Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 235.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

orazaliyeva shaxnoza

Ro'yxatga olish sanasi 15 Fevral 2024

42 Sotish

Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o’rgatishning vazifalari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNAVOTSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT IQTISODIYOT VA PEDAGOGIKA INSTITUTI “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi ____________________________________________________________ning “Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan KURS ISHI MAVZU: “MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI” Ilmiy rahbar:___________________________ “______”_____________2025-yil Chirchiq-2025 1 “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi _______________________________________________________________ ning “Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga TAQRIZ Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining kamchiliklari: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Taqrizchining yakuniy xulosasi: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Taqrizchi: _______________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “_____” ____________ 2025-y. 2 “Tillar va maktabgacha ta’lim” fakulteti “Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi 3-kurs 22/ 7 - guruh talabasi _______________________________________________________________ ning “ Tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi” fanidan __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga XULOSASI Mavzuning dolzarbligi:_______________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining rasmiylashtirilishi: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbarning yakuniy xulosasi: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbari: _______________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “___” ___________ 2025-y. 3 MUN DA RIJ A KIRISH ...................................................................................................................... 5 Kurs ishining maqsadi ............................................................................................... 5 Kurs ishining vazifalari .............................................................................................. 6 Kurs ishining ob’ekti ................................................................................................. 6 Kurs ishining predmeti .............................................................................................. 6 I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDAGI TASVIRIY FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI .............................................................. 7 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy qobiliyati va ijodkorligini ................. 7 Rivojlantirish ............................................................................................................. 7 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy faoliyatlarining o‘ziga xosligi. ........... 12 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI ...................................... 17 2. 1. Tasviriy faoliyatga o‘rgatishning maqsadi, vazifasi va dastur tamoyillari ..... 17 2.2. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari .................................................................................................................. 22 XULOSA ................................................................................................................. 30 1. Siyosiy-adabiyotlar .............................................................................................. 33 2. Asosiy adabiyotlar ............................................................................................... 33 3. Internet manbalari ................................................................................................ 34 4 KIRISH Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyatga bo‘lgan qiziqishi ularning estetik didini, ijodiy tafakkurini, tasavvurini va nozik motorikasini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, dekorativ rasm chizish faoliyati bolalarning xalq amaliy san’atiga, milliy qadriyatlarga bo‘lgan mehrini oshirish bilan birga, ularni rang, shakl va kompozitsiya bilan tanishtirishga yordam beradi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish ularning ijodiy salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Shu sababli, dekorativ san’at elementlarini maktabgacha ta’lim dasturlariga samarali kiritish va ularni amaliyotda qo‘llash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mavzuning dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimida bolalarning ijodiy salohiyatini erta aniqlash va rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan tasviriy san’at faoliyati, ularning estetik dunyoqarashini shakllantirish, tafakkurini, xotirasini, nozik harakatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Shunday faoliyat turlaridan biri bu – dekorativ rasm chizish dir. Dekorativ san’at milliy qadriyatlarimizning ajralmas qismi bo‘lib, u orqali bolalarda san’atga bo‘lgan mehr, go‘zallikni anglash, ranglar uyg‘unligini sezish qobiliyatlari shakllanadi. Shu bilan birga, bu faoliyat bolalarning o‘z fikrini ifodalash, ijodiy yondashuvini rivojlantirishda ham xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Ilmli va ijodkor avlodni tarbiyalash” g‘oyasi, ta’limda milliy qadriyatlarga asoslangan yondashuvni kuchaytirishni talab etadi. Shu nuqtai nazardan qaralganda, maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ rasm chizishga o‘rgatish nafaqat san’at bilan bog‘liq faoliyat, balki bolalarning har tomonlama kamol topishiga xizmat qiluvchi vosita sifatida dolzarb ahamiyat kasb etadi. Kurs ishining maqsadi 5 Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizish orqali bolalarning estetik didini shakllantirish, ijodiy faoliyatini rivojlantirish va ularni milliy san’atga mehr uyg‘otishning nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish. Kurs ishining vazifalari 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini aniqlash; 2. Dekorativ rasm chizishning bolalar rivojiga ta’sirini ilmiy asosda yoritish; 3. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ san’at elementlarini joriy etish usullarini tahlil qilish; 4. Dekorativ rasm chizishga o‘rgatishda qo‘llaniladigan metod va vositalarni aniqlash; 5. O‘rgatish jarayonining samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining o b’ekti Maktabgacha ta’lim muassasasidagi bolalarning tasviriy san’atga oid faoliyati. Kurs ishining p redmeti Maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish jarayoni, metod va uslublari. 6 I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDAGI TASVIRIY FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy qobiliyati va ijodkorligini Rivojlantirish Maktabgacha ta’limning bosh vazifasi bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash, shuningdek, bola shaxsini shakllantirish, uning bilimga qiziqishini, madaniy- ahloqiy ehtiyojlarini, dastlabki mehnat ko‘nikmalarini tarkib toptirish, ilmga muhabbat qo‘yish hissini tarbiyalash, ularda olam haqidagi dastlabki tasavvurlarni shakllantirish, salomatligini mustahkamlashdan iborat. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda ularni tabiatni, undagi hodisalarni estetik idrok etish malakalarini tarkib toptirib borish ham ularni maktab ta’limiga tayyorlashning muhim omili hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tizimiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar uning pedagogik jihatlarini yangilash, maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan ta’limtarbiya ishlarini jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar, ilgari surilayotgan ijtimoiy talablar asosida yangilab, takomillashtirib borishni taqozo etadi. Bunda, birinchi navbatda, jarayonning nazariy va amaliy asoslarining mantiqiy bog‘liqligi, yosh avlodning intellektual, ma’naviy-axloqiy, jismoniy va estetik jihatdan hayotga tayyor kishilar bo‘lib yetishishlari uchun pedagogik sharoit hamda ta’lim mazmunini taqdim etish jamiyat taraqqiyotining muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash tizimining samarali ishlashiga erishishni ta’minlash uchun maktabgacha ta’lim muassasi va oilada ularning keng qamrovli faoliyatini ta’minlaydigan pedagogik sharoit yaratish zarur. Bu esa bolalarda atrofolam hamda undagi voqea va hodisalarni anglash ko‘nikmalarini tarkib toptirish vositasida ularning maktab ta’limiga tayyor bo‘lishlarini, bu jarayonda lozim bo‘ladigan sobitqadamlik, g‘oyaviylik, o‘rtoqlari, tengdoshlariga do‘stona munosabat, ularni tushunish, mehnatsevarlik kabi ma’naviy-axloqiy sifatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Ayniqsa, tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari bu borada keng imkoniyatlarga ega. Bolalarni rasm ishlash texnikasiga o‘rgatish hech qachon birdaniga amalga oshmagan. Bolalar bop rasmlarning dastlabki tadqiqotchilari - Korrodo Richchi, 7 Liberti Tedd, V.M.Bexterev kabilar bolalar ijodiyoti rivojlanishining o‘ziga xos jihatlarini ta’kidlagan holda, ularni rasm ishlashga o‘rgatishning zarurligini uqtirib o‘tgan . Bolalarga rasm ishlash texnikasini maxsus mashqlar tizimi orqali o‘rgatish g‘oyasi birinchilardan bo‘lib italiyalik san’atshunos Korrodo Richchi tomonidan qo‘llabquvvatlangan bo‘lib, ularsiz hatto kattalar ham bolalarning bilim saviyalari darajasida qolishi mumkinligini ta’kidlagan. Filadelfiyadagi badiiy ishlab chiqarish maktabining direktori, akademik Liberti Tedd qo‘lning chaqqonligi, uning harakatchanligini tasvir mazmunini ifodalashning muhim sharti sifatida qaragan. Uning fikrini qo‘llab-quvvatlagan holda ta’kidlash joizki, qo‘lning chaqqonligi rasm ishlash texnikasini egallash, keng ma’noda bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish, ko‘pgina faoliyat turlaridan asqotadigan rassomlik mahoratini rivojlantirish uchun zarur. Shularni e’tiborga olgan holda Liberti Tedd rasm chizishda qo‘l harakatlari uchun maxsus mashqlar tizimini ishlab chiqdi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo‘ljallangan bu mashqlarni bolalar jon-dillari bilan bajaradilar. Bu mashqlar tizimida faqatgina geometrik shakllarni chizdirish bilan kifoyalanib qolmasdan, balki tabiiy unsurlarni chizdirish va bu orqali bolalarning ona tabiatga bo‘lgan qiziqishlari, kuzatuvchanliklarini rivojlantirish lozimligini ta’kidlaydi. Bu omil O‘zbekiston sharoitida bolalarni amaliy san’atning naqqoshlik turi asoslarini o‘rganish orqali olamni anglash ko‘nikmalarini tarbiyalashda samarali qo‘llanishi mumkin. Zero, naqqoshlikning islimi turi aynan tabiatni estetik o‘zlashtirish asosida shakllarni stilizatsiyalash (badiiylashtirish) vositasida yaratiladi. Kezi kelganda ta’kidlab o‘tish lozimki, bolalarning tasviriy faoliyati borasida, ularning tasviriy san’atning nazariy va amaliy asoslarini egallashlari yuzasidan mutaxassislarning turlicha qarashlari mavjud. Ayrim olimlarning fikricha, bolalarning tasviriy faoliyatlariga kattalarning aralashuvi mumkin emas. Bunda o‘quvchilarning o‘ziga xos qobiliyatlari o‘z ta’sir kuchini yo‘qotishi mumkin, deb hisoblaganlar. Bu ta’limot "erkin badiiy tarbiya" deb atalib, XX asrning boshlarida umumiy o‘rta ta’lim tizimidagi "Rasm" (hozirgi "Tasviriy san’at") darslariga tatbiq etishga urinishlar ham bo‘lgan. Bir guruh pedagoglar, xususan, K.M.Lepilov, 8 Y.V.Rezigroyev, V.I.Beyerlar bolalarga ta’lim berishda rasm chizish texnikasini o‘rgatishni ma’qullaganlar. Bolalarga ta’lim berishda rasm chizish texnikasini o‘rgatishga qarshi bo‘lgan olimlarga javob tariqasida K.M.Lepilov shunday deb yozadi: "Ba’zi birovlar bolalar - tugal rassomlardir, deb aytishadi. Agar ana shu nuqtayi nazardan qaraydigan bo‘lsak, menimcha, ularni umuman o‘qitish kerak emas. O‘z holiga tashlab qo‘yilgan bola ma’lum bo‘sag‘ada turib, o‘zlari uchun aniq, sevimli bo‘lgan mavzu va chizmalarda to‘xtab qoladilar, ilgarilab ketmaydilar. Boshqa tomondan ular grafik savodxonlikka ega bo‘lmaydilar". Bolalarni nimagadir o‘qitish kerakligi haqidagi fikrni rivojlantirar ekan, u rahbarning bolalarni har xil materiallarning o‘ziga xos xususiyatlarini egallashlari, ular bilan ishlash ko‘nikmalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi lozimligini ta’kidlaydi. Masalan, bolalarning qo‘liga mo‘yqalam, bo‘yoqni berib, ular bilan ishlash va bo‘yoqlarni qanday aralashtirish, qog‘ozga surtishni, albatta, uning texnikasini bilgan mutaxassis amaliy ko‘rsatishi va jarayonni izohlashi lozim. Tasviriy faoliyat badiiy obrazli hamda grafik usulda amalga oshiriladi. U harakatlar yordamida mos asboblar (qalam, mo‘yqalam) bilan amalga oshiriladi va bir qator maxsus ko‘nikma va malakalarni qamrab oladi. Ular boshqa mavjud malakalar kabi muayyan xususiyatlarni o‘rganib, bilib olib, harakatlar tartibini amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Bolalar rasm ishlashga oid harakatlarda umuman harakatlarni tavsiflaydigan, ularning xususiyati esa tasviriy faoliyatning texnikaga oid tomonlarining o‘ziga xos xususiyatlarini, bu jarayonda qo‘llaniladigan qurol va asboblar materiallardan foydalanishning elementar asoslarini o‘zlashtirgan bo‘lishi lozim.Hozirgi vaqtda qator mamlakatlarda bolalarning atrof-muhit haqidagi tasavvurlarini ifodalash maqsadida tasviriy ko‘nikma va malakalarning ahamiyati ortib borayotganligi bois bolalarning tasviriy bilimlarini, ijodini rivojlantirish, ularning tasviriy faoliyat borasidagi malakalarini shakllantirishning muhim shartlaridan ekanligi tan olinmoqda. Nemis olimi R.Myuller badiiy tarbiyani yaxlitligicha yaxshilash ishlarini va jumladan tasviriy faoliyatni rivojlantirish imkoniyatlari haqidagi masalani tahlil qilib, buning uchun bolalar bilim, malaka, iqtidorlikni doimo 9 uyg‘unlikda egallashi kerak, degan xulosaga keladi. Bu uyg‘unlikka muallif bolalarning ko‘rganlarini tasvirlashni bilishi qobiliyat sifatida e’tirof etadi. Tasvirni hosil qilish uchun bolalarda narsalar va atrof-muhitdagi hodisalar haqidagi tasviriy xususiyatlarini, kuzatuvchanliklarini rivojlantirish, predmet va hodisalardagi muhim ahamiyatga ega bo‘lganlarini ajratish, u yoki bu predmetning o‘ziga xos xususiyatlarini eslab qolishning uddasidan chiqish zarur. Ana shu asosda bolalarda nimalarning rasmini chizish lozim bo‘lsa, shuni tasavvur qilishga intilish sifatlari shakllanadi. R.Myuller fikricha, yuqorida aytib o‘tilgan komponentlarni tasvirlash uchun qobiliyatni rivojlantirishning o‘zi yetarli emas. Bola muayyan tasvirni hosil qilishni uddalay olishi uchun, u texnika va materiallarni, bo‘yoqlarning qo‘llanilishini badiiy-texnik usulini va ulardan foydalanish tartibi, texnikasini bilishi lozim. U shuningdek, bolalar qo‘l harakatlarini o‘rganib, bilib olishi, ularni boshqarishni o‘rganishi kerak, deydi. Chizish texnikasi va usullarini bilish va ularni qo‘llay olish bolalarni ifodali vositalardan foydalanishga yordam berishi lozim. Tasviriy faoliyatni o‘rganib, bilib olish uchun deyarli yaxshi namuna bo‘ladigan bu yo‘lni nemis pedagog olimlaridan biri Regel ham e’tirof etgan. U badiiy tasvir muammosining uchta tomonini: 1) butun borliq, voqelikni ko‘rsatish, tasavvur qilish; 2) yaratiladigan (chiziladigan) rasmning bir butun, yaxlitligini ko‘rsatish, tasavvur qilish; 3) badiiy-texnik vositalarning vazifasini to‘g‘ri talqin qilish, ularning qo‘llanishiga ko‘ra bir-biridan farqlash. Nemis olimi R.Mayne bolalar ijodini real san’at nuqtai nazaridan qarab, bolalarning tasviriy faoliyat malakalarini egallab, o‘rganib bilib olishlarini rivojlantirish ularning badiiy-texnik qobiliyatlarini shakllantirishning muhim shartidir, deb hisoblaydi. U unga tasviriy harakatni kiritib, ular maqsadga qaratilgan faoliyat jarayonida rivojlanishini ta’kidlaydi. Nemis pedagogining fikricha, bolalardan harakatlarning yuqori maqsadga yo‘naltirilganligi va faoliyatning onglilik darajasiga erishish uchun ularning oldiga mazmunli, 10 ta’sirchan va asosli talab, vazifalarni qo‘yish kerak. Badiiy ijodda oxirgisini rivojlantirish uchun kichik yoshdagi bolalar oldiga qiziqarli va muayyan harakatlarni bajarishni talab etadigan keng miqyosdagi vazifalarni qo‘yish maqsadga muvofiq. Tasvirni yaratish jarayonida bola bilan maslahatlashib olish mumkin, diqqatni ishning o‘xshashligiga, shuningdek, ularni bir necha bor qaytarilishiga ongli ravishda e’tibor berishini talab qilish lozim. Bolalar shu yo‘l orqali o‘zlarining harakatlarini ko‘rib, nazorat qilishni o‘rganadi . Ta’limning, ayniqsa, badiiy ta’limning muhim jihatlari xususida E.Eysner (AQSh), S.Sezo, S.Tada (Yaponiya), R.Shokar (Fransiya) va boshqalar bu sohaga alohida e’tirof qaratish lozimligini ta’kidlaydilar. Ayniqsa, yapon olimlarining badiiy tarbiya sohasini, xususan, maktabgacha ta’lim va tarbiya muassasalari va maktablarda tasviriy faoliyatdan ta’lim berilishi diqqatga sazovor. Barcha bolalar ham juda kichik yoshligidan qo‘liga qalam yoki ruchka tushib qolsa, albatta, duch kelgan joylarga chizib ketaverishadi. Ularda tabiatan ijod qilish ehtiyoji va qiziqishi bo‘ladi. Bu sifatni rivojlantirish, shakllantirish esa pedagog-tarbiyachi va otaonalarning burchidir. Har bir bolaning 100 xil qirrasi mavjud bo‘ladi, ular qobiliyatsiz bo‘lib tug‘ilishmaydi. Ularning qobiliyatini yuzaga chiqara olish yoki chiqara olmaslik mumkin, xolos. Bu degani barcha iqtidorli, qobiliyatli degani emas. Faqatgina aqlan sog‘lom bo‘lib tug‘ilgan bolalarni nazarda tutish mumkin. 11 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy faoliyatlarining o‘ziga xosligi. Ijodkorlik qobiliyati odamning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, uni hayvonot olamidan ajratib turadi, u faqat borliqdan foydalanishni emas, balki, tasvirda olamni o‘zgartirish imkonini ham beradi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalarda idrok maqsadga yo‘nalgan bo‘ladi. Ularning ko‘pchiligi ko‘rish hissiyotlariga asoslanadi, ularning yordamida bola rang, o‘lcham, shaklni idrok qiladi. Lekin idrok yetarli darajada rivojlanmaganligi tufayli, ko‘rish - tasvir to‘liq bo‘lishi uchun lozim bo‘lgan tasavvurni yaratib bera olmaydi. Tarbiyachining yana bir vazifasi – bolani olamni ko‘rishga o‘rgatish. Bu degani bolada kuzatuvchanlik, ko‘rgan narsasini anglashga o‘rgatish bu orqali tafakkur, analiz, fikrlash operatsiyalarini rivojlanlantirish lozim. 5-6 yoshli bola atrofdagi ob`yektlarni idrok qilar ekan, ularning qobiliyatlarini ajratishga, analiz qilishga, umumlashtirishga harakat qiladi. Lekin ular yuzaki. Odatda bolalarning e`tiborini ikkinchi darajadagi, ko‘pincha rasm chizishda uncha ahamiyatga ega bo‘lmagan yorqin, jo‘shqin detallar tortadi. Bu ularning tasavvur xarakterida, predmetning rasmdagi tasvirida va loy ishida aks etadi. Katta maktabgacha yoshdagi davrga kelib, bolalarda tafakkurning analiz- sintez qismi tobora rivojlanib boradi, bu bosqich tasvir ishlash jarayoni uchun muhim ahamiyatga ega. Faoliyatda bora-bora hayol kata rol o‘ynay boshlaydi. Lekin kichik yoshdagi bolalarda hayol hali beqaror, fragmentar bo‘ladi, bu ularning rasmlarida ham ko‘rinadi. Yil sayin bolalarda hayol boyib boradi va bolalarga o‘z ishi mazmunini mustaqil tuzish va yangi obrazlar kiritish imkonini beradi. Tasviriy faoliyatga qiziqish uyg‘otuvchi yana bir ahamiyatli vosita-bu kayfiyatdir . U diqqatni va bola xissatlarni jamlaydi va hayolni kuchaytiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga tasviriy bilimlarni va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish qulay. 2-3 yoshda bola qalam ushlash , mo‘yqalam bilan ishlash malakalarini oson o‘zlashtiradi va foydalanadi. 6 yoshga kelib, bolada anchagina kerakli malakalar to‘planib qoladi, bolalar ularni anglagan holda mustaqil yangi predmetlarni 12 yaratish chog‘ida foydalanadi. Ilmiy izlanishlarda, bolalar ijodiga oid savollarga bolalarda boshlang‘ich ijodiy faoliyatning mavjudligini xarakterlovchi bir qator qirralarni keltirishadi. Bular faoliyatning namoyon bo‘lishi, o‘zlashtirilganlarni qo‘llashda mustaqil bo‘lishva tashabbus ko‘rsatish, qo‘yilgan masalalarni hal etishda yangi yo‘llarni topish, turli tasviriy vositalardan foydalanib o‘z hissiyotlarini ifodalashdir. Boshida tasviriy faoliyatda atrof-olamni anglash tasviriy qobiliyatlar bilan bog‘liq bo‘lmaydi va jihoz xususiyatlarini anglashdan iborat bo‘ladi bola ular orqali faoliyat yuritadi: qalam v abo‘yoqlar qog‘ozda iz qoldiradi, loy yumshoq undan yasash mumkin. Bu davr keyinchalik tasviriy faoliyat yuritish uchun muhim rol o‘ynaydi, chunki bola bu davrda o‘z tasavvurini obrazlarda namoyon etishga yordam beruvchi qurollar bilan tanishadi. Shunday qilib, ijodiy faoliyatning birinchi bosqichi bo‘lmish, g‘oyaning tug‘ilishi, bolalar faoliyatida ham mavjud. Biroq rassom g‘oyani amalga oshirish uchun uzoq vaqt rejalashtirsa, odatda bolalarda bu jarayon bo‘lmaydi. Bola qanchalik kichik bo‘lsa,u shuncha tez ishga kirishadi. U hali ish natijasini va bajarish ketma-ketligini oldindan ko‘ra olmaydi. Oldindan o‘ylash, ishni rejalashtirish bajarish jarayoni bilan qo‘shilib ketadi. Shuning uchun ham mazmunning o‘zgarishi, tasvir obrazlariga xos bo‘lmagan detallar tez-tez uchrab turadi. Katta maktabgacha yoshdagi bola ayrim elementlarni va mazmunni, bajarish qurollarini oldindan o‘ylab chiqishga qodir. U mustaqil qaror qabul qila oladi, nima chizishni hal qiladi,tasvirdagi asosiy va qo‘shimcha detallarni ajratadi, vositalarni tanlay oladi. Jarayon davomida bola rejani bajaradi va mazmuniga ko‘ra to‘ldiradi. Bola tasviriy faoliyati natijasida yaratgan obrazni rassomning obrazi bilan tenglashtirib bo‘lmaydi, bola hali katta odamdek umumlashtira olmaydi. Ular tomonidan yaratilgan obrazlar qobiliyatning umumiy rivojlanish bosqichiga bog‘liq holda, ozmi ko‘pmi ta`sirchanlikka ega bo‘ladi. Tasviriy faoliyatning boshqa faoliyatlar bilan o‘zaro bog‘liqligi. Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya-bu tasviriy faoliyat turlari bo‘lib, ularning asosiy vazifasi-tevarak atrofni obrazli aks ettirish 13 hisoblanadi. Masalan: yozuvchining she’ri va rassomning asari. Tasviriy faoliyat maktab yoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. Tasviriy faoliyat - bolalarni ongli tomondan tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uni shakli, katta-kichikligini, qismlarning joylanishi, rangipi bilish kerak bo‘ladi. Bu jarayonida ko‘rish, sezish, qo‘l harakatlari ishtirok etmay qolmaydi. Bolalar predmet va xodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish jarayonida bolalar predmetni katta-kichik guruxlarga bo‘lish, uni shaklini o‘zgartirish, rangini turli- tumanliti bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘oz, mel, bo‘yoqlar) bilan ularning o‘ziga hos xususiyatlari, ular bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab bo‘ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda fik r yuritish operatsiyalari (taxlil, sintez, taqqoslash umumlashtirish) ni rivojlanishga imkon beradi, bu o‘z navbatida bolalarni oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonida bolalarning nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga hos sifatlari, shakli, rangi bilan, kattakichikligi bilan tapishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni ahloqiy tarbiyalaydi. Chunki, bolalar o‘z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda bo‘layotgan voqea-xodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar, ishni baholash jarayonida, bolalarni o‘rtoqlarining ishga nisbatan xaqqoniy munosabatda bo‘lish to‘g‘ri baholash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand bulish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o‘z oldiga 14 qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat xisoblanadi. Bolalarda mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu estetik sezgini bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi-bu rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, yoki aks esa u shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o‘rganadilar. Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg‘uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarda badiiy ijodiy o‘stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka, ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, ko‘z faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak atrofni ko‘zatiishda kelib chiquvchi estetik his-tuyg‘u orqali, tevarakatrofga, kishilar mehnatiga to‘g‘ri baho berish, vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni o‘z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko‘rganda quvonadigan qilib yaratish-bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uniig ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yullarini-izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy 15 sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarida ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda: qiziqishga hohish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda shug‘ullanish va shu kabilar.. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyat bolalar bilan olib boriladigan butun ta’lim-tarbiyaviy ishning bir qismi xisoblanadi. Shu sababli u xilma–xil faoliyat va mashg‘ulotlar turlari bilan bog‘liq bo‘lishi muhimdir. Bunga 20 bola tasviriy faoliyatining harakterining o‘zi imkoniyat yaratadi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish ishlarida bolalar o‘zlarining tevarak atrofidagi narsa xodisalar, badiiy asarlar, qo‘shiqlardan olgan taasurotini aks ettiradilar. Rasm, loy, qirqib yopishtirish va qurish – yasash ishlarining boshqa mashg‘ulotlari va faoliyat turlari bilan bog‘likligi bolalar bilan olib boriladigan ta’lim tarbiyaviy ishning samarasini, bolalarni turli mashg‘ulotlarga qiziqishni oshiradi. 16 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA DEKORATIV RASM CHIZISHGA O‘RGATISHNING VAZIFALARI 2. 1. Tasviriy faoliyatga o‘rgatishning maqsadi, vazifasi va dastur tamoyillari O‘z navbatida boshqa ta’lim–tarbiyaviy ish bo‘lishlarining vazifalari bilan chambarchas bog‘liq. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘tishda tarbiyachi bolalarning boshqa faoliyatlarida olgan bilimlarga tayanadi. Bolalar tasvirlamoqchi bo‘lgan predmet xaqida tasavurga ega bo‘lsalar, rasm, loy, applikatsiya ishlarida samarali natijalarga erishish mumkin. Tasviriy faoliyat turlarining bolalar o‘yini bilan bog‘liqligi. O‘yin bola xayotida katta o‘rin egallaydi. Maktabgacha ta’lim muassasasidagi turli xil o‘yinlar o‘tkaziladi: mazmunli–rolli, dramalashtirish, didaktik va harakatli. Har qanday o‘yin bolaga zavq bag‘ishlaydi. Shunday ekan, tasviriy faoliyat ham o‘yin bilan bog‘lab borilsa, u bolalarga qiziqarli va yoqimli bo‘ladi va emotsional javobni uyg‘otadi, bu esa bolalar ishlarini sifatini yaxshi ta’sir etadi. Mashg‘ulotlarda o‘yinli xolatlarni tashkil etish yaxshi natijalar beradi. Bolalar bunday mashg‘ulotlarda erkin harakat qiladilar. O‘yin usuli barcha guruxlarda qo‘llaniladi. Bu usul yordamida yengil quvnoq muxit yaratadi. Bolalarning mashg‘ulotga qiziqishi ortadi, tasviriy faoliyat ko‘nikma va malakalari samaralilik egallaydi. O‘yin shaklida o‘tadigan mashg‘ulot bolalarni qamrab oladi, ularning estetik, axloqiy jixatdan tarbiyalanishlariga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish o‘yinchoq orqali o‘yin bilan bog‘langan bo‘ladi. O‘yinchoqni chizish, yasash, qirqib–yopishtirish barcha yosh gurux bolalarida zavq uyg‘otadi, o‘yinchoqlarni tasvirlash bo‘yicha mashg‘ulotlar yil davomida bir necha o‘tkazilishi mumkin. Lekin ularning shakli turlicha bo‘lishi zarur. Bolaning xayotida mazmunli–rolli o‘yinlar muhim o‘rin egallaydi. Shuning uchun tasviriy faoliyatning o‘yin bilan bog‘lanishi bolalar tarbiyasida katta ahamiyatga ega. Mazmunli–rolli o‘yinlarni mashg‘ulot mazmuniga kiritish bolaning tasvirlash faoliyatga qiziqishini, bajarayotgan ishining sifati yaxshilaydi. O‘yin obrazlarini tasviriy, quruq rasm chizish, loydan yasash, qirqib yopishtirish 17 ishlaridan ko‘ra bolalar uchun qiziqarlidir. Bolaning kechinmalariga o‘yin bo‘yoq beradi. Bola o‘z o‘yinli rasmlarida to‘la va yorqin ifodalanishiga intiladi. Tarbiyachi esa bolaga bunda yordam berishi kerak. Rasm, loy, qirqib yopishtirish bilan drammalashtirib, o‘yinlarini uyg‘unlashtirib olib borish, bolalarni har tomonlama rivojlantirishdek, vazifani amalga oshirishga katta imkoniyat yaratadi. Drammalashtirish o‘yinlar uchun ko‘pgina narsalarni bolalarning o‘zlari yasashlari mumkin: dekoratsiya yoki uning qismlari, kostyum detallari, maskalar. Tarbiyachining rasm, qirqib–yopishtirish mashg‘ulotida bolalarga o‘ynagan o‘yinlarini tasviriy topshirig‘ini berish, ularda tasviriy faoliyatga jonli qiziqishini uyg‘otadi. Tasviriy faoliyatning drammalashtirish o‘yini bilan birlashtirib, olib borish o‘rta guruhdan boshlanadi. Rasm, loy, qirqib–yopishtirish mashg‘ulotlarida bolalarga qaxramonlar obrazlarini ifodalab berish vazifasi topshiriladi. O‘ynagan harakatli o‘yinlarini tasviriy taklifi bolalarda zavq uyg‘otadi. Bu o‘yinlarni mazmunini faqatgina rasmda emas, balki qirqib yopishtirish uchun ham oson tasviriy mumkin. Didaktik o‘yinlar jarayonida bolalar predmetning belgilari, rangi, shakli, to‘zilishini, kattaligini va boshqalar xaqidagi bilimlarini mustaxkamlab boradilar xilma–xil sensor tajribaga ega bo‘ladilar, tevarak–atrof xaqidagi tasavvurlari boyidi. Didaktik o‘yinlarning o‘zi ham tasviriyning mazmuni bo‘la oladi. Bolalar qiziqish bilan didaktik materialni tayyorlaydilar. Tasviriy faoliyatning bolalarning tabiat bilan tanishtirish, nutq o‘stirish, musiqa mashg‘ulotlari bilan bog‘liqligi. Tabiat hamma vaqt tasviriy ijodiyotning mazmuni bo‘lib xizmat qiladi. Bolalarning rasmlari tabiat xaqidagi bilimlarini aniqlashtirish, mustaxkamlash uchun yordam beradi, bundan tashqari bolalarda o‘sha kasbga nisbatan estetik xis– tuyg‘ularni uyg‘otadi, bu esa xayotlarini yanada mazmunli va qiziqarli qilishga yordam beradi. Rasm, loy, qirqib yopishtirish mashg‘ulotlarining nutq o‘stirish bo‘yicha olib boriladigan ish bilan o‘zaro bog‘liqligi juda muximdir. Nutq o‘stirish mashg‘ulotlarida bolalarga ertak, xikoya o‘qib berishadi, she’rlar yod oldiradilar. Bolalarda bu ishlar davomida obrazli tasavvur shakllanadi va ular ertak va she’rdagi obrazlarni o‘zlaricha tasvirlab, unga nisbatan munosabatlarini bildirishga 18 intiladilar. Bunda tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari qo‘l keladi, bu mashg‘ulotlar davomida bundan tashqari nutq boyligini o‘stiriladi, uni obrazli ifodalar boyitib boriladi. Tasviriy faoliyat va musiqaning uzviy bog‘liqligini ham bolalarning estetik, ijodiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bog‘cha yoshdagi bolalarga musiqali asarni tasvirlab berishni taklif etilsa, bu taklif ularda jonli qiziqishni uyg‘otadi. Bu bolalarda ijodiy izlanish, mustaqillik kompozitsiyasini tuzish qobiliyatlarini o‘stiradi. Bolalarning tasviriy faoliyatlarini tasviriy san’at asarlari bilan uyg‘unlashtirib olib borish muxim ahamiyat kasb etadi. Bolalar tasviriy san’at namunalarini kuzatib borar ekanlar, ular rassomlarning ijodi bilan kengroq tanishib qolmay, surat chizishda mazmun, rang, shakl tanlashda muxim ko‘nikmalarni egallab oladilar, san’at go‘zalligini, boyligini ko‘ra bilishga o‘rganadilar. Shunday qilib, maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyatni boshqa faoliyat turlari bilan qo‘shib olib borish bolalar xayotini boyitadi va tarbiyaviy ish samaradorligini yanada oshiradi. Yana bir muhim tomoni shundaki, o‘yinlarda, zal va guruh xonalarini bezashda bolalarning ishlari kerak, ya’ni bolalarning ishlari ularning xayotida kattagina joy egallashi kerak . Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berish vositasi. Tasviriy faoliyat – bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu estetik sezgini bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi – bu rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bilan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, yoki aks etsa, u shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o‘rganadilar. Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg‘uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarni badiiy ijodiy o‘stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi – bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka, 19 ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istirohat bog‘iga sayr, kuz faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak-atrofni kuzatishdan kelib chiquvchi estetik histuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to‘g‘ri baho berish, vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalashi mumkin. Bolalarni o‘z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko‘rganda quvonadigan qilib yaratish – bu badiiy-axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy san’at darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko‘rsatm alarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yo‘llarini-izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda: o‘qishga hohish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda shug‘ullanish va shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uni shakli, katta-kichikligini, qismlarning joylanishi, rangini bilish kerak bo‘ladi. Bu jarayonida ko‘rish, sezish, qo‘l harakatlari ishtirok etmay qolmaydi. Bolalar predmet va hodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish jarayonida bolalar predmetni katta-kichik guruhlarga bo‘lish, uni shaklini o‘zgartirish, rangini turli-tumanligi bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘oz, mel, bo‘yoqlar) bilan ularning o‘ziga hos xususiyatlari, ular bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab bo‘ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalardda fikr yuritish operatsiyalari (tahlil, sintez, 20 taqqoslash umumlashtirish)ni rivojlanishga imkon beradi, bu o‘z navbatida bolalarni oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonida bolalarning nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga hos sifatlari, shakli, rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni ahloqiy tarbiyalaydi. Chunki, bolalar o‘z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari – boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarda bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlar tarbiyalanadi. Bolalar, ishni baholash jarayonida, bolalarni o‘rtoqlarining ishga nisbatan xaqqoniy munosabatda bo‘lish, to‘g‘ri baholash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat – bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda da tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Har bir bolada mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak. 21 2.2. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari Dekorativ rasm chizish tasviriy faoliyatning boshqa turlari kabi bolada estetik tuyg‘uni rivojlantiradi. Bolalarni xalq amaliy san’ati namunalari bilan tanishtirishda tarbiyachi ularda vatanparvarlik ruhini shu san’at asarlarini yaratayotgan odamlarning mehnatiga hurmat kabi tuyg‘ularni tarbiyalash kerak. Dekorativ rasm chizish quyidagi umumiy vazifalarni o‘z ichiga oladi.  Naqshning turlicha shakllarini bog‘liq holda kompozitsion hisni bolalarda shakllantirish.  Rang qobiliyatlarini rivojlantirish.  Xalq amaliy san’atining stillarining farqlashga va ularning alohida elementlarini bolalarning o‘z ijodida foydalanishga o‘rgatish.  Qalam va mo‘yqalam bilan chizishning texnik ko‘nikmalarini mustahkamlash. Bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgata turib, pedagog bolalarda butun naqsh komponentlari, ranglari, kompozitsiyalari, shakl elementlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘ra olish malakasini rivojlantirishi zarur. Bola predmetni shakliga va nima maqsadda ishlatilishiga qarab, uni bezaydigan ornamenti, naqshi o‘zgarishini his qilishi va albatta, tushunishi zarur. Shundan kelib chiqqan holda, u naqsh bilan bezashning ahamiyatini, maqsadga muvofiqligini, shakl bilan mazmun o‘rtasidagi bog‘liqlikni bilib, tushunib boradi. Bolalarni dekorativ rasm chizish bilan tanishtira turib, ritm nima va simmetriya nimaligi haqida tasavvur hosil qilishga o‘rgatish zarur. Chunki dekorativ san’at olami ritm va simmetriyasiz mavjud bo‘la olmaydi. Dekorativ rasm chizishda asosiy vazifalardan biri – rangni his qilishni rivojlantirishdir. Rang – naqsh ornamentida kompozitsiya bilan chambarchas bog‘langan, naqsh bezagida ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ranglarning bir-biriga mos kelib uyg‘unlashishining barchasini o‘zlashtira olmaydilar. Lekin, rang hissi ularda bog‘chagacha bo‘lgan yoshdan boshlab rivojlana boshlaydi. Dekorativ rasmda ranglardan foydalanish vazifasi har bir guruhda murakkablashib boradi: yorqin, kontrast ranglarning moslashuvidan 22 boshlab, iliq va sovuq ranglar jilosi (ottenok) ning turli uyg‘unlashuviga qadar. Bu vazifani amalga oshirishni bolalar eng sodda tasviriy shakllarni chizishni o‘rganib bo‘lganlaridan keyingina, bolalar diqqatini yangi vazifaga konsentratsiyalash, ya’ni qaratish lozimdir: bu – shu oddiy - sodda shakllarni naqsh hosil qilish uchun ma’lum bir ketma-ketlikda joylashtirishdir. Boshlangich tasvirlash ko‘nikmalarga bolalar birinchi va ikkinchi kichik guruhda ega bo‘ladilar. Ikkinchi kichik guruhda ayrim vazifalar dekorativ xarakterga ega. Masalan: “Ro‘molchaning chetini chiziqlar bilan beza”. Lekin bunday mashg‘ulotning asosiy maqsadi – naqsh hosil qilish emas, to‘g‘ri chiziqlarni turli yo‘nalishda o‘tkazish malakasini mustahkamlashdir. O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va vazifalari. Dekorativ rasm chizish bolalarga 4 yoshdan boshlab o‘rgatiladi. O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari quyidagilar:  Chizikda, kvadratda, doirada shakllarni ritmik joylashtirishning kompozitsion malakasini rivojlantirish;  Ranglar hissini rivojlantirish,ya’ni kontrast, yorqin ranglarni chiroyli moslashtirish;  Turli yirik va mayda shakllarni – naqshning sodda elementlarini chiza olish malakasini rivojlantirish;  Mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish, qog‘ozga yengil tekkazib, nuqtalar hosil qilish; Mo‘yqalamning boshchasidan to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazishda hamda dog‘chalar hosil qilish usulida mo‘yqalamdan to‘liq foydalanish; rang – naqsh ornamentida kompozitsiya bilan chambarchas bog‘langan, naqsh bezagida ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ranglarning bir-biriga mos kelib, uyg‘unlashishini albatta, barchasini o‘zlashtira olmaydilar. Lekin, rang hissi ularda bog‘chagacha bo‘lgan yoshdan boshlab rivojlana boshlaydi. Dekorativ rasmda ranglardan foydalanish vazifasi har bir guruhda murakkablashib boradi: yorqin, 23 kontrast ranglarning moslashuvidan boshlab, iliq va sovuq ranglar jilosi (ottenok) ning turli uyg‘unlashuviga qadar. Bu vazifani amalga oshirishni bolalar eng sodda tasviriy shakllarni chizishni o‘rganib bo‘lganlaridan keyingina, bolalar diqqatini yangi vazifaga konsentratsiyalash, ya’ni qaratish lozimdir: bu–shu oddiy-sodda shakllarni naqsh hosil qilish uchun ma’lum bir ketma-ketlikda joylashtirishdir. Boshlang‘ich tasvirlash ko‘nikmalarga bolalar birinchi va ikkinchi kichik guruhda ega bo‘ladilar. Ikkinchi kichik guruhda ayrim vazifalar dekorativ xarakterga ega. Masalan: «Ro‘molchaning chetini chiziqlar bilan beza». Lekin bunday mashg‘ulotning asosiy maqsadi – naqsh hosil qilish emas, to‘g‘ri chiziqlarni turli yo‘nalishda o‘tkazish malakasini mustahkamlashdir. O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va vazifalari. Dekorativ rasm chizish bolalarga 4 yoshdan boshlab o‘rgatiladi. O‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari quyidagilar: - chizikda, kvadratda, doirada shakllarni ritmik joylashtirishning kompozitsion malakasini rivojlantirish; - ranglar hissini rivojlantirish, ya’ni kontrast, yorqin ranglarni chiroyli moslashtirish; - turli yirik va mayda shakllarni – naqshning sodda elementlarini chiza olish malakasini rivojlantirish; - mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini - rivojlantirish, qog‘ozga yengil tekkazib, nuqtalar hosil qilish; - mo‘yqalamning boshchasidan to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazishda, hamda dog‘chalar hosil qilish usulida mo‘yqalamdan to‘liq foydalanish; - o‘rta guruhda dekorativ rasm chizishning kompozitsion vazifasi tayyor shakllarni yelimlashga o‘xshashdir. Boshlang‘ich mashg‘ulotlarda, bolalar mo‘yqalam bilan tekis chiziqlar chizib, ularning orasida mo‘yqalam yordamida dog‘chalar hosil qilishni, nuqtalar hosil qilishni o‘rganadilar. Bunda 24 dog‘chalarning ranglarini va naqsh murakkablashgan sari, o‘rnini o‘zgartiradilar. Mo‘yqalam yordamida dog‘chalar hosil qilish usuli (mazok) bajarish uchun yengil bo‘lgan dekorativ elementdir. Bu aniq bir harakatni talab qilmaydi va mo‘yqalamni qog‘ozga botirib olishdan hosil bo‘ladi. Shuning uchun naqsh chizishda avval botirib olish usuli kiritiladi, so‘ng nuqta hosil qilish usuli к iritiladi. Nuqta hosil qilish mo‘yqalam bilan ishlashda yangi usulni talab qiladi: mo‘yqalamni vertikal holatda ushlash lozim, shu bilan birga bolada koordinatsion harakat yetarlicha rivojlangan bo‘lishi kerak, chunki mo‘yqalam qog‘ozga faqatgina uchi bilangina tekkiziladi. Boshlang‘ich rasmlarning kompozitsiyasi ham soddadir: birgina elementni ritmik qaytarib, naqsh chizish. Faqatgina insonlar uchun xos bo‘lgan qo‘lning ritmik harakati ana shu mashqlarni qaytarishni yengillashtiradi va tasviriy shakldagi ritmni yetkazib berishga yordam beradi. Almashinuv – kompozitsiyaning murakkablashgan usulidir. Chunki u bir nechta shakllarning o‘zaro moslashuviga asoslanadi. O‘rta guruhdagi bolalar uchun ikkitagina elementni shakli va rangi bilan navbatma-navbat almashtirish yetarli bo‘ladi. Dasturdagi materialning mukammallashib borishi murakkabroq kompozitsiya bilan naqshda yangi tasviriy elementlarni kiritish hisobidan hosil bo‘ladi. Nuqtalar chizish va mo‘yqalamni botirib olish usulidan tashqari, bolalar naqshda doirachalar, xalqalardan foydalanib chizishni o‘rganadilar. Bu elementlarni bolalar kichik guruhlarda tasvirlashni o‘rganganlar. Dekorativ rasmda bu shakllarni chizish ancha o‘zgaradi: ular ancha kichik hajmda, chizayotganda shakllar bir-biriga hajmi jihatdan mos bo‘lishi kerak; undan tashqari, bu shakllar predmet obrazi bilan bog‘liq emas, bu albatta bola uchun tasviriy jarayonni murakkablashtiradi. Bolalar yana naqshni faqat bir chiziqda emas, balki to‘rtburchak shaklida, doirada ham joylashtirishni o‘rganadilar. Bu shakllar naqshda boshqa kompozitsiyani talab qiladi. Kvadratda, to‘g‘ri chiziqda 25 joylashtirilgan naqshni chizish yaramaydi, чунки kvadratning to‘rtta tomoni, burchagi, markazi mavjud; doirada esa markaz bilan chekka aylana chegarasi bor. Quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi. - Aylana, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak ichiga naqsh chizishda shakllarning ritmik joylashtirishda qo‘llanadigan kompozitsion qobiliyatni rivojlantirish. - Rang qobiliyatini rivojlantirish, kontrast ranglarni mos holda ishlatishni o‘rgatish. - Naqshning oddiy elementlarini chizishga o‘rgatish. - Mo‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish (qog‘ozda yengil yurg‘izish, nuqtalar qo‘yish, chiziqlar chizayotganda mo‘yqalamning butun usti bilan chizish). - Avval bolalar mo‘yqalam bilan to‘g‘ri chiziqlarni chizishni va ularni orasiga nuqtalar qo‘yishi, ranglarni ketma-ket almashtirib chizishni o‘rgatadilar. Undan tashqari bolalar, dumaloq va aylana shakllarni chizishga o‘rganadilar. К atta guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va vazifalari. Besh yoshdagi bolalar uchun dekorativ rasmda ancha murakkabroq topshiriqlarni berish mumkin. Chunki bu yoshda bolalarning estetik hissiyotlarining rivojlanish darajasi ancha yuqoridir. Bolalarga quyidagilarni o‘rgatish zarur: - Qog‘oz shakliga yoki hajmli predmetga nisbatan naqshni simmetrik joylashtirish ; - Naqshda turli xil to‘g‘ri, doirasimon chiziqlardan, shakllardan hamda o‘simlik elementlaridan foydalanish; - Asos (fon)ga nisbatan ranglarning chiroyli moslashuvini topish; Mo‘yqalamdan mahorat bilan foydalanish (uchi bilan chizish, boshchasi bilan to‘liq chizish, mo‘yqalamni turli yo‘nalishda harakatlantira olish). 26 Boshlang‘ich mashg‘ulotlarda o‘rta guruhda hosil qilingan malakalar mustahkamlanadi. Ular quyidagilardan iborat: turli shakllarda mo‘yqalam yordamida to‘g‘ri chiziq chizish, botirib olish usuli bilan chizish, nuqtalar chizish. Bu - o‘rta guruh materialini oddiygina qaytarish emas. Bolalarning ixtiyoriga bir necha xil ranglar hamda naqshda bir-biriga moslashadigan elementlarning turli hajmlari havola qilinadi. Yilning boshida bolalarga doira ichida naqshni chizishning yangicha usuli o‘rgatiladi, ya’ni markaz hamda konsentrik aylana bo‘ylab simmetrik elementlar chiziladi. Doira va kvadratdan tashqari naqshni tuzish uchun bolalarga–oval, uchburchak, rozeta (to‘pbarggul shaklidagi bezak), oltiburchak kabi shakllar beriladi. Katta guruhda kompozitsion usul sifatida elementlarni navbat bilan almashib chizish prinsipidan foydalaniladi; bunday usul naqshni yanada dekorativlashtiradi. Navbat bilan almashib chizishda naqsh o‘z ichiga turli xil shakldagi va rangdagi 2- 3 xil elementni olishi mumkin. Naqshning bezak elementi sifatida bolalar turli chiziq shakllaridan (enli va ensiz chiziqlar, botirib olib chizish, nuqtalar, doirachalar, aylanalar chizish) va murakkabroq bo‘lgan – o‘simlik shakllari (barglar, mevalar, gullar) dan foydalanishni o‘rganadilar. Bunday o‘simlik shaklidagi elementlarni bir necha marta qaytarib chizish bolalar uchun ancha murakkablik qiladi. Bolalarga yana mo‘yqalamdan foydalanishning yangicha usuli ko‘rsatib beriladi, ya’ni qog‘ozga mo‘yqalamni yon tomoni bilan botirib olish usulidir. Bunday botirib olish natijasida hosil bo‘ladigan bosmalar barg shaklida bo‘ladi va ulardan gullarning, barglarning naqshini chizishda foydalanish mumkin. (mo‘yqalamning raqamini inobatga olgan holda: № 3, № 5, № 6.) К atta guruhda bolalar rangli fonga moslashtirgan holda turli ranglar jilosidan foydalanishni o‘rganadilar. d ekorativ rasmda mazmunli rasmga 27 nisbatan fonning rangi juda ham turli xil bo‘lishi mumkin. Yorqin ranglarning moslashuvidan tashqari, bolalar ranglarning chiroyini ma’lum bir ranglar majmui (gamma) da (ko‘k, havo rang, oq, qizil, olov rang, sariq va hokazolar) ko‘rishni o‘rganadilar. Bolalar bir xil rangdagi, sidirg‘a naqshlarni his qilish layoqatiga egalar. Masalan: qor parchasining naqshi, turning jimjimador naqshi. Katta guruhda bolalarni hajmli buyumlarda naqshlarni hosil qilishga o‘rgatiladi. Bunday rasm chizishning murakkabligi shundaki, naqsh kompozitsiyasini kuzatish qiyin, negaki chizuvchi uni qisman ko‘ra oladi va naqsh elementlarining shakli buyumning yuzasi qavariqligidan ozmuncha o‘zgaradi. Masalan: ko‘zani yoki biror o‘yinchoqni bezatish. Shuning uchun bolalarga naqsh bilan bezash uchun beriladigan hajmli buyumlar sodda shaklga ega bo‘lishi kerak. Masalan: Hamro buvi o‘yinchoqlari namunasi asosida loydan yasalgan – qushlar, otlar. Hamro buvi o‘yinchoqlarining naqshi sodda va ritmikdir – turli kenglikdagi to‘g‘ri va to‘lqinsimon chiziqlar bilan nuqtalarning, doirachalarning, xalqachalarning moslashuvidan iborat. Bu ornamentlar rangi jihatdan oq fonning bir necha asosiy yorqin ranglar bilan oddiy kontrast (keskin) moslashuvini beradi. Bolalarni quyidagi vazifalarga o‘rgatish kerak. - Varaqning shakliga mos qilib naqshni simmetrik chizish. Naqshda turli to‘g‘ri, egri chiziq va shakllardan o‘simlik elementlaridan foydalanish. - Fondan kelib chiqib, ranglarning turli jilolaridan foydalanish. - Mo‘yqalam bilan ishlash (uchi bilan, butun uchi bilan, turli yo‘nalishlarda erkin harakatlantirish). 28 Bolalar to‘g‘ri to‘rtburchakka, aylanaga, kvadratga naqshni chizishni o‘rganib boradilar. Bulardan tashqari oval, uchburchak va oltiburchak ichiga naqsh chizishni o‘rganadi. Tayyorlov guruhda dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni va vazifalari. Olti yoshdagi bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish vazifalari quyidagicha: - Kompozitsiyalash hissini rivojlantirish: yassi va hajmli shakllarda predmetning ahamiyatliligiga va belgilangan maqsadiga nisbatan naqshlarni tuzish. - Ranglar hissini rivojlantirish: turli xildagi ranglardan, ularning nozik rang jilosi (ottenok) dan turli moslashuvlarda foydalanish.(Qizil- pushti rang; ko‘k– moviy rang; yashil–och yashil rang; qora–kul rang). -Xalq dekorativ naqshlarining turli ko‘rinishlarining ahamiyatini ko‘ra olishni o‘rgatish; rasmlarda xalq naqshining alohida elementlaridan foydalanish; -Qalam va bo‘yoqlar bilan chizish texnik ko‘nikmalarini takomillashtirish. Maktabga tayyorlov guruhiga yumaloq to‘g‘ri burchakli shakllarda naqsh chizishning asosiy prinsiplari bilan tanish bo‘lgan bolalar keladi. Ularga yangi shakllar – to‘g‘ri to‘rtburchak va ko‘pburchak, hamda turli xildagi yassi shaklli predmetlar – vazalar, ko‘za (kuvshin) lar, piyola (chashka) lar, qo‘lqoplar, shapkalar va hokazolar tavsiya qilinadi. Bu predmetlar to‘g‘ri geometrik shaklga ega emas, va ularda naqsh chizish turli prinsiplardan foydalanishni talab qiladi. (Masalan: ko‘zacha bo‘ynining chetiga–chiziqli ornament (naqsh) chizilsa, yumaloq qismi esa–markazda chiziladigan naqshdan foydalaniladi). Undan tashqari simmetriya haqidagi tushuncha ham murakkablashadi. Bir xil shaklni chap va o‘ng tomonga joylashtirish bilan tanishadilar. Undan so‘ng bolalar to‘rsimon bezak prinsipi asosida bir turdagi naqsh bilan– elementlarni shaxmat ketma-ketligida qaytarib, galma-gal chizish bilan butun shaklni to‘ldirish usulini egallaydilar. Bolalar matolar uchun, qo‘g‘irchoqning ko‘ylagi uchun turli naqshlarni chizadilar. Uchburchakdagi naqsh 29 faqat chetlarida, burchaklarida bo‘lmay, balki bir burchakdan boshlanib, butun uchburchak bo‘ylab tarqalishi mumkin. Bunday hollarda teng tomonli uchburchak shakli emas, balki yon tomonlari teng bo‘lib, tugri yoki utmas burchakli uchburchak shakli olinadi. Bolalar ularda uchburchak shaklga ega bo‘lgan ro‘molcha naqshini chizadilar. Naqshni chizish uchun bolalar turli tabiiy shakllardan (o‘simliklar, hayvonlar) foydalana boshlaydilar. Maktabga tayyorlov guruh bolalari xalq dekorativ naqsh bezaklarining elementlaridan o‘z naqshlarida foydalanishlari mumkin. Bunda asosiy usul saqlanib qolishi kerak. Tarbiyachi bolalarni xalq san’atining namunalariga qarab, naqsh jimjimalarini, mayda va yirik shakllarni o‘zaro moslashtirishni, ularni o‘tsimon bezak bilan bezashni, berilgan naqshga hos ravishda ranglardan ma’lum moslashuvda foydalanishni o‘rgatadi. Tayyorlov guruhda bolalar faqat bo‘yoqdan emas, balki rangli qalamlardan ham foydalanishni o‘rganadilar. Kichikroq guruhlarda rangli qalamlardan faqat mazmunli rasm mashg‘ulotlarida foydalanilar edi, chunki bolalar qalam bilan kerakli ranglarni me’yoriga yetkaza olmasdilar; bu esa dekorativ rasmda juda katta ahamiyatga ega. Ozoda, bir tekisda yorqin shtrixlash kabi texnik qiyinchiliklar ko‘pgina diqqatlarini va kuchlarini olib qo‘yar edi. Tayyorlov guruhidagi bolalarda ma’lum ko‘nikmalar mavjud bo‘lib, ular qalamdan turli rang jilolarini hosil qila oladilar. Masalan: gulning har bir gulbargini markazdan qalam bilan turli xil bosimda shtrixlanadi. Bolalar faqat yorqin ranglarning moslashuv go‘zalligini emas, balki nozik, sokin va bir vaqtning o‘zida ko‘zlar uchun yokimli bo‘lgan ranglarning go‘zalligini ko‘rishga o‘rganadilar. Tayyorlov guruhida bu vazifa qalam hamda bo‘yoqlar bilan chizishda xal qilinadi. Dekorativ rasmda barcha guruhlarda faqatgina guashdan foydalaniladi, chunki guashda bir rang ustiga boshqa rang bilan chizish imkoni bor; dekorativ rasmda ko‘pincha bunday ustma-ust chizish talab qilinadi va akvarel bo‘yoq bunday imkonga ega emas. XULOSA Ushbu kurs ishida maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning nazariy va amaliy jihatlari yoritildi. Tadqiqot davomida 30 aniqlanishicha, dekorativ san’at bolalarning estetik didini shakllantirish, ijodiy tafakkurini rivojlantirish, nozik motorikasi va ko‘rish-harakat koordinatsiyasini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bu faoliyat ularni milliy qadriyatlar va san’atga mehr bilan qarashga undaydi. Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o‘rgatishning vazifalari chuqur tahlil qilindi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, dekorativ san’at elementlari orqali olib boriladigan tasviriy faoliyat bolalarning nafaqat estetik tarbiyasini, balki fikrlash, his qilish, anglash, ko‘rish va tasavvur qilish qobiliyatlarini keng rivojlantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun dekorativ rasm chizish – bu ijodiy o‘yinga yaqin faoliyat bo‘lib, ular bu orqali o‘z hissiyotlarini, tasavvurlarini, dunyo haqidagi qarashlarini tasvirlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon bolalarda mustaqil ishlash, diqqatni jamlash, rang va shakl uyg‘unligini sezish kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi. O‘tkazilgan tahlil va kuzatuvlar natijalariga ko‘ra, maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ rasm chizishga o‘rgatish quyidagi maqsadlarga xizmat qiladi:  bolalarning estetik dunyoqarashini kengaytirish;  milliy qadriyatlarni singdirish;  ijodiy tafakkurni shakllantirish;  nozik motorikani rivojlantirish;  mustaqil ishlash va jamoada hamkorlik qilish ko‘nikmalarini tarbiyalash. O‘quv-tarbiyaviy jarayonda dekorativ rasm chizish elementlaridan foydalanish orqali bolalarning ijodkorligini rivojlantirish, ularni mustaqil fikrlashga, go‘zallikni his etishga o‘rgatish mumkin. Kurs ishida o‘rgatish jarayonida qo‘llaniladigan metodlar, vositalar va pedagogik yondashuvlar tahlil qilinib, ularning samaradorligi haqida xulosalar chiqarildi. 31 Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalarida dekorativ san’at elementlarini joriy etishda pedagoglarning kasbiy mahorati, darslar uchun mos sharoit va vositalarning mavjudligi ham muhim omil ekanligi ta’kidlandi. Yakuniy natijaga ko‘ra, maktabgacha yoshdagi bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatish ularning estetik tarbiyasi, milliy ongini shakllantirish va ijodiy salohiyatini rivojlantirishda samarali vosita hisoblanadi. Shu sababli, bu yo‘nalishga e’tiborni kuchaytirish va yangicha metodikalar bilan boyitib borish ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiladi. 32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI . 1. Siyosiy-adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomalari. — Toshkent, 2021–2024 yillar. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent, 2020. 3. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi. – Toshkent, 2019. 4. “Ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi. — Toshkent, 2020. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 6-apreldagi “Maktabgacha ta’lim sifatini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–5052-sonli qarori. 2. Asosiy adabiyotlar 1. Tursunova, M. (2021). Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy faoliyatga o‘rgatish . – Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti. 2. Yo‘ldosheva, M. (2019). Maktabgacha ta’limda estetik tarbiya asoslari . – Toshkent: “O‘qituvchi”. 3. Karimova, S. (2020). Dekorativ san’at elementlari orqali estetik tarbiya . – Buxoro: “Ilm ziyo”. 4. Rasulova, G. (2022). Maktabgacha ta’limda ijodiy tasviriy faoliyatni rivojlantirish . – Toshkent: “Nuron zamin ziyosi”. 5. Rahimova, F. (2018). Maktabgacha ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi . – Toshkent: TDPU nashriyoti. 6. Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djurayeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashg‘ulotlari. T., 2014. 7. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi bo‘yicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007 33 8. .“Bola shaxsini rivojlanishining dolzarb muammolari”. Xalqaro ilmiy- amaliy anjumanining tezis va maqolalar to‘plami. 2008 yil. 3. Internet manbalari 1. https://mdo.uz – O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim agentligining rasmiy veb-sayti 2. https://president.uz – O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy portali 3. https://lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik hujjatlari milliy bazasi 4. https://uzedu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim portali 34

Maktabgacha ta’lim muassasasida dekorativ rasm chizishga o’rgatishning vazifalari

Sotib olish