Dokument ma'lumotlari

Narxi 35000UZS
Hajmi 49.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 28 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Sattarov Ziyodulla

Ro'yxatga olish sanasi 19 Aprel 2024

0 Sotish

Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida o'quv faoliyatini tashkil etish

Sotib olish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI YANGI ASR UNIVERSITETI 60110500 – Boshlang`ich ta`lim Sirtqi 2 -kurs BT S - ______-22-guruh talabasi ______________________________________________________________________ _______________________________________________________ning “ _____________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ___________________________________” mavzusida yozgan K U R S I SH I Ilmiy rahbar: “Maktab va maktabgacha ta’lim” kafedrasi dotsenti v.b., PhD: M.A.Kenjayeva Ro‘yxatga olindi: “Maktab va maktabgacha ta’lim” kafedrasi “______”___________2024-yil № _____________ TOSHKENT – 2024 Yangi asr universiteti 1 ___________________________________ ta’lim shakli Kunduzgi, sirtqi Talabaning f.i.sh.________________________________________________ _____________________________________________________________ “___________________________________________________” ta’lim yo‘nalishi _________- kurs _____________- guruh Fan nomi : _____________________________________________________ Kurs ishi mavzusi _______________________________________________ ______________________________________________________________ ____________________________________________________________ Kurs ishlari 100 ba llik tizim asosida baholanadi. Kurs ishini bajarishda 59,9 balldan kam tо‘plagan talaba akadem qarzdor hisoblanadi. № E’tibor beriladigan h olatlar Ba ll arning taqsimlanishi Qo‘yilgan b all 1 Kurs ishining tuzilmasi 10 2 Mavzuning dolzarbligini asoslash 10 3 Maqsadning tо‘g‘ri qо‘yilganligi va yechimga erishilganligi 10 4 Mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ta h lili 10 5 Mavzuni yoritish metod larining t о ‘g‘ri tanlanganligi va tatbiq qilinganligi 10 6 Aniqlangan nazariy ma’lumotlarni amalda sinab kо‘rilganligi va asoslanganligi 10 7 Dars ishlanma larini tayyorlashda pedagogik texnologiyalarning tо‘g‘ri qо‘llanilganligi 10 8 Taqdimot 10 9 Olingan yakuniy xulosalarning belgilangan maqsadga mu v ofiqligi 10 10 Kurs ishning maqsadi, mohiyati, olingan natija va xulosalarni bayon qilish i 10 Qo‘yilgan ba llar yig’indisi 10ga bo`linadi Kurs ishi himoyasi bo‘yicha komissiya xulosasi ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ _________________________________________________________ Himoya qilingan sana “____”______” 2024 Baho natijasi ___________________ Komissiya raisi: ___________ Z.M.Urazova imzo FISh A’zolar: 1. _______________________ 2. ________________________ 3. ________________________ Mundarija: KIRISH........................................................................................................3 2 I BOB. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida o quv tarbiyaviy ishlarni boshqarish.ʼ ʻ 1.1. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida rahbarlik qilish va tashkil etish ʼ yo llari.................................................................................................................10 ʻ 1.2. Maktabagacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirish ʼ metodikasi............................................................................................................15 II.BOB.Maktabgacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasi ʼ 2.1. Maktabgacha ta limni boshqarishda mudiraning ro li............................20 ʼ ʻ 2.2. O quv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalari .........26 ʻ 3. XULOSA.. ......................................................................................................30 4. Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati...............................................................32 ʻ 3 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: O'zining mustaqil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo'lini tanlab olgan O'zbekiston Respublikasi ta ’lim sohasini ham sobit qadamlik bilan isloh qilib bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilingach, bu boradagi ishlar keng ko'lamga erishdi. Ushbu hujjatlarning talablari asosida bilim va kasb-hunar egallashga bo'lgan e’tibor kuchayib ketdi.Shu tufayli ta ’lim-tarbiya tizimiga yangicha ilmiy-uslubiy yondashuvlar kirib kela boshladi. Bu yondashuvlar, o'z navbatida, o'quv jarayonining turli tashkiliy va metodik jamg'armalarida muayyan ijobiy o'zgarishlami sodir etadi, albatta. Ularning ko'pchiligi pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat bilan uzviy bog'liq o'zgarishlardir. O'quv faoliyati — bu keng ma’noda inson faoliyatining muayyan maqsadlar yo'nalishida namoyon bo'lishidir. Bu faoliyat faqat insoniyat jamiyatida amalga oshirilishi sababli, u nafaqat har bir insonning, balki butun jamiyatmng manfaatlari va maqsadlariga xizmat qiladi. O'quv faoliyati-bu insonda muvaffaqiyatli mehnat faohyatini amalga oshirish imkoniyatini ta’minlash maqsadida uni o'qitish hamda tarbiyalashga qaratilgan maqsadli faoliyatdir. Ushbu jarayonning mohiyati inson tomonidan to'plangan tajriba, bilimlar, malaka va ko'nikmalar shaklida o'zgartirish hamda uni o'sib kelayotgan avlodga berishdan iborat. O'quv faoliyati insonning individual rivojlanishi bilan uzviy bog'liq va uning hamma fazalarda-bolalikdan boshlab, ulg'aygan davrigacha mavjud bo'ladi. Shuning uchun tarixiy ijtimoiy hodisa hisoblanmish o'quv jarayoni o'z rivojlanish tarixiga ega. Demak, o'quv faoliyati, boshqa inson faoliyati turlari singari, kishilik jamiyatiga xos bo'lgan obyektiv hodisa sifatida amal qiladi. Jamiyatning o'zi murakkab va ziddiyatli o'zgarishlarga uchrab turar ekan, o‘quv faoliyati ham insoniyat taraqqiyotining turli rivojlanish bosqichlarida har xil muayyan shakllarga ega bo'ladi. Masalan, O'zbekistonda mustaqillik qo'lga kiritilgandan so'ng ta’lim sohasida bir qator muhim hujjatlar qabul qilindi va uzluksiz ta’lim tizimi shaklan va mazmunan yangi 4 rivojlanish bosqichlariga o'tdi, ya’ni o'qitish jarayoni takomillashish yo'liga o'tdi. Shuni ta’kidlash joizki, o'quv faohyati liar doim ham barkamol insonni voyaga yetkazishga, uning m a’naviy va moddiy madaniyatini shakllantirishga qaratiladi. O'quv faoliyati o'z rivojlanishining hamma bosqichlarida ijtimoiy yo'naltirilgan maqsadga ega. Maqsadli amalga oshiriladigan jarayon hisoblangan o'quv faoliyati ko‘p qirralidir. Uning asosini shaxsan o'qitish jarayoni, ya’ni o'qituvchi tomonidan o'quvchiga bilim, malaka va ko'nikmalar majmuasiga bevosita berish jarayoni tashkil etadi. O'quv faoliyatining aynan bu tom onini ta’lim berish jarayoni tushunchasi bilan belgilaymiz. O'quv jarayoni deganda-o'quv faoliyati, tor m a’noda, bir maqsadga yo'naltirilgan ta’lim berish sifatida tushuniladi. Bu o'quv faoliyatini asosiy tom oni hisoblanadi. Lekin u o'quv faoliyatining mazmunini to'laligicha yoritmaydi. O'quv faoliyati tarkibiga keng m a’noda, ta’lim berishdan tashqari, yana bir eng muhim va m a’suliyatli jarayon-tarbiya kiradi. U o'quv faoliyatining ajralmas qismi bo'la turib, o'quvchilardan bir qator zarur ijtimoiy silatlarni shakllantirishga xizmat qiladi va ikkita o'zaro bog'liq bo'lgan jarayon hisoblanadi. Ularda o'quv faoliyatining ikkita vazifasi-ta’lim berish va tarbiyalash vazifalari muayyanlashtiriladi. Ikkala jarayon ham bir-biridan farqli ravishda o'zining aniq maqsad va vazifalariga ega bo'lishiga qaramasdan, ular mohiyati jihatidan bitta ijtimoiy maslak-jamiyat a'zolarining komilliginita’ininlashga xizmat qiladi. Shunday qilib, har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi bo'lgan ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Mustaqillikni mustahkamlashning strategik yo'lida og'ishmay davom etayolgan va iqtisodiyotni erkinlashtirish yo'liga kirib borayotgan mamlakatimi/.da ta’lim tizimini isloh qilish, unga rivojlangan mamlakatlarning ilg'or texnologiyalarini joriy qilish, milliy qadriyatlarimizni singdirgan holda ta’limni tashkil etish, bu jara- yonni puxta va samarali amalga oshirish ishlari bugungi kunda davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishning tashkiliy, ilmiy va metodik asoslari yaratildi, asosiy maqsad esa komil inson va yetuk malakali 5 raqobatbardosh mutaxassislar tayyorlash, deb belgilaadi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish tashkil etib, ular o‘zaro bog'liq holda namoyon boiadi. Mazkur hujjat talablarini amalga oshirish esa ta ’lim tizimini tubdan qayta qurishni, ya’ni xalq ta ’limi taraqqiyotining konseptual qoidalarini qayta ko‘rib chiqishni va uni qisqa vaqt ichida ijobiy hal qilishni taqozo etadi. Bu vazifalaming hal etilishi jahon ilmiy jam g‘armasidagi juda katta hajmli axborot fondidan nimani ajratib olish, qancha va qanday o'qitish masalalarining yechimi bilan bevosita bog'liqdir. Ana shu kesimda ta’lim texnologiyalarini joriy etish bilan aloqador zamonaviy muammolar oydinlashadi. Qolaversa, ushbu yo'nalishdagi ishlarni yanada kengroq davom ettirishni davr taqozo etmoqda. Pedagogik ta’lim amaliyotida kasbiy tayyorgarlik bilan bog‘liq ayrim masalalaming o‘z aksini yaxshi topmaganligi ham tegishli o'qitish metodikalarining takomillashuvini dolzarb masalaga aylantirib qo'ymoqda. Hozirgi paytda, aksariyat metodist va pedagog-olimlar pedagogik texnologiyalar o'quvchi yoki talabalarga ta’lim- tarbiya berishda ko'zlnngan maqsadga erishishni to‘la kafolatlaydi, deb qarashmoqda. Lekin bunday fikrlarni obyektiv haqiqat o'rnida qabuJ qilib bo'lmaydi, chunki bunda obyekt shaxs bo'lib, uning ongi taklif qilinayotgan texnologiyani to'laligicha qabul qila olmaydi, aksincha, uni inkor qilishi ham mumkin, Shuning uchun, zamonaviy pedagogik texnologiyalami o'quv jarayoniga kiritishda uning boshqaruvchisi bo'lgan o'qituvchigina ko'zlangan maqsadga erishishning bosh kafolatchisi bo'ladi. Agar shu nuqtai nazardan kelib chiqib qaraydigan bo'lsak, yangi pedagogik texnologiyalar va uning asosiy negizi bo'lgan axborot-kommunikatsiya (АКТ) texnologiyasini ta’lim tizimiga joriy etishda uning boshqaruvchisi boim ish o'qituvchining tayyorgarlik darajasini birinchi o'ringa qo'yish lozim. Shu sababli pedagogik jarayonlarning kun tartibidagi aksariyat dolzarb muammolarining ijobiy yoki maqsadga muvofiq tarzda hal qilinishi ko'p jihatdan o'qituvchining kasbiy salohiyati va pedagogik mahoratiga 6 bog'liqdir. Yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini o'quv jarayoniga joriy etish ko'lamini kengaytirish, bu yo'nalishda ilg'or tajribalarni tatbiq qilish, har bir fan bo'yicha bu sohada aniq rejalarni tuzish va amalga oshirish, darslik va o'quv qo'llanmalari hamda dasturlar va m a’ruza matnlarini elektron disketlarga ko'chirish, ular bilan har bir talabani ta'minlashga erishish, ilmiy va ilmiy-metodik ishlarda, shuningdek, o'quv-tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining keng joriy etilishiga erishish, ta ’lim tizimini zarur axborot vositalari bilan yetarli darajada ta'minlash, ta’lim muassasalarini kommunikatsion tarmoqlarga bog'lash kabi vazifalar muhim hisoblanadi. Xullas, pedagogik texnologiya - o'qitish jarayonlarini optimal tashkil etishdir. O'quv materiallarini tanlash, qayta ishlab o'quvchi yoki talabalarning kuchiga. o'zlashtirish xususiyatlariga moslab shakl va hajmini o'zgartirish ham ta ’lim texnologiyasiga daxldor. Pedagogik texnologiya, o'z navbatida, ta’lim-tarbiyaning obyektiv qonuniyatlari va diagnostik maqsadlari asosida o'quv jarayonlari, ta’limtarbiyaning mazmuni, metod va vositalarini ishlab chiqish va takomillashtirish tizimidir, ya’ni fan va texnika yangiliklarini o'zida mujassamlashtiradigan o'quv jarayonidir. Mazkur darslikda yuqorida ta'kidlab o'tilgan muammolarni hal etishning ayrim jihatlari, pedagogik texnologiyalar va pedagogik m ahoratning ahamiyati hamda ular bilan bog'liq jarayonlarni o'rganishning metodik asoslari bayon qilingan. Darslik oliy o'quv yurtlarining magistrlari va pedagogik jarayonlar mexanizmi bilan qiziquvchi barcha kitobxonlar uchun m o'ljallangan. Undan oliy o'quv yurtlarining professor- o'qituvchilari, ilmiy izlanuvchilar, pedagogika va o'qitish metodikasi masalalari bilan shug'ullanuvchilar ham foydalanishlari mumkin. “Bugungi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar samarasi, avvalambor, yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlaydigan, vatanimiz taqdiri va istiqboli uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga qodir yosh kadrlar safini kengaytirishga bog’liq” O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi da belgilangan “Ilmiy-tadqiqot va 7 innovatsiya faoliyatini rag’batlantirish, ilmiy va innovatsiya yutuqlarini amaliyotga joriy etishning samarali mexanizmlarini yaratish” hamda Innovatsion rivojlanish vazirligining asosiy faoliyat yo’nalishlaridan ta’lim tizimida innovatsiyalarni ishlab chiqishni ta’minlash kabi ustuvor vazifalari ta’lim muassasalarida o’qituvchilar innovatsion faoliyatini tashkil etish zarurligini ko’rsatmoqda. Chunki kasbiy ta’limning xalqaro andozalarga to’liq mosligini ta’minlash va ijtimoiy buyurtma asosida malakali kadrlarni tayyorlashda yangi pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va innovatsion faoliyatga tayyorlash amaliyotiga joriy qilish ta’lim jarayonini takomillashtirishga xizmat qiladi. Pedagogika oliy o’quv yurtlari uchun mo’ljallangan pedagogik texnologiya o`quv qo`llanmasi o’quv dasturida ilgari surilgan talablarga muvofiq yaratildi. O`quv qollanmaning maqsadi – pedagogik texnologiya fanining nazariy- metodologik asoslarini ochib berish, bo’lajak pedagoglar tomonidan ularning chuqur o’zlashtirilishiga erishish, talabalarda pedagogik faoliyatni muvaffaqiyatli tashkil eta olish ko’nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. Kurs ishining maqsadi : Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalarni egallash, ta’lim jatumanida innovatsion texnalogiyalardan foydalanish va uning ahamiyatini aniqlashdan iborat. Kurs ishining vazifalari: 1. Mavzuga oid abiyotlar pedagogik va psixologik adadabiyotlar taxlili. 2. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari; 3. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish omillari; 4. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish shakl, metod va vositalari; 5. Kurs ishi natijalarini miqdoriy va sifat jihatdan taxlil qilish; 8 6. Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining ob’yekti: Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish Kurs ishi predmeti: Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish shakl, metod va vositalarini takomillashtirish. Kurs ishi metodlari: Pedagogik, psixologik, metodik, ilmiy va ilmiy-texnikaviy manbalarni nazariy taxlil etish; anketa so’rovnomalari o’tkazish, kuzatish, suhbat, tajriba-sinov ishlari, kurs ishi natijalarini umumlashtirish va matematik-statistik uslublarini qo’llash. Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyat i: Har bir bo’lajak tarbiyachi o’z ixtisosligidan o’quv –tarbiyaviy faoliyatni muvaffaqiyatli olib borish uchun zarur bo’lgan metodik birlashmalarni tashkil etish shakllarini va pedagogik bilimlar va ko’nikmalarning umumiy hajmini, tarbiyachiga xos kasbiy fazilatlarni egallashi lozim. 9 I BOB. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida o quv tarbiyaviy ishlarni boshqarishʼ ʻ 1.1.Maktabgacha ta lim tashkilotlarida rahbarlik qilish va tashkil etish yo llari ʼ ʻ Maktabgacha ta’lim tashkilotlari oila va jamiyatning bolalarga g‘amxo‘rlik qilish, milliy hamda mintaqa xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash va rivojlantirishga bo‘lgan ehtiyojni qondirish maqsadida tashkil etiladi. Tashkilotning mustaqil ravishda, o‘z tashabbusi bilan o‘z faoliyatiga taalluqli, agar ular qonunchilikka va pedagogik prinsip-larga mone’lik qilmasa har qanday qaror qabul qilishga haqlidir. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyaviy- ta’limiy ishlar sifati, bolalar va otaonalar huquqiga jamiyat hamda Davlat manfaatlariga rioya qilish uchun mas’uldir. MTT mehnat jamoasi xalqchillik asosida o‘z-o‘zini boshqarish prinsipiga muvofiq jamiyat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni hal qiladi. Maktabgacha ta'lim asosiy tiplari quyidagilardan iborat:  yaslilar;  yasli-bog’chalar;  bog’chalar;  maktab-bog’chalar. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar kimga bo’ysunishidan qat’iy nazar xalq deputatlari mahalliy kengashi ro’yxatidan o’tkaziladi. Maktabgacha talim ro’yxatdan o’tkazilgach, unga tartib raqami beriladi va u yuridik shaxs huquqiga ega bo’ladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarini qaytadan tuzish (qo’shish, olish, birlashtirish, ajratish, bo’linish, qayta tashkil etish) xalq ta'limi bo’limlari, korxona, tashkilot tavsiyasiga ko’ra xalq de-putatlari mahalliy kengashlari qarori asosida amalga oshiriladi. U bog’cha mehnat jamoasi va xalq ta'limi kengashi bilan kelishilgan bo’lishi lozim. Maktabgacha ta'lim turlicha: tipiga, tuzilishiga qarab shtat birliklarini, xodimlar oylik maoshlarini tas-diqlaydi. Ota-onalar qo’mitasining asosiy vazifalari bolalar 10 bog’chasi Nizomida ko’rsatilib berilgan. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari o’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan ko’p variantli taxminiy dasturlardan birini tanlash huquqiga ega. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar tarbiyaviy ta'lim bo’lib, ijtimoiy va-zifalar bilan bir qatorda konsepsiya, nizom hamda dasturga muvofiq malakali tarbiya va ta'lim berishni ta'minlaydi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar o’z dasturi va mctodikasini islilab chiqish hamda amaliy faoliyatida qo’IIash huquqiga ega. Ularning tasdiqlangan tartibio’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan bclgilanadi. Maktabgacha ta'lim tarbiyachisi bolalarni tarbiyalash vao’qitish bo’yicha qo’llanmalarni hamda metodikani erkin tanlash huquqiga ega. Maxsus ahamiyatga molik maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil qilish va rivojlantirishda nuqsoni bo’lgan bolalar uchun yangi tipdagi, yo’nalishdagi maktabgacha ta'lim tuzish respublika xalq la'limini boshqarish va sog’liqni saqlash organlari tomonidan belgilanadi. Maxsus ahamiyatga molik maktabgacha ta'lim muassasalarida ish xususiyati, ularga qabul qilish qoidalari, bolalarga ta'lim berish va ularni tarbiyalashni tashkil qilish tartibi o’zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi hamda o’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan tegishli yo’riqnomalar bilan aniqlanadi.Mudira maktabgacha ta'lim tashkilotlarning tashkilotchisi, rahbari, malakali pedagog, uning faoliyati maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni komil inson qilib tarbiyalash vazifalarini to’la-qonli hal etishga qaratilgan. U bolalar ta'lim-tarbiyaviy, pedagogik va gigiyenik talablar muvofiq ravishda amalga oshirilishi uchun zarur shart-sharoitlami ta'minlaydi.o’z jamoasida ishchanlik, maqsadga qaratilgan inoqlik vaziyatini yaratadi. Ularga umumiy rahbarlik qiladi. Mudira o’z ishida davlatimiz va Xalq ta'limi vazirligi tomonidan qabul qilingan qaror, qonunlarga amal qiladi vao’z ustida ijodiy ravishda ishlashni amalga oshiradi. Yuksak onglilik va siyosiy yetuklik, prinsiplilik,o’ziga va qo’l ostidagilarga talabchanlik, mudiraga qo’yiladigan asosiy talablardir. Jamoadagi o’zaro to’g’ri munosabatlar, har bir xodimning mehnat va ishlab chiqarish intizomiga 11 rioya qilishini nazorat qiladi. Rahbarlik mavqeyi mudirani o’z g’oyaviy, ma'naviy- ma'rifiy, siyosiy-huquqiy saviyasini va mutaxassislik mahoratini doimo ongli ravishda oshirishga, pedagogik bilimlarni, bolalarga ta'lim-tarbiya berish nazariyasi va amaliyotini puxta egallashiga, hozirgi bosqichda maktabgacha ta'lim oldida turgan vazifalami bilishga, o’z bilimlaridan faoliyatida foydalanishga majbur etadi. U dastur, metodik, instruktiv me'yoriy hujjatlarni puxta bilishi va amal qilishi kerak. U pedagogik jarayonning mohiyatini chuqur bilishi, kamchiliklami darhol bartaraf qilish choralarini ko’rishi lozim. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar mudirasi xalq ta'limini bosh-qarish bo’limlari tomonidan oliy ma'lumotga va 5 yildan kam bo’lmagan ish stajiga ega shaxslardan tayinlanadi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarda kadrlarni tanlash, joyjoyiga qo’yish, tarbiyalash bo’yicha ishni mehnat jamoasi, maktabgacha ta'lim kengashining faol ishtirokida amalga oshiradi. Maktabgacha ta'lim rahbarlari kadrlarning kasb mahoratini, umu-miy ta'lim mahoratini va madaniy darajasini muntazamo’stirib borishiga g’amxo’rlik qiladi, xodimlar malakasini hisobga olgan holda va maktabgacha ta'lim muassasasi manfaatlaridan kelib chiqib, ularni tartibli vao’z vaqtida joydan-joyga ko’chirib turili-shini ta'minlaydi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarda kadrlar rezervini shakllantirib, ular bilan doimiy ish olib boradi. Mudira bolalar bog’chasining butun faoliyatiga, bolalar bog’chasini obodonlashtirish, ko’kalam-zorlashtirish ishlariga rahbarlik qiladi. Smeta bo’yicha xarajatlarni to’g’ri taqsimlash, muassasani oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlash tartibini to’g’ri tashkil etish, bog’chani rejadagi bolalar bilan to’ldirish, ta'lim-tarbiya dasturining bajarilishi uchunjavobgar, yozgi sog’lomlashtirish ishlari, pedagogik va xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning bilimi, ishga nisbatan munosabati, ularning mala-kasini oshirish ishlari bo’yicha bosh rahbardir. Mudira bolalar hayotini saqlash, muhofaza qilish uchun to’g’ri kun tartibi, shart-sharoit yaratadi. Sanitariya va gigiyena qoidalarining bajarilishini nazorat qiladi, yong’inga qarshi tadbirlaro’tkazadi. Qishga vitaminga boy oziq-ovqat mahsulotlarini g’amlaydi. Bog’cha xodimlarinio’z vaqtida oylik maosh bilan ta'-minlaydi. Ish yuritishni qattiq 12 riazorat qiladi. Faol xodimlarni rag’batlantiradi. Bolalar bog’chasidao’tkaziladigan joriy va kapital ta'mirga bosh rahbardir. Xo’jalik mudiri, ombor mudiri, kir yuvuvchi, bog’bon, duradgor, farrosh, qorovul, elektrik, santexnik, haydovchi bilan yakkama- yakka suhbato’tkazadi. Ularning ishlari ustidan qat'iy nazorat tashkil etadi. Tashkliy-pedagogik jarayonlarga quyidagilar kiradi: 1) bayram ertaliklarinio’tkazish va rahbarlik; 2) ochiq tadbirlarni tashkil etish va rahbarlik qilish, ochiq tadbirlar va pedagogik jarayonlarni jamoa bo’lib kuzatish va tahlil qilish. Masalan, ochiq mashg’ulot, sayrlarni kuzatish; 3) xalq ta'limi bo’limlari tomonidan berilgan topshiriq asosida tajtiyachi va bolalarni ko’rik-tanlovlarga qatnashtirish, yil tarbiya-chisi, san'at bayrami, sport bayramlarinio’tkazish. Mudiraning talim-tarbiyaviy jarayonlarga rahbarligi quyidagi-larda namoyon bo’ladi: a) har bir guruhda ta'lim-tarbiyaviy reja asosidagi ishlarni kuzatish va tahlil qilish, tarbiyachining ish hujjatlarinio’rganish va tahlil qilish: guruhning ta'limtarbiyaviy ish rejasi, tashxis daf-tari, bular —o’tkazilgan ishlarning hisobotidir. b) guruhning jihozlanishini nazorat qilish, bunda guruhlarga qarab burchaklar soni takomillashib boradi. Mudira kvartalda bir marta umumiy ota-onalar majlisini tashkil etadi. Majlisni ota-onalar qo’mitasining raisi olib boradi yoki yor-dam beradi. Mudira 1 haftada 3 marta ota-onalarni qabul qiladi. Bunda ota-onalar tomonidan ba'zi bir muammo, kamchiliklar, bolalar tarbiyasiga oid muammolar hal etiladi. Mudiraning jamoatchilik va mahalla qo’mitasi bilan ish usul-lari quyidagi tarzda amalga oshiriladi: 1. Ota-onalar va jamoatchilik uchun anjumanlaro’tkazish. 13 2. Ota-onalar universitetlari tashkil qilish. Unda oila markazidan vakil, yetuk olimlar, xalq ta'limi bo’limi xodimlari va barcha ota-onalar ishtirok etadilar. Ota-onalar universitetining asosiy maqsadi oila va bolalar tarbiyasi masalalarinio’rganish va kamchiliklarni, muammolarni hal etishdan iborat. Mudira maktab bilan aloqao’r-natib 1 yilga mo’ljallangan reja asosida ish ko’radi. Bunda bog’-chaning asosiy vazifalari, maktab tomonidan amalga oshirila-digan tadbiriy choralar, bolani maktab ta'limiga tayyorlash, lotin alifbosinio’rgatish ishlari amalga oshiriladi. Bunda mudira va maktab direktorining vazifalari belgilanadi. Mudiraning ma'muriy xo’jalik faoliyati bu reja asosida konting bo’yicha bolalarnijoylashtirish, «Uchinchi ming yillikning bolasi»dasturiningbajarilishi ustidan nazorat qilish, maktabgacha ta'lim tizimida belgilangan xarajatlarni o’z vaqtida joy- joyiga qo’yib ish-latishni tashkil etish, bolalami ovqatlantirishni to’g’ri tashkil etish, yozgi sog’lomlashtirish mavsumlarini tashkil etish, xizmat qiluvchi xodimlarni to’g’ri joylashtirish va ishlash malakalarini oshirish, mehnatni ilmiy asosda tashkil etishdan iborat. Mudira bog’chani kerakli texnikaviy va xo’jalik materiallari bilan muntazam ravishda ta'minlab turishi, binoni jihozlar bilan (qattiq va yumshoq inventarlar) jihozlashi, binonio’z vaqtida ta'mirlashi vao’quv-ko’rgazmali qurollar bilan to’ldirib borishi, turli yosh guruhi uchun dasturiy-mctodik hujjatlarda tavsiya etilgan (ularni fiziologik, aqliy, axloqiy, mehnat, estetik tarbiyalash maqsadida) bolalar badiiy adabiyoti va pedagogik adabiyotlar bilan ta'minlashi, bolalar maydonchasi va yer uchastkasini to’g’ri, rejali jihozlashi, kadrlarni joylashtirishda ulami bolalar bilan ishlash stajiga qarab, xodimlarning individual xususiyatlarini hisobga olishi, shifokor bilan birgalikda tibbiy ishlarini nazorat qilishi va bolalarni tizimli tibbiy ko’rikdano’tkazishi kerak. Maktabgacha ta'lim tashkilotning shaxsiy tarkibi quyida- gilardan iborat: ma'muriy guruh (mudira, tarbiyachi-metodist, xo’jalik mudiri, katta meditsina hamshirasi), pedagogika, meditsina xizmati ko’rsatish tarmoqlari xodimlari. 14 Maktabgacha ta'limi ma'muriyati har bir tarkibiy birlikka tegishli moddiy re- surslarni biriktiradi. Mehnat jamoasi vakolatini amalga oshirishning asosiy shakli umumiy yig’ilishidir. Maktabgacha ta'lim tashkilot umumiy yig’ilishi: -maktabgacha ta'lim to’g’risida Nizom asosidao’zining har bir Ustavini (Ustav deyiladi) ko’rib chiqadi va qabul qiladi; -maktabgacha ta'lim tashkilotlar kengashini tuzish zaruriyatini aniqlaydi, kengash tarkibini va uning raisini saylaydi; -yillik va istiqbol rejalarini muhokama qiladi ya tasdiqlaydi, uning bajarilishi haqida ma'muriyat hisobotini eshitadi, pe-dagogik va xizmat ko’rsatish mehnatining samaradorligini oshirish yoilarini belgilaydi; -jamoa shartnomasini muhokama qiladi va kasaba uyushmasi qo’mitasiga taqdim etadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari kadrlarining lavozimi huquqlari va majburiyatlari, ularning boshqaruv vakolatlari va vazifalari O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari, tegishli me'yoriy huj-jatlar, ta’lim Nizomi bilan belgilanadi. Maktabgacha ta’lim mudirasi xalq ta’limi boshqaruv organlari tomonidan oliy ma’lumotga ega va besh yildan kam bo’l-magan pedagogik stajga ega bo’lgan shaxslardan tayinlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida kadrlarni tanlash, joy- joyiga qo’yish, tarbiyalash bo’yicha ishni ma'muriyat, mehnat jamoasi, maktabgacha ta’lim kengashining faol ishtirokida amalga oshiradi. 1.2.Maktabagacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirishʼ metodikasi Tаrbiya dеgаndа shаkllаnаyotgаn shахsdа shахsiy, ахlоqiy sifаtlаrni shаkllаntirishni tushunаmiz. Tаrbiya, tа‘lim bеrish bilаn mustаhkаm аlоqаdа bo’lgаni hоldа o’zigа xos qоnuniyatlаrgа hаm egаdir. Tа‘lim – tаrbiya yagоnа jаrаyondir. Lеkin ulаr bir-birigа аynаn o’хshаsh emаs. Tа‘lim vа tаrbiyaning birligi аvvаlо, ulаrning mаqsаdining umumiyligidadir.Bir butun pеdаgоgik jаrаyondа tа‘lim dоimо tаrbiyaviy 15 vаzifаlаrni, tаrbiya esа hаyotni bilish, ungа tаyyorlаnishdа mаs‘uliyatli vаzifаni bаjаrаdi. Tаrbiyaning vаzifаlаri ko’p qirrаlidir. Tа‘limning аsоsiy vаzifаs o’quvchilаrni bilimlаr bilаn Uning tа‘limdа qаndаy fаrqli tоmоnlаri mаvjud? “Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” fаnining prеdmеti kаsb-hunаr maktablari, аkаdеmik litsеylаrda tа‘limtаrbiya оlаdigаn o‘quvchilаrni mа‘nаviy-ахlоqiy jihаtdаn tаrbiyalаshgа оid nаzаriy bilimlаr vа ko‘nikmаlаrni shаkllаntirishdаn ibоrаtdir qurоllаntirish bo’lsа, tаrbiya yoshlarning jаmiyatimizning qоnunlаrigа javob bera oladigаn e‘tiqоdini, ахlоqiy tushuncha vа ko’nikmаlаrini, ehtiyoj vа intilishlаrini tаrkib tоptirishda muhimdir. Аbdullа Аvlоninyning «Dаrs ilа tаrbiya оrаsidа bir оz fаrq bo’lsа hаm bir biridаn аyrilmаydigаn, birining birigа bоg’lаngаn kаbidur» dеb tа‘kidlаshi bеjiz emаs. Mа‘lum bo’lаdiki, tа‘lim vа tаrbiyani bir-biridаn аjrаtish mumkin emаs. Shu bоis, hоzirgi kun pеdаgоgikаsining аsоsiy vazifаsi bilim bеrib, tаrbiyalаsh tаmоyiligа ko’rа tаrbiyalаb, bilim bеrish bo’lmоg’i lоzim. Bu fаnning mаqsаdi, ta‘lim muassasasilаri o’quvchilariga tаrbiyaviy tа‘sir ko’rsаtish mаhоrаtigа egа bo’lgаn, bundа bоy qаdriyatlаrimizdаn kеng vа оlаdigаn zаrur mеtоdlаrini tаnlаb bilishgа qоdir bo’lgаn pеdаgоglаrni tаyyorlаshdаn ibоrаtdir. Tаrbiya mахsus fаоliyat sifаtidа аnglаb оlingаn mаqsаdning mаvjudligi bilаn tа‘sir ko’rsаtishning mахsus ishlаb chiqilgаn vа аsоsiy bеrilgаn vоsitаlаri shаkllаri mеtоdlаrini qo’llаnishi bilаn аjrаlib turgаn. Umumta’lim maktablari shахsini dаvr tаlаbigа jаvоb bеrа оlаdigаn darajada tаrkib tоptirishgа erishish imkоnini bеrаdigаn, birоr bir sаlbiy jihаtning оldini оlаdigаn tаrbiyaviy jаrаyonni ilmiy аsоsdа tаshkil etish аsоslаrini ishlаb chiqish kabilar tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi fаnining muhim maqsadi va vаzifаlаri sаnаlаdi. Hоzirgi kundа yoshlаrni bаrkаmоl insоn, o’z Vаtаnining ilg’оr kishisi sifаtidа tаrbiyalаsh eng аsоsiy mаsаlаlаrdаn biri hisоblаnаdi. Chunki аynаn yo shlаr dаvlаtimizning kеlаjаgidir. Bundа uslubiyot tаrbiya nаzаriyasining umumiy qоidаlаrigа аsоslаnishi, lеkin ulаrni tаkrоrlаmаsligi, bu qоidаlаrni ro’yobgа chiqаrish usullаrining vоsitаlаri, yo’llаri vа shаkllаridаn ibоrаt bo’lishi lоzim. Tаrbiyaviy ish mеtоdikаsini o’rgаnish tаlаbаlаrni 16 tаrbiyalаshning umumiy mаsаlаlаrini mustаqil, ijоdiy vа dаdil hаl qilishgа tаyyorlаshi lоzim. “Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” fаnining bоsh mаqsаdi yosh аvlоdni mа‘nаviy- ахlоqiy jihatdan tаrbiyalаshdа хаlqimizning bоy milliy, mа‘nаviy-tаriхiy аn‘аnаlаrigа, urf–оdаtlаri hаmdа umumbаshаriy qаdriyatlаrgа аsоslаngаn sаmаrаli, tаshkiliy, pеdаgоgik shаkl vа vоsitаlаrni ishlаb chiqib, аmаldа jоriy etishdir. Mаzkur “Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” hаm аynаn ushbu qаrоrgа аsоsоаn pеdаgоgikаgа iхtisоslаshgаn mutахаssislаr uchun ishlаb chiqilgаn tаrbiyaviy ishlаrni dаvr tаlаbigа jаvоb bеrаdigаn hоlаtgа kеltirish uchun tаrbiyaning аsоsi bo’lgаn bаrchа g’оyalаr qаytа dаn ko’rib chiqilishi, аsоsiy e‘tibоr shахsgа qаrаtilishi, yillаr dаvоmidа to’plаngаn ijоbiy tаjribаdаn unumli fоydаlаnish zаrurligini tаqоzо etаdi. Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi pеdаgоgikа fаnining bir qismi bo’lib, fаn sifаtidа аjrаlib chiqdi vа o’zining nаzаriy, uslubiy, аmаliy аsоslаrini yarаtdi. Nаtijаdа tаrbiyaviy ishlаrning tаrmоqlаri vujudgа kеldi. Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi fаni bir nеchа qismgа bo’lib o’rgаnilаdi. Bulаr quyidаgilаrdir: - Tarbiya fanini o’qitish mеtоdikаsi, - Jаmоаni tаshkil qilish mеtоdikаsi, - Guruh rаhbаrining tаrbiyaviy ishlаrini tаshkil etish mеtоdikаsi hаmdа - Yoshlаrni tаrbiyalаshdа оilа, mаhаllа hаmkоrligini аmаlgа оshirish mеtоdikаsi vа hаkоzоlаr. “Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” fаnining аsоsiy vаzifаsi esа shахsning аqliy erkin fikrlоvchi vа jismоniy rivоjlаnishi, uning qоbiliyatlаrini hаr tоmоnlаmа оchish uchun imkоniyat yarаtishdir. Buning uchun: yoshlаrni erkin fikrlаshgа tаyyorlаsh, hаyot mаzmunini tushunib оlishgа ko’mаklаshish, o’z – o’zini idоrа vа nаzоrаt qilа bilishni shаkllаntirish, o’z shахsiy turmushigа mаqsаdli yondоshuv, ulаrdа rеjа vа аmаl birligi hissini uyg‘оtish; 17 tаlаbаlаrdа mаdаniy hаmdа dunyoviy bilimlаrni egаllаshgа bo’lgаn tаlаblаrni shаkllаntirish, mаlаkа hоsil qildirish, ularni tоbоrа o’stirib, bоyitib bоrish vа estеtik tushunchаlаrni shаkllаntirish; hаr bir o’smirning bilim olish qobiliyati vа ijоdiy imkоniyatlаrini аniqlаb, ulаrni rivоjlаntirish, insоn fаоliyatini turli sоhаlаrdа jоriy qilib ko’rish;insоnpаrvаrlik оdоbi mе‘yorlаrini shаkllаntirish (bir –birini tushinаdigаn, mеhribоn, shаfqаtli, irqiy kаmsitishlаrgа yo’l qo’ymаslik), muоmаlа оdоbi kаbi tаrbiya vоsitаlаridan kеngroq foydalanish:tаrbiyada tаrbiyalаnuvchi shахsini оliy ijtimоiy qаdriyat dеb tаn оlinishi, hаr bir shахs, o’smir vа yosh yigit-qizning bеtаkrоr vа o’zigа хоsligini e‘tibоrgа оlish;аmаldа tаrbiyaviy jаrаyon yaхlit vа uzluksizligigа hamda turli yoshdаgi tаrbiyalаnuvchilаrni qаmrаb оlishigа аlоhidа аhаmiyat bеrish: o’smir yigit vа qizlаr nаfаqаt bo’lg‘usi kаttа hаyotgа tаyyorgаrlik ko’rаdilаr, bаlki аnа shu hаqiqiy hаyot bilаn yashаydilаr, shu bois ularni aniq hayotga tayyorlash kabilar. Dеmаk, bu fаnni o’qitishdаn mаqsаd, kеlаjаkdа tаlаbаlаrgа tа‘lim tа‘lim – tаrbiyagа dаvr tаlаblаridаn kеlib chiqqаn hоldа yangichа yondashishni, ishni sifаt, mаzmun jihаtdаn to’g’ri tаshkil etishni o’rgаtishdаn ibоrаtdir. Аbdullа Аvlоniy ―Tаrbiya biz uchun yo hаyot, yo mаmоt, yo hаlоkаt, yo sаоdаt mаsаlаsidir dеya ta‘kidlaganida qanchalik hаqli ekаnligini, hаyotning o’zi isbоtlаb turibdi. Tаrbiyaning eng muhim vаzifаsi yosh аvlоddа mustаhkаm e‘tiqоd hаmdа ulаrgа аsоslаngаn mа‘nаviy xulq-аtvоrni xоsil qilishdir. Bu vаzifаni shахsni fаоl vа muаyyan mаqsаdni ko’zlаgаn hоldа tаrkib tоptirishning psiхоlоk qоnuniyatlаrini, ахlоqiy tаrаqqiyot qоnuniyatlаrini umumiy vа o’zigа хоs yakkа psiхоlоgik хususiyatlаrini inоbаtgа olgan holda to’g’ri hаl etish mumkin. O’quv jаrаyonini bоshqаrish nisbаtаn оsоn. Uning nаtijаlаri dаrhоl namоyon bo’lаdi vа ulаrni Tаrbiya vа uni аmаlgа оshirish muаmmоsi bаrchа zаmоnlаrdа hаm dоlzаrb bo’lib kеlgаn. Chunki jаmiyatning qаy dаrаjаdа tаrаqqiy etgаnligi shu jаmiyatdа yashаyotgаn оdаmlаrning mа‘nаviy sаviyasi bilаn o’lchаnаdi. Tаlаbаlаr shахsini kаmоlgа yеtkаzish, mа‘nаviy bоylikni, ахlоqiy 18 kоmillikni, jismоniy mukаmmаllikni o’zidа mujаssаmlаshtirgаn, jаmiyat hаyotidа fаоl ishtirоk etuvchi yoshlаrni tаrbiyalаshni tаqаzо etаdi.Bo’lаjаk pеdаgоglаr, murаbbiylаr birinchi nаvbаtdа tаrbiyachi vа jаmiyat siyosаtini hаmdа mаfkurаsini yoshlаr оngigа yеtkаzuvchi аsоsiy shахs bo’lgаnligi bоis, tаriхiy аhаmiyatgа egа bo’lgаn «Tа‘lim to’g’risidа»gi qоnun vа mоhiyatini yanа bir bоr chuqur tаhlil o’rganish zаrur. Hаr qаndаy mаmlаkаtning kuchi fuqаrоlаrning mа‘nаviy yetukligidadir.  Intеllеktuаl sаlоhiyati esа tа‘lim tizimining mаzmunini shахsning hаr tоmоnlаmа shаkllаnishi uchun mоddiy vа mа‘аnаviy shаrt-shаrоitlаrning mаvjudligi,  jаmiyatdа - tа‘lim vа kаdrlаr tаyyorlаsh tizimini jаmiyatdа аmаlgа оshirilаyotgаn yangilаnish vа rivоjlаngаn huquqiy dеmоkrаtik dаvlаt qurilishi jаrаyonlаrigа mоslаshish;  kаdrlаr tаyyorlаsh tizimi muаssаsаlаrini yuqоri mаlаkаli mutахаssislаr bilаn tа‘minlаsh, pеdаgоg fаоliyatining nufuzi vа ijtimоiy mаvqеini ko‘tаrish;  tа‘lim оluvchilаrni mа‘nаviy-ахlоqiy tаrbiyalаshning vа mа‘rifiyishlаrning sаmаrаli shаkllаri hаmdа uslublаrini ishlаb chiqish vа amalda jоriy etish;  tа‘lim vа kаdrlаr tаyyorlаsh. Tаrbiya jаrаyonidа kishining turli qоbiliyatlаri rivоjlаnаdi, g’оyaviy, аxlоqiy, irоdаviy, estеtik xislаtlаri shаkllаnаdi, tаbiаtgа, jаmiyatgа ilmiy qаrаshlаr tizimi tаrkib tоpаdi. Jismоniy kuch-quvvаtlаri mustаhkаmlаnаdi kаttаlаrning tаjribаlаrini sust hоldа emаs, bаlki fаоl rаvishdа o’zlаshtirаdi, bu o’zlаshtirishdа uning оngli hаrаkаti, tirishqоqligi kаttа аhаmiyatgа egа bo’lаdi. Abu Nosr Forоbiyning tа‘limоtidа kоmil insоn muаmmоsi u bilаn bеvоsitа bоg’liq bo’lgаn jаmiyatni mukаmmаllаshtirish, fоzil jаmоа qurish, insоngа bахt sаоdаt eshiklаrini оchish vоsitаlаrini yarаtish mаsаlаlаri mаrkаziy o’rinni egаllаydi. 19 II.BOB.Maktabgacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasiʼ 2.1.Maktabgacha ta limni boshqarishda mudiraning roli. ʼ Boshqaruv faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishning rahbar yoshiga bog‘liqigi rivojlangan mamlakatlar tadqiqotlariga asoslanadi. Aniqlanishicha, Yaponiya qayta ishlab chikqarish yirik kompaniyalari rahbarlarining o‘rtacha yoshi 63,5 bo‘lsa, shu toifa amerikalik rahbarlarning yoshi 59 da ekan. Yaponiya yirik kompaniya rahbarlarini o‘rganishda uchraydigan va taajjublanarli jihatlardan biri, ularning yoshi ulug‘ligidir. Ba'zi bir tashkilotlarda (masalan, «Soni korporeyshn») kompaniya prezidentining yoshi 65 deb cheklangan bo‘lsa-da, lekin ko’pgina avtomobil sohasidagi firma rahbarlarining yoshi 75 va undan yuqoriligi ajablanarli hol emas. Umuman olganda, Yaponiyada xodimning korxonaga bir umr yo’llanish tajribasi qo‘llanadi. Ma'lum bo‘lishicha, yuqori bug’in rahbarlarining ko’pchiligi o’z tashkilotida 30 yildan ortiq, ishlaydi. Bu sohada o’tkazilgan tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, katta yoshli rahbarlar, agar ularning sog’ligi ko’ngildagiday bo‘lsa, ushbu tashkilot uchun katta tajriba manbaidir. Rahbarning ulug’ yoshi haqida gapirar ekanmiz, nafaqat uning biologik jihati, balki, ijtimoiy tomoni, g‘ayoaviy tajribasini ham nazarda tutishimiz darkor. Zero, «Qari bilganni pari bilmas», deb xalqimiz bejiz aytishmagan. Biroq, ishlab chiqarishga zamonaviy texnologiyaning kirib kelishi ularni o’zlashtirishda ma'lum mahoratni talab qiladi. Baxtga qarshi, hozirgacha kompyuterda ishlashni o’rganolmayotgan katta yoshli rahbarlarni uchratish qiyin emas. Shu jihatdan olganda, yosh rahbar ko’pincha tashkilotga ilg’or texnologiya va tezkorlik olib kiruvchi omil sifatida qabul qilinadi. Yosh rahbar boshqaradigan tashkilotdagi xodimlarning o’rtacha yosh ko’rsatkichi ko’pincha past bo’ladi. Yoshlik (30-35 yosh atrofida) bu yangilik va kashfiyotlarga moyillik, ijodiylik, ko’rmaslik va o’zgaruvchan muhitga moslashuvchanlik bilan ifodalanadi. Afsuski, bunday tashkilotda katta yoshdagi (40-45 dan yuqori) xodimlarga, hatto, shubxa bilan qarashadi. Lekin, aniqlanishicha, inson 35-55 yoshlarida o’z 20 kasbining moxir ustasiga aylanadi, o’z sohasidagi bilimni yaxshi egallaydi va ixtirolarni joriy etishga o‘zida ishtiyoq, sezadi. Shu bilan birga, unda vaziyatni sovuqqonlik bilan tahlil etish, vazminlik kayfiyati shakllanadi. Albatta, hamma yosh rahbar ilg’or texnologiya tarafdori va shunga moyil deb aytish qiyin, lekin yoshlarga zamonaviylik xos. Bu esa o’z navbatida, yosh rahbarning zamonaviy va ilg’or ishlab chiqarish uslublariga murojaat etish extimolini kuchaytiradi. Xalqimizda, yoshi katta bo‘lsa ham ko’ngli yosh degan ibora bor. Demak, zamonaviy rahbar yoshidan qat'i nazar ilg’or texnologiyalar tarafdori, tashkilot miqyosida zamonaviy ishlab chiqarishni joriy etishga qobiliyatli bo‘lishi lozim. Bu esa o’tish davri talabidir. Inson jinsi, uning ayni bir rolga amal qilinishi taqozo etadi. Ayniqsa, bu holat sharq, mamlakatlari, xududimiz sharoitida yaqqol namoyon bo’ladi. Bu xududda erkak va ayolga xos jinsiy ijtimoiy normalar aniq, belgilangan. Modomiki shunday ekan, inson amalga oshirayotgan ko’pgina xatti- harakat aynan shu jinsiy rol mezoni ta'sirida idrok etiladi. Hozir, insonning jinsiy mansubligiga qaramay, kasb yoki lavozim pog’onasida katta imkoniyatlar paydo bo’layotganini ko’ramiz. Mamlakatimizda tadbirkorlik va davlat boshqaruvi sohasida ayollarga katta yo’l ochilgan. Ammo, shunga qaramay, rahbar so‘zi ko’pincha erkak jinsi bilan qiyoslanadi va negadir, ayol rahbar idora etadigan sohalar sifatida maorif, sog’liqni saqlash, axoliga xizmat ko’rsatishgsan nariga o’tilmaydi. Haqiqatdan ham ayolning u yoki bu sohada boshqaruv lavozimini egallashi, ko’p jihatdan, bu soha ayollarga mosmi yoki erkaklargami degan savolga bostik, bo‘lib qolgan. Bir qator tadqiqotlar orqali aniqlanishicha, erkak va ayol aralash ishlaydigan guruhda ko‘pincha erkaklar tashabbusni o‘z qo‘llariga olar emish. Tadqiqotchi Ye. Xollander tajribasiga ko’ra, guruh, doirasida qal etiladigan vazifani yechishda erkaklar ko‘proq, maqbul yo‘l topa olishadi va aralash guruhda esa ustunlikka intilishadi. Olimning tushuntirishicha, erkalarga xos bunday xatti- harakat, ko‘p jihatdan, jamiyatda urnatilgan normalar va erkaklar xulqiga oid ustanovka, ya'ni kutuvlardan kelib chiqadi. Bunday ustanovkalar asosidagi standartlar atrofdagilarning 21 bulayotgan voqea-xodisalarni idrok etishiga ham katta ta'sir etadi. Masalan, psixolog R. Rays o‘tkazgan tajribada qo‘yidagi manzara kuzatiladi: tajriba davomida harbiy o‘quv yurti kursantlarida ayollarga nisbatan ma'lum (unchalik ijobiy bo‘lmagan) ustanovka shakllantirilgan. Shundan so‘ng, kursantlarni uchtadan qilib ikki guruhga bo‘lishgan va laboratoriya sharoitidagi tajribada qatnashishga taklif etishgan. Ikki guruh, kursantga ikki rahbar - biri erkak, ikkinchisi ayol boshchilik qilgan. Guruhlar ma'lum bir murakkab vazifalarni hal etishgan va yechim davomida rahbar faol mavquy egallagan. Aniqlanishicha, ayol rahbarlik qilgan kursantlar guruh muvaffaqiyatini tasodifga yuyishgan, erkak rahbar bo‘lgan guruhdagi kursantlar esa muvaffaqiyatda aynan rahbarning qobiliyatini yetakchi deb kursatishgan. Mazkur tajriba shundan dalolat beradiki, atrofdagi voqealarni baholashimiz ko‘p jihatdan ayni jamiyatda qabul qilingan norma va meyorlarga bog‘liq. Boshqaruv amaliyotida va shuningdek, ba'zi bir adabiyotlarda erkak rahbar faoliyati ayol rahbarnikiga nisbatan anchagina samarali degan tasavvur mavjud. Odatda, bunday fikrga quyidagi dalillar keltiriladi: erkak yorqin ifodalangan mantiqiy fikrlash xususiyatiga ega emish, ayol esa ko‘pincha hissiyotga beriladi; erkak o‘z ishiga fidoyi desak, ayol qimmatli vaqtini oilaga sarflaydi. Chunonchi, erkak turli salbiy ta'sirlarga, stresslarga chidamli bo‘lsa, ayol murakkab vaziyatda xatto aqlini «yuqotib» quyishi mumkin ekan. Ammo, hayot buning aksini ko‘rsatib turibdiki, ayni payt ishlab chiqarishni samarali boshqarayotgan ayollarni ko‘plab uchratish mumkin. Jinsiy tafovutlarni tahlil etishda samaradan ko’ra boshqaruv uslubi haqida gapirsa, o‘rinliroq, bo’ladi. Erkak rahbar asosiy diqqat-e'tiborini ishlab chiqarish muammolariga taalluqli vazifalarga qaratsa, ayol rahbar ko‘proq, jamoaning ijtimoiy-psixologik jihatlariga, psixologik muxitni sog‘lomlashtirishga qaratadi, degan xulosalar ham kam emas. Albatta, bu fikr bir qancha baxs va munozaraga sabab bo‘lsada, endilikda qo‘shimcha tadqiqotlar o‘tkazishni ham taqozo etayapti. Ho‘sh, aslida erkak va ayol rahbarlar muvaffaqiyatga erishishlarida ma'lum farq, tafovut mavjudmi, degan savolga 22 quyidagi javobni olamiz. Taniqli olima F. Denmark, katta hajmdagi tadqiqotlari asosida shunday xulosaga keldiki, boshqaruv sohalarida muvaffaqiyatga erishishda sezilarli jinsiy tafovutlar kuzatilmas ekan. Ayol va erkak menejerlarning boshqaruv faoliyatidagi farqi shundan iborat ekanki, ayollar jamoadagi insoniy munosabatlarga ko‘proq e'tibor beradilar. Erkak va ayol menejerlarga xos jinsiy psixologik farqning bo‘lishi tabiiy, lekin jamoa oldida turgan vazifani bajarish, ko‘zlangan maqsadga erishish borasida jinsiy tafovut kuzatilmaydi. Nazarimizda, bu muvaffaqiyatlar sababi jinsga xos bo‘lmagan omillar bilan belgilanadi. Masalan, shaxsning ko‘pgina ishchanlik fazilatlari jinsiy moyilliklar bilan emas, balki ijtimoiy qadriyatlar, harakterdagi xususiyatlarga asoslanadi. Xususan, insoniy munosabatlarga e'tibor, kungilchanlik, boshqaruvda demokratik tamoyillarga suyanish ayollarda ko‘proq, uchraydi va bu ko‘rsatkichlar ma'lum ma'noda jamoa faolligiga ijobiy ta'sir etuvchi omillardir. Bir qator tajriba va ko‘zatish natijalari yana bir boshqa ma'lumotlarni ham beradi. Rahbarlik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, erkak va ayol rahbar o‘z uslublarida shunchalik qarama-qarshi jins xususiyatlarini namoyish etadilar. Erkak rahbar erkakka xos xislatdan tashqari ayolga xos ayrim fazilatlarni ham boshqaruv amaliyotida qullashini ko‘ramiz: kungilchanlik, nozik didlik, intuitsiya... O‘z navbatida ayollar ham erkaklarga xos sifatlarni o‘z faoliyatlarida qo‘llaydilar: mustahkam iroda, qatiylik, faollik, tirishqoqlik. Demak, boshqaruv samarasini jinsiy mansublik bilan bog‘lash notug‘ridir. Bu o‘rinda boshqa omillar ahamiyatliroq hisoblanadi. Misol uchun intellekt, qadriyatlar, shaxs xususiyatlari, ma'lumot darajasi, boshqaruv sohasidagi tajriba kabi ko‘rsatkichlarni keltirish mumkin. Biografik jihatlar qatoriga shaxsning ijtimoiy- iqtisodiy mavqueyi va uning ma'lumoti darajasini kiritish mumkin. Boshqaruv faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishda mavquyi va ma'lumot ham muhim omil sanaladi. Biznes boshqaruvi sohasidagi olim R. Stogdill muallifligidagi «Boshqaruv qo‘llanmasi»da ta'kidlanishicha, muvaffaqiyatli boshqaruv va shaxsning ijtimoiy- 23 iqtisodiy mavquyi o‘rtasidagi bog‘liqlik 94% ga teng hamda ma'lumoti o‘rtasidagi bog‘liqlik esa, 88% ga tengdir. Yaponiyalik tadqiqotchi T. Kono ma'lumotiga ko‘ra, oddiy yapon menejeri, albatta, muxandislik mutaxassisligi yoki ijtimoiy fanlar bo‘yicha universitet diplomiga ega bo‘lishi shart. Ko‘p hollarda menejerlar ikki mutaxassislik diplomiga ega bo‘lsa, bir qator yetakchi biznesmenlar va yirik rahbarlarning biografik tahlili ularning yuqori ma'lumotga ega ekanliklaridan dalolat beradi. Shaxsning ijtimoiy-iqtisodiy mavquyi rahbarlik faoliyatini bajarishida kuchli omil hisoblanadi. Buning ahamiyati ayniqsa sharq madaniyati misolida yaqqol kuzga tashlanadi. Xududimizdagi oddiy fuqaro rahbar shaxsida nufuzli, o‘ziga to‘q va to‘la- to‘kis insonni kurishni xoxlaydi. Rahbar mayda iqtisodiy muammolarni bemalol xal qila olishi, katta ijtimoiy aloqalarga molik ekanligi bilan hamda o‘z aqliy qobiliyati, tajribasi bo‘yicha boshqa xodimlardan ustun turishi lozim. Rahbarning ijtimoiy- iqtisodiy mavquyi dastlabki paytlarda yetakchi rolni o‘ynaydi. Keyinchalik esa u haqidagi bo‘lgan jamoa tasavvuri rahbarning vazifalarni ado etish qobiliyatiga borib taqaladi. Ammo, shaxs shakllangan muxitning rahbarlikka, shuningdek, oilaviy an'analarning boshqaruv qobiliyati rivojlanishiga ta'sirini o‘rganish ham o‘ta ahamiyatlidir. Xaqiqatan, rahbar oilasida tug‘ilish, ulg‘ayish davomida ota tajribasini o‘zlashtirish dominantlikka, ya'ni ustunlikka moyillikning shakllanishiga asos bo‘lishi mumkin. Biznes boshqaruvi sohasidagi olim F.Fidler ta'rifi bo‘yicha «kompaniya prezidenti bo‘lishning eng ishonchli omili, kompaniyaga egalik qiladigan oilada tug‘ilishdir». Lekin, Li Yakokka kabi buyuk menejerning biografiyasi tamoman yuqoridagi ta'rifni inqor etadi. Binobarin, bu shaxs rahbarlikning past qatlamlaridan uning eng yuqori chuqqisiga ko‘tarildi.Rahbarning boshqaruv sa’nati sirlarini bilishi xodimlarni tanlashdan tortib ular bilan bog’liq ziddiyatli vaziyatlarda oqilona yechim topa olishi, o‘zi ma’sul jabhada yuksak mehnat samaradorligiga erishish uchun jamoaning buniyodkorlik kuchlarini safarbar eta olish. Samimiyat adolat, muomila, ishbilarmonlik asosiy muammo bilan ikkinchi darjali vazifalarni o‘z vaqtida bilish, 24 tashabbuskorlik optemizim rahbar madaniaytini tashkil etuvchi omillar. Rahbarning uzoqni ko'ra bilishi hayot va ishlab chiqarish jarayonida vujudga keladigan murakkab vaziyatlarda o‘zini yo‘qotmasdan noan’anaviy kutilmagan yechimlar o‘ylab topishi, jamoadagi har bir xodim, ishchi kungliga yo‘l topa olishi rahabr mahoratining namyon bo‘lishi hisoblanadi. Uslubiy faoliyat ta’limning ma’lum turi hisoblanadi. U o‘z ichiga tadqiqot tashxis, uslubiy loyhaviy maslaxat tahlil tashkiliy uslubiy vazifalarni qamrab olidi. Tashkiliy uslubiy vazifalarning yangilanishi bugungi pedagogik tizimning rivojlanishiga imkon berdi. Ayni faoliyat quydagi xossalarga ega bo‘lgan tizim tarzida tasavvur etiladi. Maqsadga yo‘nalganlikning mavjudligi vaqt o‘tishi bilan rivojlanib borish ya’ni denamiklik barqaror holatini saqlash qobiliyati uslubiy ishlarni boshqarishda kasb ta’limi o‘qituvchilari jamoasining faol ishtiroki va moslashuvchanligi. Uslubiy faoliyatda quydagi yo‘nalishlar eng muhim hisoblanadi.Tashxis rejalashtirish sohasi o‘qituvchilarning malaka oshrishga ehtiyojini tashxis qilish o‘qituvchining axborotga bo‘lgan ehtiyoji tashxisi, uzoq muddatli rejalashtirish va boshqalar. Biz izlanish olib borayotgan litsey va kasb- hunar kollej rahbarlarining malakasini oshirish jarayonida variatuv dasturlarning o’rni va ularning bugungi kunning axborot texnologiyalari bilantanishtirishdan iboratdir. Bugungi kunning rahbarlari ta’lim jarayonida bo’layotgan o’zgarishlardan xabardor bo’lishlari uvchun ularning malakasini oshirib qayta tayyorlab turish lozim hisoblanadi. Ya’ni jamoada haqiqiy rahbar ruhiy kutarinki kayfiyat bilan ish olib bormog’i va yashamog’i lozim. Shu tarizda rahbarlikning eng yaxshi tashkilotchilik, tadbirkorlik fazilatlari shakllanib mukammallashtirib boradi. Boshqarish eng avvalo kishilar bilan ishlashdir. rahbar notiqlik mahoratiga ega bo‘lishi, tushunarli ifodali va ta’sirchan ishonarli va davatkor ruhda gapirishga o‘rganish kerak. Rahbarning tenglash mahorati bugungi kunda dolzarb vazifaga aylangan. Chunki tinglash qobiliyati gapruvchini ilhomlantiradi ruhlantiradi. Shu tariqa yangi fikrlar g’oyalarning shakllantirishiga imkon tug’iladi. Rahbar qalbi toza shijoatli ishbilarmon rahbarlik 25 faoliyatida salbiy yoki ijobiy hatti-harakatlar o‘zida shakllangan solahiyat kuchi bilan javob bera olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak. Demak, zamonaviy boshqaruvning mahorati - jamoaning maqsadga intilishini ta'minlashdir. Ushbu fikrni pedagogik psixologiyadagi holat bilan qiyoslasak, quyidagi misol o‘rinli bo‘lardi. Bola o‘z rivojlanishida hamma me'yorlar bo‘yicha ulg‘ayib borayotgan bo‘lsa, ota-ona uning o‘sishiga deyarli aralashmaydi va lekin ulg‘ayishida biron muammo yuzaga kelsa, darxol kerakli choralar ko‘riladi. Jamoani boshqarishda ham rahbar, birinchi navbatda, maqsadga erishish sharoitini yaratishi va xodimlar harakatiga kam aralashuvi yuksak boshqaruv belgisidir. - ijtimoiy soha ob’yektlarini boshqarish va boshqaruvchilik xususiyatlarini shakllantirishning ilmiy-nazariy asoslarini chuqur o‘rganish; - davlatimiz tomonidan yoshlarda boshqaruvchilik va yetakchilik qobiliyatini shakllantirish va boshqaruv mahoratini rivojlantirish sohasida olib borilayotgan ishlarni tizimli tahlil qilish; - yoshlarda boshqaruvchilik va yetakchilik xususiyatlarini shakllantirishga ta'sir etuvchi turli ehtiyoj va omillarni o‘rganish. Boshqaruvning insoniyatga ma’lum uchta sosiy turi mavjud. Inson aql zakovat yordamida tartiblashtirilib madaniy an’analarga singdirilgan ya’ni tabiiylashtirilmagan yozilmagan qonun qoidalar yordamidagi boshqaruv, bevosita tayinlangan ma’sul shaxslar yordamidagi boshqaruv, qonunlar qo‘llanmalar, qoidalar kabi yozma hujjatlar yordamidagi boshqaruv. Hozirgi vaqtda rahbarlikka faqat kasbiy faoliyat sifatida qarash an’anasi kucahygan va u mansabdor hamda mansabdorlikni o‘rganish sohasi sifatida iqtisoslashgan. 2.2. O quv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalariʻ Tarbiya inson shaxsini shakllantirish, uning ijtimoiy, siyosiy, madaniy, ma’rifiy hayotida faol ishtirokini ta’minlashga qaratilgan barcha ta’sirlar, tadbirlar, harakatlar, 26 intilishlar majmuini anglatadi. Tarbiya nafaqat oila, maktab, bolalar va yoshlar tashkilotlarida olib boriladigan jarayonlar bo libgina qolmay, uning yetakchi g oyalariʻ ʻ ommaviy axborot vositalari, gazeta va jurnallar orqali singdirilgan mafko’rani ham o z ʻ ichiga oladi. Zero, tarbiya ta’limga nisbatan kengroq bo lgan tushunchadir. ʻ Bunday tarbiyaning oila va tarbiyaviy muassasalar hamda jamoat tashkilotlari tomonidan amalga oshirilishini nazarda tutadi. Shu jihatdan tarbiya ta’lim olish bilan chambarchas bog liq holda amalga oshiriladi. ʻ Ta’lim – tarbiya orqali shaxda ezgu ma’naviy – axloqiy sifatlar tashkil topadi. Shu o rinda O zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimovning ʻ ʻ quyidagi fikrlarini keltirish maqsadga muvofiqdir: “Albatta, ta’lim – tarbiya ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini belgilaydigan, ya’ni xalq ma’naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan muhim omildir. Binobarin, ta’lim – tarbiya tizimini va shu asosda ongni o zgartirmasdan turib, ma’naviyatni rivojlantirib ʻ bo lmaydi. Fazilatlar egasi qilib tarbiyalash san’atining qirralari, shakl va yo llari ʻ ʻ hamda bilim, ko nikma va malaka hosil qilish haqida baxs yuritadi. Tarbiyaviy ishlar ʻ metodikasi fanining o rganish ob’yektini esa ta’lim muassalaridagi uzluksiz ta’lim – ʻ tarbiya jarayoni tashkil etadi. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi ijtimoiy faollikni shakllantirishga xizmat qiladi. Uning maqsadi bo lajak o qituvchi va tarbiyachilarning tarbiyaviy ish va ʻ ʻ tadbirlarning mazmunli bo lishini ta’minlashda boy milliy va umuminsoniy qadriyat va ʻ urf-odatlardan keng foydalanishga, tarbiyaviy ta’sirga ega bo lgan manbalarni ajrata ʻ bilishga qaratilgandir. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning asosiy maqsadi, milliy istiqlol talabiga javob beradigan barkamol shaxsni shakllantirishga qaratilgan ekan, ayni paytda bu o qituvchilarga katta mas’uliyatni yuklaydi. Shu jihatdan ham o qituvchining pedagogik ʻ ʻ faoliyat yuritishi davr talabiga javob bermog i lozim. O zbekiston Respublikasining ʻ ʻ “Ta’lim to g risida” gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining bosh ʻ ʻ 27 masalalaridan biri ham yosh avlodni barkamol etib tarbiyalashdan iborat etib belgilangan. Shu jihatdan ham yosh avlodni barkamol qilib voyaga yetkazish uchun Respublikamizda ijtimoiy – tashkiliy, tarbiyaviy ishlar amalga oshirilmoqda yuzaga keladi. U ijtimoiy munosabatlarga kirishish usullarini o rganadi. ʻ Shaxsga kasb-hunar o rgatish, kishining ma’naviy va g oyaviy qiyofasini ʻ ʻ shakllantirishga qaratilgan xatti-harakatlar jarayoni ijtimoiy tarbiyadir. Ijtimoiy tarbiya o quvchilar ongini muayyan jamiyatning maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda ʻ tarkib toptirish va rivojlantirish jarayoni hamdir. Ijtimoiy tarbiya jarayonida inson va jamiyat hayotiga oid axloqiy tushunchalar, qonun-qoidalar bolalar ongiga singdirib boriladi. Kishilarning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotda faol ishtirok etishiga qaratilgan barcha ta’sirlar ijtimoiy tarbiya jarayonida amalga oshiriladi. Shuning uchun ijtimoiy tarbiya umuminsoniy xarakterga ega bo ladi va bunda shaxs xohlagan soha ʻ bo yicha ta’lim-tarbiya ko rib, istagan kasbni egallashi mumkin. Dunyo ʻ ʻ tabiyashunosligi ijtimoiy tarbiyaning mohiyatini asoslab berdi. Tarbiya va tarbiyaviy ishlar har qanday jamiyat va har qanday mamlakat hayotida hal qiluvchi ahasiyat kab etadi, Yosh avlodning tarbiyasi bilan yetarlicha shug ullanmagan g alq yoki mamlakat inqirozga yuz tutadi. Chunki har qanday ʻ ʻ mamlakatning rivojlanishi uchun moddiy va ma’naviy boyliklarni ishlab chiqarish to xtovsiz ravishda yuksalib borishi zarur. Tarbiya jarayoni va tarbiya ishlarini olib ʻ borish murakkab bo lgan bir butun jarayondir, binobarin, bola shaxsining har ʻ tamonlama rivojlanib borishida turli xil sharoitlar ta’sir ko rsatadi. Ta’lim ʻ muassalarining vazifasi tarbiyaviy ishlar tizimini to g ri tashkil etib va ba’zi ʻ ʻ sharoitlarning rolini faollashtirib bola shaxsini kamol topishini ta’minlashdir.o quvchi ʻ organizmining rivojlanishini bilmasdan unga ta’sir ko rsatib bo lmaydi. Anatomiya, ʻ ʻ fiziologiya fanlari odam organizmi, uning rivojlanishi, tuzilishini o rgatuvchi fan ʻ hisoblanadi. Shuning uchun ham tarbiyaviy ishlar fani anatomiya, fiziologiya fanlari bilan chambarchas bog liq ish ko radi. Har qanday tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishda ʻ ʻ 28 o quvchilarning gigiyenik qoidalariga asosan tashkil etishda yaratilgan shart-sharoitlarʻ muhim rol o ynaydi. ʻ Ko rinib turibdiki, tarbiyaviy ishlar metodikasi fani gigiyena fani bilan ham ʻ bog langan.Tarbiya jarayonida o quvchilarning axloqiy sifatlari tarkib toptirish muhim ʻ ʻ masalalardan biri hisoblanadi. Axloq normalarini o quvchilar ongiga singdirish zarur. ʻ Axloq normalari va axloqshunoslik bilan etika fani shug ullanadi. Shunday ekan, ʻ tarbiyaviy ishlar metodikasi fani etika bilan ham uzviy bog liqdir.Barkamol shaxs – bu ʻ adolatli, vijdonli, iymon-e’tiqodli, mehr-muruvvatli, irodali, or-nomusli, matonatli va chidamli, erkin fikrlovchi, o z xalqining daholari uchun ko’rashuvchi, hur fikrli va ʻ istiqlol g oyalari bilan sug orilgan, o z Vataniga fidoyilik bilan xizmat qiluvchi, ʻ ʻ ʻ tadbirkor va tashabbuskor .Tarbiya – inson shaxsi ma’naviy qiyofasini shakllantirishga qaratilgan say – harakatlar tizimidir. Tarbiya – keng ma’noda u yoki bu sifatlarning yoki ijtimoiy guruhlarning maqsadlariga muvofiq odamlarning yangi avlodlariga avval avlodlarning ijtimoiy – tarixiy tajribasini uzatish vositasi bilan jamiyatning rivojlanishini ta’minlovchi vazifasi. Tarbiyalashning tor ma’nosi – ijtimoiy institutlar doirasida va ta’sirida ijtimoiy amaliyotning har bir doirasidagi hayotiy faoliyatiga, ijtimoiy vazifalarni va rollarni bajarishga tayyorlash maqsadida shaxsni ongli, maqsadga yo naltirilgan, muntazam shakllantirish jarayoni. ʻ 29 Xulosa Maktabgacha ta’lim tashkilotlari oila va jamiyatning bolalarga g‘amxo‘rlik qilish, milliy hamda mintaqa xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash va rivojlantirishga bo‘lgan ehtiyojni qondirish maqsadida tashkil etiladi. Tashkilotning mustaqil ravishda, o‘z tashabbusi bilan o‘z faoliyatiga taalluqli, agar ular qonunchilikka va pedagogik prinsip-larga mone’lik qilmasa har qanday qaror qabul qilishga haqlidir. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyaviy- ta’limiy ishlar sifati, bolalar va otaonalar huquqiga jamiyat hamda Davlat manfaatlariga rioya qilish uchun mas’uldir. MTT mehnat jamoasi xalqchillik asosida o‘z-o‘zini boshqarish prinsipiga muvofiq jamiyat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni hal qiladi. Maktabgacha ta'lim asosiy tiplari quyidagilardan iborat:  yaslilar;  yasli-bog’chalar;  bog’chalar;  maktab-bog’chalar. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar kimga bo’ysunishidan qat’iy nazar xalq deputatlari mahalliy kengashi ro’yxatidan o’tkaziladi. Maktabgacha talim ro’yxatdan o’tkazilgach, unga tartib raqami beriladi va u yuridik shaxs huquqiga ega bo’ladi. Bugungi kunning rahbarlari ta’lim jarayonida bo’layotgan o’zgarishlardan xabardor bo’lishlari uvchun ularning malakasini oshirib qayta tayyorlab turish lozim hisoblanadi. Ya’ni jamoada haqiqiy rahbar ruhiy kutarinki kayfiyat bilan ish olib bormog’i va yashamog’i lozim. Shu tarizda rahbarlikning eng yaxshi tashkilotchilik, tadbirkorlik fazilatlari shakllanib mukammallashtirib boradi. Boshqarish eng avvalo kishilar bilan ishlashdir. rahbar notiqlik mahoratiga ega bo‘lishi, tushunarli ifodali va ta’sirchan ishonarli va davatkor ruhda gapirishga o‘rganish kerak. Rahbarning tenglash mahorati bugungi kunda dolzarb vazifaga aylangan. Chunki tinglash qobiliyati gapruvchini ilhomlantiradi ruhlantiradi. Shu tariqa yangi fikrlar 30 g’oyalarning shakllantirishiga imkon tug’iladi. Rahbar qalbi toza shijoatli ishbilarmon rahbarlik faoliyatida salbiy yoki ijobiy hatti-harakatlar o‘zida shakllangan solahiyat kuchi bilan javob bera olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak. Bir qator tadqiqotlar orqali aniqlanishicha, erkak va ayol aralash ishlaydigan guruhda ko‘pincha erkaklar tashabbusni o‘z qo‘llariga olar emish. Tadqiqotchi Ye. Xollander tajribasiga ko’ra, guruh, doirasida qal etiladigan vazifani yechishda erkaklar ko‘proq, maqbul yo‘l topa olishadi va aralash guruhda esa ustunlikka intilishadi. Olimning tushuntirishicha, erkalarga xos bunday xatti- harakat, ko‘p jihatdan, jamiyatda urnatilgan normalar va erkaklar xulqiga oid ustanovka, ya'ni kutuvlardan kelib chiqadi. Bunday ustanovkalar asosidagi standartlar atrofdagilarning bulayotgan voqea- xodisalarni idrok etishiga ham katta ta'sir etadi. Masalan, psixolog R. Rays o‘tkazgan tajribada qo‘yidagi manzara kuzatiladi: tajriba davomida harbiy o‘quv yurti kursantlarida ayollarga nisbatan ma'lum (unchalik ijobiy bo‘lmagan) ustanovka shakllantirilgan. Shundan so‘ng, kursantlarni uchtadan qilib ikki guruhga bo‘lishgan va laboratoriya sharoitidagi tajribada qatnashishga taklif etishgan. Ikki guruh, kursantga ikki rahbar - biri erkak, ikkinchisi ayol boshchilik qilgan. 31 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati:ʻ 1. Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi ʻ bosqichga ko taramiz. – Toshkent: “O zbekiston” NMIU, 2017. – 592 b. ʻ ʻ 2. Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. – 174 b. 3. Jo rayev R.X. Jaholatga qarshi ma’rifat Описание: Xalq ta’limi.– T.: 2004.- №3. – ʻ B. 9-13. 4. Hasanboyev J. va boshq. Pedagogika: Oliy o quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: ʻ Fan, 2009. - 480 b. 5. Ismoilova Z, Tarbiyaviy ishlar metodikasi. T:. Istiqlol, 2003 6. Hasanboyev J:, To raqulov X., Alqarov I., Usmanov N. Pedagogika. T:.Fan va ʻ texnologiya, 2010 7. Tarbiya ensiklopediya. Tuzuvchi M.N.Aminov. T:.O zbekiston milliy ʻ ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2010. 8. Milliy g oya- o quvchi ma’naviyatining asosi. T:. O zbekiston milliy kutubxonasi ʻ ʻ ʻ nashriyot 9. Sodiqova SH.A. “Maktabgacha pedagogika”, “Tafakkur sarchashmalari” - T.:2013y. 10. Qayumova N.M. “Maktabgacha pedagogika” TDPU nashriyoti -T.: 2017 y. Internet saytlari: 1. www. tdpu. uz 2.www. pedagog. uz 3.www. ziyonet.uz 4.www.edu.uz 5. http://fayllar.org 32

Mundarija: 
KIRISH........................................................................................................3 
I BOB. Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida oʻquv tarbiyaviy ishlarni boshqarish.
1.1. Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida rahbarlik qilish va tashkil etish yoʻllari.................................................................................................................10 
1.2. Maktabagacha taʼlim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirish metodikasi............................................................................................................15 
II.BOB.Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasi 
2.1. Maktabgacha taʼlimni boshqarishda mudiraning roʻli............................20 
2.2. Oʻquv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalari .........26 
3. XULOSA.. ......................................................................................................30 
4. Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati...............................................................32 

Sotib olish