Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalalar shaxsini barkamol qilib tarbiyalash - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	18000UZS
Hajmi	62.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	06 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

66 Sotish

Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalalar shaxsini barkamol qilib tarbiyalash

Sotib olish

M U N D A R I J A
KIRISH ............................................................................................................................2
I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MILLIY URF
ODATLARNI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY PEDAGOGIK
ASOSLARI......................................................................................................................5
1.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirish ............................... 5
1.2 Milli
urf odatlarni maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyasidagi ahamiyati ............10
1.3 Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
mavjud
holati …....................................……………..……………………………....13
II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARI TARBIYA -
LANUVCHILARIDA MILLIY URF ODATLARNI SHAKLLANTIRISH -NING
PEDAGOGIK VOSITALARI VA SHAKLLARIDAN FOYDALANISH.............19
2.1 Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirishning
pedagogik vositalari .......................................................................................... 19
2.2 Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
tarkib
toptirish shakllari ............... ....................................................................................................... 27
XULOSA .... ............................................................................................................................................ 35
FOYDALANILGA ADABIYOTLAR ……………………………………………..37
ILOVALAR
KIRISH
1

Kurs ishining dolzarbligi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi
ijtimoiy
taraqqiyotini ta’minlovchi ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida ta’lim
sohasi
e’tirof etildi. Ustuvor soha bo‘lgan ta’limni tubdan yangilash, uni
mazmunan
boyitish, ta’lim tizimiga ilg‘or pedagogik texnologiyalarni tadbiq etish
va
rivojlangan ta’lim darajasiga ko‘tarish mamlakatda olib borilayotgan ta’limiy
islohotlarning
asosiy g‘oyasi sanaladi.
Maktabgacha
ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini
hisoblanib,
u har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va
maktabga
tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi
kunda Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining
ta’lim-tarbiyasi
masalasi davlatimiz, hamda yurtboshimiz Sh.M. Mirziyoyev
e’tiborida
turgan dolzarb masalalaridan biridir.
O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2017
yil
16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy
jihatdan
tubdan isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to‘la qamrab olish
bo‘yicha
muhim vazifalar qo‘yilgan edi. Bu boradagi tahlillar natijasida qisqa
vaqt da
uchta yirik hujjat — O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 9-sentabrdagi
“Maktabgacha
ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi
PQ-3261-sonli Qarori, 30-sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli
Farmoni
hamda “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi -
faoliyatini
tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3305-sonli Qarori imzolangan. Mazkur
sohani
takomillashtirish maqsadida qabul qilingan dasturda maktabgacha ta’lim
sohasi
uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini sifatida, bu jarayonda
maktabgacha
ta’lim muassasalarining bolalar huquqiy savodxonligini
shakllantirishdagi
o‘rni hamda, respublikada ta’lim-tarbiya tizimi va barkamol
avlodni
tarbiyalash davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi ekanligi
ta’kidlangan.
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti 2016 YIL 29-dekabrdagi
“2017-2021
yillarda maktabgacha ta’lim tiziminiyanada takomillashtirish
chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qarorda belgilangan vazifalarni
2

amalga oshirish jarayonida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, bola
huquqlariga
oid meyoriy-huquqiy hujjatlar asosida ta’lim sohasida bir qator
islohotlar
amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 30.09.2017-yilda “Maktabgacha
ta’lim
tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PF-5198-sonli
farmonida ham maktabgacha ta’lim muassasalarida yosh bolalarni
milliy
va umuminsoniy qadriyatlar, insonparvarlik va yuksak ma’naviyat ruhida
tarbiyalash,
ularning qalbi va ongiga mustaqillik, milliy o‘zlikni anglash g‘oyalarni
yanada
chuqur singdirish, “ommaviy madaniyat” ko‘rinishidagi yot g‘oyalarga
qarshi
immunitetni mustahkamlashga yo‘naltirilgan tadbirlarni amalga oshirish
kabi
fikrlar ilgari surilgan.
Darhaqiqat,
yosh avlodning barkamol inson bo‘lib yetishishi uchun u xalq,
vatan
tarixi, ta’lim sohasidagi ajdodlar tajribasidan xabardor bo‘lishi kerak.
Kadrlar
tayyorlash milliy dasturida ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni
o‘tmishdan
qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish,
rivojlangan
demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy-ahloqiy talablarga
javob
beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yaratish asosiy maqsad
qilib
qo‘yilgan: kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosatida ham insonni
intellektual
va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan
uzluksiz
ta’lim tizimi orqali har tomonlama barkamol shaxs-fuqaroni shakllantirish
nazarda
tutiladi.
“Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”da kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh
qilishning
muhim omillari ko‘rsatib berilgan. 3-bandida milliy o‘zlikni
anglashning
o‘sib borishi, vatanparvarlik, o‘z vatani uchun g‘urur urf odatsining
shakllanayotganligi,
boy milliy-madaniy va tarixiy an’analarga, xalqimizning
intellektual
merosiga hurmatni qaror toptirish lozimligi alohida ta’kidlangan.
Mazkur
dasturni hayotga izchil tatbiq etish, maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarida
milliy urf odatlarni shakllantirishning pedagogik
asoslarini
yaratish o‘z yechimini kutayotgan dolzarb muammo ekanligini
ko‘rsatmoqda.
3

Hozirgi davr, ya’ni “miliy o‘zlik”ni anglashning o‘sib borishi yosh avlodda -
ayniqsa,
maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida shakllanib
borayotgan
milliy urf odatlarni yanada o‘stirish, rivoj toptirishni talab etmoqda.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi
hamda
umumbashariy qadriyatlar asosida shaxs tarbiyasining insonparvarlik
yo‘nalishini
joriy qilishni taqozo qiladi.
Kurs ishining maqsadi: Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatni
shakllantirishning
pedagogik shart-sharoitlarini o’rganish orqali ilmiy-metodik
tavsiyalarni
ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifasi:
1. Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
pedagogik
muammosini dolzarbligini asoslash;
2. Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
samarali
shakl va metodlarini aniqlash;
3. Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishga
qaratilgan
ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish;
Kurs ishning predmeti.
Maktabgacha
yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning shakl
va
metodlarini o’rganish.
Kurs ishning ob’ekti:
Surxondaryo
viloyati Qumqo’rg’on tuman 21-maktabgacha ta’lim
muassasasi.
Kursni tugatish ishning amaliy ahamiyati :
Ishda
ilgari surilgan nazariy qarashlar maktabgacha ta’lim muassasalari
faoliyatini
mazmunan boyitadi, ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish uchun
keng
foydalanish mumkin.
4

I. BOB MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MILLIY URF
ODATLARNI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY PEDAGOGIK
ASOSLARI.
1.1 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni shakllantirish.
Mustaqillik milliy g’urur, vatanga yurtga muhabbat, fidoiylik, mehr - shafqat,
oqibat,
ota - onaga hurmat urf odatlarini kamol toptirishda cheksiz imkoniyatlar
yaratdi.
Mehr - shafqat, oqibat, o’zbekona hislat, hayot mazmuni.
Dunyodagi
xalqlar orasida aynan shu millatning borligi, mavjudligi,
betakrorligi
“Ko'hna tarix shodasida bitta marjon o’zbegim” (E.Vohidov) sifatida
zohirligi
har qanday kishi uchun ahamiyatga ega bo’lishi tabiiy. Millat har qanday
milliy
qadriyatning obyekti, milliy qadriyatlar tizimi tayanadigan ijtimoiy asosdir.
“Millat”
atamasi qadriyat obyekti sifatida tushunilganida, bir-biri bilan qon
qardosh
xalqlarga nisbatan ishlatiladigan “turkiy xalqlar”, “slovyanlar”, “roman
xalqlari”
kabilarga umummilliylik darajasi mos keladi.
Millat
bir tomondan, o’zining qadriyatlarini mutassil vujudga keltirib turadi,
o’tmishdan
kelajakka rivojlanish jarayonida ularni doimiy takomillatirib, yangi-
yangi
qirralarni shakllantirib turadi, ikkinchi tomondan esa, uning o’zi ham mavjud
qadriyatlar
tizimi ta’miri ostida o’zgarib va rivojlanib boradi. Millat-o’zining
qadriyatlarini
vujadga keltirib, ularning yangi-yangi qarralarini va jihatlarini
sayqallashtirib,
taraqqiyot jarayonida tamokillashtirib turio’i ma’nosida o’z
qadriyatlarining
haqiqiy egasi, makon va zamondagi ilgarilama xarakatdan iborat
o’zgarishlar
jarayonida ularni o’tmishdan kelajakka tomon yetkazib boradigan eng
asosiy
obyektdir.
Millatni
milliy qadriyatlarning obyekti va subyekti sifatida tushunish, u bilan
bog’liq
milliy qadriyatlar tizimini ilmiy tahlil qilish, millatning o’zini ijtimoiy
qadriyat
sifatida qarash ikmonini beradi. Bu esa milliy qadriyatlarning namoyon
bo’lishi,
tarixiy rivojlanish jarayonida o’tmishdan kelajakka tomon xarakatini taxlil
qilishga
imkon yaratadi.
5

Milliy qadriyatlar:
kishilarning
tabiiy, tarixiy va ijtimoiy birligini ta’minlaydigan etnik makonda
shakllanadi,
rang-barang tarzda, tarli shakllarda namoyon bo’ladi, kishilarning
ongiga,
hayot tarziga o’ziga xos tarzda ta’sir qiladi:
kishilarning
o’zaro munosabalarida, ijtimmoiy faoliyatlarida ko’zga tashlanib
turadi
hamda ana shu munosabat, faoliyat, maqsad, ehtiyoj va intilishlar uchun
ma’naviy
asos bo’ladi;
moddiy,
ma’naviy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda muayyan natija sifatida
yuzaga
kelishlari, kishilar uchun zaruriyat sifatida o’ziga xos ahamiyat kasb
etishlari,
ularga foyda keltirishlari xam mumkin;
jtimoiy
rivojlanish jarayonida o’zgarib, takomillashib, rang-barang jihatlar
avloddan-avlodga
o’tadi, meros qoladi.
Milliy
qadriyatlar va ularning aloqadorligini ifodasi bo’lgan qadriyatlar
tizimi,
millatning o’zi bilan birga tarix silsilalari, zamona zayillari, turli ijtimoiy va
siyosiy
jarayonlar orasidan o’tmishdan kelajakka tomon o’tib turadi. Bu qadriyatlar
ko’proq
millatning etnik xususiyatlari va etnik makoni bilan bog’liq. Xalqning
ijtimoiy
taraqqiyoti esa ularning milliy etnik qadriyatlari ravnaqi bilan o’zviy
aloqadorlikda
davom etadi. Har bir xalq yoki millat, o’ziga xos rang-barang
qadriyatlarni
takomillashtirib borishi natidasida, umumisoniy qadriyatlarni
shakllantirib,
uning qirralarini rivojlantirib boradi.
Milliy
qadriyatlar faqat qadriyatga ko’ra faqat tor doirada saqlanib qolmaydi,
balki,
ravnaq topib turmush jarayonida muttasil yangilanib, boshqa xalqlar
qadriyatlarini
yutuqlari bilan boyib boradi.
Har
bir el, elat, urug’ yoki xalqning urf-odatlarida, ularni bajarishdagi
faoliyatida
o’ziga xoslik bo’ladi. Agar ana shu o’ziga xoslikni o’sha joyning
axolisi
qadrlasa, ular hayotining bir qismiga aylangan bo’lsa buning yomon joyi
yo’q.
Bunday o’ziga xoslik bilan bog’liq qadriyatlarni boshqa joyda, boshqacha
tarzda
yashayotgan kishilarning tarozusi bilan ulchash yoki u maqsadda
boshqalarning
hakam bo’lishi maqsadga muvofiq emas. Umuminsoniylik urf
6

odatsi faqat o’z xalqi qadriyatini ardoqlash, ko’z-ko’z qilish va boshqalar orasiga
yoyish
uchun
intilishga asoslanmaydi, balki har bir xalq, elat, urug’ qadriyatlarini
qanday
xolatda bo’lsa, shundayligicha qabul qilib, ularni xurmat qilishdan
boshlanadi.
Har
bir millatning o’zi qadrlaydigan madaniyati, tili, an’analari, urf-odatlari,
marosimlari
va odob normalari bor. Dunyoda aholisi son jihatdan ko’p yoki
kamroq
xalq bo’lishi mumkin, ammo madaniy va ma’naviy sohada bir-biridan kam
yoki
ortiq millat yo’q. Ayni paytda sotqin millat ham, qoralash huquqiga ega
bo’lgan
millat ham yo’q. Ammo har bir millatning o’ziga xos o’tmishi, madaniy va
ma’naviy
qadriyatlari, milliy qahramonliklari, boshqa millatning o’ziga millat
faolliyatini
baholovchi hakam bo’lishga haqqi yo’q. Biror bir ta’limot, davlat
shakli
yoki yashash usulini qabul qila olmaganligi uchun hyech qachon yoki bu
millat
aybdor emas. shu ma’noda umuminsoniylik bir millat qadriyatlarini butun
olamga
yoyish yo’li bilan emas, balki hamma millat va elatlarning qadriyatlarini
asrab-avaylash,
murosalashtirish, tarix tarozusi saqlab qoladigan qadriyatlarni
xurmat
qilish va olamdagi milliy rang-baranglik bilan uzviy aloqada ekanligini
anglash
so’li bilan boyib boradi.
Milliy
qadriyalar millatning tabiiy-tarixiy rivoji, ijtimoiy turmushi, yashash
tarzi,
o’tmishi, kelajagi, madaniyati, ma’naviyati, urf-odatlari, an’analari, tili u
vujudga
kelgan xudud va boshqalar bilan uzviy bog’langan. Ular xilma-xil
shakllardan,
bir-biri bilan uzviy aloqada namoyon bo’ladi, o’ziga xos milliy
qadriyatlar
tizimini tashkil qiladi. Bu tizimda tabiiy-tarixiy birlikni ta’minlovchi
qadriyatlar
- qon-qardoshlik, madaniy ma’naviy yaqinlik, o’tmish va ma’naviy
meros,
ona yurt urf odatsi va boshqalar nisbatan barqaror bo’lib xisoblanadi. Ular
milliy
qadriyatlar tizimida tarixiy jarayonlar davomida tez o’zgarib turadigan ba’zi
kundalik
yoki amaliy ahamiyatga molik bo’lgan qadriyatlarga nisbatan, milliy
qadriyatlar
tizimi, o’z o’rnini va ahamiyatini uzoqroq saqlab qolishi bilan bog’liq
xususiyatni
ifodalaydi.
7

“Ko’p yillik ilmiy kuzatish va tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki,inson o’z umri
davomida
oladigan informasiyaning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrida olar
ekan.
Bolaning ongi asosan 5-7 yoshda shakllanishini inobatga oladigan bo’lsak
ana
shu davrda uning qalbida ma’naviyatning ilk kurtaklari namoyon bo’la
boshlaydi”.
Hozirgi mustaqillik sharoitida yurtimizning rivojlangan davlat
darajasiga
ko’tarilishi uchun bolalarni maktabgacha yosh davridan halollik poklik,
mehribonlik
, mehr - muruvatlilik va ular ongiga singdirish g’oyalari muhim
ahamiyat
kasb etadi.
Maktabgacha
ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich turi hisoblanadi,
xamda
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va «Kadrlar
tayyorlash
milliy dasturi» talablari asosida tashkil etiladi:
-
maktabgacha ta’limning maqsadi: bola shaxsini maktabgacha yoshdagi
bolalar
ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan Davlat talablariga muvofiq sog‘lom va
yetuk,
maktabga o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish;
maktabgacha
ta’limning vazifalari: bolalarni xalkning boy milliy, madaniy -
tarixiy
merosi va ma’naviy ahloqiy jihatdan tarbiyalash: bolalarda milliy
vatanparvarlik
hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish
ehtiyojini,
o‘qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda
ta’lim
jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini
mustaqil
va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va
ruhiy
sog‘ligini ta’minlashdan iborat.
Ma’lumki,
mustaqillik, milliy mafkura, milliy taraqqiyot kabi muqaddas
qadriyatlarni
xalq keng va teran idrok etmoqda. Qisqa vaqt ichida mamlakatimiz
hayotida
olamshumul o‘zgarishlar yuz berdi. Vatanimiz dunyo miqyosida e’tirof
etildi.
Bu o‘zgarishlar odamlarning ongi va tafakkuriga ham ijobiy ta’sir etmoqda.
Binobarin,
o‘sib kelayotgan yangi avlod dunyo qarashini milliy g‘urur tarzida
namoyon
bo‘lmoqda. Bu urf odatlarni rivojlantirish, barqaror e’tiqodga aylantirish
ta’lim
tizimining muhim vazifalaridan biridir.
O‘zbekiston
Respublikasi Mustaqillikdan keyin hukumatning barcha ichki va
tashqi
siyosati, islohotlarining birinchi bosqichida olib borilgan olamshumul
8

siyosati va ikkinchi bosqichda amalga oshirilayotgan tarixiy-umumbashariy ishlari
tufayli
butun dunyoga tanildi va tan olindi. Bu o‘zbek xalqining milliy g‘ururidir.
Bunda
esa Maktabgacha ta’lim muassasalarida, asosiy faoliyat sifatida milliy
g‘ururni
shakllantirish jarayoni yuzaga chikddi. Mazkur holat esa,
maktabgacha
ta’lim muassasalar tarbiyalanuvchilarida milliy g‘ururni
shakllantirishni
tashkil etish jarayonini samarali boshqarishni shart qilib qo‘yadi.
To‘g‘ri
va oqilona rejalashtirilmagan, tashkil etilmagan va tartibga solinmagan
tarbiyaviy
jarayon kutilgan samarani bermaydi. Ana shu dolzarblikdan kelib
chiqqan
holda, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy
g‘ururni
shakllantirish jarayonini bonqarish texnologiyasini ishlab chikish
maqsadga
muvofiqdir.
Mustaqil
Respublikamiz bugungi kunda yoshlarimizni har tomonlama
ma’naviy
va ma’rifiy jihatdan o‘zini tuta bilgan, o‘z sha’ni, uyati, g‘ururini himoya
qila
oladigan darajada ko‘rishni istaydi.
Ma’lumki,
kuchli, qudratli davlat ma’naviyat zaminida vujudga keladi. Bunday
qudratli
davlatning kishilari ham o‘z g‘ururi or-nomusi va qadriyatlarini ximoya
qilishga
qodir insonlar bo‘lishi lozim. Shunday ekan, biz tarbiya jarayonida inson
sha’ni,
g‘ururi, uyati, or-nomusi va uni asrash, himoya kilishni yosh avlodlarga
o‘rgatishimiz,
hamda oldimizga asosiy maqsad qilib ko‘yishimiz kerak. Bugungi
yosh
avlodlarimiz o‘z taqdirini chinakkam egasi, o‘z tarixining ijodkori, o‘ziga xos
milliy
qadriyatlarini sohibi sifatida odob-ahloqimiz namunasi asosida ish tutadilar.
Shu
bois xalkimiz o‘zligini anglab, mustaqillik poydevorini tobora
mustahkamlab
bormoqda. O‘z navbatida ma’naviy-axloqiy yuksalish bilan
birgalikda
bir qancha o‘z yechimini kutib turgan muammolar mavjud. Har bir
davlatning
istiqboli, xalqining farovonligi, osoyishta bo‘lishi yosh avlod, umidli
ug‘il
qizlariga bog‘liq. Chunki ertangi kun ular qo‘lida.
Milliy
g‘urur - muayyan millatning tarixiy o‘tmishidan, milliy qadriyatlardan,
jahon
miqyosida asrlar osha tan olinib kelinayotgan fan, din, adabiyot, san’at va
madaniyat
yutuklari va ularni yaratgan daxolardan tarixiy obida va yodgorliklardan
milliy
urf-odatlaridan faxrlana olish hissidir.
9

Milliy urf odat shaxsda quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi:
millatning
yutuqlar, obru-e’tibori bilan faxrlanish, ularning muammolariga
befarq
qarab turmaslik;
o‘z
eli, millatiga jon kuyar;
o‘z
millatining moddiy-ma’naviy me’rosini asrab-avaylash;
Xalq
odatlari, an’analari, qadriyatlarini hurmat qilish, ularni boyitish va
takomillashtirish;
o‘z
millatiga mehr muhabbatini amaliy faoliyatda namoyon qilish;
Mustaqillik
g‘oyalari bilan sug‘orilgan kishilar milliy urf odatlarni oshirib,
uni
xalq, vatan, ajdodlar xotirasi oldidagi ma’suliyatni his qilishdek mazmun bilan
boyitmokda.
Bunday sharoitda o‘zbek xalqinining mustaqilligidan faxrlanish,
mamlakatimizda
ozod, farovon va erkin hayot qurish yo‘lida faol mehnat qilish,
jahon
hamjamiyati yutuqlari, yangi pedagogig texnalogiyalaridan foydalanish,
milliy
g‘ururni rivojlantiradigan omillardir. Bu esa, o‘z navbatida o‘sib kelayotgan
yosh
avlodning kuchi, salohiyati, bunyodkorlik faoliyatini ko‘p jihatdan belgilaydi.
Ularni
sog‘lom milliy g‘urur urf odatsini shakillantirish uchun tinmay izlanishga
safarbar
etadi. Bu safarbarlik va miiliy g‘ururni o‘sib kelayotgan yosh avlodga
qaror
toptirish uchun maktabgacha ta’lim muassasalari katta imkoniyatlarga ega.
Chunki
bugungi kunda ushbu maskanlarda o‘zbek xalqining o‘tmishi
ajdodlarimizning
boy ma’naviy merosi, bugungi buyodkorlik faoliyati keng
ko‘lamda
o‘rgatilmoqda. Darhaqiqat, milliy g‘urursiz hech bir millat, millat
sifatida
ravnaq topolmaydi.
I.2 Milliy urf odatlarning maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyasidagi
ahamiyati
G’urur
deganda, ko‘z o‘ngimizda hak va haqiqat gavdalanadi.
Bobolarimizning
hammasi g‘ururli zotlar bo‘lganlar. Abu Nasr Forobiy, Abu Ali
ibn
Sino, Beruniy, Xorazmiy, Amir Temur, Ulug‘bek, Aliisher Navoiy, Boburlar
o‘z
g‘ururlarini minordek tutishgan. Shunday ekan, bugungi maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilari bobolari merosiga sodiq qolib, ular yaratgan
10

odob-ahlok meyorlariga sodiq bo‘lishi lozim. G’ururli bo‘lish, birinchi navbatda,
xalq
manfaatini yoqlash, elga foyda keltirish.
Xalqimiz
o‘z hayoti, turmush tarzida eng olijanob g‘oyalarni mujassam etgan
ahlok-odob
qoidalariga, ma’naviy qadriyatlarga tayanib kelgan. Shunday ilg‘or
g‘oyalar
tufayli elimizda adolat, rostgo‘ylik, halollik, pokizalik, birovning haqqiga
hiyonat
qilmaslik, nogironlarga mehrli bo‘lish, odamiylik, qardoshlik,
vatanparvarlik,
shirinsuxanlik va boshka insoniy fazilatlar rivoj topgan.
O‘zbek
xalqining g‘ururini ifodalovchi bir qancha urf-odatlar, rasm- rusumlar,
marosimlar,
odatlar, udumlar, an’analar mavjud. Jumladan, o‘zbek xonadonlarida
ota
nomi mag‘rur va ulug‘ shaxs sifatida e’tirof etiladi. Ayniqsa, maktabgacha
ta’lim
muassasalari tarbiyalanuvchilari, ya’ni farzandlarimizning o‘z yurtiga mehr-
muhabbatli
bo‘lishi, uning mustaqilligini mustahkamlashi, Vatanimiz shon-
shuhratini
dunyo miqyosiga olib chiqish ruhida tarbiyalash pedagoglar, ota- ona va
har
birimizning muqaddas burchimizdir. Bunday ezgu maqsadlarni bajarishda har
bir
O‘zbekiston fuqarosi g‘urur va iftixor bilan yashaydi va uning meyoriga amal
qiladi.
Har
bir xalqning ijtimoiy-madaniy hayotida azaliy an’ana, urf-odatlar alohida
hrin
tutadi. Ular kishilar turmush tarzining o’ziga xos hodisasi sifatida namoyon
bo’ladi.
“An’ana”, “odat”, “marosim” bevosita “bayram” tushunchasi bilan
bog’liq.
“An’ana”
- tarixiy taraqqiyot jarayonida va ijtimoiy ehtiyojlar orasida vujudga
keladigan,
avloddan-avlodga meros bo’lib o’tadigan, kishilar ma’naviy hayotiga
ta’sir
ko’rsatadigan madaniy hodisadir. An’ana o’ziga xos ijtimoiy hodisa sifatida
majmuasi
hisoblanadi. Xalq an’analari - uzoq taraqqiyot jarayonida etnoslarning
ijtimoiy-ma’naviy
ehtiyojlari asosida vujudga kelib, ularning aqliy - ijodiy faoliyati
asosida,
atrof - muhit, tabiat, mehnat jarayoniga bog’liq holda avloddan-avlodga
o’tib,
taraqqiy etgan va asrlararo ajdodlar fikri, orzu-o’ylari, tajribalari, yutuqlari
va
boshqa qadriyatlarini mujassamlashtirgan bebaho ijtimoiy-madaniy merosga
aylangan.
11

Urf - odat kishilarning turmushiga singib ketgan, ma’lum muddatda
takrorlanib
turuvchi xatti-harakat, ko’pchilik tomonidan qabul qilingan xulq -atvor
qoidalari
ko’nikmasidir. Masalan: kichiklarning kattalarga salom berishi, uy-
xovlini
tartibga keltirish, mehmonlarga alohida hurmat ko’rsatish, bayram
arafasida
keksa qariyalar, kasal ojiz, qiynalgan kishilar holidan xabar olish, qo’ni-
qo’shnilarni
biror ishiga yordam berish, hasharga borish kabilar o’zbek xalq iga
xos
yaxshi odatlar hisoblanadi.
Urf-odat
degan tushuncha psixologiyada ham mavjud bo’lib, u ma’lum
sharoit
ta’sirida vujudga kelib, kishining fe’l-atvorida mustahkamlanib qolgan va
kiyinchalik
o’z-o’zidan beixtiyor bajariladigan harakat ma’nosini bildiradi.
An’ana
ijtimoiy hayot, mehnat, madaniyatining barcha sohalariga xos xodisa
sifatida
juda keng doirani qamrab oladi. Urf-odat esa muayyan bir kishining
turmush
tarzi xatti-harakati, xulq -atvori, muloqoti va oilaviy munosabatlarida
namoyon
bo’ladi.
Marosim
- inson hayotidagi muhim voqyealarni nishonlashga qaratilgan,
rasmiy
va ruhiy ko’tarinkilik vaziyatida o’tadigan, tartib-qoidalarga amal
qilinadigan
tadbir sanaladi. Masalan: ism qo’yish, nikohdan o’tish, dafn qilish,
xotiralash,
urug’ qadash marosimlari.
Urf-odat
kundalik hayotda kuzatilsa, marosim esa inson hayotidagi muhim
hodisalar
sodir bo’lganida vujudga keladi. Marosim kishilar hayotidagi eng muhim
vo
qealarni rasmiylashtiradi. Marosimlarni o’tkazishda avloddan-avlodga o’tadigan
ramziy
va rasmiy an’analar, qoidalarga amal qilinadi. Marosimga bo’layotgan
voqeaga
“guvoh” sifatida odamlarcha qiriladi. Odamlar kimningdir g’ami yoki
quvonchiga
sherik bo’lishadi, kelajak uchun yaxshi niyatlar qilishadi. Har bir
marosimning
o’ziga xos umum qabul qilingan tuzilishi bo’ladi. Inson hayotida
bo’lib
o’tayotgan muhim voqyealarni nishonlash jarayonida an’ana ham, urf-odat
ham,
marosim ham mujassamlashadi.
Buni
quyidagi bir misolda ko’rish mumkin: yoshlar voyaga yetganda yigitlar
uylanadi,
qizlar turmushga chiqadi. Bu avloddan-avlodga o’tib keladigan an’ana
sanaladi.
Yigit va qizning oila qurishi uchun nikoh to’yi o’tkaziladi. Nikoh to’yini
12

o’tkazish esa insoniyat hayotiga singib ketgan qoidaga ega bo’lgan urf-odat
hisoblanadi.
Nikoh to’ylarining asosiy shartlaridan biri kuyov va kelinning
nikohdan
o’tishidir. har bir davrda bu to’y bilan bog’liq o’ziga xos urf-odatlar
vujudga
keladi. Masalan: hozirgi paytda maxsus bezatilgan mashinalarda
ko’chalarda
yurish, guvohlar bilan baxt uyiga borish, kerakli hujjatlarga imzo
chekish,
nikoh uzuklarini almashish kabi odatlarga amal qilinadi. Bu rasmiy va
tantanali
ravishda o’tadigan marosimdir.
“An’ana”,
“urf-odat”, “marosim” bir-biri bilan bevosita bog’li q hodisa
sanaladi.
SHu bois an’analarning tarkibiy qismi urf-odat, urf-odatning tarkibiy
qismi
esa marosim ham bo’lishi mumkin.
Ba’zi
holatlarda “an’ana”, “odat” va “marosim” tushunchalari alohida
ishlatilsa,
ular mavhum ma’noni anglatishi ham mumkin. Bunday paytda ularga ani
q
lovchi so’zlar qo’shilib, masalan “an’anaviy bayram”, “mukofotlash marosimi”,
“to’y
marosimi”, “nafa q aga kuzatish marosimi” tarzida qo’llaniladi. Marosim
so’zi
jamoatchilik ishtirokida o’tkaziladigan katta tadbir ma’nosini bildiradi.
Eng
qadimiy odamlarning turmushi bilan bog’li q an’analar: to’da bo’lib
yashash
udumlari; sardorlik, o qso qolik uchun olishuvlar; bolalikdan o’spirinlikga;
o’spirinliklan
erkaklikga o’tish marosimlari; turli ko’rinishli dafn odatlari;
qurbonlik
marosimlari oila va to’y marosimlarining poydevori bo’lgan pomgam,
egzogam,
monogam odatlari kabilar ibtidoiy jamoa tara q qiyotida jiddiy rol
o’ynagan.
Ular ibtidoiy odamlarning masha q qatli hayotida erishilgan tajribalarni
asrash
va ko’paytirishda katta ahamiyatga ega bo’lgan.
Jadimiy
odatlarni o’rganishda “Avesto” kitobi eng qadimiy manbalardan biri
hisoblanadi.
Zardushtiylik diniga xos odatlar hozirgi paytgacha ham saqlanib
qolgan.
Ular ichida eng kattasi Navro’z bayramidir. Kasallikni oldini olish yoki
undan
saqlanish uchun isiriq tutatish, tongda xovlini tozalash, yuvinish, o’choqga
olov
yo q ish kabilar zardushtiylardan o’tib kelayotgan odatdr.
Oilaviy
marosimlar oila paydo bo’lishi bilan vujudga kelgan. Shu bilan birga
o’zgargan
rivoj topgan. Taraqqiyot, zamon talabiga javob bermagan odat
13

marosimlar unitilgan. Ularning o’rnini esa oila ehtiyojlarini qoniqtiradigan yangi
marosimlar
egallagan.
O'zbek
xalqining oilaviy marosimlari ham tarixiy zururiyat asosida vujudga
kelgan
va zamon chig’iriqlaridan o’tib, muhim ma’naviy qadriyat sifatida ravnaq
topgan.
Sho’rolar davrida har bir kishi yaxshi yashay olmasa, butun jamiyat
ham
yaxshi yashay olmasligi uqturiladi. Bu davrda asosiy e’tibor umumdavlat
ishlariga
qaratildi. Shaxs, oila ehtiyojlari esa diqqat markazidan tushib qoldi.
Jumladan,
katta davlat bayramlari birinchi darajali, oilaviy - maishiy bayramlar
ikkinchi
darajali bo’lib qoldi. Xal q ning asrlarmobaynida to’plangan bebaho
boyligi
- shaxs va oila hayoti bilan bog’liq marosim va bayramlar unutila berdi.
Hozirgi
paytda jamiyatimiz oldida shaxs, oila turmush tarzini yaxshilash va u
bilan
bog’liq oilaviy an’analar, urf-odatlar, marosimlarga e’tibor qaratish muhim
muammo
bo’lib turibdi. Xal q imizning avloddan-avlodga o’tib kelayotgan oilaviy
marosimlari
sho’rolar davrida jiddiy to’siqlarga uchragan bo’lsa ham mustaqillikka
erishilgandan
so’ng ular qayta tiklana boshladi. Bu an’ana, urf-odat va marosimlar
to’g’risida
qator kitoblar chop etildi. Oilaviy marosimlar xalq ma’naviyatining
tarkibiy
qismi, muhim axloqiy qadriyati, ta’sirchan tarbiya vositasi sanaladi.
Oilaviy
marosimlar jarayonida namoyon bo’ladigan axloq-odob, mehr-oqibat kabi
xislatlar
yoshlar ma’naviyati shakllanishida muhim ahamiyatga eag. Xalq
an’analari
qadrlanadigan oilalarda tarbiya topgan yoshlar ibratli axloqi bilan bosh
qalardan
ajralib turadi. Bunday oilalardan jinoyatchi, bezori kishilar chi q maydi.
Shu
bois xalq an’analari va oilaviy urf-odatlar yordamida yoshlarni tarbiyalash
muhim
ahamiyat kasb etadi.
Ispaniyalik
bir faylasuf olim butun umrini jahon xal q larining urf-odatlarini,
axloq
odobini o’rganishga bag’ishlagan ekan. o’sha olim bizning yurtimizga tashrif
buyurib,
urf-odatlarmizni o’rganibdi. Yurtiga borib: “Butun bir amalga oshirgan
ishlarim
va o’rgangan bilimlarimni 15 yoshli o’zbek qizalog’ining, o’rnidan turib,
qo’lini
ko’ksiga qo’ygancha choy uzatishidagi odobi, nazokatiga almashtirishga
rozi
edim”- degan edi.
14

Ajdodlarmiz asrab-avaylab kelgan urf-odatlarmizni, sharqona odobimizni,
naslimiz
pokligini, buyukligimizni asrab-avaylab kelgusi avlodga yetkazish siz-u
bizning
qo’limizdadir.
1.3 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni shakllantirishning mavjud holati
O‘zbekiston
mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardan boshlab xalqimizning
qadriyatlari,
azaliy an’analari, udumlari, tili, dunyoqarashi va tafakkuriga asoslanib
ish
ko‘rayotganimiz o‘z samarasini bermokda.
Darhaqikar,
yosh avlod tarbiyasiga bizning davlatimizdek qayg‘uradigan va
uning
kelajagi tug‘risida g‘amhurlik qiladigan biror mamlakat bo‘lmasa kerak.
Maqsadimiz
buyuk davlat qurish bo‘lgan jamiyatda yoshlarga nisbatan
shunday
siyosat olib borish tabiiy. Axir, mustaqil davlatimizning ertangi kuni
hozirgi
yosh avlod qo‘liga o‘tadi. Ular O‘zbekiston o‘z Vatani mustaqilligining
muqaddas
bo‘lishi, uning rivojlangan va gullab-yashnagan o‘lkaga aylanishi uchun
bor
kuch va aql-zakovatini safarbar qilishini barchamiz istaymiz.
Bugungi
kunning eng dolzarb masalalaridan biri-bu mustaqil davlat
talablariga
javob beradigan yosh avlodni voyaga yetkazish, kadrlar tayyorlash,
uzluksiz
ta’lim-tarbiya tizimini milliy qadriyatlar va urf-odatlarimiz asosida
yaratilishi. Mamlakatimiz maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarining
ma’naviy tarbiyasiga katta ahamiyat berilmokda.
Bu
borada muayyan ishlar kilingan. Umuman, yosh avlod tarbiyasida
maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyachi va murabbiylarning ma’suliyati haqida
ham
unutmaslik kerak.
O‘zbekiston
Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar
tayyorlash
milliy dasturi”da maktabgacha ta’lim davlatimizning uzluksiz ta’lim
tizimida
ilk pag‘ona ekanligini ko‘rsatib berilgan bo‘lib, uning asosiy vazifasi yosh
avlod
shaxsiyati asoslarini shakllantirishdan iboratdir.
Maktabgacha
ta’lim bola shaxsini sog‘lom va yetuk, shu bilan birga maktabga
tayyorlagan
holda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. O‘zbekiston Respublikasi
“Ta’lim
to‘g‘risida”gi Qonunning 11-moddasida: ”Bu ta’lim 6-7 yoshgacha oilada,
15

bolalar bog‘chasida va mulk shaklidan kat’iy nazar, boshqa ta’lim muassasalarida
olib
boriladi”-deb ta’kidlangan. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida
tarbiya berishning bosh maqsadlaridan yana biri, maktabgacha
ta’lim
muassasalari tarbiyalanuvchilarda milliy g‘ururni shakllantirishdir.
Milliy
urf odatlarni maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari
qalbiga
singdirishdan maqsad: bolalar qalbiga sevish va faxrlanish, g‘ururlanish urf
odatsini
o‘yg‘otish. Negaki milliy g‘urur xalqimizning milliy qadriyatlari, urf-
odatlari,
o‘z ona tiliga asoslangan.
Shu
bois, maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni
shakllantirishning mavjud holati o‘rganilishi lozim.
Darhaqiqat,
ta’lim-tarbiya qanchalik erta boshlansa, uning samarasi
shunchalik
erta namoyon bo‘ladi va insonning butun hayoti tarziga ijobiy ta’sir
qiladi.
Maktabgacha
ta’lim tizimini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya jarayonini
tarbiyachilar
tomonidan to‘g‘ri tashkil etilishi, ma’sul shaxslar tomonidan uni
nazorat
qilinishining afzalligini ta’minlash, maktabgacha yoshdagi bolalar ota-
onalarining
oilada bola tarbiyasi bilan shug‘ullanishi uchun qulaylik yaratish
maqsadida
“Bolajon” tayanch dasturi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Konun, Kadrlar
tayyorlash
milliy dasturi, maktabgacha ta’lim Konsepsiyasi hamda maktabgacha
ta’limga
qo‘yiladigan davlat talablarini asosida ishlab chiqildi. “Bolajon” tayanch
dasturi
maktabgacha ta’lim tizimidagi barcha muassasalar uchun bajarilishi zarur
bo‘lgan
dastur hisoblanadi.
Dasturda
bolalarni jismoniy, aqliy hamda ijtimoiy-hissiy jihatdan kamol
toptirish,
bolalarni erkin fikrlash, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ahloqiy va
milliy
g‘ururli va ma’naviy jihatdan barkamol, shuningdek, kelajakda mustaqil va
ongli
yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish uchun shart-sharoitlardan
iboratdir.
“Maktabgacha
ta’limga qo‘yiladigan davlat talablarini”ning bajaril ishiga
erishishdan,
ya’ni maktabga jismonan sog‘lom, aqlan va ma’nan yetuk,
16

jamiyatning turli a’zolari bilan muloqotda bo‘la oladigan, borliqni aniq idrok
etadigan,
hayotga ijtimoiy jihatdan moslashuvchi, umummilliy qadriyatlarimizni
qadrlaydigan,
shuningdek, mustaqil va ongli yashaydigan bolani tayyorlashdan
iborat. Ta’lim
jarayonida tarbiya - uzluksiz jarayon bo‘lib, u pand-nasihatlar berish
bilan
cheklanmaydi, balki maktabgacha ta’lim muassasasida bu ikki yul bilan:
kattalarning
bevosita ta’siri, ya’ni o‘rgatishi, donolar fikrlari, o‘gitlari va asarlarini
o‘qib
berishi va rivojlantiruvchi muhitni yaratib, bolaning mustaqil fikrlashi,
atrofdagi
odamlar hatti-harakatlarini kuzatishi natijasida to‘g‘ri xulosalar chikarib
olishga
yordam berish orqali tarbiyalanadi. Bolalar qalbida o‘z xalqiga muhabbat
va
hurmat urf odatlarini tarkib toptirish, milliy g‘ururni tarbiyalash, ularga o‘zbek
xalqining
mehr-oqibatli, mehmondo‘st, mehnatsevar va kamtarin ekanligini
singdirish,
O‘zbekistonning mustaqilligi, madhiyasi, gerbi va bayrog‘i haqidagi
bilimlarni
shakllantirib borish maqsadga muvofiqdir. Maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni shakllantirish maqsadida
o‘tilayotgan
mashg‘ulotlar mavzulari bolaning har tomonlama rivojlanishiga,
yuksak
odob-axloqli, milliy g‘ururli komil inson bo‘lib tarbiyalashiga yordam
bermog‘i
lozim. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda milliy g‘ururni
shakllantirishda
nafaqat maktabgacha ta’lim muassasalari, balki oilaning ham
mavjud
holatini o‘rganish muhim ahamiyatni kasb etadi. Chunki, bolalarning bo‘sh
vaqti,
asosan, uyda, oilada davrasida o‘tadi. Buni hisobga olmaslik, yosh avlod
tarbiyasida
ota - onaning burchi va vazifalari haqida yanada chuqurroq o‘ylamasak
xato
bo‘ladi. Milliy urf odatlarning bir jihati Vatanga, millatga, elu yurtga sadoqat
bilan
xizmat qilishdir. Vatanini sevmagan, millatining tarixi va taqdiriga loqayd
qaraydigan
insonning komilligi haqida so‘z bo‘lishi mumkin emas. Inson
kamolotida
nafaqat maktabgacha ta’lim muassasalari balki, oilaning roli beqiyos
katta
ekanligi ma’lum. «O‘zbeklarning aksariyati, - deb yozadi.
I.
A. Karimov, - o‘zining shaxsiy farovonligi to‘g‘risida emas, balki
oilasining,
qarindosh urug‘lari va yaqin odamlarining, qo‘shnilarining omon
esonligi to‘g‘risida
g‘amho‘rlik kilishni birinchi o‘ringa qo‘yadi. Bu esa eng oliy
darajada
ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir». Oila tarbiyasida doimiy
17

ta’sirchan kuch oiladagi munosabat, oila muhiti, oila a’zolarining o‘zaro aloqasi,
ota-ona,
aka-uka va boshqalarning hulk-atvori, madaniy va siyosiy saviyasi,
muomala
madaniyati, oilaning daromadi, yashash sharoiti va boshqa holatlar bola
kamolotiga
ta’sir qiladigan asosiy omillardir. Oila qanchalik tartibli, yaxshi hulq-
atvorli,
uning a’zolarining o‘zaro munosabatlari samimiy bo‘lsa, oila tarbiyasi ham
shunchalik
samarali bo‘ladi. Imom ibn Kudoma o‘zining: “Minxojul-kosidin”
nomli
kitobida bir necha odoblarni zikr qiladi: “Bola voyaga yetib, unda fikrlash
alomatlari
namoyon bo‘lsa, uni yaxshi kuzatish va ahvolini o‘rganish lozim
bo‘ladi.
Chunki bolaning qalbi sodda va toza bo‘lib, u har qanday naqshni qabul
qilishga
tayyor. Agar yaxshilikka odatlantirilsa, yaxshilik bilan ulg‘ayadi. Agar
yomonlikka
odatlansa, yomonlik bilan ulg‘ayadi va javobgarlik uning yaqinlari
bo‘yniga
tushadi”. Milliy g‘urur, vatanparvarlik urf odatsini shakllantirish, har bir
ota
- onaning, tarbiyachi-murabbiylarning, jamoatchilikning Vatan oldidagi
burchidir. Maktabgacha
ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining kelgusida
qanday
inson bo‘lib yetishishi ko‘p jihatdan, maktabgacha ta’lim muassasasi
tarbiyachisiga,
eng yaqin kishilari: ota-onalarining o‘zaro muomala
madaniyatlariga,
aloqalariga bog‘liqdir. Shuning uchun maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilarining ota-onalari bilan ham milliy g‘urur,
mafkuraviy
ta’lim ishlarini olib borilishi maqsadga muvofiqdir. Shu bois,
maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarini yoshlikdan xalq va yurt
taqdiri
uchun fidoiylik urf odatsini shakllantirish mafkuraviy tarbiyada muhim
o‘rin
tutadi. Buning uchun bola hayotining dastlabki yillaridan boshlab uni narsalar
olami
bilan tanishtirishning milliy an’analarimizga xos shakllarini qo‘llash lozim.
Chunki,
davlat va jamiyatning kelajagi yosh avlodning qanday voyaga
yetishiga
ko‘p jihatdan bog‘liqdir. O‘z navbatida jamiyat va millatning hamda
ma’naviy
darajasi bilan belgilanadi.
Yosh
avlodni bolaligidan boshlab milliy g‘ururli, kishilarga mehr muhabbatli,
izzat-
hurmatda bo‘lish, vatanning qadriga yetish va hurmat qilish kabi ijobiy
hislatlarni
tarbiyalab borish barchamizning vazifamizdir.
18

II. BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARI TARBIYALA -
NUVCHILARIDA MILLIY URF ODATLARNI SHAKLLANTIRISHNING
PEDAGOGIK VOSITALARI VA SHAKLLARI
2.1 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni shakllantirishning pedagogik vositalari.
Bugungi kunda barcha sohalar singari ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan bosh
maqsad
kelajak avlodni ulg‘ayayotgan farzandlarimizni insonparvarlik,
vatanparvarlik
ruhida komil inson qilib tarbiyalashdir. Shu asnoda o‘sib kelayotgan
avlodni
boy va betakror tariximiz milliy an’analarimiz o‘gitlari asosida tarbiyalash
bugungi
kun talabidir. Farzand ulg‘aya borar ekan ijtimoiy hayot ijtimoiy
munosabatlar
atrofdagi hodisalarga o‘z nuqtai nazari bilan moslasha boradi.
Bolada
bu jarayonning kechishi shaxsni o‘rab turgan muhitning, jamoaning,
oilasining
qaydarajada milliy va dunyoviy munosabatlarga munosabati asosida
vujudga
keladi va shu osnoda jamiyatni borliqni, unda shakllangan ong dunyo
qarash
orqali idrok qiladi.
Bir
qaraganda bu jarayon-ijtimoiy muhit ko‘rinishida sodda ko‘rinsada,
xalkaro
miqyosida, turli davlatlar misolida ko‘radigan bo‘lsak har xil ko‘rinishga
ega
bo‘lgan etnik tarbiya vujudga kelayotganini ko‘rasiz. Shu o‘rinda bizning
yurtimiz
tarixiy madaniyati-ma’naviyati, milliy an’nalari va qadriyatlari bilan
o‘zbek
xalqining qalbiga tushirilgan ming asrlik tarixini namoyon etib kelmokda.
Xalqimizning
ko‘p asrlik an’analari, qadriyatlari, mif, afsona va dostonlarida,
bizning
milliyligimizni aks ettiruvchi, muqaddas xilqatlar ko‘rinishida asrdan asrga
o‘tib
xalqimiz hayotida o‘z qimmatini saqlab kelmokda. O‘zbek xalqining milliy
g‘urur
umuminsoniy qadriyatlar katta bir jarayoni tashkil etadi. Bizning milliy
xususiyatlarimiz
umuminsoniy qadriyatlar bilan bog‘lanib ketgan. Asrlar davomida
xalqimiz
umumbasharish, umuminsoniy qadriyatlar takomilligi ulkan hissa
qo‘shgan
turli millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjihat yashash, diniy bag‘ri
kenglik,
dunyoviy bilimlarga intilish o‘zga xalqlarning ilg‘or tajribalari va
madaniyatini
o‘rganish kabi xususiyatlar ham xalqimizda azaldan mujassamdir.
19

Xuddi shunday milliy tabiatimizga xos bo‘lgan mehr oqibat, muruvvat,
andisha,
or nomus, sharmu hayo, ibo iffat, betakror fazilatlar va xalkimizni ko‘p
jihatdan
ajratib turadigan bag‘ri kenglik, mehmon do‘stlik oq ko‘ngillik
xususiyatlari
ham xalkimiz tomiriga singib ketgan bugungi kunda farzandlarimizni
komil
inson qilib tarbiyalashda ushbu masalalarni tarbiya mazmunining bosh
g‘oyalaridan
biri qilib quyish lozimdir.
Shu
bilan birga diniy qadriyatlarimiz ham muhim ahamiyat kasb etadi. Biz
xammamiz.
“Alxamdullox, musirmon”, deb e’tiqodimizni e’tirof etamiz. Olloh
barchamizning
qalbimizda, yuragimizda, yaratganni doim yod etamiz, undan
madad
so‘raymiz, binobarin islom dini hayotimizning tub zamiriga chuqur singib
ketgani.
Bu - inkor etib bulmaydigan hakikat. Shunday ekan farzandlarimizni
muqaddas
dinimizning mohiyati, uning insonparvarlik g‘oyalari, dinga
sog‘lom
munosabat masalalarini ular ongiga singdirishimiz zarur masalalardan
biridir.
Shu tariqa farzandlar tarbiyasidagi birinchi maqsadimiz bu xalqimizning
qadimiy
va boy tariximiz, yuksak madaniyatimiz va urf -odat, qadriyatlarimizga
asosan
mintolitetimiz asosida hayotga moslashishi, komil inson tarbiyasidagi
buyuk
maqsaddir. Bu insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan
achchiq
saboqlarni ham tan olishga undaydi. Ushbu qadriyatlar milliy
xususiyatlarni
o‘zlashtirishi tavsiya etish mumkin:
1. xalqimiz
hayotida qadim qadimdan jamoa bo‘lib yashash ruhining
ustunligi;
2. jamoa
timsoli bo‘lgan oila, mahalla, el yurt tushunchalarning muqaddasligi;
3. ota-
ona, mahalla -kuy, umuman jamoatga yuksak hurmat e’tibor;
4. millatning
o‘lmas ruhi bo‘lgan ona tiliga muhabbat;
5. kattaga
hurmat, go‘zallik va nafosat;
6. sabr
- bardosh va mexnatsevarlik;
7. halollik,
mehr oqibat.
Kabi
masalalar ta’limning mazmuni bo‘lishi davr talabidir. Bugun biz
ko‘pdan
ko‘p masalalar ustida bosh qotirayapmiz. Jamiyatimiz rivoji uchun o‘z
hissamizni
boricha qo‘shishga harakat qilmokdamiz. Bularning hammasi kelajak
20

avlod farzandlarimiz baxti saodati uchun. Albatta, shu o‘rinda ulg‘ayayotgan to‘la
qonliga
qabul qilishga tayyorlashimiz ham kerakdir.
O‘zbek
xalqi o‘ziga xos milliy urf-odat, an’analari, jasur, qahramon
farzandlari,
ilm-fan va san’at, davlat va jamoa buyuk namoyondalari, ona-Vatani
bilan
fahrlanadi. Zero, o‘tmishda bu buyuk ajdodlarimiz ko‘rsatgan qahramonlik,
fidoyilik,
maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur urf
odatsining
shakllanishi va barkaror bo‘lishiga xizmat qilishi tabiiydir. Shu sababli
ham
milliy g‘urur ramzi bo‘lgan millat, xalqning o‘zligini anglashi, o‘zining milliy
qadriyatlari,
urf-odatlarini unutmasdan, ularni tiklab, avaylab, boyitib o‘sib
kelayotgan
yosh avlodga yetkazish lozim. Maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur urf odatsini shakllantirishga
xizmat
qiladigan boy ma’naviy merosga egamizki, bu meros yoshlarda milliy
g‘urur
urf odatsini shakllantirish uchun muhim didaktik vosita bo‘lib hizmat qiladi.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida buyuk siymolar,
ertaklar,
dostonlar, afsonalar, hadislar, maxsus risolalar, bukletlar tarzida taqdim
etish
maqsadga muvofiqdir. Tarixga nazar solar ekanmiz, xalk baxt-saodati,
tinchligi,
ozodligi yo‘lida o‘z hayotini bahshida etgan vatandoshlarimiz ko‘rsatgan
qahramonlik,
insonparvarlikni ko‘ramiz, u bilan faxrlanamiz. Masalan, Jaloliddin
Manguberdi
ona Vatan, xalk dahlsizligi uchun qayg‘urdi. Uning ana shunday
ma’naviy
barkamol, yorqin jasoratli qiyofasi asrlar osha avlodlar qalbida saqlanib
qoldi.
Jaloliddin Manguberdi - vatanparvarlikning jonli timsoli bo‘ldi. U o‘z
yuragidagi
Vatanga bo‘lgan otashin muhabbatdan kuch olib, dushmanga dahshat
soladi.
U o‘n yildan ortiq olov ichida ot suradi, Sind daryosining ajal ufurib turgan
domidan
tirik chiqib ketadi. Dushman 1231 yilda Jaloliddinni g‘aflatd a qoldirib,
yelkasiga
nayza sanchadi. Uning ko‘zi Jaloliddin belidagi sanochga tushadi. U
Jaloliddinnning
belidan tikmachoq xaltani oladi, bag‘riga bosib, bir dunyo
boylikka
ega bo‘ldim, deb sevinadi. Ammo bu boylik Jaloliddin asrab yurgani
Xorazmning
bir siqim tuprog‘i edi.
Shunday
yetuk sarkardalardan biri Sohibqiron Amir Temur (1335-1405) bir
umr
haqiqat uchun kurashdi, uning shiori ham "Rusti-rosti" - "kuch adolatda"
21

degan ma’noda edi. Shuning uchun ham uning adolat qilichi bir umr sinmay, doim
zafar
keltirdi. U ona Vatanni mo‘g‘ul bosqinchilaridan halos etdi.
Amir
Temurning o‘z ona xalqi oldidagi birinchi eng buyuk, eng muqaddas va
olamshumul
xizmati mo‘g‘ul istilochilari zulmidan vatanni ozod etishi bo‘ldi.
Ikkinchi
ulug‘ xizmati - ulkan davlatni tuzishdir.
"Millatning
dardlariga darmon bo‘lmoq vazifangizdir!", Amir Temurning
xalqqa
bo‘lgan muhabbatini ana shu otashin va ezgu so‘zlaridan ham bilish
mumkin.
Sohibqiron
har qachon qayerda va qanday vaziyatda bo‘lmasin xalkning
dardlariga
darmon bo‘lishni eng oliy maqsad deb biladi. U o‘z xalqini sevgan va
ona
Vataniga sadoqatli odamlarni izzat- hurmatda tutgan, hatto bu mavzudagi
vokea-hodisalarni
faxr bilan so‘zlab, ko‘plarga ibratmatal tarzida o‘qtirgan, o‘zi
esa
bunga qatiy amal qilgan.
Sohibqiron
davlatni boshqarishda o‘z atrofiga halol, diyonatli, ishning ko‘zini
biladigan
odamlarni tanlab, haq yo‘lini tayin etib qo‘yadiki, xatto o‘zi ham davlat
ishlarida
biror xato-kamchilikka yo‘l qo‘ysa, ogohlantirishlarini aytadi.
Amir
Temur bobomiz buyuk imoratlar barpo etadi va ularni ulkan bog‘u
rog‘lar
bilan o‘raydi, shahar va qishloqlarni tiklaydi, suv inshootlari barpo etadi.
Musulmon
me’morchiligidagi eng yaxshi an’analar Amir Temur davrida gullab -
yashnaydi
va mangu umr topadi. Amir Temur mamlakat obodonchiligiga shu
qadar
alohida e’tibor beradiki, u Shahrisabzni ham obod qiladi. Oqsaroy, Dor ut -
saodat,
Dor ut-tilovat, Gumbazi Sayidon kabi mahobatli qasrlar va maqbaralar
quriladi.
Masjid, Madrasa, karvonsaroy va hammom kabi jamoat binolari barpo
etiladi.
Amir Temur nafaqat Movarounnahr va Turkiston, balki boshqa
mamlakatlarda
ham qal’alar (Afg‘oniston), qasrlar, shaharlar va nahrlar (Eron,
Ozarbayjon,
Afg‘oniston) qurdiradi. Amir Temur ihlos- e’tiqod bilan Turkistonda
Ahmad
Yassaviyga maqbara qurdiradi. Toshkent viloyatidagi Zangiota maqbara-
xilxonasini
ta’mirlab, go‘zal va fasoxatlix, olg‘a keltiradi. Amir Temur dildagi
go‘zallik
va yuksaklikka bo‘lgan muhabbat uning ona Vatani va xalqiga bo‘lgan
buyuk
sevgisi, sadoqati va adolatidan tug‘iladi.
22

Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va
vatanparvarlik
urf odatlari ularning ba’zi harakatlarida aks etib turadi.
Lekin
ularda Vatan, milliy g‘urur haqidagi fikrlar cheklangan. Ular Vatan va
Vatanni
ulug‘lovchi she’r, xikoya va ertaklarni bilishad-yu, milliylikning
mohiyatini
yaxshi anglashmaydi. Bu urf odatlarni tarbiyalash yaxshi yo‘lga
qo‘yilmaganligi
tadqiqot jarayonida aniqlandi.
Demak,
Maktabgacha talim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur
va
vatanparvarlik sifatlarini shakllantirish zarur. Buning uchun:
1. -
milliy g‘urur, urf-odat va an’analarimizni maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilar
hayotiga kengroq joriy etish;
2. maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirish
maqsadida xalq pedagogikasidan samarali foydalanish;
3. umuminsoniy
qadriyatlarimizni va milliy merosimizga oid ma’naviy va
ma’rifiy
tadbirlarni ko‘paytirish zarur.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur urf
odatsini
o‘stirishga qaratilmagan.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirish
uchun bu jarayonning samaradorligini ta’minlovchi pedagogik-
psixologik
omillarni aniqlab olish taqozo etiladi.
Kuzatishlarimiz
natijasi shu pedagogik vositalarni quyidagicha aniqlashga
yordam
berdi:
1. ta’lim-tarbiya
mazmuni, shakl, usul va vositalarining milliyligi;
2. ijtimoiy
omillar: ta’lim-tarbiya jarayonini;
3. xududiy
omillar: bola yashayotgan o‘lka, milliy qadriyatlari, urf-odatlari va
an’analari,
boyligi, tarixiy o‘rni va ahamiyati.
Har
bir davrda yuz beradigan voqiya-hodisalar tug‘risida tarbiyachinining
bolalarga
mohirona hikoya qilib berishi vatanparvarlikni tarbiyalashada muhim
vosita
bo‘lib hizmat qiladi.
Ushbu
omillarning pedagogik jihati ularning o‘zlariga xos xususiyatlari
hisobga
olingan taqdirda, milliy g‘urur urf odatlarini his etishda va uning tizimini
23

ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarda
milliy urf odatlarni shakllantirish tizimini o‘rganishda, ishlab
chiqishda
har bir mashg‘ulot, tarbiyaviy tadbirlar, to‘garaklar ular ongida
milliylikning
chizgilari (manzarasi) haqidagi tasavvurini o‘zgartirish, shaxsiy
hayot,
jamiyatda o‘z o‘rnini topishga erishish, milliylikning tarbiyaviy mohiyatini
anglab
yetish malakalarini shakllantirish turli faoliyatning natijalarini oldindan
ko‘ra
bilishga o‘rgatish, tabiat va jamiyat haqida ilmiy bilim bilan qurollantirish
kerak.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirish
maqsadi va vazifalarini ijobiy hal etishda ularning tarbiyasiga,
tavsifiga
xos milliy muhit yaratish va yuqoridagi barcha omillarga tayanish
lozim.
Chunki tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatning samaradorligini
oshiruvchi,
ularning talab va ehtiyojlarini qondiruvchi muhit zarurdir.
Maktabgacha
ta’lim muassasalarida milliy muhitning o‘ziga xos mazmunga
ega
bo‘lishi davr taqozosidir. Bu mazmun zamirida bolalarda milliy g‘ururni
shakllantirish
yotadi: umuminsoniy va milliy qadriyatlar; urf-odat va an’analar,
xalq
donishmandligi durdonalari negizini tashkil etgan sharqona tarbiyaning asosiy
sifatlari;
insonparvarlik, mehnat-sevarlik, vatanparvarlik, mehr-oqibat, ota-onaga
hurmat,
sahovat, iymon-e’tiqod va shu kabilar.
Hozirgi
kunda matbuot va ommaviy axborot vositalari, kino, teatr
repertuarlari
milliy mazmunda tashkil etilmokda, boyib bormokda. Ularning butun
faoliyati
jamiyatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-madaniy o‘zgarishlarni
insonlar
ko‘z o‘ngida gavdalantirish, milliy xarakterni shakllantirish,
ma’naviyatimiz
sarchashmalaridan bahramand etish, g‘ururlanishimizga asos
bo‘lgan
milliy urf-odatlarimiz, an’analarimiz, tarixiy meros va asarlarimiz,
tilimizni,
qadriyatlarimizni qaytadan tiklashga, ularga nisbatan mehr-muhabbatni
shakllantirishga
erishishga qaratilgan. Maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarida
milliy g‘ururni shakllantirish asosida olib borilgan tadqiqot-
tajriba
ishlarida, suhbatlar, og‘zaki savol-javoblar orqali ma’lum bo‘ldiki, bolalar
tadbirlar,
ahloqiy, ma’naviy, tarixiy, milliy qadriyatlar, ertaklar, rivoyatlar doir
24

materiallarni qiziqib tinglashar, tomosha qilishar ekan. Tarbiyachilar bolalarga
insonni
o‘rab olgan olamning murakkabligini, ajoyibotlarini, sirliligini
anglashlariga,
tabiat inson turmush tarzi qulayliklarining garovi ekanligini
tushunib
yetishlariga shu sababdan tabiatni muhofaza kilishni idrok qilishlariga
yordamlashadilar.
Shuni unutmaslik lozimki, tabiatdagi hamma narsa, vokea-
hodisalar
bolalar uchun qiziqarli va sirli topishmoqday tuyuladi. Ular bu jumboqlar
sirini
bilishga, sabablarini anglashga harakat qiladilar. Bola dastlabki tizimli
ta’limni
maktabgacha ta’lim muassasasida oladi. Binobarin, uning sog‘lom, xar
tomonlama
barkamol bo‘lib shakllanishi bevosita tarbiyachi faoliyati bilan uzviy
bog‘likdir.Har
bir maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari
insonparvarlik
va vatanparvarlik qoidalariga rioya qilgan holda, bu faoliyat insonni
xar
tomonlama himoya qilishga, uni ulug‘lashga, milliy g‘ururlanishga qaratilishi
lozim.
Asl vatanparvar unvonini olish uchun insonga juda katta mas’uliyatli
ma’naviy-ahloqiy
vazifalar yuklanadi. Nima va qanday hodisa bo‘lishidan qat’i
nazar,
tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ini, shaharini, boshqacha aytganda, kindik qoni
tomgan
zamin-Vatanini tark etmaydi. Bunday insonlar asl vatanparvarlar deyiladi.
Zero,
faxrlanish haqiqatdan ham yaxshi xulqlar va oliy fe’llarda oldin ketish, ilmu
hikmatni
egallash va imkoniyat boricha mavjud nopokliklardan tozalanishdir.
Kimda
shunday sifatlar topilsa, hukm uning foydasiga va kimda bular yetishmasa,
hukm
uning zarariga bo‘ladi. Zotan, Vatanni sevish, xalqni hurmat qilish
faxrlanish
yoxud ulardan g‘ururlanish belgisi bo‘lib, bu yaxshi xulk va yaxshi
fazilatdir.
Kimki millatning madaniyati tarixidan, ajdoddari qoldirgan barcha
meroslardan,
hamma sohadagi an’analaridan faxrlana bilsa, o‘tmishda vatani va
xalqi
boshiga tushgan dahshatli va ayanchli fojiaviy taqdirdan achinsa, u vatan va
xalqi
kelajagi uchun, nurli istiqlol yo‘lida fidoyi bo‘lish orzusida yashaydi, mehnat
qiladi,
o‘z kasbining ustasi bo‘lishga intiladi, tashabbuskorlikni qo‘lga kiritish
armonlari
bilan nafas oladi.
Bevosita
ta’lim-tarbiya beruvchi muassasalar mafkuraviy ta’limning asosiy
uchoqlaridir.
Ularning barchasida amalga oshiriladigan mafkuraviy ta’lim
jarayonida
ustuvor ahamiyat kasb etishi:
25

8. Vatan urf odatsini shakllantirish;
9. ona
tilimizga, yurtimizga muhabbat o‘yg‘otish;
10. milliy
qadriyatlarga hurmatni kuchaytirish;
11. ezgulik
timsoli bo‘lgan ayollarni ulug‘lash;
12. oilaning
vatanparvarlik hissini tarbiyalashdagi rolini ko‘rsatish;
13. umuminsoniy
qadriyatlarning millatlararo totuvlik, bag‘rikenglik,
dunyoviy
ilmlarga intilish va ilg‘or madaniyatni shakllantirish vositasi ekanini
o‘qtirish
lozim.
Mamlakatimizda
ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar
barkamol
inson shaxsini shakllantirishga qaratilgan bo‘lib, xalqimizning milliy
manfaatlariga,
ezgu maqsadlariga to‘la mos keladi. Maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va vatanga muhabbat hissi o‘z
uyiga,
bog‘chasiga, tarbiyachiga muhabbatni tarbiyalashdan boshlanadi. Bolalar
ota-onalari
va tarbiyachilari ularga qanday g‘amhurlik qilayotganini kuradilar va
his
etadilar, natijada bolalarda ularga bo‘lgan muhabbat yanada ortadi, ularning
g‘amxo‘rligi
va himoyasiga ishonch hosil qiladilar. Ular ota-onalari va
tarbiyachilardan
o‘z shahri, qishlog‘i tug‘risidagi ko‘p narsani bilib oladilar.
Pedagog-tarbiyachi
“Vatan”, “Bizning shahar”, “O‘zbekistonning poytaxti
Toshkent“,
”Qishlog‘imizning eng yaxshi kishilari“, “Shahrimizning eng yaxshi
kishilari“
va shunga o‘xshash mavzular bo‘yicha kitob va rasmlar tanlaydi, turli
al’bomlar,
papkalar tayyorlab, bolalar bilan olib boradigan ta’lim-tarbiyaviy
mashg‘ulotlarda
foydalanish lozim. Bizning respublikamiz o‘z mohiyati bilan
baynalminaldir.
Shuning uchun maktabgacha tarbiya bolalarda milliy g‘urur,
vatanparvarlik,
baynalminalchilik, hislarini tarbiyalab borish muhim ahamiyatga
ega. Maktabgacha
tarbiya yoshdagi bolalarni milliy ruhda, milliy g‘urur ruhida
tarbiyalash
asosida boshqa millat va xalqlarga ijobiy munosabat va do‘stona his-
urf
odatlar o‘yg‘otish, turli xalqlar hayotiga qiziqish hissini paydo qilish maqsadi
yotadi.
26

2.2 Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni tarkib toptirish shakllari
Islohotlar davrida milliy qadriyatlarni kayta tiklash va ularni boyitish yo‘lida
samarali
ishlar amalga oshirilganligi ertangi kun yaratuvchilar bulgan yoshlarni
milliy
g‘ypyp va umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash zaruriyatini kun
tartibiga
olib chikdi.
Yuksak
odob-ahlok meyorlar kecha yoki bugun o‘ylab topilgan narsa emas.
Ular
insoniyatning ming yillik tarixi, ota-bobolarimizning necha-necha ajdod-
avlodlari
tajribasi davomida shakllangan. Odob, ahlok, g‘ypyp, or-nomus va
uyat
insonga ona suti, ota namunasi, ajdodlar o‘giti bilan yoshlarga singdirilib
kelingan.
Mustaqil
respublikamiz bugungi kunda yoshlarimizni har tomonlama
ma’naviy
va ma’rifiy jihatdan o‘zini tuta bilgan, o‘z sha’ni, g‘ururini himoya qila
oladigan
darajada ko‘rinishni istaydi. Ma’lumki, kuchli, qudratli davlat ma’naviyat
zaminida
vujudga keladi. Bunday qudratli davlatning kishilari ham o‘z g‘ururi, or -
nomusi
va qadriyatlarini himoya qilishga qodir insonlar bo‘lishi lozim.
Shu
bois milliy g‘urur, vatan-urf odatsi, vatanparvarlik o‘z hududi, o‘lkasi,
xalqiga
mehr va sadoqatli bolani yoshiga mos ravishda shakllantirish maktabgacha
ta’lim
muassasalari vazifalarining asosini tashkil etadi.
Maktabgacha
ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich turi hisoblanadi,
hamda
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tug‘risida”gi qonuni va “Kadrlar
tayyorlash
milliy dasturi” talablari asosida tashkil etiladi.
Bolalarga
maktabga oid bilimlar berish ilk yoshdan boshlanadi. Ular
tug‘ilgandan
boshlab tevarak-atrofni qiziqib kuzata boshlaydilar, ulg‘aya
boshlagan
sayin o‘zlarini o‘rab turgan narsalarni, buyumlarni, yuz berayotgan
tabiat
hodisalarini bilgilari keladi. Maktabgacha ta’lim jismonan sog‘lom, har
tomonlama
yetuk bolalarni tarbiyalash uchun zaruriy tashkiliy, uslubiy, psixologik,
pedagogik
shart-sharoitlar yaratadi. Tarbiyachilarga yordam tariqasida “Bolajon”
tayanch
dasturida ko‘zda tutilgan butun materialni bolalar muvoffaqiyatliroq
o‘zlashtirishini
ta’minlash maqsadida metodik ko‘rsatmalar, qo‘llanmalar ishlab
27

chiqarilgan. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar rivojlanadilar va ta’lim -
tarbiya
oladilar.
Bolalarda
kattalarga hurmat, milliy g‘urur, vatanparvarlik urf odatlari,
xalqning
boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar
tarbiyalanadi.
Shuning uchun ham biz bugungi kunda milliy g‘oya, milliy o‘zlikni
anglash
jarayonida millat kelajagi bo‘lgan yoshlarni ilk yoshdan boshlab va uni
aniq
shart-sharoitlarini hisobga olgan holda bajarish har birimiz uchun majburiydir.
Muhtaram
birinchi Prizedentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek: „Inson
dunyoga
yaxshi ish qilish, yaxshi iz qoldirish uchun keladi. Yaxshi farzandlarni
tarbiyalab,
qilgan yaxshi ishlari va qoldirgan yaxshi izlariga munosib vorislar
tayyorlaydi"
. v
Darhaqiqat, ana shu jihatdan qaraganimizda mamlakatimiz va
millatimizning
taraqqiyotining istiqboli ko‘p jihatdan yoshlarimizning milliy
o‘zligini
anglashining o‘sish jarayoniga ham bog‘liqdir. Xalqning yosh
avlodni
ma’naviy-ahloqiy tarbiyalash, tarbiyaning shakl va metodlari, insoniy
qadriyatlar
va vatanparvarlik, halollik, to‘g‘rilik, poklik, yaxshilik, birodarlik,
do‘stlik,
ahillik, mehnatsevarlik, oliyjanoblik, jasurlik, adolat, yuksak odobli
bo‘lish,
or-nomusli bo‘lish, kattalarga hurmat, andishali va or-nomusli bo‘lish va
shu
kabilar o‘z xalqi va vatanidan fahrlanishdek milliy g‘urur urf odatlarini
o‘yg‘otadi.
Milliy
urf odatlarni, xususan yosh avlod qalbiga va ongiga singdirishda
jamiyat
hayotining barcha soxalarini qamrab olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va
tashviqotning
samarali shakl va metodlaridan oqilona foydalanish taqozo etiladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf
odatlarni shakllantirishning shakl va metodlari:
1. Bolalarni xalq og‘zaki ijodi bilan tanishtirish.
Maqsad:
Vatan urf odatsini bolalarga ona allasi, bobolar o‘giti oila tarbiyasi
bilan
singdirish.
2. Buyuk siymolar bilan tanishtirish. Maqsad:
bolalarga ota-bobolarini
tanisinlar,
ulardan qolgan merosdan bahramand bo‘lsinlar, ota-bobolardan
faxrlansinlar.
Bolalarga vatan urf odatsini ota-bobolarimiz ibrati bilan singdirish.
28

3. Navoiyxonlik xaftasi rejasini tuzish. Maqsad: bolalar qalbini Navoiy ijodi
bilan
sug‘orish. Bolalarni ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirish.
4. Konstitutsiya saboqlari bilan tanishtirish. Maqsad:
Ahloq va huquqiy
tushunchalarining
uzviy birligini anglashlik, odob-ahloq, meyorlariga qat’iy amal
qilish
ko‘nikmasini hosil qilishdir.
5. Milliy muzey tashkil etish. Maqsad:
bolalarga amaliy san’at namunalari,
milliy
kiyimlar, taqinchoqlar, idish-tovoqlar haqida ma’lumot berish.
6. Ma’naviyat xonasini tashkil etish .
Maqsad: tarixiy siymolar, Prezident,
madhiya,
bayroq, gerb, haqida qisqacha ma’lumot berish. Maktabgacha ta’lim
muassasalari
tarbiyalanuvchilari milliy g‘urur tushunchasini anglashining
ahamiyati
kattadir. Milliy g‘urur tushunchasini anglashning tiklanishi esa, o‘z
navbatida,
mustaqil jamiyatimizning ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy
zaminlarining
mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi. Bu hikmatli so‘zlar bir qarashda
ota-onalarga
qarata aytilgan fikrdek tuyuladi. Biroq, uning mantiqiy ma’nosi
pedagog-tarbiyachilar
faoliyati bilan bog‘liqdir.
Shuningdek,
maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyachilari, muassasada
tarbiyalanayotgan
bolalar bilan o‘z farzandlari kabi yaqin bo‘lmog‘i lozim.
Chunki,
ular ham ota-ona, ham pedagog-tarbiyachi vazifasini o‘taydilar. Demak,
maktabgacha
ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi tarbiyachilar o‘z
tarbiyalanuvchilariga
nisbatan o‘ta shirinso‘z, muloyim, xushmuomlali va ayni
chog‘da,
talabchan bo‘lishlari zarur.
Qomusiy
olim Al-Beruniy o‘kitishda «o‘quvchining qiziqishi va intilishi
hisobga
olinishi va muallim o‘z shogirdiga xushmuomalali bo‘lishini ta’kidlaydi».
Sharq
mutafakkirlari asrlar mobaynida o‘z ijodi va faoliyatlari bilan yoshlarga
ibrat
bo‘lib kelishmokda. Ularning qoldirgan badiiy-estetik meroslari, biz tadqiqot-
tajriba
ishlari olib borayotgan maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarida,
Vatanga mehr-muhabbat, umuminsoniy, milliy
qadriyatlarimiz
bilan g‘ururlanish va ularni avaylab-asrash, ravnaq toptirishga
intilishlari
uchun muhim manbalardir.
29

Darhaqiqat, sharqona ahloq-odob, vatanparvarlik, insonparvarlik,
xalqparvarlik,
rostguylik, hiyonat har tomonlama barkamol insonning ma’naviy
qiyofasidir.
Shuningdek, ma’naviyati yuksak inson xdromdan xalolni farklab olib,
haromga,
poklik bilan nopoklikni ajratib, nopoklikka, hiyonatdan diyonatni ajratib,
hiyonatga,
adolatsizlikka qarshi kurasha oladi.
Mutafakkir-olimlar
xalqning qadimiy bayram an’analari, marosimlari va ular
bilan
bog‘lik urf-odatlari haqida o‘z asarlarida qimmatli ma’lumotlar qoldirganlar.
Ularda
„Navro‘z”, „Mehrjon”, Qurbon xayiti”, „Ramazon xayiti” kabi bayramlar
haqida
ma’lumot berganlar. Bu bayramlar insonlarni bir-biriga mehr-muruvvatli,
xayr-saxovatli
bo‘lish, yetim-yesirlar, qarindosh-urug‘lar holidan habar olish,
o‘zbekona
odatlarimizga sodiqlik, Vatanni sevish va ardoqlash, u bilan
g‘ururlanish
kabi his-urf odatlarni shakllantirish muhim hisoblanadi.
Bu
mutafakkir-olimlar xalqning qadimiy bayram an’analari, marosimlari va
ular
bilan bog‘liq urf-odatlari Masalan, „Navro‘z" bayramida shirinliklar hadya
etish
(hayotning shirin bo‘lishini tilash), sovg‘a-salomlar berish, gul sovg‘a qilish
(guldek
nafis, go‘zal hayot tilash), bir-birlariga suv sepish (suv mul bo‘lsin,
hosildorlik
yuqori bo‘lsin degan ma’noda) va boshqa urf-odatlar joriy etilgan.
Bularning
barcha shakllar
muassasasi
tarbiyalanuvchilarining milliy urf odatlarni shakllantirishga
xizmat
maktabgacha ta’lim qiladi.
O‘zbek
xalq og‘zaki ijodi (afsona, rivoyat, ertak, doston, maqol, matal,
qo‘shiq)
namunalari xalkning turmush tarzi, ahloq-odobi, urf-odatlari, an’analari,
diniy
e’tiqodni o‘zida mujassam etadi. Orzu-umidlarni, mehnatga ijobiy
munosabatni,
vatanparvarlikni, sadoqatni, erk va ozodlik yo‘lidagi mardonavor
kurashni,
moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish, kelajakdagi farovon
turmushga
ishonchni ifodalaydi.
Xalq
og‘zaki ijodining qadimiy janrlaridan biri afsonalardir. „Iskandarning
shoxi
bor”, „Luqmoni hakim”, „Shirin qiz”, „Yolg‘on so‘z siri”,
30

„Tilla baliq tog‘i” kabi afsonalar azaldan sharq xalqlarining tabiatiga xos
mardlik,
vatanparvarlik, xalkparvarlik, adolat, erksevarlik, vafodorlik kabi
fazilatlarni
tarbiyalaydi.
Rivoyatlar
esa mavjud hayotiy ma’lumotlarga tayangan holda, badiiy
tuqimalar
orqali insoniy qadriyatlar, insonning ezgu orzu-umidlari, armonlari,
quvonchlari,
tashvishlari, g‘am-qayg‘ulari, ehtiroslarini aks ettiradi. Rivoyatlar
negizida
tarixiy shaxslar hayoti, ma’naviy faoliyati yotadi.
Masalan,
Jaloliddin Manguberdi Vatanni tashqi dushmandan himoya qilgan
va
jonini fido etgan, Amir Temur o‘z xalqi, Vatanning osoyishtaligi, uning milliy
g‘ururi
yo‘lida jang qilgan, Bobur o‘z Vatanidan yiroqda bo‘lishiga qaramay, o‘z
xalqini,
Vatanini e’zozlab, ularni qumsab yashagan. Navoiy, Nodira, Uvaysiy kabi
mutafakkirlarimizning
insoniyligi, buyukligi, Vatanga hurmati, mehr-muhabbatini
ifodalovchi
qator rivoyatlar mavjud.
Bundan
tashqari, Uchtepa, Besh-ariq, Buxoro, Navoiy, Xorazm, Surxondaryo
kabi
joy nomlari haqidagi rivoyatlar ham maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarining
milliy urf odatlarni shakllantirishda va o‘zligini
anglatishda
muhim ahamiyatga moliqdir.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirishda
shakllarida, xalq og‘zaki ijodining marosim qo‘shiqlari ham
alohida
o‘rin tutadi. Marosim qo‘shiqlari insonlarning tabiatga, voqelikka estetik
munosabatlarini
bildiruvchi tasavvurlari, ishonchlari, orzu-umidlari, ahloqiy
qarashlarini
shakllantirishga yordam beradi.
Ertaklar
esa ta’sirchan janr bo‘lib, bolalarning ruhiy va yosh xususiyatlariga
ko‘ra,
ma’naviy ongiga, faoliyati mazmuniga, hissiyotiga ijobiy ta’sir etadi.
Ertaklarning
o‘ziga xos xususiyatlarini aniq bilgan bola unda ko‘tarilgan g‘oyaning
asl
mohiyatini tushunadi, ertaklarga xos badiiy to‘qimalardagi voqea-hodisalardan
hayotiy
xulosa chiqarishga o‘rganadi. Ma’lumki, ertaklarning g‘oyaviy
yo‘nalishini
adolat, jasurlik, qahramonlik, ezgulik, insonparvarlik, farovon hayot,
vafo,
xalqparvarlik kabi ma’naviy tushunchalar tashkil etadi. Shuning uchun ham
momolarimiz,
bobolarimiz o‘z nabiralarini doimo ertak bilan siylashgan.
31

Xalq dostonlari xalq ma’naviy qadriyatlari, an’analari mujassamlashtirilgan
xalq
og‘zaki ijodi janrlaridan biri bo‘lib, unda musiqa bilan she’riyat
uyg‘unlashgan.
Dostonlarning g‘oyaviy va ma’rifiy ahamiyati shundaki, ularda
yuksak
go‘zallikka va baxt-saodatga erishishning birdan-bir yo‘li maqsadlar sari
qat’iy
intilishdan, sabr-chidam, matonat, mardlik, qahramonlik ko‘rsatishdan
iboratdir,
degan g‘oya ilgari suriladi. Dostonlarda milliy g‘urur urf odatsi
kuylovchi
va tinglovchi o‘rtasidagi badiiy-estetik muloqot shakllanadi.
Milliy
urf odatlarni shakllantirishda samarali ta’sir etuvchi shakllardan yana
biri
- latifalar asosida tarixiy voqealar, maishiy hodisalar yotadi. Ziyraklik, o‘tkir
hajv,
hozirjavoblik, hajm jihatdan ixchamlik, mazmunan teranlik latifalarning
asosiy
tamoyili hisoblanadi. O‘zbek xalk latifalarining asosiy qahramoni Nasriddin
qiyofasi
orqali nodonlik, ikkiyuzlamachilik, firibgarlik, munofiqlik, ochko‘zlik,
ayyorlik,
ishyoqmaslik kabi ma’naviyatga zid illatlar qoralanadi. Go‘zallik,
donolik,
zukkolik, rosguylik, mehnatsevarlik, mehmondo‘stlik, himmat, mehr-
oqibat,
saxiylik, ilmlilik, insonparvarlik kabi yuksak qadriyatlar ulug‘lanadi. □
Maqol
va matallar esa turli millat kishilarining ma’naviy yetuklik, zukkolik
belgisi
bo‘lib, ularning tub mohiyatlari, orzu-armonlari umumiyligining
ko‘rsatkichlaridir.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarda milliy urf odatlarni
shakllantirish
maqsadida olib borilayotgan tadqiqot - tajriba ishlari jarayonida shu
narsa
ma’lum bo‘ldiki, milliy turmush tarzimizga yot bo‘lgan “jangari“
o‘yinchoqlar,
mul’tfil’mlar, kinofil’mlardan imkon qadar foydalanmaslik, aksincha
Sharqona
odob va bashariyatning ezgu intilishlarini aks ettiruvchi o‘yinlar,
o‘yinchoqlar,
rasmli kitobchalar, milliy ertaklar asosida yaratilgan mul’tfil’mlar,
bolalardagi
ilk yoshlikdan mafkuraviy karashlarning tug‘ri shakllanishida qo‘l
keladi.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur,
vatanparvarlik
va davlat ramzlari to‘g‘risida tasavvur tushunchalarini aniklashga
doir
bir necha metodlardan foydalanildi.
32

So‘rovnoma-suhbat: Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari
bilan
mashg‘ulotda, milliy g‘urur, vatanparvarlik mavzularida suhbatlar tashkil
kilish,
tarbiyalanuvchi bilan tarbiyachi o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlab,
ularning
erkin, mustaqil fikrlash jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mustaqil
tafakkurni tarbiyalash bo‘yicha: “Vatanparvarlik o‘z o‘lkasini
o‘rganish”,
’’Mustaqil vatanim seni kuylayman”, Yosh avlodni O‘zbekiston
madhiyasi,
gerbi, bayrog‘i, Konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiyalash”, Ona
Vatan
mustaqil O‘bekistonga sodiq bo‘lish”.
Buyuk
siymolar bo‘yicha: Amir Temur, Alisher Navoiy, Ulug‘bek, Mirzo
Bobur,
Muso Xorazmiy, Ibn Sino, Jaloliddin Manguberdi.
Milliy
bayramlar bo‘yicha: “Navro‘z”, „Qurbon hayiti”, “Ramazon hayiti”va
h-
k.
Pedagog-tarbiyachilar
ota-onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar,
uchrashuvlar
o‘tkazishi, ularni bolalarga ta’lim-tarbiya berish bo‘yicha amalga
oshiradigan
ishining mazmuni, metodlari bilan tanishtirib borishi, oila
tarbiyasidagi
ijobiy namunalardan o‘zining ta’lim-tarbiyaviy ishida foydalanishi
lozim.
Bolalarda
mustaqillikni tarbiyalash, madaniy xulq odatlarini shakllantirish,
tengdoshlari
va kattalar bilan munosabatda bo‘lish, faoliyat madaniyatini
shakllantirish,
buyumlarga nisbatan ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni
tarbiyalash,
bolalarnnng yoshiga xos bo‘lgan yaxshilik, to‘g‘rilik, haqqoniylik,
jasurlik,
kamtarlik kabi ahloqiy tasavvurlarni shakllantirish lozim.
Milliy
urf odatlarni, xususan yosh avlod qalbiga va ongiga singdirishda
jamiyat
hayotining barcha sohalarini qamrab olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va
tashviqotning
samarali usul va metodlaridan oqilona foydalanish taqozo etiladi.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
tarbiyalashda
ta’lim-tarbiya muassasalari, jismoniy tarbiya va sport, oila muhim
o‘rin
tutadi.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirish
asosida ularni ijtimoiy hayotga, oilaviy turmushga jamiyatning faol
33

ishtirokchisi va mustaqillikni, hukukiy fuqarolik asosidagi demokratik jamiyatni
mustahkamlash
hamda rivojlantirishga xizmat qiladigan barkamol inson kilib
yetishtirish
birinchi navbatdagi vazifadir.
Ona
yurtiga, shahriga, qishlog‘iga bo‘lgan muhabbat dastlabki vatanparvarlik
hislarini
o‘yg‘otishga asos bo‘ladi. Bolalarni tanishtirish uchun hamma yerda
diqqatga
sazovor joylari bor. Hamma oilalarda umumxalq bayramlari bo‘lgan
navro‘z,
hayit va boshqa kunlar keng bayram qilinadi.
Bolalar
ham bu bayramlarda qatnashadilar. Maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilariga
har bir bayram va tantananing ahamiyati ularning yoshlariga
mos
holda tushuntiriladi. Bu yerda tarbiyachining eng muhim vazifasi -
bolalarning
hissiyotlariga ta’sir etib, ularda o‘z halqidan, uning qadriyatlarida
g‘ururlanish
hissini o‘yg‘otish, mehnatsevar odamlarga xurmat urf odatsini
tarbiyalashga
o‘rgatishdir.
34

XULOSA
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng ijtimoiy
taraqqiyotini
ta’minlovchi ustuvor yo’nalishlardan biri sifatida ta’lim sohasi e’tirof
etildi.
Ta’limni tubdan yangilash, uni mazmunan boyitish, ta’lim tizimiga ilg’or
pedagogik
texnologiyalarni tadbiq etish va rivojlangan ta’lim darajasiga ko’tarish
mamlakatda
olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning asosiy g’oyasi
sanaladi.
O‘zbekiston
Respublikasining Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi
“Maktabgacha
ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi
PF-5198-sonli farmonida keltirilgan sharhida ham maktabgacha
ta’limmuassasalarida
yosh bolalarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar,
insonparvarlik
va yuksak ma’naviyat ruhida tarbiyalash, ularning qalbi va ongiga
mustaqillik,
milliy o‘zlikni anglash g‘oyalarni yanada chuqur singdirish,
“ommaviy
madaniyat” ko‘rinishidagi yot g‘oyalarga qarshi immunitetni
mustahkamlashga
yo‘naltirilgan tadbirlarni amalga oshirish kabi fikrlar ilgari
surilgan.
Darhaqiqat,
yosh avlodning barkamol inson bo’lib yetishishi uchun u xalq,
vatan
tarixi, ta’lim sohasidagi ajdodlar tajribasidan xabardor bo’lishiga zaruriyat
seziladi.
Maktabgacha
ta’lim muassasalari xalqning boy ma’naviy va intellektual
merosi
hamda umumbashariy qadriyatlar asosida shaxs tarbiyasining
insonparvarlik
yo’nalishini joriy qilishni taqozo qiladi. Milliy urf odatlar, g’urur,
milliy
qadriyat, birdamlik va hamjihatlik urf odatsi zaminida shakllangan
vatanparvarlikni
ham o’z ichiga oladi. Yosh avlodlarda ona zaminga bo’lgan
muhabbat,
u bilan faxrlanish qanchalik kuchli bo’lsa, Vatanni sevish, yuksak
darajada
e’zozlash kuchaysa, har bir inson o’z vatani tarixi, milliy qadriyatlari,
o’zining
ona tili, madaniyati, milliy urf-odatlari, an’analarini mukammalbilsa,
millat
taqdiri va istiqboli haqida chuqur tasavvurga ega bo’lsa, mustaqillik
shunchalik
mustahkam va barqaror bo’ladi.
35

Kurs ishi kirish, 3 bob, 6 paragraf, umumiy xulosa va tavsiyalar,
foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat.
I. bobda
maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni
shakllantirishning
nazariy pedagogik asoslari, maktabgacha yoshdagi bolalarda
milliy
urf odatlarni shakllantirish pedagogik muammo sifatida, milliy urf odatlarni
maktabgacha
yoshdagi bolalar tarbiyasidagi ahamiyati, maktabgacha yoshdagi
bolalarda
milliy urf odatlarni shakllantirishning mavjud holati keng yoritilgan.
II. bobda
maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy
urf
odatlarni shakllantirishda pedagogik vositalar va shakllardan foydalanish
bo’lib,
maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni
shakllantirishda
pedagogik vositalar, maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarida
milliy urf odatlarni tarkib toptirish shakllari ochib berilgan.
36

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik
- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.-T.:
“O‘zbekiston”.
- 2017 yil.- 102b.
2. Mirziyoyev
Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan
birga
quramiz. - T.: “O‘zbekiston”, 2017 yil. - 488 b.
3. Mirziyoyev
Sh.M. ”Erkin va faravon, demokiratik O’zbekiston davlatini
birgalikda
barpo etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
4. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda
maktabgacha
ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi
qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr.
5. O‘zbekiston
Respublikasi PrezidentinnHr «2017 — 2021 yillarda
maktabgacha
ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida».
2016
yil 29 dekabr PF - 2707 -sonli qarori.
6. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 30-
sentabrdagi
PF-5198-sonli Farmoni
7. O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli
Farmoni
xarakatlar strategiyasi
8. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 yanvardagi PF-
5308-sonli
Farmoni ’’O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor
yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasini” Faol tadbirkorlik, inovatsion
g’oyalar
va texnalogiyalarni qo’llab quvvatlash yili’’da amalga oshirishga oid
davlat
dasturi.
elektron ta’lim resurslari
1.
www. tdpu. uz
2. www.
pedagog. uz
3. www.
ziyonet. uz
4. www.
edu. uz
37

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Sotib olish