Maktabgacha pedagogikaning umumiy nazariy asoslari - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	109.5KB
Покупки	1
Дата загрузки	02 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Дата регистрации 29 Ноябрь 2023

165 Продаж

Maktabgacha pedagogikaning umumiy nazariy asoslari

Купить

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Maktabgacha pedagogikaning umumiy nazariy asoslari”

Kurs ishi rahbari: O.Tinibekov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
M. Mamatqulova

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

Mundarija:
Kirish……………………………………………………………………………3
I Bob. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari.
1.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarishning umumiy
tamoyillari…………………………………………………………………6
1.2. Maktbgacha ta`limni boshqarishining metodi va vositalari................11
1.3. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari…13
II Bob. Maktabgacha ta’lim tashkiloti menejmenti va uning turlari
2.1. Maktabgacha ta lim tizimida innovatsion menejment, uning funksiyalariʼ
va usullari. ……………………………………………………………….18
2.2. Boshqaruvda innovatsion menejment va innovatsion jarayonlar
tavsifi…………………………………………………………..………….22
Xulosa………………………………………………………………………...….31
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………...33
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizda ta’lim tizimiga davlat siyosati
darajasida e’tibor qaratilmoqda. O’zbekiston Respublikasining 2017-2021 yillarga
mo’ljallangan Harakatlar strategiyasida maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko’rib
chiqish va uni yanada takomillashtirish vazifalari belgilab berildi. Hozirgi vaqtda
ta’lim tizimida,jumladan, birinchi bosqich maktabgacha ta’lim tashkilotlarini
tashkil etish va ularga rahbarlik qilish yo’nalishida bosqichma-bosqich amalga
oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlarning samarali olib borilishini ta’minlash va
chuqur tahlil qilish zarurati yuzaga kelmoqda. O’zbekiston Respublikasining
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek “ Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib
intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi
bo’lishi kerak” deb aytganlar. 2
O’tgan davr mobaynida sog’lom va har tomonlama
rivojlangan o’sib kelayotgan avlodning shakllanishini ta’minlashga qaratilgan
samarali maktabgacha ta’lim tizimini tashkil qilish bo’yicha kompleks tashkiliy-
huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi. Maktabgacha ta’limni boshqarishning
zamonaviy mexanizmlarini joriy etish, tarbiya va o’quv jarayonini
takomillashtirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlarini yuqori malakali mutaxasisslar
bilan to’ldirish, ularning infratuzilmasi va moddiy-texnik jihozlanishini yaxshilash
maqsadida qator vazifalar amalga oshirilmoqda.
Hozirgi kunda nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlariga talab juda katta
bo’lib bormoqda. Shuning uchun ham nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini
ko’paytirish, oilaviy bog’chalar ochish, ularning boshqaruvdagi murakkab
jarayonlar kelib chiqmoqda. Shuning uchun ham muhtaram yurtboshimiz bu
borada bir nechta qarorlarni qabul qildilar. Zero bizning yurtimizda ham nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkilotlari rivojiga hissa qo’shishi uchun xizmat qilmoqda.
Davlat talablari vazifalari etib quyidagilar hisoblanadi: bolalarni maktabda
o‘qishga tayyorlash; bolalarning sog‘lom va har tomonlama kamol topib
shakllanishini ta’minlash hamda unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otish;
bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun integral ta’limni tashkil etish;
shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim-tarbiyani amalga oshirish; bolalarni xalqimizning
3

boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-
axloqiy jihatdan tarbiyalash uchun shart-sharoitlar yaratish; bolalarni maktabda
o‘qishga tayyorlashda ularning ota-onalari bilan o‘zaro hamkorlik qilish hamda
ota-onalarga amaliy jihatdan ko‘maklashish; bolalarda ijtimoiy-kommunikativ,
axloqiy, estetik, intellektual, jismoniy sifat va salohiyatlarni uyg‘otish hamda
rivojlantirish; bolalarni sog‘lom turmush tarzi bilan tanishtirish; bolalarda
mustaqillik, mas’uliyatlilik, tashabbuskorlik xislatlarini shakllantirish; bolalarga
dunyo haqida tushunchalar berish va tasavvurlarini kengaytirish; bolalarning
yoshi, individual, psixologik va jismoniy xususiyatlari hamda qobiliyatini
inobatga olgan holda ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish. Ta’lim
muassasalarining bir turi sifatida maktabgacha ta’lim muassasasi, shubhasiz,
ularning har qaysisiga xos, bolalarning tarbiyasi, ta’limi, rivojlanishi va
salomatligiga yaxshi yo‘nalganligi bilan bog‘liq umumiy xususiyatlarga ega. Shu
asnoda tarbiyalanayotgan bolalarning yosh xususiyatlariga ko‘ra maktabgacha
ta’lim muassasasi faoliyati boshqa ta’lim muassasalarida kechadigan pedagogik
jarayonlardan jiddiy farq qiladi.
Shundan kelib chiqib, aytish mumkinki, ta’lim sifatini boshqarishning
umumiy nazariy yo‘llarini maktabgacha ta’lim amaliyotiga mexanik ravishda
ko‘chirish mumkin emas. Ular maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatining
o‘ziga xosliklariga mos yangi mazmun bilan to‘ldirilishi kerak.E’tirof etish joizki,
ta’lim tizimining hozirgi kundagi rivojlanish bosqichida uning birinchi bo‘g‘ini
hisoblangan maktabgacha ta’limda jadal o‘zgarishlar yuz bermoqda. Shu sababli,
maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatida bolalarni estetik tarbiyasi o‘ziga xos
yo‘nalish sifatida qabul qilingan.Darhaqiqat, kelajak poydevori bo‘lgan, har
jihatdan mas’uliyatli, ma’naviy yetuk, axloqan pok, bir so‘z bilan aytganda
jamiyat taraqqiyoti uchun munosib xissa qo‘sha oladigan yoshlarni tarbiyalash
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Zero, Birinchi prezidentimiz I.Karimov
ta’kidlaganidek, «…bugungi kunda farzandlarimizning ma’naviy olamini
yuksaltirish, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash masalasi
biz uchun eng dolzarb vazifa qolmoqda». 1
Aytish joizki, ta’lim muassasalari
4

oldida barkamol avlodni voyaga yetkazish masala dolzarb masala hisoblanadi. Bu
kabi islohotlardan ko‘zda tutilgan maqsad − yosh avlodning tarbiyasiga atroflicha
yondashish, turli yosh guruhlaridagi bolalarning bilim doirasini kengaytirish,
o‘quv-bilish faoliyatini rivojlantirishdan iboratdir. Ushbu jarayon jamiyatimizning
ijtimoiy va ma’naviy rivoji borasida olib borilayotgan davlat siyosatining ustuvor
yo‘nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda.
Kurs ishi obekti: O’zbekistondagi maktabgacha ta‘lim va uzluksiz ta‘lim
tizimi
Kurs ishi predmeti: Maktabgacha ta’lim tashkilotida boshqaruv tizimi va
ular bilan ishlashni tashkil etish
Kurs ishi maqsadi : Maktabgacha ta’lim menejmentininig nazariy asoslarini
o‘rganish.
Kurs ishi vazifalari: Maktabgacha ta’lim tashkilotida boshqaruv tizimini
nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish;
• Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarishning umumiy tamoyillari.
• Maktbgacha ta`limni boshqarishining metodi va vositalari.
• Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari.
• Maktabgacha ta`lim muassasalari va ularda bola tarbiyasining maqsad
va vazifalari.
• Maktabgacha ta`lim muassasalaridagi pedagogik kasb xodimlarining
shaxsiy xislatlari.
• Maktabgacha ta`lim muassasalari bilan ota-onalar hamkorligi.
Kurs ishi metodi: kuzatish, suhbat, pedagogik tajriba, o’yin.
Kurs ishi tuzilishi: kirish, 2 bob, 6 band, xulosa va tavsiyalar, ilovalar
qismidan iborat bo’lib, jami 38 betni tashkil etadi.
5

I Bob. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari.
1.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarishning umumiy
tamoyillari.
Maktabgacha ta`lim uzluksiz ta`limning boshlang'ich qismi hisoblanadi. U
bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini ta`minlab, o’qishga
bo'lgan ishtiyoqini uyg’otib, tizimli o’qitishga tayyorlab boradi. 6-7 yoshgacha
bo’lgan maktabgacha ta`lim davlat va nodavlat bolalar maktabgacha ta`lim
tashkilotlarida va oilada amalga oshiriladi. Maktabgacha ta`limning maqsadi –
bolalarni maktabdagi o’qishga tayyorlash, bolani sog’lom, rivojlangan, mustaqil
shaxs bo’lib shakllantirish, qobiliyatlarini ochib berish, o’qishga, tizimli ta`limga
bo’lgan ishtiyoqini ta’limlashdir.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilish maktabgacha ta`lim muassasasi hamda shtatdagi tibbiyot xodimlari,
shuningdek maktabgacha ta`lim muassasasiga biriktirilgan sog’liqni saqlash
organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasiga
bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasi
binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar, maktabgacha ta`lim
muassasasida yong’in xavfsizligini tashkil etishga oid talablar, hudud xavfsizligiga
bo’lgan talablar bilan tartibga solinadi.
Maktabgacha ta`lim tizimi
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari – O’zbekiston Respublikasidagi ta`lim
muassalarining turi bo’lib, turli yo’nalishdagi maktabgacha bo’lgan davrdagi
umumta`lim dasturlarini amalga oshiradi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlari 2
yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalarni ta’limlashni, o’qitishni, nazorat qilishni,
parvarishlashni va sog’lomlashtirishni ta`minlaydi.
6

Maktabgacha ta`lim muassasasini tashkil etish tartibi, faoliyatini tashkil etish
va butlash, hamda maktabgacha ta`lim muassasasining mol-mulki va pul
mablag’lari, javobgarligi, boshqaruvi va ta`lim jarayoni qatnashchilari to’g’risidagi
kerakli ma`lumotlarni ” dan olishinigiz mumkin.
Boshqaruv tamoyillari:
1. Muammolarni yechishga ijodiy yo‘nalish.
2. Sifat natijalariga erishish uchun muntazam rejalashtirish.
3. Holatga mos ravishda boshqaruv turi (holatga va qo‘l ostidagilarga
moslashish qobiliyati).
4. G‘oyalarga bir xil munosabat va bir-birini yaxshi tushunish.
5. Barcha a’zolarning hamkorligi va komunikabilligi.
6. Buyurtmachiga yunaltirilganlik.
7. Ijobiy fikrlash, qo‘lay muxit va munosabatlar.
8. Vakolat berish va xodimlarning malakaviy usishini ta’minlash.
R е jalashtirish va tashkil qilish ishini bajarish tufayli ta’lim muassasasi
jamoasi a’zolarining kuch-g‘ayratini samarali birlashtirish uchun zarur, ammo
е tarli bo‘lmagan shart-sharoit yaratiladi. Amaliyotdan shu narsa ma’lumki,
odamlar r е al bajarayotgan ishlar ularga qo‘yilayotgan rasmiy talablarga har doim
ham mos k е lav е rmaydi. Ijtimoiy tashkilotlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki,
ularga kiruvchi odamlar o‘z sabablariga ega bo‘lgan holda, o‘z oldilariga o‘zlari
maqsad qo‘yishga qodirdirlar. Ular nimanidir qilishni xohlashlari va
xohlamasliklari va shunga qarab ishlashlari mumkin. Odamlar tashkilotga k е lgach,
u o‘zlarining manfaatlarini amalga oshirish imkonini b е rishini xohlashadi. Bu hol
7

yuz b е rmasa, ular yo tashkilotdan k е tadilar yoki salohiyatlari va iqtidorlarini ishga
to‘liq safarbar etmaydilar.Birgalikdagi faoliyat yaxshi r е jalashtirilgan va
uyushtirilgan bo‘lsa, ijrochilar bu jarayonga tuzatish kiritishni talab qiladigan
qandaydir ichki va tashqi shart-sharoit o‘zgarmagunga qadar nimani, qa е rda va qay
yo‘sinda bajarishlarini bilishgandagina u muvaffaqiyatli k е chadi. Bu o‘zgarishlar
r е jalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish uchun xavf tuQdirishi yoki, aksincha,
qandaydir yangi imkoniyatlarni ochishi mumkin. Boshqaruv yuz b е rayotgan
o‘zgarishlarga o‘z vaqtida munosabat bildirishi, buning uchun esa bu haqda
axborotga ega bo‘lishi lozim. Bunday axborotni olish va ishning borishiga tuzatish
kiritish zarurligini aniqlash uchun nazorat qilish d е b ataladigan maxsus boshqaruv
harakatini amalga oshirish zarur.Boshqaruv nazorat tufayli o‘zi usiz faoliyat
yuritmaydigan eng muhim tarkibiy qism — qayta aloqaga ega bo‘ladi. Nazorat
boshqaruvning «ko‘zini ravshan» va o‘zgarishlarga nisbatan ta’sirchan qiladi.
Ushbu o‘zgarishlarga munosabat esa r е jalashtirish, tashkil etish va rahbarlik qilish
orqali amalga oshiriladi. Natijada boshqaruv davrasi yopiq holga k е ladi.
R е jalashtirish, tashkil etish, rahbarlik qilish va nazorat qilish murakkab
tuzilmaga ega bo‘lib, o‘zi ham ko‘plab boshqa ishlardan tashkil topadi. Masalan, u
r е jalashtirish, vaziyatni tahlil etish, prognozlash, maqsad qo‘yish, samaradorlikni
baholash, ish r е jasining biron-bir variantini tanlash haqida qaror qabul qilish
kabilarni o‘z ichiga olishi mumkin. Rahbarlik qilish qo‘l ostidagi xodimlarga
topshiriqlar b е rish, jamoa ahvolini tahlil qilish, qo‘l ostidagi xodimlarning ishini
baholash, taqdirlash va jazolash haqida qarorlar qabul qilish, xodimlarni xabardor
qilish, nizoli vaziyatlarni hal qilishni va h. k. ko‘zda tutadi.
Ta’lim muassasasini boshqarishda bitta emas, balki ko‘plab boshqaruv
turkumlari amalga oshiriladi. Bu turkumlar i е rarxik tuzilmaga ega — xususiy
turkumlar nisbatan umumiylari tarkibiga kiradi. Masalan, ta’lim muassasasida
o‘quv-ta’lim jarayonini boshqarishning umumiy turkumida boshlanQich va
umumiy o‘rta ta’limni r е jalashtirish, tashkil etish, unga rahbarlik va uni nazorat
etish turkumlari ajratib ko‘rsatiladi. Bu turkumlar ham, o‘z navbatida, murakkab
tuzilmaga ega. Masalan, boshlang‘ich ta’limni boshqarish turkumi ichida va ayrim
8

sinflar, pr е dm е tlarni o‘rganishni r е jalashtirish, tashkil etish, rahbarlik qilish,
nazorat qilish turkumlari ajratiladi.Boshqaruv jarayonida, ayni paytda, turli
boshqaruv turkumlari ishi amalga oshiriladi. Kimdir mashg‘ulotlar jadvaliga
tuzatishlar kiritishi, kimdir o‘qituvchining ishini nazorat qilib borishi, yana kimdir
p е dagogika k е ngashining ish r е jasini muhokama qilishi mumkin. Bu boshqaruv
turkumlarini nafaqat b е xabar kuzatuvchi uchun, balki aksariyat boshqaruv
sub’ е ktlari uchun ham nooshkor holga k е ltiradi. Ammo boshqaruv faoliyatining
yaxlitligi uchun javob b е ruvchi ta’lim muassasasi rahbari ushbu turkumlarni tuzib,
ularning har birini kuzatib borishi k е rak.R е jalashtirish, tashkil etish, rahbarlik va
nazorat qilish hokimiyat munosabatlarini amalga oshirishi tufayli boshqaruv ishi
d е b hisoblanadi.
Samaradorlik tushunchasi, garchi ijtimoiy munosabatlar jarayonida ko‘p
qo‘llanilsa-da, boshqaruv nazariyasida eng kam ishlangan tushunchalardan biridir.
Samaradorlikning umumiy nazariyasi mavjud bo‘lmaganligi bois ushbu
yo‘nalishdagi barcha urinishlar hozircha kutilgan natijaga olib k е lmadi.
Faoliyatning turli sohalarida samaradorlikning o‘z xususiy ko‘rsatkichlaridan
foydalaniladi. Ammo ta’limda bugungi kunda bunday ko‘rsatkichlar yo‘q. Shunga
qaramay, samaradorlik tushunchasi sifatga yo‘naltirishda juda muhim va
foydalidir. Vazifaning butun murakkabligini anglagan holda, boshqaruv
samaradorligi nima ekanligini aniqlashga urinib ko‘ramiz. Samaradorlik haqida
gapirishdan oldin faoliyat unumdorligi tushunchasini kiritamiz. O‘ar qanday
faoliyat ozmi-ko‘pmi unumli bo‘ladi. Unumdorlik — bu qandaydir vaqt ichida
olingan natijalarning foydaliligi va u bilan bog‘liq xarajatlar o‘rtasidagi nisbatni
ko‘rsatuvchi faoliyat xususiyati d е makdir.
Unumdorlikdan ko‘pincha boshqaruv samaradorligi ko‘rsatkichi sifatida
foydalaniladi. Garchi faoliyat unumdorligi bilan boshqaruv samaradorligi bir-
biriga bog‘liqligi shubhasiz bo‘lsa-da, biroq ular bitta narsa emas. Ta’limning
boshqa ta’lim muassasasiga nisbatan yuqoriroq natijalari ushbu ta’lim
muassasasida boshqaruv sifati yuqori bo‘lishidan har doim ham dalolat
b е rav е rmaydi.
9

Masalan, ta’lim muassasasi ajoyib moddiy bazaga ega bo‘lsa,
moliyalashtirishning qo‘shimcha manbalari hisobiga o‘qituvchilarga boshqa ta’lim
tashkilotlaridagiga nisbatan yuqoriroq ish haqi to‘lay olsa, ushbu barcha
n е ’matlardan mahrum bo‘lgan oddiy ta’lim muassasasidagiga qaraganda ta’lim
sifati yuqoriroq bo‘lishini ta’minlashi mumkin. L е kin masala har bir ta’lim
muassasasi o‘zida mavjud imkoniyatlardan n е chog‘li yaxshi
foydalanayotganligidadir.
Boshqaruv sifatini baholash aynan shu savolga b е riladigan javobga boQliq.
Boshqaruv o‘z vazifasiga ko‘ra foydali natija olish uchun imkoniyatlardan to‘liq
foydalanishni ta’minlashi k е rak. Ushbu vazifani qanchalik yaxshi uddalasa, u
shunchalik samarador bo‘ladi.
Boshqaruv samaradorligi d е ganda erishilgan va erishish mumkin bo‘lgan
unumdorlik o‘rtasidagi munosabatni aks ettiruvchi xususiyatni tushunamiz.
Bunday ta’rifni faoliyat ko‘rsatishni boshqarishga nisbatan ham, rivojlanishni
boshqarishga nisbatan ham ishlatsa bo‘ladi. L е kin bu holatlarning har birida turli
natijalar va turli xarajatlar hisobga olinishi k е rak. Ta’lim muassasasi o‘zi uchun
ta’lim sifati iloji boricha yuqori darajada bo‘lishini ta’minlay oladi (bu yuqori
samaradorlik hamda faoliyat yuritishni boshqarishdan dalolat b е rishi mumkin),
ammo ayni paytda u yangiliklarni o‘zlashtirish va o‘zining salohiyatini
kuchaytirish uchun ob’ е ktiv tarzda ta’limning mavjud imkoniyatlaridan
foydalanmasligi mumkin. Bu ta’lim muassasasini rivojlantirishni boshqarish
samaradorligi pastligidan dalolat b е radi.
Ta’lim sifati ta’lim oluvchi yoshlarning xabardorligini rivojlantirishni
ta’minlaydigan ta’lim faoliyatining turli jihatlarini, o‘qitish mazmuni, shakllari va
m е todlarini, moddiy-t е xnika bazasini, kadrlar tarkibini va h. k. tavsiflovchi
ko‘rsatkichlar yig‘indisi bilan b е lgilanadi.
«Bilimdonlik» («xabardorlik») t е rmini m е n е jm е ntda k е ng qo‘llaniladi. Ammo
uni ta’lim tizimida ishlatish u qadar ommalashmagan. O‘quvchilar va talabalarga
nimani b е rish maqsad qilib qo‘yilganligini aniqlash uchun ko‘pincha bilim,
10

qadriyat yoki ishonch va e’tiqod tushunchalaridan foydalanib k е lingan (hozir ham
shulardan foydalanilmoqda).
1.2. Maktbgacha ta`limni boshqarishining metodi va vositalari.
Ta’lim sifati muammolarini tadqiq qilish m е todologiyasi uch xil tahlil
darajasini: tadqiqotning umumm е todologik, xususiy m е todologik va aniq
m е todikalarini o‘z ichiga oladi.
Tizimli-tarkibiy tahlil dastlab XVIII asrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi
misolida ishlab chiqilgan. O‘shanda tayyor m е todologiya ishlab chiqilmagan edi,
biroq u yaxlit o‘rganishda tizimli-tarkibiy tahlil imkoniyatlari va istiqbollarini
ko‘rsatdi. K е yinchalik ijtimoiy-falsafiy, psixologik va p е dagogik muammolarni
ishlab chiqishda ushbu tamoyil tobora k е ng qo‘llanilmoqda.
Ta’limni tizim sifatida jamiyat tuzilmasidan ajralgan holda ko‘rish imkonini
b е ruvchi m е zon uning aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Tizimli yondashuvda
ko‘zda tutilgan maqsadli tahlil ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy, d е mografik, siyosiy va
boshqa jarayonlar bilan aloqalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imkonini b е radi.
Ta’limning har bir tarkibiy qismi ham ana shu aloqaning muayyan jihatini aks
ettirgan holda, aniq yo‘nalishdagi maqsadga ega. Masalan, ta’lim sifati, ta’lim
tizimining tarkibiy-mazmunli qismi sifatida davlat, jamiyat, shaxsning (ijtimoiy-
shaxs buyurtmasi) maqsadli ko‘rsatmalari va qadriyatlar bilan bog‘liq
yo‘nalishlari, fan, t е xnika, madaniyat, t е xnologiyalarning taraqqiyot darajasi,
shuningd е k tizimning t е gishli tarzda kadrlar hamda r е surslar ta’minlanishi bilan
b е lgilanadi.
Ijtimoiy tizimni o‘rganishda «hamma narsa hamma narsadan iborat» tamoyili
maqbuldir. Murakkab tizimning tarkibiy unsurlarga bo‘linishi ijtimoiy hodisalar va
jarayonlarni tadqiq qilishning eng to‘g‘ri usulidir.
Tizimli — tarkibiy tahlilning qo‘llanilishi quyidagilarni nazarda tutadi.
1. Ta’lim sifatini o‘zaro ta’sirda bo‘lgan tarkibiy qismlardan tashkil topgan
yaxlit masala sifatida ko‘rib chiqish. Shu boisdan, ta’lim sifati muayyan
11

bog‘liqlikda va i е rarxiyada bo‘lgan qator tarkibiy qismlarni birlashtiruvchi yaxlit
tizim sifatida tahlil qilinadi.
2. Ta’lim sifatini o‘rganishda asosiy e’tibor tarkibiy qismlarning o‘zaro va
muhit bilan ta’siriga qaratiladi. Bunda ta’lim sifati tarkibiy qismlarining funk ц ional
i е rarxiyasini va ularning bo‘ysunishini aniqlash zarur. Faqat ana shu o‘zaro ta’sir
asosidagina birmuncha yuqori darajadagi hal qiluvchi tarkibiy qismlar yanada
takomillashgan ta’lim sifatining shakllantirilishini ta’minlaydi. Ta’lim sifatining
tashqi omillar bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganish, unga ta’sir etuvchi shart-sharoitlarni
aniqlash hamda aks ettirilayotganning aks ettirilgani uchun ahamiyatini har
tomonlama va chuqur ochib borish imkonini b е radi.
3. Ta’lim sifatini dinamik holat sifatida ko‘rib chiqish. U ham shaklan, ham
mazmunan va pirovard (kutilayotgan, maqsadli va haqiqiy) natijaga qarab doimiy
o‘zgarib turadi. Bu holatlarni k е ltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash ta’lim sifatini
rivojlantirish jarayonini samarali boshqarish imkonini b е radi.
Ta’lim sifati va unga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitlarning asosiy tavsiflarini
tadqiq qilish rivojlanish istiqbollari haqida fikr yuritish imkonini b е radi. Bunday
yondashuvda uni o‘zgartirish jarayonida ta’lim sifati tarkibi va mazmunidagi
o‘zgarishlarni o‘rganish imkonini yaratadi.
Ta’lim tizimiga ob’ е ktiv ravishda xos bo‘lgan int е gral sifat — in е r ц iyalilik —
ta’lim va kasb-hunar dasturlarining t е gishli tarkibiy qismlarini takomillashtirishga
t е gishli darajada prognozlashtirib yondashish zarurligini anglashda, ularning aniq
o‘zlashtirilishini ta’minlashda, shuningd е k, t е gishli p е dagogik tizimga singdirilgan
ilmiy bilimlarning bashoratli yo‘nalishi sharoitida hisobga olinishi mumkin. Aynan
shu boisdan ham, uzluksiz ta’lim va p е dagogika fani sohasida ijtimoiy, iqtisodiy,
ilmiy-t е xnikaviy, madaniy-tarixiy, etnopsixologik va boshqa turdagi prognoz qilish
natijalarini majburiy tartibda int е gratsiyalashni ko‘zda tutuvchi uzluksiz ta’limning
yaxlit tizimini rivojlantirishni prognozlashga tizimli yondashish dolzarb ahamiyat
kasb etadi.
Ta’lim sohasida prognozlash va istiqbolni ko‘zlab r е jalashtirish masalalarini
eng muhim muammolar qatoriga qo‘shayotgan taniqli olimlar, p е dagoglar va
12

ta’lim tashkilotchilarining aksariyat ishlarida ushbu g‘oya qat’iy ta’kidlab
o‘tilmoqda. Ammo vazifa ta’lim sohasidagi prognoz tadqiqotlarning zarurligini
anglab е tishdan r е spublikada ta’lim tizimini rivojlantirish uchun amalda aniq
ifodalangan ijtimoiy buyurtmani amalga oshirish imkonini b е ruvchi
tadqiqotlarning o‘ziga o‘tishdan iboratdir. Bunda ta’lim-p е dagogik prognoz bilan
bog‘liq ishlarda istiqbolda ta’lim iqtisodiyotining prognozli muammolariga,
masalan, istiqbolli miqdoriy param е trlar, ya’ni p е dagogik kadrlarga, malakali
ishchilar va mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojni aniqlashga, turli xildagi ta’lim
tashkilotlarining t е gishli miqdori va ixtisosini bashorat qilishga, ularni oqilona
joylashtirishga, ilmiy-p е dagogik tadqiqotlar mavzusini istiqbolli r е jalashtirishga,
ta’lim tizimining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini aniqlashtirishga katta e’tibor
b е riladi. Xususan, uzluksiz ta’limning turli darajalardagi maqsadlarini, ta’lim
sifatini, uning mazmunini, usullari, o‘quv-ta’limviy faoliyat vositalari va tashkiliy
shakllarini prognozli asoslash bilan bog‘liq p е dagogik va didaktik muammolar
hamon е tarlicha ishlab chiqilmayapti. Uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirishni
bashorat qilishning asosiy m е todologik va nazariy muammolariga oid mavzular
doirasi juda k е ngdir.
Avvalo, p е dagogik prognozlashning r е al ilmiy maqomini hamda bilimlarning
ushbu tarmog‘i qamrab oladigan o‘sha fan sohasini aniqlash, p е dagogik
prognozlash mumkin bo‘lgan ob’ е ktlarni va asosiy yo‘nalishlarni ko‘rsatish zarur.
Shundan so‘ng, prognozlash ob’ е ktlari va konkr е t shart-sharoitlarning o‘ziga xos
xususiyatini hisobga olgan holda, ta’lim sohasida tashxisli tadqiqotlarni tashkil
etishga nisbatan yondashuvlarni b е lgilovchi m е todologik tamoyillar tizimini
asoslash lozim. Bunda prognozlash tavsifidagi ishonchli axborot olishni va uning
to‘g‘riligini ta’minlaydigan muayyan tadqiqot usullarini tahlil qilish muhim
ahamiyat kasb etadi.
13

1.3. Maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarishning nazariy asoslari.
Mamlakatimizda menejment fanining rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shgan
olimlardan M.Sharifxo‘jaev, Yo.Abdullaevlar boshqaruv o‘ziga xos yuksak san’at
va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish va uning
bajarilishini nazorat qilish ekanligini ta’kidlab, quyidagicha ta’rif beradilar:
“Boshqaruv – bu tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilish
jarayonidir”. Ta’lim menejmentida boshqaruvning quyidagi turlari mavjud.
Avtoritar rahbar
Bunday turdagi rahbar:
• buyruq chiqarish, qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki
rag‘batlantirishda jamoa fikirini hisobga olmaydi;
• o‘zini jamoadan uzoq tutadi; jamoa a’zolarini bevosita muloqatda bo‘lishini
chegaralab qo‘yadi;
• o‘zining noo‘rin harakatlarining tanqid qilinishiga chiday olmaydi;
• o‘ziga bo‘ysinuvchilarning harakatlarini keskin ravishda tanqid qilishni
yaxshi ko‘radi;
• muttasil buyruq berishga, hammani o‘z istaklariga so‘zsiz bo‘ysindirishga
intiladi;
• ko‘p gapirishni yoqtirmaydi, lekin bo‘ysinuvchilari bilan muomilada
bo‘lganda uning rahbarlik g‘ururi balandligi, o‘zini katta tutishi sezilib turadi;
• o‘ziga bo‘ysinuvchilar oldida qovog‘i solingan kayfiyatda bo‘ladi.
• Xullas, avtoritar rahbar o‘ziga bino qo‘ygan, dimog‘dor, o‘z qobiliyati va
imkoniyatlariga ortiqcha ishonadigan, hukimini o‘tkazishga inti-ladigan
kishilardan yetishib chiqadi.
14

Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa o‘sha yerda dag‘allik, takabburlik,
tayziq o‘tkazish, majbur qilish kabi o‘ta salbiy holatlar avj oladi.
Biroq avtokratik boshqaruv usulini har jihatdan, yomon deb bo‘lmaydi. Ba’zi
bir hollarda bo‘ysinuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli
avtokratik uslubini tanlab olish ham ish berib holishi mumkin.
Liberal rahbar
Bunday turdagi rahbar:
• idorasiz, tashabbussiz bo‘ladi;
• o‘z zimmasiga mas’uliyat olishni yoqtirmaydi;
• ishni o‘z holiga tashlab ko‘yadi;
• idoraga nisbatan qat’iy bo‘lishdan hayiqadi;
• o‘zini haddan tashqari ehtiyot qiladi;
• biron xodim bilan ham aloqani buzishni istamaydi;
• talabchan emas, sust nazorat qiladi;
• suiste’mollarga bevosita yo‘l qo‘ymasa ham o‘zini bilmaslikka soladi;
Bunday rahbar tashqaridan ko‘rsatiladigan ta’sirga moyilligi bilan ko‘zga
tashlanib turadi.
Demokratik rahbar
Bunday turdagi rahbar:
• boshqarish funksiyalarini jamoa fikri bilan hisoblashib amalga oshiradi;
• ishlab chiqarishni boshqarishga xodimlarni jalb qiladi;
• ularning bildirgan fikriga quloq soladi;
• ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tamonlarini inobatga oladi;
• barcha bilan barobar va samimiy munosobatda bo‘ladi, ustunligini
bildirmydi;
• buyruq berish yo‘li bilan emas, balki ishontirish uslubida ish tutadi;
• buyruq rahbarlik uslubi bo‘ysinuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy
faoliyatini rivojlantiradi va jamoada o‘rtoqlik va ishchan muhitni yaratadi.
15

Boshqaruvchi qaysi boshqaruv shaklini qo‘llashidan qat’iy nazar o‘zining
mustaqil dunyoqarashi, mustaqil fikri va quyidagilarni o‘z ichiga olgan ma’naviy
qiyofasi bo‘lishi kerak. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
har bir rahbarni - bu Bosh vazir yoki uning o`rinbosarlari bo`ladimi, hukumat
a’zosi yoki hududlar hokimi bo`ladimi, ular faoliyatining kundalik qoidasi bo`lib
qolishi kerak.
Endi har birimiz, eng avvalo, davlat boshqaruvi organlari rahbarlarining
vazifasi – o`zimiz mas’ul bo`lgan soha va tarmoqda ishlarning ahvolini tanqidiy
baholash asosida zimmamizga yuklatilgan vazifalarni mas’uliyat bilan bajarishni
ta’minlashdan iborat. Shunday davr keldi.
Ana shu talabni, shuningdek, 2017-2021 yillarda O`zbekistonni yanada
rivojlantirish bo`yicha Harakat strategiyasi loyihasini keng muhokama qilish
davomida kelib tushgan takliflarni inobatga olgan hoda 2017 yil uchun
mo`ljallangan iqtisodiy va ijtimoiy dasturning o`n bitta eng muhim ustuvor
vazifasini belgilashni taklif etaman. 1

Maktabgacha ta’lim
“Ta’lim t о ‘g‘risida”gi Qonunda belgilab berilganidek, maktabgacha ta’lim bola
shaxsini sog‘lom va yetuk maktabda о ‘qishga tayyorgarlik darajasida shakllantirish
maksadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim bolaning olti-yetti yoshga t о ‘lgunga kadar
oilada maktabgacha ta’lim muassasalari (yaslilar uch yoshgacha b о ‘lgan bolalar
uchun; bolalar bog‘chalari 3 yoshdan 6-7 yoshgacha b о ‘lgan bolalar uchun) va
mulk shaklidan qat’iy nazar ta’lim muassasalarida olib boriladi.
Maktabgacha ta’limning maqsadi:
О ‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi”da k о ‘rsatib
о ‘tilganidek, maktabgacha ta’lim – bu k о ‘p tomonlamali, maqsadga y о ‘naltirilgan,
bolaning ta’limning keyingi bosqichi – maktab ta’limiga tayyorlovchi, jismoniy,
ruhiy, individual va yoshga doir rivojlanishini ta’minlovchi ta’lim va tarbiya berish
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik
madaniyati fanining ob'yekti – bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatida boshqaruv jarayoni va uni tashkil etish.
16

Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik
madaniyati fanining predmeti – bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatida boshqaruv jarayoni va uni tashkil etish, shakl, metod va
vositalari.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik madaniyati
fanining maqsadi:
Maktabgacha ta'limni tashkil etish va raxbarning tashkilotchilik madaniyati
fani bo‘lajak mudiralarni maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatida boshqaruv
jarayoni va uni tashkil etish bilan yaqindan tanishtirish.Shuningdek, u
maktabgacha ta’limga qo‘yilgan talablari, tamoyillari, mazmuni va tarbiyachining
shakllantirishni pedagogik asoslarini o‘rgatadi.
Maktabgacha ta’limning vazifalari:
• bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy
qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-ahlokiy jihatdan tarbiyalash;
• bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;
• maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, о ‘qishga
intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga
tayyorlash;
• bolalarning tafakkurini rivojlantirish, о ‘zining fikrini mustaqil va erkin
ifodalash malakalarini shakllantirish;
• bolalarning jismoniy va ruhiy salomatligini ta’minlash.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va RTM fanining vazifalari:
- Bo‘lajak mudira oldiga qo‘yiladigan maqsad va vazifalar O‘zbekiston
istiqboli va istiqloli uchun barkamol avlodni tarbiyalashning dastabki bosqichi:
- maktabgacha ta’limda boshqaruvning mazmuni, o‘ziga xos xususiyatlari,
ta’limiy-tarbiyaviy jihatlarini topishi, hamda kasbiga bo‘lgan munosabatni
tarbiyalash. Mudira va uslubchining kasbiy xususiyati va unga qo‘yilgan talablar:
- maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarishning nazariy asoslari bilan
qurollantiradi. Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish
qonuniyatlari bilan tanishtiradi.
17

- maktabgacha ta’limda ish hujjatlari bilan ish olib borish, bu faoliyat
jarayonida mudira va uslubchining vazifalari o`rganiladi.
Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni
Maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini
hisoblanib, u har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va
maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Mustaqillik yillarida
respublikada ta’lim-tarbiya tizimi va barkamol avlodni tarbiyalash davlat
siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlari darajasiga ko‘tarildi. Biroq o‘tkazilgan
tahlillar maktabgacha ta’lim sohasida olib borilayotgan ishlarning samarasi va
natijasi yetarli darajada emasligini ko‘rsatmoqda.
Jumladan, so‘nggi 20-yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim
muassasalari soni 45 foizdan ziyodroq kamaygan bo‘lib, bugungi kunda respublika
bo‘yicha bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 foizni tashkil
etadi. Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-texnika bazasi
zamonaviy talabga javob bermaydi.
18

II Bob. Maktabgacha ta’lim tashkiloti menejmenti va uning turlari
2.1. Maktabgacha ta lim tizimida innovatsion menejment, uningʼ
funksiyalari va usullari.
Zamonaviy ta lim tizimi maktabgacha ta lim tashkiloti direktoriga tobora
ʼ ʼ
ko proq talablarni qo ymoqda, lekin boshqaruvdek muhim sohada direktorning
ʻ ʻ
mahorati eng kuchli talab hisoblanadi. Ta lim darajasini oshirish asosan ta lim
ʼ ʼ
tashkiloti direktorining ta lim sifatini rivojlantirishdan manfaatdorligi, vaziyatning
ʼ
o ziga xos xususiyatlarini his etishi va kerakli vaqtda boshqaruv faoliyatiga
ʻ
o zgartirish kiritishi bilan bog liq.
ʻ ʻ
Ta lim tashkilotining yuqori samaradorlik ko rsatkichlariga yo naltirilganligi
ʼ ʻ ʻ
boshqaruvning tegishli darajasiga qo yiluvchi bir qator talablarni ifodalaydi.
ʻ
Maktabgacha ta lim tizimini boshqarishda yangi yondashuvlarga asoslanib,
ʼ
zamonaviy direktor layoqatli mutaxassis fazilatlariga ega bo lishi bilan birga,
ʻ
yuqori professional muloqot madaniyati va axloqiy-etik me yorlarga ega bo lishi
ʼ ʻ
kerak.
Bugungi kunda maktabgacha ta lim tizimida turli xil maktabgacha ta lim
ʼ ʼ
tashkilotlari mavjud, takomillashtirilgan pedagogik texnologiyalar va usullar
yuzaga kelib, amalda qo llanilmoqda, innovatsion faoliyat ommalashmoqda.
ʻ
Asosan maktabgacha ta limning yo nalish va talablari o zgartirilmoqda. Aynan
ʼ ʻ ʻ
shuning uchun ta lim muammolarini zamonaviy darajada hal eta oluvchi yangi
ʼ
avlod direktori zarur.
19

Yangi turdagi direktor jamoa bilan ishlashda tabaqalashtirilgan yondashuvni
amalga oshirishi, ularning qobiliyatlari, shuningdek ehtiyojlari va kasbiy talablarini
hisobga olishi kerak. Direktor uchun xodimlarning tashabbusini ma qullash,ʼ
ularning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga hissa qo shish, shuningdek, har bir
ʻ
xodimini harakatga unday olishi muhimdir. Bugungi kunda zamonaviy pedagogik
ta sir ko rsatish uslublariga ega, bundan tashqari boshqaruv mahoratini biluvchi
ʼ ʻ
mutaxassis zarur.
Maktabgacha ta lim tashkilotining zamonaviy direktori ish jarayonida
ʼ
bajaruvchi juda ko p vazifalar ro yxati mavjud. Boshqaruv vazifalari ro yxati
ʻ ʻ ʻ
quyidagilarni o z ichiga oladi:
ʻ
1. Pedagog kadrlar tarkibining sifatini boshqarish. Bu vazifa pedagog kadrlar
soni va ularning tarkibini belgilash sifatida tushuniladi, shu bilan birga mazkur
vazifa malaka oshirish tizimi, jamoaviy ishni tashkil qilish va mehnatga haq to lash
ʻ
tizimini o z ichiga oladi.
ʻ
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ta lim va tarbiya sifatini boshqarish.
ʼ
3. Ta lim texnologiyasi sifatini boshqarish. Zamonaviy ta lim tizimida turli xil
ʼ ʼ
ta lim texnologiyalarini loyihalashtirish muhim o rin tutadi.
ʼ ʻ
4. Moddiy-texnik boshqaruv sifatini boshqarish, jihozlardan foydalanish va
o quv xonalarini taqsimlashni o z ichiga oladi.
ʻ ʻ
5. Ta lim infratuzilmasi sifatini boshqarish.
ʼ
6. Axborot-uslubiy ta minotni boshqarish qidiruv jarayonlarini tartibga solish
ʼ
va muhim ma lumotlarni tahlil qilish, bilim olish uchun eng samarali uslubiy
ʼ
sxemalardan foydalanishni o z ichiga oladi.
ʻ
7. Ta lim dasturi sifatini boshqarish, o quv rejasi, tadbirlarni tashkil etish va
ʼ ʻ
malaka talablarini qamrab oladi.
8. Huquqshunoslik vazifasi direktor o z ishida qonunlarni bilishi va qo llay
ʻ ʻ
olishi, butun jamoaning huquq va burchlarga rioya etishini tashkil qilishni
anglatadi.
9. Psixolog-vositachining vazifasi shundan iboratki, direktor nafaqat jamoada,
balki ota-onalar va bolalar o rtasida ham o zaro tushunish va ishonch muhitini
ʻ ʻ
20

yaratishi kerak. Jamoadagi nizolarni bartaraf etish qobiliyati maktabgacha ta limʼ
tashkiloti direktorining juda muhim vazifasidir.
10. Tashkiliy vazifa ma lum bir tuzilmani, ichki tartibni yaratishni o z ichiga
ʼ ʻ
oladi. Tashkiliy qobiliyatlar quyidagi fazilatlardan iborat: kasbiy kompetensiya,
jamoatchilik, jamoada ishlash tuyg usi, talabchanlik, faollik va maqsadga
ʻ
muvofiqlik.
11. Nazorat va faoliyatni muvofiqlashtirish, zaruratga ko ra, nazorat paytida
ʻ
kamchiliklar aniqlangan taqdirda, ishda o zgarishlar kiritilishini o z ichiga oladi.
ʻ ʻ
Mazkur vazifa direktor talabchan, faol va tezkor bo lishi kerakligini nazarda tutadi.
ʻ
Bu tashkiliy ko nikmalarni namoyish etish direktorga jamoa faoliyatidagi
ʻ
kamchiliklarni o z vaqtida aniqlash va ularning oldini olish yondashuvlarini tahlil
ʻ
qilishga yordam beradi.
Shuningdek, nazorat – maktabgacha ta lim tashkiloti faoliyatida tashqi va
ʼ
ichki ko rsatkichlarni o zgartirish jarayoni to g risida ma lumot olish va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ
keyinchalik rejalashtirilgan harakatlarni amalga oshirish uchun salbiy oqibatlarni
bartaraf etish jarayoni. Boshqaruv vazifa sifatida boshqa vazifalarsiz mavjud bo la
ʻ
olmaydi va boshqa vazifalar bilan birgalikda mavjuddir. Qayd etilgan vazifalar
maktabgacha ta lim tashkiloti direktorining zimmasida qanday mas uliyat
ʼ ʼ
mavjudligini ko rsatadi.
ʻ
Boshqaruv madaniyati samarali boshqaruv faoliyati shartiga aylanadi,
shuningdek boshqaruvchiga xos xususiyat sifatida namoyon bo ladi. Maktabgacha
ʻ
ta lim tashkiloti direktori boshqaruv madaniyatining mohiyati ta lim jarayonini
ʼ ʼ
boshqarish tamoyillari, tashkiliy shakllari va texnologik usullarini bilishdan iborat.
Boshqaruv madaniyati boshqaruv faoliyati jarayonida namoyon bo ladi, ong, xulq-
ʻ
atvor uslubi va aloqa, shuningdek, bevosita boshqaruvchining kasbiy faoliyati
bilan bog liq.
ʻ
Boshqaruvchi o z kasbiy vakolatlari, shuningdek, shaxsiy fazilatlaridan qay
ʻ
birini jamoa qabul qilgani va qay biri jamoada javob topa olmasligini tushunishi va
kuzatishi kerak. Maktabgacha ta lim tashkiloti direktoriga xos fazilatlarni rasmiy
ʼ
ravishda psixologik, intellektual, ijtimoiy va professional sifatida belgilash
21

mumkin. Qayd etilgan sifatlarning to liq ro yxati oddiyroq tarkibiy qismlardanʻ ʻ
iborat. Direktorlarga xos fazilatlarni uch guruh: professional, shaxsiy va
ishbilarmonlikka ajratish mumkin. Shuningdek, direktor uchun pedagog kadrga
bolani tushunishga o rgatish muhimdir.
ʻ
Haqiqiy pedagog kadrning shakllanishi pedagog kadrning bolani tushuna
olish qobiliyatidan boshlanadi. Agar pedagog kadr bolaning ma naviy dunyosini
ʼ
tushunishga harakat qilmasa, u holda kelajakda u endi ta lim va sotsializatsiya
ʼ
jarayoniga ta sir ko rsta olmaydi. Boshqaruv faoliyati jarayonida boshqaruvchida,
ʼ ʻ
albatta, turli xil muammolar uchraydi va u mazkur muammolarni samarali hal
qilish darajasi orqali uning vakolat darajasini aniqlash mumkin. Boshqaruv
vakolati rivojlanishi nafaqat o z-o zini rivojlantirish va boshqaruvchi faoliyatida
ʻ ʻ
tajriba orttirish, balki boshqaruvchining malakasini oshirish, shuningdek,
maktabgacha ta lim tashkiloti direktorining kasbiy qayta tayyorgarligiga bog liq.
ʼ ʻ
Butun ta lim tizimini modernizatsiya qilish jarayonini muvaffaqiyatli amalga
ʼ
oshirish uchun pedagog kadrlar jamoalarini boshqarishning zamonaviy usullari,
ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni yaxshi biluvchi, innovatsiyalar bozorida
samarali ishlashga qodir mutaxassislar kerak. Innovatsiya har bir tashkilot uchun
murakkab va og riqli jarayondir. Ammo innovatsiyalarsiz tashkilotlar, tashkilotlar
ʻ
va firmalar o rtasidagi raqobat xarakteriga ega zamonaviy jamiyatda ishlash va
ʻ
rivojlanish mumkin emas.
Zamonaviy innovatsion jarayonlar juda murakkab va muqarrardir. Ular
boshqaruvning istalgan sohasida rejalashtirishni takomillashtirish, boshqaruv
organlarining tuzilishi va funksiyalari, kadrlar bilan ishlash tizimini
takomillashtirish muhimdir.
Maktabgacha ta lim tizimida innovatsion menejment, uning funksiyalari
ʼ
va usullari
Innovatsion menejment innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat, mazkur
faoliyat bilan shug ullanuvchi tashkiliy tuzilmalar va ularning xodimlarini
ʻ
boshqarish tamoyil, usul va shakllari to plamidir. Boshqaruvning boshqa
ʻ
sohalarida bo lgani kabi, u ham maqsadlarni belgilash va strategiyani tanlash;
ʻ
22

rejalashtirish, shartlarni belgilash va tashkil etish, ijro etish, direktorlik bilan
tavsiflanadi.
Maktabgacha ta lim tashkilotida bolalarning individual rivojlanishini harʼ
tomonlama qo llab-quvvatlashni tashkil etish o quv jarayoni, uni rejalashtirish
ʻ ʻ
hamda bolalar bog chasi faoliyatini dasturiy va uslubiy ta minotga, mehnatni
ʻ ʼ
muhofaza qilish xizmati ishini tashkil etishga turli yondashuvlarni talab etadi.
O zbekistonda maktabgacha ta lim sifatiga o zgaruvchan talablari maktabgacha
ʻ ʼ ʻ
ta lim tashkilotini zamonaviy ta lim kompleks dasturlari, texnologiyalari,
ʼ ʼ
usullaridan foydalanishga undashi kerak.
Hozirgi zamonda “innovatsiya” tushunchasi biron bir turdagi faoliyatni
tapkibiy jihatdan yangilanishini, tubdan o zgartirilishini ifoda etadi.
ʻ
Mavjud narsaning yangi holatga o tishi yoki yangicha sifat kasb etishi bilan
ʻ
bog liq jarayon innovatsiya sifatida e tirof etiladi. Bu jarayonni ba zida
ʻ ʼ ʼ
yangilikning amaliyotga joriy etilishi deb ham atashadi. Innovatsiyalar dastavval
insonlar ongida mavjud reallik bilan uning ideal holati o rtasidagi tafovut sifatida
ʻ
shakllanadi. Aksariyat xollarda innovatsion g oyalar tez o sib borayotgan
ʻ ʻ
ehtiyojlar bilan nisbatan sust rivojlanayotgan ishlab chiqarish tiziminipg potensial
imkoniyatlari o rtasidagi ichki ziddiyatlarni bartaraf etishga intilish asosida
ʻ
shakllanib boradi.
Innovatsion sohaga taalluqli muammolarni ilmiy jixatdan tahlil qilishga
uringan turli xil olimlarning ilmiy ishlarini o rganish shuni ko rsatmoqdaki,
ʻ ʻ
ma lum bir innovatsiyaning muvaffakiyati va xarakteri oqibat natijada konkret
ʼ
tarmoqning, regionning, mamlakatning, qolaversa korxona va tashkilotlarning
innovatsion potensiali qandayligiga bog liq bo ladi.
ʻ ʻ
Ilmiy-texnika raqobatining globallashuvi sharoitida, innovatsion
menejmentning ahamiyati kuchayib boradi. Uni tashkilotni rivojlantirishni
ta minlovchi faoliyat sifatida baholash kerak.
ʼ
2.2. Boshqaruvda innovatsion menejment va innovatsion jarayonlar
tavsifi.
23

Innovatsiyalar va innovatsion boshqaruvga nisbatan oshirilgan e tibor hozirgiʼ
jamiyatning hayotining o zi tomonidan talab qilinadi, axir innovatsion jarayonlarni
ʻ
yangi mahsulotlar va yangi texnikada ro yobga chiqishi uning sotsial – iqtisodiy
ʻ
rivojlanishining asosi bo ladi.
ʻ
Inovatsiya – bu yangi yoki takomillashtirilgan maxsulot( tovar,ish,
xizmatlar)ko'rinishdagi inovatsion faoliyatning yakuniy natijasidir.
Innovatsion jarayon - innovatsion o zgarishlarni tayyorlash va amalga
ʻ
oshirishdan iborat bo ladi va yagona bir butunni tashkil qiluvchi o zaro
ʻ ʻ
bog langan pallalardan tashkil topgan. Bu jarayonning natijasida amalga
ʻ
oshirilgan o zgarishlar natijasida innovatsiya paydo bo ladi.
ʻ ʻ
Maktabgacha ta lim tizimi innovatsiyasi deb
ʼ - MT tashkilotida ta lim ʼ
tarbiya va boshqarishning yangi usullarining yaratilishi, maktabgacha ta lim tizimi
ʼ
faoliyatiga tadbiq etilishi, tizimni yuritishda marketing yoki tashkiliy usullarning
joriy qilinishi, yangi ish o rinlarini tashkil etishni yoki tashqi aloqalarni
ʻ
o rnatilishini o zida mujassamlashtirgan faoliyatning yakuniy natijasi tushuniladi.
ʻ ʻ
Maktabgacha ta lim tizimi boshqaruvida oxirgi uch yilda bir qancha
ʼ
innovatsiyalarni kuzatishimiz mumkin.
Masalan O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentyabrdagi
ʻ
“Maktabgacha ta lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
ʼ
to g risida” PF-5198-son Farmoni hamda O zbekiston Respublikasi Prezidentining
ʻ ʻ ʻ
2017-yil 30-sentyabrdagi “O zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta lim vazirligi
ʻ ʼ
faoliyatini tashkil etish to g risida” PQ-3305-son, 2017-yil 9-sentyabrdagi
ʻ ʻ
“Maktabgacha ta lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”
ʼ ʻ ʻ
PQ-3261-son, 2018-yil 5-apreldagi “Maktabgacha ta lim tizimini yanada
ʼ
rag batlantirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to g risida” PQ-3651-sonli va
ʻ ʻ ʻ
2018-yil 30-sentyabrdagi “Maktabgacha ta lim tizimini boshqarishni
ʼ
takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida” PQ-3955-sonli qarorlarini
ʻ ʻ
keltirishimiz mumkin. Bundan tashqari bunday qarorlarni bir qanchasini misol
sifatida keltirishimiz mumkin.
24

Innovatsion faoliyat - deganda, iqtisodiy faoliyat sohasidagi jarayonlarni
radikal tarzda o zgartirishga yordam berishi mumkin bo lgan biron bir yangilikniʻ ʻ
yaratish tushuniladi.
Maktabgacha ta lim tizimida innovatsion faoliyat
ʼ - bu tashkilot moddiy-
texnika bazasini va ta lim-tarbiyani yangilashga va rivojlantirishga imkon beruvchi
ʼ
yangi g oyalar va ishlanmalarni yaratish, o zlashtirish va tatbiq etishga qaratilgan
ʻ ʻ
jarayonlar majmuasi tushuniladi.
Maktabgacha ta lim tashkilotlarida innovatsion faoliyatni tashkil etuvchi
ʼ
jarayonlar quyidagilar:
- g oya va ishlanmalar yaratilishi;
ʻ
- qo shimcha pul mablag larni yaratilishi;
ʻ ʻ
- innovatsion mahsulot (yangi ta lim tarbiya va xizmat turlari namunalari,
ʼ
dasturiy ta minot va boshqalar)ni yaratilishidir.
ʼ
Maktabgacha ta lim tashkilotlarining innovatsion faoliyati natijasida yuzaga
ʼ
kelgan g oya va ma lumotlarni tayyor turdagi ta lim-tarbiya va xizmatlar holatiga
ʻ ʼ ʼ
keltirish mobaynida g oyani rivojlantirish, uni moliyalashtirish, sinov guruhlarini
ʻ
tashkil etgan holda ularda yaratilayotgan ta lim-tarbiya va xizmatlarni tadbiq etish
ʼ
hamda yakuniy bosqichda tayyor yangi ta lim-tarbiya va xizmatlarga ega bo lish
ʼ ʻ
jarayonini tashkil etish, uni qo llab-quvvatlanishida, moliyalashtirishni tashkil
ʻ
etish uchun albatta boshqaruvning roli nihoyatda kattadir.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda biz innovatsiyalarni yaratishda
innovatsion menejmentning zarurligini ko rishimiz mumkin.
ʻ
Innovatsion menejment bu - innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat, bu
faoliyat bilan band bo lgan tashkiliy tuzilmalar va ularning xodimlarini boshqarish
ʻ
tamoyillari, usullari va shakllarning majmuasidir.
Innovatsion menejmentning maqsadi quyidagilardan iborat:
• innovatsion faoliyatni boshqarish;
• strategik boshqaruvga yo naltirish;
ʻ
• innovatsiyalarni rejalashtirish;
• innovatsion jarayonlarni boshqarish;
25

• moddiy va moliyaviy resurslar bilan ta minlash;ʼ
• malakali kadrlar bilan ta minlash;
ʼ
• maqsadni guruhli tarzda shakllantirishdan iborat.
Menejmentning har qanday boshqa sohalari kabi innovatsion menejment
ham quyidagi ya'ni:
• rejalashtirish;
• shartlarni belgilash va tashkil qilish;
• ijro etish;
• rahbarlik kabi bosqichlarda amalga oshiriladi.
Davraning har bir bosqichida belgilangan vazifalar hal qilinadi.
Rejalashtirish bosqichida – maqsadni amalga oshirish rejasi tuziladi.
Shartlar va tashkil qilish bosqichiga - moliyaviy resurslarni belgilash,
xodimlar oldiga vazifalarni qo yish hamda ishni tashkil qilish kiradi.
ʻ
Ijro etish bosqichida- tekshirishlar va ishlab chiqishlar bajariladi.
Rahbarlik bosqichida- nazorat va tahlil ishlari olib boriladi. Bu yerda
innovatsion loyihalar, innovatsion boshqaruv qarorlari va yangiliklarni
qo llashning samaradorligi baholanadi.
ʻ
Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadlari, harakteri, mazmuni va
xususiyatlari uning boshqaruvning an anaviy turlaridan katta farq qilinishini
ʼ
belgilab beradi va holatlar innovatsion jarayonga aylanadi.
Innovatsion jarayonlar:
1. Izlanish, tizimlashtirish g oyalarini tanlash;
ʻ
2. Imkoniyatlar tahlili va innovatsiyalarga tayyorgarlik ko rish;
ʻ
3. Maqsad va muddatlarni belgilash;
4. Yangi ta lim-tarbiya va xizmatlar yaratilish ishlari;
ʼ
5. Yangi ta lim-tarbiya va xizmatlar sinov ishlarini olib borish;
ʼ
6. O zlashtirish va amaliyotga joriy etish;
ʻ
7. Yangi ta lim-tarbiya va xizmat turlariga ega bo lish kabi bosqichlardan
ʼ ʻ
iborat.
26

Maktabgacha ta lim tashkilotlarida innovatsion menejment quyidagiʼ
asosiy vazifalarni bajaradi:
• MT tashkiloti innovatsion faoliyat rejasi va dasturlarini ishlab chiqish;
• MT tashkilotida yangi turdagi ta lim va tarbiya turlarini yaratish va
ʼ
amaliyotga joriy etish jarayonini kuzatib borish, muhokama qilish;
• tashkilot miqyosida umumiy innovatsion siyosat yurgizilishini ta minlash;
ʼ
• innovatsion jarayonlarni moliyaviy va moddiy resurslar bilan ta minlash;
ʼ
• tashkiliy tuzilma oldida turgan nnovatsion muammolarni kompleks tarzida
hal etmoq uchun maqsadli guruhlarni tuzish .
Innovatsion menejmentning asosiy vazifalarini amalga oshirishda alohidagi
o zaro aloqa va mantiqiy izchillik vujudga keladi.
ʻ
Innovatsion menejmentda Maktabgacha ta lim tashkiloti rahbari
ʼ
quyidagi vazifalarni bajaradi.
• yangi g oya va ma lumotlarni tahlil etish hamda maqsadni belgilash;
ʻ ʼ
• qo yilgan maqsadga erishish bo yicha amaliy chora-tadbirlar ishlab chiqish
ʻ ʻ
va natijaga erishishni tashkil etish;
• xodimlar innovatsion faoliyatini rejalashtirish va rahbarlik qilish;
• MT tashkiloti innovatsion guruh pedagog kadrlarini qo llab-quvvatlash;
ʻ
• tashqi va ichki muhitni nazorat etish.
Innovatsion menejmentda maktabgacha ta lim tashkiloti rahbarining
ʼ
bajaradigan vazifalarini har birini alohida ko rib chiqamiz.
ʻ
Rahbarning yangi g'oya va malumotlarni tahlil etish hamda maqsadni
belgilashda MT tashkilot rahbari quyidagi vazifani bajaradi.
• MT tashkiloti pedagog kadrlar g oyalarini umumlashtirish;
ʻ
• yangi g oya va ma lumotlarni umumlashtirish tahlil etish guruhlarini tuzish;
ʻ ʼ
• umumlashtirilgan g oyalarni ta lim-tarbiya va xizmatlar kesimida guruhlarga
ʻ ʼ
ajratish;
• ishchi guruh ishtirokida g oya va ma lumotlarni tahlil etilishini tashkil etish
ʻ ʼ
va nazorat qilish;
• tahlil natijalari asosida maqsadni belgilaydi.
27

Quyilgan maqsadga erishish bo yicha amaliy chora-tadbirlar ishlabʻ
chiqish va natijaga erishishni tashkil etishda MT tashkiloti rahbari:
• maqsadning ustuvorligini aniqlaydi;
• ichki moliyaviy resurslarni o rganish, tahlil etish hamda moliyaviy
ʻ
imkoniyatni baholaydi;
• tashqi moliyaviy resurslarni jalb etish imkoniyatini o rganadi;
ʻ
• ishchi guruh ishtirokida g oya asosidaga ta lim va xizmatlar bo yicha
ʻ ʼ ʻ
tajriba-sinov guruhlarini tashkil etadi;
• tajriba sinov natijalarini tahlil etadi va ijobiy natijani ommalashtirish
bo yicha amaliy ishlar olib boradi.
ʻ
Xodimlar innovatsion faoliyatini rejalashtirish va rahbarlik qilishda MT
rahbari:
• tashkilot pedagog kadrlariga erkin ishlash va fikrlash bo yicha shart-sharoit
ʻ
yaratadi;
• pedagog kadrlar sifatini aniqlaydi, ularni kichik guruhlarga ajratadi hamda
malakali kadrlarga biriktiradi;
• MT tashkiloti jamoasida innovatsion faoliyatni shakllantiradi;
• yangi ta lim-tarbiya va xizmatlarga bo lgan ehtiyojni o rganish ya ni
ʼ ʻ ʻ ʼ
marketing ishlarini olib boradi;
• innovatsion faoliyatda yangi g oyalar asosida rejalashtirish ishlarini olib
ʻ
boradi.
MT tashkiloti innovatsion guruh pedagog kadrlarini qo llab-
ʻ
quvvatlashda rahbar:
• pul mukofoti kurinishida;
• moddiy rag batlantirish (bunga to lovlar, imtiyozlar, sovg alar va boshqalar
ʻ ʻ ʻ
kiradi);
• pnnovatsion guruh yutuqlarini jamoa oldida e tirof etish;
ʼ
• alohida xodim yutuqlarini jamoa oldida e tirof etish;
ʼ
• rahbarning shaxsan e tirof etishi kabi vazifalarni bajaradi.
ʼ
Tashqi va ichki muhitni nazorat etishda esa rahbar bajaradi:
28

• nazorat qilish konsepsiyasini tanlab olish (tizim, jarayon va boshqalar);
• nazorat o rnatishda uning maqsadlarini belgilash;ʻ
• nazorat o rnatish me yorlarini belgilash (ahloq-odob, ta lim-tarbiyaga oid,
ʻ ʼ ʼ
huquqiy);
• nazorat etish uslublarini tanlash (diagnostik, ilk bosqichli va boshqalar);
• tashqi va ichki nazorat etish ko lamini belgilash.
ʻ
Maktabgacha ta lim tashkilotini innovatsion boshqarishda rahbarga
ʼ
qo yiladigan asosiy talablari quyidagilardan iborat:
ʻ
• iste molchi talablaridan kelib chiqib, muvaffaqiyatga erishishni oldindan
ʼ
bashorat qilish;
• tashkilotning kelgusi moliyaviy ehtiyojini qondirishda pul oqimlarini va
xarajatlarni rejalashtirish;
• jamiyatdagi o zgarishlar va yangiliklardan kelib chiqqan holda innovatsion
ʻ
faoliyat guruhlarini tashkil etish (tanlash, jamoa bilan qo shma xarakatlar);
ʻ
• innovatsion faoliyatni rivojlantirib borish yuzasidan to g ri qarorlar qabul
ʻ ʻ
qilish kabi talablarni bajarish.
Innovatsion menejment quyidagi funksiyalarni bajaradi, ya ni:
ʼ
• MT tashkilotida innovatsion menejment maqsadlarini belgilash;
• Ijtimoiy funksiya;
• Tashkiliy funksiya;
• Motivatsiyani boshqarish funksiyasi;
• Moliyaviy hisob va nazorat funksiyalari.
Innovatsion menejmentning quyidagi usullari mavjud, ya ni:
ʼ
• innovatsiyalarni rejalashtirishni tartibga solish;
• vaziyatni tahlil qilish (vaziyatni, xodimlarni va hokazo);
• rejalashtirish;
• moslashtirish;
• nizolarni boshqarish;
• kreativ menejment.
29

Innovatsion menejmentning xorijiy tajribalarini ko radigan bo lsak Yaponiyaʻ ʻ
innovatsion menejmenti usullari boshqa rivojlangan davlatlar (masalan Yevropa
yoki Amerika) usullaridan keskin farq qiladi.
Uning asosiy farqi nimada? Avvalam bor bu boshqaruvning nimaga
yo naltirilganligiga bog liq. Masalan, Yaponiyada boshqaruv markazida mehnat
ʻ ʻ
resurslari yotadi. Yapon boshqaruvchisi tashkilot samaradorligini oshirish uchun
mehnat unumdorligini oshirishga harakat qiladi. Yevropa va Amerikada esa asosiy
maqsad kam ish va harakat qilib ko p daromadga erishish yotadi. Menejment
ʻ
bo yicha Yapon mutaxassisi Xideki Iosixara Yapon boshqaruvini
ʻ
4 ta xususiyatini ko rsatib o tadi:
ʻ ʻ
• doimiy bandlik kafolati va o zaro ishonch sharoitining mavjudligi, bunday
ʻ
kafolatlar kadrlar qo nimsizligini kamaytiradi va xodimlarni barqaror faoliyat
ʻ
ko rsatishlari uchun ishonch tug diradi. Bu esa xodimlarni keyinchalik vertikal
ʻ ʻ
(lavozim) zinapoya bo yicha ko tarila olishi mumkinligiga ishontiradi va
ʻ ʻ
tashkilotda jamoat bo lib ishlashga undaydi.
ʻ
• tashkilotning birdamligi va u uchun qimmatli deb hisoblangan narsalarning
mavjudligi. Agarda barcha ishchilar va boshqaruvchilar tashkilot siyosati xaqida
axborot beruvchi bitta axborot bazasidan ma lumot olishadigan bo lsa, bu barcha
ʼ ʻ
xodim va ishchilarga javobgarlik xususiyatini oshiradi va jamoa bo lib xarakat
ʻ
qilishga undaydi.
• sifatga qaratilgan boshqaruv ko pincha yapon tashkilotlarini
ʻ
boshqaruvchilari sifatni nazorat qilishga katta ahamiyat berishadi. O z faoliyatlari
ʻ
jarayonida ularning asosiy masalasi – sifat haqidagi aniq ma lumotlarni olishdir.
ʼ
• tozalik va tartibni ushlab turish. Yaponiyada xizmatning yuqori sifati
faoliyatda tozalik va tartibga rioya qilish orqali kelib chiqadi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki maktabgacha ta lim tashkilotlari
ʼ
boshqaruvida innovatsion menejment usullaridan keng foydalanish orqali
tashkilotda ta lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshishiga, hamda tashkilotning
ʼ
faoliyat davomiyligini ta minlanishida ham ijobiy ta sir ko rsatadi.
ʼ ʼ ʻ
30

Maktabgacha ta lim tashkilotida innovatsion boshqaruvga quyidagilar misolʼ
bo lishi mumkin:
ʻ
1. Innovatsion jarayonlarning dasturiy va uslubiy ta minotini ishlab chiqish:
ʼ
Maktabgacha ta lim tashkilotlarini rivojlantirish dasturi, biznes-reja, ta lim dasturi,
ʼ ʼ
yillik reja.
2. Innovatsion jamoa va individual pedagogik loyihalarni ishlab chiqish va
amaliyotga tatbiq etish.
3. Maxsus ta limni farqlashning yangi shakllarini joriy etish: vaqtinchalik
ʼ
nutq terapiyasi guruhi, nutq markazi.
4. Maktabgacha ta lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilari uchun qo shimcha
ʼ ʻ
bepul ta lim va sog lomlashtirish xizmatlari tarmog ini yaratish: to garaklar,
ʼ ʻ ʻ ʻ
studiyalar, bo limlar va hokazo.
ʻ
5. Maktabgacha ta lim tashkilotlariga bormaydigan bolalar uchun ta lim
ʼ ʼ
xizmatlari turlarini kengaytirish: pulli ta lim xizmatlari, yosh bolalar uchun qisqa
ʼ
muddatda qolish guruhlari (moslashish, tuzatish va rivojlantirish), katta yoshli
maktabgacha yoshdagi bolalar uchun maktabgacha tayyorgarlik guruhi.
6. Oila va ijtimoiy ta limning birligi va uzluksizligini ta minlash, ota-onalarga
ʼ ʼ
(qonuniy vakillarga) psixologik-pedagogik yordam ko rsatish, bolalarning shaxsini
ʻ
har tomonlama rivojlantirishni qo llab-quvvatlash uchun oilaviy muhitda
ʻ
tarbiyalangan ota-onalar (qonuniy vakillar) va maktabgacha ta lim tashkilotlariga
ʼ
qatnash imkoniyati bo lmagan nogiron bolalar uchun maslahat markazi yaratish.
ʻ
7. Maktabgacha ta lim tashkilotlarining jismoniy tarbiya va sog lomlashtirish
ʼ ʻ
ishlariga innovatsion yondashuvlarni joriy etish (sog lomlashtirish o yini, dinamik
ʻ ʻ
“soat”, harakatli ijod “soati”).
8. Ota-ona va bola munosabatlarini uyg unlashtirishning ijtimoiy
ʻ
texnologiyalari.
9. Innovatsion faoliyatning ilmiy-uslubiy mahsulotlari – o quv qo llanma va
ʻ ʻ
ishlanmalarni nashr etish, pedagog kadrlarning ma lumotlarini Internet saytlariga
ʼ
joylashtirish; virtual muammoli seminarlar, ilmiy-amaliy konferensiyalar, Internet-
jamoalar, forumlar va pedagog kadrlar kengashlarida ishtirok etish.
31

10. Ijodiy va muammoli guruhlarning ishi, mahorat darslarini o tkazish.ʻ
11. Ta lim jarayonini axborotlashtirish: loyihalash va tadqiqot faoliyati
ʼ
mahsulotlarini namoyish etish, ma lumotlar bazalarini to plash, Internet-resurslar
ʼ ʻ
bilan ishlash, diagnostika vositalarini ishlab chiqish uchun mediata lim vositalari
ʼ
imkoniyatlaridan foydalangan holda maktabgacha ta lim tashkiloti ishini tashkil
ʼ
etish.
12. Tashkilotning moliyaviy mustaqillikka o tishi, byudjetdan tashqari
ʻ
mablag larni jalb etish, pulli ta lim xizmatlarini tashkil etish.
ʻ ʼ
Shunday qilib, zamonaviy maktabgacha ta lim tashkilotini samarali va
ʼ
oqilona boshqarish uchun ta lim menejeri – mudir, direktor, direktor boshqaruv
ʼ
asoslarini puxta egallashi, direktorning ijobiy konstruktiv yondashuvi va
yetakchilik vazifalari asosida zamonaviy samarali strategiya va maktabgacha
ta lim tashkilotlarini boshqarish usullari hamda jamoa bilan ishlash
ʼ
texnologiyalarini tushunishi kerak.
32

Xulosa
Maktabgacha ta`lim uzluksiz ta`limning boshlang'ich qismi hisoblanadi. U
bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini ta`minlab, o’qishga
bo'lgan ishtiyoqini uyg’otib, tizimli o’qitishga tayyorlab boradi. 6-7 yoshgacha
bo’lgan maktabgacha ta`lim davlat va nodavlat bolalar maktabgacha ta`lim
tashkilotlarida va oilada amalga oshiriladi. Maktabgacha ta`limning maqsadi –
bolalarni maktabdagi o’qishga tayyorlash, bolani sog’lom, rivojlangan, mustaqil
shaxs bo’lib shakllantirish, qobiliyatlarini ochib berish, o’qishga, tizimli ta`limga
bo’lgan ishtiyoqini ta’limlashdir.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilish maktabgacha ta`lim muassasasi hamda shtatdagi tibbiyot xodimlari,
shuningdek maktabgacha ta`lim muassasasiga biriktirilgan sog’liqni saqlash
organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza
qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasiga
bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha ta`lim muassasasi
binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar, maktabgacha ta`lim
muassasasida yong’in xavfsizligini tashkil etishga oid talablar, hudud xavfsizligiga
bo’lgan talablar bilan tartibga solinadi.
Ta’lim sifati muammolarini tadqiq qilish m е todologiyasi uch xil tahlil
darajasini: tadqiqotning umumm е todologik, xususiy m е todologik va aniq
m е todikalarini o‘z ichiga oladi.
Tizimli-tarkibiy tahlil dastlab XVIII asrda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi
misolida ishlab chiqilgan. O‘shanda tayyor m е todologiya ishlab chiqilmagan edi,
biroq u yaxlit o‘rganishda tizimli-tarkibiy tahlil imkoniyatlari va istiqbollarini
ko‘rsatdi. K е yinchalik ijtimoiy-falsafiy, psixologik va p е dagogik muammolarni
ishlab chiqishda ushbu tamoyil tobora k е ng qo‘llanilmoqda.
Ta’limni tizim sifatida jamiyat tuzilmasidan ajralgan holda ko‘rish imkonini
b е ruvchi m е zon uning aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Tizimli yondashuvda
ko‘zda tutilgan maqsadli tahlil ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy, d е mografik, siyosiy va
33

boshqa jarayonlar bilan aloqalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish imkonini b е radi.
Ta’limning har bir tarkibiy qismi ham ana shu aloqaning muayyan jihatini aks
ettirgan holda, aniq yo‘nalishdagi maqsadga ega. Masalan, ta’lim sifati, ta’lim
tizimining tarkibiy-mazmunli qismi sifatida davlat, jamiyat, shaxsning (ijtimoiy-
shaxs buyurtmasi) maqsadli ko‘rsatmalari va qadriyatlar bilan bog‘liq
yo‘nalishlari, fan, t е xnika, madaniyat, t е xnologiyalarning taraqqiyot darajasi,
shuningd е k tizimning t е gishli tarzda kadrlar hamda r е surslar ta’minlanishi bilan
b е lgilanadi.
Ijtimoiy tizimni o‘rganishda «hamma narsa hamma narsadan iborat» tamoyili
maqbuldir. Murakkab tizimning tarkibiy unsurlarga bo‘linishi ijtimoiy hodisalar va
jarayonlarni tadqiq qilishning eng to‘g‘ri usulidir.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Sh.M.Mirziyoevning 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Mjlisga murojaatnomasi.
2. O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`grisida” gi qonun 2020 yil
3. Oliy ta’lim. Me’yoriy – huquqiy va uslubiy xujjatlar to’plami. Toshkent,
“Istiqlol”, 2013.
4. Kravchenko A.I.Boshqaruv tarixi. - m .: Akademik loyihasi, 2005.
5. Boyett D.G., Boyett D.T.Donolik Shohligiga rahbarlik qiling. Boshqaruv
ustalarining eng yaxshi g'oyalari. - m .: Olimpus biznesi, 2004 yil.
6. Shofritz Jay M., OTT J.Teven. Tashkilot nazariyasi klassikalari. - AQSh:
Harcourt in., 2001 yil.
7. Menejment / ED klassikasi. M. Warner. - SPB .: Butrus, 2001 yil.
8. S.G’ulomov Menejmet asoslari T.: “Fan” 2016Y.
9. A.To’xtaboyev Ma’muriy menejment. T.: “Moliya” 2017y.
10. M.Sharifxo’jayev, Y. Abdullayev Menejment. T.: “ O’qituvchi” 2018 y.
11. SH. Qurbonov, E. Seytxalilov Ta’lim sifatini boshqarish. T.: “Turon-iqbol” T.:
2019
12. K.M.Qosimov Tashkilot va tashkiliy boshqarish nazariyasi T.:
“ A.Qodiriy” 2019 y.
35

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
36

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi, ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi):
Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
37

Maktabgacha pedagogikaning umumiy nazariy asoslari

Купить