Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o’rgatishning vazifalari - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	235.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

orazaliyeva shaxnoza

Ro'yxatga olish sanasi 15 Fevral 2024

25 Sotish

Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o’rgatishning vazifalari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNAVOTSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT IQTISODIYOT VA PEDAGOGIKA INSTITUTI
“Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti
“Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi
3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi
____________________________________________________________ning
“Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: “MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV
RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI”

Ilmiy rahbar:___________________________
“______”_____________2025-yil
Chirchiq-2025
1

“Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti
“Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi
3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi
_______________________________________________________________ ning
“Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
mavzusidagi kurs ishiga
TAQRIZ
Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining kamchiliklari:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Taqrizchining yakuniy xulosasi:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Taqrizchi:

_______________________________ ___________________
(ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo)
“_____” ____________ 2025-y.

2

“Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti
“Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi
3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi
_______________________________________________________________ ning
“ Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
mavzusidagi kurs ishiga
XULOSASI
Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining rasmiylashtirilishi:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ilmiy rahbarning yakuniy xulosasi:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ilmiy rahbari:
_______________________________ ___________________
(ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo)
“___” ___________ 2025-y.
3

MUN DA RIJ A
KIRISH ...................................................................................................................... 5
Kurs ishining maqsadi ............................................................................................... 5
Kurs ishining vazifalari .............................................................................................. 6
Kurs ishining ob’ekti ................................................................................................. 6
Kurs ishining predmeti .............................................................................................. 6
I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDAGI TASVIRIY
FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI .............................................................. 7
1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy qobiliyati va ijodkorligini ................. 7
Rivojlantirish ............................................................................................................. 7
1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy faoliyatlarining o‘ziga xosligi. ........... 12
II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV
RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI ...................................... 17
2. 1. Tasviriy faoliyatga o‘rgatishning maqsadi, vazifasi va dastur tamoyillari ..... 17
2.2. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning
vazifalari .................................................................................................................. 22
XULOSA ................................................................................................................. 30
1. Siyosiy-adabiyotlar .............................................................................................. 33
2. Asosiy adabiyotlar ............................................................................................... 33
3. Internet manbalari ................................................................................................ 34

4

KIRISH
Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyatga bo‘lgan qiziqishi
ularning estetik didini, ijodiy tafakkurini, tasavvurini va nozik motorikasini
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, dekorativ rasm chizish faoliyati
bolalarning xalq amaliy san’atiga, milliy qadriyatlarga bo‘lgan mehrini oshirish
bilan birga, ularni rang, shakl va kompozitsiya bilan tanishtirishga yordam beradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish
ularning ijodiy salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Shu sababli, dekorativ san’at elementlarini maktabgacha ta’lim dasturlariga
samarali kiritish va ularni amaliyotda qo‘llash dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi.
Mavzuning dolzarbligi
Bugungi kunda ta’lim tizimida bolalarning ijodiy salohiyatini erta aniqlash va
rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalar
bilan olib boriladigan tasviriy san’at faoliyati, ularning estetik dunyoqarashini
shakllantirish, tafakkurini, xotirasini, nozik harakatlarini rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega. Shunday faoliyat turlaridan biri bu – dekorativ rasm chizish dir.
Dekorativ san’at milliy qadriyatlarimizning ajralmas qismi bo‘lib, u orqali
bolalarda san’atga bo‘lgan mehr, go‘zallikni anglash, ranglar uyg‘unligini sezish
qobiliyatlari shakllanadi. Shu bilan birga, bu faoliyat bolalarning o‘z fikrini
ifodalash, ijodiy yondashuvini rivojlantirishda ham xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Ilmli va
ijodkor avlodni tarbiyalash” g‘oyasi, ta’limda milliy qadriyatlarga asoslangan
yondashuvni kuchaytirishni talab etadi. Shu nuqtai nazardan qaralganda,
maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ rasm chizishga o‘rgatish nafaqat
san’at bilan bog‘liq faoliyat, balki bolalarning har tomonlama kamol topishiga
xizmat qiluvchi vosita sifatida dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishining maqsadi
5

Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizish orqali bolalarning
estetik didini shakllantirish, ijodiy faoliyatini rivojlantirish va ularni milliy
san’atga mehr uyg‘otishning nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish.
Kurs ishining vazifalari
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyatga bo‘lgan
qiziqishini aniqlash;
2. Dekorativ rasm chizishning bolalar rivojiga ta’sirini ilmiy asosda
yoritish;
3. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ san’at elementlarini joriy
etish usullarini tahlil qilish;
4. Dekorativ rasm chizishga o‘rgatishda qo‘llaniladigan metod va
vositalarni aniqlash;
5. O‘rgatish jarayonining samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar
ishlab chiqish.
Kurs ishining o b’ekti
Maktabgacha ta’lim muassasasidagi bolalarning tasviriy san’atga oid
faoliyati.
Kurs ishining p redmeti
Maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarni dekorativ rasm chizishga
o‘rgatish jarayoni, metod va uslublari.

6

I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDAGI TASVIRIY
FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy qobiliyati va ijodkorligini
Rivojlantirish
Maktabgacha ta’limning bosh vazifasi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash,
shuningdek, bola shaxsini shakllantirish, uning bilimga qiziqishini, madaniy-
ahloqiy ehtiyojlarini, dastlabki mehnat ko‘nikmalarini tarkib toptirish, ilmga
muhabbat qo‘yish hissini tarbiyalash, ularda olam haqidagi dastlabki tasavvurlarni
shakllantirish, salomatligini mustahkamlashdan iborat. Bolalarni maktab ta’limiga
tayyorlashda ularni tabiatni, undagi hodisalarni estetik idrok etish malakalarini
tarkib toptirib borish ham ularni maktab ta’limiga tayyorlashning muhim omili
hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tizimiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar uning
pedagogik jihatlarini yangilash, maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan
ta’limtarbiya ishlarini jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar, ilgari surilayotgan
ijtimoiy talablar asosida yangilab, takomillashtirib borishni taqozo etadi. Bunda,
birinchi navbatda, jarayonning nazariy va amaliy asoslarining mantiqiy bog‘liqligi,
yosh avlodning intellektual, ma’naviy-axloqiy, jismoniy va estetik jihatdan
hayotga tayyor kishilar bo‘lib yetishishlari uchun pedagogik sharoit hamda ta’lim
mazmunini taqdim etish jamiyat taraqqiyotining muhim shartlaridan biri
hisoblanadi. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash tizimining samarali ishlashiga
erishishni ta’minlash uchun maktabgacha ta’lim muassasi va oilada ularning keng
qamrovli faoliyatini ta’minlaydigan pedagogik sharoit yaratish zarur. Bu esa
bolalarda atrofolam hamda undagi voqea va hodisalarni anglash ko‘nikmalarini
tarkib toptirish vositasida ularning maktab ta’limiga tayyor bo‘lishlarini, bu
jarayonda lozim bo‘ladigan sobitqadamlik, g‘oyaviylik, o‘rtoqlari, tengdoshlariga
do‘stona munosabat, ularni tushunish, mehnatsevarlik kabi ma’naviy-axloqiy
sifatlarni rivojlantirishga yordam beradi.
Ayniqsa, tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari bu borada keng imkoniyatlarga ega.
Bolalarni rasm ishlash texnikasiga o‘rgatish hech qachon birdaniga amalga
oshmagan. Bolalar bop rasmlarning dastlabki tadqiqotchilari - Korrodo Richchi,
7

Liberti Tedd, V.M.Bexterev kabilar bolalar ijodiyoti rivojlanishining o‘ziga xos
jihatlarini ta’kidlagan holda, ularni rasm ishlashga o‘rgatishning zarurligini uqtirib
o‘tgan . Bolalarga rasm ishlash texnikasini maxsus mashqlar tizimi orqali o‘rgatish
g‘oyasi birinchilardan bo‘lib italiyalik san’atshunos Korrodo Richchi tomonidan
qo‘llabquvvatlangan bo‘lib, ularsiz hatto kattalar ham bolalarning bilim saviyalari
darajasida qolishi mumkinligini ta’kidlagan. Filadelfiyadagi badiiy ishlab chiqarish
maktabining direktori, akademik Liberti Tedd qo‘lning chaqqonligi, uning
harakatchanligini tasvir mazmunini ifodalashning muhim sharti sifatida qaragan.
Uning fikrini qo‘llab-quvvatlagan holda ta’kidlash joizki, qo‘lning chaqqonligi
rasm ishlash texnikasini egallash, keng ma’noda bolalarda tasviriy savodxonlik
elementlarini shakllantirish, ko‘pgina faoliyat turlaridan asqotadigan rassomlik
mahoratini rivojlantirish uchun zarur. Shularni e’tiborga olgan holda Liberti Tedd
rasm chizishda qo‘l harakatlari uchun maxsus mashqlar tizimini ishlab chiqdi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo‘ljallangan bu mashqlarni bolalar
jon-dillari bilan bajaradilar. Bu mashqlar tizimida faqatgina geometrik shakllarni
chizdirish bilan kifoyalanib qolmasdan, balki tabiiy unsurlarni chizdirish va bu
orqali bolalarning ona tabiatga bo‘lgan qiziqishlari, kuzatuvchanliklarini
rivojlantirish lozimligini ta’kidlaydi. Bu omil O‘zbekiston sharoitida bolalarni
amaliy san’atning naqqoshlik turi asoslarini o‘rganish orqali olamni anglash
ko‘nikmalarini tarbiyalashda samarali qo‘llanishi mumkin.
Zero, naqqoshlikning islimi turi aynan tabiatni estetik o‘zlashtirish asosida
shakllarni stilizatsiyalash (badiiylashtirish) vositasida yaratiladi. Kezi kelganda
ta’kidlab o‘tish lozimki, bolalarning tasviriy faoliyati borasida, ularning tasviriy
san’atning nazariy va amaliy asoslarini egallashlari yuzasidan mutaxassislarning
turlicha qarashlari mavjud. Ayrim olimlarning fikricha, bolalarning tasviriy
faoliyatlariga kattalarning aralashuvi mumkin emas. Bunda o‘quvchilarning o‘ziga
xos qobiliyatlari o‘z ta’sir kuchini yo‘qotishi mumkin, deb hisoblaganlar. Bu
ta’limot "erkin badiiy tarbiya" deb atalib, XX asrning boshlarida umumiy o‘rta
ta’lim tizimidagi "Rasm" (hozirgi "Tasviriy san’at") darslariga tatbiq etishga
urinishlar ham bo‘lgan. Bir guruh pedagoglar, xususan, K.M.Lepilov,
8

Y.V.Rezigroyev, V.I.Beyerlar bolalarga ta’lim berishda rasm chizish texnikasini
o‘rgatishni ma’qullaganlar. Bolalarga ta’lim berishda rasm chizish texnikasini
o‘rgatishga qarshi bo‘lgan olimlarga javob tariqasida K.M.Lepilov shunday deb
yozadi: "Ba’zi birovlar bolalar - tugal rassomlardir, deb aytishadi. Agar ana shu
nuqtayi nazardan qaraydigan bo‘lsak, menimcha, ularni umuman o‘qitish kerak
emas. O‘z holiga tashlab qo‘yilgan bola ma’lum bo‘sag‘ada turib, o‘zlari uchun
aniq, sevimli bo‘lgan mavzu va chizmalarda to‘xtab qoladilar, ilgarilab
ketmaydilar. Boshqa tomondan ular grafik savodxonlikka ega bo‘lmaydilar".
Bolalarni nimagadir o‘qitish kerakligi haqidagi fikrni rivojlantirar ekan, u
rahbarning bolalarni har xil materiallarning o‘ziga xos xususiyatlarini egallashlari,
ular bilan ishlash ko‘nikmalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi lozimligini
ta’kidlaydi. Masalan, bolalarning qo‘liga mo‘yqalam, bo‘yoqni berib, ular bilan
ishlash va bo‘yoqlarni qanday aralashtirish, qog‘ozga surtishni, albatta, uning
texnikasini bilgan mutaxassis amaliy ko‘rsatishi va jarayonni izohlashi lozim.
Tasviriy faoliyat badiiy obrazli hamda grafik usulda amalga oshiriladi. U
harakatlar yordamida mos asboblar (qalam, mo‘yqalam) bilan amalga oshiriladi va
bir qator maxsus ko‘nikma va malakalarni qamrab oladi. Ular boshqa mavjud
malakalar kabi muayyan xususiyatlarni o‘rganib, bilib olib, harakatlar tartibini
amalga oshirishni ko‘zda tutadi.
Bolalar rasm ishlashga oid harakatlarda umuman harakatlarni tavsiflaydigan,
ularning xususiyati esa tasviriy faoliyatning texnikaga oid tomonlarining o‘ziga
xos xususiyatlarini, bu jarayonda qo‘llaniladigan qurol va asboblar materiallardan
foydalanishning elementar asoslarini o‘zlashtirgan bo‘lishi lozim.Hozirgi vaqtda
qator mamlakatlarda bolalarning atrof-muhit haqidagi tasavvurlarini ifodalash
maqsadida tasviriy ko‘nikma va malakalarning ahamiyati ortib borayotganligi bois
bolalarning tasviriy bilimlarini, ijodini rivojlantirish, ularning tasviriy faoliyat
borasidagi malakalarini shakllantirishning muhim shartlaridan ekanligi tan
olinmoqda. Nemis olimi R.Myuller badiiy tarbiyani yaxlitligicha yaxshilash
ishlarini va jumladan tasviriy faoliyatni rivojlantirish imkoniyatlari haqidagi
masalani tahlil qilib, buning uchun bolalar bilim, malaka, iqtidorlikni doimo
9

uyg‘unlikda egallashi kerak, degan xulosaga keladi. Bu uyg‘unlikka muallif
bolalarning ko‘rganlarini tasvirlashni bilishi qobiliyat sifatida e’tirof etadi.
Tasvirni hosil qilish uchun bolalarda narsalar va atrof-muhitdagi hodisalar
haqidagi tasviriy xususiyatlarini, kuzatuvchanliklarini rivojlantirish, predmet va
hodisalardagi muhim ahamiyatga ega bo‘lganlarini ajratish, u yoki bu predmetning
o‘ziga xos xususiyatlarini eslab qolishning uddasidan chiqish zarur. Ana shu
asosda bolalarda nimalarning rasmini chizish lozim bo‘lsa, shuni tasavvur qilishga
intilish sifatlari shakllanadi. R.Myuller fikricha, yuqorida aytib o‘tilgan
komponentlarni tasvirlash uchun qobiliyatni rivojlantirishning o‘zi yetarli emas.
Bola muayyan tasvirni hosil qilishni uddalay olishi uchun, u texnika va
materiallarni, bo‘yoqlarning qo‘llanilishini badiiy-texnik usulini va ulardan
foydalanish tartibi, texnikasini bilishi lozim.
U shuningdek, bolalar qo‘l harakatlarini o‘rganib, bilib olishi, ularni
boshqarishni o‘rganishi kerak, deydi. Chizish texnikasi va usullarini bilish va
ularni qo‘llay olish bolalarni ifodali vositalardan foydalanishga yordam berishi
lozim. Tasviriy faoliyatni o‘rganib, bilib olish uchun deyarli yaxshi namuna
bo‘ladigan bu yo‘lni nemis pedagog olimlaridan biri Regel ham e’tirof etgan.
U badiiy tasvir muammosining uchta tomonini:
1) butun borliq, voqelikni ko‘rsatish, tasavvur qilish;
2) yaratiladigan (chiziladigan) rasmning bir butun, yaxlitligini ko‘rsatish,
tasavvur qilish;
3) badiiy-texnik vositalarning vazifasini to‘g‘ri talqin qilish, ularning
qo‘llanishiga ko‘ra bir-biridan farqlash.
Nemis olimi R.Mayne bolalar ijodini real san’at nuqtai nazaridan qarab,
bolalarning tasviriy faoliyat malakalarini egallab, o‘rganib bilib olishlarini
rivojlantirish ularning badiiy-texnik qobiliyatlarini shakllantirishning muhim
shartidir, deb hisoblaydi. U unga tasviriy harakatni kiritib, ular maqsadga
qaratilgan faoliyat jarayonida rivojlanishini ta’kidlaydi. Nemis pedagogining
fikricha, bolalardan harakatlarning yuqori maqsadga yo‘naltirilganligi va
faoliyatning onglilik darajasiga erishish uchun ularning oldiga mazmunli,
10

ta’sirchan va asosli talab, vazifalarni qo‘yish kerak. Badiiy ijodda oxirgisini
rivojlantirish uchun kichik yoshdagi bolalar oldiga qiziqarli va muayyan
harakatlarni bajarishni talab etadigan keng miqyosdagi vazifalarni qo‘yish
maqsadga muvofiq. Tasvirni yaratish jarayonida bola bilan maslahatlashib olish
mumkin, diqqatni ishning o‘xshashligiga, shuningdek, ularni bir necha bor
qaytarilishiga ongli ravishda e’tibor berishini talab qilish lozim. Bolalar shu yo‘l
orqali o‘zlarining harakatlarini ko‘rib, nazorat qilishni o‘rganadi .
Ta’limning, ayniqsa, badiiy ta’limning muhim jihatlari xususida E.Eysner
(AQSh), S.Sezo, S.Tada (Yaponiya), R.Shokar (Fransiya) va boshqalar bu sohaga
alohida e’tirof qaratish lozimligini ta’kidlaydilar. Ayniqsa, yapon olimlarining
badiiy tarbiya sohasini, xususan, maktabgacha ta’lim va tarbiya muassasalari va
maktablarda tasviriy faoliyatdan ta’lim berilishi diqqatga sazovor. Barcha bolalar
ham juda kichik yoshligidan qo‘liga qalam yoki ruchka tushib qolsa, albatta, duch
kelgan joylarga chizib ketaverishadi. Ularda tabiatan ijod qilish ehtiyoji va
qiziqishi bo‘ladi. Bu sifatni rivojlantirish, shakllantirish esa pedagog-tarbiyachi va
otaonalarning burchidir. Har bir bolaning 100 xil qirrasi mavjud bo‘ladi, ular
qobiliyatsiz bo‘lib tug‘ilishmaydi. Ularning qobiliyatini yuzaga chiqara olish yoki
chiqara olmaslik mumkin, xolos. Bu degani barcha iqtidorli, qobiliyatli degani
emas. Faqatgina aqlan sog‘lom bo‘lib tug‘ilgan bolalarni nazarda tutish mumkin.
11

1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy faoliyatlarining o‘ziga xosligi.
Ijodkorlik qobiliyati odamning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, uni hayvonot
olamidan ajratib turadi, u faqat borliqdan foydalanishni emas, balki, tasvirda
olamni o‘zgartirish imkonini ham beradi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda
idrok maqsadga yo‘nalgan bo‘ladi. Ularning ko‘pchiligi ko‘rish hissiyotlariga
asoslanadi, ularning yordamida bola rang, o‘lcham, shaklni idrok qiladi. Lekin
idrok yetarli darajada rivojlanmaganligi tufayli, ko‘rish - tasvir to‘liq bo‘lishi
uchun lozim bo‘lgan tasavvurni yaratib bera olmaydi.
Tarbiyachining yana bir vazifasi – bolani olamni ko‘rishga o‘rgatish. Bu
degani bolada kuzatuvchanlik, ko‘rgan narsasini anglashga o‘rgatish bu orqali
tafakkur, analiz, fikrlash operatsiyalarini rivojlanlantirish lozim. 5-6 yoshli bola
atrofdagi ob`yektlarni idrok qilar ekan, ularning qobiliyatlarini ajratishga, analiz
qilishga, umumlashtirishga harakat qiladi. Lekin ular yuzaki.
Odatda bolalarning e`tiborini ikkinchi darajadagi, ko‘pincha rasm
chizishda uncha ahamiyatga ega bo‘lmagan yorqin, jo‘shqin detallar tortadi. Bu
ularning tasavvur xarakterida, predmetning rasmdagi tasvirida va loy ishida aks
etadi. Katta maktabgacha yoshdagi davrga kelib, bolalarda tafakkurning analiz-
sintez qismi tobora rivojlanib boradi, bu bosqich tasvir ishlash jarayoni uchun
muhim ahamiyatga ega. Faoliyatda bora-bora hayol kata rol o‘ynay boshlaydi.
Lekin kichik yoshdagi bolalarda hayol hali beqaror, fragmentar bo‘ladi, bu
ularning rasmlarida ham ko‘rinadi. Yil sayin bolalarda hayol boyib boradi va
bolalarga o‘z ishi mazmunini mustaqil tuzish va yangi obrazlar kiritish imkonini
beradi.
Tasviriy faoliyatga qiziqish uyg‘otuvchi yana bir ahamiyatli vosita-bu
kayfiyatdir . U diqqatni va bola xissatlarni jamlaydi va hayolni kuchaytiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga tasviriy bilimlarni va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish
qulay. 2-3 yoshda bola qalam ushlash , mo‘yqalam bilan ishlash malakalarini oson
o‘zlashtiradi va foydalanadi. 6 yoshga kelib, bolada anchagina kerakli malakalar
to‘planib qoladi, bolalar ularni anglagan holda mustaqil yangi predmetlarni
12

yaratish chog‘ida foydalanadi. Ilmiy izlanishlarda, bolalar ijodiga oid savollarga
bolalarda boshlang‘ich ijodiy faoliyatning mavjudligini xarakterlovchi bir qator
qirralarni keltirishadi. Bular faoliyatning namoyon bo‘lishi, o‘zlashtirilganlarni
qo‘llashda mustaqil bo‘lishva tashabbus ko‘rsatish, qo‘yilgan masalalarni hal
etishda yangi yo‘llarni topish, turli tasviriy vositalardan foydalanib o‘z
hissiyotlarini ifodalashdir. Boshida tasviriy faoliyatda atrof-olamni anglash tasviriy
qobiliyatlar bilan bog‘liq bo‘lmaydi va jihoz xususiyatlarini anglashdan iborat
bo‘ladi bola ular orqali faoliyat yuritadi: qalam v abo‘yoqlar qog‘ozda iz qoldiradi,
loy yumshoq undan yasash mumkin.
Bu davr keyinchalik tasviriy faoliyat yuritish uchun muhim rol o‘ynaydi,
chunki bola bu davrda o‘z tasavvurini obrazlarda namoyon etishga yordam
beruvchi qurollar bilan tanishadi. Shunday qilib, ijodiy faoliyatning birinchi
bosqichi bo‘lmish, g‘oyaning tug‘ilishi, bolalar faoliyatida ham mavjud. Biroq
rassom g‘oyani amalga oshirish uchun uzoq vaqt rejalashtirsa, odatda bolalarda bu
jarayon bo‘lmaydi. Bola qanchalik kichik bo‘lsa,u shuncha tez ishga kirishadi. U
hali ish natijasini va bajarish ketma-ketligini oldindan ko‘ra olmaydi. Oldindan
o‘ylash, ishni rejalashtirish bajarish jarayoni bilan qo‘shilib ketadi. Shuning uchun
ham mazmunning o‘zgarishi, tasvir obrazlariga xos bo‘lmagan detallar tez-tez
uchrab turadi.
Katta maktabgacha yoshdagi bola ayrim elementlarni va mazmunni, bajarish
qurollarini oldindan o‘ylab chiqishga qodir. U mustaqil qaror qabul qila oladi,
nima chizishni hal qiladi,tasvirdagi asosiy va qo‘shimcha detallarni ajratadi,
vositalarni tanlay oladi. Jarayon davomida bola rejani bajaradi va mazmuniga ko‘ra
to‘ldiradi. Bola tasviriy faoliyati natijasida yaratgan obrazni rassomning obrazi
bilan tenglashtirib bo‘lmaydi, bola hali katta odamdek umumlashtira olmaydi. Ular
tomonidan yaratilgan obrazlar qobiliyatning umumiy rivojlanish bosqichiga
bog‘liq holda, ozmi ko‘pmi ta`sirchanlikka ega bo‘ladi.
Tasviriy faoliyatning boshqa faoliyatlar bilan o‘zaro bog‘liqligi.
Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya-bu tasviriy faoliyat
turlari bo‘lib, ularning asosiy vazifasi-tevarak atrofni obrazli aks ettirish
13

hisoblanadi. Masalan: yozuvchining she’ri va rassomning asari. Tasviriy faoliyat
maktab yoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir.
Tasviriy faoliyat - bolalarni ongli tomondan tarbiyalashda katta ahamiyat kasb
etadi. Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan
tanishish yoki kuzatib chiqish, uni shakli, katta-kichikligini, qismlarning
joylanishi, rangipi bilish kerak bo‘ladi.
Bu jarayonida ko‘rish, sezish, qo‘l harakatlari ishtirok etmay qolmaydi.
Bolalar predmet va xodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish jarayonida bolalar
predmetni katta-kichik guruxlarga bo‘lish, uni shaklini o‘zgartirish, rangini turli-
tumanliti bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli
xil material (qog‘oz, mel, bo‘yoqlar) bilan ularning o‘ziga hos xususiyatlari, ular
bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab
bo‘ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda fik r yuritish operatsiyalari (taxlil,
sintez, taqqoslash umumlashtirish) ni rivojlanishga imkon beradi, bu o‘z navbatida
bolalarni oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonida bolalarning nutqi rivojlanadi.
Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta.
Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga hos
sifatlari, shakli, rangi bilan, kattakichikligi bilan tapishadilar, ularni farqini,
o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali,
obrazli fikr yuritishga imkon beradi.
Tasviriy faoliyat bolalarni ahloqiy tarbiyalaydi. Chunki, bolalar o‘z ishlarida
bizning hayotimizda, jamiyatda bo‘layotgan voqea-xodisalarni aks ettiradilar,
ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida
bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad
qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga
yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida
bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar,
ishni baholash jarayonida, bolalarni o‘rtoqlarining ishga nisbatan xaqqoniy
munosabatda bo‘lish to‘g‘ri baholash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand
bulish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o‘z oldiga
14

qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat
xisoblanadi.
Bolalarda mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat
navbatchilik orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat
bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir
predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu
estetik sezgini bo‘laklari hisoblanadi.
Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi-bu rangi, ritmi, proporsiyani
chuqurroq sezish bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini
sezsa, yoki aks esa u shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq
oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda
predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o‘rganadilar.
Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg‘uni,
munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarda badiiy ijodiy o‘stirishda
muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik
idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka, ko‘nikmalarni egallash
hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, ko‘z faslida ekskursiya
uyushtirish.
Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak atrofni ko‘zatiishda kelib chiquvchi
estetik his-tuyg‘u orqali, tevarakatrofga, kishilar mehnatiga to‘g‘ri baho berish,
vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni o‘z ishini
yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko‘rganda
quvonadigan qilib yaratish-bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi
hisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi.
rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda
tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos
bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uniig
ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning
asosiy va muhim hal etish yullarini-izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy
15

sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish,
maktabda vazifalarni bajarida ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat
jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda: qiziqishga
hohish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda
shug‘ullanish va shu kabilar..
Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni maktab
hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim muassasasida
tasviriy faoliyat bolalar bilan olib boriladigan butun ta’lim-tarbiyaviy ishning bir
qismi xisoblanadi. Shu sababli u xilma–xil faoliyat va mashg‘ulotlar turlari bilan
bog‘liq bo‘lishi muhimdir. Bunga 20 bola tasviriy faoliyatining harakterining o‘zi
imkoniyat yaratadi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish ishlarida bolalar o‘zlarining
tevarak atrofidagi narsa xodisalar, badiiy asarlar, qo‘shiqlardan olgan taasurotini
aks ettiradilar. Rasm, loy, qirqib yopishtirish va qurish – yasash ishlarining boshqa
mashg‘ulotlari va faoliyat turlari bilan bog‘likligi bolalar bilan olib boriladigan
ta’lim tarbiyaviy ishning samarasini, bolalarni turli mashg‘ulotlarga qiziqishni
oshiradi.
16

II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV
RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI
2. 1. Tasviriy faoliyatga o‘rgatishning maqsadi, vazifasi va dastur tamoyillari
O‘z navbatida boshqa ta’lim–tarbiyaviy ish bo‘lishlarining vazifalari bilan
chambarchas bog‘liq. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘tishda tarbiyachi
bolalarning boshqa faoliyatlarida olgan bilimlarga tayanadi. Bolalar tasvirlamoqchi
bo‘lgan predmet xaqida tasavurga ega bo‘lsalar, rasm, loy, applikatsiya ishlarida
samarali natijalarga erishish mumkin.
Tasviriy faoliyat turlarining bolalar o‘yini bilan bog‘liqligi. O‘yin bola
xayotida katta o‘rin egallaydi. Maktabgacha ta’lim muassasasidagi turli xil o‘yinlar
o‘tkaziladi: mazmunli–rolli, dramalashtirish, didaktik va harakatli. Har qanday
o‘yin bolaga zavq bag‘ishlaydi. Shunday ekan, tasviriy faoliyat ham o‘yin bilan
bog‘lab borilsa, u bolalarga qiziqarli va yoqimli bo‘ladi va emotsional javobni
uyg‘otadi, bu esa bolalar ishlarini sifatini yaxshi ta’sir etadi. Mashg‘ulotlarda
o‘yinli xolatlarni tashkil etish yaxshi natijalar beradi. Bolalar bunday
mashg‘ulotlarda erkin harakat qiladilar.
O‘yin usuli barcha guruxlarda qo‘llaniladi. Bu usul yordamida yengil quvnoq
muxit yaratadi. Bolalarning mashg‘ulotga qiziqishi ortadi, tasviriy faoliyat
ko‘nikma va malakalari samaralilik egallaydi. O‘yin shaklida o‘tadigan mashg‘ulot
bolalarni qamrab oladi, ularning estetik, axloqiy jixatdan tarbiyalanishlariga yaxshi
ta’sir ko‘rsatadi.
Rasm, loy, qirqib yopishtirish o‘yinchoq orqali o‘yin bilan bog‘langan
bo‘ladi. O‘yinchoqni chizish, yasash, qirqib–yopishtirish barcha yosh gurux
bolalarida zavq uyg‘otadi, o‘yinchoqlarni tasvirlash bo‘yicha mashg‘ulotlar yil
davomida bir necha o‘tkazilishi mumkin. Lekin ularning shakli turlicha bo‘lishi
zarur. Bolaning xayotida mazmunli–rolli o‘yinlar muhim o‘rin egallaydi. Shuning
uchun tasviriy faoliyatning o‘yin bilan bog‘lanishi bolalar tarbiyasida katta
ahamiyatga ega. Mazmunli–rolli o‘yinlarni mashg‘ulot mazmuniga kiritish
bolaning tasvirlash faoliyatga qiziqishini, bajarayotgan ishining sifati yaxshilaydi.
O‘yin obrazlarini tasviriy, quruq rasm chizish, loydan yasash, qirqib yopishtirish
17

ishlaridan ko‘ra bolalar uchun qiziqarlidir. Bolaning kechinmalariga o‘yin bo‘yoq
beradi. Bola o‘z o‘yinli rasmlarida to‘la va yorqin ifodalanishiga intiladi.
Tarbiyachi esa bolaga bunda yordam berishi kerak. Rasm, loy, qirqib yopishtirish
bilan drammalashtirib, o‘yinlarini uyg‘unlashtirib olib borish, bolalarni har
tomonlama rivojlantirishdek, vazifani amalga oshirishga katta imkoniyat yaratadi.
Drammalashtirish o‘yinlar uchun ko‘pgina narsalarni bolalarning o‘zlari
yasashlari mumkin: dekoratsiya yoki uning qismlari, kostyum detallari, maskalar.
Tarbiyachining rasm, qirqib–yopishtirish mashg‘ulotida bolalarga o‘ynagan
o‘yinlarini tasviriy topshirig‘ini berish, ularda tasviriy faoliyatga jonli qiziqishini
uyg‘otadi. Tasviriy faoliyatning drammalashtirish o‘yini bilan birlashtirib, olib
borish o‘rta guruhdan boshlanadi.
Rasm, loy, qirqib–yopishtirish mashg‘ulotlarida bolalarga qaxramonlar
obrazlarini ifodalab berish vazifasi topshiriladi. O‘ynagan harakatli o‘yinlarini
tasviriy taklifi bolalarda zavq uyg‘otadi. Bu o‘yinlarni mazmunini faqatgina
rasmda emas, balki qirqib yopishtirish uchun ham oson tasviriy mumkin. Didaktik
o‘yinlar jarayonida bolalar predmetning belgilari, rangi, shakli, to‘zilishini,
kattaligini va boshqalar xaqidagi bilimlarini mustaxkamlab boradilar xilma–xil
sensor tajribaga ega bo‘ladilar, tevarak–atrof xaqidagi tasavvurlari boyidi. Didaktik
o‘yinlarning o‘zi ham tasviriyning mazmuni bo‘la oladi.
Bolalar qiziqish bilan didaktik materialni tayyorlaydilar. Tasviriy faoliyatning
bolalarning tabiat bilan tanishtirish, nutq o‘stirish, musiqa mashg‘ulotlari bilan
bog‘liqligi. Tabiat hamma vaqt tasviriy ijodiyotning mazmuni bo‘lib xizmat qiladi.
Bolalarning rasmlari tabiat xaqidagi bilimlarini aniqlashtirish, mustaxkamlash
uchun yordam beradi, bundan tashqari bolalarda o‘sha kasbga nisbatan estetik xis–
tuyg‘ularni uyg‘otadi, bu esa xayotlarini yanada mazmunli va qiziqarli qilishga
yordam beradi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish mashg‘ulotlarining nutq o‘stirish
bo‘yicha olib boriladigan ish bilan o‘zaro bog‘liqligi juda muximdir. Nutq o‘stirish
mashg‘ulotlarida bolalarga ertak, xikoya o‘qib berishadi, she’rlar yod oldiradilar.
Bolalarda bu ishlar davomida obrazli tasavvur shakllanadi va ular ertak va
she’rdagi obrazlarni o‘zlaricha tasvirlab, unga nisbatan munosabatlarini bildirishga
18

intiladilar. Bunda tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari qo‘l keladi, bu mashg‘ulotlar
davomida bundan tashqari nutq boyligini o‘stiriladi, uni obrazli ifodalar boyitib
boriladi.
Tasviriy faoliyat va musiqaning uzviy bog‘liqligini ham bolalarning estetik,
ijodiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bog‘cha yoshdagi bolalarga musiqali
asarni tasvirlab berishni taklif etilsa, bu taklif ularda jonli qiziqishni uyg‘otadi. Bu
bolalarda ijodiy izlanish, mustaqillik kompozitsiyasini tuzish qobiliyatlarini
o‘stiradi.
Bolalarning tasviriy faoliyatlarini tasviriy san’at asarlari bilan uyg‘unlashtirib
olib borish muxim ahamiyat kasb etadi. Bolalar tasviriy san’at namunalarini
kuzatib borar ekanlar, ular rassomlarning ijodi bilan kengroq tanishib qolmay,
surat chizishda mazmun, rang, shakl tanlashda muxim ko‘nikmalarni egallab
oladilar, san’at go‘zalligini, boyligini ko‘ra bilishga o‘rganadilar. Shunday qilib,
maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyatni boshqa faoliyat turlari bilan
qo‘shib olib borish bolalar xayotini boyitadi va tarbiyaviy ish samaradorligini
yanada oshiradi. Yana bir muhim tomoni shundaki, o‘yinlarda, zal va guruh
xonalarini bezashda bolalarning ishlari kerak, ya’ni bolalarning ishlari ularning
xayotida kattagina joy egallashi kerak .
Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berish vositasi. Tasviriy faoliyat –
bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir
predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu
estetik sezgini bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi – bu
rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni,
shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, yoki aks etsa, u shunchalik ranglar
aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik
sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik
baho berishga o‘rganadilar. Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga
nisbatan his-tuyg‘uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarni badiiy
ijodiy o‘stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi – bu obrazli
fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka,
19

ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr,
kuz faslida ekskursiya uyushtirish.
Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak-atrofni kuzatishdan kelib chiquvchi
estetik histuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to‘g‘ri baho berish,
vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalashi mumkin. Bolalarni o‘z ishini
yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko‘rganda
quvonadigan qilib yaratish – bu badiiy-axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi
hisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi.
Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda
tasviriy san’at darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos
bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning
ko‘rsatm alarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning
asosiy va muhim hal etish yo‘llarini-izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy
sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish,
maktabda vazifalarni bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy
faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda:
o‘qishga hohish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda
shug‘ullanish va shu kabilar.
Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni maktab
hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. Birorta predmetni chizish yoki
yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uni shakli,
katta-kichikligini, qismlarning joylanishi, rangini bilish kerak bo‘ladi. Bu
jarayonida ko‘rish, sezish, qo‘l harakatlari ishtirok etmay qolmaydi. Bolalar
predmet va hodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish jarayonida bolalar predmetni
katta-kichik guruhlarga bo‘lish, uni shaklini o‘zgartirish, rangini turli-tumanligi
bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil
material (qog‘oz, mel, bo‘yoqlar) bilan ularning o‘ziga hos xususiyatlari, ular bilan
ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab bo‘ladi.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda fikr yuritish operatsiyalari (tahlil, sintez,
20

taqqoslash umumlashtirish)ni rivojlanishga imkon beradi, bu o‘z navbatida
bolalarni oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonida bolalarning nutqi rivojlanadi.
Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta. Chunki
bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga hos sifatlari, shakli,
rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini
aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr
yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni ahloqiy tarbiyalaydi. Chunki,
bolalar o‘z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisalarni
aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari – boshlagan ishini
oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish,
qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar
tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarda bir-biriga yordam,
kelishib ishlash kabi sifatlar tarbiyalanadi. Bolalar, ishni baholash jarayonida,
bolalarni o‘rtoqlarining ishga nisbatan xaqqoniy munosabatda bo‘lish, to‘g‘ri
baholash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar
tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat – bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini
bajarishda da tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Har bir bolada
mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak.
21

2.2. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga
o‘rgatishning vazifalari
Dekorativ rasm chizish tasviriy faoliyatning boshqa turlari kabi bolada estetik
tuyg‘uni rivojlantiradi. Bolalarni xalq amaliy san’ati namunalari bilan
tanishtirishda tarbiyachi ularda vatanparvarlik ruhini shu san’at asarlarini
yaratayotgan odamlarning mehnatiga hurmat kabi tuyg‘ularni tarbiyalash kerak.
Dekorativ rasm chizish quyidagi umumiy vazifalarni o‘z ichiga oladi.
 Naqshning turlicha shakllarini bog‘liq holda kompozitsion hisni bolalarda
shakllantirish.
 Rang qobiliyatlarini rivojlantirish.
 Xalq amaliy san’atining stillarining farqlashga va ularning alohida elementlarini
bolalarning o‘z ijodida foydalanishga o‘rgatish.
 Qalam va mo‘yqalam bilan chizishning texnik ko‘nikmalarini mustahkamlash.
Bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgata turib, pedagog bolalarda butun
naqsh komponentlari, ranglari, kompozitsiyalari, shakl elementlari o‘rtasidagi
bog‘liqlikni ko‘ra olish malakasini rivojlantirishi zarur. Bola predmetni shakliga va
nima maqsadda ishlatilishiga qarab, uni bezaydigan ornamenti, naqshi o‘zgarishini
his qilishi va albatta, tushunishi zarur. Shundan kelib chiqqan holda, u naqsh bilan
bezashning ahamiyatini, maqsadga muvofiqligini, shakl bilan mazmun o‘rtasidagi
bog‘liqlikni bilib, tushunib boradi. Bolalarni dekorativ rasm chizish bilan tanishtira
turib, ritm nima va simmetriya nimaligi haqida tasavvur hosil qilishga o‘rgatish
zarur. Chunki dekorativ san’at olami ritm va simmetriyasiz mavjud bo‘la olmaydi.
Dekorativ rasm chizishda asosiy vazifalardan biri – rangni his qilishni
rivojlantirishdir. Rang – naqsh ornamentida kompozitsiya bilan chambarchas
bog‘langan, naqsh bezagida ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Maktabgacha
yoshdagi bolalar ranglarning bir-biriga mos kelib uyg‘unlashishining barchasini
o‘zlashtira olmaydilar. Lekin, rang hissi ularda bog‘chagacha bo‘lgan yoshdan
boshlab rivojlana boshlaydi. Dekorativ rasmda ranglardan foydalanish vazifasi har
bir guruhda murakkablashib boradi: yorqin, kontrast ranglarning moslashuvidan
22

boshlab, iliq va sovuq ranglar jilosi (ottenok) ning turli uyg‘unlashuviga qadar. Bu
vazifani amalga oshirishni bolalar eng sodda tasviriy shakllarni chizishni o‘rganib
bo‘lganlaridan keyingina, bolalar diqqatini yangi vazifaga konsentratsiyalash, ya’ni
qaratish lozimdir: bu – shu oddiy - sodda shakllarni naqsh hosil qilish uchun
ma’lum bir ketma-ketlikda joylashtirishdir.
Boshlangich tasvirlash ko‘nikmalarga bolalar birinchi va ikkinchi kichik
guruhda ega bo‘ladilar. Ikkinchi kichik guruhda ayrim vazifalar dekorativ
xarakterga ega. Masalan: “Ro‘molchaning chetini chiziqlar bilan beza”. Lekin
bunday mashg‘ulotning asosiy maqsadi – naqsh hosil qilish emas, to‘g‘ri
chiziqlarni turli yo‘nalishda o‘tkazish malakasini mustahkamlashdir.
O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va
vazifalari.
Dekorativ rasm chizish bolalarga 4 yoshdan boshlab o‘rgatiladi.
O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari
quyidagilar:
 Chizikda, kvadratda, doirada shakllarni ritmik joylashtirishning
kompozitsion malakasini rivojlantirish;
 Ranglar hissini rivojlantirish,ya’ni kontrast, yorqin ranglarni chiroyli
moslashtirish;
 Turli yirik va mayda shakllarni – naqshning sodda elementlarini chiza olish
malakasini rivojlantirish;
 Mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish,
qog‘ozga yengil tekkazib, nuqtalar hosil qilish;
Mo‘yqalamning boshchasidan to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazishda hamda dog‘chalar
hosil qilish usulida mo‘yqalamdan to‘liq foydalanish; rang – naqsh ornamentida
kompozitsiya bilan chambarchas bog‘langan, naqsh bezagida ularni bir-biridan
ajratib bo‘lmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ranglarning bir-biriga mos kelib,
uyg‘unlashishini albatta, barchasini o‘zlashtira olmaydilar. Lekin, rang hissi ularda
bog‘chagacha bo‘lgan yoshdan boshlab rivojlana boshlaydi. Dekorativ rasmda
ranglardan foydalanish vazifasi har bir guruhda murakkablashib boradi: yorqin,
23

kontrast ranglarning moslashuvidan boshlab, iliq va sovuq ranglar jilosi (ottenok)
ning turli uyg‘unlashuviga qadar. Bu vazifani amalga oshirishni bolalar eng sodda
tasviriy shakllarni chizishni o‘rganib bo‘lganlaridan keyingina, bolalar diqqatini
yangi vazifaga konsentratsiyalash, ya’ni qaratish lozimdir: bu–shu oddiy-sodda
shakllarni naqsh hosil qilish uchun ma’lum bir ketma-ketlikda joylashtirishdir.
Boshlang‘ich tasvirlash ko‘nikmalarga bolalar birinchi va ikkinchi kichik
guruhda ega bo‘ladilar. Ikkinchi kichik guruhda ayrim vazifalar dekorativ
xarakterga ega. Masalan: «Ro‘molchaning chetini chiziqlar bilan beza». Lekin
bunday mashg‘ulotning asosiy maqsadi – naqsh hosil qilish emas, to‘g‘ri
chiziqlarni turli yo‘nalishda o‘tkazish malakasini mustahkamlashdir.
O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va vazifalari.
Dekorativ rasm chizish bolalarga 4 yoshdan boshlab o‘rgatiladi. O‘rta guruhda
dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari quyidagilar:
- chizikda, kvadratda, doirada shakllarni ritmik joylashtirishning kompozitsion
malakasini rivojlantirish;
- ranglar hissini rivojlantirish, ya’ni kontrast, yorqin ranglarni chiroyli
moslashtirish;
- turli yirik va mayda shakllarni – naqshning sodda elementlarini chiza olish
malakasini rivojlantirish;
- mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini
- rivojlantirish, qog‘ozga yengil tekkazib, nuqtalar hosil qilish;
- mo‘yqalamning boshchasidan to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazishda, hamda dog‘chalar
hosil qilish usulida mo‘yqalamdan to‘liq foydalanish;
- o‘rta guruhda dekorativ rasm chizishning kompozitsion vazifasi tayyor shakllarni
yelimlashga o‘xshashdir. Boshlang‘ich
mashg‘ulotlarda, bolalar mo‘yqalam
bilan tekis chiziqlar chizib, ularning
orasida mo‘yqalam yordamida
dog‘chalar hosil qilishni, nuqtalar hosil
qilishni o‘rganadilar. Bunda
24

dog‘chalarning ranglarini va naqsh murakkablashgan sari, o‘rnini o‘zgartiradilar.
Mo‘yqalam yordamida dog‘chalar hosil qilish usuli (mazok) bajarish uchun yengil
bo‘lgan dekorativ elementdir. Bu aniq bir harakatni talab qilmaydi va mo‘yqalamni
qog‘ozga botirib olishdan hosil bo‘ladi. Shuning uchun naqsh chizishda avval
botirib olish usuli kiritiladi, so‘ng nuqta hosil qilish usuli к iritiladi.
Nuqta hosil qilish mo‘yqalam bilan
ishlashda yangi usulni talab qiladi:
mo‘yqalamni vertikal holatda ushlash
lozim, shu bilan birga bolada
koordinatsion harakat yetarlicha
rivojlangan bo‘lishi kerak, chunki
mo‘yqalam qog‘ozga faqatgina uchi
bilangina tekkiziladi. Boshlang‘ich rasmlarning kompozitsiyasi ham soddadir:
birgina elementni ritmik qaytarib, naqsh chizish. Faqatgina insonlar uchun xos
bo‘lgan qo‘lning ritmik harakati ana shu mashqlarni qaytarishni yengillashtiradi
va tasviriy shakldagi ritmni yetkazib berishga yordam beradi.
Almashinuv – kompozitsiyaning murakkablashgan usulidir. Chunki u bir
nechta shakllarning o‘zaro moslashuviga asoslanadi. O‘rta guruhdagi bolalar
uchun ikkitagina elementni shakli va rangi bilan navbatma-navbat almashtirish
yetarli bo‘ladi. Dasturdagi materialning mukammallashib borishi murakkabroq
kompozitsiya bilan naqshda yangi tasviriy elementlarni kiritish hisobidan hosil
bo‘ladi. Nuqtalar chizish va mo‘yqalamni botirib olish usulidan tashqari, bolalar
naqshda doirachalar, xalqalardan foydalanib chizishni o‘rganadilar. Bu
elementlarni bolalar kichik guruhlarda tasvirlashni o‘rganganlar. Dekorativ rasmda
bu shakllarni chizish ancha o‘zgaradi: ular ancha kichik hajmda, chizayotganda
shakllar bir-biriga hajmi jihatdan mos bo‘lishi kerak; undan tashqari, bu shakllar
predmet obrazi bilan bog‘liq emas, bu albatta bola uchun tasviriy jarayonni
murakkablashtiradi. Bolalar yana naqshni faqat bir chiziqda emas, balki
to‘rtburchak shaklida, doirada ham joylashtirishni o‘rganadilar. Bu shakllar
naqshda boshqa kompozitsiyani talab qiladi. Kvadratda, to‘g‘ri chiziqda
25

joylashtirilgan naqshni chizish yaramaydi, чунки kvadratning to‘rtta tomoni,
burchagi, markazi mavjud; doirada esa markaz bilan chekka aylana chegarasi bor.
Quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi.
- Aylana, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak ichiga naqsh chizishda shakllarning ritmik
joylashtirishda qo‘llanadigan kompozitsion qobiliyatni rivojlantirish.
- Rang qobiliyatini rivojlantirish, kontrast ranglarni mos holda ishlatishni
o‘rgatish.
- Naqshning oddiy elementlarini chizishga o‘rgatish.
- Mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish (qog‘ozda
yengil yurg‘izish, nuqtalar qo‘yish, chiziqlar chizayotganda mo‘yqalamning butun
usti bilan chizish).
- Avval bolalar mo‘yqalam bilan to‘g‘ri chiziqlarni chizishni va ularni orasiga
nuqtalar qo‘yishi, ranglarni ketma-ket almashtirib chizishni o‘rgatadilar. Undan
tashqari bolalar, dumaloq va aylana shakllarni chizishga o‘rganadilar.
К atta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va
vazifalari. Besh yoshdagi bolalar uchun dekorativ
rasmda ancha murakkabroq topshiriqlarni berish
mumkin. Chunki bu yoshda bolalarning estetik
hissiyotlarining rivojlanish darajasi ancha yuqoridir.
Bolalarga quyidagilarni o‘rgatish zarur:
- Qog‘oz shakliga yoki hajmli predmetga
nisbatan naqshni
simmetrik joylashtirish ;
- Naqshda turli xil to‘g‘ri, doirasimon
chiziqlardan, shakllardan hamda o‘simlik
elementlaridan foydalanish;
- Asos (fon)ga nisbatan ranglarning
chiroyli moslashuvini topish; Mo‘yqalamdan
mahorat bilan foydalanish (uchi bilan chizish, boshchasi bilan to‘liq chizish,
mo‘yqalamni turli yo‘nalishda harakatlantira olish).
26

Boshlang‘ich mashg‘ulotlarda o‘rta guruhda hosil qilingan malakalar
mustahkamlanadi. Ular quyidagilardan iborat: turli shakllarda mo‘yqalam
yordamida to‘g‘ri chiziq chizish, botirib olish usuli bilan chizish, nuqtalar chizish.
Bu - o‘rta guruh materialini oddiygina qaytarish emas. Bolalarning ixtiyoriga bir
necha xil ranglar hamda naqshda bir-biriga moslashadigan elementlarning turli
hajmlari havola qilinadi. Yilning boshida
bolalarga doira ichida naqshni chizishning
yangicha usuli o‘rgatiladi, ya’ni markaz
hamda konsentrik aylana bo‘ylab simmetrik
elementlar chiziladi. Doira va kvadratdan
tashqari naqshni tuzish uchun bolalarga–oval,
uchburchak, rozeta (to‘pbarggul shaklidagi bezak), oltiburchak kabi shakllar
beriladi.
Katta guruhda kompozitsion usul sifatida elementlarni navbat bilan almashib
chizish prinsipidan foydalaniladi; bunday usul naqshni yanada dekorativlashtiradi.
Navbat bilan almashib chizishda naqsh o‘z ichiga turli xil shakldagi va rangdagi 2-
3 xil elementni olishi mumkin. Naqshning bezak elementi sifatida bolalar turli
chiziq shakllaridan (enli va ensiz chiziqlar, botirib olib chizish, nuqtalar,
doirachalar, aylanalar chizish) va murakkabroq bo‘lgan – o‘simlik shakllari
(barglar, mevalar, gullar) dan foydalanishni o‘rganadilar. Bunday o‘simlik
shaklidagi elementlarni bir necha marta qaytarib chizish bolalar uchun ancha
murakkablik qiladi. Bolalarga yana mo‘yqalamdan foydalanishning yangicha usuli
ko‘rsatib beriladi, ya’ni qog‘ozga mo‘yqalamni yon tomoni bilan botirib olish
usulidir. Bunday botirib olish natijasida hosil bo‘ladigan bosmalar barg shaklida
bo‘ladi va ulardan gullarning, barglarning naqshini chizishda foydalanish mumkin.
(mo‘yqalamning raqamini inobatga olgan holda: № 3,
№ 5, № 6.)
К atta guruhda bolalar rangli fonga moslashtirgan
holda turli ranglar jilosidan foydalanishni
o‘rganadilar. d ekorativ rasmda mazmunli rasmga
27

nisbatan fonning rangi juda ham turli xil bo‘lishi mumkin. Yorqin ranglarning
moslashuvidan tashqari, bolalar ranglarning chiroyini ma’lum bir ranglar majmui
(gamma) da (ko‘k, havo rang, oq, qizil, olov rang, sariq va hokazolar) ko‘rishni
o‘rganadilar. Bolalar bir xil rangdagi, sidirg‘a naqshlarni his qilish layoqatiga
egalar. Masalan: qor parchasining naqshi, turning jimjimador naqshi. Katta
guruhda bolalarni hajmli buyumlarda naqshlarni hosil qilishga o‘rgatiladi. Bunday
rasm chizishning murakkabligi shundaki, naqsh kompozitsiyasini kuzatish qiyin,
negaki chizuvchi uni qisman ko‘ra oladi va naqsh elementlarining shakli
buyumning yuzasi qavariqligidan ozmuncha o‘zgaradi. Masalan: ko‘zani yoki
biror o‘yinchoqni bezatish. Shuning uchun bolalarga naqsh bilan bezash uchun
beriladigan hajmli buyumlar sodda shaklga ega bo‘lishi kerak.
Masalan: Hamro buvi o‘yinchoqlari namunasi asosida loydan yasalgan –
qushlar, otlar.
Hamro buvi o‘yinchoqlarining naqshi sodda va ritmikdir – turli kenglikdagi
to‘g‘ri va to‘lqinsimon chiziqlar bilan
nuqtalarning, doirachalarning, xalqachalarning
moslashuvidan iborat.
Bu ornamentlar rangi jihatdan oq fonning bir
necha asosiy yorqin ranglar bilan oddiy
kontrast (keskin) moslashuvini beradi.
Bolalarni quyidagi vazifalarga o‘rgatish
kerak.
- Varaqning shakliga mos qilib naqshni
simmetrik chizish.
Naqshda turli to‘g‘ri, egri chiziq va shakllardan o‘simlik elementlaridan
foydalanish.
- Fondan kelib chiqib, ranglarning turli jilolaridan foydalanish.
- Mo‘yqalam bilan ishlash (uchi bilan, butun uchi bilan, turli
yo‘nalishlarda erkin harakatlantirish).
28

Bolalar to‘g‘ri to‘rtburchakka, aylanaga, kvadratga naqshni chizishni o‘rganib
boradilar. Bulardan tashqari oval, uchburchak va oltiburchak ichiga naqsh
chizishni o‘rganadi.
Tayyorlov guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va
vazifalari.
Olti yoshdagi bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish vazifalari
quyidagicha:
- Kompozitsiyalash hissini rivojlantirish: yassi va hajmli shakllarda
predmetning ahamiyatliligiga va belgilangan maqsadiga nisbatan naqshlarni
tuzish.
- Ranglar hissini rivojlantirish: turli xildagi ranglardan, ularning nozik rang
jilosi (ottenok) dan turli moslashuvlarda foydalanish.(Qizil- pushti rang; ko‘k–
moviy rang; yashil–och yashil rang; qora–kul rang).
-Xalq dekorativ naqshlarining turli ko‘rinishlarining ahamiyatini ko‘ra olishni
o‘rgatish; rasmlarda xalq naqshining alohida elementlaridan foydalanish;
-Qalam va bo‘yoqlar bilan chizish texnik ko‘nikmalarini takomillashtirish.
Maktabga tayyorlov guruhiga yumaloq to‘g‘ri burchakli shakllarda naqsh
chizishning asosiy prinsiplari bilan tanish bo‘lgan bolalar keladi.
Ularga yangi shakllar – to‘g‘ri to‘rtburchak va ko‘pburchak, hamda turli
xildagi yassi shaklli predmetlar – vazalar, ko‘za (kuvshin) lar, piyola (chashka) lar,
qo‘lqoplar, shapkalar va hokazolar tavsiya qilinadi. Bu predmetlar to‘g‘ri
geometrik shaklga ega emas, va ularda naqsh chizish turli prinsiplardan
foydalanishni talab qiladi. (Masalan: ko‘zacha bo‘ynining chetiga–chiziqli
ornament (naqsh) chizilsa, yumaloq qismi esa–markazda chiziladigan naqshdan
foydalaniladi). Undan tashqari simmetriya haqidagi tushuncha ham
murakkablashadi. Bir xil shaklni chap va o‘ng tomonga joylashtirish bilan
tanishadilar. Undan so‘ng bolalar to‘rsimon bezak prinsipi asosida bir turdagi
naqsh bilan– elementlarni shaxmat ketma-ketligida qaytarib, galma-gal chizish
bilan butun shaklni to‘ldirish usulini egallaydilar. Bolalar matolar uchun,
qo‘g‘irchoqning ko‘ylagi uchun turli naqshlarni chizadilar. Uchburchakdagi naqsh
29

faqat chetlarida, burchaklarida bo‘lmay, balki bir burchakdan boshlanib, butun
uchburchak bo‘ylab tarqalishi mumkin. Bunday hollarda teng tomonli uchburchak
shakli emas, balki yon tomonlari teng bo‘lib, tugri yoki utmas burchakli
uchburchak shakli olinadi. Bolalar ularda uchburchak shaklga ega bo‘lgan
ro‘molcha naqshini chizadilar. Naqshni chizish uchun bolalar turli tabiiy
shakllardan (o‘simliklar, hayvonlar) foydalana boshlaydilar. Maktabga tayyorlov
guruh bolalari xalq dekorativ naqsh bezaklarining elementlaridan o‘z naqshlarida
foydalanishlari mumkin. Bunda asosiy usul saqlanib qolishi kerak. Tarbiyachi
bolalarni xalq san’atining namunalariga qarab, naqsh jimjimalarini, mayda va yirik
shakllarni o‘zaro moslashtirishni, ularni o‘tsimon bezak bilan bezashni, berilgan
naqshga hos ravishda ranglardan ma’lum moslashuvda foydalanishni o‘rgatadi.
Tayyorlov guruhda bolalar faqat bo‘yoqdan emas, balki rangli qalamlardan
ham foydalanishni o‘rganadilar. Kichikroq guruhlarda rangli qalamlardan
faqat mazmunli rasm mashg‘ulotlarida foydalanilar edi, chunki bolalar qalam bilan
kerakli ranglarni me’yoriga yetkaza olmasdilar; bu esa dekorativ
rasmda juda katta ahamiyatga ega. Ozoda, bir tekisda yorqin shtrixlash kabi texnik
qiyinchiliklar ko‘pgina diqqatlarini va kuchlarini olib qo‘yar edi. Tayyorlov
guruhidagi bolalarda ma’lum ko‘nikmalar mavjud bo‘lib, ular qalamdan turli rang
jilolarini hosil qila oladilar. Masalan: gulning har bir gulbargini markazdan qalam
bilan turli xil bosimda shtrixlanadi. Bolalar faqat yorqin ranglarning moslashuv
go‘zalligini emas, balki nozik, sokin va bir vaqtning o‘zida ko‘zlar uchun yokimli
bo‘lgan ranglarning go‘zalligini ko‘rishga o‘rganadilar. Tayyorlov guruhida bu
vazifa qalam hamda bo‘yoqlar bilan chizishda xal qilinadi. Dekorativ rasmda
barcha guruhlarda faqatgina guashdan foydalaniladi, chunki guashda bir rang
ustiga boshqa rang bilan chizish imkoni bor; dekorativ rasmda ko‘pincha bunday
ustma-ust chizish talab qilinadi va akvarel bo‘yoq bunday imkonga ega emas.
XULOSA
Ushbu kurs ishida maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ rasm
chizishga o‘rgatishning nazariy va amaliy jihatlari yoritildi. Tadqiqot davomida
30

aniqlanishicha, dekorativ san’at bolalarning estetik didini shakllantirish, ijodiy
tafakkurini rivojlantirish, nozik motorikasi va ko‘rish-harakat koordinatsiyasini
mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bu faoliyat ularni milliy
qadriyatlar va san’atga mehr bilan qarashga undaydi.
Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning
vazifalari chuqur tahlil qilindi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, dekorativ san’at
elementlari orqali olib boriladigan tasviriy faoliyat bolalarning nafaqat estetik
tarbiyasini, balki fikrlash, his qilish, anglash, ko‘rish va tasavvur qilish
qobiliyatlarini keng rivojlantiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun dekorativ rasm chizish – bu ijodiy
o‘yinga yaqin faoliyat bo‘lib, ular bu orqali o‘z hissiyotlarini, tasavvurlarini, dunyo
haqidagi qarashlarini tasvirlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon bolalarda
mustaqil ishlash, diqqatni jamlash, rang va shakl uyg‘unligini sezish kabi
ko‘nikmalarni shakllantiradi.
O‘tkazilgan tahlil va kuzatuvlar natijalariga ko‘ra, maktabgacha ta’lim
muassasalarida dekorativ rasm chizishga o‘rgatish quyidagi maqsadlarga xizmat
qiladi:
 bolalarning estetik dunyoqarashini kengaytirish;
 milliy qadriyatlarni singdirish;
 ijodiy tafakkurni shakllantirish;
 nozik motorikani rivojlantirish;
 mustaqil ishlash va jamoada hamkorlik qilish ko‘nikmalarini
tarbiyalash.
O‘quv-tarbiyaviy jarayonda dekorativ rasm chizish elementlaridan
foydalanish orqali bolalarning ijodkorligini rivojlantirish, ularni mustaqil
fikrlashga, go‘zallikni his etishga o‘rgatish mumkin. Kurs ishida o‘rgatish
jarayonida qo‘llaniladigan metodlar, vositalar va pedagogik yondashuvlar tahlil
qilinib, ularning samaradorligi haqida xulosalar chiqarildi.
31

Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ san’at
elementlarini joriy etishda pedagoglarning kasbiy mahorati, darslar uchun mos
sharoit va vositalarning mavjudligi ham muhim omil ekanligi ta’kidlandi.
Yakuniy natijaga ko‘ra, maktabgacha yoshdagi bolalarni dekorativ rasm
chizishga o‘rgatish ularning estetik tarbiyasi, milliy ongini shakllantirish va ijodiy
salohiyatini rivojlantirishda samarali vosita hisoblanadi. Shu sababli, bu
yo‘nalishga e’tiborni kuchaytirish va yangicha metodikalar bilan boyitib borish
ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiladi.

32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI .
1. Siyosiy-adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning Oliy Majlisga
murojaatnomalari. — Toshkent, 2021–2024 yillar.
2. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent,
2020.
3. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi. – Toshkent, 2019.
4. “Ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi. —
Toshkent, 2020.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 6-apreldagi
“Maktabgacha ta’lim sifatini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PQ–5052-sonli qarori.
2. Asosiy adabiyotlar
1. Tursunova, M. (2021). Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy faoliyatga
o‘rgatish . – Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti.
2. Yo‘ldosheva, M. (2019). Maktabgacha ta’limda estetik tarbiya asoslari . –
Toshkent: “O‘qituvchi”.
3. Karimova, S. (2020). Dekorativ san’at elementlari orqali estetik tarbiya . –
Buxoro: “Ilm ziyo”.
4. Rasulova, G. (2022). Maktabgacha ta’limda ijodiy tasviriy faoliyatni
rivojlantirish . – Toshkent: “Nuron zamin ziyosi”.
5. Rahimova, F. (2018). Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi . –
Toshkent: TDPU nashriyoti.
6. Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djurayeva B .R. Maktabgacha ta’lim
muassasalarda applikatsiya mashg‘ulotlari. T., 2014.
7. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik
elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi
ixtisosligi bo‘yicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007
33

8. .“Bola shaxsini rivojlanishining dolzarb muammolari”. Xalqaro ilmiy-
amaliy anjumanining tezis va maqolalar to‘plami. 2008 yil.
3. Internet manbalari
1. https://mdo.uz – O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
agentligining rasmiy veb-sayti
2. https://president.uz – O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy portali
3. https://lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik hujjatlari milliy bazasi
4. https://uzedu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim portali

34

Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o’rgatishning vazifalari

Sotib olish