Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 52.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

111 Sotish

Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi

Sotib olish
Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi MUNDARIJA KIRISH ………………………………………………………………………….....3 I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASI NAZARIYASI VA AHAMIYATI. 1.1. Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni…...5 1.2. Bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va fiziologik o‘zgarishlar……10 1.3. Jismoniy tarbiya vositalari va metodlari……………………………………....14 II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASINI TASHKIL ETISH. 2.1. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etish………………………………………………………………………………..19 2.2. Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari……………….24 2.3.O‘yin va sport elementlaridan foydalanishning ahamiyati…………………....28 III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA HARAKAT FAOLLIGINI OSHIRISH USULLARI. 3.1. Harakatli o‘yinlar orqali bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlash……..33 3.2. Oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish…………………………37 3.3. Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish………………39 XULOSA…………………………………………………………………………44 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..46 1 KIRISH Shavkat Mirziyoyev bolalarning jismoniy rivojlanishi va sog'lom turmush tarzini shakllantirishga alohida e'tibor qaratadi. U ta'kidlaydi: "Bizning kelajagimiz — sog'lom avlodda. Shuning uchun bolalarimizni jismoniy tarbiya va sportga jalb qilishimiz zarur." Shavkat Miromovich Mirziyoyev Mavzuning dolzarbligi :Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi temasi, bolalar rivojlanishining muhim tarkibiy qismi sifatida alohida ahamiyatga ega. Ushbu davrda bolalar o‘zlarining jismoniy ko‘nikmalarini, ruhiy salomatligini va ijtimoiy aloqalarini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan asosiy qadamlarni qo‘yadilar. Jismoniy tarbiya, nafaqat jismoniy faoliyatni o‘z ichiga oladi, balki bolalarning umumiy salomatligini mustahkamlash, ularni sog‘lom odatlarni o‘rganishga undash va hayotiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi 1 .Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy faoliyat, ularning o‘sishi va rivojlanishida dastlabki poydevor yaratadi. Bu davrda har bir bolaning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish zarur. Jismoniy tarbiya jarayoni bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga, o‘z qobiliyatlarini sinab ko‘rishlariga va o‘zaro munosabatlarini mustahkamlashlariga yordam beradi. Ushbu jarayon, shuningdek, bolalarga jismoniy faoliyat orqali stressdan qochish, o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish imkonini beradi.Shu bois, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi nafaqat jismoniy ko‘nikmalarni rivojlantirish, balki ularni ruhiy va hissiy jihatdan sog‘lom insonlar sifatida shakllantirishda ham muhim ahamiyatga ega. Oila va ta'lim muassasalari bu jarayonda muhim rol o‘ynaydi, chunki ular bolalarga jismoniy 1 Rahmonov, F. (2023). Bolalar jismoniy tarbiyasini tashkil etish . Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti. 2 faoliyatni o‘rganish va hayotlarida jismoniy tarbiyani saqlashga yordam berish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiyaning ahamiyatini tushunish va unga e'tibor qaratish, sog‘lom avlodni tarbiyalashda poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasining asosiy maqsadi ularning jismoniy rivojlanishini ta'minlashdir. Bu davrda bolalar o‘z motor ko‘nikmalarini, kuchini, chidamliligini va muvozanatini rivojlantirishga muhtoj. Jismoniy tarbiya jarayoni orqali bolalar o‘zlarining jismoniy imkoniyatlarini sinab ko‘radilar va o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishga intiladilar. Kurs ishining vazifasi: bolalar uchun sog‘lom turmush tarzini shakllantirishdir. Jismoniy faoliyat bolalarning umumiy salomatligini yaxshilaydi, immunitetni kuchaytiradi va kasalliklardan himoya qiladi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar sog‘lom odatlarni o‘rganadilar va ularni hayotlariga kiritadilar, bu esa ularga kelajakda sog‘lom hayot tarzini tanlashda yordam beradi. Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi: Ushbu kurs ishi 3 ta bob,9 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASI NAZARIYASI VA AHAMIYATI. 1.1. Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni. Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni juda muhimdir. Ushbu davrda bolalar tez rivojlanadi va ularning jismoniy faoliyati, hissiy va ijtimoiy ko‘nikmalari shakllanadi. Jismoniy tarbiya bolalarning sog‘lom o‘sishi va rivojlanishi uchun zaruriy omil bo‘lib, ularning jismoniy salomatligini ta'minlaydi, shuningdek, ruhiy va hissiy holatiga ham ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Maktabgacha yoshdagi bolalar harakat qilish, o‘ynash va o‘rganish orqali jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Jismoniy tarbiya orqali bolalar mushaklarni kuchaytirish, muvozanatni saqlash, tezlik va chaqqonlikni oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar 2 . Bu jarayonda o‘yinlar va harakatli mashg‘ulotlar bolalarning qiziqishini oshiradi, shuningdek, ularning ijtimoiy ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.Bundan tashqari, jismoniy tarbiya bolalarning hissiy holatini mustahkamlashga xizmat qiladi. Harakatlar va o‘yinlar orqali bolalar o‘z hissiyotlarini ifoda etishni, g‘azab yoki xursandchilik kabi his-tuyg‘ularini boshqarishni o‘rganadilar. Bu jarayon ijtimoiy munosabatlarni o‘rnatishda ham muhim rol o‘ynaydi, chunki bolalar o‘zaro hamkorlik qilish, o‘rtoqlari bilan o‘ynash va birgalikda harakat qilish orqali o‘zaro munosabatlarni mustahkamlashadi. Jismoniy tarbiyaning boshqa bir muhim jihati shundaki, u bolalarning o‘z- o‘zini anglash va o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirishga yordam beradi. Harakatlar orqali muvaffaqiyatga erishish, yangi ko‘nikmalarni o‘rganish va qiyinchiliklarga 2 Yusupov, A. (2021). Bolalar jismoniy tarbiyasida metodik yondashuvlar . Buxoro: Buxoro davlat universiteti. 4 duch kelish bolalarda o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi. Bu esa kelajakda ularning o‘qish va hayotdagi muvaffaqiyatlariga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Shuningdek, jismoniy tarbiya bolalarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Maktabgacha yoshda jismoniy faoliyatga jalb qilish, bolalarni faol hayot tarziga o‘rgatish, ularning sog‘lom odatlarini rivojlantirish muhimdir. Bu jarayon bolalarning kelajakda sport bilan shug‘ullanishlariga, sog‘lom ovqatlanish va jismoniy faollikni davom ettirishlariga yordam beradi.Kichik yoshdagi bolalar o‘zlarini atrof-muhit bilan o‘rganish jarayonida, jismoniy tarbiyaning bir qismi sifatida, o‘zlariga xos o‘yinlar va faoliyatlarni tanlaydilar. Ushbu o‘yinlar yordamida bolalar yangi ko‘nikmalarni o‘rganadilar, o‘zlariga bo‘lgan ishonchni oshiradilar va o‘z hissiyotlarini ifoda etishni o‘rganadilar. Masalan, to‘p o‘ynash orqali bolalar muvozanatni saqlash, tezlik va chaqqonlikni rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Jismoniy tarbiya bolalarda jamoaviy ruhni rivojlantirishga ham yordam beradi. O‘yinlar va jamoaviy faoliyatlar bolalar o‘rtasida hamkorlik, yordam va o‘zaro tushunishni kuchaytiradi. Bu jarayon ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bolalar bir-birlari bilan muloqot qilish, o‘yinlar orqali yangi do‘stliklar o‘rnatish va birgalikda muammolarni hal qilishni o‘rganadilar. Shuningdek, jismoniy tarbiya bolalarning psixologik rivojlanishiga ham ta'sir qiladi. Harakatlar va o‘yinlar bolalarning stress va xavotirni kamaytirishga yordam beradi. Ular o‘zlarini erkin his qilishadi, hissiy muvozanatni saqlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning umumiy ruhiy holatini yaxshilaydi.Jismoniy tarbiyaning bolalar rivojlanishidagi o‘rni haqida gapirganda, shuningdek, muhit va ota-onalarning roli ham muhimdir. Ota-onalar bolalarini jismoniy faoliyatlarga jalb qilishda, ularni rag‘batlantirishda va qo‘llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Ularning faol ishtiroki bolalarning jismoniy tarbiyada muvaffaqiyatli bo‘lishlariga 5 yordam beradi.Umuman olganda, jismoniy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishida muhim o‘ringa ega. Bu jarayon bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga, o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirishga va ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Shuning uchun, jismoniy tarbiyaning ahamiyatini e'tiborsiz qoldirmaslik, bolalarning sog‘lom va baxtli rivojlanishiga hissa qo‘shish muhimdir. Jismoniy tarbiya jarayonida harakatli o‘yinlar muhim o‘rin tutadi. Harakatli o‘yinlar orqali bolalar nafaqat jismoniy rivojlanadi, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni ham egallaydilar. Ular jamoaviy ishlashni o‘rganadilar, qoida va tartiblarga rioya qilishni tushunadilar, shuningdek, raqobat muhitida o‘zlarini qanday tutish kerakligini anglab yetadilar. Bunday o‘yinlar bolalarning muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularning psixologik barqarorligini mustahkamlaydi.Shuningdek, jismoniy tarbiya bolalarning asab tizimining rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Doimiy jismoniy mashqlar va harakatlar orqali bolaning nerv tizimi mustahkamlanadi, ularning diqqat-e’tibori va xotirasi yaxshilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy faollik yetishmovchiligi diqqat yetishmovchiligi sindromi va boshqa psixologik muammolarga olib kelishi mumkin. Shu bois, bolalar kundalik hayotlarida yetarlicha harakat qilishlari muhimdir. Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni haqida yozish juda muhim. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya nafaqat sog‘lom hayot tarzini rivojlantirish, balki ularning umumiy rivojlanishiga ham katta ta'sir ko‘rsatadi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar nafaqat o‘z tanalarini, balki ruhiy holatlarini ham yaxshilaydilar.Jismoniy faoliyat bolalarning mushaklarini rivojlantiradi. Harakatlar orqali bolalar o‘z tanalarini boshqarishni o‘rganadilar, koordinatsiya va muvozanatni rivojlantiradilar. Bu jarayonlar bolaning o‘sishi va 6 rivojlanishi uchun juda muhimdir. Maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘p harakat qilishni xohlaydilar va jismoniy tarbiya orqali ular o‘z energiyalarini to‘g‘ri yo‘naltirishni o‘rganadilar.Jismoniy tarbiya shuningdek, bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham muhim o‘rin tutadi. Guruhli o‘yinlar va jismoniy mashg‘ulotlar bolalarda hamkorlik, jamoada ishlash va raqobat ruhini rivojlantiradi. Bu ko‘nikmalar keyinchalik ularning hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Bolalar birgalikda o‘ynash, raqobatlashish va bir-birini qo‘llab- quvvatlash orqali o‘zaro munosabatlarni o‘rganadilar.Ruhiy rivojlanish ham jismoniy tarbiyaning ajralmas qismidir. Jismoniy faoliyat bolalar uchun stressni kamaytirish va ruhiy holatni yaxshilashda yordam beradi. Harakatlar vaqtida bolalar o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etishni o‘rganadilar, bu esa ularning emotsional barqarorligini oshiradi. Jismoniy tarbiya orqali bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchi ortadi, bu esa ularning muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi.Bolalar uchun jismoniy tarbiyaning boshqa bir muhim jihati – sog‘liqni saqlashdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy faolligi ularning umumiy sog‘lig‘ini yaxshilashga yordam beradi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar ortiqcha vazn va boshqa sog‘liq muammolaridan saqlanishadi. Sog‘lom turmush tarzi bolalarga nafaqat jismoniy, balki ruhiy sog‘likni ham ta'minlaydi.Umuman olganda, jismoniy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlaydi. Shuning uchun, maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiyani rivojlantirish va bolalarni faol hayot tarziga jalb etish juda muhimdir.Jismoniy tarbiya inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, u nafaqat jismoniy rivojlanish, balki bolalarning aqliy, ijtimoiy va axloqiy taraqqiyotiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya alohida ahamiyatga ega bo‘lib, bu davrda bola organizmining jadal rivojlanishi kuzatiladi. Shu sababli, bolalar uchun 7 mo‘ljallangan jismoniy mashqlar, harakatli o‘yinlar va sport elementlari bolaning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Jismoniy tarbiya bolalarning sog‘lom bo‘lishini ta’minlash bilan birga, ularning motorik qobiliyatlarini rivojlantirish, muvozanatni saqlash, kuch, chidamlilik va epchillik kabi jismoniy fazilatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Maktabgacha yosh davrida bolalarning harakat faolligi yuqori bo‘lib, ular tabiiy ravishda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishga moyil bo‘ladilar. Bu yoshda jismoniy tarbiya bolaning suyak- mushak tizimini mustahkamlashga, yurak-qon tomir tizimining faoliyatini yaxshilashga va nafas olish tizimining rivojlanishiga yordam beradi.Shuningdek, jismoniy tarbiya bolaning aqliy rivojlanishiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Tadqiqotlarga ko‘ra, jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanadigan bolalar tezroq fikrlaydi, xotirasi mustahkam bo‘ladi va muammolarni hal qilish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Harakatli o‘yinlar va mashqlar bolalarda mantiqiy tafakkur, diqqatni jamlash va mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya ijtimoiy rivojlanishning muhim qismidir. Jamoaviy harakatli o‘yinlar bolalar o‘rtasida do‘stlik munosabatlarini shakllantirishga, hamkorlik qilish va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ular o‘zlarining his-tuyg‘ularini boshqarishni o‘rganadilar, o‘zaro hurmat va birdamlik muhitida harakat qilishadi. Jismoniy tarbiya jarayonida bolalar intizomli bo‘lish, o‘z oldiga maqsad qo‘yish va unga erishish, mehnatsevarlik kabi fazilatlarni o‘zlashtiradilar. Jismoniy tarbiyaning muhim jihatlaridan biri bolaning ruhiy va hissiy holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishdir. Jismoniy faollik orqali bolalar ortiqcha energiyasini chiqarib yuboradi, stress va zo‘riqishlardan xalos bo‘ladi. Ochiq havoda bajariladigan mashqlar organizmning chiniqishiga yordam beradi va immunitetni mustahkamlaydi. Bundan tashqari, jismoniy tarbiya bolalarda o‘ziga ishonch 8 hissini oshiradi, ularning harakatlarini muvofiqlashtirish va o‘z tanasini anglash qobiliyatini rivojlantiradi.Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya jarayonida turli usullardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Harakatli o‘yinlar, gimnastika, sport mashqlari, raqs va suvda suzish kabi mashg‘ulotlar bolalarning jismoniy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Shuningdek, o‘yin elementlari orqali jismoniy tarbiyani tashkil etish bolalar uchun yanada qiziqarli bo‘lishiga olib keladi.Jismoniy tarbiya dasturlarini ishlab chiqishda bolaning yosh xususiyatlarini hisobga olish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mashqlar yengil va qiziqarli bo‘lishi, haddan tashqari zo‘riqish bo‘lmasligi kerak. Mashg‘ulotlar davomiyligi 10-20 daqiqani tashkil etishi va harakatlar tez-tez o‘zgartirib turilishi muhimdir. Bolalar uchun harakat mashg‘ulotlari nafaqat jismoniy faollikni oshirish, balki ularning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini ham rivojlantirishga xizmat qilishi lozim.Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalar bilan shug‘ullanuvchi pedagog va ota-onalar jismoniy tarbiyani kundalik hayotga tatbiq etishlari lozim. Bolalar ertalabki badantarbiya mashqlarini bajarishi, ochiq havoda harakatli o‘yinlar o‘ynashi va turli sport mashg‘ulotlarida ishtirok etishi tavsiya etiladi. Bu nafaqat bolalarning jismoniy rivojlanishiga, balki ularning salomatligiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Jismoniy tarbiya maktabgacha ta’lim muassasalarida ham muhim o‘rin tutadi. Maktabgacha ta’lim dasturlarida jismoniy mashg‘ulotlar majburiy tartibda o‘tkaziladi va bu bolalarning sog‘lom o‘sishiga xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslari maxsus tayyorlangan trenerlar yoki pedagoglar tomonidan olib boriladi. Ular bolalarning yoshiga mos holda jismoniy mashqlarni tanlab, ularning sog‘lig‘ini mustahkamlash va jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan mashg‘ulotlarni o‘tkazadilar. Jismoniy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalar uchun nihoyatda muhim ahamiyatga ega. U bolalarning sog‘lig‘ini mustahkamlash, jismoniy va aqliy 9 rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish va ruhiy holatini yaxshilashga xizmat qiladi. Shuning uchun ota-onalar va tarbiyachilar bolalar bilan muntazam ravishda jismoniy mashg‘ulotlar o‘tkazishlari va ularni harakatga undashlari lozim. Maktabgacha yosh davrida o‘zlashtirilgan jismoniy tarbiya odatlari kelajakda sog‘lom hayot tarzini shakllantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. 1.2. Bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va fiziologik o‘zgarishlar. Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni juda katta ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya bolalarning nafaqat jismoniy rivojlanishiga, balki ularning intellektual va ijtimoiy taraqqiyotiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar organizmning intensiv rivojlanish davrida bo‘lib, ular uchun harakatlar va jismoniy faollik muhim o‘rin tutadi 3 . Shu bois, bolalarning jismoniy tarbiyasini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish ularning sog‘lom o‘sishi, mustahkam immunitetga ega bo‘lishi va kelajakda to‘laqonli rivojlanishi uchun zarur omillardan biri hisoblanadi.Jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalari bolalarning sog‘lig‘ini mustahkamlash, ularda jismoniy madaniyatni shakllantirish va turli harakat ko‘nikmalarini rivojlantirishdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy faoliyat orqali atrof-muhitni o‘rganadilar, muvozanat va koordinatsiyani yaxshilaydilar, jismoniy bardoshlilik va kuch-quvvatni oshiradilar. Jismoniy tarbiya orqali shakllangan harakat ko‘nikmalari bolalarning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning maktab davrida yanada faol va muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi.Bolalarning jismoniy tarbiyasini yo‘lga qo‘yishda turli usullar va metodlardan foydalaniladi. Masalan, ertalabki gimnastika mashqlari, harakatli o‘yinlar, sport mashg‘ulotlari va yurish-sayr qilish bolalarning 3 Yusupov, A. (2021). Bolalar jismoniy tarbiyasida metodik yondashuvlar . Buxoro: Buxoro davlat universiteti. 10 jismoniy faolligini oshirishga xizmat qiladi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarda muvozanat, epchillik, chaqqonlik va chidamlilikni rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, bunday mashg‘ulotlar bolaning psixologik holatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning kayfiyatini ko‘taradi va stressdan xalos bo‘lishlariga yordam beradi.Bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va fiziologik o‘zgarishlar ularning o‘sish jarayonida muhim ahamiyatga ega. Har bir yosh davri o‘ziga xos jismoniy va fiziologik xususiyatlar bilan ajralib turadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar tez o‘sadi, ularning jismoniy ko‘nikmalari va salomatligi rivojlanishning asosiy omillaridan biridir. Jismoniy rivojlanish jarayoni asosan mushaklar, suyaklar va ichki organlarning o‘sishi bilan bog‘liq. Bolalar harakat qilgan sari, ularda yangi ko‘nikmalar shakllanadi, bu esa ularning jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Bolalar 0-3 yoshgacha bo‘lgan davrda juda tez o‘sadi. Ushbu davrda ularning mushaklari va suyaklari tez rivojlanadi, bu esa harakat qilish qobiliyatlarining o‘sishiga olib keladi. Bu davrda bolalar o‘zlarini turli xil harakatlar orqali ifoda etishni o‘rganadilar. Ular o‘rganish jarayonida muvozanatni saqlash, to‘pni ushlash, yugurish va boshqa jismoniy faoliyatlarni amalga oshirishda o‘ziga xos ko‘nikmalarni rivojlantiradilar. Ushbu harakatlar bolalarning jismoniy rivojlanishiga, mushaklar kuchining oshishiga va ko‘proq muvozanatni saqlashga yordam beradi.Fiziologik o‘zgarishlar ham bolalar rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Bolalar o‘sishda ozuqa moddalariga, vitaminlarga va mineralga ehtiyoj sezadilar. O‘sish jarayoni davomida organizmda energiya sarfi oshadi. Bu vaqt ichida bolalarda metabolizm tezligi yuqori bo‘ladi, bu esa ularning jismoniy faoliyatini ta'minlaydi. Bolalar harakat qilish orqali mushaklar va suyaklarni mustahkamlashadi, bu esa ularning umumiy salomatligini yaxshilaydi.4-6 yoshdagi bolalar jismoniy rivojlanishning yangi bosqichiga o‘tadilar. Ularning harakatlari yanada murakkab bo‘lib, muvozanat, tezlik va 11 chaqqonlik ko‘nikmalari rivojlanadi. Bu davrda bolalar sport o‘yinlariga qiziqish bildira boshlaydilar, bu esa jismoniy tarbiyani yanada rivojlantirishga yordam beradi. Jismoniy faollik bolalarning ruhiy holatini ham yaxshilaydi, bu esa o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi.Jismoniy rivojlanish jarayonida bolalar o‘zlarining hissiy holatlarini ham ifoda etadilar. Harakatlar orqali bolalar o‘z hissiyotlarini boshqarishni o‘rganadilar. Jismoniy faoliyat bolalarning stress va xavotirni kamaytiradi, shuningdek, o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirishga yordam beradi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar o‘zaro munosabatlarni rivojlantiradilar, bu esa ijtimoiy ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Bolalarning jismoniy rivojlanishida atrof-muhit ham muhim rol o‘ynaydi. Ota-onalar va tarbiyachilar bolalarni jismoniy faoliyatlarga jalb qilishda, ularni rag‘batlantirishda va qo‘llab-quvvatlashda katta ahamiyatga ega. Ota-onalar bolalarini sportga, o‘yinlarga va faoliyatlarga jalb qilishi, ularning jismoniy rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Ushbu jarayon bolalarning hayotida sog‘lom odatlarni shakllantirishga yordam beradi.Bundan tashqari, bolalarning jismoniy rivojlanishi ularning o‘qish jarayoniga ham ta'sir ko‘rsatadi. Jismoniy faollik bolalarning diqqatini, xotirasini va o‘rganish qobiliyatini oshiradi. Shuning uchun jismoniy tarbiya va ta'lim jarayonlarini birlashtirish muhimdir. Jismoniy faoliyat bolalar uchun nafaqat jismoniy rivojlanish, balki ruhiy va hissiy rivojlanish uchun ham zarurdir.Bolalarning fiziologik o‘zgarishlari ularning o‘sish va rivojlanish jarayonida yanada ko‘proq o‘zgaradi. Har bir yoshda bolalar o‘zlariga xos fiziologik xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Masalan, 3-4 yoshdagi bolalar uchun harakatlar sodda va oson bo‘ladi, lekin 5-6 yoshdagi bolalar uchun harakatlar murakkablashadi. Bu davrda bolalar o‘zlarining jismoniy qobiliyatlarini yanada rivojlantiradilar. 12 Bolalarning jismoniy rivojlanish jarayonida o‘yinning ahamiyati katta. O‘yinlar orqali bolalar yangi ko‘nikmalarni o‘rganadilar, o‘zlarini ifoda etadilar va birgalikda harakat qilishni o‘rganadilar. O‘yinlar bolalarning jismoniy rivojlanishiga, ijtimoiy rivojlanishiga va hissiy holatiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Ushbu jarayonda jismoniy tarbiyaning o‘rni alohida ahamiyatga ega.Umuman olganda, bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va fiziologik o‘zgarishlar ularning umumiy salomatligini, o‘sishini va rivojlanishini belgilaydi. Jismoniy tarbiya, o‘yinlar va faoliyatlar bolalar uchun nafaqat jismoniy rivojlanish, balki ruhiy va hissiy rivojlanish uchun ham muhimdir. Shuning uchun, bolalarning jismoniy rivojlanishiga e'tibor berish, ularni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Bolalarning jismoniy rivojlanishi – bu murakkab va ko‘p bosqichli jarayon bo‘lib, u bolaning organizmidagi o‘zgarishlar, suyak-mushak tizimining shakllanishi, yurak-qon tomir tizimining rivojlanishi, nafas olish organlarining o‘sishi va boshqa fiziologik jarayonlar bilan bog‘liqdir. Bola tug‘ilganidan boshlab uning organizmi doimiy ravishda o‘zgarib boradi, bu esa har bir yosh davrida o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi.Bolaning jismoniy rivojlanishi, avvalo, uning genetik xususiyatlari va tashqi muhit ta’siriga bog‘liq. Shuningdek, bolalarning jismoniy rivojlanish sur’ati individual xususiyatlarga ega bo‘lib, bu jarayonda ovqatlanish, turmush tarzi, jismoniy faollik va psixologik omillar katta ahamiyatga ega. Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy rivojlanish juda tez kechadi. Ayniqsa, birinchi yoshda bolaning tana uzunligi va vazni tez o‘zgaradi, mushak va suyak tizimi shakllanadi, nerv tizimi rivojlanadi va muvozanat hamda koordinatsiya kabi ko‘nikmalar paydo bo‘ladi.Bolalarning jismoniy rivojlanishida suyak tizimining o‘sishi muhim ahamiyatga ega. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda suyak to‘qimalari nisbatan yumshoq bo‘lib, ular asta-sekin qattiqlashib boradi. Suyaklarning to‘liq shakllanishi o‘smirlik davriga borib 13 yakunlanadi. Shu sababli, bolalar yoshlikdan to‘g‘ri ovqatlanish va jismoniy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish orqali suyak tizimini mustahkamlashlari lozim. Maktabgacha yoshda suyaklarning elastikligi yuqori bo‘lgani uchun bolalar ba’zan yiqilish yoki lat yeyish holatlarida suyak sinishidan ko‘ra yumshoq to‘qimalarning shikastlanishiga ko‘proq moyil bo‘ladilar.Mushak tizimining rivojlanishi ham bolalar jismoniy taraqqiyotining ajralmas qismidir. Tug‘ilgan chaqaloqlarda mushak massasi kam bo‘ladi, lekin bola o‘sgan sari uning mushaklari rivojlanib boradi. Bolalar o‘smirlik davriga yaqin aktiv harakat qilish natijasida mushaklarning kuchi ortadi va ulardagi elastiklik oshadi. Jismoniy mashqlar va sport bilan muntazam shug‘ullanish mushaklarning tez rivojlanishiga yordam beradi. Bolalar uchun harakatli o‘yinlar, yugurish, suzish va gimnastika singari jismoniy mashg‘ulotlar mushaklarning mustahkamlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Yurak-qon tomir tizimi bolalarning jismoniy rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Tug‘ilgan chaqaloqlarda yurak nisbatan katta bo‘lib, u asta-sekin organizmga mos ravishda shakllanadi. Bolalik davrida yurak urish tezligi kattalarga qaraganda tezroq bo‘ladi. Bu davrda yurakning hajmi ortib boradi, qon aylanish tizimi mustahkamlanadi va qon tomirlarining elastikligi yaxshilanadi. Yurak-qon tomir tizimining to‘g‘ri rivojlanishi uchun bolalar yetarli darajada jismoniy faollikka ega bo‘lishi va to‘g‘ri ovqatlanishi lozim.Nafas olish tizimining rivojlanishi ham bolaning jismoniy rivojlanishining muhim qismidir. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning o‘pka hajmi kichik bo‘ladi va ularning nafas olish chastotasi kattalarga qaraganda ancha yuqori bo‘ladi. Bola o‘sgan sari o‘pkalarining sig‘imi ortadi va nafas olish jarayoni yanada samarali kechadi. Nafas olish tizimining to‘g‘ri rivojlanishi bolalarning jismoniy faolligi bilan bevosita bog‘liqdir. Ochiq havoda o‘yinlar o‘ynash, yugurish, suzish va boshqa jismoniy 14 mashg‘ulotlar bolalarning nafas olish tizimini mustahkamlashga yordam beradi.Bolalarning nerv tizimi ham jismoniy rivojlanishning muhim qismlaridan biridir. Tug‘ilgan paytda bolaning nerv tizimi hali to‘liq shakllanmagan bo‘ladi va u asta-sekin rivojlanib boradi. Harakat koordinatsiyasi, muvozanat saqlash va reflekslar bolalik davrida shakllanadi. Bolalar harakat qilish jarayonida nerv tizimi faoliyatini yaxshilaydi va jismoniy faollik orqali miyani rag‘batlantiradi. Bu esa aqliy faoliyat va xotira rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Bolalarning jismoniy rivojlanishi va fiziologik o‘zgarishlari juda murakkab jarayondir va u turli omillarga bog‘liq. Genetik xususiyatlar, ovqatlanish, jismoniy faollik va ekologik muhit bolalarning sog‘lom o‘sishida muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun ota- onalar va pedagoglar bolalarning jismoniy rivojlanishiga doimiy e’tibor qaratishlari, ularga sog‘lom turmush tarzini shakllantirishlari va jismoniy mashqlarni muntazam ravishda bajarishga o‘rgatishlari lozim. Sog‘lom bolalik kelajakda sog‘lom avlodni shakllantirishga zamin yaratadi. 1.3. Jismoniy tarbiya vositalari va metodlari. Jismoniy tarbiya vositalari va metodlari bolalar va kattalar uchun jismoniy faoliyatni samarali tashkil etish uchun muhim ahamiyatga ega. Bu vositalar va metodlar harakatlar orqali jismoniy rivojlanishni, sog‘lom turmush tarzini va sport ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Jismoniy tarbiya vositalari, asosan, jismoniy mashqlar, o‘yinlar, sport anjomlari va boshqa harakatli faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. Har bir vosita o‘ziga xos maqsad va vazifalarga ega bo‘lib, bolalar va kattalar uchun mos keluvchi turli xil jismoniy tarbiya jarayonlarini tashkil etadi.Jismoniy tarbiya vositalari orasida eng asosiylari jismoniy mashqlar hisoblanadi. Mashqlar, o‘z navbatida, turli xil harakat ko‘nikmalarini rivojlantirishga, kuch, tezlik, chaqqonlik va muvozanatni oshirishga yordam beradi. Mashqlarni o‘rganish jarayonida bolalar va kattalar o‘zlariga mos bo‘lgan 15 intensivlik va murakkablik darajasini tanlashlari mumkin. Jismoniy mashqlar o‘rganish jarayonida jismoniy salomatlikni yaxshilash bilan birga, ruhiy holatni ham ijobiy ta'sir etadi.O‘yinlar jismoniy tarbiyaning yana bir muhim vositasidir. O‘yinlar orqali bolalar o‘zaro munosabatlarni o‘rganadilar, jamoaviy ruhni rivojlantiradilar va ijtimoiy ko‘nikmalarini mustahkamlashadi. O‘yinlar bolalar uchun nafaqat jismoniy faoliyat, balki hissiy rivojlanish va ijodkorlikni oshirish imkoniyatini ham beradi. Turli xil o‘yinlar orqali bolalar yangi ko‘nikmalarni o‘rganish, o‘z hissiyotlarini ifoda etish va o‘zaro hamkorlik qilishni o‘rganadilar.Sport anjomlari ham jismoniy tarbiyaning ajralmas qismi hisoblanadi. Sport anjomlari, masalan, to‘plar, sport kiyimlari, yog‘ochlar, zanjirlar va boshqa asboblar jismoniy faoliyatni yanada samarali qilish uchun zarurdir. Ular bolalarning jismoniy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi va sportning turli turlariga qiziqish uyg‘otadi. Sport anjomlari yordamida bolalar o‘z ko‘nikmalarini rivojlantirib, jismoniy faoliyatni yanada qiziqarli va samarali o‘tkazish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Jismoniy tarbiya metodlari esa jismoniy faoliyatni o‘rganish va tashkil etish jarayonida qo‘llaniladigan usullarni o‘z ichiga oladi. Bu metodlar o‘quv jarayonida bolaning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va qiziqishlariga mos ravishda tanlanadi. Jismoniy tarbiya metodlari orasida ko‘plab usullar mavjud: ko‘rsatma, takrorlash, o‘yin usuli, muammoli o‘rganish, jarayonni baholash va boshqalar. Har bir metod o‘z maqsadiga erishish uchun maxsus shakllanadi va bolalarning jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Ko‘rsatma metodi jismoniy tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega. Ushbu metodda murabbiy yoki o‘qituvchi bolalarga kerakli harakatlarni qanday amalga oshirishni ko‘rsatadi. Bu bolalar uchun yangi ko‘nikmalarni o‘rganishda juda samarali usuldir. Ko‘rsatma orqali bolalar harakatlarning to‘g‘ri bajarilishini o‘rganadilar va o‘z ko‘nikmalarini mustahkamlash imkoniyatiga ega 16 bo‘ladilar.Takrorlash metodi jismoniy tarbiyada muhim rol o‘ynaydi, chunki u bolalarning o‘rganish jarayonida ko‘proq amaliyotga ega bo‘lishini ta'minlaydi. Bolalar takrorlash orqali o‘z ko‘nikmalarini mustahkamlashadi va jismoniy faoliyatda muvaffaqiyatga erishadilar. Ushbu metod, shuningdek, bolalarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirishga yordam beradi, chunki ular harakatlarni yaxshi bajarishni o‘rganadilar.O‘yin usuli bolalar uchun jismoniy tarbiyani yanada qiziqarli qiladi. Ushbu metodda bolalar o‘yinga jalb qilinadi va harakatlar orqali yangi ko‘nikmalarni o‘rganadilar. O‘yin usuli bolalarning jismoniy rivojlanishiga, ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga va hissiy holatini yaxshilashga yordam beradi. O‘yinlar orqali bolalar o‘zaro raqobatlashadilar, bu esa ularning motivatsiyasini oshiradi va jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini yanada kuchaytiradi.Muammoli o‘rganish metodi bolalar uchun murakkab vazifalarni hal qilishga yordam beradi. Ushbu metodda bolalar muammo bilan duch keladilar va uni yechish uchun turli xil harakatlar bilan shug‘ullanishadi. Bu jarayon bolalarning ijodkorligini oshiradi, muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi va jismoniy faoliyatda yanada qiziqarli bo‘lishini ta'minlaydi.Jarayonni baholash metodi bolalarning o‘z ko‘nikmalarini va jismoniy rivojlanishini baholashga yordam beradi. Ushbu metodda murabbiy yoki o‘qituvchi bolalarning muvaffaqiyatlarini kuzatadi va ularning rivojlanishini baholaydi. Bu jarayon bolalarning o‘ziga bo‘lgan ishonchlarini oshirishga va jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini yanada kuchaytirishga yordam beradi.Jismoniy tarbiya vositalari va metodlari bolalar va kattalar uchun jismoniy faoliyatni samarali tashkil etish uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratadi. Jismoniy faoliyat orqali bolalar o‘zlari uchun yangi ko‘nikmalarni o‘rganadilar, sog‘lom turmush tarzini shakllantiradilar va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Harakatli o‘yinlar, jismoniy mashqlar va sport anjomlari bolalarning jismoniy 17 rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi, shuningdek, ularning hissiy va ruhiy holatini yaxshilaydi.Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni juda katta ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya bolalarning nafaqat jismoniy rivojlanishiga, balki ularning intellektual va ijtimoiy taraqqiyotiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar organizmning intensiv rivojlanish davrida bo‘lib, ular uchun harakatlar va jismoniy faollik muhim o‘rin tutadi. Shu bois, bolalarning jismoniy tarbiyasini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish ularning sog‘lom o‘sishi, mustahkam immunitetga ega bo‘lishi va kelajakda to‘laqonli rivojlanishi uchun zarur omillardan biri hisoblanadi.Jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalari bolalarning sog‘lig‘ini mustahkamlash, ularda jismoniy madaniyatni shakllantirish va turli harakat ko‘nikmalarini rivojlantirishdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy faoliyat orqali atrof-muhitni o‘rganadilar, muvozanat va koordinatsiyani yaxshilaydilar, jismoniy bardoshlilik va kuch-quvvatni oshiradilar. Jismoniy tarbiya orqali shakllangan harakat ko‘nikmalari bolalarning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning maktab davrida yanada faol va muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi.Bolalarning jismoniy tarbiyasini yo‘lga qo‘yishda turli usullar va metodlardan foydalaniladi. Masalan, ertalabki gimnastika mashqlari, harakatli o‘yinlar, sport mashg‘ulotlari va yurish-sayr qilish bolalarning jismoniy faolligini oshirishga xizmat qiladi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarda muvozanat, epchillik, chaqqonlik va chidamlilikni rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, bunday mashg‘ulotlar bolaning psixologik holatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning kayfiyatini ko‘taradi va stressdan xalos bo‘lishlariga yordam beradi.Jismoniy tarbiya jarayonida harakatli o‘yinlar muhim o‘rin tutadi. Harakatli o‘yinlar orqali bolalar nafaqat jismoniy rivojlanadi, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni ham egallaydilar. Ular jamoaviy ishlashni o‘rganadilar, qoida va tartiblarga rioya qilishni tushunadilar, shuningdek, raqobat muhitida 18 o‘zlarini qanday tutish kerakligini anglab yetadilar. Bunday o‘yinlar bolalarning muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularning psixologik barqarorligini mustahkamlaydi.Shuningdek, jismoniy tarbiya bolalarning asab tizimining rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Doimiy jismoniy mashqlar va harakatlar orqali bolaning nerv tizimi mustahkamlanadi, ularning diqqat-e’tibori va xotirasi yaxshilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy faollik yetishmovchiligi diqqat yetishmovchiligi sindromi va boshqa psixologik muammolarga olib kelishi mumkin. Shu bois, bolalar kundalik hayotlarida yetarlicha harakat qilishlari muhimdir.Oilada jismoniy tarbiyaning o‘rni juda muhimdir. Ota-onalar bolalarining jismoniy faolligini qo‘llab-quvvatlashi va ularni faol turmush tarziga o‘rgatishlari kerak. Oilaviy jismoniy mashg‘ulotlar, tabiat qo‘ynida sayr qilish, birgalikda harakatli o‘yinlar o‘ynash bolalarning jismoniy tarbiyasini yanada samarali qiladi. Ota-onalar bolalariga jismoniy faollikning foydalari haqida tushuncha berishlari va ularni muntazam ravishda mashg‘ulotlarga jalb etishlari lozim.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tashkil etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bog‘chalarda ertalabki badan tarbiya mashqlari, sport maydonchalari va turli harakatli o‘yinlar orqali bolalar harakatga jalb qilinadi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari pedagoglar tomonidan maxsus rejalashtirilgan bo‘lib, u bolalarning yoshiga, jismoniy holatiga va individual xususiyatlariga moslashtiriladi. Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim muassasalarida sport musobaqalari va bayramlari tashkil etilishi bolalarning sportga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.Jismoniy tarbiya orqali bolalarda sog‘lom turmush tarzi shakllanadi. Bolalar kichik yoshdan boshlab sport va harakatga moyillik hosil qilishlari, jismoniy faollikni odatga aylantirishlari lozim. Sog‘lom turmush tarzi nafaqat jismoniy rivojlanishga, balki umumiy hayot sifatiga ham ta’sir qiladi. Bolalar jismoniy tarbiya orqali o‘z sog‘lig‘iga g‘amxo‘rlik qilishni, 19 to‘g‘ri ovqatlanishni va zararli odatlardan qochishni o‘rganadilar.Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni beqiyosdir. Jismoniy tarbiya bolalarning jismoniy, ruhiy va aqliy rivojlanishiga yordam beradi, ularning sog‘lig‘ini mustahkamlaydi va kelajakda faol va sog‘lom inson bo‘lib shakllanishlariga zamin yaratadi 4 . Shu sababli, ota-onalar, tarbiyachilar va jamiyat bolalarning jismoniy tarbiyasiga alohida e’tibor qaratishlari lozim. Bu esa, o‘z navbatida, sog‘lom avlodni tarbiyalashga xizmat qiladi. 4 Shukurova, Z. (2023). Bolalar uchun jismoniy mashg‘ulotlar va o‘yinga asoslangan tarbiya . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi. 20 II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASINI TASHKIL ETISH. 2.1. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etish. Maktabgacha ta’lim muassasalari bolalar uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishning muhim joyini egallaydi. Jismoniy tarbiya bolalarning jismoniy rivojlanishi, sog'ligi va umumiy farovonligi uchun zarur. Ushbu muassasalar, bola rivojlanishining dastlabki bosqichida jismoniy tarbiyani amalga oshirish orqali ularning motor ko'nikmalarini, muvozanatini, kuchini va chidamliligini rivojlantirishga yordam beradi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari bolalarning ruhiy va jismoniy salomatligini mustahkamlash, ularning ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirish va sog'lom turmush tarzini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega 5 . Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etish jarayoni bir qator muhim jihatlarni o'z ichiga oladi. Avvalambor, jismoniy tarbiya mashg'ulotlari bolalarning yoshiga mos ravishda rejalashtirilishi kerak. Har bir yosh guruhining jismoniy rivojlanish xususiyatlari va ehtiyojlari mavjud, shuning uchun mashg'ulotlar mazmuni va shakli bolalarning individual xususiyatlariga mos kelishi zarur. Masalan, kichik yoshdagi bolalar uchun o'yinlar va qiziqarli mashqlar asosiy e'tiborni tortadi, o'sayotgan bolalar uchun esa murakkab ko'nikmalarni rivojlantirishga yo'naltirilgan mashg'ulotlar muhimdir. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etishda o'yin elementlaridan foydalanish bolalar uchun qiziqarli va samarali bo'ladi. O'yinlar bolalar o'rtasida ijtimoiy aloqalarni rivojlantirish, raqobat ruhini oshirish va jismoniy faoliyatga 5 Jalilov, M. (2022). Maktabgacha ta'limda jismoniy tarbiyani nazorat qilish . Qarshi: Qarshi davlat universiteti. 21 bo'lgan qiziqishni kuchaytirishga yordam beradi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlarida o'yinlarni kiritish, bolalarning diqqatini oshirish va ularning qiziqishini ushlab turish uchun muhimdir. O'yinlar orqali bolalar jismoniy ko'nikmalarini rivojlantiradilar, o'zaro hamkorlik qilishni o'rganadilar va jamoa ruhini mustahkamlashadi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari davomida murabbiylarning roli juda muhimdir. Murabbiylar bolalarga to'g'ri texnikalarni o'rgatishi, ularga motivatsiya berishi va mashg'ulotlar davomida ularning xavfsizligini ta'minlashi kerak. Murabbiylar bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, har bir bolaning rivojlanishiga mos ravishda mashg'ulotlarni rejalashtirishlari zarur. Ularning yordamida bolalar jismoniy faoliyatni o'rganadilar, qiyinchiliklarni yengib o'tishni o'rganadilar va o'z-o'zini anglash ko'nikmalarini rivojlantiradilar. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etishda muhim jihatlardan biri — xavfsizlikni ta'minlashdir. Bolalar bilan ishlashda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish zarur, chunki bolalar jismoniy faoliyat davomida jarohat olish ehtimoli mavjud. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari uchun xavfsiz muhit yaratish, zarur jihozlarni tayyorlash va bolalarga xavfsizlik qoidalarini o'rgatish muhimdir. Murabbiylar bolalarning harakatlarini nazorat qilishlari va ular bilan doimo aloqada bo'lishlari lozim. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlarida turli xil jihozlardan foydalanish, bolalarning qiziqishini oshirish va mashg'ulotlarni samarali o'tkazish uchun muhimdir. Sport jihozlari, o'yin maydonchalari va boshqa jismoniy faoliyat uchun zarur bo'lgan asbob-uskunalar bolalarning jismoniy tarbiyasini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlari uchun jihozlarni tayyorlash va ulardan foydalanish jarayoni muhim ahamiyatga ega. 22 Bolalarni jismoniy tarbiya mashg'ulotlariga jalb qilishda ularga o'zlariga bo'lgan ishonchni oshirish va muvaffaqiyatni his qilish imkoniyatini berish muhimdir. Murabbiylar bolalarning har bir muvaffaqiyatini e'tirof etishlari, ularni rag'batlantirishlari va qiyinchiliklarni yengib o'tishda yordam berishlari kerak. Bu jarayon bolalarning o'z-o'ziga ishonchini oshiradi va jismoniy faoliyatga bo'lgan qiziqishini kuchaytiradi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari nafaqat jismoniy rivojlanishga, balki bolalarning ruhiy va hissiy rivojlanishiga ham yordam beradi. Jismoniy faoliyat bolalarning stress darajasini kamaytiradi, ularni yanada baxtli va qoniqarli his qiladi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari davomida bolalar o'zaro munosabatlar o'rnatadilar, do'stlik va hamkorlikni rivojlantiradilar. Bu jarayon bolalarning ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirishga va ular o'rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etishda o'zaro aloqalar va hamkorlik muhimdir. Ota-onalar, murabbiylar va ta'lim muassasasi o'rtasida samarali aloqalar bolalarning jismoniy tarbiyasini yanada rivojlantirishga yordam beradi. Ota-onalar bolalarning jismoniy faoliyatlariga e'tibor berishlari, ularga qo'llab-quvvatlashlari va ularning muvaffaqiyatlarini rag'batlantirishlari kerak. Maktabgacha ta’lim muassasalari esa ota-onalar bilan aloqalarni mustahkamlash va ularning fikrlarini hisobga olish orqali bolalar uchun qulay muhit yaratishlari lozim.Jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etishda muhim jihatlardan biri — dasturlar va faoliyatlarni rejalashtirishdir. Har bir mashg'ulot bolalarning rivojlanishiga mos ravishda rejalashtirilishi va maqsadga muvofiq bo'lishi kerak. Mashg'ulotlar davomida bolalarning qiziqishini saqlab turish uchun turli xil o'yinlar, mashqlar va jismoniy faoliyatlar kiritilishi zarur. Dasturda bolalar uchun qiziqarli va foydali faoliyatlarni tanlash, ularning jismoniy 23 tarbiyasini yanada samarali qilishga yordam beradi.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etish jarayonida doimiy ravishda natijalarni baholash va kuzatish muhimdir. Murabbiylar bolalarning jismoniy rivojlanishini va ko'nikmalarini baholash orqali, ularning o'sish va rivojlanish jarayonini nazorat qilishlari kerak. Bu jarayon bolalar uchun individual yondashuvni ta'minlaydi va ularning ehtiyojlariga mos ravishda mashg'ulotlarni rejalashtirish imkonini beradi. Natijada, maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etish, bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya nafaqat jismoniy faoliyatni o'z ichiga oladi, balki bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ularning o'z- o'zini anglashlariga, ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirishga va sog'lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi. Bu jarayon bolalarning umumiy salomatligini mustahkamlash va ularning hayot sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg'ulotlarini tashkil etish, bolalar uchun sog'lom va faol hayot tarzini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarning jismoniy, aqliy va ijtimoiy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu mashg‘ulotlar bolalarning sog‘lom o‘sishini ta’minlash, harakat koordinatsiyasini yaxshilash, mushak va suyak tizimini mustahkamlash hamda umumiy jismoniy holatini yaxshilashga xizmat qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda pedagoglar va tarbiyachilar turli usullardan foydalanishlari lozim.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari odatda bolalarning yoshiga mos holda tuziladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ertalabki badantarbiya, harakatli o‘yinlar, gimnastika mashg‘ulotlari, sport musobaqalari va ochiq havoda jismoniy faoliyatni o‘z ichiga olgan mashg‘ulotlar 24 o‘tkaziladi. Bu jarayon bolalar uchun nafaqat jismoniy rivojlanish imkoniyatlarini yaratadi, balki ularning psixologik holatini ham yaxshilaydi. Mashg‘ulotlarni o‘yin tarzida olib borish bolalar uchun yanada qiziqarli va samarali bo‘lishiga yordam beradi.Bolalarning jismoniy rivojlanishi uchun harakatli o‘yinlarning o‘rni katta. Harakatli o‘yinlar bolaning reflekslarini mustahkamlash, diqqatni jamlash, tezkor harakat qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shuningdek, jamoaviy o‘yinlar bolalarda hamkorlik qilish, muloqot qilish va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi. O‘yinlar orqali bolalar o‘zaro raqobatni his qilish bilan birga, yutuq va mag‘lubiyatni to‘g‘ri qabul qilishni ham o‘rganadilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun gimnastika mashg‘ulotlari muhim ahamiyatga ega. Gimnastika mashqlari bolalarning harakat faolligini oshirish, mushaklarini chiniqtirish va suyak tizimini mustahkamlashga xizmat qiladi. Gimnastika mashqlarini bajarishda bolalar muvozanatni saqlash, moslashuvchanlik va chidamlilik kabi jismoniy fazilatlarni rivojlantiradilar. Mashg‘ulotlarning to‘g‘ri tashkil etilishi bolalar uchun jarohatlar xavfini kamaytiradi va ularga to‘g‘ri jismoniy faoliyat ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari maktabgacha ta’lim muassasalarida ochiq havoda o‘tkazilishi ham muhimdir. Ochiq havoda mashqlar bajarish bolalarning nafas olish tizimini yaxshilaydi, yurak-qon tomir tizimining faoliyatini normallashtiradi va immunitetni oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, ochiq havodagi mashg‘ulotlar bolalarga atrof-muhit bilan tanishish, tabiiy sharoitlarda harakat qilish va faol bo‘lish imkoniyatini yaratadi.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olish muhimdir. Mashg‘ulotlar bolaning jismoniy imkoniyatlariga mos kelishi, ortiqcha zo‘riqish va charchoqka olib kelmasligi kerak. Mashg‘ulotlar davomiyligi odatda 10-20 daqiqa bo‘lib, harakatlar turli xil bo‘lishi lozim. Jismoniy tarbiya 25 mashg‘ulotlarining doimiy ravishda o‘tkazilishi bolalarning sog‘lom rivojlanishini ta’minlash bilan birga, ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirishga ham yordam beradi.Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlovchi tarbiyachilar va pedagoglar jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda innovatsion yondashuvlardan foydalanishlari lozim. Zamonaviy o‘yin uslublari, interaktiv mashg‘ulotlar va sport anjomlaridan foydalanish bolalar uchun jismoniy faoliyatni yanada qiziqarli qiladi. Bundan tashqari, jismoniy tarbiyani kundalik hayotga tatbiq etish bolalarning doimiy harakatda bo‘lishini ta’minlaydi. Masalan, bolalar ertalabki badantarbiya mashqlarini bajarishi, bog‘da o‘ynashi, jismoniy faollikka undovchi o‘yinlarda ishtirok etishi muhimdir.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari maktabgacha ta’lim muassasalarida tizimli ravishda olib borilishi kerak. Bu jarayonda pedagoglar va tarbiyachilar mashg‘ulotlarning sifatini oshirish, bolalarning qiziqishini uyg‘otish va ularning faol ishtirokini ta’minlash uchun turli metodikalar va yondashuvlardan foydalanishlari lozim. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari nafaqat bolalarning jismoniy rivojlanishiga, balki ularning aqliy va ruhiy barqarorligiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etish bolalarning sog‘lom rivojlanishini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Ushbu mashg‘ulotlar bolalarning jismoniy holatini yaxshilash, ularning ijtimoiy va ruhiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash va harakat faoliyatlarini takomillashtirishga xizmat qiladi. Shu sababli, ota-onalar va pedagoglar bolalarning jismoniy tarbiyasiga doimiy e’tibor qaratishlari, ularni harakatga undashlari va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishlari lozim. Maktabgacha yoshda o‘zlashtirilgan jismoniy tarbiya odatlari bolalarning kelajakdagi hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va ularning sog‘lom avlod bo‘lib voyaga yetishiga asos yaratadi. 2.2. Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari. 26 Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalar va kattalar uchun nafaqat jismoniy rivojlanish, balki ruhiy va hissiy salomatlikni ham ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ochiq havoda jismoniy faoliyatlar o‘tkazish, tabiiy muhitdan foydalanish imkoniyatini beradi va bu, o‘z navbatida, jismoniy tarbiyaning samaradorligini oshiradi. Ochiq havoda mashg‘ulotlar bolalarning motor ko‘nikmalarini rivojlantirish, ularning qiziqishini oshirish va jismoniy faoliyatga bo‘lgan muhabbatini shakllantirishga yordam beradi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining asosiy afzalliklaridan biri – bolalar va kattalar uchun yangi muhit yaratish imkonidir. Ochiq havoda faoliyat olib borish, bolalarning diqqatini jalb qiladi va ularda yangi qiziqishlarni keltirib chiqaradi. Tabiiy muhitdagi jismoniy faoliyat bolalarning ruhiy holatini yaxshilaydi, stress darajasini kamaytiradi va ularni yanada baxtli qiladi. Ochiq havoda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar, shuningdek, bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular o‘zaro hamkorlik qilishni va jamoada ishlashni o‘rganadilar.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari har xil shaklda bo‘lishi mumkin. Bu o‘yinlar, sport musobaqalari, jismoniy mashqlar va boshqa faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. O‘yinlar bolalar o‘rtasida raqobat ruhini oshiradi, ularni jismoniy faoliyatga jalb qiladi va jamoaviy ruhni mustahkamlaydi. Masalan, futbol, basketbol, voleybol kabi jamoaviy o‘yinlar bolalarning jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bunday o‘yinlar, shuningdek, bolalar o‘rtasida do‘stlik va hamkorlikni rivojlantiradi.Ochiq havoda mashg‘ulotlar davomida jismoniy mashqlar ham muhim ahamiyatga ega. Jismoniy mashqlar bolalarning kuchini, chidamliligini va muvozanatini oshiradi. Ochiq havoda turli xil jismoniy mashqlarni bajarish orqali bolalar o‘z jismoniy holatini yaxshilashlari mumkin. Masalan, yugurish, sakrash, tortishish va boshqa mashqlar bolalarning motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda yordam beradi. Bunday mashqlar bolalarning 27 jismoniy rivojlanishini ta'minlaydi va ularning sog‘ligini mustahkamlaydi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda muhim jihatlardan biri – xavfsizlikni ta'minlashdir. Ochiq havoda faoliyat olib borishda bolalar uchun xavfsiz muhit yaratish zarur. Murabbiylar bolalarga xavfsizlik qoidalarini o‘rgatishlari va mashg‘ulotlar davomida ularning harakatlarini nazorat qilishlari kerak. Xavfsizlik qoidalariga rioya qilish bolalarning jarohat olish ehtimolini kamaytiradi va ularning jismoniy faoliyatdan mamnun bo‘lishiga yordam beradi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari turli yosh guruhlari uchun mos ravishda rejalashtirilishi kerak. Har bir yosh guruhining jismoniy rivojlanish xususiyatlariga mos ravishda mashg‘ulotlar mazmuni va shakli ishlab chiqilishi zarur. Kichik yoshdagi bolalar uchun ko‘proq o‘yinga asoslangan mashqlar, o‘smirlar uchun esa murakkab jismoniy ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashg‘ulotlar muhimdir. Ushbu yondashuv bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, ularning rivojlanishiga yordam beradi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘yin elementlaridan foydalanish bolalarning qiziqishini oshiradi. O‘yinlar bolalar o‘rtasida ijtimoiy aloqalarni rivojlantirish, raqobat ruhini oshirish va jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirishga yordam beradi. Ochiq havoda o‘yinlar o‘tkazish, bolalarning diqqatini oshirish va ularning qiziqishini ushlab turish uchun muhimdir. O‘yinlar orqali bolalar jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, o‘zaro hamkorlik qilishni o‘rganadilar va jamoa ruhini mustahkamlashadi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarning jismoniy rivojlanishi bilan birga, ruhiy va hissiy rivojlanishiga ham yordam beradi. Jismoniy faoliyat bolalarning stress darajasini kamaytiradi, ularni yanada baxtli va qoniqarli his qiladi. Ochiq havodagi mashg‘ulotlar bolalarning o‘zaro munosabatlarini yaxshilaydi va do‘stlikni mustahkamlaydi. Bu jarayon bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga 28 va ularning o‘rtasida aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining samaradorligini oshirish uchun murabbiylar bolalarni motivatsiya qilishlari va ularning qiziqishini saqlab turishlari zarur. Murabbiylar bolalarning har bir muvaffaqiyatini e'tirof etish, ularni rag'batlantirish va qiyinchiliklarni yengib o'tishda yordam berishlari kerak. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi va jismoniy faoliyatga bo'lgan qiziqishini kuchaytiradi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda zarur bo‘lgan jihozlar va uskunalar ham muhim ahamiyatga ega. Sport jihozlari, o‘yinchoklar va boshqa jismoniy faoliyat uchun zarur bo‘lgan asbob-uskunalar bolalarning jismoniy tarbiyasini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari uchun jihozlarni tayyorlash va ulardan foydalanish jarayoni muhim ahamiyatga ega. Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida ijtimoiy va madaniy jihatlarni hisobga olish ham zarur. Turli madaniyatlar va urf-odatlardan kelib chiqib, bolalarga jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari davomida turli xil o‘yinlar va sport faoliyatlarini tanlash imkonini berish muhimdir. Bu jarayon, shuningdek, bolalarning madaniy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi va ularni kengroq dunyoqarashga ega bo‘lishiga olib keladi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari davomida bolalar uchun o‘quv dasturlarini yaratish muhimdir. O‘quv dasturlari bolalarning jismoniy rivojlanishiga, ularning qiziqishlariga va ehtiyojlariga mos ravishda ishlab chiqilishi kerak. O‘quv dasturlari bolalarga jismoniy tarbiyani o‘rganish va rivojlantirish imkoniyatini beradi, bu esa ularning umumiy rivojlanishiga yordam beradi. O‘quv dasturlarida jismoniy mashqlar, o‘yinlar va sport faoliyatlarini kiritish, bolalarning qiziqishini oshirish va ularning jismoniy tarbiyasini yaxshilashga yordam beradi.Natijada, ochiq havoda 29 o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ushbu mashg‘ulotlar bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish, o‘z-o‘zini anglash ko‘nikmalarini rivojlantirish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish imkonini beradi. Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari nafaqat jismoniy rivojlanishni, balki bolalarning umumiy salomatligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu jarayon bolalar uchun sog'lom va faol hayot tarzini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalar va kattalar uchun jismoniy faollikni oshirish, salomatlikni mustahkamlash va umumiy rivojlanishni ta’minlashning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Tabiiy sharoitda mashq bajarish organizmni chiniqtirishga, yurak-qon tomir tizimini mustahkamlashga va umumiy jismoniy holatni yaxshilashga yordam beradi. Ochiq havodagi mashg‘ulotlar maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ayniqsa muhim bo‘lib, ularning tabiiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Ochiq havodagi jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari quyosh nuri, toza havo va keng maydon imkoniyatlaridan foydalanish orqali samaradorligini oshiradi. Bunday mashg‘ulotlar bolalarning nafas olish tizimini yaxshilash, yurak faoliyatini normallashtirish va mushak-suyak tizimini mustahkamlashga yordam beradi. Shuningdek, ochiq havodagi mashg‘ulotlar bolalarda stress darajasini pasaytirish, diqqatni oshirish va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini ochiq havoda tashkil etish turli xil harakatli o‘yinlar, yugurish mashqlari, gimnastika, velosiped haydash, suzish, to‘p o‘yinlari kabi faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. Harakatli o‘yinlar bolalar uchun qiziqarli bo‘lib, ularni faol harakat qilishga undaydi va shu bilan birga jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, "Qop-qop sakrash", "To‘pni ushlab qol", "Yugurish estafetasi" kabi o‘yinlar bolalarning tezkorligi, muvozanat saqlash 30 qobiliyati va jamoaviy harakat qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar bolalarning tabiiy harakat ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. Ular yugurish, sakrash, emaklash, uloqtirish va boshqa jismoniy harakatlar orqali tanalarini rivojlantiradi. Bunday mashg‘ulotlar nafaqat jismoniy salomatlikka, balki aqliy rivojlanishga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, tabiat qo‘ynida harakat qilish bolalarning atrof-muhitni kuzatish qobiliyatini oshiradi, ularning diqqat va fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari har xil yoshdagi bolalar uchun moslashtirilgan bo‘lishi kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mashg‘ulotlar o‘yin shaklida tashkil etilishi lozim. Katta yoshdagi bolalar esa murakkabroq jismoniy mashqlar, sport o‘yinlari va yugurish mashg‘ulotlariga jalb etilishi mumkin. Shuningdek, ochiq havoda mashg‘ulotlar o‘tkazishda bolalarning qiziqishlari, jismoniy holati va salomatlik darajasi inobatga olinishi muhimdir.Ochiq havodagi mashg‘ulotlarning yana bir muhim jihati – bu bolalar organizmini chiniqtirishdir. Tabiiy sharoitda jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanish bolalarni har xil ob-havo sharoitlariga moslashishga yordam beradi. Masalan, sovuq havoda qisqa mashqlar bajarish immunitetni mustahkamlashga yordam beradi, yoz oylarida esa suzish va suv bilan bog‘liq mashg‘ulotlar issiqlikka moslashishga ko‘mak beradi. Bunday faoliyatlar bolalarning umumiy salomatligini oshiradi va ularni har xil kasalliklarga chidamli qiladi.Ochiq havoda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etishda xavfsizlik choralariga e’tibor qaratish muhimdir. Bolalarning harakatlari nazorat ostida bo‘lishi, maydoncha va anjomlar xavfsizligi ta’minlanishi kerak. Shuningdek, mashg‘ulotlar oldidan organizmni tayyorlash maqsadida yengil badantarbiya mashqlari bajarilishi lozim. Mashg‘ulot yakunida esa tinchlantiruvchi mashqlar, nafas olish mashqlari orqali organizmning normal holatga qaytishiga yordam berish kerak.Ochiq havoda jismoniy tarbiya 31 mashg‘ulotlarini doimiy ravishda o‘tkazish bolalarning sog‘lom o‘sishini ta’minlaydi, ularning hayotiy faolligini oshiradi va umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mashg‘ulotlar turli mavsumiy sharoitlarga moslashtirilib, yil davomida o‘tkazilishi kerak. Masalan, bahor va yoz oylarida futbol, velosiped haydash, suzish kabi faoliyatlar, kuz va qish oylarida esa qor o‘yinlari, chang‘i uchish va yurish mashqlari bilan shug‘ullanish mumkin.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalar uchun juda muhim bo‘lib, ularning umumiy rivojlanishiga sezilarli ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday mashg‘ulotlar orqali bolalar sog‘lom turmush tarzini shakllantiradi, jismoniy faollikka odatlanadi va o‘z tanalarini yaxshi boshqarish ko‘nikmalariga ega bo‘ladi. Shu sababli, maktabgacha ta’lim muassasalari, maktablar va ota-onalar bolalarning ochiq havoda ko‘proq jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanishiga alohida e’tibor qaratishlari lozim. Ochiq havoda mashq bajarish orqali bolalar nafaqat jismoniy jihatdan baquvvat bo‘lib o‘sadi, balki ularning psixologik va ijtimoiy rivojlanishi ham ijobiy tomonga o‘zgaradi. 2.3.O‘yin va sport elementlaridan foydalanishning ahamiyati. O‘yin va sport elementlari ta'lim jarayonida bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ular nafaqat jismoniy faoliyatni oshirishga, balki bolalarning o‘z-o‘zini anglash, ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. O‘yin va sport elementlaridan foydalanish, bolalar uchun qiziqarli va samimiy muhit yaratadi, bu esa ularning faol ishtirokini ta'minlaydi.O‘yinlar, asosan, bolalarning qiziqishlarini oshirish va ularni jismoniy faoliyatga jalb qilish uchun qulay muhit yaratadi. O‘yinlar orqali bolalar yangi ko‘nikmalarni o‘rganadilar, o‘zaro munosabatlarni rivojlantiradilar va hayotiy tajribalarni egallaydilar. O‘yinlar bolalarga o‘zlarini erkin his qilish imkonini beradi va ularning ruhiy 32 holatini yaxshilaydi. O‘yinlar orqali bolalar stressni kamaytiradilar, o‘zlarini baxtli va qoniqarli his qiladilar.Sport elementlari esa bolalarning jismoniy salomatligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Jismoniy faoliyat bolalarning kuchini, chidamliligini va muvozanatini yaxshilaydi. Sport mashg‘ulotlari bolalarning jismoniy rivojlanishini ta'minlaydi va ularda sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi. Sport orqali bolalar raqobat ruhini o‘rganadilar, o‘z maqsadlariga erishish uchun harakat qilishni o‘rganadilar va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish bolalarning ijtimoiy rivojlanishiga ham yordam beradi. O‘yinlarda ishtirok etish bolalar o‘rtasida do‘stlik va hamkorlikni rivojlantiradi. Ular bir-birlariga yordam berishni, o‘zaro hurmatni va jamoaviy ishni o‘rganadilar. O‘yin va sport elementlari bolalar o‘rtasida ijtimoiy aloqalarni mustahkamlashga, ularni qo‘llab- quvvatlashga va o‘zaro munosabatlarni yaxshilashga yordam beradi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanishning ahamiyati nafaqat bolalar uchun, balki kattalar uchun ham muhimdir. Kattalar o‘yinlar va sport orqali stressni kamaytirish, sog‘lom turmush tarzini saqlash va o‘z salomatliklarini yaxshilash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Sport va o‘yinlar, shuningdek, kattalarda jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradi va ularning o‘zaro munosabatlarini yaxshilaydi.O‘yin va sport elementlarini ta'lim jarayonida qo‘llash, bolalar uchun qiziqarli va samarali ta'lim muhitini yaratadi. O‘yinlar bolalarning diqqatini jalb qiladi va ularni jismoniy faoliyatga jalb qiladi. Sport elementlari esa bolalarning jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar va sport elementlari birgalikda bolalarning umumiy rivojlanishiga, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.Ta'lim jarayonida o‘yin va sport elementlaridan foydalanish, bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga yordam beradi. O‘yinlar orqali bolalar o‘z qobiliyatlarini, kuchli va 33 zaif tomonlarini aniqlaydilar. Ular o‘z maqsadlariga erishish uchun harakat qilishni o‘rganadilar va o‘z muvaffaqiyatlarini his qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi va ularning ruhiy holatini yaxshilaydi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish jarayonida murabbiylar va o‘qituvchilarning roli juda muhimdir. Ular bolalarga to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishlari, ularning harakatlarini nazorat qilishlari va motivatsiya berishlari kerak. Murabbiylar bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, har bir bolaning rivojlanishiga mos ravishda mashg‘ulotlarni rejalashtirishlari zarur. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga va ularning qiziqishlarini rivojlantirishga yordam beradi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanishning boshqa bir muhim jihati — bolalarni sog‘lom turmush tarziga jalb qilishdir. O‘yinlar va sport faoliyatlari bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish va ularni hayotlarida qo‘llash imkoniyatini beradi. Bu jarayon bolalar uchun sog‘lom odatlarni shakllantirishga yordam beradi va ularni kelajakda sog‘lom hayot tarzini tanlashga undaydi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish orqali bolalar ko‘plab foydali ko‘nikmalarni o‘rganadilar. Ular o‘zaro hamkorlik qilishni, raqobat spiritini, sabr-toqatni va o‘z maqsadlariga erishish uchun harakat qilishni o‘rganadilar. Bu ko‘nikmalar kelajakda ularga hayotlarida yordam beradi va ularni muvaffaqiyatli insonlar sifatida shakllantirishga yordam beradi.Natijada, o‘yin va sport elementlaridan foydalanish ta'lim jarayonida bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ushbu elementlar bolalarning qiziqishlarini oshiradi, ularni jismoniy faoliyatga jalb qiladi va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi. O‘yin va sport elementlari birgalikda bolalarning umumiy rivojlanishiga, o‘z-o‘zini anglashlariga va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘yin va sport elementlaridan 34 samarali foydalanish, bolalarning kelajagida muvaffaqiyatli va baxtli hayot kechirishlariga olib keladi. O‘yin va sport elementlaridan foydalanish insonning jismoniy, psixologik va ijtimoiy rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. O‘yinlar nafaqat bolalar, balki kattalar uchun ham jismoniy faollikni oshirish, sog‘lom turmush tarzini shakllantirish va stressni kamaytirishda katta ahamiyatga ega. Sport elementlari esa insonning chidamliligini oshirish, tezkorligini rivojlantirish va umumiy sog‘lig‘ini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli, o‘yin va sport elementlarining hayotimizdagi o‘rnini chuqur o‘rganish va ulardan samarali foydalanish muhim hisoblanadi.Bolalar uchun o‘yin asosiy rivojlanish vositalaridan biri sanaladi. Bolalar o‘yin orqali dunyoni tanib boradilar, harakat koordinatsiyasini yaxshilaydilar, jismoniy qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Harakatli o‘yinlar bolalarning nafaqat jismoniy balki aqliy rivojlanishiga ham katta hissa qo‘shadi. Masalan, "Oq terakmi, ko‘k terak" kabi harakatli o‘yinlar bola tanasining egiluvchanligi, chidamliligi va tezkorligini oshirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, jamoaviy o‘yinlar orqali bolalar o‘zaro muloqot qilish, hamkorlikda ishlash va jamoa bo‘lib harakat qilish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni ham shakllantiradilar. Sport elementlaridan foydalanish inson sog‘lig‘ini yaxshilash bilan birga uning ruhiy holatini ham barqarorlashtiradi. Masalan, yugurish, suzish, futbol, basketbol kabi sport turlari yurak-qon tomir tizimining sog‘lom bo‘lishiga yordam beradi, nafas olish tizimini mustahkamlaydi va mushak-suyak tizimini rivojlantiradi. Sport mashg‘ulotlari stressni kamaytirish, diqqatni oshirish va insonda o‘ziga bo‘lgan ishonchni shakllantirishga ham yordam beradi. Muntazam sport bilan shug‘ullanish insonni depressiyadan xalos etadi, uning irodasini mustahkamlaydi va hayotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.O‘yin va sport 35 elementlaridan foydalanish ta’lim jarayonida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida o‘yin elementlari keng qo‘llaniladi. Bu bolalarning mashg‘ulotlarga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularning jismoniy rivojlanishini ta’minlaydi. Maktablarda esa jismoniy tarbiya darslari orqali sportning turli yo‘nalishlari o‘rgatiladi va bolalarning harakat faolligi oshiriladi. Shu bilan birga, maktabdan tashqari sport to‘garaklarida ishtirok etish bolalar va o‘smirlarning sog‘lom rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.O‘yin va sport elementlarining ahamiyati nafaqat bolalar, balki kattalar uchun ham katta. Zamonaviy ish tartibida odamlarning harakat faolligi kamayib bormoqda va bu salomatlik uchun katta xavf tug‘diradi. Shu sababli, kattalar ham sport elementlaridan foydalanib, kunlik hayotiga jismoniy mashqlarni kiritishlari lozim. Masalan, ertalabki yengil yugurish, stretching mashqlari, yoga yoki fitnes bilan shug‘ullanish jismoniy holatni yaxshilash va umumiy energiyani oshirishga yordam beradi. Sport bilan shug‘ullanishning doimiyligi inson hayot sifatini oshirishga, uzoq umr ko‘rishga va faol turmush tarzini olib borishga yordam beradi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini yanada samarali qiladi. Agar jismoniy mashqlar o‘yin shaklida o‘tkazilsa, bolalar va hatto kattalar ham ularni bajarganda zavqlanadilar. Bu esa o‘z navbatida mashg‘ulotlarga bo‘lgan qiziqishni oshiradi va ularni doimiy ravishda bajarishga undaydi. Masalan, bolalar uchun raqobatga asoslangan jismoniy mashqlar ularda tezkorlik, chidamlilik va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Kattalar uchun esa fitnes mashg‘ulotlariga sport o‘yinlari elementlarini kiritish ularning motivatsiyasini oshirishga va muntazam shug‘ullanishga undaydi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish jismoniy tarbiyaning ajralmas qismi bo‘lib, inson hayotining har bir bosqichida muhim rol o‘ynaydi 6 . Bu elementlar orqali sog‘lom 6 Nurmatova, G. (2021). Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlar . Toshkent: O‘zbekiston ta'limi. 36 turmush tarzi shakllantiriladi, inson jismoniy jihatdan chiniqadi va psixologik barqarorlikka erishadi. Shu sababli, jismoniy tarbiya tizimida o‘yin va sport mashg‘ulotlarining doimiy ravishda olib borilishi insonning umumiy salomatligini mustahkamlashga xizmat qiladi.O‘yin va sport elementlaridan foydalanish inson salomatligi, ijtimoiy rivojlanishi va ruhiy barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Harakatli o‘yinlar va sport mashg‘ulotlari orqali inson jismonan va ma’nan yetuk shaxs bo‘lib voyaga yetadi. Shu sababli, bolalar, o‘smirlar va kattalar jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanishlari, o‘yin va sport elementlarini o‘z hayotlariga tatbiq etishlari muhimdir. Bu nafaqat jismoniy salomatlikni mustahkamlashga, balki insonning umumiy hayot sifatini oshirishga ham xizmat qiladi. 37 III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA HARAKAT FAOLLIGINI OSHIRISH USULLARI. 3.1. Harakatli o‘yinlar orqali bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlash. Harakatli o‘yinlar bolalar jismoniy rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Ular bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish, motor ko‘nikmalarini rivojlantirish va o‘zaro munosabatlarni mustahkamlash imkonini beradi. Harakatli o‘yinlar bolalarning jismoniy rivojlanishiga yordam berish bilan birga, ruhiy va ijtimoiy salomatliklarini ham ta'minlaydi. O‘yinlar orqali bolalar jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, o‘zaro aloqalarni mustahkamlashadi va jamoaviy ruhni oshiradilar 7 .Harakatli o‘yinlar bolalarning motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda juda samarali. Ular bolalar uchun turli xil jismoniy faoliyatlarni o‘z ichiga oladi, masalan, yugurish, sakrash, tortishish va boshqa harakatlar. Bu o‘yinlar bolalarning mushaklarini kuchaytiradi, muvozanatni saqlashga yordam beradi va ularning chidamliligini oshiradi. Harakatli o‘yinlar davomida bolalar o‘z jismoniy kuchlarini sinab ko‘radilar, bu esa ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi va jismoniy faoliyatni yoqtirishlariga yordam beradi.O‘yinlar bolalar o‘rtasida raqobat va hamkorlik ruhini rivojlantiradi. Harakatli o‘yinlar davomida bolalar o‘zaro muloqot qilishni, bir-birlariga yordam berishni va jamoaviy strategiyalarni ishlab chiqishni o‘rganadilar. Bu jarayon ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhimdir. Bolalar o‘zaro do‘stlik va hamjihatlikni o‘rganadilar, bu esa ularning kelajakdagi ijtimoiy hayotlariga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Harakatli o‘yinlar bolalarning ruhiy rivojlanishiga ham yordam beradi. Jismoniy faoliyat bolalarning stress darajasini kamaytiradi va ularni baxtli qilishga yordam beradi. O‘yinlar davomida bolalar o‘zlarini erkin his qilishlari mumkin, bu esa ularning 7 Yusupov, A. (2021). Bolalar jismoniy tarbiyasida metodik yondashuvlar . Buxoro: Buxoro davlat universiteti. 38 ruhiy holatini yaxshilaydi. Harakatli o‘yinlar bolalarga o‘zlarini ifoda etish imkoniyatini beradi va ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. O‘yinlar orqali bolalar o‘z his-tuyg‘ularini, g‘oyalarini va fikrlarini ifoda etishni o‘rganadilar.Harakatli o‘yinlar orqali bolalar jismoniy rivojlanishlari bilan birga, o‘z sog‘lig‘ini ham saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Jismoniy faoliyat bolalarning yurak-qon tomir tizimini mustahkamlaydi, metabolizmni yaxshilaydi va umumiy salomatlikni oshiradi. Harakatli o‘yinlar bolalarning immunitetini kuchaytiradi va kasalliklardan himoya qiladi. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda harakatli o‘yinlarning ahamiyati katta.Harakatli o‘yinlar, shuningdek, bolalarning o‘z-o‘zini anglash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘yinlar davomida bolalar o‘z qobiliyatlarini, kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydilar. Ular o‘z maqsadlariga erishish uchun harakat qilishni o‘rganadilar va qiyinchiliklarni yengib o‘tishni o‘rganadilar. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi va ularga muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni beradi.Harakatli o‘yinlarning ta'lim jarayonida qo‘llanilishi bolalar uchun qiziqarli va samarali ta'lim muhitini yaratadi. O‘yinlar bolalarning diqqatini jalb qiladi va ularni jismoniy faoliyatga jalb qiladi. Bu jarayon bolalarning o‘zaro aloqalarini mustahkamlash va ularning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Harakatli o‘yinlar bolalar uchun o‘rganish jarayonini osonlashtiradi va ularning qiziqishini oshiradi.Murabbiylar va o‘qituvchilarning roli harakatli o‘yinlar orqali bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlashda juda muhimdir. Ular bolalarga to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishlari, ularning harakatlarini nazorat qilishlari va motivatsiya berishlari kerak. Murabbiylar bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, har bir bolaning rivojlanishiga mos ravishda o‘yinlarni rejalashtirishlari zarur. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga va ularning qiziqishlarini rivojlantirishga yordam beradi.O‘yinlar va sport elementlari 39 bolalarning jismoniy rivojlanishida samarali bo‘lishi uchun ularni to‘g‘ri tashkil etish zarur. O‘yinlar bolalarning yoshi va jismoniy holatiga mos ravishda tanlanishi kerak. Kichik yoshdagi bolalar uchun ko‘proq o‘yinga asoslangan mashqlar, o‘smirlar uchun esa murakkab jismoniy ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan o‘yinlar muhimdir. Ushbu yondashuv bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, ularning rivojlanishiga yordam beradi.Harakatli o‘yinlar orqali bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlashda xavfsizlikni ta'minlash ham muhimdir. O‘yinlar davomida bolalar xavfsiz muhitda faoliyat olib borishlari kerak. Murabbiylar bolalarga xavfsizlik qoidalarini o‘rgatishlari va o‘yinlarni tashkil etishda ehtiyotkorlik bilan yondashishlari zarur. Bu jarayon bolalarning jarohat olish ehtimolini kamaytiradi va ularning jismoniy faoliyatdan mamnun bo‘lishiga yordam beradi.Natijada, harakatli o‘yinlar bolalarning jismoniy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ular bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish, motor ko‘nikmalarini rivojlantirish va o‘zaro munosabatlarni mustahkamlash imkoniyatini beradi. Harakatli o‘yinlar bolalarning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishiga ham yordam beradi, shuningdek, ularning sog‘lig‘ini saqlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘yinlar orqali bolalar o‘z-o‘zini anglash, o‘z qobiliyatlarini aniqlash va jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishni oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Harakatli o‘yinlar, shuningdek, bolalar uchun sog'lom va faol hayot tarzini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi.Harakatli o‘yinlar bolalar jismoniy rivojlanishining muhim vositalaridan biri hisoblanadi. Ular bolalarning harakat faolligini oshirish, mushak tizimini rivojlantirish, yurak-qon tomir tizimi faoliyatini yaxshilash va umumiy salomatligini mustahkamlashda katta ahamiyatga ega. Harakatli o‘yinlar bolalar uchun nafaqat jismoniy faollik balki ijtimoiy, aqliy va psixologik rivojlanish uchun ham muhimdir. Bunday o‘yinlar orqali bolalar tezkorlik, chidamlilik, muvozanat va koordinatsiyani 40 rivojlantiradi.Harakatli o‘yinlar bolalarning qiziqishini oshiradi va ularni faol harakat qilishga undaydi. Bolalar harakat qilganda yurak urish tezligi oshadi, nafas olish jarayoni faollashadi va butun organizm yanada chiniqadi. Masalan, yugurish, sakrash, emaklash, uloqtirish kabi harakatli mashqlar bolalarning umumiy jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bundan tashqari, bunday mashg‘ulotlar orqali bolalar o‘zaro hamkorlik qilishni o‘rganadi, ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi va jamoa bo‘lib ishlashni o‘zlashtiradi. Harakatli o‘yinlar bolalarning nafaqat jismoniy, balki ruhiy rivojlanishiga ham yordam beradi. Faol harakatlanish orqali bolalar ortiqcha energiyasini chiqarib tashlaydi, stress darajasini kamaytiradi va emotsional barqarorlikka erishadi. Masalan, to‘p bilan o‘ynaladigan o‘yinlar nafaqat qo‘l-motorikani rivojlantiradi, balki bolalarning e’tiborini jamlash, tezkor qaror qabul qilish va strategik fikrlash qobiliyatini ham oshiradi. Shuningdek, turli xil qoidalar asosida o‘ynaladigan o‘yinlar bolalarda intizomni shakllantiradi va qoidalarga rioya qilish muhimligini o‘rgatadi.Harakatli o‘yinlar orqali bolalar tabiatni o‘rganish imkoniyatiga ham ega bo‘ladilar. Masalan, ochiq havoda o‘ynaladigan o‘yinlar bolalarga atrof-muhitni kuzatish, tabiiy sharoitlarga moslashish va jismoniy chiniqish imkoniyatini yaratadi. Havo harorati, shamol, yomg‘ir kabi tabiiy omillar bolalarning immun tizimini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Ochiq havoda yugurish, sakrash va boshqa harakatlar bolaning yurak-qon tomir tizimini yaxshilaydi va jismoniy tayyorgarligini oshiradi.Harakatli o‘yinlarning yana bir muhim jihati shundaki, ular bolalarning harakat koordinatsiyasini rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, yugurish bilan bog‘liq o‘yinlar bolalarning oyoq mushaklarini mustahkamlasa, uloqtirish va ushlash elementlari qo‘l mushaklarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, murakkab harakatlar talab qiluvchi o‘yinlar bolalarning butun tana koordinatsiyasini yaxshilashga xizmat qiladi.Harakatli 41 o‘yinlar bolalar uchun tabiiy va samarali ta’lim shakllaridan biri hisoblanadi. Ular jismoniy mashqlardan farqli o‘laroq, bolalar uchun qiziqarli va zavqli tarzda o‘tadi, shu sababli bolalar bunday o‘yinlarni o‘z ixtiyori bilan bajarishga intiladi. Harakatli o‘yinlar ta’lim jarayoniga kiritilganida bolalarning darslarga bo‘lgan qiziqishi ortadi va ular yanada faol bo‘ladilar. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida harakatli o‘yinlardan foydalanish bolalarning dars davomida faolligini oshiradi va ularga jismoniy rivojlanish imkonini yaratadi.Harakatli o‘yinlarning samaradorligini oshirish uchun ularni bolalarning yosh xususiyatlariga moslashtirish muhim. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun oddiy va qiziqarli harakatli o‘yinlar mos kelsa, maktab yoshidagi bolalar uchun murakkabroq, ko‘proq jismoniy harakatni talab qiluvchi o‘yinlar tavsiya etiladi. Bundan tashqari, o‘yinlar vaqt davomiyligi va intensivligi bolalarning jismoniy imkoniyatlariga mos ravishda belgilanishi lozim.Harakatli o‘yinlar bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlashda katta ahamiyatga ega. Ular nafaqat jismoniy faollikni oshiradi, balki bolalarning aqliy, ijtimoiy va psixologik rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Harakatli o‘yinlar orqali bolalar sog‘lom, faol va ijtimoiy jihatdan rivojlangan shaxs bo‘lib ulg‘ayadilar. Shu sababli, ota-onalar, tarbiyachilar va o‘qituvchilar bolalarning harakatli o‘yinlarga bo‘lgan qiziqishini qo‘llab-quvvatlashi va ularni muntazam ravishda jismoniy faollikka jalb etishlari lozim. Bunday yondashuv bolalarning sog‘lom turmush tarziga asos solib, ularning kelajakdagi hayotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 3.2. Oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish. Oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish, ularning sog‘ligi va rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Jismoniy faoliyat nafaqat bolalarning jismoniy rivojlanishini ta'minlaydi, balki ruhiy salomatlik, ijtimoiy ko‘nikmalar va o‘z-o‘zini anglash uchun ham zarur. Jamiyatda sog‘lom va faol avlodni 42 tarbiyalashda oilaning roli beqiyosdir. Bu jarayon bolalarning hayoti davomida sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi va ularga jismoniy faoliyatni sevishlarini o‘rgatadi.Bola jismoniy faollikni oilada o‘rganadi, shuning uchun ota-onalar o‘zlarining faoliyatlari va odatlari bilan bolalariga namuna bo‘lishlari kerak. Ota-onalar jismoniy faoliyatni o‘z hayotlarining ajralmas qismiga aylantirganlarida, bolalar ham bu odatni o‘zlashtiradilar. Oila ichidagi jismoniy faoliyatning birinchi qadamlaridan biri — oilaviy o‘yinlar va mashg‘ulotlarni rejalashtirishdir. Ota-onalar bolalari bilan birga o‘yinlar o‘ynash, sayr qilish, velosipedda yurish yoki sport bilan shug‘ullanish orqali jismoniy faoliyatni rag‘batlantirishlari mumkin.Bolalar bilan birga jismoniy faoliyatni amalga oshirish, ularga sog‘lom turmush tarzining ahamiyatini tushunishga yordam beradi. Ota-onalar, masalan, bolalarini sport bilan shug‘ullanishga yoki jismoniy mashqlar bajarishga undashlari kerak. Bu jarayonda ularga yetakchilik qilish va motivatsiya berish muhimdir. Ota-onalar bolalarning qobiliyatlarini hisobga olib, ularga mos faoliyatlarni tanlashda yordam berishlari zarur. Har bir bolaning individual xususiyatlarini inobatga olib, jismoniy faoliyatni rejalashtirish, ularning qiziqishini oshiradi va jismoniy rivojlanishlariga yordam beradi.Jismoniy faoliyat oilada nafaqat bolalar, balki kattalar uchun ham foydali. Ota-onalar o‘z jismoniy salomatliklarini saqlash orqali bolalariga sog‘lom turmush tarzini namuna qilib ko‘rsatishlari mumkin. Oilaviy sport musobaqalari, sayohatlar va harakatli o‘yinlar bolalarning jismoniy faoliyatini rag‘batlantirishga yordam beradi. Bunday faoliyatlar bolalarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga, ularning jismoniy rivojlanishini ta'minlashga va o‘zaro munosabatlarini mustahkamlashga yordam beradi.Jismoniy faoliyatni rag‘batlantirish uchun ota-onalar bolalarining qiziqishlarini hisobga olishlari muhimdir. Har bir bola o‘ziga xos qobiliyatlari va qiziqishlari bilan ajralib turadi. Ota-onalar bolalarining qiziqishlariga mos sport 43 turi yoki faoliyatni tanlashda yordam berishlari zarur. Agar bola futbolni yaxshi ko‘rsa, ota-onalar uni futbol jamoasiga yozdirishlari yoki u bilan birga o‘yinlar o‘ynashlari mumkin. Bolaning qiziqishlari va ehtiyojlariga mos keladigan jismoniy faoliyatni tanlash, ularning faolligini oshiradi va o‘ziga bo‘lgan ishonchini rivojlantiradi.Ota-onalar o‘z bolalariga jismoniy faoliyat bilan bog‘liq ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rgatishlari ham muhimdir. Jismoniy faoliyat davomida bolalar o‘zaro aloqalarni o‘rganadilar, jamoa ruhini rivojlantiradilar va ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlashga yordam beradigan ko‘nikmalarni rivojlantiradilar. Ota-onalar bolalariga do‘stlar bilan birga o‘yinlar o‘ynash, sport musobaqalarida qatnashish va jamoaviy faoliyatlarga jalb qilish orqali ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rgatishlari mumkin. Bu jarayon bolalarning o‘zaro muloqot qilishlarini, o‘zaro hurmatni va bir-birlariga yordam berishni o‘rganishlariga yordam beradi.Bolalar jismoniy faoliyatni o‘rganish jarayonida o‘z-o‘zini anglash ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ota-onalar bolalariga qiyinchiliklarni yengib o‘tishni, muvaffaqiyatga erishish uchun harakat qilishni o‘rgatishlari kerak. Jismoniy faoliyat davomida bolalar o‘z qobiliyatlarini aniqlaydilar va o‘z imkoniyatlarini sinab ko‘radilar. Ota-onalar bolalarining har bir muvaffaqiyatini e’tirof etishlari, ularni rag‘batlantirishlari va qiyinchiliklarni yengib o‘tishda yordam berishlari zarur. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi va ularni jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi.Jismoniy faollik bolalar uchun nafaqat jismoniy rivojlanish, balki ruhiy salomatlik uchun ham muhimdir. Ota-onalar bolalarining stress darajasini kamaytirish va ruhiy salomatligini saqlash uchun jismoniy faoliyatni rag‘batlantirishlari kerak. Jismoniy faoliyat bolalarning ruhiy holatini yaxshilaydi, stressni kamaytiradi va ularni baxtli his qilishlariga yordam beradi. Ota-onalar bolalariga jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanishda yordam berish orqali ularning ruhiy salomatligini mustahkamlashga yordam 44 berishlari mumkin.Ota-onalar, shuningdek, bolalarining jismoniy faoliyat bilan bog‘liq xavfsizlikni ta'minlashlari muhimdir. Har qanday jismoniy faoliyatda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish zarur. Ota-onalar bolalariga xavfsizlik qoidalarini o‘rgatishlari va faoliyat davomida ularning harakatlarini nazorat qilishlari kerak. Bu jarayon bolalarning jarohat olish ehtimolini kamaytiradi va ularning jismoniy faoliyatdan mamnun bo‘lishiga yordam beradi.Jismoniy faoliyatni oilada shakllantirish jarayonida ota-onalar bolalarining faoliyatlarini kuzatishlari va baholashlari zarur. Bolalarning jismoniy rivojlanishini kuzatish, ularning qobiliyatlarini aniqlash va ehtiyojlariga mos ravishda faoliyatlarni rejalashtirish imkonini beradi. Ota-onalar bolalarining harakatlarini baholash orqali, ularning muvaffaqiyatlarini e'tirof etishlari va qiyinchiliklarni yengib o‘tishda yordam berishlari mumkin. Bu jarayon bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga va ularning jismoniy faoliyatda o‘zlariga bo‘lgan ishonchini oshirishga yordam beradi.Natijada, oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish, ularning sog‘ligi va rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Ota- onalarning jismoniy faoliyatga bo‘lgan munosabati va faoliyatlari bolalar uchun namuna bo‘ladi. Jismoniy faoliyatni rag‘batlantirish, bolalarning jismoniy rivojlanishini ta'minlash, ruhiy salomatligini mustahkamlash va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Oila ichida jismoniy faoliyatni shakllantirish jarayoni, bolalarga sog‘lom turmush tarzini o‘rganish va hayotlarida jismoniy faoliyatni davom ettirish imkoniyatini beradi. Bu jarayon bolalar uchun sog'lom va baxtli hayot kechirishda muhim omil hisoblanadi. 3.3. Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish. Bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish ularning sog‘lom rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, oilada bu borada to‘g‘ri yondashuv bo‘lsa, bolalar sog‘lom turmush tarzini erta yoshdan o‘zlashtiradi va bu ularning kelajak hayotiga 45 ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ota-onalar bolalar uchun asosiy namuna hisoblanadi, shuning uchun oilada jismoniy faollikni shakllantirish bo‘yicha tashabbus aynan kattalardan kelishi lozim. Farzandlarning harakatga bo‘lgan qiziqishini rag‘batlantirish va ularni faol turmush tarziga jalb etish uchun turli usullar mavjud.Jismoniy faollikni shakllantirishning eng samarali yo‘llaridan biri bu oilaviy sport mashg‘ulotlari va o‘yinlaridir. Ertalabki badantarbiya, birgalikda sayr qilish, sport o‘yinlarini tashkil etish bolalar uchun nafaqat jismoniy faollikni oshirish, balki oilaviy munosabatlarni mustahkamlash imkoniyatini ham beradi. Masalan, ota-onalar bolalar bilan birga velosipedda yurish, suzish yoki futbol o‘ynash kabi faoliyatlarni amalga oshirsa, bolalarda jismoniy harakatga bo‘lgan ishtiyoq ortadi.Bolalarning jismoniy faolligini oshirishda ota-onalar tomonidan rag‘batlantirish muhim o‘rin tutadi. Bolalar o‘z harakatlari natijasida maqtov va e’tibor olishni yoqtiradi, shuning uchun ota-onalar ularni doim rag‘batlantirib borishlari kerak. Har qanday jismoniy faollik bolalar uchun qiziqarli va o‘ziga jalb qiluvchi bo‘lishi lozim. Masalan, oddiy yugurish mashqlari o‘yin shaklida uyushtirilsa, bolalar buni zavq bilan bajaradilar.Oilada jismoniy faollikni shakllantirish uchun muhit yaratish ham muhim omildir. Bolalarga qulay sharoit yaratish, jismoniy mashg‘ulotlar uchun kerakli anjomlar bilan ta’minlash, uyda ochiq joy ajratish ularning faol harakat qilishiga yordam beradi. Masalan, bolalar xonasida gimnastika uchun qulay joy yaratish, ochiq havoda harakat qilish imkoniyatini kengaytirish ularning jismoniy faolligini oshirishga xizmat qiladi.Bolalar uchun ochiq havoda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar ham katta ahamiyatga ega. Toza havoda yugurish, sakrash, to‘p o‘ynash va boshqa harakatlar bolalarning jismoniy rivojlanishini tezlashtiradi va ularni chiniqtiradi. Bundan tashqari, ochiq havoda o‘yin o‘ynash bolalarning immun tizimini mustahkamlashga ham yordam beradi. Ota-onalar imkon qadar bolalarni ochiq 46 havoda ko‘proq vaqt o‘tkazishga undashlari lozim.Oilada jismoniy faollikni shakllantirishning yana bir muhim jihati bolalarni faol o‘yinlarga jalb qilishdir. Zamonaviy texnologiyalar rivojlanishi tufayli bolalar ko‘pincha vaqtlarini kompyuter yoki smartfon ekranlari qarshisida o‘tkazadilar. Bu esa ularning jismoniy faolligini kamaytiradi. Shu sababli ota-onalar bolalarning jismoniy mashg‘ulotlarga ko‘proq e’tibor qaratishlari uchun rag‘batlantiruvchi choralar ko‘rishlari lozim. Masalan, oilaviy yugurish marafonlari, sport musobaqalari yoki harakatli o‘yinlar uyushtirish orqali bolalarni faol turmush tarziga jalb qilish mumkin.Jismoniy faollik bilan shug‘ullanish bolalarning nafaqat jismoniy, balki psixologik rivojlanishiga ham katta hissa qo‘shadi. Muntazam jismoniy mashg‘ulotlar bolalarning diqqat-e’tiborini oshiradi, ularda irodani shakllantiradi va stressni kamaytiradi. Sport bilan shug‘ullangan bolalar o‘zlariga nisbatan ishonchliroq bo‘lishadi va har qanday vaziyatga tez moslashish qobiliyatiga ega bo‘lishadi.Oila muhitida bolalar uchun sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda odatiy jismoniy faollikdan tashqari, to‘g‘ri ovqatlanish tartibi ham katta rol o‘ynaydi. Ota-onalar bolalarining to‘g‘ri ovqatlanishini ta’minlashlari, ularni me’yoriy darajada harakat qilishga undashlari va muntazam jismoniy mashg‘ulotlar qilishlariga sharoit yaratishlari kerak. To‘g‘ri ovqatlanish va jismoniy faollik uyg‘unligi bolalarning umumiy sog‘lig‘ini yaxshilashga xizmat qiladi.Oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish ularning sog‘lom va baxtli hayot kechirishi uchun muhim ahamiyatga ega. Ota-onalar o‘z farzandlariga to‘g‘ri namuna bo‘lib, ularni faol hayot tarziga jalb etishlari, jismoniy mashg‘ulotlarni muntazam bajarishga rag‘batlantirishlari va sog‘lom muhit yaratishlari lozim. Bunday yondashuv bolalarning sog‘lom rivojlanishiga, irodasining kuchayishiga va kelajakda faol, serg‘ayrat inson bo‘lib yetishishiga xizmat qiladi.Jismoniy tarbiya sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim rol 47 o‘ynaydi. Bu jarayon nafaqat jismoniy faoliyatni o‘z ichiga oladi, balki ruhiy va ijtimoiy salomatlikni ham ta'minlaydi. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, avvalambor, jismoniy tarbiyaning ahamiyatini tushunish va unga amal qilishni talab etadi. Jismoniy tarbiya, shuningdek, jismoniy ko‘nikmalarni rivojlantirish, sog‘lom odatlarni shakllantirish va jismoniy faoliyatni hayot tarziga kiritish uchun zarur.Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirishning birinchi qadamlaridan biri — jismoniy faoliyatni o‘rganish va amalga oshirishdir. Jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqish bolalardan boshlab kattalargacha bo‘lgan har bir inson uchun muhimdir. Jismoniy faoliyat turli shakllarda bo‘lishi mumkin: sport, o‘yinlar, jismoniy mashqlar va boshqa faoliyatlar. Bu faoliyatlar orqali insonlar o‘z jismoniy holatini yaxshilash, sog‘lom turmush tarzini saqlash va jismoniy salomatlikni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi — jismoniy rivojlanishni ta'minlash va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishdir. Jismoniy tarbiya jarayonida insonning barcha jismoniy ko‘nikmalari rivojlanadi: kuch, chidamlilik, muvozanat va moslashuvchanlik. Bu ko‘nikmalar insonning jismoniy faoliyatiga va sog‘lom turmush tarziga to‘g‘ridan- to‘g‘ri ta'sir qiladi. Jismoniy tarbiya orqali inson o‘z jismoniy imkoniyatlarini kashf etadi va o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi.Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda jismoniy tarbiyaning ahamiyati shundaki, u nafaqat jismoniy salomatlikni, balki ruhiy va hissiy salomatlikni ham mustahkamlaydi. Jismoniy faoliyat stressni kamaytiradi, kayfiyatni yaxshilaydi va insonning ruhiy holatini mustahkamlaydi. Jismoniy tarbiya orqali inson o‘z ichki kuchini, sabr-toqatini va o‘zini boshqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Bu jarayon insonning o‘z-o‘zini anglashiga yordam beradi va ularni ruhiy jihatdan mustahkam qiladi.Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda oila ham muhim rol o‘ynaydi. Ota-onalar bolalariga jismoniy tarbiyani o‘rgatish, ularni jismoniy 48 faoliyatga jalb qilish va sog‘lom odatlarni shakllantirishda namuna bo‘lishlari kerak. Oila ichida harakatli o‘yinlar o‘ynash, sport bilan shug‘ullanish va jismoniy faoliyatni birgalikda amalga oshirish bolalarning jismoniy rivojlanishiga yordam beradi. Ota-onalar o‘zlari jismoniy faoliyatni hayotlarining ajralmas qismiga aylantirish orqali bolalarini bu odatni o‘rganishga undashlari mumkin.Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish jarayonida jismoniy tarbiyaning ahamiyatini oshirish maqsadida, o‘qituvchilar va murabbiylar ham muhim rol o‘ynaydilar. Ular bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rgatish, ularni motivatsiya qilish va jismoniy tarbiyaning foydalarini tushuntirish orqali bolalarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradilar. Jismoniy tarbiya darslari davomida bolalar o‘zlarini jismoniy faoliyatda sinab ko‘radilar, bu esa ularning qiziqishini oshiradi va jismoniy faoliyatga bo‘lgan muhabbatini rivojlantiradi. Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish jarayonida ijtimoiy faoliyatlar ham ahamiyatlidir. Sport musobaqalari, jamoaviy o‘yinlar va boshqa jismoniy faoliyatlar bolalar o‘rtasida do‘stlik, hamkorlik va raqobat ruhini rivojlantirishga yordam beradi. Bu ijtimoiy ko‘nikmalar kelajakda bolalarning hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Jismoniy faoliyat davomida bolalar o‘zaro muloqot qilishni o‘rganadilar, do‘stlar bilan birga ishlashlarini va jamoada muvaffaqiyatga erishish uchun birgalikda harakat qilishni o‘rganadilar.Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda jismoniy tarbiyaning foydalari haqida ma'lumot berish ham muhimdir. Ota-onalar va pedagoglar bolalarga jismoniy faoliyatning sog‘lom turmush tarzidagi ahamiyatini tushuntirishlari kerak. Jismoniy faoliyatning sog‘lom hayot tarzini ta'minlashga, kasalliklardan himoya qilishga va umumiy salomatlikni yaxshilashga yordam berishini tushuntirish, bolalarning jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni jismoniy tarbiyani o‘z hayotlariga kiritishga undaydi.Jismoniy tarbiyaning sog‘lom turmush tarzini 49 shakllantirishda qanday faoliyatlarni amalga oshirish mumkinligini belgilash, bu jarayonni yanada samarali qiladi. Sport turlari, o‘yinlar, jismoniy mashqlar va boshqa faoliyatlar orqali bolalar o‘z jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ota- onalar, o‘qituvchilar va murabbiylar bolalar bilan birga jismoniy faoliyatni amalga oshirish orqali ularning qiziqishlarini oshirish, jismoniy salomatliklarini ta'minlash va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda yordam beradi 8 .Natijada, jismoniy tarbiya sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda juda muhim ahamiyatga ega. U bolalarning jismoniy rivojlanishini ta'minlash, ruhiy salomatlikni mustahkamlash va ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Jismoniy faoliyatni oilada, ta'lim muassasalarida va ijtimoiy muhitda rag‘batlantirish, bolalarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi. Oila, ta'lim muassasalari va jamiyat birgalikda jismoniy tarbiyani rivojlantirish orqali sog‘lom avlodni tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. Jismoniy tarbiyaning ahamiyatini tushunish va unga amal qilish orqali insonlar o‘z hayotlarida jismoniy faoliyatni muvaffaqiyatli ravishda amalga oshiradilar, bu esa ularning sog‘lom va baxtli hayot kechirishlariga olib keladi. 8 Abdurahmonov, S. (2021). Maktabgacha ta'limda jismoniy tarbiya . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi. 50 XULOSA. Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi ularning sog‘lom rivojlanishi va kelajakdagi hayotida muhim ahamiyatga ega. Ushbu davrda bolalar jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jihatdan tez rivojlanadi, shuning uchun jismoniy tarbiya, ularning umumiy salomatligini ta'minlashda, motor ko‘nikmalarini rivojlantirishda va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Jismoniy tarbiya bolalarning jismoniy faoliyatlarini oshiradi, ularni faol hayotga jalb qiladi va organizmning umumiy salomatligini mustahkamlaydi.Bolalar jismoniy tarbiya jarayonida o‘z qobiliyatlarini sinab ko‘radilar, o‘zaro aloqalarni o‘rganadilar va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Jismoniy faoliyat orqali bolalar o‘zlarini ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu esa ularning ruhiy va hissiy holatini yaxshilaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mos jismoniy faoliyatlar, o‘yinga asoslangan mashqlar va jismoniy o‘yinlar ular uchun qiziqarli va foydali bo‘lishi lozim.Jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi bolalarning motor ko‘nikmalarini rivojlantirish, kuchini, chidamliligini oshirish va muvozanatini ta'minlashdir. Ushbu maqsadga erishish uchun bolalarning yoshiga mos ravishda jismoniy mashqlar va o‘yinlar tanlanishi zarur. Bunda har bir bolaning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va qiziqishlari inobatga olinishi lozim.Jismoniy tarbiya bolalarning ruhiy rivojlanishiga ham ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Jismoniy faoliyat stress darajasini kamaytiradi, kayfiyatni yaxshilaydi va bolalarning o‘z-o‘ziga ishonchini oshiradi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar o‘zlariga bo‘lgan ishonchni rivojlantiradilar va qiyinchiliklarni yengib o‘tishni o‘rganadilar. Bu jarayon ularga hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishlariga yordam beradi.Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiyani tashkil etish jarayonida murabbiylarning roli juda muhimdir. Murabbiylar bolalarga to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishlari, ularga jismoniy faoliyatni o‘rgatishlari va xavfsizlik 51 qoidalarini tushuntirishlari kerak. Murabbiylar bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olib, har bir bolaning rivojlanishiga mos ravishda mashg‘ulotlarni rejalashtirishlari zarur.Jismoniy tarbiya bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga yordam beradi. Jismoniy faoliyat davomida bolalar o‘zaro aloqalar o‘rnatadilar, do‘stlik va hamkorlikni rivojlantiradilar. Jamoaviy o‘yinlar bolalarga bir-birlariga yordam berishni, raqobat spiritini o‘rganishni va jamoada ishlashni o‘rgatadi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasini tashkil etishda oila ham muhim rol o‘ynaydi. Ota-onalar bolalari bilan birga jismoniy faoliyatni amalga oshirishlari, ularni rag‘batlantirishlari va sog‘lom turmush tarzini namuna qilib ko‘rsatishlari zarur. Oila ichida jismoniy faoliyatni rag‘batlantirish bolalarning jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Ushbu jarayonda o‘yin elementlaridan foydalanish bolalarning qiziqishini oshirish va ularni jismoniy faoliyatga jalb qilishda muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar bolalar uchun qiziqarli va samarali bo‘lib, ularning diqqatini jalb qiladi. O‘yinlar orqali bolalar jismoniy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, o‘zaro hamkorlik qilishni o‘rganadilar va jamoa ruhini mustahkamlashadi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi jarayoni davomida xavfsizlikni ta'minlash ham muhimdir. Bolalar jismoniy faoliyat davomida jarohat olish ehtimoli mavjud, shuning uchun murabbiylar va ota-onalar bolalarga xavfsizlik qoidalarini o‘rgatishlari va ularning harakatlarini nazorat qilishlari zarur. Bu jarayon bolalarning jismoniy faoliyatdan mamnun bo‘lishiga yordam beradi va ularning xavfsizligini ta'minlaydi. Natijada, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi ularning sog‘lom rivojlanishi, ruhiy va hissiy salomatligi uchun muhim ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya bolalarning motor ko‘nikmalarini rivojlantirish, sog‘lom odatlarni shakllantirish va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda yordam beradi. Ushbu jarayon bolalar uchun sog'lom va faol hayot tarzini shakllantirishda muhim omil 52 hisoblanadi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiyani tashkil etish, bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish va rivojlantirish imkoniyatini yaratadi, bu esa ularning kelajakda muvaffaqiyatli insonlar sifatida shakllanishiga yordam beradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Abdurahmonov, S. (2021). Maktabgacha ta'limda jismoniy tarbiya . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi. 2. Karimov, A. (2020). Bolalar jismoniy tarbiyasi nazariya va amaliyot . Samarqand: Samarqand davlat universiteti. 3. Qodirova, D. (2022). Bolalar uchun harakatli o‘yinlar . Toshkent: Sharq. 4. Murodov, A. (2021). Jismoniy tarbiya va uning maktabgacha ta'limdagi o‘rni . Buxoro: Buxoro davlat universiteti. 5. Rahmonov, F. (2023). Bolalar jismoniy tarbiyasini tashkil etish . Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti. 6. Tashkent, N. (2022). Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishi . Toshkent: O‘zbekiston ta'limi. 7. Mirzayev, J. (2021). Maktabgacha ta'lim tizimida jismoniy tarbiyaning ahamiyati . Nukus: Qoraqalpog‘iston davlat universiteti. 8. Xodjayeva, M. (2020). Jismoniy tarbiyaning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishga ta'siri . Farg‘ona: Farg‘ona davlat universiteti. 9. Abdullaeva, L. (2022). Bolalar sporti va jismoniy tarbiya . Toshkent: O‘zbekiston yoshlar ittifoqi. 53 10. Sattarov, I. (2023). Maktabgacha ta'limda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish . Andijon: Andijon davlat universiteti. 11. Nurmatova, G. (2021). Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlar . Toshkent: O‘zbekiston ta'limi. 12. Asqarov, R. (2020). Bolalar jismoniy tarbiyasida innovatsion yondashuvlar . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi. 13. Jalilov, M. (2022). Maktabgacha ta'limda jismoniy tarbiyani nazorat qilish . Qarshi: Qarshi davlat universiteti. 14. Shodmonov, T. (2021). Bolalar uchun sog‘lom odatlar . Toshkent: O‘zbekiston tibbiyot universiteti. 15. Ruziev, A. (2022). Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy faolligini oshirish . Toshkent: O‘zbekiston yoshlar ittifoqi. 16. Valiyev, S. (2023). Jismoniy tarbiyaning bolalar salomatligiga ta'siri . Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti. 17. Yusupov, A. (2021). Bolalar jismoniy tarbiyasida metodik yondashuvlar . Buxoro: Buxoro davlat universiteti. 18. Djalilov, F. (2020). Maktabgacha ta'lim va jismoniy tarbiya . Nukus: Qoraqalpog‘iston davlat universiteti. 19. Anvarov, H. (2022). Jismoniy tarbiya va bolalar psixologiyasi . Toshkent: O‘zbekiston ta'limi. 20. Shukurova, Z. (2023). Bolalar uchun jismoniy mashg‘ulotlar va o‘yinga asoslangan tarbiya . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi. 54 55

Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi 

MUNDARIJA

KIRISH………………………………………………………………………….....3

I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASI NAZARIYASI VA AHAMIYATI.

1.1.Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni…...5

1.2.Bolalarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari va fiziologik o‘zgarishlar……10

1.3.Jismoniy tarbiya vositalari va metodlari……………………………………....14

II-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASINI TASHKIL ETISH.

2.1.Maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil etish………………………………………………………………………………..19

2.2.Ochiq havoda o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari……………….24

2.3.O‘yin va sport elementlaridan foydalanishning ahamiyati…………………....28

III-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA HARAKAT FAOLLIGINI OSHIRISH USULLARI.

3.1.Harakatli o‘yinlar orqali bolalarning jismoniy rivojlanishini ta’minlash……..33

3.2.Oilada bolalarning jismoniy faolligini shakllantirish…………………………37

3.3.Jismoniy tarbiya orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish………………39

XULOSA…………………………………………………………………………44

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..46

  
  


 


 

KIRISH

Shavkat Mirziyoyev bolalarning jismoniy rivojlanishi va sog'lom turmush tarzini shakllantirishga alohida e'tibor qaratadi. U ta'kidlaydi: "Bizning kelajagimiz — sog'lom avlodda. Shuning uchun bolalarimizni jismoniy tarbiya va sportga jalb qilishimiz zarur."

Shavkat Miromovich Mirziyoyev

Mavzuning dolzarbligi:Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi temasi, bolalar rivojlanishining muhim tarkibiy qismi sifatida alohida ahamiyatga ega. Ushbu davrda bolalar o‘zlarining jismoniy ko‘nikmalarini, ruhiy salomatligini va ijtimoiy aloqalarini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan asosiy qadamlarni qo‘yadilar. Jismoniy tarbiya, nafaqat jismoniy faoliyatni o‘z ichiga oladi, balki bolalarning umumiy salomatligini mustahkamlash, ularni sog‘lom odatlarni o‘rganishga undash va hayotiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi[1].Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy faoliyat, ularning o‘sishi va rivojlanishida dastlabki poydevor yaratadi. Bu davrda har bir bolaning individual xususiyatlari, qobiliyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish zarur. Jismoniy tarbiya jarayoni bolalarning o‘z-o‘zini anglashlariga, o‘z qobiliyatlarini sinab ko‘rishlariga va o‘zaro munosabatlarini mustahkamlashlariga yordam beradi. Ushbu jarayon, shuningdek, bolalarga jismoniy faoliyat orqali stressdan qochish, o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish imkonini beradi.Shu bois, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi nafaqat jismoniy ko‘nikmalarni rivojlantirish, balki ularni ruhiy va hissiy jihatdan sog‘lom insonlar sifatida shakllantirishda ham muhim ahamiyatga ega. Oila va ta'lim muassasalari bu jarayonda muhim rol o‘ynaydi, chunki ular bolalarga jismoniy faoliyatni o‘rganish va hayotlarida jismoniy tarbiyani saqlashga yordam berish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun jismoniy tarbiyaning ahamiyatini tushunish va unga e'tibor qaratish, sog‘lom avlodni tarbiyalashda poydevor bo‘lib xizmat qiladi.

Kurs ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasining asosiy maqsadi ularning jismoniy rivojlanishini ta'minlashdir. Bu davrda bolalar o‘z motor ko‘nikmalarini, kuchini, chidamliligini va muvozanatini rivojlantirishga muhtoj. Jismoniy tarbiya jarayoni orqali bolalar o‘zlarining jismoniy imkoniyatlarini sinab ko‘radilar va o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishga intiladilar.

Kurs ishining vazifasi: bolalar uchun sog‘lom turmush tarzini shakllantirishdir. Jismoniy faoliyat bolalarning umumiy salomatligini yaxshilaydi, immunitetni kuchaytiradi va kasalliklardan himoya qiladi. Jismoniy tarbiya orqali bolalar sog‘lom odatlarni o‘rganadilar va ularni hayotlariga kiritadilar, bu esa ularga kelajakda sog‘lom hayot tarzini tanlashda yordam beradi.

Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 3 ta bob,9 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

 


 

 

I-BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY TARBIYASI NAZARIYASI VA AHAMIYATI.

1.1.Jismoniy tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rni.


 

[1] Rahmonov, F. (2023). Bolalar jismoniy tarbiyasini tashkil etish. Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti.

 

Sotib olish