Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 98.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

111 Sotish

Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda, pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Sotib olish
Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda, pedagogik texnologiyalardan foydalanish MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………………………………...3 I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash tushunchasi va ahamiyati.6 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasining xususiyatlari……………..8 1.3. Pedagogik texnologiyalarni ta'limda qo‘llashning nazariy asoslari…………11 II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AMALIYOTI 2.1. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda qo‘llashning amaliy usullari…………………………………………………………………………..16 2.2. Pedagogik texnologiyalardan foydalanishda o‘qituvchining roli…………..18 2.3. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda o‘quv jarayoniga integratsiya qilish…………………………………………………………………………….21 III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA AQLIY RIVOJLANISH VA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI SAMARALI QO‘LLASHNING NATIJALARI 3.1. Aqliy tarbiya samaradorligini baholashning metodlari……………………..25 3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyasida pedagogik texnologiyalarni samarali qo‘llashning ijtimoiy va pedagogik ahamiyati………………………….27 3.3. Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish va kelajakdagi istiqbollari……….31 XULOSA ………………………………………………………………………...35 1 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………….37 KIRISH Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy rivojlanishini ta'minlash va ularning intellektual salohiyatini oshirishda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash zamon talablariga javob beruvchi samarali va innovatsion usullar sifatida e'tirof etilmoqda. Pedagogik texnologiyalar nafaqat bolalarning bilim olish jarayonini jonlantiradi, balki ularni turli xil faoliyatlar orqali yaratish, o‘ylash, tahlil qilish va muammolarni hal qilish kabi aqliy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o‘qitish jarayonida pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish, nafaqat o‘quvchilarning aqliy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, balki ularni hayotga tayyorlash va kelajakda muvaffaqiyatli insonlar sifatida shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda ta'lim tizimida innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo‘llash ehtiyoji kuchayib bormoqda. Bunda, maktabgacha ta'lim muassasalarida, ayniqsa, pedagoglar tomonidan bolalar aqliy rivojlanishining har tomonlama shakllanishiga yordam berish uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, samarali ta'lim metodlari va vositalarini ishlab chiqish zarur. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ta'lim tizimi nafaqat ularni zarur bilimlar bilan ta'minlash, balki ularning ijtimoiy, aqliy va jismoniy rivojlanishini rag‘batlantirishga qaratilgan. Bu jarayonda pedagogik texnologiyalar bolalarning turli rivojlanish jihatlarini integratsiyalash, ularning ijodiy fikrlashini rag‘batlantirish va qobiliyatlarini rivojlantirishda asosiy vosita sifatida foydalaniladi. Kurs ishining dolzarbligi : Kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, maktabgacha ta'lim tizimi hozirgi kunda bolalarni nafaqat boshlang‘ich bilimlarga 2 o‘rgatishga, balki ularning aqliy va ijodiy salohiyatini rivojlantirishga ham katta e'tibor bermoqda. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning dolzarbligi, maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash jarayonida samarali metodlar va vositalarni ishlab chiqish zaruratidan kelib chiqadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta'limida o‘qituvchi va tarbiyachilarning pedagogik texnologiyalarni joriy etishdagi tajribasi bolalar bilan ishlash sifatini oshirishga, ularga aniq va to‘g‘ri bilimlarni yetkazishga, hamda ularning intellektual rivojlanishiga yordam beradi. Maktabgacha ta'limda pedagogik texnologiyalardan foydalanishning ijtimoiy va pedagogik ahamiyati ortib bormoqda. Chunki, bugungi kunda bolalar faqat bilimga ega bo‘lishi kerak emas, balki ularning kreativ fikrlash, muammolarni hal qilish va jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish zarurati ham o‘sib bormoqda. Pedagogik texnologiyalar maktabgacha ta'limda o‘quvchilarni turli mavzular bilan tanishtirishda yordam beradigan interaktiv o‘quv jarayonlarini tashkil etishga imkon yaratadi. Bu esa o‘z navbatida, bolalarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga, mustaqil ravishda o‘rganish ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Shu sababli, maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash masalasi dolzarb va muhimdir. Kurs ishining maqsadi : Kurs ishining asosiy maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanishning asosiy tamoyillari, usullari va metodlarini o‘rganishdan iboratdir. Bu ishda, pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayonida qo‘llash orqali bolalarning aqliy rivojlanishini rag‘batlantirish, ularning mantiqiy fikrlash, tahlil qilish va ijodiy faoliyatlarini rivojlantirishning amaliy usullari tahlil qilinadi. Shuningdek, kurs ishida maktabgacha yoshdagi bolalarga pedagogik texnologiyalarni samarali joriy etishning muhim omillari va bu jarayondagi pedagogning roli hamda vazifalari aniqlanadi. 3 Kurs ishining vazifalari : 1. Pedagogik texnologiyalarning mohiyatini aniqlash : Kurs ishining birinchi vazifasi pedagogik texnologiya tushunchasini aniqlash, uning maktabgacha yoshdagi bolalar ta'limidagi o‘rni va ahamiyatini tushuntirishdan iborat. 2. Pedagogik texnologiyalarning aqliy tarbiyadagi roli : Pedagogik texnologiyalarning bolalar aqliy tarbiyasida qanday rol o‘ynashini o‘rganish va ularning samaradorligini tahlil qilish. 3. Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash metodlarini tahlil qilish : Maktabgacha ta'lim muassasalarida pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning amaliy metodlarini o‘rganish, ular orqali bolalar aqliy rivojlanishiga ta'sir ko‘rsatishning usullari va imkoniyatlarini aniqlash. 4. Pedagogik texnologiyalarning ta'lim jarayonida o‘qituvchining roli : Pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga samarali kiritishning metodik asoslarini ishlab chiqish, o‘qituvchining pedagogik texnologiyalarni qo‘llashdagi vazifalarini belgilash. 5. Maktabgacha ta'limda pedagogik texnologiyalarni joriy etishning ijtimoiy va pedagogik ahamiyatini tahlil qilish : Pedagogik texnologiyalarning maktabgacha ta'lim muassasalaridagi samaradorligini va bolalar ta'limidagi umumiy rivojlanishga ta'sirini o‘rganish. Kurs ishining predmeti va obyekti  Predmeti : Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyalash jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning nazariy va amaliy jihatlari. Bu jarayonda pedagogik texnologiyalarning turlari, usullari, metodlari va ularning bolalarning aqliy rivojlanishiga ta'siri o‘rganiladi. 4  Obyekti : Maktabgacha ta'lim muassasalaridagi bolalar ta'lim jarayoni va bu jarayonda pedagogik texnologiyalardan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari. Ob'ekt sifatida bolalar, ularning pedagogik texnologiyalar yordamida aqliy rivojlanish jarayoni va shu jarayonda o‘qituvchining o‘rni tahlil qilinadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalasi ta'lim tizimida har doim dolzarb bo‘lib kelgan. Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash, nafaqat bolalar uchun o‘qish jarayonini qiziqarli va samarali qilishga, balki ularning ijodiy fikrlashini, mantiqiy tahlil qilish ko‘nikmalarini va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, pedagogik texnologiyalar bolalar aqliy tarbiyasining har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydi, ularni hayotga tayyorlashga yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun pedagogik texnologiyalarni joriy etishning asosiy usullari va metodlarini o‘rganish, ta'lim tizimining sifatini oshirishga xizmat qiladi. I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash tushunchasi va ahamiyati Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi dastlab muomalada bo`lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida keyin esa o`quv mehnat, samarali faoliyatlar jarayonida [rasm chizish, loy) amalga oshirib boriladi. Hozirgi zamon pedagogika fani bilimlar sistemasini o`zlashtirib olish, ularni jamg`arish, ijodiy tafakkurni rivojiantirish hamda yangi bilimlar hosil qilish uchun zarur bo`lgan bilish faoliyati usullarini egallab olish aqliy rivojlanishning asosiy 5 ko`rsatkichlari hisoblanadi. Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va tashkil etilishiga qarab belgilanadi 1 . Keyingi yillarda olib borilgan psixologik-pedagogik tadqiqotlarning natijalari maktabgacha ta’lim yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta imkoniyatlar mavjudligini ko`rsatadi. Bularning hammasi maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko`nikmalarini yanada chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta’im yoshining oxiriga kelib bolalar tevarak atrof to`g`risida kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo`lib qoladilar, asosiy fikrlash jarayonini egallab oladilar, narsa va buyumlardagi voqealardagi muhim va muhim bo`lmagan tomonlarini ajrata oladigan ba’zi bir sabab natijali bog`lanishlarni bilib oladigan bo`lib qoladilar. Ularda o`quv faoliyatining dastlabki ko`rsatkichlari shakllanadi. Shuning uchun bog`cha yoshidan boshlab rivojlantirib borish katta ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim yoshining dastlabki bosqichlarida bolalarda tasavvur ta’limi bo`ladi. Hayotiy tajribaning ortib borishi va tafakkurning rivojlanishi bilan ijodiy xayol tarkib topadi. Kichik maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar uchun ko`rgazmaliharakatli, ko`rgazmali obrazli tafakkur xosdir. Buning asosida so`z, mantiqiy tafakkur, tushunchali tafakkur rivojlantiriladi. Tarbiyachi bolalarda analitik-sintetik tafakkur faoliyati tarkib toptiriladi bu hodisalarni, voqealarni, chuqur anglab olish, ularni muhim bo`lgan va muhim bo`lmagan tomonlarini ajratishga o`rgatish lozim. Qiziquvchanlik bolaga xos xususiyatdir. U bolani tevarak-atrofdagi voqeahodisalarga, narsa va buyumlarga qiziqish bilan qarashga, hamma narsani ushlab his qilib, diqqat bilan tomosha qilishni ktizatishda namoyon bo`ladi. Tarbiyachi kuzatishlar tashkil etib, bolalarda paydo bo`lgan savollarga o`z vaqtida javob berishga harakat qiladi, 1 Andreev V.I. Pedagogika: Proc. ijodiy o'z-o'zini rivojlantirish kursi / V.I. Andreev - 2-nashr. - Qozon: "Innovatsion texnologiyalar markazi", 2010 - 608 b. 6 ularni fikrini mustaqil javob qidirishga yo`llab, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda qiziquvchanlikning susayishiga yo`l qo`ymaydi. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. Bolalar bog`chasi oldida bolalarning aqliy qobiliyatini rivojlantirish vazifasi turibdi. Qobiliyatlar tegishli faoliyat jarayonida namoyon bo`ladi va rivojlanadi. Insonning aqliy qobiliyati aqlining ziyraklik - fahm-farosatlilik, tanqidiy ko`z bilan qarash, sermulohazalik kabi sifatlari bilan ajralib turishi mumkin. Aqliy ko`nikma va malakalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo`lmagan belgilarni ajratib ko`rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash va hokazolarni tarkib toptirish maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko`nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo`lib, bolaning bilimlarini muvaffaqiyatli egallab olishga yordam beradi. Masalan: o`simliklar va hayvonlar bilan tanishtirish bo`yicha sistemali mashg`ulotlar olib borilgandan keyin bolalar ayrim konkret o`simliklar yoki hayvonlar to`g`risida ma’lum bir tasavvurga ega bo`ladilar. Ilk va bog`cha yoshi davrida bolalarda tevarak-atrofga bo`lgan qiziqish juda tez o`sadi. Qiziqish bolaning aqliy rivojlanishini harakatga keltiruvchi qudratli kuchdir. Kattalar bolaning qiziquvchanligini, bilishga bo`lgan har qanday xohishini sezishlari va rag`batlantirib borishlari kerak. Aqliy tarbiya vazifalari bolani maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning ahamiyati kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish aqliy malaka va ko`nikmalarini egallab olishlari ularni maktabda muvaffaqqiyatli o`qishlari uchun bo`lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishida manba bo`lib xizmat qiladi. Odamning aqliy faoliyati - bu umumiy ham maxsus aqliy harakatlar xilma-xil sistemalarining katta 7 miqdoridir. Ko`pgina vazifalarni hal etishda qo`llaniladigan keng ko`lamdagi aqliy harakatlarni shakllantirish ayniqsa, muhimdir. Bunday harakatlarga tahlil, qiyoslash, umumlashtirish kiradi. Ham umumiy, ham maxsus aqliy harakatlarni egallash aqliy faollik va mustaqillikning rivojlanishini ta’minlaydi. Aqliy faoliyatning moslashuvchanligi va jo`shqinligini, hodisalarni xilma-xil aloqalar va munosabatlarda ko`ra bilishni shakllantirishga yordam beradi. «Aqliy mehnat madaniyati» tushunchasiga aqliy faoliyatning umumiy tartibliligi, rejaliligi, vazifani qabul qilish va o`rtaga qo`yish, uni hal etish usullarini tanlash, ishlab chiqilgan harakat rejasini izchil amalga oshirish natijalarini baholash mahorati kiradi. Aqliy mehnat madaniyati aqliy faoliyatning maxsus malakalari va ko`nikmalarini, kitob bilan ishlash ko`nikmalarini egallash darajasi, ilmiy bilish usullari va metodlarini, turli yordamchi vositalardan foydalanish bilan ham bog`liqdir. Aqliy tarbiya vazifalaridan har biri maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashni tashkil etishda hisobga olish lozim bo`lgan bir qancha vazifalarni o`z ichiga oladi. Boladagi qiziquvchanlik va aqliy faollikning qay darajada rivojlanganligini bolaning aqliy ko`rsatkichining yuqoriligida ko`rish mumkin. 1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasining xususiyatlari Maktabgacha yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishining asosiy xususiyati - bilishning majoziy shakllarining ustunligi: idrok, obrazli fikrlash, tasavvur. Ularning paydo bo'lishi va shakllanishi uchun maktabgacha yoshdagi alohida imkoniyatlar mavjud. Aqliy tarbiya insoniyatning ko'p asrlik tajribasini yosh avlod tomonidan o'zlashtirish jarayoni sifatida amalga oshiriladi, moddiy madaniyat, ma'naviy qadriyatlar, bilim, ko'nikma, qobiliyat, bilish usullari va boshqalarda ifodalanadi. Hayotning birinchi yillarida bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifasi - kognitiv faoliyatni shakllantirish, ya'ni. bola atrofidagi dunyoni bilishni 8 o'rganadigan faoliyat. Kichkina bola o'yinda, ishda, sayrlarda, darslarda, kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda atrofidagi dunyoni o'rganadi. O'yinda maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi amalga oshiriladi. O'yinlarda bolalar atrofdagi hayot haqidagi taassurotlarini, ilgari o'rgangan bilimlarini aks ettiradilar. O'yinda bolalarning muloqoti ularning bilimlarini o'zaro boyitishga yordam beradi, chunki bolalar fikr almashadilar, kattalardan maslahat olishadi, boshqa qo'shimcha ma'lumot manbalariga murojaat qilishadi. Bilimlarning yangi bosqichga o'tishi - og'zaki-mantiqiy 2 . Bolalarning o'z g'oyalarini muvofiqlashtirish, nima va qanday o'ynashlari haqida kelishib olish zarurati bolalarda fikrlashning rejalashtirish funktsiyasini rivojlantirishga yordam beradi. Mehnat faoliyatidagi aqliy tarbiya bolalarning hissiy tajribasini boyitishga qaratilgan: materiallar, ularning xususiyatlari, xususiyatlari, transformatsion faoliyat ta'sirida o'zgarishi bilan tanishish. Bolalarda materiallar, asboblar va asboblar, mehnat operatsiyalarini bajarish va boshqalar haqida bilimlar tizimini shakllantiradi. Qo'l mehnati tasavvur, zukkolik, ijodkorlikni rivojlantirish uchun cheksiz imkoniyatlarga ega. Tabiatdagi mehnat alohida kognitiv asosga ega, chunki u bolani o'simlik va hayvonot dunyosi rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishtiradi, bu esa, o'z navbatida, sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatishga yordam beradi, xulosa va xulosalarga olib keladi. Pedagogik va psixologik tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalik insonning aqliy rivojlanishidagi optimal davr hisoblanadi. Bir qator psixologik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanish darajasi keyingi yosh davrlariga nisbatan juda yuqori. Maktabgacha yoshdagi bolalik davridagi tarbiyadagi har qanday nuqsonlarni, aslida, katta yoshda bartaraf etish qiyin va bolaning butun keyingi rivojlanishiga salbiy ta'sir qiladi. Mahalliy psixologlar eng samarali aqliy rivojlanish ta'lim va 2 Anikeeva N.P. O'yin ta'limi. M.: Eksmo, 2008. - 322 b. 9 ta'lim ta'sirida sodir bo'lishini ta'kidladilar (L.S.Vygotskiy, A.V.Zaporojets, N.N.Poddyakov, D.B.Elkonin). Maktabgacha yoshdagi bolaning to'liq aqliy rivojlanishi uning maktabga tayyorlashning eng muhim ko'rsatkichidir. Tadqiqot ob'ekti - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi. Mavzu - maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning ma'nosi, vazifalari va vositalari. Tadqiqotning maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning ma'nolari, vazifalari va vositalarini o'rganishdir. Gipoteza: maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi o'ziga xos vazifalarga ega va ma'lum vositalar to'plami qo'llaniladi. Tadqiqot maqsadlari: - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi xususiyatlarini nazariy o'rganishni amalga oshirish; - mahalliy va xorijiy fanlarda aqliy tarbiya muammosini yoritib berish; - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasining mazmuni va vazifalarini aniqlash, maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni aqliy tarbiyalashning vazifalari, vositalari va usullari; - maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash vositalarini tavsiflash; - maktabgacha ta'lim muassasasi guruhida aqliy tarbiya vositalari va usullaridan foydalanishni ko'rib chiqish. Aql - keng ma'noda sezish va idrok etishdan boshlanib tafakkur va hayotni o'z ichiga oladigan bilish Jarayonlari yig’indisidir. Aqliy tarbiya — bu aqlni rivojiantirish maqsadida yoshlarga muntazam va maqsadga muvotlq pedagogik ta'sir koTsatish. U yosh avlodning insoniyat to’plagan bilimlar, malaka va ko’nikmalarda, qoidalarda o’z ifodasini topgan ijtimoiy-tari.xiy tajribani egallashning rejali jarayoni sifatida ro’y beradi. Bu ta'sir kattalar tomonidan amalga oshiriladi va bolalarning aqliy rivojianishini ta'minlovchi xilma-xil vositalar, metodlar, sharoitlar yaratishni o’z ichiga oladi. Odamning aqli, uning aqliy rivojianishi, bilimlar hajmi, xususiyati va mazmunida 10 namoyon bo’ladi. Ular aqliy faoliyatning jo'shqinligida, mustaqil ijodiy bilishga intilishda o’z ifodasini topadi. Aqliy faoliyat diqqatning bar doir ma lum maqsadga qaratilgan bo’lishini talab etadi. Kishining aqli uning asosiy faoliyatida erishgan muvaffaqiyati xususiyati bilan belgilanadi. Aqliy tarbiyasi etuk, o’tkir zehnii. zukko va zakovatli insonlarni xalqimiz donishmand kishilar deb ataydilar. Donishmandlik - bu donolik. Donolik insonning eng buyuk va olijanob fazilatidir. Donolik shunday bir noyob ne’matdirki, u bar kimga bam nasib etavermaydi. Shuning uchun bo’Isa kerak, xalq donoligida «Aql toji oltindan, oltin har kimda ham bo’lmas»^ - deyiladi. 1.3. Pedagogik texnologiyalarni ta'limda qo‘llashning nazariy asoslari Insoniyat paydo bo’lgandan beri odamlar orasida etishib chiqqan barcha olimu fozillar, shoiru-yozuvchilarning barchasi mukammal ilm egallash orqali o’z davrining e'tiborli kishilari darajasiga ko’tarilganlar. Abu Raybon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Ali Ibn Sino, Mabmud Qosbg’ariy. Alisber Navoiy, Abdulla Avioniy va bosbqalar, g’arb olimlaridan YAn Amos Komenskiy, K.D.Usbinskiy, J.J.Russo va bosbqalar mukammal ilm egallasb osqali fanning barcba sohalarida buyuk kasbfiyotlar yaratganlar. , Tarixan ta'Iim-tarbiya maxsus inson faoliyati sifatida sbakllanib borisb barobarida, ta'Iim-tarbiya yakunida tarbiyalanuvcbining sifatlari, yani ta'limiy maqsadlar bam aniqianib bordi. Xitoyning Samarqanddagi eichisi Vey Tszining bisobotlarida: «Samarqand aholisi mohir savdogarlardir. O’g’il bola besh yoshga to’lar ekan, unga savod o’rgata boshiaydilar», - deb qayd qilingan. Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da bam ta'Iim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgan. Unda «Tarbiya bayotning eng mubim tirgagi. tayanchi bo’lib bisoblanishi lozim. Har bir yoshni shunday tarbiyalash lozimki, u 11 awalo yaxshi o’qishni keyin esa yozishni o’rganishi bilan eng yuksak pog’onaga ko’tarilish siri deyilgan. Farobiy ta'lim-tarbiyaga bag’ishlangan asarlarida inson takomilida ta'limtarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e’tibor berisb zarurligi, ta'Iim-tarbiya usul va uslublari haqida fikr yuritadi. «Fozil odamlar sbabri», «Baxt saodatga erishuv to’g’risida», «Aql ma'nolari to’g’risida», «Ilmlarning kelib cbiqisbi» kabi maorifiy asarlarida olimning ijtimoiy tarbiyaviy qarashlari o’z ifodasini topgan. Farobiy ta'limning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan etuk insonni etishtirishdan iborat deb biladi. Beruniyning bilimlarni egallasb yo’llari haqidagi fikriari bozirgi davr uchun ham dolzarbdir. O’quvchilarga bilim berishda ularni zeriktirmaslik; uzviyiik, izchillik, yangi mavzularni qiziqarli, asosan ko’rgazmali bayon etisb va hokazolarga e'tibor berish kerakligini uqtiradi. Olim bilim oluvchilarga qalbni yomon o'zi sezishi mumkin bo’lmagan holatlardan. behuda raqobatdan. shon-shuhratdan saqlanish zarurligini ayldi. Beruniy inson kamolotida uch narsa muhimligini ta'kidlaydi. Bu irsiyat, muhit, tarbiyadir. Ibn Sino insonlarni kamolotga erishishning birinchi mezoni sanalgan bilim egallashga da'vat etadi. Bilimsiz kishilar johil bo'ladi, ular haqiqatni bila olmaydilar, ular etuk bo'lmagan kishilar deydi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda o'qitish zarur deb biladi. U ta'limda quyidagi talablarga rioya etish zarurligini ta'kidlaydi: bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilmaslik. ta'limda engildan og’iriga borish orqali bilim berish, olib boriladigan mashqiar bolaning yoshiga mos bo’lishi, o’qitishda jamoa boMib o’qitishga e'tibor berish, la'lim berishda bolani qiziqishini va qobiliyatini hisobga olish, o'qitishni jismoniy mashqiar bilan birga olib borish. Abu Ali Ibn Sino aqining rivojianish bosqichlarini ishlab chiqqan. Mushoxada bilan idrok etishning birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarini 12 tushuntirishdir. Ikkinchi bosqich. Ikki xil fikrni idrok etish. Uchinchi bosqich. O’zlashtirilgan bilim, tikriarni idrok etish bilan erishiladi. SHunda u haqiqiy aql deyiladi. Olim aqlni 3 boskichga bo’lar ekan, birinchi bosqichda yodlay oladigan, lekin xali harflarni ham, yozishni ham bilmaydigan bolalarni nazarda tutgan. Ikkinchi bosqichda tayoqchalarni chiza boshlagan, qalamdan foydalanishni o’rgjinayotgan bolalarning aqli tasavvur kilinadi. Uchinchi bosqichda inson aql sh'akllarini va ularga muvoilq hissiy obrazlarni egallagan bo’ladi. Ibn Sino aql deganda insoning tug’ma iste'dodini, bilish jarayonida shakllanadigan fikriash qobiliyatini tushunadi. Aqliy ta'lim mazmunida uning muhim tarkibiy qismi ajralib turdi, bu maktabgacha yoshdagi bolalarda vizual-samarali va vizual-majoziy fikrlashni shakllantirish bilan tavsiflanadi. Hodisalarning ushbu bog'liqligini aks ettiruvchi bolalarning tasvirlari individual o'ziga xos bilimlarni aniq tizimga birlashtirish uchun ishlatiladi [28]. So'nggi yillarda maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash va rivojlantirish bo'yicha ko'plab eksperimental va nazariy materiallar to'plangan. Biroq, bu muammo ham pedagogik, ham psixologik jihatdan yetarlicha rivojlanmaganligicha qolmoqda. Bolalarni atrofdagi dunyo bilan tanishtirish, jonli va jonsiz tabiat haqida g'oyalarni shakllantirish, bolalarning matematik tafakkurini rivojlantirish bo'yicha ko'plab pedagogik tadqiqotlar mavjud. Biroq, bu ishlar, qoida tariqasida, faqat ma'lum muayyan masalalarga ta'sir qiladi. Hatto maktabgacha pedagogika sohasidagi etakchi sovet olimlarining (E.I.Tixeeva, A.P.Usova, A.M.Leushin) asarlarida bolalar bog'chasida aqliy tarbiya masalalari boshqa muammolarni taqdim etish jarayonida ko'rib chiqiladi: nutqni rivojlantirish, darslarni tashkil etish va boshqalar. d. P.Ya.ning asarlarida ushbu muammoni hal qilishning qiziqarli yondashuvlari mavjud. Galperin, V.V. Davydova, N.I. Nepomniachtchi. Ushbu tadqiqotlarning yo'nalishlaridan biri bolalarni 13 operatsiyadan oldingi fikrlash darajasidan aniq operatsiyalarning yuqori darajasiga o'tkazishdir. Bu, albatta, katta maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishining eng muhim vazifasidir. Ammo bolaning aqliy rivojlanishida operatorgacha bo'lgan fikrlash imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish vazifasi ham muhimroqdir 3 . Operatordan oldingi fikrlash davri bolaning yoshiga 2 yoshdan 7 yoshgacha to'g'ri keladi. Bu davrda bolaning umumiy rivojlanishida tub o'zgarishlar sodir bo'ladi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolaning fikrlashning eng muhim shakllari vizual-samarali va vizual-majoziydir. Ushbu shakllarning rivojlanishi ko'p jihatdan yanada murakkab, kontseptual shakllarga o'tishning muvaffaqiyatini belgilaydi. Shunday qilib, bolaning aqliy, shu jumladan aqliy rivojlanishi aniq tarixiy va ijtimoiy xususiyatga ega bo'lgan jarayon sifatida ishlaydi, uning barcha asosiy bosqichlari ijtimoiy tajribani uzatishning o'ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash vositalari sezilarli darajada kengayib bormoqda. O'qituvchi bolalarning turli o'yinlarini tashkil qiladi, kuzatishlar olib boradi, sinfda sanash, rasm chizish, modellashtirish, nutqni o'rgatadi. Maishiy faoliyat jarayonida kattalar bolalarni turli xil narsalardan foydalanishga, ishlashga o'rgatadi. Ota-onalar va o'qituvchilar doimiy ravishda bolaning oldiga amaliy, o'yin va kognitiv vazifalarni qo'yadilar, ularni hal qilish bilim va ko'nikmalarni, kognitiv jarayonlar va qobiliyatlarni shakllantirishga, turli xil faoliyat turlarini, kognitiv faoliyat motivlarini rivojlantirishga, yanada takomillashtirishga olib keladi. nutq va boshqalar. Bolaning aqliy rivojlanishining asosi uning faol faoliyatidir. Lekin bu faoliyatning o'zi ta'lim va tarbiya ta'sirida shakllanadi, shakllanadi. Shunday qilib, kattalar, pedagoglar oldida ikkita vazifa turibdi: aqliy tarbiyani amalga oshirishda, ularning 3 Belkin A.S. Yosh pedagogikasining asoslari: Prok. talabalar uchun nafaqa. yuqoriroq ped. darslik bosh / A.S. Belkin - M.: Akademiya, 2008. - 192 p. 14 sa'y-harakatlarini ma'lum yoshdagi bolalarda mavjud bo'lgan turli xil faoliyat turlarini shakllantirishga yo'naltirish va ulardan bolani aqliy tarbiyalash maqsadida foydalanish. Erta yoshdayoq muloqot va o'yin ob'ektiv faoliyat asosida shakllanadi va mehnatning boshlanishi paydo bo'ladi. Ularning keyingi rivojlanishi maktabgacha yoshdagi bolalikda sodir bo'ladi . Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyati o'yindir. Kattaroq maktabgacha yoshda ta'lim faoliyatining ahamiyati oshadi. Vizual faoliyat rivojlanishda uzoq yo'lni bosib o'tadi: bola modellashtirish, chizish va applikatsiya qilishda turli ko'nikmalar va qobiliyatlarni egallaydi. Ularga elementar musiqiy faoliyat qo'shiladi - qo'shiq aytish, musiqa tinglash, musiqaga harakat qilish. U maktabgacha yoshdagi va dizaynning oxiriga kelib mustaqil faoliyatga shakllanadi. Bolalar mehnatning har xil turlarini - o'z-o'ziga xizmat qilish, maishiy, qo'l mehnati, tabiatdagi mehnat va boshqalarni o'zlashtiradilar.Sport faoliyati ochiq o'yinlar va jismoniy tarbiya mashg'ulotlari chuqurligida tug'iladi. Shunday qilib, maktabgacha yoshda inson faoliyatining asosiy turlarini shakllantirish va rivojlantirish boshlanadi: muloqot, o'yin, ta'lim, mehnat, san'at, sport. O‘z tabiatiga ko‘ra, bola o‘yinlari aks ettiruvchi faoliyatdir. O'yinning asosiy shaklida - syujetli rolli o'yin, ijodiy - bolalarning atrofdagi hayot haqidagi taassurotlari - ularning bilimlari, sodir bo'layotgan hodisa va hodisalarni tushunishlari aks etadi. Ko'p sonli o'yinlarda qoidalar, turli xil bilimlar, aqliy operatsiyalar, bolalar o'zlashtirishlari kerak bo'lgan harakatlar. Buni o'zlashtirish umumiy aqliy rivojlanish bilan birga boradi, shu bilan birga, bu rivojlanish o'yinda amalga oshiriladi. Ijodiy o'yinda bolaning aqliy tarbiyasi va rivojlanishi. Ijodiy o'yinlar mazmunini rivojlantirish bolalarning bilish yo'nalishini aks ettiradi. Bolalar syujet o'yinlarining asosiy mazmuni ob'ektlar bilan turli xil harakatlar tasviridir. Bunday o'yinlar jarayonida 15 bolalar ob'ektlardan foydalanishning ijtimoiy qat'iy usullarini, ular bilan harakatlarni o'zlashtiradilar. Harakatlarni umumlashtirish va ularni bolaning ongida ma'lum bir ob'ektdan ajratish mavjud. O'yinda rolning paydo bo'lishi bolaning ongi yo'nalishini, uning atrofidagi dunyoni amaliy bilishini o'zgartirishni anglatadi. Bilim markazida kattalar turadi. Birinchi rolli o'yinlar hali ham ob'ektlar bilan harakatlarni aks ettiradi, ammo hozir bu harakatlar va ob'ektlar ma'lum bir shaxs bilan bog'liq Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash nazariyasi va amaliyotining rivojlanish tarixi davomida psixologlarning asosiy sa'y-harakatlari idrok muammosini o'rganishga va maktabgacha yoshdagi bolalarning kontseptual tafakkurini shakllantirishga qaratilgan. Bolaning aqliy tarbiyasi va rivojlanishi fikrlashning asosiy shakllarini - hissiy-amaliydan mavhum-kontseptualgacha bosqichma-bosqich joriy etish jarayoni sifatida qaraldi. Shu bilan birga, aqliy rivojlanish nafaqat bolaning bilimlari va aqliy faoliyat usullarini o'zlashtirish jarayoni, balki shaxsiyatning ma'lum xususiyatlarini shakllantirish sifatida ham harakat qildi. Ijtimoiy muhit, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot va faoliyat, shuningdek, sinfda tizimli mashg'ulotlarni tashkil etish maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishining manbai sifatida tan olingan. 16 II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AMALIYOTI 2.1. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda qo‘llashning amaliy usullari O’quv jarayonida o’zaro hamkorlikka asoslangan do’stona muhitni vujudga keltirish shaxsga yo’naltirilgan ta’lim jarayonini tashkil etish nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Kasb-hunar ta’limidagi o’quv-biluv jarayoni o’quvchining huquqlari va erkinliklarini himoya qilish asosida tashkil qilinishi lozim. O’qituvchi bilan o’quvchi orasida o’zaro hamkorlik muhiti yaratilayotganda barcha o’quvchilarning imkoniyatlari va ehtiyojlari hisobga olinishi juda muhimdir. Bu jarayonda o’zaro tenglik muhiti hukmron bo’ladi, o’quv jarayonida o’quvchilarning aksariyat muammolarini echishga ko’maklashadigan ta’lim- tarbiya jarayoni tashkil etiladi 4 . Ta’lim-tarbiya maktab, ota-onalar, mahalla va o’quvchilar jamoasi hamkorligida, demokratiya va tolerantlik tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Bu jarayonda o’quvchilar oddiy ta’lim oluvchilar emas, ta’lim-tarbiya jarayonining teng huquqli, hamkorlik asosida jipslashgan ishtirokchilari bo’lishlariga erishiladi. Asosiy qism. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, o’qituvchi o’quv-biluv jarayonini tashkil etar ekan, har bir o’quvchining betakror ekanligi, uning ta’lim-tarbiyasi oilaviy muhitga, sinfdagi mavqeiga, o’stozlarining munosabatiga, ruhiy kechinmalari va kayfiyatiga ko’p jihatdan bog’liq bo’lishini unutmasligi lozim. 4 Blonskiy P.P. Xotira va fikrlash: Kitobda. sevimli. aqldan ozgan. ishlab chiqarish. - M.: Oliy maktab, 2011. - 404 b. 17 Umumiy o’rta ta’lim muassasasidagi har bir pedagog o’quvchining qalbidan chuqur joy ola bilishi, ularning hurmat-ehtiromiga sazovor bo’la olishga erishishi, o’quvchining eng yaqin kishilaridan biriga aylanishi, quvonchi va tashvishiga sherik bo’lishi, muammoli vaziyatlarda to’g’ri yo’l ko’rsata olishi zarurki, shundagina ta’lim-tarbiya oldiga qo’yilgan maqsadga erishiladi. O’quvchilar orasidagi o’zaro hamkorlik muhitini shakllantirish uchun, avvalo, quyidagilarni amalga oshirish kerak: − o’quv jarayonida ijodkorlik muhitini vujudga keltirish; - o’quvchilar faoliyatini muayyan tartib asosida tashkil etish; − o’quvchilar jamoasi orasida o’zaro do’stona muhitni vujudga keltirish kabilar. O’zaro hamkorlik va do’stona muhitni vujudga keltirish uchun muayyan maqsadga yo’naltirilgan pedagogik jarayonni shunday tashkil etish lozimki, buning uchun o’quv-tarbiya jarayonining ochiq xarakter kasb etishi va o’zaro axborotlar almashinuvi uchun qulay bo’lishini ta’minlash muhimdir. Ta’lim jarayonida o’zaro hamkorlikni yo’lga qo’yish uchun o’quvchilarda ongli faoliyat ko’rsatish ko’nikmasini tarkib toptirish, ularni mustaqil, ijodiy fikrlashga o’rgatish alohida ahamiyatga ega. Chunki umumiy o’rta ta’lim o’quvchilari murakkab, ruhiy inqirozlar vujudga keladigan, yuqori quvvatga ega bo’lgan, shijoatli, yangilikka chanqoq, olamni o’zlashtirishga intiluvchan, mustaqillik va moslashuvchanlikka moyil, xulq-atvorida ijtimoiy me’yorlarning shakllanishi jadal sur’at bilan kechadigan yoshda bo’ladilar. Shunga ko’ra quyidagilarning muhimligi kuzatilmoqda: - o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligini boshlang’ich sinflardayoq yo’lga qo’yishning zarurligi; 18 - o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligini ta’minlashga xizmat qiladigan metodlarni qo’llashning muhimligi; - o’quvchilarga taqdim etiladigan axborotlar hajmining kengligi va ularni o’zlashtirish o’zaro hamkorlik va fikr almashinish muhitini taqozo qilishi; - o’qituvchi bilan o’quvchilar orasida do’stona hamkorlikka asoslangan muhitning vujudga kelishi o’qituvchi pedagogik faoliyatining tarkibiy qismiga aylanishi zarurligi; - o’quvchilar va o’qituvchilar munosabatlarida an’anaviy pedagogik yondashuvlarning saqlanib qolayotganligi va uni bartaraf etish ehtiyojining kuchayayotganligi; - ta’lim jarayoni samaradorligini ta’minlashda o’qituvchi bilan o’quvchilar hamkorligining muhimligi; - o’qituvchining muomala odobi, nazokati, shaxslararo muomala maromi, o’quvchilar bilan do’stona munosabatni o’rnatuvchi muhim omil ekanligi va boshqalar. 2.2. Pedagogik texnologiyalardan foydalanishda o‘qituvchining roli Ta’lim jarayonida o’quvchilarning hamkorlikka asoslangan ijodiy faoliyatini tashkil etish uchun axborotli mahsullarni tayyorlash va ulardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Mazkur jarayonda sun’iy intellekt yoki mantiqiy-lingvistik modeldan unumli foydalanish mumkin. Bilimlarni modellashtirish turli ilmiy yo’nalishlarda turli maqsadlarda amalga oshiriladi. Ekspert tizimlar nazariyasida bu metoddan intellektual vazifalarni kompyuter vositasida echishda foydalaniladi. O’quv muhitida o’qituvchi ham jismoniy, ham virtual ekspert model sifatida namoyon bo’ladi. Pedagogika fani uchun umumlashgan quvvatlarni qo’lga kiritish o’ta muhim ahamiyatga ega. Chunki u yangi bilimlarni o’zlashtirishni ta’minlaydi. 19 Umumlashgan quvvatlarni sarflash o’quv jarayonida juda zarur hisoblanadi. Jumladan, 1) o’quvchilarni aniq ilmiy, amaliy muammolarni echishga jalb etish, bu jarayonda ularda muayyan qiziqishlarni hosil qilish; 2) o’quvchilarning o’quv ishlarini shunday tashkillashtiriladiki, mantiqiy- lingvistik modeldan topshiriqlarni echish vositasi va ularning echimlarini tekshirish usuli sifatida foydalanish imkoniyati vujudga kelishi; 3) qo’lga kiritilgan natijalar aksariyat hollarda elektron ko’rinishlarda ifodalanishi lozim. Buning natijasida o’quvchilarda kompyuterdan foydalanishga oid dastlabki ko’nikmalar tarkib topadi va har bir o’quvchida o’zlari uchun zarur bo’lgan axborotlar bazasini yaratishga bo’lgan intilish vujudga keladi. Bu jarayonda guruh a’zolari birgalikda harakat qila boshlaydilar, har bir o’quvchi o’z bilim zahirasini guruhdoshlari egallagan bilimlar yordamida boyitish imkoniyatini qo’lga kiritadi. Bunda ularga yangi bilimlar bilan boyitilgan o’quv materiallari yaqindan yordam beradi, shuningdek, o’qituvchi intellektual xarakterdagi o’quv topshiriqlaridan kengroq foydalangan holda hamkorlikka asoslangan o’quv muhitini vujudga keltirishi lozim. Ta’lim-tarbiya tizimiga bunday yodashuvni tatbiq qilish natijasida maktab ta’limida yangi yo’nalish vujudga keladi. Pedagogik hamkorlik o’zida quyidagilarni mujassamlashtiradi: 1) o’quvchilarning quvvatlarini mujassamlashtirish asosida umumlashgan natijani qo’lga kiritishga asoslangan jamoa mehnatini tashkil etish texnologiyasi; 2) intellektual texnologiyalarga asoslangan axborotlarga ishlov berish usullari. Bunday yondashuv natijasida intellektual madaniyatning yuqori darajasiga erishishi ta’minlanadi. Pedagogik hamkorlik va hamjihatlikka asoslangan bilimlar to’rt ko’rinishda namoyon bo’ladi. Hamkorlik nazariyasi – 20 1) fundamental ilmiy nazariyalarning vujudga kelishiga asos bo’ladigan, umumiy ilmiy nazariyalar, dunyoqarashlar, g’oyalar, tamoyillar, timsollar, tasavvurlar tizimidan iborat paradigma; 2) nomuntazamlik, ochiqlik, o’tish xarakteridagi jarayonlarning tengsizligiga asoslangan g’oya atrofida birlashadigan muayyan xususiy ilmiy qarashlar; 3) tizimlarning o’z-o’zini tashkil etish yoki o’tish jarayonlariga oid umumiy ilmiy yondashuvlar; 4) ilmda mavjud bo’lgan hukmron tafakkurga barham berish, o’zgarmas tushunchalar va barqaror tafakkur, o’tish xarakteridagi daliliy shakllar va obrazlar, yangicha dunyoqarash − asosini tashkil qiladi. Ta’lim jarayonida o’quvchilar faoliyatini, dunyoqarashini har tomonlama o’zgartirish tamoman yangi ilmiy- pedagogik asoslarga tayanishni taqozo qilmoqda. Umumiy o’rta ta’lim oldiga qo’yilgan maqsad, vazifa va tamoyillarni amalga oshirish nafaqat ta’lim mazmunini o’zgartirishni talab qilmoqda, balki uning shakllari, metodlari, o’qituvchi faoliyatini ham takomillashtirishga bo’lgan ehtiyoj kuchaymoqda. Hamkorlikda o’qitish texnologiyasida o’quvchilarni hamkorlikda o’qitishni tashkil etishning bir necha metodlari mavjud: Guruhlarda o’qitish (R.Slavin, Ishmuhamedov) da o’quvchilar teng sonli ikki guruhga ajratiladi. Har ikkala guruh bir xil topshiriqni bajaradi. Guruh a’zolari o’quv topshiriqlarini hamkorlikda bajarib, har bir o’quvchi mavzudan ko’zda tutilgan bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishga e’tiborni qaratadi. Kichik guruhlarda hamkorlikda o’qitish . Bu yondashuvda kichik guruhlar 4 ta o’quvchidan tashkil topadi. O’qituvchi avval mavzuni tushuntiradi, so’ngra o’quvchilarning mustaqil ishlari tashkil etiladi. O’quvchilarga berilgan o’quv topshiriqlari 4 qismga ajratilib, har bir o’quvchi topshiriqning ma’lum qismini bajaradi. Topshiriq yakunida har bir o’quvchi o’zi bajargan qism yuzasidan fikr yuritib, o’rtoqlarini o’qitadi, so’ngra 21 guruh a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy xulosa chiqariladi. O’qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va test savollari yordamida bilimlarni nazorat qilib baholaydi. O’qituvchi va o’quvchining hamkorlikdagi faoliyatiga doir tadqiqotlarda asosiy e’tibor o’zaro munosabatning rivojlanishini o’rganishga qaratiladi, o’qitishni guruhli tashkil qilish jarayoni bayon qilinadi. Hamkorlikdagi faoliyat usuli deganda, o’qituvchi bilan o’quvchining birgalikdagi hatti-harakatlarining tizimini tushunish kerak. Bunday xatti-harakat o’qituvchining o’quvchiga ko’rsatadigan yordamidan boshlanadi; O’quvchilarning faolligi asta- sekin o’sib borib, butunlay ularning o’zi boshqaradigan amaliy va aqliy harakatiga aylanadi; o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi munosbata esa sheriklik pozitsiyasi xususiyatiga ega bo’ladi. Pedagogika – psixologiya fanida hamkorlikning 8 ta shakli mavjud. Ular quyidagilardan iboratdir: 1) faoliyatga kirish; 2) mustaqil harakatlar o’qituvchi bilan o’quvchi hamkorlikda bajaradilar; 3) o’qituvchi harakatni boshlab beradi va unga o’quvchini jalb etadi; 4) taqlid harakatlari (o’qituvchidan ibrat olgan o’quvchi anna shu namuna asosida harakat qiladi); 5) madad harakatlari (o’qituvchi o’quvchiga oraliq maqsadni va unga erish usullarini tanlashda yordam beradi va oxirgi natijani nazorat qiladi); 6) o’zini – o’zi boshqarish harakatlari (o’qituvchi umumiy maqsadni ko’rsatishda oxirgi natijani baholashda ishtirok etadi); 7) o’zini – o’zi ko’rsatuvchi harakatlar; 8) o’zini – o’zi uyushtiruvchi o’yinli harakatlar. Qo’llanmaning keyingi sahifalarida shunday hamkorlik namunalari bo’lmish o’yin texnologiyalarini keltirib o’tamiz. Muxokama va natijalar. O’zaro hamkorlikka asoslangan ta’lim. Hamkorlik pedagogikasida interaktivlik 22 (“inter”-“o’zaro”, “akt”-“faoliyat”) muhim ahamiyat kasb etadi. Interaktivlik – o’qituvchi va o’quvchining o’zaro ta’siri. Hamkorlik faoliyatini takomil bosqichiga o’tish jarayonida o’zaro ta’sir o’tkazish harakatini baholashdan o’zo’zini baholash darajasiga ko’tarilishi sodir bo’ladi. Ushbu jarayon hamkorlik dinamikasidan dalolat beradigan eng muhim omillardan biri vazifasini o’taydi. “Sub’ekt-Sub’ekt” munosabatlariga asoslangan hamkorlik namunalari bo’lmish o’yin texnologiyalari bolalarda ijodkorlik qobiliyatlarini shakllantiradi, mustaqil fikrlash, keng mushohada yuritish ko’nikmalarini rivojlantiradi. O’quvchilarning kichik guruhlardagi o’quv faoliyati o’yin (viktorina, breyn ring, turnir, musobaqa) shaklida, individual tarzda ham tashkil etilishi mumkin. Quyida shunday texnologiyalardan namunalar keltiramiz. 2.3. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda o‘quv jarayoniga integratsiya qilish Pedagogik tenalogiyada o’quvchining o’quv jarayonida tutgan o’rnini va pedagogning o’quvchilarga nisbatan bo’lgan munosabati muhim o’rin tutadi. Bunda quyidagi texnalogiyalarni ajratish mumkin: a) Avtoritar texnalogiya. Bunda pedagog o’quv tartiblovchi jarayonining asosiy sube’kti, o’quvchi esa, faqat ab’ekt sifatida qatnashadi. U o’quvchilarning erkinligini bo’g’ishi, majburiy o’qitish, tashabbusni bo’g’ish va o’quv tarbiyaviy jarayonini (O’TJ) qattiq qo’llik bilan olib borishga asoslanadi. b) Didaktotsentrik texnalogiyalar – o’quvchi shaxsiga e’tibor bermaslik bilan ajralib turadi. Bunda ham sub’ekt-ab’ekt munosabat bo’lib, shaxsni shakllantira olish, didaktik vositalaridan iborat bo’ladi. 23 v) Shaxsga yo’naltirilgan texnalogiyalar – buning markazida o’quvchi shaxsi uni rivojlantirish uchun, barcha sharoitlarni yaratish, uning tarbiyaviy salohiyatini namoyon qilishga yordam berish yotadi. Bunda o’quvchi shaxsi faqatgina sub’ekt bo’lmay, prioritetga ega bo’lgan sub’ekt bo’ladi. Bunda u ta’limiy tizimning maqsadiga aylanadi. Bunday texnalogiyalar “antropoyentrik texnalogiyalar” deyiladi. Shunday qilib, shaxsga yo’naltirilgan texnalogiyalar antropotsentrik, gumanistik va psixoterapistik, har tomonlama erkin, ijoddiy rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat. g) Insonparvar – shaxsiy texnalogiyalar – insonparvarlik mohiyati bilan ajralib turadi, unga yordam beradi, qo’llab-quvvatlaydi. O’quvchining kuchiga hurmat, undagi qobiliyatlarni ochilishiga yordam berish va majburiy ta’lim tarbiyani rad etadi. d) Hamkorlik texnalogiyalar – u demokratizm, tenglik, g’oyalarini ilgari suradi va o’qituvchi o’quvchi munosabatlarida sub’ekt – sub’ektga asoslanadi. O’o’qituvchi va o’quvchi ta’lim tarbiya maqsadi mazmunini ishlab chiqadi. Hamjihatlik bilan o’z faoliyatlariga baho qo’yadi. e) Erkin tarbiya texnalogiyasi – bunda o’quvchiga barcha yo’nalishlar bo’yicha erkin tanlash huquqi berladi. Tanlash davomida o’quvchi sub’ekt nuqtaviy nazaridan namoyon qiladi va natijaga tashqi ta’sirdan emas, balki ichki kuch vositasida ergashadi. j) Ezoterik texnalogiya – bular ezoterik (“anglanmagan, bilib turib”) blilimlarga – hqiqat va unga olib boruvchi yo’llarga asoslanadi. Bunda pedagogik jarayon habar berish, muloqot qillishdan iborat bo’lmay, balki, hqiqatga payvand bo’lish bilan iborat bo’ladi. Ekzotik paradigmada insoning o’zi koinot bilan o’zaro axborot almashish markaziga aylanadi. O’rganuvchilar toifalariga ko’ra pedagogik texnalogiyalar quyidagilarga bo’linadi: - Oilaviy (an’anaviy) texnalogiya – u o’rtacha o’quvchiga asoslangan. - Axborotli texnalogiya darajasi (predmetlarni chuqurlashtirib o’qitish ) – gimnaziya, litsey, maxsus ta’lim. - Turli 24 xildagi bititimalogik – (surda pedagogika, teplo, oligofreno pedagogika). - Qiyin va iqtidorli o’quvchilar bilan ishlashga mo’ljallangan texnalogiyalar. Majud bo’lgan o’qitish tizimlarini modernizatsiya qilish va modifikatsiya qilish asosiga qurilgan texnalogiyalar: A) Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratiyalashtirish asosidagi pedagogik texnalogiyalar. Unga Sh.A.Amomashvillining hamkorlik, insonparvar – shaxsiy texnalogiyasi kiradi. B) O’quvchilarning faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish asosiga qurilgan pedagogik texnalogiyalari. Masalan, o’yinli texnalogiyalar, Shatalovning “tayanch s - №1 kanspektori” asosida o’qitish texnalogiyalari. V) O’qitish jaryonini tashkil qilish va boshqarish samaradorligiga asolangan pedagogik texnaloyalar. O’qitish jarayonini samaradorligini tashkil qilish va boshqarishga asoslangan pedagogik texnalogiyalar Masalan, Dasturli o’qitish, differentsiallashgan o’qitish texnalogiyasi, Induviallashtirilgan O’qitish texnalogiyasi. O’qitishning guruhli va jamoaviy usullari, Kompyuterli texnalogiyalar D) Alternativ texnalogiyalar : Shtaynerning “Valdrov pedagogikasi”, Freyne “Erkin mehnat texnalogiyasi”, Ehtimolli ta’lim texnalogiyasi. O’quv jarayonini muammolari asosida qurishga mo’ljallangan texnalogiyalar Jamoa bo’lib o’qitishning dolzarbligi Ushbu pedagogik texnalogiyalarning dolzarligi shundaki, u to’planib qolgan muammollarni va zamonaviy ta’limning ziddiyatlarini ochishga yo’l beradi. An’anaviy ta’limda yuz berayotgan krizisni barcha pedagoglar tan oladi. U quyidagi ziddiyatlarda yaqqol ko’rinadi: 1. O’quvchilarni o’qitish mativayiyasi va rag’batlantirish orasidagi ziddiyat. O’qituvchilar o’quvchilarni o’qishmayapti deb shikoyat qilishadi, o’quvchilar esa, o’qishning zerikarliligi, bir xilligi va kuchi etmasligiga shikoyat qilishadi. 25 Jamoaviy o’qitish esa, o’qituvchilardagi mativatsiyani hamkorlik asosida shakllanadi va rivojlanadi. 2. O’qituvchi yangi mavzuni tushuntiradi, qolganlar eshitadi. Bu butun dars davomida davom etishi mumkin. Jamoa bilan o’qitish esa har bir o’quvchini dars davomida faol ishlashga undaydi. 3. Psixologik komfort va diskomfort o’rtasidagi ziddiyat. Oddiy klassik darsda pedagog 1soat 20 minut davomida butun sinfni o’z qo’lida ushlab turishi kerak. Jamoaviy o’qitish usuli esa, majburli bo’lmagan va qiziqarli muloqot uchun, sharoit yaratadi. 4. Tarbiya va o’qitish orasidagi ziddiyat. Oddiy darsda o’quvchilarning o’zaro tarbiyaviy ta’siri o’qtuvchi tomonidan “gaplashmang”, “o’rgatmang” degan so’zlar bilan chegaralab qo’yishadi. Jamoaviy o’qitishda esa aksincha : “Suhbatlashing”, “To’g’irlang”, “bir-biringizni baholang” degan so’zlar ishlatiladi. 5. Induvidual rivojlanish bilan o’qitish standartlari orasidagi ziddiyat: 1- sentyabrda auditoriyaga 30 ta o’quvchi keldi va 1 iyungacha ularning hammasi sinfdansinfga o’tishi kerak. Rivin buni poda o’tish deb atagan. Jamoaviy o’qitishda esa, o’quvchi sinfga istagan vaqtda kelishi mumkin va imthonni ham istagan vaqtda topshirishi mumkin. Jamoaviy o’qitish usullarining metodikasi Jamoaviy o’qtish usullari quyidagi tamoyillarga rioya qilishni talab qiladi: 1. O’zgarib turadigan o’quvchilar juftligi bo’lishi; 2. Ularning bir-birini o’qitishi; 3. O’zaro nazorat; 4. O’zaro boshqaruv. Sh.A.Amonshivilining insonparvar-shaxsiy texnalogiyasi. “O’zingni bolalarga bag’ishla” Akademik Shalva Aleksandrovich Amonashivili o’zining tajribali maktabida hamkorlik pedagogikasini ishlab chiqdi va hayotga tadbiq qildi. 26 Pedagogik faoliyatining natijasi “Maktab hayoti” texnalogiyasidir. Sh.Amonashivilining texnalogiyasining maqsadi quyidagilardan iborat: - boladagi shaxsiy sifatlarni yechish yo’li bilan unda komil insonga xos bo’lgan xususiyatlarni paydo qilishga imkoniyat yaratish. - bolaning ko’ngli va yuragiga yaxshilikni, ezgulikni joylash. - Bilim va o’quvlarni chuqur va mustshkam o’zlashtirish uchun sharoitlarni ta’minlash. Xulosa. Ushbu yo’nalishlarning har birida ta’lim o’kuvchi shaxsining qiziqishi, qobiliyati, imkoniyati va shart- sharoitlari e’tiborga olinib tashkil etiladi. Ayniqsa, shaxsga yo’naltirilgan ta’limda o’quvchida mustaqil fikrlash orqali muammoli vaziyatlardan chiqishga intilish malakasini shakllantirishga alohida urg’u beriladi. Mustaqil o’qib-o’rganish, o’quv jarayonidagi qiyin vaziyatlarda o’qituvchining yordamisiz muammolarni hap qilishga urinish, shundan keyingina o’zining xulosalari to’g’riligiga ishonch hosil qilish uchun o’qituvchining yordamiga tayanish zarurligini anglatish muhimdir. III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA AQLIY RIVOJLANISH VA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI SAMARALI QO‘LLASHNING NATIJALARI 3.1. Aqliy tarbiya samaradorligini baholashning metodlari Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi dastlab muomalada bo`lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida keyin esa o`quv mehnat, samarali faoliyatlar jarayonida [rasm chizish, loy) amalga oshirib boriladi. Hozirgi zamon pedagogika fani bilimlar sistemasini o`zlashtirib olish, ularni jamg`arish, ijodiy tafakkurni rivojiantirish hamda yangi bilimlar hosil qilish uchun zarur bo`lgan bilish faoliyati usullarini egallab olish aqliy rivojlanishning asosiy 27 ko`rsatkichlari hisoblanadi. Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va tashkil etilishiga qarab belgilanadi 5 . Keyingi yillarda olib borilgan psixologik-pedagogik tadqiqotlarning natijalari maktabgacha ta’lim yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta imkoniyatlar mavjudligini ko`rsatadi. Bularning hammasi maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko`nikmalarini yanada chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta’im yoshining oxiriga kelib bolalar tevarak atrof to`g`risida kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo`lib qoladilar, asosiy fikrlash jarayonini egallab oladilar, narsa va buyumlardagi voqealardagi muhim va muhim bo`lmagan tomonlarini ajrata oladigan ba’zi bir sabab natijali bog`lanishlarni bilib oladigan bo`lib qoladilar. Ularda o`quv faoliyatining dastlabki ko`rsatkichlari shakllanadi. Shuning uchun bog`cha yoshidan boshlab rivojlantirib borish katta ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim yoshining dastlabki bosqichlarida bolalarda tasavvur ta’limi bo`ladi. Hayotiy tajribaning ortib borishi va tafakkurning rivojlanishi bilan ijodiy xayol tarkib topadi. ‘ Kichik maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar uchun ko`rgazmaliharakatli, ko`rgazmali obrazli tafakkur xosdir. Buning asosida so`z, mantiqiy tafakkur, tushunchali tafakkur rivojlantiriladi. Tarbiyachi bolalarda analitik-sintetik tafakkur faoliyati tarkib toptiriladi bu hodisalarni, voqealarni, chuqur anglab olish, ularni muhim bo`lgan va muhim bo`lmagan tomonlarini ajratishga o`rgatish lozim. Qiziquvchanlik bolaga xos xususiyatdir. U bolani tevarak-atrofdagi voqeahodisalarga, narsa va buyumlarga qiziqish bilan qarashga, hamma narsani ushlab his qilib, diqqat bilan tomosha qilishni ktizatishda namoyon bo`ladi. Tarbiyachi kuzatishlar tashkil etib, bolalarda paydo bo`lgan savollarga o`z vaqtida javob berishga harakat qiladi, ularni fikrini mustaqil javob qidirishga yo`llab, 5 Bojovich L.I. Tanlangan psixologik ishlar / Ed. DI. Feldshteyn. M.: MPSI, 2014. - 710 b. 28 maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda qiziquvchanlikning susayishiga yo`l qo`ymaydi. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. Bolalar bog`chasi oldida bolalarning aqliy qobiliyatini rivojlantirish vazifasi turibdi. Qobiliyatlar tegishli faoliyat jarayonida namoyon bo`ladi va rivojlanadi. Insonning aqliy qobiliyati aqlining ziyraklik - fahm-farosatlilik, tanqidiy ko`z bilan qarash, sermulohazalik kabi sifatlari bilan ajralib turishi mumkin. Aqliy ko`nikma va malakalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo`lmagan belgilarni ajratib ko`rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash va hokazolarni tarkib toptirish maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko`nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo`lib, bolaning bilimlarini muvaffaqiyatli egallab olishga yordam beradi. Masalan: o`simliklar va hayvonlar bilan tanishtirish bo`yicha sistemali mashg`ulotlar olib borilgandan keyin bolalar ayrim konkret o`simliklar yoki hayvonlar to`g`risida ma’lum bir tasavvurga ega bo`ladilar. Ilk va bog`cha yoshi davrida bolalarda tevarak-atrofga bo`lgan qiziqish juda tez o`sadi. Qiziqish bolaning aqliy rivojlanishini harakatga keltiruvchi qudratli kuchdir. Kattalar bolaning qiziquvchanligini, bilishga bo`lgan har qanday xohishini sezishlari va rag`batlantirib borishlari kerak. Aqliy tarbiya vazifalari bolani maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning ahamiyati kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish aqliy malaka va ko`nikmalarini egallab olishlari ularni maktabda muvaffaqqiyatli o`qishlari uchun bo`lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishida manba bo`lib xizmat qiladi. Odamning aqliy faoliyati - bu umumiy ham maxsus aqliy harakatlar xilma-xil sistemalarining katta miqdoridir. Ko`pgina vazifalarni hal etishda qo`llaniladigan keng ko`lamdagi aqliy 29 harakatlarni shakllantirish ayniqsa, muhimdir. Bunday harakatlarga tahlil, qiyoslash, umumlashtirish kiradi. Ham umumiy, ham maxsus aqliy harakatlarni egallash aqliy faollik va mustaqillikning rivojlanishini ta’minlaydi. Aqliy faoliyatning moslashuvchanligi va jo`shqinligini, hodisalarni xilma-xil aloqalar va munosabatlarda ko`ra bilishni shakllantirishga yordam beradi. «Aqliy mehnat madaniyati» tushunchasiga aqliy faoliyatning umumiy tartibliligi, rejaliligi, vazifani qabul qilish va o`rtaga qo`yish, uni hal etish usullarini tanlash, ishlab chiqilgan harakat rejasini izchil amalga oshirish natijalarini baholash mahorati kiradi. Aqliy mehnat madaniyati aqliy faoliyatning maxsus malakalari va ko`nikmalarini, kitob bilan ishlash ko`nikmalarini egallash darajasi, ilmiy bilish usullari va metodlarini, turli yordamchi vositalardan foydalanish bilan ham bog`liqdir. Aqliy tarbiya vazifalaridan har biri maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashni tashkil etishda hisobga olish lozim bo`lgan bir qancha vazifalarni o`z ichiga oladi. Boladagi qiziquvchanlik va aqliy faollikning qay darajada rivojlanganligini bolaning aqliy ko`rsatkichining yuqoriligida ko`rish mumkin. 3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyasida pedagogik texnologiyalarni samarali qo‘llashning ijtimoiy va pedagogik ahamiyati Pedagogik va psixologik tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalik insonning aqliy rivojlanishidagi optimal davr hisoblanadi. Bir qator psixologik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanish darajasi keyingi yosh davrlariga nisbatan juda yuqori. Maktabgacha yoshdagi bolalik davridagi tarbiyadagi har qanday nuqsonlarni, aslida, katta yoshda bartaraf etish qiyin va bolaning butun keyingi rivojlanishiga salbiy ta'sir qiladi. Mahalliy psixologlar eng samarali aqliy rivojlanish ta'lim va ta'lim ta'sirida sodir bo'lishini ta'kidladilar (L.S.Vygotskiy, A.V.Zaporojets, 30 N.N.Poddyakov, D.B.Elkonin). Maktabgacha yoshdagi bolaning to'liq aqliy rivojlanishi uning maktabga tayyorlashning eng muhim ko'rsatkichidir. Tadqiqot ob'ekti - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi. Mavzu - maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning ma'nosi, vazifalari va vositalari. Tadqiqotning maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning ma'nolari, vazifalari va vositalarini o'rganishdir. Gipoteza: maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi o'ziga xos vazifalarga ega va ma'lum vositalar to'plami qo'llaniladi. Tadqiqot maqsadlari: - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi xususiyatlarini nazariy o'rganishni amalga oshirish; - mahalliy va xorijiy fanlarda aqliy tarbiya muammosini yoritib berish; - maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasining mazmuni va vazifalarini aniqlash, maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarni aqliy tarbiyalashning vazifalari, vositalari va usullari; - maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash vositalarini tavsiflash; - maktabgacha ta'lim muassasasi guruhida aqliy tarbiya vositalari va usullaridan foydalanishni ko'rib chiqish. Aql - keng ma'noda sezish va idrok etishdan boshlanib tafakkur va hayotni o'z ichiga oladigan bilish Jarayonlari yig’indisidir. Aqliy tarbiya — bu aqlni rivojiantirish maqsadida yoshlarga muntazam va maqsadga muvotlq pedagogik ta'sir ko’rsatish. U yosh avlodning insoniyat to’plagan bilimlar, malaka va ko’nikmalarda, qoidalarda o’z ifodasini topgan ijtimoiy-tari.xiy tajribani egallashning rejali jarayoni sifatida ro’y beradi. Bu ta'sir kattalar tomonidan amalga oshiriladi va bolalarning aqliy rivojianishini ta'minlovchi xilma-xil vositalar, metodlar, sharoitlar yaratishni o’z ichiga oladi. Odamning aqli, uning aqliy rivojianishi, 31 bilimlar hajmi, xususiyati va mazmunida namoyon bo’ladi. Ular aqliy faoliyatning jo'shqinligida, mustaqil ijodiy bilishga intilishda o’z ifodasini topadi. Aqliy faoliyat diqqatning bar doir ma lum maqsadga qaratilgan bo’lishini talab etadi. Kishining aqli uning asosiy faoliyatida erishgan muvaffaqiyati xususiyati bilan belgilanadi. Aqliy tarbiyasi etuk, o’tkir zehnii. zukko va zakovatli insonlarni xalqimiz donishmand kishilar deb ataydilar. Donishmandlik - bu donolik. Donolik insonning eng buyuk va olijanob fazilatidir. Donolik shunday bir noyob ne’matdirki, u bar kimga bam nasib etavermaydi. SHuning uchun bo’Isa kerak, xalq donoligida «Aql toji oltindan, oltin har kimda ham bo’lmas»^ - deyiladi. Insoniyat paydo bo’lgandan beri odamlar orasida etishib chiqqan barcha olimu fozillar, shoiru-yozuvchilarning barchasi mukammal ilm egallash orqali o’z davrining e'tiborli kishilari darajasiga ko’tarilganlar. Abu Raybon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Ali Ibn Sino, Mabmud Qosbg’ariy. Alisber Navoiy, Abdulla Avioniy va bosbqalar, g’arb olimlaridan YAn Amos Komenskiy, K.D.Usbinskiy, J.J.Russo va bosbqalar mukammal ilm egallasb osqali fanning barcba sohalarida buyuk kasbfiyotlar yaratganlar. , Tarixan ta'Iim-tarbiya maxsus inson faoliyati sifatida sbakllanib borisb barobarida, ta'Iim-tarbiya yakunida tarbiyalanuvcbining sifatlari, yani ta'limiy maqsadlar bam aniqianib bordi. Xitoyning Samarqanddagi eichisi Vey Tszining bisobotlarida: «Samarqand aholisi mohir savdogarlardir. O’g’il bola besh yoshga to’lar ekan, unga savod o’rgata boshiaydilar», - deb qayd qilingan. Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da bam ta'Iim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgan. Unda «Tarbiya bayotning eng mubim tirgagi. tayanchi bo’lib bisoblanishi lozim. Har bir yoshni shunday tarbiyalash lozimki, u awalo yaxshi o’qishni keyin esa yozishni o’rganishi bilan eng yuksak pog’onaga ko’tarilish siri deyilgan. 32 Farobiy ta'Iim-tarbiyaga bag’ishlangan asarlarida inson takomilida ta'limtarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e’tibor berisb zarurligi, ta'Iim-tarbiya usul va uslublari haqida fikr yuritadi. «Fozil odamlar sbabri», «Baxt saodatga erishuv to’g’risida», «Aql ma'nolari to’g’risida», «Ilmlarning kelib cbiqisbi» kabi maorifiy asarlarida olimning ijtimoiy tarbiyaviy qarashlari o’z ifodasini topgan. Farobiy ta'limning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan etuk insonni etishtirishdan iborat deb biladi. Beruniyning bilimlarni egallasb yo’llari haqidagi fikriari bozirgi davr uchun ham dolzarbdir. O’quvchilarga bilim berishda ularni zeriktirmaslik; uzviyiik, izchillik, yangi mavzularni qiziqarli, asosan ko’rgazmali bayon etisb va hokazolarga e'tibor berish kerakligini uqtiradi. Olim bilim oluvchilarga qalbni yomon o'zi sezishi mumkin bo’lmagan holatlardan. behuda raqobatdan. shon-shuhratdan saqlanish zarurligini ayldi. Beruniy inson kamolotida uch narsa muhimligini ta'kidlaydi. Bu irsiyat, muhit, tarbiyadir. Ibn Sino insonlarni kamolotga erishishning birinchi mezoni sanalgan bilim egallashga da'vat etadi. Bilimsiz kishilar johil bo'ladi, ular haqiqatni bila olmaydilar, ular etuk bo'lmagan kishilar deydi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda o'qitish zarur deb biladi. U ta'limda quyidagi talablarga rioya etish zarurligini ta'kidlaydi: bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilmaslik. ta'limda engildan og’iriga borish orqali bilim berish, olib boriladigan mashqiar bolaning yoshiga mos bo’lishi, o’qitishda jamoa bo’lib o’qitishga e'tibor berish, la'lim berishda bolani qiziqishini va qobiliyatini hisobga olish, o'qitishni jismoniy mashqiar bilan birga olib borish. Abu Ali Ibn Sino aqining rivojianish bosqichlarini ishlab chiqqan. Mushoxada bilan idrok etishning birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarini tushuntirishdir. Ikkinchi bosqich. Ikki xil fikrni idrok etish. Uchinchi bosqich. O’zlashtirilgan bilim, tikriarni idrok etish bilan erishiladi. SHunda u haqiqiy aql 33 deyiladi. Olim aqlni 3 boskichga bo’lar ekan, birinchi bosqichda yodlay oladigan, lekin xali harflarni ham, yozishni ham bilmaydigan bolalarni nazarda tutgan. Ikkinchi bosqichda tayoqchalarni chiza boshlagan, qalamdan foydalanishni o’rgjinayotgan bolalarning aqli tasavvur kilinadi. Uchinchi bosqichda inson aql sh'akllarini va ularga muvoilq hissiy obrazlarni egallagan bo’ladi. Ibn Sino aql deganda insoning tug’ma iste'dodini, bilish jarayonida shakllanadigan fikriash qobiliyatini tushunadi. Aqliy ta'lim mazmunida uning muhim tarkibiy qismi ajralib turdi, bu maktabgacha yoshdagi bolalarda vizual-samarali va vizual-majoziy fikrlashni shakllantirish bilan tavsiflanadi. Hodisalarning ushbu bog'liqligini aks ettiruvchi bolalarning tasvirlari individual o'ziga xos bilimlarni aniq tizimga birlashtirish uchun ishlatiladi . 3.3. Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish va kelajakdagi istiqbollari So'nggi yillarda maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash va rivojlantirish bo'yicha ko'plab eksperimental va nazariy materiallar to'plangan. Biroq, bu muammo ham pedagogik, ham psixologik jihatdan yetarlicha rivojlanmaganligicha qolmoqda. Bolalarni atrofdagi dunyo bilan tanishtirish, jonli va jonsiz tabiat haqida g'oyalarni shakllantirish, bolalarning matematik tafakkurini rivojlantirish bo'yicha ko'plab pedagogik tadqiqotlar mavjud. Biroq, bu ishlar, qoida tariqasida, faqat ma'lum muayyan masalalarga ta'sir qiladi. Hatto maktabgacha pedagogika sohasidagi etakchi sovet olimlarining (E.I.Tixeeva, A.P.Usova, A.M.Leushin) asarlarida bolalar bog'chasida aqliy tarbiya masalalari boshqa muammolarni taqdim etish jarayonida ko'rib chiqiladi: nutqni rivojlantirish, darslarni tashkil etish va boshqalar. d. P.Ya.ning asarlarida ushbu muammoni hal 34 qilishning qiziqarli yondashuvlari mavjud. Galperin, V.V. Davydova, N.I. Nepomniachtchi. Ushbu tadqiqotlarning yo'nalishlaridan biri bolalarni operatsiyadan oldingi fikrlash darajasidan aniq operatsiyalarning yuqori darajasiga o'tkazishdir. Bu, albatta, katta maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishining eng muhim vazifasidir. Ammo bolaning aqliy rivojlanishida operatorgacha bo'lgan fikrlash imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish vazifasi ham muhimroqdir [1]. Operatordan oldingi fikrlash davri bolaning yoshiga 2 yoshdan 7 yoshgacha to'g'ri keladi. Bu davrda bolaning umumiy rivojlanishida tub o'zgarishlar sodir bo'ladi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktabgacha yoshdagi bolaning fikrlashning eng muhim shakllari vizual-samarali va vizual- majoziydir 6 . Ushbu shakllarning rivojlanishi ko'p jihatdan yanada murakkab, kontseptual shakllarga o'tishning muvaffaqiyatini belgilaydi. Shunday qilib, bolaning aqliy, shu jumladan aqliy rivojlanishi aniq tarixiy va ijtimoiy xususiyatga ega bo'lgan jarayon sifatida ishlaydi, uning barcha asosiy bosqichlari ijtimoiy tajribani uzatishning o'ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash vositalari sezilarli darajada kengayib bormoqda. O'qituvchi bolalarning turli o'yinlarini tashkil qiladi, kuzatishlar olib boradi, sinfda sanash, rasm chizish, modellashtirish, nutqni o'rgatadi. Maishiy faoliyat jarayonida kattalar bolalarni turli xil narsalardan foydalanishga, ishlashga o'rgatadi. Ota-onalar va o'qituvchilar doimiy ravishda bolaning oldiga amaliy, o'yin va kognitiv vazifalarni qo'yadilar, ularni hal qilish bilim va ko'nikmalarni, kognitiv jarayonlar va qobiliyatlarni shakllantirishga, turli xil faoliyat turlarini, kognitiv faoliyat motivlarini rivojlantirishga, yanada takomillashtirishga olib keladi. nutq va boshqalar. Bolaning aqliy rivojlanishining asosi uning faol faoliyatidir. Lekin bu faoliyatning o'zi ta'lim va tarbiya ta'sirida shakllanadi, shakllanadi. Shunday qilib, kattalar, 6 Bojovich L.I. Shaxs va uning bolalik davrida shakllanishi. M .: Vlados, 2009. - 512 p. 35 pedagoglar oldida ikkita vazifa turibdi: aqliy tarbiyani amalga oshirishda, ularning sa'y-harakatlarini ma'lum yoshdagi bolalarda mavjud bo'lgan turli xil faoliyat turlarini shakllantirishga yo'naltirish va ulardan bolani aqliy tarbiyalash maqsadida foydalanish. Erta yoshdayoq muloqot va o'yin ob'ektiv faoliyat asosida shakllanadi va mehnatning boshlanishi paydo bo'ladi. Ularning keyingi rivojlanishi maktabgacha yoshdagi bolalikda sodir bo'ladi . Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyati o'yindir. Kattaroq maktabgacha yoshda ta'lim faoliyatining ahamiyati oshadi. Vizual faoliyat rivojlanishda uzoq yo'lni bosib o'tadi: bola modellashtirish, chizish va applikatsiya qilishda turli ko'nikmalar va qobiliyatlarni egallaydi. Ularga elementar musiqiy faoliyat qo'shiladi - qo'shiq aytish, musiqa tinglash, musiqaga harakat qilish. U maktabgacha yoshdagi va dizaynning oxiriga kelib mustaqil faoliyatga shakllanadi. Bolalar mehnatning har xil turlarini - o'z-o'ziga xizmat qilish, maishiy, qo'l mehnati, tabiatdagi mehnat va boshqalarni o'zlashtiradilar.Sport faoliyati ochiq o'yinlar va jismoniy tarbiya mashg'ulotlari chuqurligida tug'iladi. Shunday qilib, maktabgacha yoshda inson faoliyatining asosiy turlarini shakllantirish va rivojlantirish boshlanadi: muloqot, o'yin, ta'lim, mehnat, san'at, sport. O‘z tabiatiga ko‘ra, bola o‘yinlari aks ettiruvchi faoliyatdir. O'yinning asosiy shaklida - syujetli rolli o'yin, ijodiy - bolalarning atrofdagi hayot haqidagi taassurotlari - ularning bilimlari, sodir bo'layotgan hodisa va hodisalarni tushunishlari aks etadi. Ko'p sonli o'yinlarda qoidalar, turli xil bilimlar, aqliy operatsiyalar, bolalar o'zlashtirishlari kerak bo'lgan harakatlar. Buni o'zlashtirish umumiy aqliy rivojlanish bilan birga boradi, shu bilan birga, bu rivojlanish o'yinda amalga oshiriladi. Ijodiy o'yinda bolaning aqliy tarbiyasi va rivojlanishi. Ijodiy o'yinlar mazmunini rivojlantirish bolalarning bilish yo'nalishini aks ettiradi. Bolalar syujet o'yinlarining asosiy mazmuni ob'ektlar bilan turli xil 36 harakatlar tasviridir. Bunday o'yinlar jarayonida bolalar ob'ektlardan foydalanishning ijtimoiy qat'iy usullarini, ular bilan harakatlarni o'zlashtiradilar. Harakatlarni umumlashtirish va ularni bolaning ongida ma'lum bir ob'ektdan ajratish mavjud. O'yinda rolning paydo bo'lishi bolaning ongi yo'nalishini, uning atrofidagi dunyoni amaliy bilishini o'zgartirishni anglatadi. Bilim markazida kattalar turadi. Birinchi rolli o'yinlar hali ham ob'ektlar bilan harakatlarni aks ettiradi, ammo hozir bu harakatlar va ob'ektlar ma'lum bir shaxs bilan bog'liq Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash nazariyasi va amaliyotining rivojlanish tarixi davomida psixologlarning asosiy sa'y-harakatlari idrok muammosini o'rganishga va maktabgacha yoshdagi bolalarning kontseptual tafakkurini shakllantirishga qaratilgan. Bolaning aqliy tarbiyasi va rivojlanishi fikrlashning asosiy shakllarini - hissiy-amaliydan mavhum-kontseptualgacha bosqichma-bosqich joriy etish jarayoni sifatida qaraldi. Shu bilan birga, aqliy rivojlanish nafaqat bolaning bilimlari va aqliy faoliyat usullarini o'zlashtirish jarayoni, balki shaxsiyatning ma'lum xususiyatlarini shakllantirish sifatida ham harakat qildi. Ijtimoiy muhit, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot va faoliyat, shuningdek, sinfda tizimli mashg'ulotlarni tashkil etish maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishining manbai sifatida tan olingan. Maktabgacha yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishining asosiy xususiyati - bilishning majoziy shakllarining ustunligi: idrok, obrazli fikrlash, tasavvur. Ularning paydo bo'lishi va shakllanishi uchun maktabgacha yoshdagi alohida imkoniyatlar mavjud. Aqliy tarbiya insoniyatning ko'p asrlik tajribasini yosh avlod tomonidan o'zlashtirish jarayoni sifatida amalga oshiriladi, moddiy madaniyat, ma'naviy qadriyatlar, bilim, ko'nikma, qobiliyat, bilish usullari va boshqalarda ifodalanadi. Hayotning birinchi yillarida bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifasi - kognitiv faoliyatni shakllantirish, ya'ni. bola atrofidagi dunyoni bilishni 37 o'rganadigan faoliyat. Kichkina bola o'yinda, ishda, sayrlarda, darslarda, kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda atrofidagi dunyoni o'rganadi. O'yinda maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasi amalga oshiriladi. O'yinlarda bolalar atrofdagi hayot haqidagi taassurotlarini, ilgari o'rgangan bilimlarini aks ettiradilar. O'yinda bolalarning muloqoti ularning bilimlarini o'zaro boyitishga yordam beradi, chunki bolalar fikr almashadilar, kattalardan maslahat olishadi, boshqa qo'shimcha ma'lumot manbalariga murojaat qilishadi. Bilimlarning yangi bosqichga o'tishi - og'zaki-mantiqiy. Bolalarning o'z g'oyalarini muvofiqlashtirish, nima va qanday o'ynashlari haqida kelishib olish zarurati bolalarda fikrlashning rejalashtirish funktsiyasini rivojlantirishga yordam beradi. Mehnat faoliyatidagi aqliy tarbiya bolalarning hissiy tajribasini boyitishga qaratilgan: materiallar, ularning xususiyatlari, xususiyatlari, transformatsion faoliyat ta'sirida o'zgarishi bilan tanishish. Bolalarda materiallar, asboblar va asboblar, mehnat operatsiyalarini bajarish va boshqalar haqida bilimlar tizimini shakllantiradi. Qo'l mehnati tasavvur, zukkolik, ijodkorlikni rivojlantirish uchun cheksiz imkoniyatlarga ega. Tabiatdagi mehnat alohida kognitiv asosga ega, chunki u bolani o'simlik va hayvonot dunyosi rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishtiradi, bu esa, o'z navbatida, sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatishga yordam beradi, xulosa va xulosalarga olib keladi. Tabiatdagi mehnat og'zaki-mantiqiy fikrlashni shakllantirishga yordam beradi. 38 XULOSA Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalardan foydalanish mavzusi hozirgi zamon pedagogikasining eng dolzarb yo'nalishlaridan biridir. Bunda pedagogik texnologiyalar, ya'ni o'qitish va tarbiyalash jarayonlarini samarali tashkil etish uchun yaratilgan innovatsion metodlar, strategiyalar va vositalar bolalar rivojlanishiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologik va intellektual rivojlanishining asosiy davrini tashkil etadi, shuning uchun ularning aqliy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash uchun turli pedagogik texnologiyalardan foydalanish juda muhimdir. Maktabgacha yoshda bolalar jismoniy, emotsional, intellektual va ijtimoiy jihatdan tez rivojlanadilar. Aqliy rivojlanish, ayniqsa, diqqat, xotira, tafakkur, vaqti-vaqti bilan muammolarni hal qilish kabi ko'nikmalarni shakllantirish jarayonida muhim rol o'ynaydi. Pedagogik texnologiyalar bolalarning aqliy salohiyatini rivojlantirishda, ular uchun moslashtirilgan faoliyatlarni tashkil etishda, shuningdek, o'quv jarayonini qiziqarli va samarali qilishda muhim o'rin tutadi. Pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga qo'llash bolalar uchun o'quv materiallarini qabul qilishni osonlashtiradi, ularning e'tiborini jamlashga yordam beradi, shuningdek, tanqidiy fikrlash va mustaqil o'ylash qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu texnologiyalar o'z ichiga interaktiv va ko'rgazmali metodlar, multimedia vositalaridan foydalanish, kompyuter texnologiyalarini o'quv jarayoniga kiritish, o'yin orqali o'qitish kabi usullarni o'z ichiga oladi. Ushbu 39 texnologiyalar bolalar uchun yangi bilimlarni o'zlashtirish jarayonini qiziqarli, interaktiv va samarali qiladi, shuningdek, ularni kreativ va erkin fikrlashga undaydi. Birinchidan, interaktiv texnologiyalar bolalarning o'quv faoliyatiga faol ishtirok etishiga imkon yaratadi. Masalan, raqamli o'quv dasturlari va ilovalar orqali bolalar turli vazifalarni bajarishadi, shu bilan birga o'zlarining qobiliyatlarini namoyon etishadi. Bu texnologiyalar yordamida bolalar yangi bilimlarni qiziqarli tarzda o'rganishadi va ularni hayotda qo'llashni o'rganadilar. Interaktiv o'yinlar, masalan, ranglarni, shakllarni, raqamlarni tanish va ularga oid masalalarni hal qilish orqali bolalar tafakkur qilish ko'nikmalarini rivojlantiradilar. Ikkinchidan, ko'rgazmali materiallardan foydalanish bolalar uchun o'quv jarayonini yanada qulay va aniq tushuniladigan qiladi. O'quvchilar uchun ko'rgazmali materiallar, masalan, tasvirlar, diagrammalar, video darsliklar, 3D modellar va boshqalar, aqliy faoliyatni faollashtiradi, bolalarning diqqatini jamlashga yordam beradi va o'rganish jarayonini ko'proq samarali qiladi. Bu materiallar orqali bolalar mavzuni yaxshiroq anglaydilar va bilimlarini mustahkamlash uchun ko'proq imkoniyatlarga ega bo'ladilar. Uchinchidan, kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ham bolalar uchun katta ahamiyatga ega. Zamonaviy kompyuter dasturlari va onlayn resurslar yordamida bolalar o'quv jarayonini yanada qiziqarli va interaktiv qilishlari mumkin. Kompyuter va internet texnologiyalarining imkoniyatlari bolalarga bilim olishni yanada osonlashtiradi va o'rganishni yanada samarali qilishga yordam beradi. Kompyuter o'yinlari, masalan, bolalar uchun maxsus ishlab chiqilgan ta'lim dasturlari orqali, bolalar o'zlarining kognitiv qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bunday texnologiyalar tafakkur va mantiqiy fikrlashni shakllantirishda muhim vositalar bo'lib xizmat qiladi. 40 To'rtinchidan, o'yin orqali o'qitish metodlari maktabgacha yoshdagi bolalar uchun juda samarali bo'lib, ularning aqliy rivojlanishiga yordam beradi. O'yin orqali ta'lim usuli, bolalarga o'rgatish, o'rganganlarini amaliyotda qo'llash, yangi bilimlarni tez va samarali tarzda o'zlashtirish imkoniyatini beradi. O'yinlar yordamida bolalar mantiqiy fikrlash, ijodkorlik, o'zaro hamkorlik, kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantiradilar. Shuningdek, o'yinlar bolalarga o'ziga bo'lgan ishonchini oshirishga, qo'rquv va xavotirlarni bartaraf etishga yordam beradi. Xulosa qilib aytganda, maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda pedagogik texnologiyalardan foydalanish, ularning intellektual rivojlanishiga, kognitiv qobiliyatlarining shakllanishiga, va ijodiy fikrlash ko'nikmalarining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Ushbu texnologiyalarni samarali qo'llash bolalar uchun yangi bilimlarni o'rganish jarayonini osonlashtiradi, qiziqarli qiladi va ularning o'zlashtirish darajasini oshiradi. ADABIYOTLAR RO'YXATI: 1. Andreev V.I. Pedagogika: Proc. ijodiy o'z-o'zini rivojlantirish kursi / V.I. Andreev - 2-nashr. - Qozon: "Innovatsion texnologiyalar markazi", 2010 - 608 b. 2. Anikeeva N.P. O'yin ta'limi. M.: Eksmo, 2008. - 322 b. 3. Belkin A.S. Yosh pedagogikasining asoslari: Prok. talabalar uchun nafaqa. yuqoriroq ped. darslik bosh / A.S. Belkin - M.: Akademiya, 2008. - 192 p. 4. Blonskiy P.P. Xotira va fikrlash: Kitobda. sevimli. aqldan ozgan. ishlab chiqarish. - M.: Oliy maktab, 2011. - 404 b. 5. Bojovich L.I. Tanlangan psixologik ishlar / Ed. DI. Feldshteyn. M.: MPSI, 2014. - 710 b. 6. Bojovich L.I. Shaxs va uning bolalik davrida shakllanishi. M .: Vlados, 2009. - 512 p. 41 7. Bondarenko A.K., Matusik A.I. Bolalarni o'yinda tarbiyalash. M.: Akademiya, 2009. - 256 b. 8. Bordovskaya N.V., Rean A.A. Pedagogika: Universitetlar uchun darslik / N.V. Bordovskaya, A.A. Rean - Sankt-Peterburg: Piter, 2008. - 304 p. 9. Venger L.A. Rolli o'yin va bolaning aqliy rivojlanishi // O'yin va uning maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishidagi roli: Sat. ilmiy ishlar. - M.: MGU, 2008. - 127p. 10. Vygotskiy L.S. Bolalar psixologiyasi // Sobr. t.: 6-jildda M.: Logos, 2009. - 630 b. 11. Vygotskiy L.S. Pedagogik psixologiya//Psixologiya: klassik asarlar. M.: MGU, 2010. - 710 b. 12. Gafitulin T.M. Bolaning o'yin va shaxsiyatini rivojlantirish // Pedagogika + TRIZ: Sat. o'qituvchilar, o'qituvchilar, ta'lim menejerlari uchun / Ed. A.A. Jina. - M.: Vita-Press, 2013. - Nashr. 5. - S. 40-44. 13. Jukovskaya R.I. O'yin va uning pedagogik ahamiyati. M.: Aspect press, 2008. - 218 b. 42

Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashda, pedagogik texnologiyalardan foydalanish

MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………...3

I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHNING NAZARIY ASOSLARI

1.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash tushunchasi va ahamiyati.6

1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasining xususiyatlari……………..8

1.3. Pedagogik texnologiyalarni ta'limda qo‘llashning nazariy asoslari…………11

II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AQLIY TARBIYALASHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AMALIYOTI

2.1. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda qo‘llashning amaliy usullari…………………………………………………………………………..16

2.2. Pedagogik texnologiyalardan foydalanishda o‘qituvchining roli…………..18

2.3. Pedagogik texnologiyalarni aqliy tarbiyalashda o‘quv jarayoniga integratsiya qilish…………………………………………………………………………….21

III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA AQLIY RIVOJLANISH VA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI SAMARALI QO‘LLASHNING NATIJALARI

3.1. Aqliy tarbiya samaradorligini baholashning metodlari……………………..25

3.2. Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy tarbiyasida pedagogik texnologiyalarni samarali qo‘llashning ijtimoiy va pedagogik ahamiyati………………………….27

3.3. Pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish va kelajakdagi istiqbollari……….31

XULOSA………………………………………………………………………...35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….37

 

 

KIRISH

Maktabgacha yoshdagi bolalar aqliy rivojlanishini ta'minlash va ularning intellektual salohiyatini oshirishda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash zamon talablariga javob beruvchi samarali va innovatsion usullar sifatida e'tirof etilmoqda. Pedagogik texnologiyalar nafaqat bolalarning bilim olish jarayonini jonlantiradi, balki ularni turli xil faoliyatlar orqali yaratish, o‘ylash, tahlil qilish va muammolarni hal qilish kabi aqliy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o‘qitish jarayonida pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish, nafaqat o‘quvchilarning aqliy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, balki ularni hayotga tayyorlash va kelajakda muvaffaqiyatli insonlar sifatida shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.

Hozirgi kunda ta'lim tizimida innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo‘llash ehtiyoji kuchayib bormoqda. Bunda, maktabgacha ta'lim muassasalarida, ayniqsa, pedagoglar tomonidan bolalar aqliy rivojlanishining har tomonlama shakllanishiga yordam berish uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, samarali ta'lim metodlari va vositalarini ishlab chiqish zarur. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ta'lim tizimi nafaqat ularni zarur bilimlar bilan ta'minlash, balki ularning ijtimoiy, aqliy va jismoniy rivojlanishini rag‘batlantirishga qaratilgan. Bu jarayonda pedagogik texnologiyalar bolalarning turli rivojlanish jihatlarini integratsiyalash, ularning ijodiy fikrlashini rag‘batlantirish va qobiliyatlarini rivojlantirishda asosiy vosita sifatida foydalaniladi.

Sotib olish