Maktabgacha ta’lim tashkiloti yillik ish rejasining moxiyati, maqsad va vazifalari - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	300000UZS
Hajmi	79.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	02 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

163 Sotish

Maktabgacha ta’lim tashkiloti yillik ish rejasining moxiyati, maqsad va vazifalari

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Maktabgacha ta’lim tashkiloti yillik ish rejasining moxiyati,
maqsad va vazifalari ”

Kurs ishi rahbari: O.Tinibekov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
M. Omonboyeva

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………………………………………….3
I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI YILLIK ISHI
1.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim jarayonini
tashkil qilish tamoyillarini yoritish…………………………………………5
1.2. Mavsumiy o’zgarishlar,uchib ketuvchi qushlar mavzusida
rivojlanish markazlaridagi faoliyatlariga ishlanmalar
yozish (xoxlagan gurux misolida)……………………………………………12
II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI O’RNI VA MOHIYATI
2.1. Maktabgacha talim muassasasining yillik ish rejasini
tuzish metodikasi…………………………………………………………..…18
2.2. Maktabgacha ta’lim muassasalarini yalpi tekshirishning
asosiy yo’llari……………………………….…………………………………23
XULOSA………………………………………………………………………27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………..29
2

Kirish
O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan ulkan islohatlarning
muvaffaqiyatga eng avvalo odamlarning o‘z ishlariga ma’suliyat bilan
qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mamlakat taraqqiyotiga hissa bo‘lib
qo‘shiladigan savobli ishlarni qila olishlariga bog’liq. Jamiyatda pedagog
(o‘qituvchi, tarbiyachi) birinchidan, o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalash,
ikkinchidan mehnatkash xalqimizga har tomonlama bilim berishdek savobli va
ma’suliyatli vazifalarni bajaradi.Maktabgacha pedagogika fani – bu kelajak,
istiqbol uchun meros qilib qoldiriladigan boylikdir. Bu boylikning qadr-qimmati
shu qadar buyukki, u odamni ma’naviy jihatdan boy qilib, qalbini baxtga, ilohiy
nurga to‘ldiradi. Dunyoda biror kimsa yo‘qki, uning ustozi bo‘lmasa. U xukumat
rahbarimi, buyuk allomami, shifokormi, xalq mexrini qozongan yozuvchimi yoki
qo‘li gul kosibmi, qo‘yingki, barcha-barchaning o‘z ustozi va hayot yo‘lini
charog’on etib turuvchi yo‘lboshchisi bo‘ladi.Ustozning eng buyuk burchi – uning
xalqqa nafi tegadigan, aql-idrokli, qobiliyatli, uquvli shogirdlar
tayyorlashidir.Tarbiyachi yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari qilib
tarbiyalashdek muhim va fahrli shu bilan birga ma’suliyatli vazifani bajaradi.
Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq va jamiyat
oldidagi o‘z ma’suliyatini anglashga ta’lim - tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy
yondoshishga o‘z mahoratini doimo faollashtirib borish va hamkasblarning ishdagi
o‘sishiga ko‘maklashuviga yordam beradi. Tarbiyachi o‘zi yashab turgan o‘lka
hayotini bilishi tabiat va jamiyat omillarini tushunishi ijtimoiy faol bo‘lishi
kerak.Respublikamiz rahbariyati pedagoglar faoliyatini yuqori baholamoqda.
Ma’lumki O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.Karimov (1996-yil
9-yanvardagi) Farmoniga binoan «1 oktyabr Xalq ta’limi xodimlari – o‘qituvchi
murabbiylar kuni» deb e’lon qilindi. Bu voqea davlatimizni o‘qituvchilarni
jamiyatda tutgan o‘rni naqadar yuksakligidan dalolat beradi. Yosh avlodni
barkamol qilib tarbiyalashda erishgan yutuqlari uchun, pedagog ishidagi ijodiy
mehnatlari uchun, ilg’or tajribalarni umumlashtirishda erishgan yutuqlari uchun
o‘qituvchi, tarbiyachilar «Metodist o‘qituvchi», «katta o‘qituvchi», «Metodist -
3

tarbiyachi», «Xalq maorifi a’lochisi» va shu kabi sharafli unvonlar bilan
taqdirlanadilar. Xalq ta’limi xodimlari orasidan respublika bo‘yicha deputatlar
saylanishi ham ularga bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromni bildiradi.O‘zbekiston
Respublikasining Prezidenti Sh .M.Mirziyoev tashabbuslari bilan
jumhuriyatimizda pedagog xodimlarning oylik maoshlari yildan-yilga oshirilib,
turmush sharoitlari yaxshilanib kelinmoqda. Pedagog xodimlarni malakasini
oshirish ilmiy-metodik markazlari kengaytirilmoqda, ularning siyosiy
4

I BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI YILLIK ISHI
1.1.Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim jarayonini tashkil qilish
tamoyillarini yoritish.
MTTda ta'lim-tarbiyaviy ishini rejalashtirish pedagoglar, tarbiyachi-metodist,
mudira faoliyatining muhim turlaridan biridir.Rejalashtirish - ta'lim-tarbiyaviy
ishning zarur sharoit, foydalanadigan vosita, ishning usul va metodlarini ko’rsatib,
ta'lim-tarbiyaviy ish dasturini amalga oshirish tartibi, izchilligini oldindan
aniqlashdir.Maktabgacha pedagogika maktabgacha ta'lim muassasasi ishini
rejalashtirish mumkinligini va zarurligini ta'kidlab, bunda u inson shaxsini
shakllanishida ijtimoiy omillar, muhit va tarbiyaning muhim ahamiyatga egaligi
haqida asosiy qoidalarga tayanadi. Rivojlanishning asosiy omili bo’lgan tarbiya
jarayonida bilim, aqliy va amaliy malakalar hamda harakat usullarini bola
tomonidan egallanishi amalga oshiriladi. Tarbiyaning mazmunini uning maqsadi
belgilaydi. Rejalashtirishning maqsadi - « MTT ta'lim-tarbiya dasturi»ning
bajarilishini ta'minlashdir.
Pedagogik jarayonni yagona bir butun sifatida tashkil etish vazifasi rejalashtirishda
etakchi hisoblanadi.Rejalashtirish pedagogik jarayonni yaxlit tashkil etishga:
bolalar jamoasi va ayrim bolalarni tarbiyalash vazifasini aniqlashga, bolalarni
yoshiga ko’ra pedagogik ta'sir mazmunini va usullarini tanlashga, bolalar hayoti,
faoliyat turlari, rahbarlik metodlari va shu kabilarni tashkil etishning turli
shakllaridan foydalanishga yo’llangan bo’lishi kerak. MTT laridagi ta'lim-tarbiya
ishlarini rejalashtirish murakkab bo’lib, tarbiyachidan bolalarning ruhiy fiziologik
taraqqiyot darajasi to’g’risidagi bilimlarni, ta'lim-tarbiya dasturini, ta'lim va
tarbiyaning metod va usullarini bilishni taqozo etadi.Reja (arbiyachiga yil bo'yi
amalga oshiradigan ta'lim-tarbiya ishlarini bir tekisdu taqsimlab, пи 'lum izchillik
bilan amalga oshirishga yordam beradi.
Reja bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlariga oldindan puxta
tayyorgarlik ko’rish metod va usullarni yaxshilab o’ylab olish, kerakli material va
jihozlarni tayyorlash imkonini yaratadi. Tarbiyachi rejalashtirgan hamma ishlar har
5

bir bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlashi lozim. SHu bilan birga reja
qotib qolgan narsa bo’lmay, vaziyatdan kelib chiqib, unga o’zgarishlar kiritish
mumkin.SHuning uchun MTTda bir-birini to’ldiradigan bir necha xil reja
tuziladi: MTTning yillik rejasi, Istiqbol rejasi va tarbiyachining kalendar rejasi.
Yillik reja asosan MTT mudirasi, metodist tarbiyachi tomonidan tuzilib, bolalar
muassasasida amalga oshiriladigan barcha ishlarni o’z ichiga oladi.
Istiqbol rejasi 1-3 oyga mo'ljallangan bo’lib, undan ko’zlangan asosiy maqsad
bolalar bilan olib boriladigan ta'lim-tarbiya ishlarini tartibga solish va uning
ma'lum maksadga qaratilgan va samarali bo’lishini ta'minlashdir. Unda « MTT da
ta'lim- tarbiya dasturi»ning hamma bo’limllari o’z aksini topadi.lstiqbol rejasida
dasturning hamma bo’limlari bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan ta'lim-
tarbiya ishlari tizimi bolalar faoliyatining hamma turlarida anik mavzular buyicha
belgilab chiqiladi.Kalendar reja 10-12 kunga tuziladi kun davomida amalga
oshiriladigan ta'lim- tarbiya mazmunini aks ettiriladi. Uni tuzishda dastur talablari,
bolalarning rivojlanish va tarbiyalanish darajalari, maktabgacha ta'lim
muassasasining ish sharoiti hisobga olinadi.Kalendar rejaga bolalarning aniq bilim
va tasavvurlarni egallash jarayoni va ularda tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar
to’g’risida umumlashgan bilimlarni shakllantirish, bilishga qiziqish va aqliy
qobiliyatlarni o’stirish, axloqiy ongini shakllantirish, axloqiy xulq, odat va
malakalarni egallashi va boshqalar kiradi.
Pedagog va ruhshunos olimlar olib borgan ilmiy tadqiqot ishlarining xulosalari
bolalarning maiaka va ko’nikmalarni egallashi ma'lum yosh bosqichida yuzaga
kelishini ko’rsatdi.Tarbiyachi xuddi mana shu davrni qo’ldan boy bermay, bolani
har tomonlama rivojlantirishga erishmog’i zarur. Tarbiyachi o’zi ishlayotgan
gurux, shuningdek o’zidan oldingi va keyingi guruxlar dasturi talablari va
mazmunini yaxshi bilishi kerak. Masalan, dasturning kichkina guruh bolalarini
tevarak-atrof bilan tanishtirish bo’limida bolalarni hayvonlar, o’simliklar va shunga
o’xshashlar tug’risidagi eng oddiy bilim va tushunchalar bilan tanishtirish vazifasi
belgilangan.O’rta guruxda dastur bo’yicha bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish
6

va narsa- buyumlarga, voqea-xodisalarga nisbatan qiziqishini o’stirish va shu
asosda eng oddiy tasavvur va tushunchalar xosil qilish, eng muhimi esa,
kuzatuvchanlikni, narsa va buyumlar, voqea-hodisaiar o'rlasidagi o'zaro
bog’liqlikni topa bilishga o’rgatish bosh vazifa hisoblanadi. Katta va tayyorlov
guruxi bolalarini narsa-buyumlar, vokea- hodisalar tug’risidagi xaqiqiy tasavvur va
tushunchalarini, ularning tabiiy sabablar bilan bog’lik ekanligini shakllantirish
dasturning muxim vazifasidir.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga ta'lim-tarbiya berish ishini muvaffaqiyatli
amalga oshirish uchun dasturni yaxshi bilishning o’zi etarli emas, shu bilan birga,
har bir bolaning shaxsini rivojlantirish yo’llarini yaxshi bilish, bolaning bilim,
malaka va ko’nikmalarni egallab olish qobiliyati har xilligini ham e'tiborga olish
kerak.Tarbiyachining ishini muvaffaqiyatli rejalashtirishning yana bir zarurati -
uning metodik qo’llanma, pedagoglar kengashi, metodik birlashma, kurslarda va
shunga o'xshashlardan olgan tavsiyalardan keng foydalanishidir.
Kalendar rejani guruhda ishlovchi har ikkala tarbiyachi birgalashib bamaslahat
tuzishlari lozim. Tarbiyachilar vaqti-vaqti bilan bolalarning ishlarini tahlil qilib
borishlari lozim. Kalendar reja bir-ikki xaftaga tuziladi va tarbiyachining majburiy
hujjati hisoblanadi.Dasturga muvofiq hamma ta'lim-tarbiya ishlari bolalar
faoliyatining barcha turlari: o’yin, mehnat, maishiy faoliyat va mashg’ulot orqali
amalga oshiriladi. Kalendar rejaning mazmuni bolalar faoliyatining hamma
turlarida aks ettiriladi. Kalendar rejani tarbiyachi kun tartibiga binoan tuzib
chiqadi. Bolalarning o’yini ham. mehnat mashg’uloti ham, maishiy faoliyati ham
tarbiyachining har kungi kalendar rejasidan o’rin olishi lozim.
Kalendar rejaning mazmuni va shakli bolalarning har tomonlama barkamol shaxs
bo’lib shakllanishi qay darajada borayotganligiga qarab baholanadi.
Ertalabki soatlarni rejalashtirish. Ertalabki soatlarga quyidagilar rejalashtiriladi:
1. Bolalarning og’zaki nutqini tuzatish va rivojlantirish:
7

a) kitoblar, o’yinchoqlar, bolaning dam olish kunini qanday o’tkazgani, uning oila
a'zolari ota-onasi, opa-singlisi, aka-ukasi va shunga o’xshashlar to’g’risida jamoa
tarzida va yakka tartibda suhbatlar o’tkazish
b) albomlar, jurnallar, yangi kitoblar, rassomlarning yangi asarlarini ko’rish;
v) she'rlarni takrorlash;
g) to’g’ri talaffuz qilishga o’rgatish, nutqning grammatik tuzilishini
shakllantiruvchi didaktik o’yinlar;
d) tovushlarni to’g’rilash bo’yicha yakka tartibda shug’ullanish.
2. Bolalarni kattalik, rang, vaqt, fazoviy masofa bilan tanishtirish bo’yicha didaktik
o’yinlarni rejalashtirish (kichik va o’rta guruhlarda).
3. Bolalar xoxlagan faoliyat rejalashtiriladi. Bolalarning mustaqil shug’ullanishlari
uchun plastilin, buyoqlar, qalamlar, bo’yashlari uchun rasmli kitobchalar va
o’zlarining chizgan rasmlari beriladi.
4. Bolalar tomosha qilishlari uchun xalq o’yinchoqlari, kiyimlar, kashtalar, idish-
tovoqlar, narsa-buyumlar, milliy kiyimdagi qo’g’irchoklar beriladi.
5. Bolalarni madaniy-gigienik malakalarga o’rgatish bo’yicha yakka tartibdagi
ishlar rejalashtiriladi, masalan, kichkina guruhda dastro’molchadan foydalanishga
o’rgatish bo’yicha didaktik o’yin o’tkaziladi.,
6. Koptokii dumalatish, gardishni aylantirish, tirmashib chiqish, sirpanib yurish
kabi asosiy harakatlarni rivojlantiruvchi ishlar rejalashtiriladi.
7. Ashula va raqsning ayrim qismlarini takrorlash rejalashtiriladi.
8. Bolalarning o’yin faoliyatlari rejalashtiriladi:
a) qurilish o’yinlari rol, syujet bilan bog’lik qurilish o’yinlari rejalashtiriladi;
b) syujetli-rolli o’yinlar, turmushni aks ettiruvchi va boshqa
shunga o’xshash o’yinlar rejalashtiriladi;
v) stol usti bosma didaktik o’yinlari. so’zli buyumlar bilan o’ynaladigan didaktik
o’yinlar. ermak o’yinlar, xorovod o’yinlar, xalq didaktik o’yinlari rejalashtiriladi.
8

Bolalarning sezgisini, idrokini, tovushlarni idrok etishini, rang, vaqt, didni, nutqni
o’stiruvchi ishlar rejalashtiriladi. Dramalashtirish va sport o’yinlari ham
rejalashtiriladi.
9. Mehnatning turli xillari rejalashtiriladi:
a) tabiatdagi mehnat ко ’chat o’tkazish, suv sepish, o’simlik va havvonlarni
parvarish qilish va shu kabilar;
b) xo’jalik maishiy mehnat idishlarni yuvish, xonani yig’ishtirishtirish, kitoblarni
yopishtirish-elimlash, o’simliklar bargini artish);
v) qo’l mehnati (tabiiy materiallar, daraxtlar mevasi, samonchalar, lattalar yog’och
va kartondan har xil buyumlar yasash) har bir yosh guruhida mehnatning qaysi turi
o’tkazilishi dasturda ko’rsatilgan. Ertalab 2-3 xil faoliyat rejalashtiriladi. Ertalabki
soatlarni rejalashtirishda shu kungi o’tkaziladigan mashg’ulotlar e'tiborga olinadi.
Mashg’ulotda biror narsa o’qib berish rejalashtirilgan bo’lsa, ertalabki soatda rasm
ko’rish. onasi to’g’risida so’zlab berish, o’qish rejalashtirilmaydi, shu kuni
ertalabki soatga mehnat, kattalik, shakl bilan tanishtirish, tasviriy faoliyat
rejalashtiriladi. Tarbiyachi har xil mashg’ulotlarni rejalashtiradi; bolalarga yangi
bilim beruvchi mashg’ulotlar ularning olgan bilimlarini, orttirgan tajribalarini
mustahkamlovchi va tartibga soluvchi mashg’ulotlar, kompleks mashg’ulotlar va
hisobot-nazorat (tekshiruvchi) mashg’ulotlari bo’ladi. Tarbiyachi o’zining kalendar
rejasiga mashg’ulotning nomi va dastur mazmunini yozib qo’yadi. Dastur
mazmuniga mashg’ulotning ta'lim-tarbiyaviy vazifalari va bolalar egallab olishlari,
aniqlash va mustahkamlash kerak bo’lgan bilim, malaka, ko’nikmalar xajmi ham
voziladi.
Mashg’ulotni rejalashtirish bolalar tomonidan ma'lum xajmdagi bilimlarni egallash
va kengaytirish imkoniyatini yaratibgina qolmay, shu bilan birga ularning
bilimlarini aniqlash, mustahkamlash, mustaqil faoliyatlarida qo’llash imkonini
beradi. Bolalarga beriiadigan bilim, malaka va koTiikmalaining hajmi
mashg’ulotdan- mashg’ulotga kengaytirib, murakkablashtirib boriladi. Masalan,
tarbiyachi birinchi mashg’ulotda bolalarni uy hayvonlari bilan tanishtiradi, bolalar
9

ularni kuzatishadi, nomini aytishga o’rganadi. Keyingi mashg’ulotda esa bu
bilimlar mustahkamlanib, hayvonlarni kuzatish jarayonida yangi bilimlar hosil
bo’ladi. Bolalar bu hayvonlarning foydali belgilarini, xatti-harakatini kuzatishsa,
kelgusi mashg’ulotda bolalar uy hayvonini odamlar qanday parvarish qilishi va bu
parvarishga hayvonlar o’z «minnatdorchiligini» qanday bildirishi to’g’risida gap
boradi.Dastur materialini o’rganish mashg’ulotdan-mashg’ulotga mana shu
izchillik bilan amalga oshirib boriladi. Bolalarning bilim, malaka va ko’nikmalarni
muvaffaqiyatli o’zlashtirishlari aksariyat xollarda tarbiyachining tayyorlagan
metod va usullariga, shart-sharoitga bog’liq bo’ladi. Bu yoshdagi bolalarning yosh
xususivati asosan ko’rgazmali metoddan kuzatish namoyish qilish metodi xikoya,
suxbat tushuntirish; amaliy metod mashq o’yindan foydalanishni takrorlaydi.
Har bir metod umumiy vazifani amalga oshirishga qaratilgan yagona yo’l bo’lib,
usullar yig’indisidan tashkil topadi. Hamma usullarni shartli ravishda uchta
guruhga bo’lish mumkin: ko’rgazmali (ko’rsatish), og’zaki (savol. solishtirish,
she'r aytish, topishmokdan foydalanish), amaliy (topshiriq, o’yin, vaziyat usullari
va boshqalar).Bevosita faollashtiruvchi metodlardan tashqari bavosita metodlardan
ham foydalaniladi (eslatish, maslahat, tanbeh berish, tuzatish). Ko’p xollarda
metod va usullardan kompleks tarzda foydalaniladi. Mashg’ulot vaqtida
beriladigan bilim, malaka va ko’nikmalarni bolalar yaxshi o’zlashtirib olishlari
ularning hissiy holatini ko’tarish uchun xizmat qiladi.
Tarbiyachi o’zining kalendar rejasida mashg’ulotda foydalaniladigan usulnigina
yozib qolmasdan, shu bilan birga lining mazmunini ham ochib yozishi
kerak.Bolalarga beriladigan savollarni ham qanday izchillikda berilsa, shunday
yozib qo’yish zarur. Agar tarbiyachi mashg’ulotda topishmoq yoki she'rdan parcha
keltirmoqchi bo’Isa, uning mazmunini yozib qo’ygan ma'qul. Solishtirishga
o’rgatishda qaysi buyumlardan, ularning qaysi belgisidan, qanday savollardan
foydalanish lozimligi ham yoziladi.
Tarbiyachining mashg’ulotni rejalashtirishdagi ba'zi bir metod va usullarini ko’rib
chiqamiz.Tarbiyachi mashg’ulotga tayyorgarlik ko’rayotganda, albatta, yosh
10

bolaning tafakkuri ko’rgazmali-obrazli bo’lishini e'tiborga oladi va asosan
mashg’ulotda ko’rgazmali metodlarni rejalashtiradi. Kuzatish metodi tarbiyachi
rahbarligida kuzatilayotgan ob'ektni bolaning hissiy idrok qilishini ta'minlaydi.
Narsa va buyumlarni namoyish etish ham shunday ahamiyat kasb etadi. Ko’p
mashg’ulotlarda, ayniqsa-nutqni o’stirish mashg’ulotida tarbiyachining
hikoyasidan foydalaniladi. Bu bolalarga tanish bo’lgan badiiy asardan, tevarak-
atrofdagi hayotdan olingan voqea- hodisalarni tarbiyachi xis-hayajon bilan jonli,
obrazli qilib bayon etishidir.
Suhbat metodi ham rejalashtiriladi. Suhbat bolalarga avval egallagan bilimlari
bilan yangisini bog’lash imkonini yaratadi, shuningdek, yangi bilimlarni
o’zlashtirib olishlarini engillashtiradi. Tarbiyachi mashg’ulotlarda foydalanadigan
so’zli metodda uning qiyinligini savollar tashkil etadi. savollarni bolalarning bilish
jarayonlari: sezgi, idrok, tafakkurini faollashtiradigan qilib tuzish kerak. Savollar
bolalardan aqliy zo’r berishga, sabab-natijalarni aniqlashga qaratilgan bo’lishi
zarur.Mashg’ulotlarda muammoli vaziyatlar yaratish ham bolaning
fikrlash faoliyatini kuchaytiradi, bilimlarni egallab olishini engillashtiradi, ularning
fahm-farosatli, mustaqil fikrlaydigan bo’lishiga yordam beradi.Mashg’ulotlarda
solishtirish usulidan foydalanish insonning eng qimmatbaxo aqliy xazinasi bo’lib,
u buyumlarni yaxshiroq o’rganish va tushunishga yordam beradi.
Kichik guruxlarda solishtiriladigan buyumlar bir-ikkitadan ko’p bo’lmaydi.
Tarbiyachi solishtirishni qanday izchillikda olib borishni o’zining kalendar rejasida
yozib qo’yadi.
1.2. Mavsumiy o’zgarishlar,uchib ketuvchi qushlar mavzusida rivojlanish
markazlaridagi faoliyatlariga ishlanmalar yozish (xoxlagan gurux misolida)
Ta’lim-tarbiyaviy ishning mazmuni. metod iva usullari hamda uni tashkil
etish turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, ularda madaniy-gigiyenik
malakalarni shakllantirish, bolalar mehnati va o‘yinlariga rahbarlik usullari,
bolaning bo‘sh vaqti, ko‘ngil ochar daqiqalarni tashkil etish , shuni ngdek, ota-
onalar bilan ishlash turlari rejalashtirilishi lozim.O‘qitislming har bir bo‘limiga
11

doir mashg‘ulotlarni rejalashtirishda bilimlarni egallashning asosiy bosqichlari
hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmunining takrorlanish ularni sekin asta
murakkablashtirish nazarda tutiladi. Istalgan bo‘limga doir mashg‘ulotlarni
rejalashtirishda mazkur bo‘ lim bilan bog‘ langan asosiy ta’lim tarbiyaviy
masalalardan tashqari dasturning boshqa bo‘ limlaridan ayrim masalalarni kiritish
kerak. Mashg‘ulotlarni bunday yaxlitlash ularni rivojlantiruvchi samarasini
oshiradi.
Ta’lim-tarbiyaviy ishlar mashg‘ulotlardan tashqarida: kundalik turmush, o‘yin,
mehnatda ham davom ettiriladi. Rejada bolaning xulq-atvorini: bir-birlariga
xayrixoxlik munosabatini, bir-birining o‘yiniga qiziqishlari bilan hisoblashishni,
yuzaga kelgan nizolarni xaqgo‘ylik bilan hal qilish kabilarni tarbiyalash vazifalari
nazarda tutiladi.Rejada o‘yinda bolalarni o‘zaro munosabatlari va xulq-atvorlarini
tarbiyalash vazifasini kiritib, tarbiyachi bolalar o‘yinlarining mazmuni ni, ularning
o‘ynash ko‘nikmalarini hisobga oladi. Kun davomida tarbiyachsi xilma xii
harakatli va didaktik o‘yin larni uyushtiradi, ularga rahbarl ik rejalashtiradi.
Bolalarning mehmat faoliyatlarini tashkil etish shakllariga doir rejalashtirish
muhimdir. Mehnatni tashkil etish shakli sifatida barcha guruhlarda topshiriqlardan
foydalaniladi. O‘z mazmuniga ko‘ra topshiriqlar turlicha bo‘lishi mumkin.
Tarbiyachining ish rejasida yangi topshiriq mazmunini qayd etish, so‘ngra uni
bajarishga jalb etiladigan bolalar ismlarini ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir.
Tarbiyachi bolalar navbatchiligiga rahbarlikni rejalashtirar ekan, tarbiyachi mehnat
hajmi va mazmumi, bolalarga navbalchilik vazifalarini tanishtirishda
foydalanadigan jihoz,metod va usullarni ko‘rsatadi. Rejada bolalaming jamoa
shaklidagi mehnatlarini tashkil qilish mazmuni va tarkibi, o‘tkazish vaqti
ko‘rsatiladi. Zarur jihozlar belgilanadi va joylashtiriladi.
Mustaqillik bayramlari, mustaqil yurtimizdagi muhim sanalar va xodisalar bilan
bog‘liq bayramlar, maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarga Vatanga muhabbat,
baynalminal xislarni tarbiyalash, ularni xalqimizning boy milliy va umumbashariy
12

qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadida bayram ertaliklari o‘tkaziladi.
Bayramlarni tarbiyaning muhim vositasi sifatida puxta rejalashtirish lozim.
MTT ota-onalar o‘rtasida pedagogik targ‘ibotni amalga oshiradi. Ularni oila va
maktabgacha ta’lim muassasasining bolalarga ta’sir ko‘rsatishda hamkorlikni
yo‘lga qo‘yish maqsadlarida ta’lim-tarbiyaviy ish mazmuni bilan tanishtiradi.
Bolalarni oilada tarbiyalashning i lg‘or usullarini o‘rganadi, umumlashtiradi va
tarqatadi. Bu ish izchil tarzda amalga oshiriladi va maktabgacha ta’lim muassasasi
mudirasi tomonidan yillik rejada, tarbiyachi tomonidan ham rejalashtiriladi. Ishni
tashkil etish usullari quyidagilarni: ota- onalar majlisi, bolani oilasiga borishni,
ochiq eshiklar kunini, mashg‘ulotlar o‘kazishni, bolalar ishlari bo‘yicha
ko‘rgazmalar tashkil etishni nazarda tutadi.
Ta’lim-tarbiya ishlarini rejalashtirish shakllarini ilova etamiz.
MTTda ta’ lim-tarbiya jarayonini rejalashtirish tarbiyachidan tegishli
tayyorgarlikni talab etadigan ancha murakkab ishdir. Tarbiyachi bolaning psixik-
fiziologik rivojlanish darajasini, «Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo‘yiladigan davlat talablari»ni hamda u asosida yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturini
yaxshi bilishi kerak. Reja tarbiyachiga dastur talablarini bir yilga bir tekisda
taqsimlashga yordam beradi hamda ta’lim- tarbiya berish va tarbiyalashning
usullarini oldindan o‘ylab olish, maqsadni aniqroq ko‘rish imkonini beradi. Reja
bo‘lsa, tarbiyachi bugun nima ish qilishi va qanday qilishini, qaysi qo‘llanmalardan
foydalanishni biladi.
Ta’lim-tarbiyaviy ish rejasi tarbiyachi tomonidan tuziladi. Reja oy
boshlanishidan besh kun avval metodistga tasdiqlash uchun beriladi, oylik ish reja
daftarida avvalo haftalik mashg‘ulotlar jadvali, bir oylik rejaning taqsimoti
beriladi. Har o‘n besh kunga mo‘ljallangan badan tarbiya mashqlari, ota-onalar
bilan ishlash rejasi va kundalik faoliyatining yuritilishi ochib beriladi
MTT ta’lim-tarbiyaviy ishini rejalashtirish pedagoglar, tarbiyachi-metodist,mudira
faoliyatining muhim turlaridan biriRejalashtirish ta’lim-tarbiyaviy ishning zarur
sharoit, foydalanadigan vosita, ishning usul va metodlarini ko‘rsatib, ta’lim-
13

tarbiyaviy ish dasturini amalga oshirish tartibi, izchilligini oldindan
aniqlashdir.Maktabgacha pedagogika MTT ishini rejalashtirish mumkinligini va
zarurligini ta’kidlab, bunda u inson shaxsini shakllanishida ijtimoiy omillar, muhit
va tarbiyaning muhim ahamiyatga egal igi haqida asosiy qoidalarga tayanadi.
Rivojlanishning asosiy omili bo‘lgan tarbiya jarayonida bilim, aqliy va amaliy
malakalar hamda harakat usullarini bola tomonidan egallanishi amalga oshiriladi.
Tarbiyaning mazmunini uning maqsadi belgilaydi. Rej
alashtirishningmaqsadi-«Bolaj on»dasturining baj arilishinita’minlashdir.
Pedagogik jarayonni yagona bir butun sifatida tashkil etish vazifasi rejalashtirishda
etakchi hisoblanadi.Rejalashtirish pedagogik jarayonni yaxlit tashkil etishga:
bolalar jamoasi va ayrim bolalarni tarbiyalash vazifasini aniqlashga, bolalarni
yoshiga ko‘ra pedagogik ta’sir mazmunini va usullarini tanlashga, bolalar hayoti,
faoliyat turlari, rahbarlik metodlari va shu kabilarni tashkil etishning turli
shakllaridan foydalanishga yo‘ llangan bo‘ lishi kerak
Reja bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlariga oldindan puxta
tayyorgarlik ko‘rish metod va usullarni yaxshilab o‘ylab olish, kerakli material va
jihozlarni tayyorlash imkonini yaratadi. Tarbiyachi rejalashtirgan hamma ishlar har
bir bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlashi lozim. Shu bilan birga reja
qotib qolgan narsa bo‘lmay, vaziyatdan kelib chiqib, unga o‘zgarishlar kiritish
mumkin.
MTTning yillik rejasi, istiqbol rejasi va tarbiyachin ing kalendar rejasi.
Yillik reja asosan MTT mudirasi, metodist tarbiyachi tomonidan tuzil ib, bolalar m
uassasasida amalga oshiril adigan barcha ishlami o‘ z ichiga oladi.
Istiqbol rejasi 1-3 oyga mo‘ljallangan bo‘lib, undan ko‘zlangan asosiy maqsad
bolalar bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiya ishlarini tarti bga solish va uning
ma’lum maksadga qaratilgan va samarali bo‘lishini ta’minlashdir. Unda « Bolajon
dasturi »ning hamma bo‘limlari o‘z aksini topadi.
14

Istiqbol rejasida dasturning hamma bo‘limlari bo‘yicha amalga oshirilishi lozim
bo‘lgan ta’lim-tarbiya ishlari tizimi bolalar faoliyatining hamma turlarida anik
mavzular buyicha belgilab chiqiladi.
Kalendar reja 10-12 kunga tuziladi kun davomida amalga oshiriladigan ta’lim
tarbiya mazmunini aks ettiriladi. Uni tuzishda dastur talablari, bolalarning
rivojlanish va tarbiyalanish darajalari, maktabgacha ta’lim muassasasining ish
sharoiti hisobga olinadi.
Kalendar rejaga bolalarning aniq bilim va tasavvurlarni egallash jarayoni va ularda
tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar to‘g‘risida umumlashgan bilimlarni
shakllantirish, bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni o‘ stirish, axloqiy ongini
shakllantirish, axloqiy xulq, odat va malakalarni egallashi va boshqalar kiradi.
MTT tarbiya dasturini yaxshi bilish kalendar rejani muvaffaqiyatli tuzishning
asosiy garovidir.
Pedagog va ruxshunos olimlar olib borgan ilmiy tadqiqot ishlarining xulosalari
bolalarning malaka va ko‘nikmalarni egallashi ma’lum yosh bosqichida yuzaga
kelishini ko‘rsatdi.
Tarbiyachi xuddi mana shu davrni qo‘ldan boy bermay, bolani har tomonlama
rivojlantirishga erishmog‘i zarur. Tarbiyachi o‘zi ishlayotgan gurux, shuningdek
o‘zidan oldingi va keyingi guruxlar dasturi talablari va mazmunini yaxshi bilishi
kerak. Masalan, dasturning kichkina guruh bolalarini tevarak-atrof bilan
tanishtirish bo‘limida bolalarni hayvonlar, o‘simliklar va shunga o‘xshashlar
tug‘risidagi eng oddiy bilim va tushunchalar bilan tanishtirish vazifasi belgilangan.
Katta va tayyorlov guruxi bolalarini narsa-buyumlar, vokea hodisalar tug‘risidagi
xaqiqiy tasavvur va tushunchalarini, ularning tabiiy sabablar bilan bog‘lik
ekanligini shakllantirish dasturning muxim vazifasidi .
Qurish-yasash va matematika markazi
Qog'oz qutidan «qushlar uchun uycha » yasash
15

Maqsad:karton qog'ozlardan uych yasash, uning kuz faslidagi vazifasi xaqida
so'zlaydi, turli ranglarni tanlaydi va shakllarni biladi.
Jihoz va materiallar:turli hajmdagi qog'oz qutilar, yelim, skotch, qaychi, o'ram
qog'oz, yoki bo'yoqlar.
Faoliyatning borishi:
Bolalar qushlar uchun yasalgan turli xil uychlar rasmlarini tomosha qilishadi.
Ishning bajarilishini bolalar tomonidan rejalashtirilishi.
Uychni yasash va o'rash.
Uychaning taqdimoti.
Qo'shimcha qism:mustahkamroq uychalarni hovlidagi daraxtlarga o'rnatish.
E'tiborga molik jihati: bolalarning jamoada ishlay olishiga, uychning funksional va
xavfsizligiga.
Til va nutq markazi
Mavzuga oid topishmoqlar va tez aytishlar.
Maqsad: diqqati rivojlanadi, faol va faol bo'lmagan nutqi rivojlanadi, tafakkuri,
fikrlashi, nutq nafasi shakllanadi, nutqining tempi va ifodaliligi shakllanadi.
Jihoz va materiallar:topishmoq va tez aytishlar bo'yicha rasmlar.
Faoliyatning borishi:
«Qushcha» barmoqlar gimnastikasini o'ynab olish;
Bolalar bir-birlariga topishmoq aytishadi;
16

AKT yoki rasmlarga qarab ishlash;
Qo`shimcha qism: bolalar kuz xaqida qiziqarli hikoyalarni eslab olishadi.
E`tiborga molik jihati: topishmoq va tez aytishlarni to`g`ri talaffuz qilinishiga;
do`stlarini tinglay olishiga, tabiatga e`tibor va muxabbatining shakllanishiga.
Fan va tabiat markazi
«Tabiiy bo`yoqlar»
Maqsad: sabzavotlarning ajoyib xususiyatlari bilan tanish (lavlagi, sabzi,
apelsinlarning),bo`yoq ranglarini ajratadi.
Kerakli jihoz va materiallar: fartuk, sabzavotlar, mevalar, taxtacha, pichoq, qo`lda
ishlatadigan sharbat chiqargich, idish, oq rangli matoqiyqimlari, oq qog`oz.
Faoliyatning borishi:
1. «Tabiatdan bo`yoqlar» mavzusidagi rasmlarni tomosha qilish.
2. Sabzavot va mevalardan rang olish tajribasini o`tkazish.
3. Oq rangli matoni bo`yash.
4. Bolalar xulosa qilishadi. Xar bir rangga tegishli meva yoki sabzavotni
qo`yishdan iborat jadvalni to`ldirishadi.
Qo`shimcha qism: qog`ozda tabiiy bo`yoqlar bilan ishlashga urinib ko`rishadi.
E`tiborga molik jihati: tajriba o`tkaza olishlariga va xulosa chiqara olishlariga, ish
joylarini yig`ishtira olishlariga.
Qurish-yasash va matematika markazi
«Matematik boychechak» misollar yechish
Maqsad: arifmetik belgilar va raqamlar to`g`risidagi bilimlarini mustahkamlashadi,
ular orasida misol va masalalar yecha oladi. Dunyoqarashini boyitadi, diqqatini va
17

xotirani jamlashni shakllantiradi. Kerakli jihoz va materiallar: misollardan iborat
bo`lgan boychechak guli, matematik belgilar.
II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI O’RNI VA MOHIYATI
2.1. Maktabgacha talim muassasasining yillik ish rejasini tuzish metodikasi
Har bir, ayniqsa, yosh nazoratchi-uslubchilar uchun tegishli kuzatish rejasini tuzib
faoliyat yuritishi jarayonni puxta, mazmunli, har tomonlama keng va samarali olib
borishini ta’minlaydi. Bunday kuzatish rejasining yo’qligi tekshirishning yuzaki,
pala-partish, amalga oshirilgan ishlarga baho berishda bir yoklamalikka olib keladi.
CHunki, oldindan o’ylangan rejali kuzatish muassasadagi ilg’or ish tajribalarini
o’rganishga, umumlashtirishga va ommalashtirishga xizmat qiladi. Kuzatish
jarayonida tarbiyachi yoki mudira tomonidan kamchilikka yo’l qo’yilgani
aniqlansa, nazoratchi-uslubchi muassasa xodimlarining shaxsiyatlariga tegmasdan,
shoshilmasdan, kamchiliklarning oldini olish choralarini tushuntirib berishi,
metodik yordam ko’rsatishi kerak. Agar kuzatish jarayonida bolalar sog’lig’i va
hayotiga xavf soladigan kamchilikka yo’l ko’yilgan bo’lsa, nazoratchi-uslubchi
zudlik bilan masalani hal etish chora-tadbirlarini ko’rishi zarur.
Tekshiruv jarayonida anikdangan vaziyat va holatlar, xato va kamchiliklar maxsus
daftarga yozib boriladi.
Tekshiruvni to’liq va har tomonlama mukammal bo’lishini ta’minlash uchun
quyidagi hujjatlarni o’rganish va tahlil qilish talab etiladi:
• ish hujjatlari;
• bolalar sog’lig’iga doir materiallar;
18

• ta’lim-tarbiya sohasidagi ish rejalari;
• tarbiyachilarning kundalik daftarlari (dastlabki bosqich guruxlarida);
• olalar ishlari (rasm, plastilindan yasalgan narsalar va h.k.);
• Pedagogik kengash, ishlab chiqarish, ota-onalar majlislarining qarorlari;
• moliyaviyxo’jalik hujjatlari.
Tekshiruvga bunday yondashuv negizida muassasa haqida to’liq tasavvur hosil
bo’ladi. SHuning uchun nazoratchi-uslubchi muassasa mudirasi, shifokor (tibbiy
hamshira) va tarbiyachilarni oldindan barcha zarur ish hujjatlarini tayyorlash
haqida ogohlantiradi.
Pedagogik ish hujjatlarini o’rganish jarayonida tarbiyachi tomonidan
«Maktabgacha ta’lim dasturi» talablarining bajarilishi, didaktik materiallardan
foydalanilishi, dasturni bosqichma-bosqich murakkablashtirib olib borilishini
kuzatish mumkin.
Tarbiyachilarning kundalik daftarlari bolalarning jismoniy va intellektual jihatdan
rivojlanishi, ularning qiziqishlari, qobiliyatlarining ayrim qirralarini namoyon
qiladi.
Bolalar sog’lig’ini muhofaza etishga doir materiallarni (masalan, patronaj daftari,
kundalik davomat, kasalliklarning oldini olish bo’yicha amalga oshirilgan ishlar)
o’rganish asosida muassasaning bu boradagi faoliyatiga oydinlik kiritish mumkin.
Ta’lim-tarbiya yo’nalishidagi ish rejalari dasturiga asoslanib, uning mazmun-
mohiyati, izchilligi, mantiqiyligi, yillik, yarim yillik, chorak, oylik va kundalik
rejalari va mashg’ulotlar jadvalining qanday tuzilgani, dasturda o’zbek xalq milliy
o’yinlari, urf-odatlari qanday o’rin tutgani, «Odobnoma» mashg’ulotlarining
mazmundorligi, bolalar dunyoqarashi, nutq madaniyatini oshirishda har bir
tarbiyalanuvchi bilan individual ishlash qanday yo’lga qo’yilgani, ota-onalar bilan
o’zaro munosabatlar darajasi, bolalarning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishda
tarbiyachining rolini kuzatish va o’rganish mumkin.
19

Pedagogik va ota-onalar kengashlarining qarorlarini o’rganish esa yillik reja
asosida qanday masalalar muhokama etilgani, ularni hal etish bo’yicha qanday
choratadbirlar amalga oshirilgani, bu jarayonda ota-onalarning ishtiroki masalasiga
oydinlik kiritadi.
Xujjatlarni o’rganish jarayonida ayrim masalalarga aniqlik kiritish imkoni
bo’lmagan hollarda suhbat usulidan foydalanish mumkin.
Suhbat mazmuni va uning xarakteriga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
— guruhdagi bir kunlik pedagogik jarayonni kuzatish natijalari bo’yicha tarbiyachi
bilan suhbat muhokama;
— o’rganish natijalarini tahlil qilish (suhbat tahlil). Suhbat tarbiyachining
mashg’ulot jarayonida qo’llagan usullari haqida ham bo’lishi mumkin. Kuzatish
jarayoni yakuniga yetganidan so’ng o’tkaziladigan suhbatda mudira yoki uslubchi
ishtirokida tarbiyachi faoliyatidagi yutuq va kamchiliklarga xolisona yondashib,
uning ishiga baho beriladi. Suhbat yakunida nazoratchi-uslubchi tarbiyachi
faoliyatini atroflicha tavsiflab, baho beradi,zarur hollarda, tarbiyaviy jarayonga
yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish borasida tegishli tavsiya va maslahat
berishi lozim. Mudira bilan suhbatda asosiy e’tibor muassasaning moliyaviy-
xo’jalik, tashkiliy-pedagogik, uslubiy, xodimlar bilan ishlash masalalariga
Muassasa shifokori yoki tibbiy hamshira ish rejasi asosida bolalarning sog’lig’i,
kasalliklarning oldini olish, davolash profilaktika ishlarini amalga oshirish
xususida suhbat o’tkazadi.
Ota-onalar va qo’mita raisi bilan suhbat chog’ida ularning muassasa faoliyatini
takomillashtirishga yo’naltirilgan talabistaklari, taklif va tavsiyalari hamda
muassasaning oilada bolalarni tarbiyalashga qo’shayotgan hissasi masalalariga
bag’ishlanishi mumkin.
Bolalar ishlarini tahlil qilish — guruhda bolalarning faolligi, bilim olishga
qiziqishlari, ularda muayyan ko’nikmalarning shakllanishi va rivojlanishini
anikdab beruvchi omildir. Bu jarayonda ishlarning soni bilan cheklanmay, ularning
mazmuni, o’ziga xosligi, dastur talablariga qay darajada javob berishini o’rganish
20

va taxdil qilish hamda tarbiyachiga zarur tavsiyalar va maslahatlar berish muhim
ahamiyat kasb etadi.
Guruh tarbiyachisining ish faoliyati dastlab uning o’zi bilan muhokama
qilingandan so’ng masala Pedagogik kengashga olib chiqiladi. Unda yutuq va
kamchiliklar, taklif va mulohazalar oshkora muhokama etiladi, zarur yo’l-yo’riq,
ko’rsatma va uslubiy yordam ko’rsatiladi.
Bolalarning bilimi, ko’nikma va malakasini chuqurroq o’rganish maqsadida
guruhda savol-javob, so’rovnomalar o’tkazish usulini qo’llash ham muhim
ahamiyatga ega. Bu har bir chorakda dastur talablarining qay darajada bajarilgani,
bolalarning bilim doirasi, dunyoqarashi, ijodiy, ma’naviy-ruhiy rivojlanishini
aniqlashda muhim omil sifatida xizmat qiladi.
So’rovnoma yurtimizdagi tarixiy joylar, Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Bobur,
Abdulla Qodiriy singari ulug’ bobokalonlarimizning ilmiy va ma’naviy-ma’rifiy
merosi va boshqa mavzularda o’tkazilishi mumkin.
So’rovnoma o’tkazish orqali mudira, uslubchi va tarbiyachining bilim darajasi,
g’oyaviy-siyosiy yetukligi, kasb mahorati va malakasini aniklash, ularning ishiga
baho berish mumkin.
Maktabgacha ta’lim muassasasi o’z pedagogik faoliyatida quyidagi tamoyillarga
amal qilishi lozim:
• bola shaxsiga hurmat bilan munosabatda bo’lish asosiga qurilgan ta’lim-
tarbiya jaraeni insonparvarlik ruhi bilan yo’g’rilgan bo’lishi;
• pedagogika, psixologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida qo’lga
kiritilgan yutuqlarga tayangan holda bolalarning o’z-o’zini rivojlantirishga
intilishlarini rag’batlantirish.
21

Nazoratchi-uslubchi yuqorida bayon etilgan tamoyillarni muassasada amalga
oshirilishini nazorat qilish va ilgari qabul qilingan qarorlar ijrosining bajarilishini
aniqlash maqsadida Pedagogik kengash ishida qatnashadi. U bolalar hayotini
muhofaza etish, ularning jismoniy va ruhiy sog’lomligi, har bir bolaning yoshi va
shaxsiy xususiyatlariga mos holda rivojlanishi, ta’lim-tarbiya berishning tanlangan
usul va uslublari samaradorligiga erishish uchun yaratilgan zarur shartsharoitlar,
tarbiyaviy jarayonni psixologik jihatdan ta’minlash, xususan, maktabgacha ta’lim
muassasasida psixologik xizmatni tashkil etish ishiga uslubiy yordam ko’rsatishi
kerak.
Maktabgacha ta’lim muassasasida rahbar xodimlar va tarbiyachilarning zamonaviy
pedagogik texnologiyalarni to’liq o’zlashtirishi va o’z pedagogik faoliyatida
qo’llash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratib berish orqali ularning o’z sohasi
doirasida mustaqil ijod qilish huquqi ta’minlanadi.
Nazoratchi-uslubchi muassasadagi ishlab chiqarish majlislarida qatnashib, uning
faoliyati bilan bog’liq bo’lgan barcha masalalar davlat va jamiyat manfaatlariga
rioya qilingan holda hal etilishini nazorat qiladi.
«Maktabgacha ta’lim konpeptsiyasi»da «Ijtimoiy maktabgacha ta’lim tizimi
oilaviy tarbiyadan uzilib qolmasligi kerak, balki u bilan chambarchas bog’liq
holdagina bolaga yordam berish mumkin»... «Barcha ma’naviy qadriyatlar oilada
tarkib topadi. Zero, oila doimo etnik xususiyatlarga taallukli va etnopsixologik
xususiyatlarga ega bo’ladi. Oila bola tarbiyasiga katta ta’sir ko’rsatadi», deb
ta’kidlanadi.
Nazoratchi uslubchi umumiy va guruh ota-onalar majlislarida qatnashib, bolalar
tarbiyasiga oid barcha masalalarni hal etilishini kuzatadi va ta’lim-tarbiya
jarayonini takomillashtirishga qaratilgan taklif va tavsiyalarini bayon etadi. Ota-
onalarning muassasa ishida ishtirokini faollashtirish maqsadida «Jamiyatimizda
oilaning tutgan o’rni» mavzusida suhbatlar uyushtirishi, O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi va qonunlarida aks ettirilgan oilaning huquqiy negizlari, davlatimiz
tomonidan oilaga ko’rsatilayotgan g’amxo’rlik, yaratilayotgan imkoniyatlarni
22

atroflicha yoritib berish kerak.
Nazoratchi-uslubchi yuqorida ko’rsatib o’tilgan usul va metodlardan foydalanib,
muassasani yalpi va tematik tekshirishni amalga oshiradi.
2.2. Maktabgacha ta’lim muassasalarini yalpi tekshirishning asosiy yo’llari
Amalda nazorat qilishning asosiy turlari frontal yalpi va tematik tekshirish
turlaridan foydalaniladi.
Yalpi tekshirish — bu maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatining barcha
yo’nalishlarini atroflicha tekshirish shaklidir. Bunday tekshiruvda muassasaning
kadrlar tarkibi, maktabgacha ta’lim dasturi talablarining bajarilishi, mudira va
uslubchining ta’lim-tarbiya, moliya-xo’jalik va uslubiy ishlari va uslubiy
rahbarligi, ularning xodimlar, ota-onalar va jamoatchilik bilan ish shakllari, tibbiy
yordam xizmati, maktablar bilan aloqalar, ilg’or ish tajribalarini o’rganish,
umumlashtirish va ommalashtirish borasidagi faoliyati va boshqa masalalar nazorat
qilinadi.
Yalpi tekshirish muassasaning maqomi va kimga bo’ysunishidan qat’i nazar,
barcha turdagi maktabgacha ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi.
Bunday tekshiruvlar to’rt yilda bir marta Maktabgacha ta’limi bo’limlari (viloyat
XTB, shahar, tuman XTB) tomonidan amalga oshiriladi.
Yalpi tekshiruvni boshlashdan avval puxta tayerlangan va tasdiklangan tekshirish
rejasini ishlab chiqish, unda barcha asosiy masala va savollar, tekshirish uslublari,
tekshiruvchilarning vazifalari, majburiyatlari va tekshirish muddati ko’rsatilishi
kerak.
SHuningdek, nazoratchi-uslubchi maktabgacha ta’lim muassasalariga oid qonun,
qaror, ko’rsatma, buyruklar, pedagogik va uslubiy jurnallarni ko’zdan kechirib,
maktabgacha ta’lim dasturi hamda tekshirilishi mo’ljallanayotgan muassasaning
23

tegishli hujjatlari, jumladan, ta’lim-tarbiya, moliya-xo’jalik, uslubiy ish hujjatlari,
xodimlarning tuman, shahar metodik tadbirlar, malaka oshirish ishlarining ahvoli
bilan tanishadi.
Muassasaning kuchli yoki zaif tomonlarini bilish uchun avvalgi tekshirish
materiallari o’rganib chiqiladi, kamchiliklarni bartaraf etish bo’yicha qabul
qilingan qarorlar qanday bajarilgani aniqlanadi. Bu navbatdagi tekshiruvda ko’proq
nimalarga ahamiyat berish kerakligini belgilab beradi.
Tuman miqyosida tekshiruv o’tkazishda, albatta, mahalliy hokimiyat organlari,
korxona va tashkilotlarga qarashli bo’lgan maktabgacha ta’lim muassasalari bilan
aloqa o’rnatiladi.
Tekshiruv korxona va tashkilotlarga qarashli maktabgacha ta’lim muassasalarida
o’tkazilayotgan bo’lsa, bu jarayonda ularning vakili ishtirok etishi lozim.
Yalpi tekshiruvning asosiy yo’llari. Yalpi tekshiruv boshlanishidan oldin
nazoratchiuslubchi va guruh a’zolari muassasa mudiri bilan suhbatlashadi,
tekshiruv maqsadi, faoliyat yo’nalishi, tartibi, vaqti bilan tanishtiriladi. So’ngra
mudira muassasa haqida, jumladan, uning nechta guruhdan iborat ekani, tashkil
etilgan yili, bolalarning guruhlar bo’yicha taqsimlanishi, kundalik davomat,
muassasaning moddiy-texnika bazasi, kadrlar tarkibi (pedagogik va xizmat
ko’rsatuvchi), ularning g’oyaviy-siyosiy saviyasi, kasb malakasi va mahorati,
mehnat va ijro intizomi, jamoaning yutuq va kamchiliklari, ularni bartaraf etish
yuzasidan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar xususida ma’lumot beradi.
Bu suhbat asosida tekshiruvchilarda muassasa to’g’risida dastlabki taassurot paydo
bo’ladi. So’ngra nazoratchi-uslubchi tasdiklangan reja bo’yicha tekshirish,
o’rganish ishlarini boshlaydi.
Quyida tekshiruvga oid asosiy savollar keltiriladi:
1) maktabgacha ta’lim muassasadagi ta’lim-tarbiya ishlarining ahvoli,
«Maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim-tarbiya dasturi» talablarining bajarilishi,
bolalarning bilimi va ko’nikmalari, tarbiyachining ishlash uslublari;
24

• kadrlarni tanlash, joyjoyiga qo’yish, tarbiyalash, ishlash malakalarini
oshirish omillari; muassasadagi uslubiy ishlar, uslubiy kabinet faoliyati;
• tashkiliy pedagogik va moliyaviy-xo’jalik ishlarning ahvoli; belgilangan
rejalarning bajarilishi, yo’llanmalar soni, bolalarning davomati;
• bolalarga tibbiy xizmat ko’rsatish sifati; bolalar ovqatlanishining ratsional
tashkil etilishi;
• ota-onalarning muassasa faoliyatidagi ishtiroki;
mudiraning maktabgacha ta’lim muassasasiga rahbarligi, boshqarish uslubi;
mudira va uslubchi tomonidan ta’lim-tarbiya ishlari, dastur talablarining
bajarilishini nazorat etishi;
• muassasaning moddiy-texnika bazasining ahvoli, moliya-xo’jalik faoliyati,
smetaning bajarilishi, xarajatlarning to’g’ri sarflanishi;
• ta’lim-tarbiya yo’nalishidagi ish rejalarning bajarilishi, Pedagogik kengash,
umumiy majlislar, ota-onalar yig’ilishlari, Maktabgacha ta’limi bo’limlari
tomonidan chiqarilgan buyruq va farmoyishlarning bajarilishini nazorat
etish;
• muassasada ish hujjatlarini to’g’ri yuritish, jamlash va saqlanishini
ta’minlash;
10) nazoratchi-uslubchining tekshiruv natijalariga doir xulosa va takliflari bo’yicha
yakuniy Pedagogik kengashning o’tkazilishi.
Yalpi tekshiruvning yakuni uning maqsadiga va vazifalariga bog’liq.
25

Nazoratchiuslubchi pedagogik yoki umumiy majlis o’tkazib, tekshirilgan
masalalar, maktabgacha ta’lim muassasasining ahvoli, ishlarni yanada yaxshilash
borasidagi taklif va mulohazalarini bayon etadi.
Nazorat natijalari bo’yicha uch nusxada dalolatnoma tuzilib, biri tuman, shahar
Maktabgacha ta’limi bo’limiga, ikkinchisi muassasaga, uchinchisi
tekshiruvchilarga beriladi. Bundan tashqari, tekshiruv natijalari asosida
tayyorlangan ma’lumotnomada aniq taklif va tavsiyalar bayon etiladi.
Tematik tekshiruv bu — odatda, yilda bir marta o’tkazilib, maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatining ayrim tomonlarini (muayyan yo’nalishlar yoki mavzular
doirasida) nazorat qilish shakli hisoblanadi. Masalan, «Mehnat tarbiyasi»,
«Axloqiy tarbiya», «Maktab bilan aloqa», «O’yin mashg’ulotlarini tashkil etish»
kabi mavzular shular jumlasidandir.
Masalan, «Mehnat tarbiyasi» mavzusi bo’yicha tekshiruvda quyidagi masalalarga
aniqlik kiritish nazarda tutiladi:
• guruh rejalari muddatini e’tiborga olgan holda tekshirish (chorak
mobaynida, yarim yillik). Maqsad: bajarilgan va bajariladigan ishlarni
aniqlash;
• mashg’ulotlarni kuzatish va tahlil qilish; bolalar mehnatining eng muhim
tomonlarini ko’ra olish;
• kattalar va bolalarning birgaliqdagi mehnatini kuzatish;
• bolalarning kattalar mehnatiga munosabati;
• bolalar o’yinlarida mehnatni aks ettiruvchi jaraenlarni kuzatish;
• bolalar bilan individual suhbatlashish;
• bolalar tomonidan bajarilgan ishlar tahlili;
• tarbiyachining kundalik yozuvlarini ko’zdan kechirish;
• guruhdagi o’quv materiallarini tekshirish.
26

Nazoratchi-uslubchi guruh rejalarini (3—6 oylik) o’rganib, unda ko’zda tutilgan
maqsad va vazifalarni amalga oshirilishini, oylik, chorak va istiqboldagi ish
rejalarida ta’lim-tarbiyaning barcha yo’nalishlari e’tiborga olingani, qaysi
yo’nalish tushirib qoldirilgani va buning sabablarini aniqlab olishi kerak.
http://hozir.org

27

XULOSA
Bolalar maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarni markazlarda mashg’ulotlar
tashkil qilish ular bilan doimo bevosita munosabatda bo’lishni talab qiladi.Har bir
bolaning xoxish va istagidan kelib chiqib markazlarda jalb eilishi bolajonlarning
xoxishidan kelib chiqib. Buni ta’minlovchi shartlardan biri bolalar maktabgacha
ta’lim tashkilotida jonli tabiat burchagini bo’lishidir. Bolalarni tabiat bilan uzviy,
davomli va sistemali tarzda tanishtirish ularda jonli tabiat burchagida yashovchilar
haqida chuqur va puxta bilimlarni, mehnat, malaka hamda ko’nikmalarni hosil
qilish, kuzatuvchanlikni o’stirish uchun sharoit yaratadi. Ana shu malaka va
ko’nikmalar asosida tabiatga exti ѐW tkorona munosabat ham, unga qiziqish ham
tarbiyalanadi. Tabiat burchagidagi hayvon va o’simliklar tashqi ko’rinishidan ѐ
W rqin,
jozibador, Maktabgacha ta’lim tashkilotidagi bolalarning hali unchalik barqaror
bo’lmagan diqqatini o’ziga jalb qila oladigan bo’lishi kerak;
Fan- tabiat markazida bu turdagi o’simlik va hayvonlarning bir necha xili mavjud
bo’lishi lozim. CHunki bolalar kuzatish ob’ektida faqat umumiy belgilarnigina
emas, balki o’ziga xos xususiyatli belgilarni ham ko’ra olishlari kerak. Bu
bolalarning tirik organizmlarning xilma-xilligi hamda takrorlanmasligini bilib
olishlariga yordam beradi;
Ilm - fan, ma’rifat - madaniyat asrlar davomila insoniyat olamida so‘nmas mash’al
bo‘lib, yoritib kelgan.. Bizga ma’lum bo‘lmagan tarix zarvaraqlari qatida pinhona
yotgan qadriyatlarimiz, noyob qo‘lyozma asarlarimiz, qadimiy yodgorliklarimiz
istiqlol sharofati bilan tadqiqotchi olimlarimiz tomonidan teran o‘rganilmoqda.
Tarix - insonning barkamollik, taraqqiyot yo‘li. Moziyii bilmaslik o‘zini
anglamaslikdir. O‘zini anglagan halqgina buyuk kishilarning nomlarini e’zozlab
ruhi poklarini doimo yod etadi. Agar biz o‘tmish tariximizga, nazar tashlasak,
yashab ijod etgan pedagoglarimiz o‘zlari ijod etgan davrlardayoq bolaning har
tomonlama o‘sishida, ma’naviy ozuqa beradigan tabiatning nozne’matlari uning
mo‘jizalaridir deb ta’kidlab o‘tganlar.
28

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son
“O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida”gi qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son
“2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori.
3. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga
qo‘yiladigan “Davlat talablari”. 2018-yil 3-iyul, ro‘yxat raqami 3032.
4. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay’at yig‘ilishi qarori bilan
tasdiqlangan va nashr etilgan dasturi.
5. Maktabgacha ta’lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil
etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo‘yicha trening moduli. T.: 2017-y.
6. “Bolangiz maktabga tayyormi?” O’zb Res. Xalq ta’limi vazirligi Respublika
ta’lim markazi, Ma’rifat-Madadkor nashriyoti.
29

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
30

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
31

Maktabgacha ta’lim tashkiloti yillik ish rejasining moxiyati, maqsad va vazifalari

Sotib olish