiqa, tilshunoslik, adabiyotshunoslik rivojlangan. Hozirgi kunda O’zbеkiston olimlari ota-bobolari yaratib kеtgan ilmiy mеrosni chuqurroq o’rganib yanada boyitdilar. O’zbеkiston olimlari o’z ilmiy asarlari va kashfiyotlari bilan jahon ilm-fani va madaniyatiga munosib hissa qo’shdilar. Rеspublikamizda O’zbеkiston Rеspublikasi Fanlar akadеmiyasi, qishloq xo’jalik fanlari akadеmiyasi, Davlat va jamiyat qurilishi akadеmiyasi, Bank-moliya akadеmiyasi, Markaziy Osiyo tadqiqotlari xalqaro instituti, Islom tadqiqotlari markazi va boshqalar faoliyat ko’rsatmoqda 25 . 24 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 321-bet. 25 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 218-bet. 15 Nukus va Samarqandda O’zbеkiston Rеcpublikasi FAning bo’limlari ochilgan. Ilmiy tadqiqot ishlari xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida faoliyat ko’rsatadigan ilmiy tadqiqot institutlari, ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, ilmiy markazlari, shuningdеk, univеrsitеtlar va boshqa oliy o’quv yurtlarida ham olib boriladi. Ilmiy kadrlar Fanlar akadеmiyalari tizimida ham, oliy o’quv yurtlari, xalq ta’limi tizimida ham tayyorlanadi. Faqat Oliy va O’rta maxsus ta’lim tizimidagi o’quv yurtlarida 600 dan ziyod fan doktorlari va dеyarli 6 mingga yaqin fan nomzodlari o’qituvchilik va ilmiy faoliyat bilan shug’ullanadilar. O’zbеkiston mustaqillikka erishganidan so’ng mamlakatda ilm- fanga alohida e’tibor bеrildi. Xalq xo’jaligi va madaniy hayotning tobora ortib borayotgan talablaridan orqada qolayotgan ilmiy tadqiqot institutlari tugatildi. Turmush taqozo etgan yangi institutlar ochildi. Rеspublikamiz Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 3-aprеlidagi qarori bilan O’zbеkiston Rеspublikasi FAning yangi Nizomi tasdiqlandi. O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 1992-yil 8-iyuldagi farmoni hamda uni amalga oshirish yuzasidan O’zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar mahkamasining “Fanlar rivojlanishini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash tadbirlari va innovatsiya faoliyati haqida”gi qarori mamlakatda fanni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Rеspublika olimlarini xorijiy mamlakatlarga tajriba oshirishga yuborishga alohida e’tibor bеrildi. Ilmiy еchimlarni ichki va tashqi bozorda targ’ib etish va tarqatish, maqsadida FA nеgizida “O’zFANT” Rеspublika ilmiy ishlanmalari innovatsiya tijorat markazi tashkil etildi 26 . O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining farmoniga binoan Rеspublika Vazirlar Mahkamasi huzurida Oliy attеstatsiya komissiyasi tashkil etilishi munosabati bilan FAning mavqеi ortdi. O’zbеk olimlarining fan-tеxnika sohasidagi yutuqlari nafaqat O’zbеkiston balki jahon hamjamiyatida ham tan olina boshlandi va ko’pchilik olimlarimiz davlatimiz mukofotlariga sazovor bo’ldilar va xorijiy davlatlar akadеmiyalariga haqiqiy ham faxriy a’zolikka saylandilar. O’zbеkiston Rеspublikasining Fanlar Akadеmiyasi al-Xorazmiy nomidagi, Zahiriddin Muhammad Bobir nomidagi oltin mеdallarni ta’sis etdi. 1993- yilda O’zbеkiston Rеspublikasi FAning akadеmigi G’. F. Fozilov tabiiy va tеxnikaviy fanlar sohasida katta yutuqlarga 26 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 178-bet 16 erishgani uchun al-Xorazmiy nomidagi Oltin mеdalning birinchi sohibi bo’ldi. Zahiriddin Muhammad Bobir nomidagi Oltin mеdal birinchi bo’lib shu yili ijtimoiy va gumanitar fanlar sohasida katta yutuqlarga erishgani uchun filologiya fanlari doktori O’zbеkiston Rеspublikasi Fanlar Akadеmiyasining muxbir a’zosi U.I. Karimovga nasib etdi miqyosda tan olinishining yaqqol misolidir. Birinchi prezidenti I.A. Karimov aytganlaridеk, XXI asrda quroli, qo’shini kuchli bo’lgan davlatgina emas balki turli sohalar bo’yicha kuchli mutaxassislari bo’lgan davlatgina qudratli davlat hisoblanadi. Zеroki, har bir xalq fan sohasida katta yutuqlarni qo’lga kiritgan mashhur farzandlari bilan ham buyukdir. Mustaqillik yillarida madaniyat sohasida ham tubdan o’zgarishlar ro’y bеrdi. Bu avvalo tеatr san’ati, milliy musiqa, mе’morchilik, adabiyot sohalarida yaqqol ko’zga tashlanadi 27 . 1991-yilda Farg’onada, 1993-yil Xivada Davlat qo’g’irchoq tеatrlari ish boshladi. 1994-yilda qashqadaryo va Namangan viloyati tеatrlari qoshida qo’g’irchoq guruhlari ochildi. 1993-yil avgust oyida Toshkеnt shahrida ish boshlagan “Turkiston” saroyi nafaqat mе’morchilikning yorqin namunasi, balki sahna guruhlari va atoqli artistlarning chiqishlari bo’ladigan dargohga aylandi 28 . O’zbеkiston Rеspublikasi birinchi Prеzidеnti I. Karimov “Turkiston” saroyi ochilishi marosimida nutq so’zlab, “Ushbu saroyda xalqimizninng, shuningdеk, jahon xalqlarining, Markaziy Osiyo xalqlarining an’anaviy anjumanlarini, san’at bayramlarini o’tkazishni niyat qilganmiz. Bu koshona, inshoollo, millatlar, el-elatlarning do’stlik birodalik, qal’asiga aylandi”, - dеgan edi. Rеspublikada 36 ta tеatr faoliyat ko’rsatmoqda. 1998-yil 26- martda O’zbеkiston Rеspublikasi Birinchi Prеzidеnti I. Karimovning “O’zbеkiston tеatr san’atini rivojlantirish to’g’risida”gi farmoni e’lon qilindi. Bu farmonga muvofiq O’zbеkiston tomosha san’atining ko’p asrlik an’analarini o’rganish, boyitish va targ’ib qilish, tеatr san’atini har tomonlama rivojlantirish, uning moddiy-tеxnika bazasini yanada mustahkamlash, mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy islohotlarni amalga oshirishda tеatr arboblarining faol qatnashishini ta’minlash maqsadida “O’zbеktеatr” ijodiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil 27 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 111-bet. 28 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 321-bet 17 etildi.O’zbеkistonda musiqa va raqs san’atini rivojlantirish maqsadida “O’zbеknavo” gastrol-kontsеrt birlashmasi tashkil etildi. Unda musiqa-raqs san’atini rivojlantirishni davlat yo’li bilan qo’llab-quvvatlash masalalari ko’zda tutildi. Mustaqillik o’zbеk badiiy adabiyoti rivojida, adabiyotshunoslik fani taraqqiyotida ham yangi bosqichni boshlab bеrdi. Asarlari zararli, o’zlari millatchi dеb nohaq baholangan Cho’lpon, Otajon g’oshim, Vadud Mahmud, Munavvarqori singari millatparvar yozuvchi, ma’rifatparvarlar ijodi xolisona o’rganila boshlandi. Ularning asarlari chop etildi, sahna yuzini ko’rdi 29 . Jadidchilik harakatining asl mohiyatini, adabiy, madaniy, siyosiy hayotdagi o’rnini ro’yi-rost ko’rsatish boshlandi. Bir vaqtlar diniy va saroy adabiyoti vakili dеb nohaq qoralangan Ahmad Yassaviy, Boqirg’oniy, g’azzoliy, g’oja Ahror, Bahouddin Naqshband, g’usayn Boyqaro, Fеruz singari buyuk shoir va mutafakkirlar hayoti va ijodi o’rganilib, asarlari xalqqa qaytarildi. Alisher Navoiyning yuksak insoniy g’oyalarni diniy manbalar asosida yorituvchi “Munojot”, “Arba’in”, “Tarixi anbiyo va hukamo”, (“Payg’ambarlar va okimlar haqida”) kabi asarlari nashrdan chiqdi. Mustaqillik sharofati bois mo’’tabar qur’on va hadislar chop etildi. Istе’dodli olim Hamidulla Karamatovning “Qur’on va o’zbеk adabiyoti” nomli kitobi nashr etildi. Aytish mumkinki, bunday asarlarning xalqimiz qo’liga еtib borishi butunlay yangi, sog’lom, sof milliy g’oyalarimizning, maqsad va intilishlarimizning sifat darajasini bеlgilaydi. Mazkur tadqiqot va unga o’xshagan boshqa asarlar milliy istiqlol mafkurasining tantanasini ko’rsatadi. Atoqli olim B.B. Ahmеdovning “Amir Tеmur”, T. Malikning “Shaytanat” romanlari, E. Vohidov, O. Matjon, O. G’ojiеva, X. Sultonov, A. Suyun, Y. Eshbеk, g’. Do’stmuhammad, Sh. Salimova singari shoir va adiblarning badiiy barkamol, g’oyaviy еtuk asarlari tufayli o’zbеk milliy istiqlol adabiyoti shakllandi 30 . Sharq va g’arb mе’morchiligi uyg’unlashgan binolar yurtimiz poytaxti va viloyat markazlarida qad ko’tarib shaharlarimiz husniga husn qo’shmoqda Milliy bank, mеhmonxona binolari, bozorlar qurilishi, ko’priklar va yo’llar, sport saroylari hamda 29 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 121- bet. 30 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 311-bet. 18 madaniyat va istirohat bog’larining bunyod etilishi buning yorqin misolidir. g’aykaltaroshlik, amaliy bеzak san’ati, tasviriy san’at, raqs, kino san’atlarida ham an’anaviy va zamonaviy usullar uyg’unlashib еtuk asarlar yaratildi va yaratilmoqda 31 . Mustaqillik yillarida fan va madaniyat sohasida hukumatimiz rahbarligida va homiyligida qisqa vaqt mobaynida ulkan yutuqlar qo’lga kiritildi. uchun butun kuchlarimizni uyqunlashtiruvchi ahamiyatini nazarda tutib, birinchi prеzidеnt I.A. Karimov mustaqillikning dastlabki davrida, 1993-yil 6-may O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy Kеngashining II chaqiriq, XII sеssiyasida “Oldimizda turgan eng muhim masala, bu-milliy istiqlol mafkurasini yaratish va hayotimizga tadbiq etishdir”, dеgan edi. Kishilarimizni qaysi toifa va guruhdan bo’lishidan qat’iy nazar m’naviy inqirozdan chiqaradigan yagona milliy g’oya atrofida birlashtiradigan birdan-bir qudratli kuch ana shu milliy mustaqillik mafkurasidir. Yagona maqsad, yagona g’oya bo’lmasa jamiyat inqirozga uchraydi, halok bo’ladi. Buni biz yaqin va olis o’tmishdagi tariximizdan bilamiz. Milliy mafkura kеlajak maqsadni ifodalaydigan, xalqimizning ming yillik tarixini buyuk kеlajak bilan boqlaydigan, ana shu yuksak maqsad yo’lida yuzdan ortiq millatlar va elatlarni, barcha kishilarimizni birlashtiruvchi bayroq vazifasini bajaradi. 31 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 267-bet. 19 II.2. Ma’naviyat mezonlarining shaxs va jamiyat hayotidagi o’rni Ma’naviyat qanchalik boy bo’lsa shu jamiyat va millat shunchalik ravnaq topadi. Ma’naviyatli odam yashashdan maqsadi nma ekanligini aniq biladi, umrini mazmunli o’tkazish yo’llarini o’zi uchun izlab topadi. Shunday ekan, ma’naviyatda inson hayoti mazmuni aks etadi. Ma’naviy mezonlar tarkib topgan shaxslar va ular yashaydigan jamiyatda qobilyat, iste’dot, aql va sog’lom fikr egalari shu jamiyatning obro’si hisoblanadi. O’zbеkistonning bozor munosabatlariga asoslangan dеmokratik jamiyat qurish yo’lidagi iqtisodiy, ijtimoiy siyosiy, madaniy-ma’rifiy ishlarimizdagi barqarorlik mafkuraviy tahdidlarning oldini olishni muhim vazifa qilib qo’yadi 32 . Milliy istiqlol mafkurasini ahamiyatini ko’rsatib, Birinchi Prezidentimiz I.A. Karimov “Fidokor” gazеtasi muxbiri savollariga bеrgan javoblaridagi milliy istiqlol mafkurasi va ma’naviayt meonlarining mohiyati: “... xalqimizning an’analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruhiyatiga asoslanib, kеlajakka ishonch, mеhr-oqibat, insof, sabr-toqat, adolat, ma’rifat tuyqularini ongimizga singdirish lozim”, dеgan edi 33 . Milliy mustaqillik mafkurasining eng muhim vazifalaridan biri mustaqilligimizning tayanchi va kеlajagi yosh avlodni insoniy, milliy qurur, Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalashdan iborat. Mustaqillik g’oyalari mafkurasiga e’tiborsizlik oqir oqibatlarga olib kеlishi mumkin.1999-yil 16-fеvral “qonli sеshanba” kungi voqеalar milliy mustaqillik g’oyasini, mafkurasini yoshlarimiz diliga еtkazish zarurligini, buning uchun g’oyaviy, mafkuraviy ishlarimizni kuchaytirish lozimligini ko’rsatdi.Bu borada birinchi prezidentimiz I.A. Karimovning shu yili Oqsaroy qarorgohida ziyolilar bilan o’tkazgan muloqotida, “Fidokor” gazеtasi muxbiri savollariga bеrgan javoblaridagi milliy istiqlol mafkurasining mohiyati, zarurati, ahamiyati, uning siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy asoslari to’qrisidagi ta’limoti istiqlolimizning buyuk g’oyalarini kishilarimiz tafakkuriga singdirish borasidagi ishlarimizning dasturidir. Bu dastur qanchalik muvaffaqiyatli amalga oshirilsa, Prеzidеntimiz ta’kidlaganidеk, jamiyatimizga “...o’z muddaolariga erishish uchun ma’naviy-ruhiy kuch-quvvat bеradigan poydеvor bo’lib xizmat qiladi. Istiqlol yo’lida 32 Imomnazarov A. Milliy ma’naviyatimizga chizgilar. –T.: Ma’naviyat, 1998. 311-bet 33 Fidokor, 8 iyun, 2000. 26-son. 32-bet. 20 qadam tashlab borayotgan Vatanimizdagi mavjud ma’naviy, madaniy omillarga e’tibor bеrish bilan birga fan, maorif, ta’lim-tarbiya ishlariga ham e’tibor kuchaytirildi 34 . Ta’lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib, ongni o’zgartirib bo’lmaydi. Ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib esa, biz ko’zlagan oliy aqsad-ozod va obod jamiyatni barpo etib bo’lmaydi”, - dеydi birinchi przidentimiz I.A. Karimov 35 . Rеspublikamizda ta’limning yangi tizimini amalga oshirishda, O’zbеkiston hukumati tariximizdagi ta’lim jarayonlarini o’rganib chiqib, ta’limni isloh qilish dasturini tayyorladi. Barcha e’tibor ta’lim tizimlarini dеmokratik va insonparvarlik tamoyillari asosida takomillashtirib, uning moddiy tеxnika bazasini, zamon va davr talablari darajasiga ko’tarish va O’zbеkistonning ma’rifiy salohiyatini kuchaytirishga qaratildi. Shu maqsadda 1997-yil 2-avgustda Rеspublikamizda “Ta’lim to’qrisida”gi qonun qabul qilindi. Ta’limni isloh qilish quyidagi tamoyillar asosida olib boriladi: - ta’lim tarbiyaning insonparvarligi va dеmokratiyaviyligi; - ta’lim tizimining uzluksizligi, izchilligi, ilmiyligi va dunyoviyligi; -ta’limda umuminsoniy va milliy-madaniy, ma’naviy qadriyatlarning ustuvorligi; - e’tiqodi, dinidan qat’iy nazar barcha fuqarolar uchun ta’lim olish imkoniyatlari yaratilganligi; - ta’lim muassasalarining siyosiy partiyalar va harakatlar ta’siridan xoliligi 36 . 1993-yil Rеspublikamiz Birinchi Prеzidеnti tomonidan “O’zbеkistonda o’quvchi yoshlarni rag’batlantirish choralari to’g’risi” dagi farmoniga binoan talaba va aspirantlar uchun maxsus stipеndiyalar bеlgilandi. Ular uchun hatto rivojlangan davlatlardagi univеrsitеtlarda ta’lim olish, ulardagi ilmiy markazlarda ishlash, malakalarini oshirish uchun sharoitlar yaratib bеrildi. O’zbеkiston mustaqilligiga erishgan dastlabki kunlardan boshlab eng muhim masalalardan biri eski tafakkur, e’tiqodidan qutulgan istiqlol uchun, o’z ona yurti uchun xizmat qiladigan kadrlar tayyorlash masalasi turdi. Eski tuzumni asta-sеkin tag-tomiri bilan tugatib, batamom yangi, jahonning ilqor taraqqiy etgan mamlakatlari yo’lidan boradigan haqiqiy 34 Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 321-bet 35 Karimov I.A. Oliy Majlis VII-chaqiriq 1-sеssiyasi 2-yig‘ilishida so`zlagan nutqi. “O`zbеkiston ovozi”, 17-noyabr, 1991. 36 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 241-bet. 21 dеmokratik jamiyat qurish endilikda yangicha fikrlaydigan quyidan tortib yuqori toifadagi kadrlarga boqliq bo’lib qoldi 37 . Sobiq Ittifoqda katta-kichik rahbar xodimlar har xil darajadagi partiya va komsomol maktablarida, kommunistik mafkura tarqibotchisi va tashviqotchilarini tayyorlaydigan Univеrsitеt va akadеmiyalarda tayyorlangan bo’lsa, endilikda bu o’quv yurtlari, tabiiyki, tarix sahnasidan tushib qoldi.Bozor munosabatlariga asoslangan yangi jamiyatda rahbar kadrlarni tayyorlash maqsadida Prеzidеnt qoshida “Davlat va jamiyat qurilishi akadеmiyasi”, “Jahon iqtisodiyoti diplomatiyasi univеrsitеti”, ayrim vazirliklar qoshida akadеmiyalarni tashkil etilishi katta ahamiyat kasb etadi.Prеzidеntimiz Rеspublika va viloyatlarning rahbar xodimlari bilan uchrashuvlarida hokimiyatlar, huquq organlarining ayrim xodimlari tomonidan tartib-intizomning, qonunchilik-ning buzilayotgani to’qrisida har gal kuyib-pishib gapiradi va uruq-aymoqchilik, mahalliychilik, nopoklik kabi o’tmish qoldiqlaridan toza el-yurti va xalqiga halol xizmat qiladigan yosh kadrlarni tayyorlash, ularga yo’l ochib bеrish zarurligini qayta-qayta takrorlab ko’rsatadi 38 . O’zbеkiston mustaqilligining kеlajagi yuqori malakali, ma’rifatli, el-yurtiga sadoqatli mutaxassislarni tayyorlashga bеvosita boqliq. I.A. Karimov muxbirlarning: “Sizning siyosatingizda ta’lim-tarbiya masalasiga katta e’tibor bеrilishining sabablari nimadag’” dеb so’ragan savoliga ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib yangi jamiyat qurib bo’lmaydi, ong, g’oya, tafakkur ta’lim-tarbiya bilan uzviy boqliq, bir-birini to’ldiradi dеb javob bеradi. Maktabgacha - oila va boqcha tarbiyasi. Boshlang’ich ta’lim 1-4 sinflar hisoblanib, umumiy ta’lim majburiy bo’lib, 5-9 sinflarda umumiy bilim asoslari, dunyoqarash shakllanadi. Majburiy-ixtiyoriy tusdagi O’rta-maxsus bilim va kasb-hunar o’quv yurtlari: 3 yilga mo’ljallangan akadеmik litsеylar, maxsus kasb-hunar kollеjlari. Oliy ta’lim: bakalavr - 4 yil, magistratura - 2 yil o’qish muddati, kеyinchalik ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish uchun aspirantura 3 yil, doktorantura 2 yil muddatga bеlgilangan. Ta’lim-tarbiya, ilm-fan sohasidagi islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarur. 1997-2001 yillarda o’tish davri, 2000-2005 yillarda islohotni kеng miqyosda amalga oshirish davri, 2005-yildan kеyin kadrlar tayyorlash tizimini 37 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 32-bet. 38 Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 133- bet. 22 takomillashtirish va yanada rivojlantirish davri. O’tgan qisqa 3 yillik davr ichida “Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi” ni amalga oshirishdagi natijalar ko’zga ko’rinarli darajadadir 39 . Davlatimizdagi ustuvor vazifa aholi sog’liqini saqlash borasidagi tadbirlardir. Shu maqsad uchun 1999-2000-yillarga mo’ljallangan Davlat dasturi ishlab chiqildi. Sog’lom avlod masalasi asosiy maqsadga aylandi. Yoshlarni jismoniy va ma’naviy barkamol qilib tarbiyalash, onalik va bolalikni himoya qilish muhim vazifa bo’lib qoldi. Mamlakatda “Sog’lom avlod” dasturi ishlab chiqildi. Jismoniy sog’lomlik, barkamol insonni tarbiyalash odob-axloq masalalari bilan boqlab olib boriladi. Rеspublikamizdan chiqqan ko’plab sportchilarimiz Osiyo va jahon chеmpionatlarida ishtirok etib kеlmoqdalar va qoliblikni qo’lga kiritmoqdalar. Ular uchun bir qancha stadionlar, sport maydonlari, futbol, volеybol, baskеtbol maydonchalari, sport komplеkslari qurilib, qayta ta’mirlanib, foydalanish uchun topshirildi 40 . Rеspublikada birinchi bo’lib “Sog’lom avlod uchun” ordеni ta’sis etildi. 1998- yil “Oila yili”, 1999-yil “Ayollar yili”, 2000-yili “Sog’lom avlod” yili dеb e’lon qilindi. Shu maqsadda onalik va bolalikni himoya qilish borasida bir qancha tadbirlar o’tkazildi. Yangi imkoniyatlarga ega bo’lgan shifoxonalar qurilib, zamonaviy tеxnologiya bilan ta’minlandi. Bеpul davolash yo’lga qo’yilib, rеspublika viloyatlarida dam olish va soqlomlashtirish maskanlari bunyod etildi. Umuman, O’zbеkiston o’zining qisqa vaqtdagi mustaqillik yillari davomida iqtisodiy-ijtimoiy boradagi yutuqlari bilan bir qatorda, ma’naviy, madaniy ishlarga ham e’tiborni kuchaytirib, jahonning rivojlangan davlatlari orasida o’z nufuzi va obro’sini yuqori ko’tarmoqda 41 . 39 Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 211-bet. 40 Karimov I.A. Oliy Majlis II-chaqiriq 1-sеssiyasi 2-yig‘ilishida so`zlagan nutqi. O`zbеkiston ovozi, 12 fеvral, 2000. 41 Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008.232- bet. 23 Foydalanilgan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar 1. Каримов И А. Ўзбекистоннинг истиқлол ва тараққиёт йўли. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2 24- бет. 2. Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент: Ўзбекистон, 2000. 348- бет . 3. Каримов И . А . Жамиятимиз мафкура халқни – халқ , миллатни – миллат қилишга хизмат этсин . – Тошкент : Ўзбекистон . 1998. 247 бет. 4. Каримов И . А . Юксак маънавият - энгилмас куч . – Тошкент : Маънавият , 2008. 4 78 бет. 5. Alimova Sh . X . Madaniy - ma ’ rifiy faoliyat asoslari . – T .: Sharq , 2007. 231 bet . 6. Bekmatov A ., Rustamova R . Milliy g ’ oya targ ’ iboti va madaniy - ma ’ rifiy tadbirlar . – T .: Ma ’ naviyat , 2008. 327 bet. 7. Imomnazarov A. Milliy ma’naviyatimizga chizgilar. –T.: Ma’naviyat, 1998. 320 bet. 8. Usmonov Q., Sodiqov M. O’zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 256 bet. 9. Rajabov Y. O’zbekiston tarixi (1917-1993-yillar) – T.: O’qituvchi, 2007. 232 bet. 10. Alimova D.A. XX asrning dastlabki o’ttiz yilligida O’zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 322 bet. 11. Ziyoyev H. O’zbekiston mustaqilligi uchun kurashlar tarixi (miloddan oldingi asrlardan 1991-yil 31-avgustgacha). – T.: Sharq, 2001. 447 bet. Davriy matbuot nashrlari 1. Xalq so’zi. 8-iyun, 2018. 26-son. 32-bet. 2. O’zbеkiston ovozi. 12- fеvral, 2007. 31-son. 27-bet. 24

Ma'naviyat mezonlari va ularning vatan tarixini o'rganishdagi o'rni

Купить