Maqsud Shayxzoda "Jaloliddin" tragediyasida vatanparvarlik va millatparvarlik motivlari - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	135.1KB
Xaridlar	10
Yuklab olingan sana	18 May 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

ibrohim muxtorov

Ro'yxatga olish sanasi 10 May 2024

81 Sotish

Maqsud Shayxzoda "Jaloliddin" tragediyasida vatanparvarlik va millatparvarlik motivlari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYLAR
VAZIRLIGI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
“GUMANITAR FANLAR” FAKULTETI
“O'ZBEK ADABIYOTSHUNOSLIGI ” KAFEDRASI
O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI YO’NALISHI
22/3 guruh talabasi
Shirinova Fotima Akmaljon qizining
“ADABIYOT O'QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
MAVZU: MAQSUD SHAYXZODA "JALOLIDDIN" TRAGEDIYASIDA
VATANPARVARLIK VA MILLATPARVARLIK MOTIVLARI.
Bajardi:_ Salohiddinova Sevinch
Ilmiy rahbar:_____________
Bahosi: __________
Chirchiq – 2024
1

Kurs ishi Chirchiq davlat pedagogika universiteti Gumanitar fanlar
fakulteti, “ o'zbek adabiyotshunosligi ” kafedrasida bajarilgan.
Ilmiy rahbar: _________________________________ __________
F.I.SH imzo
Himoya 2024 yil ______ oyining ____- kuni soat ___ da Chirchiq davlat
pedagogika universiteti Gumanitar fanlar fakulteti, “o'zbek adabiyotshunosligi ”
kafedrasida kurs ishlari himoyasi yig’ilishida o’tkaziladi.
Kurs ishi 2024-yil __________ oyining _______ kunida kafedraga
topshirildi.
Kurs ishini topshirdim
________________________________________________________________
F.I.SH.
_________________________ 202 4 yil “ ___ ” ________ ___________
Lavozimi sana imzo
Qabul qilib oldim
________________________________________________________________
F.I.SH.
_________________________ 202 4 yil “ ___ ” ________ ___________
Lavozimi sana imzo
Kurs ishi bilan Chirchiq davlat pedagogika universiteti Gumanitar fanlar
fakulteti , “ O'zbek adabiyotshunosligi ” kafedrasida tanishish mumkin
2

MUNDARIJA: bet
KIRISH. 5
I BOB. SHAYXZODANING HAYOTI VA IJODIY FAOLIYATI 8
1.1. Uning ijodida vatanparvarlik va millatparvarlik motivlarining
o‘rni.
8
1.2. "Jaloliddin" tragediyasi haqida umumiy ma'lumot. 14
II BOB. "JALOLIDDIN" TRAGEDIYASI HAQIDA UMUMIY
MA'LUMOT. 19
2.1. Vatanparvarlik va millatparvarlik motivlarining adabiy vositalar
bilan ifodalanishi 19
2.2. "Jaloliddin" tragediyasining o‘zbek milliy g‘ururini
shakllantirishdagi roli
25
XULOSA. 37
FOYDALANILGAN ADABIYORLAR RO’YXATI. 38
3

KIRISH.
Mavzuning dolzarbligi . Tarixiy va zamonaviy muammolar: "Jaloliddin"
tragediyasidagi motivlar bugungi kunda ham dolzarbdir. Vatanparvarlik va
millatparvarlik bugungi globalizatsiya sharoitida o‘z milliy identifikatsiyasini saqlab
qolish, madaniy va tarixiy merosni himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Yosh avlod tarbiyasi: Yosh avlodga tarixiy qahramonlar misolida vatanparvarlik
va millatparvarlik tuyg‘ularini singdirish, ularni xalq va yurt manfaati uchun xizmat
qilishga undash dolzarb vazifalardan biridir.
Milliy birlik va birdamlik: Asar milliy birlik va birdamlikni ta’minlashga
chaqiradi. Tarixiy qahramonlarning ibratli hayoti orqali jamiyatda birlashish va o‘zaro
hurmatni kuchaytirish mumkin.
Shunday qilib, Maqsud Shayxzodaning "Jaloliddin" tragediyasidagi
vatanparvarlik va millatparvarlik motivlari nafaqat adabiyotda, balki jamiyat hayotida
ham muhim o‘rin tutadi. Ular milliy ongni yuksaltirish va yoshlarga o‘z tarixiy
ildizlari bilan faxrlanish hissini singdirish orqali bugungi kunda ham dolzarb bo‘lib
qoladi.
Kurs ishning obyekti . Bu ilmiy tadqiqotning asosiy e'tibori qaratilgan mavzu
yoki muammo, ya'ni kurs ishi davomida o'rganiladigan, tahlil qilinadigan va yechim
izlanadigan hodisa, jarayon yoki predmetdir.
Kurs ishning maqsad va vazifalari . Tadqiqotning yo'nalishi va natijalariga
erishish uchun bajarilishi kerak bo'lgan konkret ishlarni belgilaydi. Maqsad, asosan,
umumiy ko'rinishda bo'lib, kurs ishining asosiy natijasi nima bo'lishini bildiradi.
Vazifalar esa ushbu maqsadga erishish uchun bajarilishi kerak bo'lgan aniq
harakatlardir.
4

Agar kurs ishingiz Maqsud Shayxzodaning "Jaloliddin" tragediyasida
vatanparvarlik va millatparvarlik motivlariga bag'ishlangan bo'lsa, maqsad va
vazifalarni quyidagicha belgilash mumkin:
Maqsud Shayxzodaning "Jaloliddin" tragediyasidagi vatanparvarlik va
millatparvarlik motivlarini tahlil qilish va ushbu motivlarning adabiy asarda qanday
aks etganini hamda ularning zamonaviy ahamiyatini aniqlash.
Mavzuning o’rganilganlik darajasi . Kurs ishining muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi uchun tadqiq qilinayotgan mavzuning o'rganilganlik darajasini aniqlash
muhimdir. Bu, avvalo, avvalgi tadqiqotlar va ishlanmalarning tahlili orqali ilmiy
jamoada mavzu bo'yicha qanday bilimlar to'planganini aniqlashni o'z ichiga oladi.
Kurs ishning ilmiy yangiligi . bu tadqiqotning yangilik kiritgan jihatlarini va
ilm-fan sohasiga qo‘shgan hissasini ko‘rsatadi. Ilmiy yangilik odatda, mavzuga oid
yangi ma'lumotlar, yangi uslub va yondashuvlar kiritish, mavjud bilimlarni qayta
ko‘rib chiqish va kengaytirishni o‘z ichiga oladi.
O‘zbek adabiyotining yirik vakili Maqsud Shayxzoda ijodida milliy tarix va
madaniyat muhim o‘rin egallaydi. Uning "Jaloliddin" tragediyasi o‘zbek
adabiyotidagi yorqin asarlardan biri bo‘lib, unda vatanparvarlik va millatparvarlik
motivlari markaziy o‘rin tutadi. Ushbu tragediya buyuk sarkarda Jaloliddin
Manguberdi hayoti va faoliyatini tasvirlash orqali, o‘zbek xalqining qahramonlik
ruhini, milliy o‘zlikni va mustaqillik uchun kurashish ruhi haqida hikoya qiladi.
"Jaloliddin" tragediyasi orqali Shayxzoda zamonaviy o‘zbek xalqi uchun tarixiy
o‘rnak yaratadi, o‘zbek xalqining milliy g‘ururi va mustaqillik istagining qanday
shakllanganini ko‘rsatadi. Asar orqali yozuvchi vatanga bo‘lgan muhabbat, uni
himoya qilish zaruriyati, milliy birlik va mustaqillik g‘oyalari haqida chuqur
o‘ylantiradi.
Shayxzodaning bu asari, nafaqat tarixiy haqiqatlarni aks ettirishi, balki adabiy
obrazlar orqali bugungi kun uchun dolzarb bo‘lgan ma’naviy qadriyatlarni ham
5

tarbiyalashga xizmat qiladi. Tragediyada Jaloliddin obrazi orqali Shayxzoda
vatanparvarlik va millatparvarlik tushunchalarini chuqur ochib beradi. Bu
tushunchalar, o‘z navbatida, asar qahramonlarining harakatlari va qarorlarida,
ularning kurash va fidoyiliklarida o‘z aksini topadi.
Asar qahramonlari va ularning faoliyati orqali Shayxzoda milliy ruh,
vatanparvarlik va mustaqillik uchun kurashish zaruriyati haqida o‘quvchini
o‘ylantiradi. Bu tragediya milliy adabiyotimizda nafaqat tarixiy qahramonlik, balki
zamonaviy vatanparvarlik va millatparvarlik g‘oyalarining ham mukammal ifodasi
bo‘lib xizmat qiladi.
6

I BOB. SHAYXZODANING HAYOTI VA IJODIY FAOLIYATI
1.1. Uning ijodida vatanparvarlik va millatparvarlik motivlarining o‘rni.
Maqsud Maqsumbek o g li Shayxzoda (Maqsud Shayxzoda) (1908.25.10 (7.11),ʻ ʻ
Ozarbayjon Respublikasi, Ganja viloyati, Oqtosh sh. — 1967.19.2, Toshkent) —
shoir, dramaturg, adabiyotshunos, tarjimon, pedagog. O zbekistonda xizmat
ʻ
ko rsatgan san at arbobi (1964). Bokudagi doril-mualliminni tugatgan (1925). Dastlab
ʻ ʼ
Darbanddagi l-bosqich ozarbayjon maktabida, Bo ynoqdagi ta lim va tarbiya
ʻ ʼ
texnikumida o qituvchi bo lib ishlagan. 1927-yilda aksilinqilobiy tashkilot a zosi
ʻ ʻ ʼ
sifatida hibsga olinib, 1928-yil fevralda Toshkentga surgun qilingan. Shayxzoda O rta
ʻ
Osiyo universitetining Sharq ftida qisqa muddat o qigani (1928)dan keyin „Sharq
ʻ
haqiqati“ (1929—32), Qizil O zbekiston ’, Yosh leninchi’’ gaz.lari (1932),
ʻʻ ʻ ʼ ʻʻ
„Guliston“ jurnali (1933—34) tahririyatlarida xizmat qilgan. 1933-yil Bokudagi ped.
institutining barcha kurslari uchun imtihon topshirib, Fan qo mitasi qoshidagi
ʻ
aspiranturaga o qishga kirgan (1934). Ayni paytda Til va adabiyot institutida ilmiy
ʻ
xodim bo lib ishlagan (1935—38). 1938-yildan umrining oxiriga qadar dastlab
ʻ
kechki, so ngra kunduzgi ped. Intlarida o zbek adabiyoti tarixidan ma ruza o qigan.
ʻ ʻ ʼ ʻ
Dastlabki she riy to plami — „Loyiq soqchi“ (1933). Shundan keyin shahrining
ʼ ʻ
„O n she r“ (1932), „Undoshlarim“ (1933), „Uchinchi kitob“ (1934), „Jumhuriyat“
ʻ ʼ
(1935), „O n ikki“, „Yangi devon“ (1937), „Saylov qo shiqlari“ (1938), „Kurash
ʻ ʻ
nechun?“ (1942), „Jang va qo shiq“, „Ko ngil deydiki…“ (1943), „O n besh yilning
ʻ ʻ ʻ
daftari“ (1947), „Yurt she rlari“ (1948), „Zamon torlari“, „Olqishlarim“ (1949),
ʼ
„Yillar va yo llar“ (1961), „She rlar“ (1964) va boshqa she riy to plamlari nashr
ʻ ʼ ʼ ʻ
7

etilgan. shahrining dastlabki ijodida va qisman 50y.lardagi ayrim she rlaridaʼ
ozarbayjon she riyatiga xos ohanglar, minbar she riyat belgilari ustuvorlik qilgan.
ʼ ʼ
Ammo Sh. o zbek mumtoz va zamonaviy she riyatining tili va uslubini egallagani
ʻ ʼ
sayin uning she rlarida o zbekona musiqiy ravonlik kuchaya bordi. Sh. voqelikka faol
ʼ ʻ
munosabatda bo lishga intilib, xalq va mamlakat hayotida ro y bergan muhim
ʻ ʻ
voqealarni tasvirlashga, mehnat va kurash qahramonlari obrazini yaratishga alohida
e tibor berdi. U shu maqsadda doston janriga qo l urib, „O rtoq mulk“ (1933),
ʼ ʻ ʻ
„Chirog “, „O rtoq“, „Meros“, „Tuproq va haq“ (1936), „Ovchi qissasi“, „Iskandar
ʻ ʻ
Zulqarnayn“ (1940), „O n birlar“, „Jenya“, „Oqsoqol“ (1943), „Axmadjonning
ʻ
hikmatlari“, „Uchinchi o g il“ (1944), „Nurmat otaning tushi“ (1947) singari liroepik
ʻ ʻ
asarlar yozdi. Shoirning 30—40y.lardagi she riyatiga ham, keyingi ijodiga ham xos
ʼ
muhim fazilatlardan biri syujetlilikdir. Sh. lirik syujet yaratishga moyil shoir sifatida
xalq afsonalari va tarixiy o tmish sahifalariga, shuningdek, zamondoshlari hayotiga
ʻ
murojaat etib, o z she rlariga balladaga xos poetik belgilar va turli poetik tafsillarni
ʻ ʼ
olib kirgan, so zning she riy qurilmadagi mavqeini oshirish choralarini ko rgan. Shu
ʻ ʼ ʻ
bilan birga Sh. krfiyaning yangi badiiy imkoniyatlarini kashf etib, o zbek she riyatiga
ʻ ʼ
yangi vazn va shakl ko rinishlarini olib kirgan. Shoir ijodiga xos bu tamoyil uning,
ʻ
ayniqsa, „Toshkentnoma“ (1958) lirik dostonida yorqin ifodasini topgan.
Shayxzoda Ikkinchi jahon urushi yillarida yozgan „Jaloliddin Manguberdi“
(1944) tragediyasida o z yurtining ozodligi va mustaqilligi uchun mugul
ʻ
istilochilariga karshi kurashgan so nggi Xorazm shohining jangovar jasoratini tarixan
ʻ
aniq va haqqoniy tasvirlagan. „Mirzo Ulug bek“ (1961) tragediyasida Sh. bosh
ʻ
qahramon obrazini Amir Temur va temuriylar davrida o zbek xalqi hayotida ro y
ʻ ʻ
bergan Uyg onishning yorqin timsoli sifatida aks ettirgan. Shekspirona uslubda
ʻ
yozilgan bu asarda Sh. Ulug bek hayotining sunggi 2 yilini tasvirlash orqali uning
ʻ
jahon fani tarixidan munosib o rin egallagan mashhur olim, adolatparvar va
ʻ
haqiqatparvar davlat arbobi va ayni paytda saltanatning mutaassib kuchlari oldida ojiz
8

bir inson bo lganini ham haqqoniy ko rsatgan. Shekspirona ko lam va harorat bilanʻ ʻ ʻ
yozilgan „Mirzo Ulug bek“ tragediyasining maydonga kelishi o zbek dramaturgiyasi
ʻ ʻ
va teatri tarixida katta voqea bo ldi. Sh. ssenariysi asosida rejissor L. Fayziyev
ʻ
tomonidan yaratilgan „Ulug bek yulduzi“ (1964) filmi esa keng xalq ommasiga ulug
ʻ ʻ
o zbek olimi va uning fojiali takdiri bilan yaqindan tanishish imkonini berdi.
ʻ
Shayxzoda she riy ijodida, asosan, zamonaviy mavzularda kalam tebratdi,
ʼ
dramaturgiyasida esa, tarixiy utmishga teran nazar tashlab, undagi zamonaviy
muammolarni yoritishga yordam beruvchi siymolar va voqealarga yangi badiiy hayot
bag ishladi. U umrining sunggi yillarida Beruniy to g risida sunggi sahna asarini
ʻ ʻ ʻ
yozdi.
Shayxzoda, badiiy ijodning barcha tur va janrlarida asarlar yozibgina krlmay,
adabiyotshunos va tanqidchi sifatida ham samarali ijod qilgan. 1941-yildayoq „Genial
shoir“ monografiyasini e lon qilgan Sh. umrining sunggi kunlariga qadar Navoiy
ʼ
hayoti va ijodi bilan muttasil shug ullanib keldi. U Navoiyning 500 yilligi munosabati
ʻ
bilan yozgan „Navoiyning lirik qahramoni haqida“ (1948) maqolasidan keyin
„Navoiy lirikasining ba zi bir poetik usullari haqida“ (1959), „Ustodning
ʼ
san atxonasida“ (3 qismli maqola, 1965—66), „G azal mulkining sultoni“ (1966),
ʼ ʻ
„Tazkirachilik tarixidan“ (1968) singari yirik ilmiy tadqiqotlar yaratib,
navoiyshunoslik fanini yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqdi. Sh. adabiyotshunos va
tanqidchi sifatida ham samarali qalam tebratib, o zbek xalq og zaki ijodining Fozil
ʻ ʻ
shoir singari namoyandalari, „Alpomish“, „Shirin bilan Shakar“ kabi asarlari, o zbek
ʻ
mumtoz va zamonaviy adabiyotining Bobur, Muqimiy, Furqat, Oybek, G afur
ʻ
G ulom, Hamid Olimjon, jahon adabiyotining Nizomiy Ganjaviy, Sh. Rustaveli, A.S.
ʻ
Pushkin, N.A. Nekrasov, A.N. Ostrovskiy, T.G. Shevchenko, A.P. Chexov singari
namoyandalariga bag ishlangan asarlar yezdi. Pedagog olim va shoir sifatida esa
ʻ
9

talaygina shoir, adabiyotshunos va tankidchilar avlodining yetishib chiqishiga
munosib hissa qo shdi.ʻ
Shayxzoda adabiy bilim doirasining kengayishi, ijodining mumtoz jahon
yozuvchilari badiiy tajribasi bilan boyishida tarjima muxim rol o ynadi. U Sh.
ʻ
Rustavelining „Yo lbars terisini yopingan paxlavon“ (hamkorlikda) eposi, U.
ʻ
Shekspirning sonetlari, A.S. Pushkinning she rlari, „Mis chavandoz“ dostoni,
ʼ
„Motsart va Salyeri“ tragediyasi, M.Yu. Lermontovning she rlari va „Kavkaz asiri“
ʼ
dostonini, shuningdek, Nizomiy, Fuzuliy, Mirza Fatali Oxundov, Ezop, Esxil, Gyote,
Bayron, Mayakovskiy, Nozim Hikmat va boshqa yozuvchilarning ayrim asarlarini
o zbek tiliga katta mahorat bilan tarjima qildi.
ʻ
Hayoti xavf ostida qolgan xar bir inson Ollohdan madad kutadi. Dushman sovet
mamlakatining g‘arbiy chegaralarini bosib o‘tib, bir necha oy mobaynida Moskva
ostonalariga yetib kelganida, taqdiri katta xavf ostida qolgan davlat rahbarlari
yozuvchilarni o‘tmishdagi mashhur sarkardalar haqida asar yozishga da vat etdilar.
ʼ
Ular fikriga ko‘ra, bunday asarlar xalq va armiyani o‘tmishdagi jasur sarkardalardan,
xalq qahramonlaridan ibratolishga da vat etishi, ularni bu mashhur shaxslarning
ʼ
vatanparvarlik fazilatlari ruhida tarbiyalashi mumkin edi. Shunday ijofndiy
buyurtmani olgan Shayxzoda o‘zbek xalqining jasur farzandlaridan biri Jaloliddin
haqida sahna asarini yozishga kirishdi. Mo‘g‘ul istilosi davrida Movaraunnahrda katta
jasorat ko‘rsatgan Jaloliddin haqida Shayxzodaga qadar birorta badiiy asar
yaratilmagan, sovet tarixchilarining ilmiy asarlarida esa uning na nomi, na jangovar
jasorati iliq so‘zlar bilan tilga olingan edi. Shunga qaramay, Shayxzoda bu ajoyib
siymo haqidagi Shahobuddin Muhammad Nasaviyning “Siyrat as-sulton Jaloliddin
Mangburni” va Alouddin Atomalik Juvayniyning “Tarixi jahongushoyi Juvayniy”
kabi asarlarini o‘qib, shu asarlarda tasvirlangan tarixiy davr voqealari asosida o‘z
asarini yozishga ahd qildi. Shuni alohida qayd etish joizki, Jaloliddin haqidagi noyob
10

manbalardan biri – Nasaviyning nomi yuqorida qayd etilgan asarida mashhur
sarkardaning ismi Jaloliddin rMangburni deb atalgan. “Mangburni” laqabini ayrim
tarixchilar “burnida xoli bor”, “xoldor” deb talqin Naim Karimov. Mahmudxo‘ja
Behbudiy www.ziyouz.com kutubxonasi 121 qiladilar. Ammo Shayxzoda o‘z asarida
Jaloliddinni, tarixiy manbalardan farqli o‘laroq, “Manguberdi” deb atagan va Nasaviy
kitobidagi “Mangburni” so‘zini o‘zbek tiliga shunday tarjima qilgan. Va mashhur
sarkarda o‘zbek xalqi o‘rtasida hanuzgacha shu nom bilan yashab keladi. Tarixiy
manbalarga qaraganda, agar Xorazmshoh Chingizxonning tinchlik va totuvlik
haqidagi taklifini qabul qilib, u yuborgan elchi bilan birga savdo karvonini ham
qilichdan o‘tkazmaganida, qudratli Xorazm saltanati XIII asrda mo‘g‘ullar tomonidan
qonga botirilmagan bo‘lardi. Xorazmshoh Chingizxonning o‘sha davrdagi eng
qudratli qo‘shinni to‘plagani bilan hisoblashmay, katta xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa,
chor atrofga o‘lim urug‘ini sochib, ya juj-ma juj singari bosib kelayotganʼ ʼ
mo‘g‘ullarga qarshi otlangan Jaloliddinga yordam bermay, aksincha, unga har
tomonlama qarshilik ko‘rsatib, yana-da katta xato qilgan. Jaloliddin vatan va tarix
oldidagi burchini chuqur his etgani uchungina kichik bir qo‘shin bilan mo‘g‘ullarga
qarshi tengsiz kurashga otlanadi va chinakam jasorat namunalarini ko‘rsatadi.
Jaloliddin mo‘g‘ullarning ashaddiy dushmani bo‘lganiga qaramay, Chingizxon uning
dovyurakligi va sarkardalik mahoratiga tan berishga majbur bo‘ladi. Shayxzoda yetuk
yozuvchi sifatida yoza boshlagan ilk sahna asariga ana shunday tarixiy shaxsni –
mo‘g‘ul qo‘shinlariga g‘ulg‘ula solgan, g‘alaba yuz o‘girgan jang maydonlaridan ham
omoneson chiqib ketgan Jaloliddinni qahramon qilib oladi.
Tarixiy asar, shubhasiz, yozuvchidan tarixiy manbalarni qunt bilan o‘rganishni
taqozo qiladi. Shayxzoda 1943 yili, uchto‘rttata she r yozganini e tiborga olmaganda,
ʼ ʼ
aksar vaqtini tarixiy hujjat va sanadlarni o‘rganishga bag‘ishladi. So‘ngra 1944
yilning boshlaridayoq bevosita asar ustida ishlay boshladi. Urush davri o‘zbek
adabiyoti va san ati yiriknamunalarining maydonga kelishida Usmon Yusupovning
ʼ
11

xizmatlari oz emas. Respublikaning o‘sha paytdagi bu tinibtinchimas rahbari boshqa
muhim va dolrazb ishlari bisyor bo‘lishiga qaramay, adabiyot va san atʼ
namoyandalarining samarali ishlashlari uchun yo‘l-yo‘riq ko‘rsatibgina qolmay,
amaliy yordam ham berdi. U Shayxzoda yoza boshlagan asarning tezroq yakunlanishi
uchun uni O‘zbekistonning xushmanzara maskanlaridan biri – Farg‘ona viloyatidagi
jamoa xo‘jaliklaridan biriga qarashli boqqa yubordi. “Boshqa ishlar bilan xayolingni
bo‘lma. Xalq va armiya sendan Jaloliddin to‘g‘risidagi asarni intizorlik bilan
kutmoqda. Vodilga borib, uni tezroq tugallab qayt!” – dedi u shoirga. Shayxzoda
xotini Sakinaxonim bilan birga Vodilga yo‘l olib, o‘sha yerda olti oycha biror narsaga
chalg‘imay ishladi. Shoir Vodilga yetib borganida, erta bahor bo‘lgani tufayli
bog‘bonlar ham, boshqa kolxozchilar ham ko‘chat ekish bilan mashg‘ul edilar.
Shayxzoda ijoddan horigan soatlarida ular bilansuhbatlashib, o‘zi ham bir-ikki
ko‘chat ekdi. Shunday ”ko‘chatxonlik” paytlarida manglayida o‘tgan yillar izi bo‘rtib
turgan bir bog‘bon bilan tanishib, unga bag‘ishlab she r yozdi. Shoir vafotidan keyin
ʼ
e lon qilingan bu she r garchand Jaloliddin mavzuiga aloqador bo‘lmasa-da, uning
ʼ ʼ
o‘sha kezlardagi ruhiy hayoti bilan tanishishimizga yordam beradi, deb o‘ylaymiz.Bu
asardan uning o‘zi emas, boshqalar bahramand bo‘lishadi. May oyi bo‘lsa kerak,
Shayxzoda shogirdlaridan biriga ikki enlik xat yozadi. Xatda uning bir necha kitob
olib, Vodilga birrov kelib-ketishi so‘ralgan edi. Shogird Xorazmshohlar tarixiga doir
bir-ikki tarixiy kitobni olib, Vodilga yetib boradi.. So‘ngra uning iltimosi bilan
Marg‘ilonga borib, Xudoyorxon lashkarida xizmat qilgan keksa kishilarni surishtirib
topadi va o‘sha paytda qo‘llangan qurol-yarog‘larning nomlarini aniqlab keladi.
Shundan keyin ustoz shogirdni yetaklab, Xo‘jandga boradi. Ular Sirdaryo bo‘yidagi
Xo‘jand qal asining mudofaa qo‘rg‘oniga borib, qadimiy istehkom vayronalarini,
ʼ
Jaloliddin va Temur Malikning izlari hali o‘chmagan joylarni o‘z ko‘zlari bilan
ko‘radilar. Odatda shunday sayrlar chog‘ida Jaloliddin yoki Temur Malikning qaysi
yo‘ldan yurib, Sirdaryoning qaysi yoqasi orqali daryoni kechib o‘tganini “o‘z ko‘zi
12

bilan ko‘rgan” yo eshitgan kishilar uchrab qoladilar. Shayxzoda shunday ”tirik
guvohlar” bilan suhbatlashar ekan, ular bergan ma lumotlar qanchalik to‘g‘ri yoʼ
noto‘g‘ri bo‘lishidan qat iy nazar, bu olis tarix bilan qiziquvchi kishilarni
ʼ
uchratganidan astoydil quvonar, ularni noto‘g‘ri ma lumotlari uchun hijolatga
ʼ
qo‘ymagan holda o‘zi Jaloliddin Manguberdi va Temur Malik haqidagi tarixiy
haqiqatni zavq bilan so‘zlab berar edi. Shayxzoda asar ustida ana shu tarzda berilib
ishladi. Bundan yetti asr muqaddam ro‘y bergan o‘ta murakkab va dahshatli
voqealarni ko‘z oldiga yaqqol keltirgandan keyingina asarni yozib tugatdi.
Jaloliddin Manguberdi shaxsi, uning taqdiri hozirgi kungacha kishilarni
hayratga solib kelyapti. Jaloliddin otasining harbiy yurishlarida qatnashadi va
o‘zining jasur jangchi, iste’dodli sarkardalik qobiliyatini namoyish etadi. Mo‘g‘ul
istilochilarining haybatidan cho‘chigan otasi Muhammadshoh dushmanga qarshi
kurashish o‘rniga, go‘yo mamlakat xalqi hayotini saqlab qolish bahonasida
Samarqandni tashlab orqaga chekinadi. Kaspiy dengizi bo‘yidagi Obeskun shahriga
yo‘l oladi, u yerdan panoh topadi. O‘g‘li Jaloliddinning da’vat-u undovlari ham foyda
bermaydi. Yosh sarkarda kuchli mo‘g‘ul qo‘shiniga qarshi bir o‘zi kurashga otlanadi.
O‘ziga yaqin xon-u beklar va lashkarboshilarning boshini qovushtirib jangga kiradi.
Jaloliddin o‘z qo‘shini bilan eng kuchli mo‘g‘ul lashkar-larini yengib, dushmanga
qiron keltiradi, umrining oxirigacha Vatanimiz hududini
yovdan tozalashga harakat qiladi. Sohir sarkarda, haqiqatgo‘y, vatanparvar
Jaloliddin o‘z davrida, keyingi davrlarda tarixchi olimlar, shoir va adiblar tomonidan
sharaflandi.
Taniqli yozuvchi Maqsud Shayxzoda “Jaloliddin Manguberdi” tragediyasini
1944- yilda, ikkinchi jahon urushining qizg‘in bir davrida yaratdi. Asar o‘tmishda
chet el bosqinchilariga qarshi xalqimiz olib borgan mardonavor kurashning yorqin
sahifalarini sahna asari shaklida yoritish va uni xalqimizning fashizm bilan olib
13

borgan kurashi o‘rtasidagi mushtaraklikni ko‘rsatish borasida muhim targ‘ibiy-
tarbiyaviy ahamiyat kasb etdi.
Tragediya mazmuni bilan tanishar ekanmiz, unda M.Shayxzodaning shoirlik,
zukko olimlik mahorati to‘liq namoyon bo‘lganini ko‘ramiz. Asar she’riy shaklda
yozilgan. Bu usul esa spektakldagi voqealarni aniq-oydin, personajlar xarakterini
ta’sirchan, jozibador tasvirlash imkonini bergan. Tragediya matni bir nafasda o‘qiladi
va u kishiga chuqur ta’sir qiladi, epizodlar va eng murakkab sahnalar ham o‘quvchi
ongiga borib yetadi. Asarning bosh qahramoni Jaloliddin Manguberdi obrazi, uning
insoniy qiyofasi – halol-pokligi, dushmanga shafqatsizligi, mardona xarakteri
o‘quvchida ham, tomoshabinda ham zo‘r taassurot qoldiradi.
1.2. "Jaloliddin" tragediyasi haqida umumiy ma'lumot.
Asar o‘zining falsafiy ruhi va badiiy tasvirdagi til jozibadorligi bilan kishi
e’tiborini tortadi. Tragediyada asar qahramoni tarixiy haqiqat va badiiy to‘qimaning
o‘zaro munosabati haqida to‘xtaladigan bo‘lsak, muallifning tarixiy
shaxs va uning badiiy obrazi tasviri hayotiy ko‘rinish olgan. Jaloliddin
Manguberdi xatti-harakati, uning gap-so‘zlari, muomala tarzi tarixiy muhit bilan
uyg‘un ravishda namoyon bo‘ladi. Jaloliddinning otasi Muhammadshoh, amir
Badriddin, Yaroqbek kabi Vatanga xiyonat yo‘liga o ‘tgan kimsalarga nafratli
murojaati, onasi va singlisi Sultonbegimlarga nisbatan mehribonona muomalasi aks
etgan sahna epizodlari nihoyatda ta’sirchan, hayotiy chiqqan.
Tragediyada Jaloliddin Manguberdi qiyofasi ko‘proq asardagi boshqa obrazlar
orqali ochilgan. Jumladan, zolim Chingizxon, o‘z yurtiga xiyonatkor Shoh
14

Muhammad, olchoq amir Badriddin bilan bo‘lgan muloqotda uning mard, yurtiga
vafodor, bosqinchi va xiyonatkor kishilarga nafrati haddan ziyoda inson sifatida
namoyon bo‘ladi, ayni paytda Temur Malik, Muhammad Nasaviy, Elbors cho‘ponlar
bilan so‘zlashlari xalqparvar, elga g‘amxo‘r yurt rahbari, volidasi va singlisi
Sultonbegim bilan qilgan muloqotida mehribon farzand va tug‘ishgan inisi uchun
qayg‘uradigan kishi qiyofasida ko‘z o‘ngimizda gavdalanadi.
Vatanimizning ming yillik tarixi el-yurtimizni bosqinchi, yovuz kuchlardan
himoya qilish, millatimizning ozodligi va or-nomusini asrash yo‘lidagi buyuk
voqealarni, buyuk shaxslarning jasorati va marligini asrlar davomida o‘z yorqin
xotirasida saqlab kelmoqda. Jalolidin Manguberdi – ona Vatan himoyachisi, jasur
sarkarda va davlat arbobidir. U o‘zidan o‘chmas iz qodirgan xalqimizning milliy
qahramonidir. Jaloliddin Manguberdining xalqimiz oldida qilgan mardonovor jasorati
barchamiz uchun sharaf va g‘urur bag‘ishlaydi. Bu buyuk siymo hayoti haqida juda
ko‘plab asarlar yozilgan. Shunday asarlardan biri Maqsud Shayxzodaning “Jaloliddin
Manguberdi” dramasi hisoblanadi. Mazkur asar II jahon urushi davrida yozilgan.
Manbalarda ko‘rsatilishicha, Manguberdining kishida hayajonli faxr tuyg‘usini
junbushga keltira oladigan qahramonliklari aks etgan mazkur drama urushga
ketayotgan askarlarga maxsus namoyish etilib, frontga jo‘natilgan ekan. Bu esa
askarlarda jangovar ruh va shijoat uyg‘otib, dushmanga nafratni kuchaytirgan.
Ana shunday vatanparvarlik tuyg‘usining kuchayuviga sabab bo‘lgan buyuk
ajdodlarimiz, xususan, Jaloliddin Manguberdining jasoratlari asrlar o‘tsa hamki, o‘z
qadr-qimmatini va ahamiyatini yo‘qotmaydi. Maqsud Shayxzoda qalamiga mansub
dramada ham Sulton Jaloliddinning vatan uchun qilgan xizmatlari aks etgan. Dramada
vatanparvarlikka, millatparvarlikka chorlovchi motivlari juda ko‘p. Asarda Jaloladdin
quyidagicha ta’riflanadi. Jaloliddin zamonadagi voqealarni chuqur o‘ylovchi siyosiy
15

va harbiy arbob sifatida fikr yuritadi. U otasining uni valiahdlikdan mahrum etish
haqidagi qaroridan zarracha afsuslanmaydi:
Kishi tug‘ilmaydi boshda toj bilan,
Tug‘ilar erklikka ehtiyoj bilan…
El-o‘lka sog‘ bo‘lsin, toj kelib-ketar…
Odamlar o‘ylarki bo‘lmasa tojim,
Qalandar bo‘lurman, qolmas ilojim. Jaloliddin taxtga egalik qilish uchun emas,
balki, saltanat butunligi, el osoyishtaligi uchun kurashadi. Jaloliddin va uning
safdoshlari yovni yanchishga, vatan tuprog‘ini xalos etishga jahd-u jadal qiladilar,
janglarda ko‘p fidokorlik ko‘rsatadilar.
G‘urbatlarga yo‘l olmoq ulug‘ musibat
G‘urbatda ham armondir: Vatanga xizmat!
Bir bo‘lsaydi saltanat, el-urug‘lar bir,
Dahshat sochib bo‘lardik jangda olamgir.
Mangulikdan joy olgan – yashar abadiy,
Men-ku mangu berdiman,olam biladi.
Ko‘klardanmi, suvdanmi, yo yer tagidan,
Balki sahro bag‘ridan, tog‘ etagidan.
Bir kun paydo bo‘laman shu yurt, shu yerda,
Yurt shaydosi ko‘milmas g‘urbatda, go‘rda.
16

Ulug‘vor niyatlarga kor qilmas ajal
Kim yurtdan yovni quvsa- mendurman o‘shal!
Bu so‘zlarda Jaloliddin xarakteriga xos bo‘lgan mardlik va el-yurtga sadoqat
ro‘yirost bo‘rtib turibdi. Jaloliddin obrazini mardlik va sadoqat timsoli sifatida
tasavvur etgan Maqsud Shayxzoda, el-yurt daxlsizligi uchun kurashgan, o‘z jasorati
bilan o‘zgalarni kurashga ilhomlantirgan odam xalq xotirasida mangu yashaydi,
degan g‘oyani ilgari suradi. Jaloliddin obrazini ulug‘vorlik va chin insoniylik
xislatlarini kitobxon tasavvurida yaqqol jonlantiradi.
Asar so‘ngida sulton Jaloliddin yurtni g‘animlarda qutqara olmasa ham, yuksak
vatanparvarlik ko‘rsatib barchaga o‘rnak bo‘la olgan. Umuman olganda dramada
Jaloliddin tomondan aytilgan har bir so‘z o‘zida vatanparvarlik va millatsevarlikni aks
ettiradi.
O‘zbekiston xalq yozuvchisi Odil Yoqubov adabiyotga o‘z tengdosh
zamondoshlari kuychisi sifatida kirib keldi. Asarlarida birinchi galda o‘z davrining
o‘tkir, ijtimoiy –ma’naviy masalalarini ko‘tardi. Odil Yoqubovning birinchi yirik
asari 1951- yilda e’lon qilingan “Tengdoshlar” qissasidir. Shundan keyin adibning
“Billur qandillar”, “Qanot juft bo‘ladi”, “Bir felyeton qissasi”, “Matluba”,
“Muqaddas” kabi qissalari chop etildi. Odil Yoqubovni yozuvchi sifatida elga
tanitgan asar 1961- yili e’lon qilingan “Muqaddas” qissasi bo‘ldi.
“Muqaddas” qissasi oltmishinchi yillar yoshlarining sevimli asarlaridan biri
bo‘lgan. Qissa – muhabbat haqida, to‘g‘rirog‘i fojiaviy sevgi haqida. Qissa qahramoni
Sharifjon sevgilisi Muqaddasga erishish orzusida xudbinlikka yo‘l qo‘yadi va undan
ayriladi. Chunki xudbinlik hukm surgan joyda muhabbat so‘nadi hatto o‘ladi.
Muallif “Muqaddas” qissasida hayotning o‘zidan olgan zavqini, o‘z yurak
dardini, hayojonlarini izhor etdi, o‘zi qalamga olgan hayotiy hodisalarni, ziddiyatlarni
17

chinakam nafosat bilan kitobxonga yetkaza oldi. Qissada ikki yoshning hayotdagi ilk
mustaqil qadamlari, quvonch va tashvishlari nihoyatda samimiy hikoya qilingan, eng
muhimi yozuvchi aytmoqchi bo‘lgan gap kitobxon ko'nglini hayajonga solarli
darajada go‘zal bir poetik shaklni topa olgan. Qissa qahramoni Sharifjon muayyan bir
vaziyatda o‘z irodasiga, e’tiqodiga xilof xudbinlik ko‘chasiga kiradi, o‘zgalar
manfaatiga zid bu – xatti-harakat, avvalo, qahramonning o‘zi uchun noxushlik olib
keladi, eng aziz narsasi – sevgisidan, sevgilisidan judo bo‘ladi. Sharifjonning qing‘ir
yo‘llar bilan sevgilisi Muqaddas o‘rniga o‘qishga kirib qolishi bir tasodif, ammo shu
tasodif zamirida yozuvchi hayotning muayyan haqiqati, ziddiyati, falsafasini ko‘radi,
ya’ni hayotda ko‘pchilik manfaatiga zid har bir xatti-harakat avvalo o‘sha odamning
shaxsiy manfaatiga ham zid tushishini juda nozik va ta’sirchan ifoda etadi.
“Muqaddas” yozuvchining bosh estetik, axloqiy prinsiplarini shakllantiruvchi asar
sifatida ham qimmatli. “Muqaddas” so‘zi faqat qissa qahramoni nomi bilan bog‘liq
emas, yozuvchi asarda zo‘r ehtirom bilan ilgari surgan insondagi eng aziz, muqaddas
tuyg‘ular – vijdon, burch diyonat, imon, e’tiqod adolat g‘oyasini ham o‘zida ifoda
etadi. Qisqasi, diyonat, imon-e’tiqod, ijtimoiy adolat – yozuvchi ijodining bosh
ma’naviy muammosi, uning asosiy estetik prinsipi esa haqiqatni aytish, hayotni
murakkabligi bilan ko‘rsatishdir.
Odil Yoqubov “Muqaddas”dan boshlab deyarli barcha har bir asarida biror
muhim masalani ko‘tarish bilan barobar, qalamga olingan mojarolarning hayotiy
ildizini, sabablarini ochishga intiladi. Boshqacha aytganda yozuvchi yetuk realizmga
xos analitik tasvir yo‘lidan boradi . Garchi zaifroq bo‘lsa-da, “Muqaddas”da
Sharifjonni qing‘ir yo‘lga boshlagan omillar – oilaviy muhit ta’siri ta’kidlab o‘tilgan.
“Bir felyeton qissasi”da bu xususiyat xiyla chuqurlashadi. “Qanot juft bo‘ladi”
qissasida esa yuqori bosqichga ko‘tariladi.
18

II BOB. "JALOLIDDIN" TRAGEDIYASI HAQIDA UMUMIY
MA'LUMOT.
2.1. Vatanparvarlik va millatparvarlik motivlarining adabiy vositalar
bilan ifodalanishi
Adib asarlari hayotiyligi davrning o‘tkir ijtimoiy, ma’naviy, axloqiy
masalalarini dadil o‘rtaga qo‘yganligi, inson va uning qalbi haqidagi haqiqatni yangi
tomonlardan ochishga qaratilganligi, inson hayoti ma’nosi xususidagi ehtirosli baxs-
munozaralar bilan ajralib turadi.
Jaloliddin Manguberdi hayoti xavf ostida qolgan paytda hatto daxriy ham
Ollohdan madad kutadi. Dushman sovet mamlakatining g arbiy chegaralariniʼ
bosib o tib, bir necha oy mobaynida Moskva ostonalariga yetib kelganida, taqdiri
ʼ
katta xavf ostida qolgan davlat rahbarlari yozuvchilarni o tmishdagi mashhur
ʼ
sarkardalar haqida asar yozishga da vat etdilar. Ular fikriga ko ra, bunday asarlar xalq
ʼ ʼ
19

va armiyani o tmishdagi jasur sarkardalardan, xalq qahramonlaridan ibrat olishgaʼ
da vat etishi, ularni bu mashhur shaxslarning vatanparvarlik fazilatlari ruhida
ʼ
tarbiyalashi mumkin edi. Shunday ijodiy buyurtmani olgan Shayxzoda o zbek
ʼ
xalqining jasur farzandlaridan biri Jaloliddin haqida sahna asarini yozishga kirishdi.
Mo g ul istilosi davrida Movaraunnahrda katta jasorat ko rsatgan Jaloliddin haqida
ʼ ʼ ʼ
Shayxzodaga qadar birorta badiiy asar yaratilmagan, sovet tarixchilarining ilmiy
asarlarida esa uning na nomi, na jangovar jasorati iliq so zlar bilan tilga olingan edi.
ʼ
Shunga qaramay, Shayxzoda bu ajoyib siymo haqidagi Shahobuddin Muhammad
Nasaviyning “Siyrat as-sulton Jaloliddin Mangburni” va Аlouddin Аtomalik
Juvayniyning “Tarixi jahongushoyi Juvayniy” kabi asarlarini o qib, shu
ʼ
asarlarda tasvirlangan tarixiy davr voqealari asosida o z asarini yozishga ahd qildi.
ʼ
Shuni alohida qayd etish joizki, Jaloliddin haqidagi noyob manbalardan biri –
Nasaviyning nomi yuqorida qayd etilgan asarida mashhur sarkardaning ismi
Jaloliddin Mangburni deb atalgan. “Mangburni” laqabini ayrim tarixchilar “burnida
xoli bor”, “xoldor” deb talqin Naim Karimov. Mahmudxo ja Behbudiy
ʼ
www.ziyouz.com kutubxonasi 121 qiladilar. Аmmo Shayxzoda o z asarida
ʼ
Jaloliddinni, tarixiy manbalardan farqli o laroq, “Manguberdi” deb atagan va Nasaviy
ʼ
kitobidagi “Mangburni” so zini o zbek tiliga shunday tarjima qilgan. Va mashhur
ʼ ʼ
sarkarda o zbek xalqi o rtasida hanuzgacha shu nom bilan yashab keladi. Tarixiy
ʼ ʼ
manbalarga qaraganda, agar Xorazmshoh Chingizxonning tinchlik va totuvlik
haqidagi taklifini qabul qilib, u yuborgan elchi bilan birga savdo karvonini ham
qilichdan o tkazmaganida, qudratli Xorazm saltanati XIII asrda mo g ullar tomonidan
ʼ ʼ ʼ
qonga botirilmagan bo lardi. Xorazmshoh Chingizxonning o sha davrdagi eng
ʼ ʼ
qudratli qo shinni to plagani bilan hisoblashmay, katta xatoga yo l qo ygan bo lsa,
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
chor atrofga o lim urug ini sochib, ya juj-ma juj singari bosib kelayotgan
ʼ ʼ ʼ ʼ
mo g ullarga qarshi otlangan Jaloliddinga yordam bermay, aksincha, unga har
ʼ ʼ
tomonlama qarshilik ko rsatib, yana-da katta xato qilgan. Jaloliddin vatan va tarix
ʼ
20

oldidagi burchini chuqur his etgani uchungina kichik bir qo shin bilan mo g ullargaʼ ʼ ʼ
qarshi tengsiz kurashga otlanadi va chinakam jasorat namunalarini ko rsatadi.
ʼ
Jaloliddin mo g ullarning ashaddiy dushmani bo lganiga qaramay, Chingizxon uning
ʼ ʼ ʼ
dovyurakligi va sarkardalik mahoratiga tan berishga majbur bo ladi. Shayxzoda yetuk
ʼ
yozuvchi sifatida yoza boshlagan ilk sahna asariga ana shunday tarixiy shaxsni –
mo g ul qo shinlariga g ulg ula solgan, g alaba yuz o girgan jang maydonlaridan ham
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
omoneson chiqib ketgan Jaloliddinni qahramon qilib oladi.
“Jaloliddin Manguberdi” dramasida Shayxzoda Vatan erki, mustaqilligi uchun
fidoyilarcha kurash olib borgan mana shu jasur sarkarda qiyofasini badiiy
gavdalantirdi. Jaloliddin Manguberdi Amir Temurga ham ibrat bo’lgan buyuk
siymodir. Taniqli adabiyotshunos Naim Karimovning fikriga ko’ra, urush yillarida
hokimiyat vakillari yozuvchilarni o’tmishdagi mashhur sarkardalar haqida asar
yozishga da’vat etishgan. Ular bunday asarlar xalq va armiyani o’tmishdagi jasur
sarkardalardan, xalq qahramonlaridan ibrat olishga da’vat etishi, ularni bu mashhur
shaxslarning vatanparvarlik fazilatlari ruhida tarbiyalashi mumkin degan qarashda
bo’lishgan. Shunday ijodiy buyurtmani olgan Shayxzoda o’zbek xalqining jasur
farzandlaridan biri Jaloliddin Manguberdi haqida sahna asari yozishga kirishgan.
Respublikaning o’sha paytlardagi rahbari Usmon Yusupov shoirning asarini tezroq
yakunlashi uchun uni yurtimizning xushmanzara maksanlaridan biri Farg’ona
viloyatiga yuboradi. “Boshqa ishlar bilan xayolingni bo’lma. Xalq sendan Jaloliddin
to’g’risidagi asarni intizorlik bilan kutmoqda. Vodilga borib, uni tezroq tugallab
qayt!” deya rahbar shoirni ruhlantiradi. Shunday qilib, Maqsud Shayxzoda rafiqasi
Sakinaxonim bilan Farg’onaga borib, olti oy ichida tarixiy dramani yozadi. Buni
qarangki, odamlar qalbida vatanparvarlik tuyg’usini jo’sh urdiruvchi, qahramonlik
ruhidagi bu asar bugun ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Oradan ko’p yillar o’tsa
ham Shayxzoda domla asarlari o’z kuch-qudratini namoyon etib kelmoqda. Yaqinda
shoir Botir Ergashevning aynan "Jaloliddin Manguberdi" dramasidagi "Ulug’vor
21

niyatlarga kor qilmas ajal, Kim yurtdan yovni quvsa, mendirman o’shal" misrasidan
ilhomlanib yozgan she’ri Ozodbek Nazarbekov tomonidan maromiga yetkazib
kuylanishi va bu qo’shiq xalqimiz ko’nglidan chuqur o’rin egallagani bunga yorqin
misol.
Asarda sulton Jaloliddinning oxirgi so’zi sifatida quyidagi satrlar keltiriladi:
Bir kun paydo bo’laman shu yurt, shu yerda, Yurt shaydosi ko’rinmas g’urbatda –
go’rda.
Kim yurtdan yovni quvsa, mendurman o’shal!
Ulug’vor niyatlarga kor qilmas ajal
Ma’lumki, sho’ro davrida, o’tmishdagi xon, sulton, hukmdorlarimiz nechog’liq
buyuk va vatanparvar bo’lishidan qat’iy nazar, yoppasiga qoralab kelindi. Chunki
sho’rolarga buyuklarimizdagi xuddi ana shu vatanparvarlik qudrati ma’qul kelmas,
ota-bobolarimizdagi ana shu buyuk xislat yangi avlodlarga o’tishini istamas edilar.
O’zbekiston hukumati xalqning bu jasur farzandi nomini abadiylashtirish
maqsadida «Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligini nishonlash haqida»
(1998) maxsus qaror qabul qildi, O’zbekiston Prezidentining farmoni bilan
(2000) «Jaloliddin Manguberdi» ordeni ta’sis etildi. Vatanparvarlik hissiyoti jo’sh
urib yozilgan Maqsud Shayxzodaning «Jaloliddin Manguberdi» dramasi 1945-yilda
Hamza nomidagi O’zbek davlat drama teatri tomonidan muvaffaqiyat bilan
sahnalashtirilgniga qaramay, ko’p o’tmay, sahnadan olib tashlandi. Muallifga esa
o’tmishni, xonlarni, beklarni, feodalizmni oqlash va yoqlash tamg’asi yopishtirildi.
Bu «aybnoma» nohaq qamalishiga ta’sir ko’rsatdi. Dramaning ayrim
parchalarigina yozilgan kezlari nashr etildi. Muallif hayotlik chog’ida, biror marta
to’lig’icha chop etilgani yo’q. To’lig’icha ilk bor o’zbek tilida dramaturg vafotidan
22

yigirma bir yil o’tgach (1988) bosmadan chiqdi.«Jaloliddin Manguberdi» dramasida
ona-Vatan uchun, uning ozodligi uchun bosqinchilarga qarshi kurash olib borgan
jasur sarkarda, buyuk hukmdor siymosi o’zining, ayniqsa, tabiiy, jonli tasvirlanishi
bilan ajralib turadi. Tasvirdagi qahramon tabiiyligini ta’minlovchi muhim hayotiy
omillar bor, albatta. Xalqni, lshkarni dushmanga qarshi birlashtirish va yurt
himoyasini uyushtirish yo’lidagi Jaloliddin ko’rsatgan jonbozliklarini saroydagi
Badriddin singari munofiq kimsalar va ular ta’sirida dastlab otasi Xorazmshoh ham
to’g’ri tushunmaydi. Shunda Jaloliddin «Menga koshonadan chodir yaxshiroq» deb
chiqadi va yurt himoyasi uchun qo’shin berishlarini talab qiladi. Amir Badriddin
valiahdning bu mardona so’zlari ostidagi maqsad vatanparvarlik emas, taxtni egallash
deb tushunib, shoh hayot bo’lishiga qaramay, «u taxtga ega bo’lmoqchi» deb ig’vo
boshlaydi.
Jaloliddin – qahramon shaxs. U jasur sarkarda, elni, yurtni g’animga qarshi
birlashtirayotgan, tashabbusi bilan lashkarni ulug’ g’alabalarga ilhomlantirayotgan va
bu yo’lda ibrat ko’rsatayotgan valiahd bo’lishiga qaramay, ayni vaqtda, oddiy inson
sifatida gavdalanadi. Masalan, Jaloliddin bilan singlisi Sultonbegim o’rtasidagi oddiy
insonlarga xos bo’lgan aka-singillik mehr-oqibatlari shu qadar samimiy va go’zal
tasvirlanadiki, kishining havasi keladi.Vatan va xalq taqdirining eng qaltis pallalarida
ularni bosqinchilardan himoya qilish uchun otlangan Jaloliddinning bu yo’ldagi
shijoatini, jur’atini, jasoratini ko’rsatar ekan, dramaturg o’z qahramonining valiahd va
hukmdor sifatidagi xususiyatlaridan ko’ra oddiy inson sifatidagi iztiroblarini, har
qanday insonga begona bo’lmagan ayrim mas’uliyatli holatlardagi ikkilanishlarni
badiiy tasvirlashga alohida e’tibor beradi. Bu esa qahramon xarakterining ishonarli,
jonli va hayotiy chiqishini ta’minlaydi. Dushman qo’liga tushib azoblangandan ko’ra,
o’limni afzal bilib, hatto dunyodagi eng aziz zot – onasi va farzandlari daryoga
cho’ktirilishini ma’qul ko’rgan Jaloliddin Manguberdi va mard Temur Malikning
tarixiy haqiqat ruhi bilan yo’g’rilgan siymolari dramaturg Maqsud Shayxzoda qalami
23

ostida ko’z o’ngimizda tirik insondek gavdalanadilar.Dramaturg Chingizxon obrazini
mahorat bilan yaratadi. Shunisi muhimki, u bu obrazni qora bo’yoqlarga chaplab
tashlamaydi. Tarixiy haqiqatga rioya qilgan holda, bu shaxsning Jaloliddin va Temur
Malik qahramonligi jasoratiga tan berganligini ifodalashni unutmagani holda, uning
tabiatidagi bosqinchilik, yovuzlikni, pokiza insoniy tuyg’ularni oyoq osti qilish
singari xususiyatlarni to’laqonli badiiy gavdalantiradi: Adolat yo insof? Nima degan
u?
Tupurdim bularga, ming katta
Yuqoridagi qahramonlar, asosan, tarixiy qahramonlardir. Asarda ular bilan
yonma-yon dramada muallif badiiy taxayyulining mahsuli bo’lgan Elbors pahlavon,
Yaroqbek, Navkar, No yon, Tabib chol singari to’qima qahramonlar ham ishtirokʻ
etadilar. Ko’rinib turibdiki, Jaloliddin Manguberdi dramasining asosini, mevalarini
etakchi qahramonlarini tarixiy shaxslar tashkil etadi. Lekin to’qima personajlarning
zimmasidagi yuk ham oz emas. Elbors pahlavon va Chol qiyofalarida, asosan, xalq,
xalq vakillari qiyofasi, kuchi mujassamdir. Elbors pahlavon, aslida cho’pon. U qaltis
vaziyatlarda Jaloliddinning yonida bo’ladi. Unga ko’makka keladi. Sarkardani
zaharlashga intilgan tabib og’usidan saqlab qoladi. Bosqinchilar bilan ayovsiz
janglarda qahramonlik namunalarini ko’rsatadi.Maqsud Shayxzoda bu obrazlarga
muhim ma’no yuklar ekan, yurtimizdagi XIII asr tarixiy hodisalarini
gavdalantirishdan tashqari, Vatan bosqinchilariga oyoq osti bo’lishida, xalq boshiga
azob-uqubatlar yog’ilishida, mustaqillikning qo’ldan ketishida mana shunday
xiyonatlarning o’rni oz emas, degan achchiq, lekin muhim degan ma’nolarga ham
ishora qilmoqchi bo’ladi. Shunday ekan, ushbu drama Jaloliddin Manguberdi, Temur
Malik singari asosiy qahramonlari bilangina emas, Badriddin, Yaroqbek, Sulton
Muhammad Alovuddin singari personajlari bilan ham bizni ogohlikka chaqiradi,
Mustaqilligimizni ko’z qorachig’idek e’zozlashga da’vat etadi, xalqni, yoshlarni
24

vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi. «Jaloliddin Manguberdi» dramasi
badiiy jihatdan teran asardir. Asa monolog va dialoglari pishiq ishlangani, har bir
qahramon xarakterining ham til boyligini, ham ruhiy dunyosidagi o’ziga xoslikni
ifodalay oladigan yo’sinda ekani bilan ajralib turadi. Qahramonlararo konfliktlarda
sun’iylik yo’q, ular voqealarning tabiiy oqimi va xarakterlar kurashidagi maqsadning
hayotiyligi va haqqoniyligidan kelib chiqadi.Bu asarga qadar dramaturgiyamizda
«Abulfayzxon» singari tragediyalar mavjud edi. Shunga qaramay, mazkur asar
o’zining tug’ilishi va shakli jihatidan Sofokl davridagi qadimgi Yunon mumtoz
tragediyalaridagi fazilatlarni o’zida namoyon etuvchi dastlabki o’zbek dramalaridan
biridir, deyish mumkin. Birinchi pardadagi xos vazifasini ijro etuvchi umumiy
yallalar, sipohlar yallasi, soqchilar qo’shig’i, sahnaga, shuningdek, alohida ovoz
personajlarining olib kirilishi, ikkinchi pardada jarchilar va masxarabozlardan
foydalanish, xalq obrazini ifodalovchi personajga murojaat etilishi va boshqalar
shunday deyishga asos beradi. Qadimgi mumtoz yunon tragediyalaridagi bu
xususiyatlar, mohiyat e’tibori bilan qaraganda, o’zbek dramaturgiyasida ilk bor
qo’llanishidir. Bunday xususiyatlar dramaturgiyamiz jahon dramaturgiyasidagi
rangbarang, murakkab shakl va tuzilishlarni o’tgan asrning o’rtalaridayoq
o’zlashtirish salohiyatiga ega bo’lgan san’atkorlarimiz bo’lganini ko’rsatadi.
Dramatik asarni she’riy shaklda yozish muallifdan katta poetik mahoratni talab etadi.
Maqsud Shayxzodaning «Jaloliddin Manguberdi» she’riy dramasi ana shunday katta
san’atkorlik bilan yozilgan poetik asardir.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan tub islohatlarning diqqat markazida,
shubhasiz, yoshlar masalasi va muammosi turadi. Aynan shuning uchun ham yosh
avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdek muhim maqsad milliy ta’lim tizimi
oldidagi eng asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Shu o’rinda, albatta, yoshlarni
mustaqil fikr va dunyoqarash, zamonaviy bilim va tafakkur, eng asosiysi, o‘z ona
25

vatanini sevishni, o‘z ona tilisi va chet tillarida to‘g‘ri va ravon so‘zlashni o‘rgatish
har bir pedagog uchun asosiy vazifa sanaladi.
Bugungi kunda adabiyot o‘qitishning metodologik asoslarini ishlab chiqishda
shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim nazariyasiga tayanilmoqda. “...bu o‘rinda gap, eng
avvalo, yoshlar va aholi o‘rtasida mamlakatimizning boy tarixini,uning betakror
madaniyatini keng targ‘ib qilish,jahon ilm-fani va adabiyoti yutuqlarini etkazish
uchun zarur muhit va shart-sharoit yaratish” – degan yurtboshimiz. Yo‘qotilgan urf-
odatlarni tiklash, har bir etnik guruh madaniyati o‘ziga xosligini anglash davrimizning
ustuvor vazifalaridir.
2.2. "Jaloliddin" tragediyasining o‘zbek milliy g‘ururini shakllantirishdagi roli
Davlat yosh avlodda bag‘rikenglik va o‘zaro hurmatni tarbiyalashga intiladi.
Har qanday davlatning ustuvor vazifasi vatanparvarlik tarbiyasidir. Shaxsiy
intilishlardan tashqari, insonga umuminsoniy qadriyatlar kerak va ulardan biri
vatanparvarlik tuyg‘usi, bu vatanparvarlik, o‘z Vataniga muhabbat, bu barcha
odamlarni yagona jamiyatga bog‘laydigan axloqiy xususiyatdir.
Vataniga muhabbat bilan birlashgan jamiyatgina davlatni yaxlit va obod qilishi
mumkin. Vatanparvarlik tarbiyasi bir necha bosqichlardan o‘tadi: oilangizga bo‘lgan
muhabbatdan Vatanga muhabbat. Vatanga muhabbat – vatanparvarlikning eng yuqori
darajasi.
So‘nggi yillarda o‘quvchilarni badiiy asarni tahlil qilishga o‘rgatish masalasiga
alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu masala uzoq yillardan buyon olimlarning e’tiborini
o‘ziga jalb qilib kelmoqda. Shu o‘rinda shoir, dramaturg, tarjimon, olim, pedagog
Maqsud Shayxzodaning ijodi sof muhabbatga, odamlar o‘rtasidagi munosabatlarga,
26

do‘stona aloqalarga, beg‘ubor fikrlarga va vatanparvarlikning eng yuqori tuyg‘ulariga
asoslangan. Maqsud Shayxzodaning she’riyati har bir satrida zamonaviylik bilan
chambarchas bog‘liq uning fuqarolik lirikasi juda dolzarbdir. Maqsud Shayxzodaning
she’rlari mazmunan chuqur, ma’no jihatidan juda mantiqiy. She’riyatining asosini
qahramonlik, psixologik, dramatik jarayonlar tashkil qiladi. Uning 437 sahifadan
iborat “25 yillik bahs” kitobida ham vatanga bo‘lgan lirik ijod namunalari aks etgan.
Hozirgi kunda o‘tmish ajdodlarimizning urf - odatlari va yutuqlarini qayta tiklash
uchun sharoit yaratmoqdamiz. Bu yoshlarga bag‘rikenglik, tinchlik va barqarorlikni
ta’minlash omili sifatida xizmat qiladi. Zamonaviy yoshlar orasida vatanparvarlikni
shakllantirishning ajralmas qismi bu Ulug’ Vatan urushi qahramonlari misolida ta’lim
berishdir. Ikkinchi jahon urushi yillarida Maqsud Shayxzoda bir nechta she’riy
to‘plamlarini nashr ettirdi: “Jang nima uchun?”, “Jang va qo‘shiq”, “Yurak gapiradi”,
“Momaqaldiroq bilan tug‘ilgan” kabi. Shu bilan bir qatorda, Yo‘ldosh Oxunboboyev
haqida “O‘n birinchi”, “Zhenya”, “Uchinchi o‘g‘il”, “Oqsoqol” she’rlarini yozgan.
Tarixiy voqealarni bilish zamonaviy yoshlar orasida vatanparvarlik tuyg‘ularini
shakllantirishga asos yaratadi. Ulug’ Vatan urushi va vatanparvarlik mavzusi Maqsud
Shayxzoda ijodida o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan, chunki bu voqea har bir oilaga ta’sir
ko‘rsatgan. G‘alaba kuni har yili fashist bosqinchilariga qarshi kurashgan
mamlakatlarda keng nishonlanadi. Minglab yoshlar jang maydonida halok bo‘lishdi.
Ular g‘alaba qozonish g‘oyasidan ilhomlangan. Ular bizning gullab yashnashimiz
uchun yoshlarimiz va davlatimiz uchun jonlarini fido qilganlar. Har bir inson erkin
mamlakatda chuqur nafas olayotgani uchun minnatdor bo‘lishi kerak.
Shuni ta’kidlash kerakki, vatanparvarlik ko‘plab omillar ta’siri ostida
shakllanadigan shaxsning ma’naviyati, fuqaroligi va ijtimoiy faoliyati birligida
namoyon bo‘ladi. Bunday holda, asosiy rolni ta’lim egallaydi. Axir, u har doim
shaxsning shakllanishiga va natijada butun jamiyat farovonligiga hal qiluvchi ta’sir
ko‘rsatadi. Zamonaviy avlodni vatanparvarlik tarbiyasi muammolarini hal qilishda
27

yoshlarning o‘zlari ishtirok etishlari, Vatan tushunchasi ahamiyatini anglab, uning
madaniyati, urf-odatlari va tarixini sevish, bilish va hurmat qilishlari kerak.
Ma’lumki, vatanparvarlik tuyg‘usi mazmunan ko‘p qirrali. Bu nafaqat Vatanga
bo‘lgan muhabbat, balki o‘z tug‘ilgan joyiga bo‘lgan muhabbat va o‘z xalqi uchun
g‘ururlanish, o‘z mamlakatining boyligini saqlash va rivojlantirish istagidir.
Shu ma’noda, Uiug‘ Vatan urushi davrida Maqsud Shayxzoda o‘zbek folklori
va mumtoz she’riyatining eng yaxshi she’riy an’analarini zamonaviy adabiyot
yutuqlari bilan birlashtirgan. Maqsud Shayxzoda mumtoz Sharq she’riyatining
mumtoz janrlarida asarlar yozadi. Xususan, vatanparvarlik mavzusi “Toshkent haqida
she’r” (“Toshkentnoma”, “Chorak asr divan” tanlangan asarlar to‘plami, “Yillar va
yo‘llar” lirik to‘plami, “Istiqbol”, “Lirik va falsafiy asarlar” da ko‘tarilgan. Maqsud
Shayxzodaning vatanparvarlik tarbiyasi mavzusi “Jaloliddin Manguberdi”
tragediyasida o‘z yurtining ozodligi va mustaqilligi uchun mo‘g‘ul istilochilariga
qarshi kurashgan so‘nggi Xorazm shohining jangovar jasoratini tarixan aniq va
haqqoniy tasvirlagan.1988-yilda “Jaloliddin Manguberdi” birinchi marta o‘zbek tilida
yozuvchining “Boqiy dunyo” degan kitobida to‘la bosilib chiqarildi. Odamlar qalbida
vatanparvarlik tuyg‘usini jo‘sh urdiruvchi, qahramonlik ruhidagi bu asar bugun ham
o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Oradan ko‘p yillar o‘tsa ham Shayxzoda asarlari o‘z
kuch-qudratini namoyon etib kelmoqda. Maqsud Shayxzodaning xalqimiz tarixiga,
jumladan, Jaloliddin Manguberdi taqdiri va kurashiga odilona yondoshganligini,
haqiqatni himoya qilganligini asarni o‘qish jarayonida tusnunib olamiz. “Jaloliddin
Manguberdi” asari yoshlarda o‘zligini anglash, millati bilan g‘ururlanish ruhini
uyg‘otadi. Shuning uchun ham bu asarlar Shayxzodaning yozuvchilik shuuri va
ijodkorlik zehnining o‘tkirligini yana bir bor isbotladi. Maqsud Shayxzodaning
o‘zbek adabiyotiga qo‘shgan yana bir ulkan hissasi “Mirzo Ulug‘bek” tragediyasidir.
Tragediya 1964 yili yozildi, o‘sha yili bu asar Hamza teatri sahnasida qo‘yildi,
keyinchalik uning asosida kinofilm yaratildi. Maqsud Shayxzodaning yuqorida tilga
28

olingan dramatik asarlari va boshqa bir qator ijod namunalarini o‘qir ekanmiz,
ularning har birida yuksak vatanparvarlik tuyg‘ularining mahorat bilan
ifodalanganligini guvohi bo‘lamiz. Xalqning tarixiy xotirasi avloddan avlodga o‘tib
boradi. O‘tmishda yaratilgan ma’naviy va madaniy qadriyatlar zamonaviy jamiyat
mulkiga aylanadi. Buning yorqin namunasi Maqsud Shayxzodaning mana shunday
vatanparvarlik va Vatanga muhabbat ruhida yozilgan asarlaridir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev o‘z nutqlarida
ta’kidlaganidek: “Hozirgi paytda yoshlar o‘rtasida barqaror fuqarolik pozitsiyasini
shakllantirmasdan, tashabbuskorlikni, mustaqillikni rivojlantirmasdan va o‘z
mamlakati manfaatlarini himoya qilishga tayyor bo‘lmasdan iloj yo‘q”. Ta’limni
rivojlantirishning hozirgi bosqichida yoshlarni tarbiyalash jarayonining muhim
vazifalaridan biri bu talabalarda bebaho durdonalarimiz orqali vatanparvarlik
tuyg‘usini shakllantirish va rivojlantirishdir, chunki bu tuyg‘usiz chinakam barkamol
insonni tarbiyalash haqida gapirish mumkin emas”.
XULOSALAR.
Maqsud Shayxzoda "Jaloliddin" tragediyasida vatanparvarlik va millatparvarlik
motivlari juda kuchli aks etgan. Bu asar o'z xalqining tarixiy o'zligini, milliy
qadriyatlarini va mustaqilligini saqlash uchun kurashayotgan qahramonlar orqali
o'zbek adabiyotida o'ziga xos o'rin egallaydi. Shayxzoda o'z asarida o'z vatani uchun
jonini fido qilishga tayyor bo'lgan Jaloliddin Manguberdi obrazini yaratadi. Jaloliddin
orqali millatni sevish, uni himoya qilish va unga sadoqatlilik kabi tushunchalar
yuksak badiiy darajada tasvirlangan.
Asar davomida Jaloliddinning vatanparvarligi va millatparvarligi uning
harakatlari, qarorlari va shaxsiy fojialari orqali ochib beriladi. Jaloliddin, dushman
29

bosqiniga qarshi kurash olib borar ekan, o'z xalqining erkinligi va mustaqilligi uchun
barcha imkoniyatlardan foydalanadi. U mamlakatini va millatini tashqi bosqinlardan
himoya qilishda qat'iyatli bo'lib, hatto shaxsiy hayotini qurbon qilishga tayyorligini
ko'rsatadi.
Shayxzoda, bu tragediya orqali, nafaqat tarixiy voqealarni aks ettiradi, balki o'z
davridagi milliy uyg'onish va o'zlikni anglash jarayonlariga ham ishora qiladi.
Asardagi qahramonlarning vatanparvarlik va millatparvarlikka bo'lgan munosabatlari
bugungi o'quvchiga ham ibrat bo'lib, milliy g'urur va o'zlikni anglashning muhimligini
yana bir bor ta'kidlaydi.
Xulosa qilib aytganda, "Jaloliddin" tragediyasi Maqsud Shayxzoda tomonidan
yozilgan o'zbek adabiyotining yorqin namunasidir. Bu asar orqali muallif
vatanparvarlik va millatparvarlik motivlarini yuksak badiiy mahorat bilan ifodalaydi,
o'z xalqining tarixiy xotirasini yuksak qadrlaydi va kelajak avlodga milliy g'urur va
mustaqillik ruhini tarbiyalashga hissa qo'shadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI :
1. Rasulov A. Badiiylik – bezavol yangilik. – T.: - Sharq, 2007.
2. Mirzayev S. XX asr o‘zbek adabiyoti. – T.: - Yangi asr avlodi. 2005.
3. Alimbekov A. Yulduzning besh qirrasi. – T.: Muharrir. 2012.
4. A’zam E. Shovqin. – T.: O‘zbekiston. 2011.
5. Jo‘raqulov U. Hududsiz jilva. – T.: Fan. 2006.
6. Yo‘ldoshev Q. Yoniq so‘z. – T.: Yangi asr avlodi. 2007.
7. Karimov B. Qodiriy sog‘inchi. – T.: Fan. 2004.
8. Normatov U. Ijodkorning dahlsiz dunyosi. – T.: 2009.
9. Sharafiddinov O. Ijodni anglash baxti. – T.: Sharq. 2004.Shaxobiddin Muhammad
al-Nasaviy, Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti tafsiloti, T., 1999;
30

10. Jaloliddin Manguberdi (o zbek, ingliz, rus tilida), T., 1999;ʻ
11. Jaloliddin Manguberdi, Vatan, yurt himoyachisi, T., 1999;
12. Buniyotov 3., Anushtagin Xorazmshohlar davlati (1097—1231), T., 1998;
13. Toshev N., Jaloliddin Manguberdi, T., 1999;
14. Bo riyev O., Toshev N., Jaloliddin Manguberdi, T., 1999;
ʻ
15. Xorazmshoh Jaloliddin Manguberdi, T., 1999;
16. Mirxondning „Ravzat us-safo“ asarida Jaloliddin Manguberdi zikri, T., 1999;
17. Tonariy O., Jaloliddin Xorazmshoh va uning davri, T., 1999.
18. Akbar Zamonov. O rta asr tarixiy shaxslari hayotining ayrim noma lum sahifalari.
ʻ ʼ
T.: Bayoz, 2019.
19. Zokirov M. Maqsud Shayxzoda. Adabiy tanqidiy ocherk, T., 1969 y.
20. Yusuf Shomansur. Shayxzoda — bunyodkor shoir, T., 1972 y. - 179 b.
21. G afurov I., O rtoq shoir. Maksud Shayxzoda ijodiyoti, T., 1975 y. - 215 b.
ʻ ʻ
22. Maksud Shayxzoda zamondoshlari xotirasida, T., 1983 y.
23. Maksud Shayxzoda zamondoshlari xotirasida, T., 1983.
24. S. Mirvaliyev, R. Shokirova “O zbek adiblari” G afur G ulom nomidagi adabiyot
ʻ ʻ ʻ
va san at nashriyoti T., 2016.
ʼ
25. Shayxzoda Maksud. Shoir qalbi dunyoni tinglar (Tanlangan asarlar) // Toshkent,
“Nihol”, 2008.
26. Cho’lponova Xadicha Toshbayevna, Saliyeva Ug’iloy Kalmurat qizi Maksud
Shayxzodaning ijodini o’rganish-yoshlar manaviyatining omilidir. New scientific
esearchers EUROPE CONFERENCES AND CONURC . Volume issue 1, 2022/
Page 1-8
27. Cho’lponova Xadicha Toshbayevna, Saliyeva Ug’iloy Kalmurat qizi Maksud
Shayxzoda mumtoz adabiyot tadqiqotchisi sifatida. New scientific researchers
EUROPE CONFERENCES AND CONURC . Volume issue 1, 2022/ Page 9-14
31

28. Mustafayev, U. U. (2021). YANGI O ‘ZBEKISTON: QADRIYATLAR VA
FALSAFIY FANLARNING DOLZARB MUAMMOLARI BO ‘YICHA AYRIM
MULOHAZALAR. Oriental rena
32

Chirchiq davlat pedagogika universiteti
Gumanitar fanlar fakulteti O‘TA 22/3 - guruh talabasi
Salohiddinova Sevinch
“ MAQSUD SHAYXZODA "JALOLIDDIN" TRAGEDIYASIDA
VATANPARVARLIK VA MILLATPARVARLIK MOTIVLARI. ”
mavzusida yozilgan kurs ishiga
XULOSA
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi, o’rganilganlik darajasining aniqlanganligi
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_________________________________________________________
Kurs ishining maqsad va vazifalari, tadqiq usullarining to’g’ri belgilanganligi
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________
Kurs ishi mavzusiga oid daliliy materiallarning to’planganligi, mavjud ilmiy
manbalarning qay darajada tahlil qilinganligi
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____________________________________________________
Kurs ish mavzusi yuzasidan talabaning o’z nuqtayi nazarini haqqoniy aks ettira
olganligi, ko’tarilgan muammoni hal etishga ijodiy yondashuvi
33

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_________________________________________________________
Talabaning kurs ishi mavzusini yozma madaniy nutq talablari asosida chuqur ilmiy
mushohada bilan izchillikida yoritib berganligi darajasi
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________
Talabaning kurs ishida ko’tarilgan muammo yuzasidan umumlashma ilmiy-nazariy
xulosalar chiqara olganligi
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________________________________________________________
Talabaning kurs ishini rasmiylashtirishi va ochiq himoya qilishi. Himoya vaqtida
talabaning mavzuni ilmiy nutq malakasi asosida izchil yorita berish mahorati, uning
axborot texnologiyalaridan to’g’ri va samarali foydalanganlik darajasi
___________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Ilmiy rahbar ___________
Kafedra mudiri O'.Saidov
34

Maqsud Shayxzoda "Jaloliddin" tragediyasida vatanparvarlik va millatparvarlik motivlari

Sotib olish