Махсулот нархини шакллантириш стратегияси

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ
ВА3ИРлиги
САМАРКАНД ИКТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ
”МАРКЕТИНГ” кафедраси
”ТУРИЗМДА СТРАТЕГИК МАРКЕТИНГ“ фанидан
Мавзу:Махсулот нархини шакллантириш стратегияси. Махсулот нархини шакллантириш стратегияси
МУНДАРИЖА
КИРИШ
1. Нархлар тушунчаси ва иктисодий моцияти
2. Нархлар ТУРЛаРИ ва ШаКЛЛаНИШ методлари
З. «Узбектелеком» АК «Telekommunikatsiya Transport Tarmog'i» 
филиалининг ташкилиЙ-иктисодиЙ характеристикаси
4. Телекоммуникация хизматларига тарифларни шаклланишида 
маркетингни таъсири
ХУЛОСА
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР   КИРИШ
Бозор   иктисодиёти   амал   килишининг   бир   ярим   асрлик   тажрибаси,
нархни   ШаКЛЛаНТИРИШ   масалалари   унинг   ривожланиш   боскичларида
янада   муким   ва   мураккаб   кисобланишидан   далолат   беради.   Жалон
амалиётига   кура,   айнан   нарх   шаклланишИ   тизимида   жамда   нархларда
ушбу тизимнинг якуний максулоти сифатида ишлаб чикариш ресурслари
тури,   бозорнинг   монополлашув   даражаси,   талаб   ва   таклиф   нисбати,
истеъмолчиларнинг   фаровонлик   даражаси   ва   материал   окимлар   каракати
ва   яратилган   товар   ва   хизматлар   ЙИ+ИНДИСИНИ   тацсимлаш,   камда
ижтимоий   ва   шахсиЙ   эктиёжларни   кондириш   даражаси   ва   боищалар
купрок, акс эпирилади.
Курс иши мавзусининг долзарблиги, иктисодий муносабатлар барча
субъектлари:   максимал   эктимолли   фойда   келтирувчи   куп   микдорда
якуний   максулотларни   яратиш   ва   сотишни   максад   «илган   товар   ва
хизматлар   ишлаб   чикарувчилар;   уларнинг   тУловга   лаёкатлилигига
тегишли «улай нархлар бУйича моддий ва маънавий неъматларнинг зарур
тупламини   харид   килишга   интилувчи   истеъмолчилар;   ишлаб
чикарувчилар фойдасининг бир кисмини солив, ажратмалари кУринишида
олувчи   ва   улардан   жамиятни   стратегик,   иктисодий   ва   ижтимоий
ривожлантириш   дастурини   молиялаштириш   манбаи   сифатида   мамлакат
бюджетини   шакллантириш   учун   фойдаланган   давлатнинг   манфаатлари
айнан нархларда жамланишидан иборат.
Шунинг   учун   мамлакат   иктисодиётини   бошкариш   даражаларида
нархни   шакллантириш   тизимини   такомиллаштириш,   турли   товар   ва
хизматларга   нархларни   белгилашнинг   самарали   моделларини   ишлаб
чикиш,   нарх   механизмида   бозор   ва   давлат   тартибга   солувчилари
Уртасидаги оптимал нисбатни асослаб беришга капа эътибор каратилади. Тайёр   максулот,   товар   ва   хизматлар,   уз   мокиятига   кура   уларни
яратишга   объектив   зарур   фойда   кажмини   «Ушган   колда   иктисодий
асосланган   харажатларнинг   пуллик   ифодаси   кисобланувчи   нархлар
асосида   амалга   оширилади.   Бундай   ёндашув   корхоналарга   жорий
харажатларни   коплаш,   ШУНИНГдеК   ишлаб   чикаришни   ривожлантириш
ва   модернизация   килиш   камда   ишчиларни   и«тисодий   рабатлантириш
учун зарур мабламарга эга бУлиш имконини беради.
Алока ва ахборотлаштириш содасида нархни шакллантириш тизими
умумий бозор  тамойилларига  асосланади  ва  хизматларни ишлаб  чикариш
ва   истеъмол   Килиш   жараёнлари   хусусияти,   телекомуникация   бозорининг
жорий КОЛаТИ ва динамикаси, шунингдек, нарх сиёсатини
шакллантиришда   уларнинг   вазифалари,   услубий   ёндашувлари   ва   амалий
«Улланиш   механизмини   белгилаб   берувчи   умумиктисодий   ва   тармокли
омиллар комплексини кисобга олади. 1. Нархлар тушунчаси ва иктисодий мокияти
Нарх   иктисодий   назарияларнинг   асосий   тушунчаларидан   бири
лисобланади.   У   товарлар   «иЙматининг   ижтимоий   фойдалилиги   ифодаси
сифатида   намоён   бУлиб   айирбошлаш   жараёнида   пул   белгиларининг
маълум микдори кУринишини кабул килади.
Мамлакатлар   ишлаб   чикаришида   иктисодий   шароитларнинг
сезиларли   Фарк   килиши   ишлаб   чикарилаётган   товарларнинг   тармоџар
бУйича Уртача нархига бОП1ИК равишда миллий нархлар даражасининг
табакаланишини   белгилаб   беради.   Бунда   иктисодиёт   типи   капа   ахамият
касб этади. И «тисодиётни бошкаришнинг режали-буйрукбозлик моделида
нархлар   юкоридан   белгиланади   ва   одатда,   хакикий   киймат
мутаносиблигини   ифодаламайди.   Бозор   иктисодиётида   нархлар   нафакат
иктисодий,   балки   сиёсий   табиатдаги   кУплаб   омилларнинг   таъсирига   дуч
келган   колда   уз-узини   бошкариш   тизимининг   кал   килувчи   унсури
сифатида каракат «илади.
Нарх   белгилаш   назарияси   нархларни   шаклланиш   шартшароитлари,
кУриниши,   тузилиши   ва   Узгариш   каракатини   куриб   чикади.   Классик
сиёсий иктисодда нарх белгилаш назариясининг асосчилари
У.Петти   ва   А.Смит   лисобланади.   Улар   товар   нархи   фрисидаги   иккита
концепцияга   асос   солишган:   биринчиси   —   мекнатни   киЙмат   назарияси
асосида   (К.   Маркс),   иккинчиси   —   чекланган   фойдалилик   моделидан
фойдаланиш асосида (К.Менгер ва Ф. Визер) белгилаш.
Биринчи   КОНЦеПЦИЯГа   асосан,   нарх   маълум   мамлакат   учун
ишбилармонлик   ва   жадаллик   камда   жамият   томонидан   тан   олинган фойдалиликнинг   Уртача   шартлари   бУйича   товарда   гавдаланган   мекнат
каражатларининг пулда ифодаланишидир.
Иккинчи   КОНЦеПЦИЯГа   кура,   нарх   истеъмолчи   нархида,   товар
фойдалилиги,   яъни   унинг   истеъмол   кийматини   кисобга   олган   колда
ишлаб   чикарувчи   пул   каражатларининг   Йимндисидир.   Бу   икки   хил
ёндашувни,   таклиф   (киймат)   ва   талаб   (фойдалилик)   нуктаи   назаридан,
назарий   жижатдан   бирлаштиришга   инглиз   иктисодчиси   А.Маршалл
каракат килди, у фанга «таклиф нархи» ва «талаб нархи» тушунчаларини
олиб   кирди.   Агар   ишлаб   чикарувчи   учун   нарх   каражатлар   (К.Маркс
айтганидек,   хакикий   каражатлар   эмас,   балки   ишчининг   мекнат
жараёнида, тадбиркорнинг капитални бесамара сарфланишидан сакланиш
натижасидаги   азоб-укубатлари   Йи+индиси)   билан   белгиланса,
истеъмолчи   учун   нарх   маълум   вацт   орал№идаги   фойдалилик   чегарасига
мос   келади,   яъни   максимал   даражада   самарали   фойдаланишга   бУлган
КОдИШНИНГ пулдаги ифодасидир, деб хисоблайди А. Маршалл.
Нарх - бу мураккаб икгисодий категория бУлиб, товар киЙМаТИнинг
пулдаги ифодасидир, мавжуд хужалик механизмида амал килувчи талаб ва
таклиф муносабатини узида акс эпирувчи иктисодий механизмдир.
Замонамиз   шароитида   нархлар   ва   нарх   кОсил   бУлиши   бозор
иктисодиёти   ривожланишининг   асосий   омилларидан   бирига   айланган.
Мутахассисларнинг   фикрича,   Россиядаги   барча   келгуси   Узгаришларнинг
мним   шарти   -   аввало   мацсадга   мувофик,   тарзда   шакклантирилган   ва
самарали   «Улланиладиган   нарх   Урнатиш   тизимидан   иборат.   Бир   катор
омиллар   айнан   нарх   кОсил   бУлиши   механизми   кандай   амалга
оширилишига   боникдир.   Масалан,   хУжаликни   бошкаришнинг   ицтисодий
услубларидан иборат яхлит тизимни ишлаб чикиш, бозор муносабатларини
МОЛИЯВИЙ   жикатдан   сомомлаштириш   ва   ривожлантириш,   миллий иктисодиётнинг   мувозанатга   СОЛИНИШИ,   мулкчиликнинг   турли
шаклларига мансуб корхоналарни узини узи оклаш, МОЛИЯЛТШТИРИШ
ва   бошкаришга   утиши,   ижтимоий   ишлаб   ЧИ№РИШ   ва   миллий   даромад
самарадорлигини   ошириш,   умуман   бутун   хужалик   механизмини
такомиллаштириш   ва   унинг   корхоналар   (бирлашмалар,   концернлар,
уюшмалар,   фирмалар,   компаниялар,   ташкилотлар)   молияхУжалик
фаолияти   натижаларига   таъсирини   кучайтириш   кабилар   шулар
жумласидандир.
Нархнинг мокияти, унинг вазифалари, эркин нархлар Косил бУлиши
механизмини   тути   ТУШУНИШ,   бозор   шароитида   «Улланиладиган
нархлар   тизими   ва   турларини   билиш,   уларнинг   Урнатилишига   таъсир
кУрсатувчи   омилларни   анимаш   ,   шунингдек,   кам   лозирги   пайт,   лам
келажак   учун   нарх   Урнатиш   стратегиясини   анимаш   учун   аввало   киймат
яратиш жараёнини куриб ЧИ<ИШ керак. Бунда «иймат «онунининг товар
ишлаб   ЧИРРИШИДа   нарх   ШаКЛЛаНИШИ   жараёнига   таъсирини
тушуниш ва нархлаш муким.
Киймат   конуни-   бу   товар   ишлаб   чикаришининг   асосий   «оидаси
бУлиб,   унга   кура   товарлар   алмашинуви   уларни   ишлаб   чикаришга
сарфланган   ижтимоий   зарур   мекнат   микдорига   мувофик   равишда   амалга
оширилади.
Шу   тарица,   товарлар   киймати   конунига   мувофиц,   максулотлар   бир
бирига киймати бУйича алмашинилади. Яъни, алмашинилаётган товарлар
бир   хил   микдорда   сурурталанган   ижтимоий   зарур   мекнат   микдорини
саклаши   ловим.   Демак,   товарга   белгиланган   нарх   унинг   «ийматига   мос
булиши   керак.   Бирок,   аслида   у   ёки   бу   товарларнинг   нархлари   яна   бир
муким  конун-  талаб  ва таклиф  конунига мувофикч уз кийматидан баланд
ёки паст бУлиши мумкин. КиЙмат   капалиги   сотилаётган   товарда   мужассам   бУлган   мекнат
микдори билан Улчанади.  Бунда  турли товар ИШЛаб  чикарувчилари бир
хил максулотга  турлича  мекнат  микдорини сарфлайдилар. Бирок,  циймат
капалиги кар бир товар ИШЛаб чикарувчининг амалдаги мекнат сарфлари
билан Улчаниши мумкин эмас, шу боис бир турдаги товарлар бозорда бир
хил   кийматга   эга   бУлади.   Товар   киймати   кар   бир   алокида   товар   ишлаб
чикарувчисининг индивидуал иш вакти билан эмас, балки мазкур товарни
ишлаб   чикариш   учун   ижтимоий   зарур   бУлган   мекнат   сарфлари   билан
белгиланади.
Шу тарика, киймат — бу товарларда  моддийлашган  (уларни ишлаб
чикаришга сарфланган) ижтимоий мекнатдир. Киймат моциятан нархнинг
асосини ташкил этади. Умумий кУринишда нарх куйидагича бУлади:
н=Т+Д+С
Бунда   Т-   максулот   таннархи   (ишлаб   чикариш   чикимлари),   Дишлаб
чикарувчининг   (корхонанинг)   даромади,   С-   солцлар,   йиммлар,   тУловлар,
ажратмалар.
Товарлар   кар   доим   киймат   ва   истеъмол   кийматининг   узаро
яхлитлигидан   иборат.   Товарнинг   истеъмол   циЙматини   товарнинг
«андайдир   бир   эктиёжни   кондириш   цобилияти   сифатида   карактерлаш
кабул килинган. Бозор шароитида ишлаб ЧИ№РИШ сотиб олувчиларнинг
талабларини   кондириш   ма«садида   истеъмол   ва   бунинг   натижасида   товар
ишлаб чикарувчи томонидан фойданинг олиниши учун амалга оширилади.
Демак,   паст   истеъмол   кийматига   эга   бУлган   товарлар   паст   кийматга   эга
бУлади ва аксинча, юкори даражадаги истеъмол киймати кийматнинг кам
юкори   даражада   бУлишини   таъминлайди.   Шунинг   учун   хам   нархни
анимашда   фарт   тегишли   неъматни   ишлаб   чикариш   каражатларини
инобатга   олиб   к,олмасдан,   балки   товарнинг   сифати   оркали   намоён бУладиган унинг истеъмол кийматини, унинг фойдалилигини кам кисобга
олмок,   лозим.   Бундан   нарх   бозор   механизмининг   пулда   ифодаланган
муким   элементидир,   деган   хулоса   келиб   чикади.   Нарх   ёрдамида   мол
етказиб   берувчи   ва   истеъмолчи   фойдаланаётган   ресурсларнинг   лажми
ифодаланади,   улар   бир   ресурс   билан   таъминланади,   бир   вацтнинг   узида
иккинчи ресурсни олади, бунинг  натижасида ресурсларнинг  фойдалилиги
ОИјаДИ.   Шундай   килиб,   нарх   керакли   максулот   ёки   хизматга   эга   бУлиш
учун   киши   бериши   лозим   бУлган   ресурсларнинг   ми№оридир.   Нархнинг
ижтимоий   зарурий   мекнат   каражатларига   ЯКИНЛТшИШИНИ
таъминловчи   модели   ана   шундан   иборат.   Юкорида   баён   килинган
колатларга   асосланиб   вужудга   келтирилган   нарх   рига   тегишли   бУлган
функцияларни бозор иктисодиётида яхши бажаради.
Энг   аввало,   нарх   ёрдамида   барча   товарларнинг   ёки   товар
бирлигининг   кажм,   дона   ва   омрлик   бирликларидаги   киймати   пул
бирликларида   Улчанади.   Пулли   эквивалентнинг   мавжуд   эканлиги   нархга
микдор   ва   сон   шаклларидаги   товар   кийматини   ифодаловчи   ёки   улчовчи
сифатида майдонга чи«ишга имкон беради. Бир вактнинг узида нарх пулда
ифодаланган   турли   товар   кийматларининг   улчовчиси   камдир.
КУрилаётган  ана шу сифатда  нарх умумицтисодий самарадорликнинг энг
муким   кУрсаткичларидан   бири   саналади,   хужалик   царорларини   кабул
Килиш учун мУлжал, башоратлашнинг муким инструменти бУлиб хизмат
килади.
Нарх функциялари.
Нархлар   ёрдамида   купгина   вазифалар   кал   килинади.   Бу   эса   уз
навбатида   бозор   иктисодиётида   уларнинг   хУжалик   бош«арувида,   ишлаб
чикаришни   бошкариш,   муомала,   алмашинув,   таксимот,   ИСТеЪМОЛ   ва
жамариш механизмидаги урни капа эканлигидан далолат беради. Нархнинг иктисоДий   молияти   унинг   объекти,   иктисодий   конунлар   таъсири   билан
60+лик, специфик функцияларида фаол намоён бУлади.
Нарх   функциялари-   бу   реал   вокеъликда   унинг   иктисодий   тушунча
сифатидаги   моциятини   ва   мазмунининг   ташки   намоЙишини   амалга
ОШИРИШНИНГ   шаклларидир.   Нарх   ахборот   ташувчи   сифатида   намоён
бУлади   ва   пул   билан   ифодаланган   барча   иктисодий   кУрсаткичларни
таклил   килиш,   прогнозлаштириш   ва   режалаштиришнинг   муким   воситаси
сифатида миллий иктисодиётни бошкариш тизимида алокида урин тутади.
Демак, нархлар «уйидаги асосий функцияларни амалга оширади.
1. Кисоб-китоб — Улчаш;
2. Бошкариш тартибга   солиш   (талаб   ва   таклифни   мувозанатга
келтириш);
З. Таксимлаш (кайта таксимлаш);
4. Ишлаб чикаришни омилкорона (рационал равишда) жойлаштиришга
хизмат цилиш;
5. Раматлантириш;
6. Ижтимоий вазифалар.
Нархнинг   лисоблаш   —   Улчаш   функцияси   нархлар   оркали
товарларни ИШЛаб чикариш ва СОТИШГа кетган ижтимоий зарур меднат
сарфларининг даражаси ва динамикасини ТУРли максулотларнинг
(товарлар, ишлар, хизматларнинг) истеъмол хусусиятларини тачкослашни
кисобга   олган   колда   колиС   ва   аник   акс   эпиришдан   иборат.   Нархнинг
мазкур функцияси ёрдамида ижтимоий зарур мекнат сарфлари ва ИШЛаб
чикариш   натижалари   так«ослаб   кисобланади.   Бунда   мекнат   мик.дори,
хомашё,   материаллар,   асбоб-   ускуналар,   мекнатга   тУланадиган   как,
аниџаб   олинади,   яъни   ишлаб-   чикариш   каражатлари,   товар   аЙЛаНИШИ самараси   ва   даромад   кажми   аникланади.   Демак,   бу   колатда   нарх   муайян
эктиёжни кондириш жамиятга канчага ТУШИШИНИ кУрсатади.
Нархнинг   тартибга   келтирувчи   (талаб   ва   таклифни   мувозанатга
солиш)   функцияси  шундан  иборатки,  нарх узини  иктисодий  жараёнларни
бошкариш   воситаси   сифатида   намоён   этади   талаб   ва   таклифни
мувозанатга солади, уларни ишлаб чикарувчи ва иСТеЪМОЛчИНИНГ пул
—   тулов   кобилияти   билан   бонайди.   Бундан   ташкари,   кУрсатилган
функцияни   бажарар   экан,   нарх   ишлаб   чикариш   ва   истеъмол   камда
буларнинг узаро бониклигига таъсир кУрсатиш воситаси сифатида намоён
бУлади.
Нархнинг   таксимлаш   (кайта   таксимлаш)   функцияси   ШУН№Н
иборатки,   нархлар   воситасида   миллий   даромадни   (соф   даромадни),   яъни
янгидан   КосИЛ   цилинган   кийматни   миллий   ицтисодиётнинг   тармоклари,
секторлари,   мулкчиликнинг   турли   шакллари,   мамлакатнинг   турли
кудудлари   (минтакалари),   аколининг   ижтимоий   гуруклари   Уртасида
ТаКСИМЛаШ   ва   кайта   таксимлашни   амалга   оширади.   Шу   билан
тармсщлар,   мулкчиликнинг   турли   шаклларидаги   корхоналар,   аколи
даромадларини тартибга солиш (бошкариш) амалга оширилади. Нархнинг
таксимлаш   функцияси   шунингдек   алокида   товар   гурукларига   акциз
белгилаш,   «Ушимча   киймат   СОЛИм   ва   марказлашган   соф   даромаднинг
бошка   шакллари   оркали   лам   намоён   бУлади.   Мазкур   соф   даромад
умумдавлат   эктиёжлари   ва   жамиятнинг   ижтимоий-   МаИШИЙ
вазифаларини   кал   Килиш   учун   турли   микёсдаги   бюджетларга   келиб
тушади.
Нархнинг   ишлаб   чикаришни   рационал   жойлаштиришга   хизмат
килувчи   функцияси   шундан   иборатки,   нархларни   шакллантириш
механизми   ёрдамида   капитални   иктисодиётнинг   бир   секторидан иккинчисига   окиб   утиши   содир   бУлади.   Яъни   капиталлар   кУпрок,   фойда
келтирадиган   сокаларга   киритилди   ва   бу   жараён   корхоналар   (фирмалар)
томонидан   ракобат   ва   талаб   конунлари   таъсирида   муста«ил   равишда
амалга оширилади.
Корхоналар   уз   капиталини   «айси   фаолият   тури   ёки   иктисодиёт
сокасига   КИРИТИШНИ   аникдаб   оладилар,   Капитални   киритиш   борасида
карорлар   кабул   килинганида   маркетинг   тадкикотлари   Утказилади,   яъни,
бозор   ва   нархлар   чукур   Урганиб   ЧИКИЛаДИ.   Замаонавий   миллий
иктисодиётда   кУпгина   ишлаб   чикарувчиларнинг   монополизми,
ракобатнинг   хали   кучсиз   эканлиги,   инфляциянинг   мавжудлиги
ШаРОТИДа   капиталларни   куйиш   ва   кайта   куйиш   кУламлари   козирча
чекланган.   Айни   пайтда   тадбиркорлар   ишлаб   чикаришни   ривожлантириш
учун   мабламарини   етарли   даражада   ишлатмаяптилар,   кУпрок,   капитал
айланиши тезрок, ва даромад капарок, бУлган савдо воситачилик фаолияти
ривожланган. Бу сокада турли товар ва хизматларни сотиш бозорлари учун
кар   хил   компания,   концерн   фирма   ва   уюшмалар   Уртасида   анча   кучли
ракобат мавжуд.
Нархнинг   ишлаб   чикаришни   рационал   жойлаштиришга   хизмат
килувчи   функциясининг   ахамияти,   бозор   муносабатлари,   тадбиркорлик   ва
ракобатликнинг такомиллашгани сайин аста секин ошиб боради ва у ишлаб
чикарувчи кучлари ва мамлакат миллий ицтисодиётининг таракций
ТОПИШИДа мним урин тута бошлайди.
Нархнинг   раМатлантирувчи   функцияси   шундан   иборатки,   нархлар
тизими   ёрдамида   такрор   ишлаб   ЧИ№РИШ   жараёнининг   барча
иштирокчилари   ва   умуман   жамиятнинг   иктисодий   манфаатлари   амалга
оширилади.   Бунда   мазкур   функциянинг   мокияти   нархларнинг   турли
товарларнинг   ишлаб   чицарилиши   ва   истеъмолига   рабатлантирувчи   ва
тУхтатиб   турувчи   таъсирида   ифодаланади.   Нарх   ишлаб   чикарувчи   ва истеъмолчига   унда   мужассам   бУлган   даромад,   «Ушимча   ва
чегирмаларнинг   Улчамлари   оркали   рабатлантирувчи   таъсир   кУрсатади.
ХУжалик   бошкаруви   жараёнида   барча   микёсларда   нархнинг   мазкур
функцияси   кенгайтирилган   ишлаб   чикаришнинг   барча   боскичлари,
йУналишлари, тармо«ларига таъсир кУрсатади.
Нархларни   шакллантириш   мехнизми   воситасида   куйидагиларни
рабатлантириш мумкин.
1. Илмий-техникавий тараккиётни техника, илюр
технологияларни   жорий   этиш,   замонавий   энергия   ташувчиларни   «Уллаш,
янги максулот турларини ишлаб чикариш ва бошцалар);
2. Ресурслар сарфини тежашни;
З. Максулот сифатини, турларини камда уларнинг фойдасини
ЯХШИЛаШ ва ТаКОМИЛЛаШТИРИШ;
4. Ишлаб- чикариш ва ИСТеЪМОЛ тузилишини Узгартириш.
Нархнинг ижтимоий функцияси шундан иборатки, нархлар ёрдамида
товарлар   ва   хизматларнинг   истеъмоли   ланоли   бошкарилади   (тартибга
солинади),   миллий   даромадни   истеъмол   ва   жаг№ариш   фондлари,
акоЛИНИНГ   турли   «атламлари   Уртасида   кайта   таксимланиши   амалга
ОШИРИЛаДИ.   Ахоли   турмуш   даражаси,   яшаши   учун   зарур   бУлган   энг
кам   (минимум)   иш   ланки,   истеъмол   савати   ва   оиланинг   истеъмол
бюджети, яъни   аколининг  ижтимоий  акволи кам   айнан нархлар  улчамига
60€ЛИК, бУлади.
Нархларнинг   давлат   томонидан   бои.щарилиши   шароитида
ижтимоий   функцияни   амалга   оширишда   чакана   нархлар   айникса   муким
урин   тутади.   Уларнинг   тизими   оркали   СОЮ1И<НИ   саклаш,   таълим,
маориф,   ёш   аВЛОД   тарбияси   каби   сокаларда   товар   ва   хизматлар
истеъмоли   учун   «улай   шарт   шароитлар   яратиш   ва   аколининг   алокида «атламлари,   биринчи   навбатда   ижтимоий   кимояланмаган   ва   кам
таъминланган   фукароларнинг   моддиЙ   ва   турмуш   даражасини
ОШИРИШГа хизмат цилиш мумкин.
Паст   нархлар   ва   соликлар   воситасида   турли   имтиёзлар,   дотация   ва
субсидиялар   Урнатар   экан,   ижтимоий   ривожланиш   фондларини
шакллантирар   экан   аввало   ЦОлининг   кам   таъминланган   «атламларини
кимоя   Килиш   учун   нарх   ричаглари   ва   бошка   ицтисодий   воситаларни
ИШГа   солади.   Ижтимоий   масаларни   кал   КИЛИШ   кам   алокида   минтака,
кам   бутун   мамалакатдаги   ижтимоий   —   сиёсий   вазиятга   бевосита   таъсир
кУрсатади.
Нархларнинг   юкоридаги   функцияларини   куриб   чикцач,   ШУНИ
айтиш   жоизки,   нарх-   бу   аввало   максулот   (товар   ва   хизматлар)ни   ишлаб
чикариш,   алмашиш,   муомалага   киритиш   ва   сотиш   сокасида   иктисодий
жараёнларни бошкариш воситасидир.
Нарх Урнатилиш жараёнининг услубияти ва тамойиллари
Нарх   Урнатиш   услубияти   уз   ичига   умумий   коидалар,   меъёрий
кужжатлар,   нарх   Урнатилишининг   прогнозлаштирилаётган
КОН№ПЦИЯСИ ва стратегиясини ишлаб чикиш, нарх турларини анимаш
ва асослаш, нархлар тизимини шакллантириш, нарх урнатилиш жараёнини
бошцариш,   нархларни   назорат   КИЛИШ   услублари   ва   тамойилларини
ЯХЛИТЛИГини камраб ОЛади.
Нарх  Урнатиш услубияти нарх  Урнатишнинг  барча  мицёслари  учун бир
хил   бУлади   ва   унинг   асосида   нарх   косил   бУлиш   стратегияси   ишлаб   чикилади.
Нарх   Урнатилишининг   асосий   «оидалари   уларни   ким   ва   «айси   муддатга Урнатишидан   «атъий   назар,   Угармаслиги   лозим   ва   бу   нархларнинг   ягона
тизимини яратиш учун зарур шарт- шароит бУлиши ЛОЗИМ.
Нарх   Урнатиш   услубиятининг   асосини   нархлар
ШаКЛЛаНИШИНИНГ тамойил ва услублари ташкил этади.
Нарх   Урнатиш   услублари   танланган   нарх   кОСил   бУлиши
стратегиясини   амалга   ОШИРИШ   учун   амалий   тавсиялар   ва   воситалар
(механизмларни) ишлаб чикишга ёрдам беради. Нарх Урнатиш амалиётида
бозор   тури   (конъюнктураси),   максулотнинг   У1СТеЪМОЛ   хусусиятлари,
сифати   ракобати   ва   товарлар   ИШЛаб   чи«арувчиси   (сотувчиси)   кУзлаган
максадларнинг кандай эканлигига «араб кУлланилиши мумкин бУлган бир
катор турли — туман нарх КОСиЛ цилиш услубиятлари мавжуд. Козирги
пайтда   товарлар   ва   хизматларнинг   янги   турларининг   нархини
аниклашнинг, нарх косил КИЛИШДа ишлаб чикаришга кетган каражатлар
ва   даромадни,   табиий-географик   омилларни   кисобга   олишнинг
услубиятлари   ламда   бошкарувнинг   турли   микёслари,   на   рхлар   тури,
товарлар гурукларининг услублари ишлаб чикилган ва «Улланилмокда.
Услубиятнинг   муким   элементи   деб   нархларни   шакллантириш
услублари   билан   чамбарчас   бомик,   нарх   Урнатиш   тамойиллари
кисобланади.
Нарх  Урнатиш  тамойиллари-  бу  доимий  равишда  амал  киладиган   ва
бутун нархлар тизимига хос бУлган камда унинг учун асосий кисобланган
асосий   «оидалардир.   Нархларнинг   илмий   жикатдан   асосланганлиги,
уларнинг   максадга   йУналтирилганлиги,   нарх   Урнатилиш   жараёнининг
узлуксизлиги, мазкур жараённинг нархларга амал килишни назорат килиш
билан   биргаликда   амалга   ОШИРИЛИШИ   нарх   Урнатилишининг   асосий
тамойиллари кисобланади. Нархларнинг   илмий   жикатдан   асосланганлиги   ТаМОЙИЛИ   нарх
Урнатиш жараёнига иктисодий ривожланишнинг объектив конунларининг,
ва   аввламбор   киймат,   талаб   ва   таклиф   конунларининг   таъсирини
Урганишдан иборатдир.
Нархларнинг   илмий   жижатдан   асосланиши   бозор   конъюнктураси,
барча бозор омиллари камда миллиЙ иктисодиётда амал килаётган нархлар
тизимининг   чукур   таџилига   таянади.   Шу   муносабат   билан   ишлаб
чикаришнинг   истифолдаги   ривожланиш   тенденцияларини   аниклаш,
каражатлар,   талаб,   товар   сифатининг   Узгаришларини   прогнозлаштириш,
нархларни Урнатишда турли туман маълумотлар, шу жумладан иктисодий
ахборотларни кисобга олиш лозим бУлади.
Нархларнинг  мак,садга  йУналтирилиши  тамойили  нархлар  ёрдамида
кал килиниши лозим бУлган устивор иктисодий ва ижтимоий муаммоларни
аник,   белгилаб   ОЛИШ№Н   иборат.   Масалан,   ахолини   ижтимоий   кимоя
«илиш   ёки   нархларнинг   янги   самарали   максулотни   Узлаштиришга,   унинг
сифатини   оширишга   йУналтирилиши.   Шу   максадда   маълум   бир   вактгача
принципиал   жикатдан   янги   максулот   турларига   максимал   даромадни
таъминловчи баланд нархлар Урнатилади.
Нархларнинг   устивор   йУналишлари   ва   максадга   йУналтирилиши
мамлакат   миллий   иктисодиёти   ривожининг   кар   бир   боскичида
Узгартирилиши мумкин.
Нарх   Урнатиш   жараёнининг   узлуксизлиги   ушбу   жараённинг
динамикаси   билан   белгиланади   ва,   биринчидан   максулот   хом-   ашёдан
тайёр   товаргача   каракатланиш   жараёниннинг   кар   бир   боскичида   уз
нархига   эга   бУлишида   намоён   бУлади.   Иккинчидан,   бу   тамойил   шунда
кам   акс   этадики,   амалдаги   нархларга   доимий   РаВИШДа   эскирган товарларни   ишлаб   чикаришдан   олиб   ТаШЛаИ.Ј   ва   янгиларини
Узгартириш муносабати билан Узгартириш киритилиб туради.
Нарх   Урнатиш   жараёнинг   бирлиги   (яхлитлиги)   ва   нархларга   амал
килиш   устидан   назорат   тамоЙили   нарх   Урнатиш   жараёнининг   умумий
тамойиллари   ва   «оидаларининг   давлат   томонидан   Урнатилиши,   биринчи
навбатда   энергетика,   нефт   ва   газ   саноати,   транспорт,   алока,   коммунал
хУжалик   ва   бош«а   сокаларда   монополиячи   корхоналарнинг   ва   бошца
ишлаб   чикарувчиларнинг   максулот   ва   хизматларига   белгиланган
нархларни назорат КИЛИШДаН иборатдир.
Миллий   и«тисодиётнинг   кар   бир   тармопада   нарх   ва   тарифлар
шаклланишининг;   нархларга   «Ушимча   киймат   солки,   акцизлар,
«Ушимчалар,   чегирмаларнинг   «Улланилиши;   максулот   рентабеллиги   ва
таннархи   даражасига   амал   КИЛИИј;   таннархнинг   тасдиџанган   меъёрлар,
соликлар,   йиплмлар   ва   тУловларни   кисобга   олган   колда
ИјаКЛЛаНИШИНИ   назарда   тутишнинг   узига   хос   хусусиятлари   бУлади.
Шу   муносабат   билан   конунчилик   ва   куку«ий   тартибда   кузда   тутилган
барча умумий «оидалар ва тамойиллар, тавсиялар, нарх Урнатиш бУйича
низомларни   бажариш   давлат   нарх   интизомининг   мажбурий   ШаРТИ
кисобланади.   Нархлар   устидан   давлат   назорати   эркин   (шартномавий)
нархлар режими «Улланувчи товарларга нисбатан кам «Улланилади.
Шу тарика, давлат нарх назоратига амал килишни назорат килишдан
максад   —   конунчилик   ва   меъёрий   кужжатлар   билан   Урнатилган   нарх
шакллантиришнинг   умумий   тамойиллари,   низомлари,   тавсиялар   ва
«оидаларининг   вазирликлар,   идоралар,   республикалар,   вилоятлар   ва
Улкаларнинг   боищарув   органларида,   корхоналар,   ташкилотлар,
бирлашмалар, компаниялар, фирмалар, уюшмалар, концернларда Фри
«Улланилишини текширишдан иборат. 2.Нархлар турлари ва шаклланиш методлари
Бозор  иктисодиётида   товарларнинг  турли гурукларига  мос  равишда
нархларнинг каракатчан тизими амал килади. Нарх турларини
ТИЗИМЛаШТИРИШ турли белгилар бУйича уларни
классификациялаштиришдан фойдаланилади.
Нархларни «уйидаги белгиларга кура классификация цилиш мумкин
(1.2.1-жадвал):
айланмага хизмат килиш характери бУйича;
Урнатилиши  (белгиланиши)га  «араб;     вакт  омилига  кура;     нархлар
хусусида   маълумотларни   олиш   усулига   мувофик;   бозор   тури
(кУриниши)га   606ЛИК1   равишда;   кудудий   бозорларга   бо€ли«лигини
назарда   тутиб;   бозорда   давлатнинг   таъсирчанлиги,   тартибга   солиш   ва
ракобат   даражасининг   характери   бУйича;   етказиб   бериш   ва   сотиш
шартларига кура;
 КУЛЛаНИЛИШ тартибига мувофи«.
Айланмага   хизмат   килиш   карактери   бУйича   нархлар   «уйидагича
фаркланади:
улгуржи нархлар; 
чакана нархлар;   
сотиб олиш нархлари;
смета киймати; 
тарифлар. КИШЛОК,   хУжалиги   ишлаб   чикарувчилари   томонидан   УЗ
максулотларини   давлатга   сотиш   сотиб   олиш   нархларида   амалга
оширилади.
Смета   кийматида   курилиш   максулотлари   (бинолар,   иншоотлар   ва
б.)нинг нархи гуланади.
Юкларни  ТаШИШ,   электроэнергия,   иссиклик,   сув,   сопликни   самаш
хизматлари,   мекмонхона,   сайёклик   ва   бошка   хизматларнинг   нархи
тарифлар оркали ифодаланади.
Урнатилиши (белгиланиши)га  «араб   нархларнинг  «уйидаги  турлари
мавжуд:
катъий нархлар;   жорий нархлар;
Узгарувчан   (каракатланувчан)   нархлар;
 алмаштирилувчи (”сакровчи”) нархлар.
Шартномада   «айд   этиладиган   ва   шу   шартномага   мувофик,   равишда
максулотни   етказиб   беришнинг   барча   мудцатлари   давомида
Узгармайдиган нархлар катъий нархлар дейилади.
Жорий нарх дейилганда шу даврда максулотни етказиб бериш амалга
оширилган   нарх   тушунилади.   Бундай   нархлар   бир   шартнома   доирасида
Узгариши мумкин ва улар бозорнинг колатини узида акс эпиради.
Узгарувчан   (”каракатчан”)   нархлар   шартномада   маълум   бир   ШаРТ
асосида,   масалан,   шартномани   ижро   этиш   пайти   (вакти)да   бозор   нархи
Узгарадиган бУлса (кУтарилса ёки пасайса), Узгартирилиши (кайта куриб
чикилиши) мумкин деб «айд этилган нархлардан иборат.
Алмаштирилувчи   (”сакровчи”)   нархлар   тайёрланиш   муддати   узок
вактни   талаб   этувчи   буюмларга   нисбатан   Урнатилади.   Бундай   нархлар шартнома   ижро   этиш   муддатининг   тугашига   «араб   кисобланади.   Бунда
бирламчи шартнома нархи максулот тайёрланган муддат давомида ишлаб
чикариш  каражатларининг Узгаришига Узгартирилади
(корректировка килинади).
Вакт омилига кура нархларнинг куйидаги тур (кУриниш)лари бУлиши
мумкин:
• доимий нархлар;  •мавсумий нархлар;
• боскичли нархлар.
Каракат   этиш   (амал   Килиш)   муддатлари   олдиндан   келишилмаган
(Урнатилмаган,   белгиланмаган,   аниџанмаган)   нархларга   доимий   нархлар
дейилади.
Мавсумий   карактерга   эга   бУлган   товарларга   нисбатан   Урнатилган
нархлар   мавсумий   нархлар   деб   аталади.   Бундай   нархлар   сотишнинг
бирламчи   (дастлабки)   нархига   нисбатан   устама   ёки   чегирмани   кУллаш   Тли
билан аникланади ва маълум давр (мавсум) мобайнида амал килади.
Дастлабки   аниманган   шкалага   мувофикч   равишда   олдиндан
белгиланган холат (момент)ларда боскичма-боскич пасайтириладиган тарзда
аниманадиган максулотларнинг нархи боскичли нархларда белгиланади.
Нархлар   хусусида   маълумотларни   олиш   усулига   мувофик,   нархлар
куйидагича фарцланади:
маълумотномавий нархлар;
• прейскурант нархлар;
•кисоб-китобли нархлар.
Каталоглар,   прейскурантлар,  ик,тисодий   журналлар,  справочниклар   ва
боища   махсус   адабиётларда   эълон   цилинадиган   нархлар   маълумотномавиЙ
нархлар   дейилади.   Улар   УХШаШ   максулотларга   нархларни   белгилаш
(Урнатиш)да   ёки   нархларнинг   даражаси   ва   нисбатини   таллил   КИЛИШДа
мУлжал (мУлжалланувчи) информация сифатида фойдаланилади.
Фирмаларнинг   прейскурантларида,   справочникларда   ва   бош«а
адабиётларда   эълон   (нашр)   килинган   нархлар   прейскурант   нархлар   деб
аталади.
Кисоб-китобли   нархлар   индивидуал   буюртмалар   бУйича   ноандазавий
асбоб-ускуналарнинг   шартномаларида,   битимларида   «Улланиладиган нархлардир.   Бундай   нархлар   мол   етказиб   берувчи   томонидан   кар   бир   аник,
буюртма   учун   унинг   техникавий   ва   тижорий   ШаРТ-ИјаРОИТЛаРИНИ
кисобга олган колда кисоб-китоб КИЛИНаДИ ва асосланади.
Бозор   тури   (кУриниши)га   бомик,   равишда   нархларнинг   «уйидаги
турлари мавжуд:
•аУКЦИОН   нархлар;
обиржавий котировкалар;
•савдолар нархлари.
Сотиб   олувчи   томонидан   олдиндан   кУрилган   (куриб   чицилган)
товарлар   партияси   (лоти)га   максимал   таклиф   «илинган   даража   бУйича
оммавий сотиш нархига аукцион нархлар дейилади. Бундай нархлар талаб ва
таклиф   Уртасидаги   нисбатнинг   Узгариши   натижасида   Урнатилади
(белгиланади).
Биржа   оркали   реализация   цилинадиган   стандартлаштирилган
(андозалаштирилган)   бир   тип   (тоифа)даги   товарларнинг   (шу   жумладан,
«имматли коюзларнинг хам) нархи биржавий котировкалар деб аталади.
Савдо   нархлари   ихтисослаштирилган   савдо   алокида   шаклларининг
нархидан иборат. Савдонинг бу ШаКЛИ махсус жужжат (тендер)да олдиндан
эълон   килинган   шартларга   кура   товарларни   етказишга   буюртмалар   бериш
ёки   маълум   бир   ишларни   амалга   ОШИРИШ   учун   пудратларни   ОЛИШГа
асосланган бУлади.
Худудий   бозорларга   бо€лиџигини   назарда   тутиб   нархларнинг   турлари
куйидагича фарманади:
•ягона (яхлит) нархлар;
•минта«авий нархлар;
•макаллий нархлар. Ягона (яхлит) нархлар мамлакатнинг барча кудудларида амал «илади.
Улар давлат томонидан Урнатилади (белгиланади) ва тартибга солинади.
Минтакавий   нархлар   мамлакатнинг   айрим   (алокида   олинган)
кудудларида   шаклланади.   Бундай   нархларнинг   таркибига   КИШЛОК,
хУжалиги   максулотлари   ва   хом   ашё,   газ   электроэнергиянинг   нархларини
киритиш мумкин.
Шу минтаканинг узида ишлаб чикариладиган ва истеъмол килинадиган
максулотларга Урнатилган нархлар макаллий нархлар дейилади.
Бозорда   давлатнинг   таъсирчанлиги,   тартибга   солиш   ва   ракобат
даражасининг характери бУйича нархларнинг куйидаги турлари мавжуд:
•эркин (бозор) нархлар(и);
• «айд этилган (катъий) нархлар;
•тартибга солинадиган нархлар;
• престиж (камёб, обрУли) нархлар;
• паритет (тенг) нархлар.
Максулотларни   ишлаб   чикарувчилар   ва   хизматларни   кУрсатувчилар
томонидан   бозор   конъюнктурасига   мувофик,   равишда   талаб   ва   таклиф
асосида «Улланиладиган нарх эркин (бозор) нархлар(и) дейилади.
Кайд   этилган   («атъий)   нархлар   маълум   даражада   Урнатилган
(белгиланган) нархлардан иборат.
Асосан окори СОЦИај1 ахамиятга эга бУлган муксулотларга нисбатан
ТеГИШЛИ   бошкарув   органлари   томонидан   фойдаланиладиган   нархлар
тартибга солинадиган нархлар деб аталади.
Утиб   бУлмайдиган   хусусиятларга   эга   бУлган   жуда   юкори   сифатли
буюмларнинг нархига престиж (камёб, обрУли) нархлар дейилади.
Бир неча мамлакатларнинг давлат кокимият органлари томонидан КИШЛОК хУжалиги максулотлари, бОИЩа товарлар ва хизматлар нархлари
Уртасидаги   нисбатни   тартибга   келтириш   (солиш)   учун   «Улланиладиган
нархлар паритет (тент) нархлар деб аталади.
Етказиб   бериш   ва   сотиш   шартларига   кура   нархларни   «уйидагича
фарџаш мумкин:
•непо-нархлар;
• брутто-нархлар (фактуравий нархлар);
•жакон нархлари.
Олди-сотди жойидаги нархларга нетто-нархлар дейилади.
Олди-сотди   шартларига   (соли   кларнинг   тури   ва   микдори,
чегирмаларнинг   мавжудлиги   ва   даражаси,   франк   турлари   ва   сучурта
шартларига)   мувофик„   равишда   аниманадиган   нархлар   брутто-нархлар   деб
аталади.
Жалон   нархлари   Йирик   импорт   ва   экспорт   операциялари   амалга
ошириладиган   нархлардан   иборат.   Амалиётда   жакон   нархлари   хом   ашё
товарлари бУйича экспортёр мамлакатнинг даражаси ёки бир ва аукционлар
нархи;   ишлаб   чикариш-техникавий   максадларга   мУлжалланган   буюмлар
бУйича — жакондаги етакчи ишлаб чицарувчиларнинг нархларига мувофи«;
халк истеъмол товарлари бУйича етакчи Йирик каталогларда эълон килинган
нархларда ани«ланади.
Амалиётда   ички   фирмавий   (трансферт)   нархлар   деган   тушунча   лам
мавжуд. Бундай нархлар бир фирманинг бУлинмалари ёки бир аССОЦаЦИЯ
таркибида   бУлган   бир   неча   фирмалар   Уртасида   максулотлар   реализация
килинганда «Улланилади.
Нархларнинг   яна   бир   тури   бор.   Уларнинг   номи   табакалаштирилган
нархлар   деб   юритилади.   Бундай   нархлар   табиий,   кудудий   ва   ХЮСларга
боник,   бУлмаган   бош«а   максулотни   ишлаб   чикариш   ва   реализация   «илиш каражатларидаги   фармар,   шунингдек,   максулотнинг   сифатидаги   фаркдарга
(нави,  янгилиги  ва  бошка   сифат  белгиларига   кура)   боьлик  равишда  бир  хил
максулотларга   Урнатиладиган   турли   улгуржи,   сотиб   олиш   ва   чакана
нархлардан   иборат   бУлади.   Бозор   иктисодиёти   шароитида   товар   ишлаб
чикарувчилар   табакалаштирилган   нархлардан   истеъмолчиларнинг   турли
гуруџари   учун   фойдаланади.   Бунда,   албапа,   ишлаб   чикарувчи   сотиб
олувчиларнинг кар бир гуруки учун максимал нархларни Урнатишга каракат
килади.  Бундай   нарх  сотиб  олувчининг   резервлаштирилган  нархи  дейилади.
Резервлаштирилган нархнинг сотиб олувчилар даромадларига боник равишда
Урнатилиши   нархнинг   идеал   диверсификацияси   деб   аталади.
Табакалаштирилган   нархлар   сотиб   олинаётган   товарларнинг   ми№орига
боник,   равишда   кам   Урнатилиши   мумкин.   Бунга   мувофик,   равишда
товарларнинг   кичик   партиялари   ва   бир   марталик   буюмлар   учун   нархлар
ю«ори, улар Йирик партияда сотиб олинганда эса нархларнинг даражаси анча
пасайтирилиши мумкин.
монопол нарх монополиялар   томонидан   махсулотнинг   нархи   ишлаб
чикариш   нархидан   юкори   ёки   «уйи   «илиб   белгиланади.   Одатда
монополияларнинг сотиладиган товарлари нархи ю«ори, бош«а
фирмалардан оладиган максулотлар нархи паст килиб белгиланади;
номинал нарх прейскурант, маълумот китобчалари, биржа эълонлари
оркали аколига маълум килинади;
бозор   нархи   -   мазкур   бозорда   ундаги   колатга   кура   олди-сотди
килинаётган нарх;
Узгарувчан   нарх  —   маълум   санагача   бУлган   шарт-шароитлардан   келиб
чиккан колда шартнома асосида белгиланади;
талаб-эхтиёж белгилайдиган нарх харидорлар бозорида ШаКЛЛаНаДи;
катъий   белгиланган   нарх   олди-сотди   бУйича   шартномада   белгилаб
кУйилади ва Узгартирилмайди.
Юкорида   келтирилган   максулотларга   давлат   томонидан   катъий
равишда монопол нархлар белгиланади.Улар давлатнинг нарх сиёсатида кал
килувчи   роль   Уйнайди.   Максулот   ва   товарларга   нарх   белгилашда   кУпинча
бозорда шундай товарни сотаётган ракобатчилар фаолият кУрсатаётганидан
келиб чикиб, ра«обатлашишга  мослаштирилган нарх Урнатиш усулларидан
фойдаланилади.
Нарх   сиёсатига   истеъмолчилар   капа   таъсир   кУрсатадилар.   Нарх
белгилашда   нафакат   и«тисодий,   балки   психологик   омиллар   кам   эътиборга
олиниши   лозим.   Бу   ерда   асосан   истеъмолчиларнинг   нархни   кабул   килиш
психологияси   ёки   нархга   муносабати   кисобга   олинади.   КУпчилик
истеъмолчилар   нарх   товар   сифатининг   кУрсаткичи   деб   кисоблайдилар.
Уларнинг   тасаввурича,   юкори   нарх   яхши   сифатнинг,   паст   нарх   эса   ёмон
сифатнинг белгисидир. Шунинг учун энг мукими товар нархи унинг сифати
ва   киёфасини   акс   эпириши   лозим.   Бундан   ташкари   истеъмолчилар
нархларнинг   «уйи   ёки   окори   чегараларини   белгилаб   «Уядилар.   Нархларни
белгилашда   ана   шу   чегараларни   кисобга   олиш   керак.   Истеъмолчилар   нарх
пасайишини   товарнинг   сифатсизлиги,   камчиликлардан   холи   бУлмаганидан
деб   тушуниши   мумкин.   Нарх   кУтарилишини   эса   товарнинг
каридоргирлигини   алокида   кадр-кийматли,   сифати   яхшиланган   деб
ИЗОКЛаШ мумкин.
Нархларни белгилашда истеъмолчилар талаби, ракобат, каражатлар каби
омиллар   нарх   стратегияси   таркибида   таклил   килинади.   Нарх   стратегиясини
танлаш   ва   ишлаб   ЧИКИШ   нархларни   белгилашда   муким   урин   тутади,   кар
бир   корхона   ёки   фирма   максулотига   бозордаги   талабни   кисобга   олган КОЛДа   белгилашга   каракат   килади.   Шунинг   учун   корхона   аввало   товар
оркали кандай максадга эришмсщчи эканлигини аниклаши лозим.
Иктисодий ислокотларни янада чукурлаштириш шароитида максулот ва
товарларга   нархларни   белгилаш   куп   жикатдан   бозордаги   конъюнктурага,
талаб   ва   таклифга,   ракобатчилар   фаолиятига   камда   ишлаб   чикариш
омилларига   боник,   бУлади.   Маълум   турдаги   озик,   —   ов«ат   максулотлари
учун   белгиланган   нархлар   давлат   томонидан   назорат   килиб   борилади.
Корхоналарда нархларни нархларни белгилаш учун махсус бУлимлар, сотув
хизмати,   молия   ва   бухгалтерия   булими   жалб   цилинса,   кичик   фирмалар
рафарлари кУпинча нархларни Узлари белгилайдилар.
Нарх белгилаш стратегиялари
Реал   хУжалик   амалиётида   нархларни   шакллантиришнинг   юкорида
куриб   утилган   хусусиятларини   инобатга   олувчи   ёки   олмаЙдиган   нархлар
стратегиясининг   бутун   бир   тизими   мавжуд.   Куйида   уларнинг   энг
мукимларини келтириб Утамиз.
Тори   нархлар   стратегияси   (”каЙмоплни   ажратиб   олиш”)   дастлаб
товарларни уларнинг ишлаб чикариш каражатларидан анча юкори нархларда
сотилишини   ва   кейин   эса,   уларнинг   пасайтирилишини   кузда   тутади.   Бу
патент   билан   кимояланган,   янги   товарларга   ТеГИШЛИдИР.   Бундай
стратегия жориЙ талаб даражасининг юкорилиги, товарнинг юкори нархини
истеъмолчи томонидан товар сифатининг юкорилиги тарзда эътироф этилган
ва шунга УХИјаШ боища шароитларда мумкин.
Паст   нархлар   стратегияси   ёки   бозорга   ”ёриб   кириш”   стратегияси   кам
мавжуд.   Бундай   стратегия   талабни   рабатлантириш   максадида   амалга
оширилади. У ИШЛаб чикариш капа кажмда ва талаб юкори эластик бУлган
бозорларда самарали бУлиб, унда сотиб олувчилар нархларнинг пасайишига кескин   муносабат   билдирадилар   ва   талабни   оширадилар.   ХЮС   ёппасига
(оммавий)   ишлаб   чикариш   кисобидан   нархларнинг   паст   даражасини   ушлаб
туради.
Табакалаштирилган нархлар стратегияси хилма-хил бозорлар, уларнинг
сегментлари   ва   сотиб   олувчилари   учун   нархларнинг   Уртача   даражасига
нисбатан   турли-туман   чегирма   ва   устамаларни   «Уллаш   эвазига   амалга
оширилади.
Имтиёзли   нархлар   стратегияси   имтиёзли   нархларни   таклиф   «илишдан
ХЮС манфаатдор бУлган сотиб олувчилар билан ишлашга каратилган.
Эластик   нархлар   стратегияси   нархларнинг   истеъмолчилар   сотиб   олиш
«обилиятига боник, равишда Урнатилишини англатади.
Баркарор,   стандарт   (андозавий),   Узгармайдиган   нархлар   стратегияси
нисбатан   узок,   вакт   давомида   товарларнинг   бир   хил   нархда   реализация
цилинишини назарда тутади.
Яхлитланмаган нархлар стратегиясида сотиб олувчи товарни, масалан,
1000   сумда   эмас,   балки   999,9   сумда   сотиб   олади.   Бу   КОЛДа   сотиб   олувчи
бундай   нархларни   паст   ёки   нархларни   Урнатишнинг   пухта   ва   аник,
кисобкитобларга асосланганлигининг исботи сифатида эътироф этади.
Ёппасига   (оммавий)   сотиб   олишлар   нархи   ва   нархларни   товарнинг
сифати билан узвий ботанганлиги стратегиялари кам амалиётда
«Улланилади.
Нарх белгилаш стратегиялари куйидаги турларга бУлинади:
1.Бозорда баркарор холатни ушлаб туриш стратегияси
А)   Корхона   томонидан   Уртача   рентабеллик   ва   бошка   молиявий
кУрсаткичлар коникарли бУлганда, бу стратегияни кУриш мумкин. Б)   КУплаб   капа   Йирик   чет   эл   корхоналари   акционерлик   капиталига
нисбатан   8-1096   олинган   рентабеллик   билан   кифояланадилар.   какикатдаги
рентабеллик нормаси купинча иктисодиётнинг колатига боптик, бУлади.
2. Бозордаги улушни кенгайтириш стратегияси
А)   Корхона   уз   товарларини   кУпрок,   микдорда   сотиш   максадида   бу
стратегияни   «Уллашга   каракат   килади,   Рентабеллик   даражасини   ОШИРИШ
йУли   билан   юкори   фойда   олиш   оркали   корхонанинг   даромадлилиги   ю«ори
бУлади ва бу эса ишлаб чикаришни кенгайтириш имкониятини яратади.
Б)   Шу   билан   бир   каторда   корхона   ИНВеСТИЦИЯСИ   яратилишига
замин   бУлади.   Акционерлик   жамиятлари   учун   эса   акциялар   бУйича
тУланадиган дивидентлар микдори ортади.
В)   Фойдани   юкори   даражада   олиш   максадида   корхонанинг
рентабеллик   даражасини   кУтариш   нарх   белгилаш   сиёсатидан   одатий   кол
бУлиши ва нархни шакллантиришдаги асосий стратегияси бУлиши ловим.
З.   Корхонани   тУловга   кобиллиги-ликвидлилигини   таъминлаш
стратегияси
Бу   стратегия   бозор   муносабатлари   доирасида   амал   килаётган
корхоналар   учун   муким   маркетинг   ва   нарх   стратегияси   кисобланади.
ТУловга нокобиллик корхонани умумий КОЛати ёмонлигини ёки синишини
билдиради.
1. Агарда корхона ишончли буюртмачига эга бУлса, у КОЛда корхона ва
буюртмачи Уртасидаги кисоб-китоблар бУйича муаммо бУлмаслиги керак.
2. Бу   колатда   аЙтиш   мумкинки,   олинган   товар   микдори   бУйича
корхонанинг   банкдаги   кисоб   ракамига   келиб   тушган   пул   какикатдаги   нарх
кисобланади. З.   Олинган   товарлар   учун   ишончли   ва   уз   вактидаги   туловга   кобиллик
корхона   ва   буюртмачи   Уртасидаги   пухта   шерикчиликнинг   муким   ШаРТИ
кисобланади.
4.   Шунинг   учун   нарх   белгилаш   стратегиясида   буюртмачиларни
тУловга   «обиллиги   алокида   акамият   касб   этиб,   айрим   колларда   буюртмачи
томонидан   олдиндан   товар   нархи   тулаб   «Уйилганлиги   инобатга   олиниши
уларга вактинчалик нархлар кам «Улланилади.
4.Бозор лидерига (йУлбошчисига, монополжа) айланиш 
стратегияси.
КУпинча   Йирик   корхона   ва   ташкилотлар   бу   стратегияни   «Уллашга
каракат киладилар.
Факатгина йирик корхоналар кудудий ва  макаллий бозорларда  бундай
нарх сиёсатини амалга ОШИРИШГа муваффак, бУладилар.
Нарх   белгилаш   бУйича   бозор   лидерига   аЙЛаНИШ   стратегиясида
корхона   айрим   тур   товарларнинг   юкори   сифатлилиги,   нуфузи   бУйича
бозордаги бошка корхоналардан устунликка эга бУлади.
куриб   Утганимиздек,   корхона   бозордаги   умумий   колатдан   ва   уз
имкониятларидан   келиб   чик«ан   колда   узи   учун   энг   «улай   ва   оптимал
стратегияни   танлашга   каракат   килади.   Юкоридаги   стратегиялар   нарх
белгилашдаги   асосий   стратегиялар   кисобланиб,   корхонанинг   маълум
максадни   амалга   оширишида   муким   кисобланади.   Бу   максадларни   амалга
ошириш   йУлида   корхона   томонидан   маълум   ёрдамчи   стратегиялар
«Улланилади. Бу ёрдамчи стратегияларни Филипп Котлер куйидаги
1.2.2-жадвал кУринишида беради
1.2.2- жаДвал.
Нарх стратегиялари2 Тори Нархни оширишни 
рабатлантириш
стратегияси Бозорга   чукур
кириб бориш
стратегияси Окори нарх
ахамияти 
стратегияси
Нархни   кескин
кутариш стратегияси Уртача
даражадаги
нарх стратегияси Ижобий сифат
даражаси 
стратегияси
Паст Умрлаш стратегияси Ёрцинликни 
кУрсатиш 
стратегияси Паст нарх 
акамияти 
стратегияси
Корхона   юкорида   келтирилган   стратегияни   бирига   асосланган   холда
бозор колатига кириб боради ва буни маълум давр мобайнида ушлаб туради.
Агар   бозорда   амал   «илаётган   корхона   лидерлик   стратегиясини   эгалласа,
яъни   юкори   нархда   сотса,   фаолиятини   минда   бошлаган   корхона   ракиби
кУлламаган   бои.ща   стратегияни   афзал   кУради.   Корхона   юкори   сифатли
товар яратиши ва унга Уртача нарх белгилаши мумкин, яъни бу
Котлер Ф.Основы маркетинга [Учебник для вузов.-М.: ВИЛЬЯМС, ГЛАВА З, 2007, 357 стр
колатда   у   иккинчи   позицияни   танлайди.   Бунда   янги   корхона   кар   икки
ПОЗИЦИЯДаН   унинг   рцобатчилари   «айси   рамкани   танлаб   бозор   кажмига
мослашаётганлигини билиши лозим.
Прогрессив   чегирмалар   сотиб   олишнинг   сифати,   кажми   ва
даврийлигига боник равишда сотиб олувчига такдим этилади. Товарларнинг
алмаштирилиши ёки шу билан боелик, бУлган чегирма шу фирмадан олдин
сотиб   ОЛИНГаН   эски   товарни   кайтарганлиги   учун   такдим   килиниши
мумкин.
Товарлар   хорижга   сотилганда   экспорт   чегирмалари   «Улланилади.
Функционал   чегирмалар   ёки   савдо   сокасидаги   чегирмалар   товарларнинг каракатланишини   амалга   оширувчи   хизматларга   маълум   бир   функцияларни
бажарганлиги   учун   берилади.   Махсус   чегирмалар   ишлаб   ч   ицарувчи
манфаатдор   бУлган   сотиб   олувчиларга   сотувчи   томонидан   такдим   этилади.
Яширин   чегирмалар   сотиб   олувчиларга   текин   намуналар   кУринишида
берилиши   мумкин.   Чегирмаларнинг   охирги   турига   шартномаларда   «айд
этилмайдиган   ва   Оваки   келишувларга   мувофик   амалга   ошириладиган
конфиденциал чегирмалар кам киради.
Устамалар   нархларни   ШаКЛЛаНТИРИШДа   чегирмаларга   нисбатан
камрок, «Улланилади. Уларнинг «Улланилиши товарлар сифатининг ортиши,
товарларнинг кредитга сотилиши ва шунга Ухшашлар билан бони«.
Нархлар   тизимининг   белгиланишида   нарх   сиёсати   уз   таъсирини
кУрсатади ва унинг максади цуйидагилар кисобланади:
корхонанинг   яшовчанлигини   таъминлаш.   Бозорда   каддан   ортик
ишлаб   чикарувчилар   ва   кучли   ракобат   бУлганда   ёки   истеъмолчилар   талаби
кескин   Узгарганда   корхонанинг   яшовчанлигини   таъминлаш   асосий   максад
бУлиб «олади. Бундай шароитда корхона уз фаолиятини давом ЭТТИРИШИ,
максулотларни сотиш учун уларга паст нарх белгилашга хам мажбур бУлади.
Корхона   учун   ЯШОВЧаНЛИК   фойда   олишдан   хам   мукимрокдир.   Уз
фаолиятини   товарларга   белгиланган   нарх   корхона   каражатларини   коплаб
тургунча   давом   эпира   ОЛадьа;     корхонанинг   Уртача   фойда   олишини
таъминлаш.   Корхона   мумкин   кадар   узок,   вакт   давомида   зиёнсиз   ишлаши
учун   ва   фойданинг   Уртача   нормаси   билан   «аноатланадиган   бУлса,   нарх
белгилашда ана шундаЙ максадни «Уйиши лозим булади;
корхонанинг   мавжуд   мацеини   самаш.   Бу   максадни   корхона   уз
фаолияти   учун   кулай   шароитни   саклаш   ёки   баркарорлигидан   манфаатдор
бУлганда   нарх   сиёсатининг   асосий   йУналиши   килиб   олинади.   Нарх
стратегияси   товарни   сотиш   озаймаслиги   ва   ташки   омиллар   (хокимият карорлари,   ракобат,   таксимлаш   канали   иштирокчилари)   таъсирини
пасайтиришга каратилган бУлади;
  бозорга  кириш  ва  уни  эгаллашга  ЭРИШИШ.  Корхона  ишлаб  чикарган  янги
товарлар   бозорга   тезрок,   кириши,   сингиши   ва   мустаккам   Урнашиб   олиш   учун
«Уйиладиган максад бУлиб, пастрок, нарх белгилашни «узда тутади;
фойдани   мумкин   кадар   ОШИРИШ.   Бунинг   учун   корхона   турли
нархлар   асосида   талаб   ва   каражатларни   аникдаб,   шундаЙ   нарх   танлаши
лозимки, бу нарх козирги фойдани мумкин кадар юкори даражага кУтариши
ва   харажатларни   шу   даражада   КОПЛаШНИ   таъминласин.   Бундай   вазиятда
корхона   учун   жорий   молиявий   кУрсаткичлар   муддатга   мУлжалланган
натижалардан мукимрок, кисобланади;
бозор   улуши   бУйича   етакчиликка   ЭРИШИШ.   Маълумки,
корхонанинг бозордаги улуши «анча капа бУлса, унинг товар бирлигига Фри
келадиган каражатлари ШУНЧа паст, фойда эса юкори бУлади. Шунинг учун
лам корхона уз улушини кУтариб, бозорда маълум етакчи даражага чикишга
интилади. Бу максадга  ЭРИШИШ учун у товар нархини иложи борича паст
цилиб   «ряди   ва   маркетинг   комплексини   кам   шунга   мослаштириб   ташкил
этади;
товар   сифати   бУйича   етакчиликка   ЭРИШИШ.   Корхона   уз
товарларининг   маълум   бозорда   энг   юкори   сифатли   даражага   чикишга
каракат   килиш   мумкин.   Бу   максадга   ЭРИШИШ   учун   товарларни   доимо
янгилаш,   ЯХШИпШ,   янги   хислатлар   билан   бойитиб   бориш   зарур.   Товар
сифатини   шундай   юкори   даражага   кУтариш   ва   доимо   саклаб   туриш   капа
каражатлар эвазига бУлади.
Шунинг учун бундай товарларнинг нархи лам баланд килиб белгиланади.
Нархларни   белгилашда   энг   муким   масала   нарх   стратегиясини   ишлаб
чикиш   кисобланади.   Нарх   стратегияси   бу   маълум   шароитда   товарларга (хизматларга)   маълум   максадга   эришишни   таъминловчи   нарх   белгилаш
усуллари   ва   тартибидир.   Нархнинг   асосига   «араб   уч   хил   нарх   стратегияси
«Улланилади:   каражатларга   асосланган   стратегия;   талабга   асосланган
стратегия;   ракобатга   асосланган   стратегия.Нархларнинг   турли   хилларини
амал   килиши   корхона   (фирма)   нарх   сиёсати   ва   унинг   таркибидаги   нарх
стратегияси,   нарх   тактикасини   кандай   олиб   борилишига   бо€лик,   бУлади.
Нархлар тизими нарх сиёсати билан доимо биргаликда каракат килади.
З. «Узбектелеком» АК «TeIekommunikatsiya Transport Tarmog'i» филиалининг
ташкилий-ицтисодий характеристикаси
«Узбектелеком»   АК   «TeIekommunikatsiya   Transport   Tarmog'i»   филиали
«Узбектелеком»   акциядорлик   компаниясининг   бошкалардан   ажралиб
турадиган   структуравий   бир   бУлагидир.   2002   йили   1   февралда   Узбекистон
Республикаси   Вазирлар   Маккамасининг   «арорига   кура   «Узбектелеком»   АК
«Шахарлараро ало«а корхонаси» филиали ташкил этилган.
«Узбектелеком»   акциядорлик   компанияси   Кузатув   КеНГаШИНИнг
2011 йил 11 майдаги 129-сон мажлис «арори ва «Узбектелеком» акциядорлик
компаниясининг   «Узбектелеком   аш-ЏЛЯЩ)РЛ'АК   компаниясининг
филиаллари   номини   Узгартириш   тУтисида»   2011   йил   З   июндаги   234-сон
буйруи   камда   Акциядорларнинг   2011   йил   18   июндаги   умумий   йкилишини
21-сон   баённомаларига   мувофик,   «Узбектелеком»   аКЦИЯДОРЛИК
компаниясининг   «Шакарлараро   алока   корхонаси»   филиали
«Telekommunikatsiya Transport tarmog'i» филиали деб номланди.
«Узбектелеком»   АКнинг   юридик   манзили:   Узбекистон   Республикаси,
Тошкент ШакРИ, А. Темур кучаси, 24-уй. Филиал   жоЙлашган   жойи:   Узбекистон   Республикаси,   Тошкент   шакри,   Олой
кучаси, 23-уй.
Филиал   уз   фаолиятини   Узбекистон   Республикасининг   конун   ва   конун
ости   кужжатларига,   «Узбектелеком»   акциядорлик   компанияси   Устави,
буйру«, фармойиш ва меъёрий жужжатларига мувофик, амалга оширади ва
Филиал узининг Низомига эга.
Филиал   фаолиятнинг   лицензияланган   турларини   «Узбектелеком»
акциядорлик компаниясининг лицензиялари асосида амалга оширади.
Филиал   директори   «Узбектелеком»   АК   томонидан   берилган
Ишончнома оркали фаолиятини юритади.
«Узбектелеком»   АК   «Telekommunikatsiya   Transport   tarmog'i»   филиали
таркибида   10   та   бомама   фаолият   юритади.   «Узбектелеком»   АК
«Telekommunikatsiya   Transport   tarmog'i»   филиали   Узбекистон   Республикаси
кудудида   магистрал   кабеллар,   радиореле   линияларига   техник   хизмат
кУрсатиш   вазифасини   бажаради.   Филиал   DWDM   и   .SDH   технологиясини
фойдаланган   колда,   Узбекистон   Республикасида   магистрал   транспорт
линиясини оптик толали алоца линияси ва радиореле линияларига Утказишда
кайта таъмирлаш ишларини амалга оширади.
Узбекистон   мустакилликка   эришгандан   сунг   мамлакатдаги   алока
тизимида кескин Узгаришлар рУй берди. Япониянинг ”NEC”, Германиянинг
”Siemens”,   Хитойнинг   ”Huawei”   ва   шу   каби   жаконнинг   бош«а   бир   катор
йирик   компанияларининг   максулот   ва   ускуналари   республика   алока
тизимларида жорий этилди.
1992   йили   Хитой   давлатининг   таклифи   билан   Тинч   океани
сокилларини   Атлантика   океани   сокилларидаги   давлатлар   билан   боновчи
Транс-ОсиёЕвропа оптик тололи алока линияси курилиши бошлаб юборилди.
Ушбу   лойцага   20   та   давлат   жалб   килинди   ва   Узбекистон   бу   трансмиллий телекоммуникация   тармоннинг   марказида   жойлашганлиги   боис   замонавий
ахборот технологияларига уланиш имкониятига эга бУлибгина «отлай, балки
халкаро трафик маълумотларни Утказишда фойда келтирадиган накд валюта
тушумига   эга   булди.   Республика   бУйлаб   кар   бир   вилоятда   оптик   толали
ало«а   кабеллари   ёцизилиб,   ишга   туширилди   ва   мавжуд   бУлган   аналогли
узатиш   тизими   замонавий   ракамли   узатиш   тизимига   Узгартирилди.   Транс-
ОсиёЕвропа   оптик   тололи   алока   линиясининг   умумий   узунлиги   27   000   км.
бУлиб, унинг 885 км. кисми Узбекистон худудидан Утади.
Телекоммуникациясининг   шакарлараро,   халкаро   ва   зонаичи
тармокларининг ривожланиши ва замонавийлаштирилиши муносабати билан
Узбекистон   Республикасида   телефон   тармоплдан   умумий   фойдаланиш
юкори боскичга кУтарилди. Козирда алоканинг Фридан-фри каналлари 25 та
йУналишдан   иборат   бУлиб,   жакондаги   180   дан   ортик   давлатлар   билан
автоматик   тарзда   бо;ланиш   имконини   беради.   Каналлар   оптик   ТОпЛИ,
радиореле ва сунъий йУлдош ало«алари орк,али амалга оширилади.
Филиал   директори   «Узбектелеком»АК   томонидан   берилган   ИШОНЧНОМа
ор«али   Узбекистон   .республикасида   Урнатилган   конунларига,   филиалга
тегишли   барча   мол-мулкга   жавобгардир,   камда   барча   нарсалар   бУйича
«Узбектелеком»АКга кисобот беради.
«Узбектелеком»АК   лицензияси   асосида   филиал   барча   хизматларни
амалга оширади.
«Telekommunikatsiya   Transport   Tarmog'i»   филиали   узининг   замонавий
техналогиялари   асосида   барпо   этилган   телекоммуникатция   тармскидан
фойдаланиш   оркали   филиал   халкаро   ва   шахарлараро   алока   операторлари
камда,   интернет   провайдерлари   учун   каналларидан   трафик   Утказишни
ижарага   бериш,   дастурларни   эфир   оркали   узатиш   учун   каналларни   такдим
этиш каби хизматларини кУрсатади. Филиалнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:
мавжуд   барча   турдаги   ва   янгидан   киритиладиган   перспектив
телекоммуникация   хизматларини   такдим   КИЛИШ,   телекоммуникация
сокасида янги технологияларни жорий «илади;
телекоммуникация воситада линиянинг техник колатини таклил
«илади;
структур метрологияга оид ТЬМИНОТ ИШИНИ билади,
«Узбектелеком»АКдан   келадиган   (текшириш,   калибрлаш,   улчов
таъминотини таъмирлаш);
Компания филиаллари ва бошка ташкилотлар биргаликда каракат
«илади, техник жараёнда якка телекоммуникация хизматини так.дим этади;
«Узбектелеком»АК   номидан,   фойдаланувчилар   билан
ШаРТНОМа   тузиш   ва   кисоб-китобини   олиб   бориш     беради,   камда
провайдерлар   ва   телекоммуникация   операторлари,   Филиалнинг   имконияти
техник ва линия оркали кУрсатилаётган хизматни амалга ОШИРаДИ;
талабни   кондириш   учун   телекоммуникация   хизмати   бозорни
Урганади,   янги   хизматларни   жорий   «илади,   хизмат   сифатини   оширади   ва
истеъмолчига маданий хизмат кУрсатади, узининг хизматини реклама
«илади;
«Узбектелеком»АК   томонидан   тасдик,ланган   курилиш   адрес
рУйхати   телекоммуникация   линиясини   капитал   куриш   ва   кайта   куришни
амалга оширилиши мос келиши;
«Узбектелеком»АК томонидан кабул килинган ресурслар узининг
фаолият йУли учун моддий-техника таъминотини ташкил •«илади ёки
Компания келишуви номидан уларнинг бозордан максулот ва хизмат олиш; 
фукаролик кимояси инженер-техник чораларни давлат ташкилоти бошкаруви
ва   кукмронлик   саволлар   бУйича   лойика   коидасига   мос   КеЛИШИНИ
бажаради ва узаро таъсир цилиш; Филиал   линиядаги   ахборот   хавфсизлигини   таъминлайди   ва
мекнат   мухофазаси   талабларини,   техника   хавфсизлиги   коидасини,   ишлаб
чикариш тозалигига ва ёнмнга каРШИ хавфсизликни бажаради;
Филиал межнат жамоасига ижтимоий кимоя шароитини яратади;
линиядан камкорликда фойдаланиш бУйича норматив хужжатлар
ишлаб   чикувчи   катнашади   ва   телекоммуникация   хизматини   кУрсатиш,
линияга  узаро   уланиш;     каддан   ташкари  холатда  ва   узиа  кос  вактдан   алока
объекти   ёнида   ишнинг   ошиши,   ишончлилиги   ва   чидамлилиги   бУйича   чора
ишлаб чикади ва амалга оширади;   автомобил транспорти билан юкларни ва
йУловчиларни   шакар,   шакар   атрофида,   шакарлараро   ва   халкаро   ТаијИШ
ИШЛаРИНИ амалга оширади.
Узбекистон   Республикаси   деярли   бутун   кудудини   уз   тармон•1   билан
камраб   олган.   Козирги   кунда   «Узбектелеком»   АК   замонавий   ишончли   ва
ракобатбардош,   кенг   тармок.ли   телекоммуникациялар   тармоплга   эга.   Янги
хизматлар   такдим   этиш   сифатини   таъминлаш   ва   уларнинг   турларини
кенгайтириш   учун   STM-Y4/16,   DWDM   ва   CWDM   туридаги   юкори
тезликдаги   узатиш   тизимларига   аста-с.   ин   утиш   амалга   оширилмокда.
Узатиш   ракамли   тизимлари   билан   ташкил   этилган   алока   каналларининг
узунлиги   алока   линиялари   умумий   узунлигининг   94,47   фоизини   ТаШКИЛ
этади.
Оптик-толали   ва   радиорелейли   алока   линияларида   курилган   «удратли
транспорт   тармопанинг   мавжудлиги   Интернетга   уланиш   хизматларини
республиканинг деярли барча туман марказларигача етказишга имкон берди.
Компаниянинг   мавжуд   транспорт   тармоклари   бУйича   ало«а
каналларини ижарага беради.
Корпоратив мижозлар учун фойдаланиш устунликлари: Каналлар ажратилиши исталган турдаги маълумотлар, овоз, видео
ахборотлари капа кажмларини чекланишларсиз узатишни амалга
ОШИРИШ имконини беради;
Ажратилган   канал   асосида   компаниялар   учун   кудудий-
таксимланган   тузилиш   билан   корпоратив   тармоклар   ташкил   килиш
имконияти;
Ахборотлар   кимояси   бУйича   капа   талаблар   куювчи   мижозлар
учун узатилаётган ахборотларни кимоя килиш ишончли усули;
Кафолотланган   Утказиш   «обилияти   билан   куну-тун   ажратилган
каналдан фойдаланиш.
«Telekommunikatsiya Transport Tarmog'i» филиали кУрсатаётган халкаро
ва   шахарлараро   алока   операторлари   камда,   интернет   провайдерлари   учун
каналлардан трафик УТКаЗИШНИ ижарага бериш хизматларини кисоблашда
125-1/2   сонли   ”Айрим   телекоммуникация   хизматлари   тарифларининг
чекланган   даражалари'   нархномасида   кУрсатилган   тариф   бУйича
кисоблайди. 4. Телекоммуникация хизматларига тарифларни шаклланишида 
маркетингни таъсири
Бозор  муносабатларига  утиш ишлаб чикаришни бошкариш таркиби  ва
механизмида мухим ислохотларни талаб этади ва бунда ривожланган ахборот
ва телекоммуникация инфратузилмасини яратиш масаласини илгари суради.
Бозор   иктисодиёти   сокаларидан   бири   бозор   шароитларида   уз-узини
тартибга солишнинг механизмига эга тизим сифатида маркетинг кисобланади
Мамлакат   иктисодиётини   бозор   муносабатларига   буриш
маркетингнинг   янада   кенг   таркалишини   ифодалаб   берди,   унинг   амалий
тарпаботи   истеъмолчининг   ишлаб   чикарувчига   нисбатан   устун   холатига
ориентация (йУналтирилиши), монополизмни тугатиш кисобланади. Албапа,
маркетинг   —   бозордаги   муваффациятсизликлардан   панацея   эмас,   балки
корхонани   фри   максадлар   билан   куроллантирувчи   ва   уларни   омадга
йУналтирувчи   товар-пул   муносабатлари   тизимидаги   Уйин   коидаларидир.
Шунинг   учун   бозор   иктисодиёти   шароитларида   самарали   фаоляит   юритиш
учун   кар   бир   корхона,   ТаШКИЛОТ,   тармок   маркетинг   фаолиятини   амалга
ОШИРИШ,   маркетинг   дастурини   ишлаб   чикиши,   яъни   бозор   цтисодиёти
шароитида   корхоналарнинг   режали-и«тисодий   ишларини   кайта   куриши
зарур.
Маркетинг   фаолиятини   амалга   оширишда   маркетингнинг   моцияти   ва
максадидан келиб чикиш, ШУНУ1НГдеК у амалга ошириладиган ижтимоий
ишлаб чикариш сокасининг хусусиятини лисобга олиш ловим.
Бозор   иктисодиётига   утиш   шароитида   бозор   инфратузилмасининг
элементи, вакт ва маконни «искартириш омили сифатида алоканинг акамияти
сезиларли   даражада   ортади.   Ахоли   ва   ижтимоий   ишлаб   чикаришга   хизмат кУрсатувчи   алока   ва   ахборотлаштириш   тармо€и   фаолиятининг
инфратузилмавий   характери,   унинг   хизматларини   истеъмол   цилишнинг
турлилиги,   ноашёвийлиги   ва   умумий   характери,   ушбу   хизматларнинг
истеъмолчилардан   асосий   самарани   намоён   этиш,   хизматлар   сифатига   талаб
ортиб   бориши   кисобланади,   бу   эса   маълум   кувватлар   захирасини   яратиш   ва
фонд   сжимини   ОШИРИШ,   алока   ва   ахборотлаштиришнинг   бу   ва   бошка
хусусиятларини   алока   корхоналарида   маркетинг   фаолиятини   ташкил
ЭТИШДа кисобга олиниши лозим.
Маркетингни   хУжалик   бошкарувининг   етакчи   сокаси   сифатида
таърифлаш мумкин, истеъмолчилик эктиёжини товар ёки хизматга самарали
талабга   айлантириш,   шунингдек   ушбу   товар   ёки   хизматни   якуний   ёки
оралик, натижага етказиш ва бунда зарурий рентабеллик даражаси ёки бошка
максадларга   эришиш   билан   боник   фаолият   турлари   ЙИ+ИНДИСИНИ
ташкил этиш ва бош«ариш унинг вазифасига киради.
Шундай   килиб,   маркетинг   ишлаб   чикарувчининг   ну«таи   назаридан
фойда   харажатлари   киймати   оптимал   бУлганда   истеъмолчининг   талабини
аницлаш,   кура   билиш   ва   кондириш   билан   боюлик,   истеъмолчига
йУналтирилган   товар   ва   хизматларнинг   ишлаб   чикариш   ва   сотишни
бошкариш   тизими   кисобланади.   Бозор   шароитида   самарали   тадбиркорлик
фаолияти   тури   бУлиб,   унинг   мацсади   товар   ёки   хизматларнинг
ракобатбардошлигини ОШИРИШДа  муайян истеъмолчининг манфаатларига
ишлаб чицаришни мУлжаллаш кисобига эришилади.
Нарх маркетинг комплекси элементларидан бири кисобланади, ш т
унинг
учун   нархни   танлаш   маркетинг   комплексининг   боица   элементларига
нисбатан   стратегияларни   танлашни   кисобга   олган   колда   ани«ланади.
Масалан   нарх   мах,сулотнинг   сифатига,   уни   илгари   суриш   харажатларига,
максулотнинг каётийлик даври боскичига бОЕЛИ<. бу   янада   аник,   кучли   таъсир   этувчи,   бозорнинг   тезкор
таъсирлашувини   келтириб   чикарувчи   маркетинг   воситаси   кисобланади.
Тижорат   корхоналари   бозор   нархининг   хапи-харакатининг   мокияти,   узаро
алокалари ва конуниятларига, нарх маркетинги асосларига таянувчи оцилона
нарх сиёсатисиз  муваффакиятли  ишлаЙ  олмайди. Нархлар бУйича  карорлар
кабул цилишнинг муким омили бозорда тути ахборот ва нарх колатининг кар
томонлама   таклили   мавжудлиги   кисобланади.   Ушбу   масалаларни   кал   этиш
учун нархлар, уларни косил бУЛИШ ва Узгариш жараёнларини тавсифловчи
маълумотларни тУплаш, кайта ишлаш ва тамил КИЛИШ зарур.
Нарх   воситасида   бозор   иштирокчиларига   таъсир   этиш:   нархни
шакллантириш (нархларни шакллантириш тартиби), нарх сиёсати (нархларни
белгилашнинг   турли   усуллари),   урли   эктимолий   чегирма   ва   устамаларни
«Уллаш   оркали   амалга   оширилиши   мумкин.   Янада   кенг   таркалган   нарх
стратегияларига «уйидагилар киради:
Кириш   стратегияси   бунда   фирма   асосланмаган   арзон   нархларни
белгилайдиган   колат.   Одатда   товар   ва   хизматларнинг   бозорга   тезкор   кириб
бориши, унинг максимал улушини эгаллашига.
Каймопани   олиш   —   бу   сиёсат   харидорларнинг   «иммат   бУлса-да   янги
товарга эга бУлиш истагига  асосланади. Ушбу стратегия вактинчалик окори
фойда ОЛИШГа мУлжалланган.
Харажатлар   бУйича   етакчилик   стратегияси—   бозорда   харажатларни
тежаш   кисобига   ва   товарни   нисбатан   арзонрок,   нархларда   таклиф   этиш
имкониятига   эга   бУлиш   кисобига   етакчи   Уринни   эгаллаш.   КУпинча   ушбу
стратегияни кенг бозорга каратилган ва капа   микдорда   товар
/хизматларни ишлаб чикарувчи фирмалар ЦУллайдилар. Маркетингда   нархга   оид   карорлар   имконияти   куйидагилар   билан
таъминланади:
1 . Нарх талаб даражаси ва савдо хажмини белгилайди;
2.   Нарх   бизнес   рентабеллигини   белгилайди   (фойда,   харажатларнинг
копланиш муддати);
З. Нарх товарнинг умум кабул килинишини белгилаб беради
(мавкелаштириш, марка имижи);
4. Нарх — ракобатлашувчи товарларни киёслаш учун кулай асосдир;
5. Марканинг   бошка   таркибий   кисмлари   нархга   мослаштирилган
бУлиши лозим (масалан товарни илгари суриш харажатлари).
Нархнинг мукимлиги ва нархлар бУйича «арорларнинг
мураккаблигини   ОШИРИШ,   уларни   фирма   боищарувида   олий   даражада
Олланилишига олиб келди.
Нархлар   маркетингида   нарх   ва   нарх   шаклланишининг   урни   Схема
тарзида   3   .   1   .   l   -   расмда   тасвирланган.   Бозорда   нарх   холатини   тадкики
этишдан бошланувчи бу тизим бозорга тугри белгиланган нарх чикарилиши
билан   якунланмайди.   Бу   нархнинг   узи   бозор   шароитларини   Узгартиради   ва
уларнинг   Узгаришидан   таъсирланади,   бу   эса   доимий   кузатув   ва   тахлилни
талаб этади. 3.1.1-расм. Нархнинг нарх шаклланиши маркетинги тизимиДаги урниз
Муайян нарх холати таркиби, унинг элементлари нисбати бозор холати,
товар   тури,   унинг   таннархи   ва   харажатлилиги,   шунингдек
транспортабеллиги,   товар   каракати   каналининг   (савдо   воситачилари   сони)
узунлигига   боглик.   Нарх   шаклланиши   жараёнига   давлатнинг   солик   сиёсати
хам   кучли   таъсир   кУрсатади.   Ундан   ташкари,   нарх   сотувчининг
харажатларини коплаши ва унга фойда келтириши шарт.
Нархнинг   шаклланиши,   одатда   ягода   схема   бУйича   3.1.2-   расмда
амалга   оширилади.   ТижориЙ   нарх   шаклланиши   жараёнида   катор
ижтимоийиктисодий шартлар тамил килинади, нарх стратегияси ва тактикаси
ишлаб   чикилади,   фирма   учун   кулай   нархни   шакллантириш   ва   нархларни
ижро этилмасликдан сугурталаш усуллари аникланади.
Котлер Ф.Основы маркетинга /учебник для вузов.-М.: ВИЛЬЯМС, ГЛАВА 5, 2007, 357 стр
Нархга таъсир 
этувчи омилларни 
аниклаш
Нархларни ташки 
таъсирдан Нарх
стратегиясини
ишлаб чикиш
Нархни 
шакллантириш
3.1.2-расм. Маркетингли нархни шакллантириш боскичлари 1
Ахборот   саноати,   жумладан   телекоммуникация   тизимларининг
ШИДДаТ   билан   ривожланиши   ахборот   хизматлари   ва   максулотлари
1   Котлер  Ф.Основы маркетинга /Учебник для вузов.-М.:  ВИЛЬЯМС,  ГЛАВА  5, 2007, 357  стр. бозорини,   бинобарин   эса   ахборот   фаолиятида   маркетингни   жорий   этишни
«узда тутади.
Амалиёт   кУрсатишича,   ахборот-телекоммуникация   хизматларини
ишлаб   чикишда   анъанавий   маркетинг   усулларини   куллаш   мукин.   Бирок,
амалиётда   жамиятнинг   ахборот   ресурсларини   боищариш   сокасида   ушбу
усулларнинг   чекланганлиги   намоён   бУлди,   бинобарин   баъзи   холатларда
тижорий   ёндашув   ахборотдан   кулай   фойдаланиш   ва   сифатни   хавф   остига
куяди.
Ахборот фаоляитида маркетинг куйидагиларга йУналтирилган бУлиши
лозим:
- ахборот   ва   телекоммуникация   хизматлари   бозорини
шакллантириш,   бундай   ахборот   ва   телекоммуникация   хизматларини
так„дим  этиш ШаКЛИ ва мазмунига кура таклифлар ишлаб чикиш, улар
истеъмолчи учун куйидагиларни наплоён этади;
- бу хизматларга нархни шакллантириш;
- козирги   варятда   капа   талабга   эга   ва   самарали   амалга
ОШИРИЛИШИ   мумкин   бУлган   ахборот   ишлаб   чи«аришини   бозор
эктиёжларига МОСЛаШТИРИШ.
Ахборот ва телекоммуникация хизматлари маркетинги концепциясини
яратиш куйидагиларни кузда тутади:
- бозор шароитида истеъмолчиларни Урганиш;
-бозорнинг   колатини   комплекс   Урганиш   ва   унинг   ривожланиш
истифолларини   башоратлаш   ор«али   ахборот   ва   телекоммуникация
хизматларига   истеъмолчиларнинг   мавжуд   талабини   Урганиш   ва   доимий
талабини башоратлаш; истеъмолчиларнинг сУровларини кондирувчи ахборот
ва телекоммуникация хизматлари анъанавий турларини ривожлантириш 
ва янгиларини яратиш, уларнинг истеъмолчилар учун самарадорлигини 
баколаш;
  корхонанинг   ахборот   ва   телекоммуникация   хизматларига   талабини
кондириш бУйича корхонанинг маркетинг имкониятларини анимаш;
-нарх   ШаКЛЛанИШИ   сиёсатини   аниклаш,   талаб   ва   таклиф   нисбати,
истеъмолчилик   «иммати   ва   ахборот   ва   телекоммуникация   хизматларининг
«имматини   кисобга   олган   колда   ахборот   ва   телекоммуникация
хизматларининг алокида турларига нархлар белгилаш;
  ало«а   хизматларини   амалга   ошириш   тизимлари   ва   усулларини
такомиллаштириш   оркали   истеъмолчиларга   етказиш,   самарали   максадга
каратилган рекламани ишлаб чкиш;
 маркетинг тадбиларини, режалаштириш ва назоратга янгича
ёндашган КОЛда каётга татбик, этиш.
Маркетинг   КОНЦеПЦИЯСИГа   мурожаат   килиш,   корхоналарнинг
ИШЛаШ   самарадорлигини   ОШИРИШ,   инвестиция   карорларини
оптималлаштириш,   номутаносибликни   бартараф   этиш   (ишлаб   чикариш
ресурсларига талаб ва таклиф Уртасида), корхонага тааллукли муаммоларни
кал   этишга   комплекс   ёндашиш   ва   доимий   икки   томонлама   алока   туфайли
янги хизмат турларини янада ривожлантириш имконини беради.
Телекоммуникацияларда   маркетингнинг   хусусиятлари   орасида
куйидагиларни ажратиш мумкин:
1.   Турли   йУналишдаги   манфаатларни   боглаш   ва   оптималлаштириш
зарурати: - ривожланиш   учун   етарлича   моддиЙ-техника   базасига   эга   ва   капа
фойда олишга мУлжалланган алока тармоклари;
- телекоммуникация хизматларига эхтиёжни янада тулик кондириш
ва   асосий   хизматлардан   кулай   фойдаланишни   сакдаб   колишдан   манфаатдор
истеъмолчилар;
  ИКТИСОДИёТНИНГ   самарии   амал   килиши   ва   давлат   бошкарувидан
манфаатдор жамият.
2. Маркетингнинг телекоммуникациялардаги асосий хусусияти:
- агар товарлар ишлаб чикарилса, СОТИЛСа ва истеъмол килинса, 
ухолда телекоммуникация хизматлари дастлаб сотилали, кейин ишлаб 
чикарила ва истеъмол килинади;   тегишли равишда телекоммуникация 
хизматлари  абоненти  хизматларнинг тулик рУйхати ва уларнинг си ати хакида
аввалдан мухокама кила олмайди ва бу телекоммуникациялар сохасида 
маркетинг сиёсатини олиб боришда маълум кийинчиликларни юклайди ва 
махсус ёндашув ва усулларни талаб этади.
З. Телекоммуникациялар сокасида маркетинг муаммоси:
  кайси   телекоммуникация   хизматлари   бозорни   камраб   олиши
мумкинлиги,   кайсилари   кераксизлигини   кеч   ким   билмайди,   бу   эса   бундай
телекоммуникация   хизматларига   кУйилаётган   маблаглар   копланмаслиги
хавфини тугдиради.
4. Телекоммуникация сохасидаги тариф сиёсатининг хусусиятлари:
-   телекоммуникация   хизматлари   истеъмолчилари   норентабель   ва   паст
рентабелли   хизматларни   кискартириш   ёки   ижтимоий   ахамитятга   эга
телекоммуникация   хизматларига   тарифларнинг   ошиб  кетиши   туфайли  зарар
кУрмасликлари лозим.
Маркетинг   кичик   тизимлари   сифатида   телекоммуникациялар
куйидагича куриб чикилади: 1. Телекоммуникация   хизматлари   бозорлари      ва   телекоммуникация
компанияларининг бозор имкониятларини тадкик этиш:
1.1 Маркетинг фаолиятининг бошланмч боскичи:
мавжуд   вазиятни   бахолаш   ва   телекоммуникация   хизматлари
бозорлариДа  иктисодий конъюнктуранинг Узгариши башоратларини ишлаб
ЧИКИШ,•
такдим   этилаётган   телекоммуникация   хизматлари
номенклатураси ва хажмини асолаб бериш.
1   .2   Телекоммуникация   хизматлари   бозорлариДа   ракобат   шароитлари
тахдили:
    телекоммуникация компаниясининг рацобатба@ошлигини    
таъминлаш;
телекоммуникация оператори томонидан хамкорларни танлаш, 
инвесторларнинг мабларларини жалб этиш, янги хизматларни илгари 
суриш ёки янги бозорларга чикиш дастурларини тузиш;
тариф сиёсатини оптималлаштириш;
телекоммуникация сиёсатининг самарадорлигини доимий 
равишда
ОШИРИШ (жамоатчилик билан алока ва реклама);
I .З Телекоммуникация хизматлари истеъмолчиларини Урганиш:
- телекоммуникация   хизматларидан   фойдаланувчиларнинг
эктиёжлари ва уларни «ондириш даражасини анимаш;
- телекоммуникация компанияларининг  турли маркетинг
каракатларига истеъмолчиларнинг таъсирини Урганиб чикиш;
- телекоммуниккация   бозорларида   харидорлик   кобилияти
моделининг тузилиши.
I .4 Телекоммуникация бозорлари СегМеНТЩИЯСИНИ Урганиш.• - кар   бир   алокида   харидорлар   гуруки   максулотларига   хос
талабларни ани«лашни бИЛИШ;
- уз   ишлаб   чикариш   ва   савдо   сиёсатини   узига   хос   эктиёжларни
кондиришга йУналтириш;
  маркетинг   дастурини   ТУЗИШНИНГ   ушбу   боскичида   сегментацияси
ва   телекоммуникация   бозорлари   тамили   натижаларстратегиясини   танлаш
учун асос бУлиб хисобланади.
2. Телекоммуникация компанияларида маркетингни режалаштириш,
телекоммуникация   маркетинги   воситаларини   ишлаб   чикиш   (микс
маркетинги - marketing mix):
2.l Телекоммуникация компанияси томонидан маркетингни бошкариш
(”бозорга йУналтириш ”):
 янгича фикрлаш сиёсатини шакллантириш, унинг заминида 
телекоммуникация хизматлари бозорларига йУналтириш, ушбу бозор 
талаблари Узгаришига доимий тайёрлик ётади;
телекоммуникация   компаниясининг   бозор   билан   коммуникатив
алокаларини ривожлантириш (Фри ва эгри);
кабул   килинган   маркетинг   стратегиялари   асосида   компанияни
бошкаришнинг маркетинг концепциясини ишлаб чикиш.
2.2 маркетинг вазифасини бошцариш (”телекоммуникация
компаниясининг ташки ва ички мукитини КеЛИШТИРИШ ”):
- ишлаб чикаришни ташкил этиш;
- режалаштириш;
- назорат.
2.3 Талабни бошкариш (”бозорни бУлиш”): - максадли   бозор   сегментларини   аниклаш   бУйича   стратегик
ва тезкор
«арорлар;
- маркетинг   воситалари   комплексидан   фойдаланган   холда
маркетинг харакатларини шакллантириш ( мар.кетинг-микс ”4Р" ).
Глобал Интернет тарморини ЯКУНИЙ фойдаланувчи нуктаи назаридан
ривожлантириш таъсири остида Р.Лотерборн таклиф этган Marketing Mix
”4С” комплекси кУлланилади.
Маркетинг-микс ”4С” воситалари:
- Истеъмолчининг карори (Customer Solution) кенгайтирилган
кУринишда   бу   ерга   нафащат   харидор   ва   истеъмолчи,   балки   харид
тУгрисидаги   карорга   таъсир   этувчи   харид   ва   шахс   тУгрисидаги
карорларни кабул килувчи шахслар КИРИТИЈИДИ.
- Харидорнинг харажатлари  (Customer  Cost)  — одатда  харид
нархи, истеъмол нархи ва халос булин нархини уз ичига олади.
- Кулайлик - (Convenience) самарии товар ва хизматлар бирор
асосий   эктиёжни   кондириши,   шунингдек,   хар   бир   муайян   холатда
янада   фойдали   товар   даражалари   комплекти   имкон   кадар   ишга
тушириб   истеъмол   учун   кушимча   неъматларга   эга   бУлиши,   керакли
хиссий таркибий кисмни уз ичига олиши лозим.
- Коммуникациялар   (Communication)   харидор   ва   сотувчи,
ишлаб   чикарувчи   ва   истеъмолчи   Уртасида   бутун   коммуникациялар
комплекси.
Ундан ташкари, купинча Marketing Mix ”ЗС” мукобил концепциясидан
фойдаланилади.
- Маркетинг-микс  i 
'3C” воситалари:
- Компания (Сотрапу)
- Ракобатчилар (Competitors)
- Мижозлар - (Clients) Интерактив   маркетинг   инновацион   восита   ва   ёндашувлардан
фойдаланиб   бренд   ва   истеъмолчининг   икки   томонлама   узаро
коммуникациясига   асосланган   якуний   истеъмолчи   билан   ишлашнинг   янги
йУналишини   намоён   этади.   Интерактив   маркетинг   факат   тулик   интерактив
МИДИа-МУХИТ   бажарилиши   мумкин,   хозирги   кунга   келиб,   у   куйидаги
сингари амалга оширилади:
- Мобил алока тармоютарида интерактив маркетинг Мобил
маркетинг;
- Глобал   Интернет   тармо€идаги   интерактив   маркетинг   -
Интернетмаркетинг.
3. Телекоммуникация   компанияларида   маркетинг   фаолятини
ташкил этиш:
3.1   Ракобат   шароитида   телекоммуникация   компанияларининг
фаолияти:
- ракобат мукити диагностикаси;
- ракобатчиларнинг фаолияти таклили;
- ракобатли хапи-каракат моделларини ишлаб ЧИКИИј;
компаниянинг ракобатбардошлиги ва у такдим этган
телекоммуникация хизматларини балолаш.
3.2 Телекоммуникация компанияларининг реклама фаолияти:
- реклама компанияларининг концепциясини ишлаб ЧИКИШ,
рекламни режалаштириш;
- реклама бюджетини шакллантириш ва оптималлаштириш;
- реклама самарадорлигини баколаш.
3.3 Телекоммуникация компаниясининг нархларини шакллантириш:
- телекоммуникация хизматларининг таннархини аниклаш; - асосий   телекоммуникация   хизматларига   тарифларни
ШаКЛЛаНТИРИИј;
- КОШИМЧа телекоммуникация хизматларига
тарифларни
шакллантириш;
- операторлараро узаро кисоб-китоблар усулини танлаш.
3.4 Телекоммуникация компаниясининг харажатларини бошкариш:
- харажатларни бюджетлаштириш;
- харажатларнинг бошкарув таклили;
- харажатлар контролингги.
3.5 Телекоммуникация компаниясининг жамоатчилик билан
алокалари  (PR) :
- ахборот айирбошлаш;
- корпоратив дастурлар;
- комийлик ва кайрия дастурлари;
- кокимиятлар ва ахоли билан узаро таъсирлашиш;
- максус вокеалар (такдимот, кУргазма, танловлар);
- фирмага услуб.
Телекоммуникацияларни   динамик   ривожлантириш,   тармокни
монополиядан   чикариш   ва   хужалик   юритишнинг   бозор   тамойилларини
амалга   ошириш,   янада   юкори   сифат   тавсифларига   эга   янги   технология   ва
хизматлар   пайдо   бУлиши   телекоммуникация   бозорида   ракобатни
фаоллаштирди   ва   етакчилик   муамосини   кучайтирди.   Алока   хизматлар
бозорида   операторлар   самарии   амал   килиш   учун   нафакат   истеъмол талабининг Узгаришларини  доимий кузатиб бориш, балки  бозорнинг фирма
ТУЗИЛИШИНИ  тахлил  килиш,  ракобатчиларнинг   стратегия  ва   тактикасини
Урганиб   чикиш,   хизматларни   тижоратлаштириш   ва   кенгайтириш   сингари,
ишлаб   чикаришни   ташкилий-техник   такомиллаштиришда   хам   иктисодий
конъюнктура   Узгаришидан   тезкор   таъсирланишлари   зарур.   Шундай   килиб,
ракобатчиларнинг   фаолиятини   Урганиш,   ракобатбардошликни   аникдаш   ва
уни   ОШИРИШ   бУйича   тадбирлар   ишлаб   чикилиши   алокани   ташкил
этишнинг мухим вазифаларидан бирига айланиб бормокда.
Телекоммуникация   компанияларининг   ракобатбардошлиги   замирида   у
учун   мавжуд   шароитларда   узининг   нархли   ва   нархсиз   тавсифларига   кура
ракобатчиларининг   хи.зматларига   нисбатан   истеъмолчилар   учун   янада
жозибали хизматларни амалга ОШИРИШ№ГИ реал ва доимиЙ имкониятлар
ТУШУНИЈЮДИ.  Ракобатбардошлик даражаси билан тарифлар, даромадлар,
фойда   ва   бозорда   корхона   фаолиятининг   бошка   мулим   иктисодий
кУрсаткичлари   бевосита   борликдир.   Шундай   килиб,   компаниянинг   ракобат
бардошлиги   ва   ракобатни   Урганиш   хар   кандай   хУжалик   коритувчи   субъект
маркетинг   фаолиятининг   ажралмас   кисми   лисобланади.   Бундай   баколаш
услубининг   мухимлиги   катор   ходисалар   билан   ифодаланган.
Ракобатбардошликни   ошириш   бУйича   тадбирларни   ишлаб   ЧИКИШ
зарурати,   оператор   томонидан   хамкорларни   танлаш,   инвесторлар
маблагларини   жалб   этиш,   янги   хизматларни   илгари   суриш   ёки   минтакавий
бозорларга чикиш дастурларини тузиш заруратини асосий жихатлардан бири
деб   айтиб   утиш   мумкин.   Хар   кандай   холатда   бахолашнинг   олиб   борилиши
куйидаги   максадни   кузлайди:   минтакавий   бозорда   компаниянинг   холати   ва
ракобатли   мухитни   хисобга   олган   холда   уни   ривожлантириш
истикболларини аниклаш. Маркетинг   фаолиятини   ташкил   этишда   МДХ   мамлакатларининг
телекоммуникация   компаниялари   кушимча   тарзда   куйидагиларни   хисобга
олиш зарур:
- анъанавий   ва   янги   апока   хизматлари   турлари   бУйича
эхтиёжларни кондиришнинг паст даражаси;
- мамлакатдаги умумий иктисодий вазият билан борлик
истеъмолчиларнинг туловга лаёкатлилиги чекланганлиги;
- тармокнинг   анъанавий   монопол   холати   билан   ифодаланган
асосий телекоммуникация хизматларини бозорида ракобатнинг мавжуд
эмаслиги.
Компания маркетинг фаолиятини амалга ошириш муваффакияти мухит
тУгрисида   тугри   тасаввурга,   яъни   субъектлар   ёки   жараёнларнинг
бошкариладиган ва бошкарилмайдиган тизимларига борлик. ХУЛОСА
Узбекистонда   республика   иктисодиётини   ислох,   килишнинг   узига   хос
тамойиллари,   мамлакатдаги   вазият   ва   аКОЛИНИНГ   турмуш   даражаси
кисобга   ОЛЬ4НИб,   нархларни   аста-секинлик   билан   ва   боскичма-бос«ич
эркинлаштириш   йУли   танлаб   олинди.   Шу   Тл   билан   нархларни
эркинлаштиришнинг   дастлабки   боскичида   (1992   йилнинг   бошида)   кенг
доирадаги   ишлаб   чикариш-техника   воситаси   бУлган   максулотлар,   айрим
турдаги халк истеъмоли моллари, бажарилган ишлар ва хизматларнинг эркин
нархлари   ва   тарифларига   утилди.   Аколини   КИМОЯЛаШ   максадида
чекланган  доирадаги   озик-овкат  ва саноат  товарлари  нархларининг  чегараси
белгилаб   куйилди,   айрим   турдаги   хизматларнинг   энг   юкори   тарифлари
жорий цилинди.
Нархларни   эркинлаштиришнинг   кейинги   боскичида   (1993   йил)
келишилган   улгуржи   нархларни   давлат   томонидан   тартибга   солиш
тУхтатилди.   Катъий   белгиланган   ва   давлат   томонидан   тартибга   СОЛИб
туриладиган нархларда сотиладиган товарлар кУрсатиладиган хизматларнинг
сони анча «искарди.
Нархларни   эркинлаштиришнинг   навбатдаги   боскичида   (1994   йил
октябрь, ноябрь) халк истеъмол моллари асосий турларининг нархлари эркин
«Уйиб   юборилди,   транспорт   ва   коммунал   хизматларнинг   тарифлари
ОШИРИЛдИ.   Шундай   килиб,   республикада   иктисодиётини   ислох,
килишнинг   биринчи   боскичи   нархларни   бос«ичма-боскич   (уч   боскичда)
тулик   эркинлаштириш   билан   тугади.   Нархларни   эркинлаштириш   аколини
ишончли иктисодий ва ижтимоий КИМОЯЛаШ тадбирлари билан бирга олиб
борилди.   Давлат   томонидан   турли   компенсация   мацсадидаги   жам€армалар
тузилди,   иш   хаки,   нафар   ва   стипендияларнинг   энг   кам   микдори   мунтазам
суратда ошириб борилди, болалар учун нафакалар жорий этилди. Аколининг муктож   кисмига   ёрдам   кУрсатилди,   имтиёзли   солик,   ставкалари   жорий
этилди.
Нарх   иктисодий   назарияларнинг   асосий   тушунчаларидан   бири
кисобланади.   У   товарлар   кийматининг   ижтимоий   фойдалилиги   ифодаси
сифатида намоён бУлиб айирбошлаш жараёнида пул белгиларининг маълум
микдори кУринишини кабул килади.
Нарх   -   бу   мураккаб   икгисодий   категория   бУлиб,   товар   кийматининг
пулдаги   ифодасидир,   мавжуд   хУжалик   механизмида   амал   килувчи   талаб   ва
таклиф муносабатини узида акс эпирувчи иктисодий механизмдир.
Жалон   амалиётига   кура,   айнан   нарх   шаклланиши   тизимида   камда
нархларда   ушбу   тизимнинг   якуний   максулоти   сифатида   ишлаб   чикариш
ресурслари   тури,   бозорнинг   монополлашув   даражаси,   талаб   ва   таклиф
нисбати,   истеъмолчиларнинг   фаровонлик   даражаси   ва   материал   окимлар
каракати   ва   яратилган   товар   ва   хизматлар   ЙИ+ИНДИСИНИ   таксимлаш,
камда   ижтимоий   ва   шахсиЙ   эктиёжларни   кондириш   даражаси   ва   боищалар
кУпрок, акс эттирилади.
Умуман   олганда,   нарх   оркали   тартибга   солишнинг   зарурлиги
телекоммуникация   хизматлари   бозори   рацобатли   нархлар   даражасига   ета
олмаган   колатида   юзага   келади.   Шу   сабабли   методологик   жикатдан   фри
асосга «уйилган нарх оркали тартибга солишнинг максади самарали ракобат
мукитини шакллантиришни англатади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ
1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: «Узбекистон»,
2007. - 40 6 2.   Узбекистон   Республикасининг   «Телекоммуникация   тУррисидаги»   ги
Конуни.   1999.   З.   Узбекистон   Республикасининг   «Ахборотлаштириш
тУтисида» ги Конуни. 2003.
4. Узбекистон Республикаси «Электрон тижорат тУррисида»ги Конуни
29.04.2004 й. 613-п.
5. Узбекистон  Республикаси «Электрон  жужжат айланиши тУррисида»ги
Конуни 29.04.2004 й. 611-П.
6. Узбекистон   Республикаси   «Электрон   ракамли   имзо   тУгрисида»ги
Конуни 1.12.2003 й. 562-П.
70 Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 16 октябрдаги ПФ-
4475-сонли ” Алока, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари
давлат кУмитасини яратиш тУписида” ги фармони.
8. Узбекистон   Республикаси   Президентининг   2011   йил   8   июлдаги
ПК1572-сонли   «Миллий   ахборот   ресурсларини   мухофаза   килишга   доир
кушимча чора-тадбирлар тУтрисида» Карори.
9. Узбекистон   Республикаси   Президентининг   2006   йил   7   апрелдаги
«Узбекистон   Республикасида   2006-2010   йилларда   хизмат   кУрсатиш   ва
сервис   сохасини   ривожлантиришни   жадаллаштириш   чора-тадбирлари
тУррисида»ги Карори.
1   О.   И.А.Каримов   Асосий   максадимиз—юртимизда   эркин   ва   обод,
фаровон   хаёт   барпо   этиш   йулини   катьият   билан   давом   этгиришдир.   //   Халк
сузи, 2007 йил 8 декабрь
П.И.А.Каримов Юксак маънавият — енгилмас куч. -Т.: Узбекистон, 2008.
1 1 . И.А.Каримов Ватанимизни боскичма-боскич ва баркарор 
ривожланишини таъминлаш—бизнинг олий максадимиз.//Халк сузи, 2008 
йил 7 декабрь.
12.   И.А.Каримов.   Мамлакатимизни   модернизация   килиш   ва   янгилашни
изчил давом ЭТТИРИШ — давр талаби, — Т.: «Халк сузи», 14 феврал 2009 й В.   Арипов   А.Н.,   Иминов   Т.К.   Узбекистон   ахборот-коммуникация
технологиялари   сохаси   менежменти   масалалари.   —   Тошкент:   Fan   va
texnologiya, 2005. - 298 с.
25.   Валькова   Т.М.   Инновации   в   системах   телекоммуникаций   мира  
География   инновационной   сферы   мирового   хозяйства.   —   Москва,   2000.   —
С.2З7251.
35. Друкер П.Ф. Инновации и предпринимательство. — Москва, 1992.
37. Котлер   Ф.Основы   маркетинга   [Учебник   для   вузов.-М.:   ВИЛЬЯМС,
2007, 357 стр.
38. 0'z   DST   ISO/   IEC   270012009.   ХаВфСИЗЛИКНИ   таъминлаш   усуллари.
Ахборот хавфсизлигини бошкариш тизимлари. 23.07.2009.
39. ИСО 9001 :2000 «Система менеджмента качества. Требования».
40. ИСО   14001   :2004   «Системы   управления   окружающей   средой.
Требования и руководство по применению».
41. 0'z   DST   ISO/   ТЕС   27002:2008.   Хавфсизликни   таъминлаш   усуллари.
Ахборот хавфсизлигини бошкариш бУйича амалий коидалар
27.11.2008.
42._   www.lex.uz   (   Узбекистан   Республикаси   конун   жужжатлари   миллий
базаси)
43. www.stat.uz (Узбекистон Республикаси Давлвт статистика «Умитаси)
44. www.gov.uz     (Узбекистон Республикаси Кукумат портала)
45. www.uzinfocom    .uz