Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 59.4KB
Покупки 1
Дата загрузки 17 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Markaziy Osiyo davlatlarining siyosiy-iqtisodiy hamkorligi

Купить
Mundarija
Kirish
1- Bob Markaziy Osiyo davlatlari haqida  umumiy tushunchalar
1.1. Markaziy Osiyo davlatlari
1.2. Davlatlar o'rtasidagi madaniy aloqalar.
2-Bob Markaziy Osiyo davlatlarining siyosiy iqdisodiy hamkorligi.
2.1. Siyosiy hamkorlik
2.2. Iqtisodiy hamkorlik
2.3. Hozirgi davrda Markaziy Osiyo davlatlarini hamkorlik hususiyatlari 
Xulosa:
Adabiyotlar ro’yxati.
1 Kirish:
O rta   Osiyo   ancha   keng   hududni   egallagan,   okeanga   chiqish   imkoni   yo qʻ ʻ
mintaqa   bo lib,   u   ko plab   davlatlarni,   ba zilarini   qisman,   ba zilarini   to liq   o z	
ʻ ʻ ʼ ʼ ʻ ʻ
ichiga oladi. Markaziy Osiyo mamlakatlari madaniyati, tarixi, tillari va madaniyati
jihatidan juda farq qiladi   milliy tarkibi . Bu mintaqa faqat geografik birlik sifatida
ajralib   turadi   (farqli   ravishda   qadimgi   sharq ,   bu   madaniy   hudud   edi),   shuning
uchun biz uning har bir hududini alohida ko'rib chiqamiz. 
Demak,   avvalo,   uning   tarkibiga   qanday   yerlar   kiritilganligi   haqida   to’liq
tasavvur   hosil   qilish   uchun   Markaziy   Osiyoning   barcha   mamlakatlari   va
poytaxtlarini ko’rib chiqamiz. Biz darhol qayd etamizki, ba'zi manbalar Markaziy
Osiyo va O'rta Osiyoni ajratib ko'rsatadilar, boshqalari esa ular bir va bir xil, deb
hisoblashadi.   Markaziy   Osiyo   O zbekiston   (Toshkent),   Qozog iston   (Ostona),	
ʻ ʻ
Tojikiston (Dushanbe) va Qirg iziston (Bishkek) kabi davlatlardan iborat. Ma’lum	
ʻ
bo’lishicha, hududni beshta sobiq ittifoq respublikasi tashkil qiladi. O'z navbatida,
Markaziy   Osiyo   davlatlari   ushbu   beshta   qudratni,   shuningdek,   g'arbiy   Xitoy
(Pekin),   Mo'g'uliston   (Ulan-Bator),   Kashmir,   Panjob,   shimoli-sharqiy   Eron
(Tehron),   Shimoliy   Hindiston   (Dehli)   va   Shimoliy   Pokiston   (Islomobod)   kiradi.
tayga zonasidan janubda joylashgan Rossiyaning Osiyo mintaqalari. 
O rta Osiyo mamlakatlari alohida geografik mintaqa sifatida birinchi marta	
ʻ
19-asr   oxirida  geograf   va  tarixchi   Aleksandr   Gumboldt   tomonidan  aniqlangan.  U
ta kidlaganidek, bu yerlarning tarixiy belgilari uchta omil bo lgan. Birinchidan, bu	
ʼ ʻ
aholining   etnik   tarkibi,   ya'ni   turklar,   mo'g'ullar   va   tibetliklar   bo'lib,   ular   asrlar
davomida   o'z   xususiyatlarini   yo'qotmagan   va   boshqa   irqlar   bilan   assimilyatsiya
qilinmagan.   Ikkinchidan,   bu   xalqlarning   deyarli   har   biriga   xos   bo'lgan   turmush
tarzi (tibetliklar bundan mustasno). Asrlar davomida ular urushlar olib bordilar, o'z
kuchlari   chegaralarini   kengaytirdilar,   ammo   shunga   qaramay,   ular   o'z   millati   va
an'analarining o'ziga xosligi va o'ziga xosligini saqlab qoldilar. Uchinchidan, Sharq
va G arb o rtasidagi  savdo aloqalariga asos bo lgan mashhur Ipak yo li Markaziy	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Osiyo mamlakatlari orqali o tgan.	
ʻ
2 1-Bob Markaziy Osiyo davlatlari haqida umumiy tushunchalar
1.1. Markaziy Osiyo davlatlari
Turon,   Turkiston,   Turkiston   gubernatorligi   O’rta   Osiyo,   Markaziy   Osiyo
kabi   atamalarni   uchratamiz.   Bunday   nomlanishlar   tarixiy   yillar   davomida   o’z
mazmunini   topgan   bo’lib,   ularning   birligi   tabiiy   –   geografik   o’lka   sifatida
qo’llanilsa, boshqa birlari siyosiy – ma’muriy atama hisoblanadi. Haqiqatdan ham
o’rganilayotgan   makon   o’z   tarixiga   ega.   Chunki,   bu   hududda-   Amudaryo,
Sirdaryo,   Zarafshon   va   Murg’ob   daryolari   vodiylarida   bizning   asrimizgacha   va
keyingi   davrlarda   bir   necha   buyuk   davlatlar   bo’lgan.   Jumladan,   Baktriya,
Marg’iyona,   Xorazm,   Sug’diyona,   Buyuk   Amir   Temur   imperiyasi,   Xiva,   Qo’qon
xonliklari, Buxoro amirligi va boshqalar, shuningdek,  Х VI- Х VII asr boshlarigacha
bu   hudud   bo’ylab   Osiyoni   Evropa   bilan   tutashtirib   turuvchi   “Buyuk   ipak   yo’li”
o’tgan.   Buyuk   geografik   kashfiyotlar   davridan   boshlab   (dengiz   yo’llarining
ochiloishi   va   taraqqiy   etishi   bilan)   “Buyuk   ipak   yo’li”   ning   mavqeyi   sustlashib
ketdi.   Natijada   bu   hududda   joylashgan   davlatlar   dunyo   bozoridan   asta   –   sekin
uzilib   qoldi.   Keyinchalik   yana   bu   o’lkaning   boy   tabiiy   resurslari,   ma’daniyati
xorijiy davlatlarni o’ziga jalb etdi.
Tarixda Amir Temurning “Mulki Turon, millati turk” degan iborasi bor. Bu
iborada haqiqat bor, chunki turkiy tillarda so’zlashuvchi xalqlar Evrosiyoning juda
katta qismida yashashgan. Shu bilan birga boshqa tilda gaplashuvchi xalqlar bilan
birga,   doimo   aloqada   va   munosabatda   bo’lib   kelishgan.   Albatta   bu   ibora   o’z
davriga xos voqea va mezon hamda mazmunga ega bo’lgan.
Hozirgi   kunda   Turon   bu   past   tekislikning   nomi   bo’lib,   O’rta   Osiyoning
shimoliy   –   g’arbiy   va   Qozog’istonning   janubiy   g’arbidagi   tekislikdir.   Shimoliy   -
g’arbda   Kasbiy   bo’yi   botig’i,   shimolda   Ural   oldi   bukilmasi   va   Ural   bilan
chegaradosh, uni G’arbiy Sibir tekisligidan Kustanay soyligi ajratib turadi. 
Sharqda   markaziy   Qozog’iston   va   Tiyanshanning   shimoliy   va   janubiy
etaklari, Pomir tog’lari, janubda Kopetdog’ oldi bukilmasi, g’arbda Kaspiy dengizi
bilan chegaradosh. Maydoni 1.5 mln km  2.
3 Turkiston   Turonning   kunchiqar   va   kunbotar   kengligi   bo’yicha
chamalanganda   naq   markazidir.   Beruniy   Qoshg’ariy,   Yassaviylar   zamonidayoq
Ulug’bek   va   Boburlar   davrida   ham   Turon   so’zi   bilan   birga   Turonzamin   va
Turkiston iboralari ishlatilgan. Ko’pincha Turkiston deganda butun Turonni, Turon
deganda   esa   butun   Turkistonni   anglashilgan.   Birinchi   marta   “Turkiston”   atamasi
mamlakat   ma’nosida   539-yili   arab   xalifaligi   vakillari   bu   hududga   kelmasdanoq
fors mandalarida uchray boshlagan. Ungacha yurtimiz Turon deb atalgan. 1
Turkiston-   XIX   asr   va   XX   asr   boshlarida   sobiq   O’rta   Osiyo   va
Qozog’istonni   shuningdek   Markaziy   Osiyoning   Turkiy   xalqlar   yashovchi   qismini
o’z   ichiga   olgan   tarixiy   geografik   oblast   bo’lgan.   Turkiston   shartli   ravishda
G’arbiy   yoki   rus   Turkistoni   (Qozog’istonning   janubiy   qismi   va   O’rta   Osiyoning
Rossiyaga   qo’shilib   olingan   qismi),   sharqiy   yoki   Xitoy   Turkistoni   (Xitoydagi
Sin’szan   provinsiyasi   tarkibiga   kirgan)   hamda   Afg’on   Turkistonni
(Afg’onstonning   shimoliy   qismi)   ga   bo’lingan.   1867   -yili   Rossiya   imperiyasiga
qo’shib   olingan   G’arbiy   Turkiston   xududida   Turkiston   geniral   gubernatorligini
tashkil qilingan. 
1886-   -yildan   rasman   Turkiston   o’lkasi   deb   atala   boshlagan.   Inqilobdan
so’ng   1918-   yil   aprelda   g’arbiy   Turkiston   hududida   Turkiston   Avtonom   Sovet
Sosialistik   Respublikasi   tuzilgan.   O’rta   Osiyoda   milliy   davlat   chegaralanishining
o’tkazilishi natijasida Turkiston nomi iste’moldan chiqib, O’rta Osiyo termini bilan
almashtirilgan.
O’rta   Osiyo   tabiiy   geografik   o’lka.   O’rta   Osiyo   berk   havza   bo’lib,
Yevrosiyo materigining deyarli qoq o’rtasida joylashgan. O’lkaning chegarasi juda
murakkab.   Shuning   uchun   ham   turli   tadqiqotchilar   uning   chegaralari   va   umumiy
maydonini   turlicha   belgilaydilar.   Jumladan   N.L.   Korjenevskiy   bo’yicha   O’rta
Osiyoning  maydoni  2  mln,  213  ming  km 2
  bo’lsa,   I.S.  Shukenda   2  mln  400  ming
km 2
, A.I.Kaminskiyda 2 mln 500 ming km 2
 M.V.Qoriyev bo’yicha 2 mln 687 ming
km 2
  dir.   Bu   albatta   olimlarning   o’lkaning   shimoliy   ,   janubiy   ,   sharqiy   va   g’arbiy
chekka   nuqtalarini   qayerdan   olishliklari   bilan   bog’liqdir.   Ba’zi   bir   olimlar   O’rta
1
 A.N.Ro`ziyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. Termiz – 2000
4 Osiyoning   geografik   o’rnini   belgilashda   4   ta   sobiq   Ittifoqdosh   Respublikalarning
hududini e’tirof etishadilar.
Hozirgi   kunda   O’rta   Osiyo   tabiiy   geografik   o’lkasining   chegaralari
ko’pchilik   tomoniodan   ma’qullangan   va   o’quv   adabiyotlarida   aniq   berilgan.
O’lkaning eng shimoliy nuqtasi 38,8 gradus shimoliy kenglikda , Ayritov yaqinida,
bo’lgan  Safedkux  tog’   tizmasi  bilan  Nishopur  tog’lari  tutashgan  joyda  –  Xarerud
vodiysida (34 0
  shimoliy kenglik) g’arbiy nuqtasi Kaspiy dengizining Mang’ishloq
yarim   orolidagi   Tupqarag’ay   burnida   (50,3   sharqiy   uzunlik)   va   sharqiy   nuqatasi
Savir   tog’larining   etagidagi   Qora   Irtish   daryosi   vodiysida   (85,6   sharqiy   uzunlik)
jopylashgan. Shimoldan janubga 2200 km va sharqdan g’arbga 2750 km ga yaqin
masofaga   cho’zilgan.   Uning   umumiy   maydoni   3300000   kv.   km   atrofida   (I.A.
Hasanov, P.N.G’ulomov, T-2002).
Agarda   O’rta   Osiyoning   tabiiy   geografik   o’lka   sifatida   olinsa,   uning
hududida   4   ta   Respublika   (O’zbekiston,   Turkmaniston,   Qirg’iziston,   Tojikiston)
to’liq   joylashgan.   Qozog’iston   Respublikasining   ma’lum   qismi   shu   tabiiy   –
geografik o’lkadir. Iqtisodiy geografik nuqtai nazardan 5 ta Respublikani umumiy
holda   O’rta   osiyo   mamlakatlari   deb   bo’lmaydi,   shuning   uchun   ham   Sobiq   Ittifoq
davrida O’rta Osiyo va Qozog’iston Respublikalari deb nomlanar edi.
Istiqlol   sharofati   bilan   Mustaqil   Respublikalar   tarixiy   aloqalarni   qayta
tiklashga o’tdilar. Ona zaminni, tabiiy sharoiti, uzoq tarixi, kelib chiqishi, dini, urf-
odatlari, an’analari, maqsadlari rivojlanish imkoniyatlari, muommolari bir bo’lgan
qozoq,   o’zbek,   qirg’iz,   tojik,   turkman,   qaraqalpoq   va   boshqa   halqlar   yangi   hayot
qurishda va o’zaro hamkorlik qilishga kirishdilar.
Respublika raxbarlarining 1993- yil Toshkent va Ashqabotda bo’lib o’tgan
yig’ilishida   Prezidentimiz   I.A.   Karimov   Respublika   nomlarini   e’tirof   etgan   holda
ularni umumlashtirib, “Markaziy Osiyo Davlatlari” deb yurutilishini taklif etdi va
bunga   barcha   raxbarlar   rozilik   bildirdilar.   Haqiqatdan   ham   ushbu   zamindagi
davlatlarni   Markaziy   Osiyo   davlatlari   deb   nomlanishi   ham   iqtisodiy   va   ijtimoiy,
ham tarixiy va siyosiy -ma’muriy jihatdan to’g’ri va asoslidir. 
5 (Biroq   Markaziy   Osiyo   deganda   Osiyodagi   tabiiy-   geografik   o’lkani
tushunmaslik kerak). Shu jihatdan olgan holda, Markaziy Osiyo davlatlari atamasi
hozirgi kunga kelib ko’pchilik tomonidan qo’llab quvvatlandi va ushbu nom ham
fanga   va   siyosatga   kirib   bormoqda.   Shuni   e’tiborga   olganda   o’quv   rejasiga
kiritilgan   .   O’rta   Osiyo   mamlakatlarining   iqtisodiy   va   siyosiy   geografiyasi
kursining   nomini   “Markaziy   Osiyo   davlatlarining   iqtisodiy   va   siyosiy
geografiyasi” deb atalishini maqsadga muvofiq va asosli deb o’ylaymiz.
Markaziy   Osiyo   hududida   5   ta   Mustaqil   Respublikalar   joylashgan   bo’lib,
ular quyidagiolardir: 
Qozog’iston   Respublikasi   Respublika   Markaziy   Osiyoning   shimolida
joylashgan   bo’lib,   shimolda   Rossiya   Federasiyasi,   janub   va   janubi   –g’arbdan
Qirg’iziston,   O’zbekiston   Respublikalari   va   Turkmaniston   bilan   sharq   va   janubi-
sharqda   Xitoy   Xalq   Respublikasi   bilan   chegaradosh.   Uning   maydoni   2,7
mln.kv.km,   aholisi   16,5   mln   kishi.   U   maydoni   va   aholisining   umumiy   soni
bo’yicha MDH davlatlari orasida 2 va 4, hamda MO mamlakatlari orasida 1 va 2-
o’rinda turadi.
Tojikiston   Respublikasi   Mamlakat   Markaziy   Osiyoning   janubi-   sharqida
joylashgan   bo’lib,   u   shimol   va   g’arbda   O’zbekiston,   shimol   va   shimoli-   sharqda
Qirg’iziston,   sharqda   Xitoy,   janubda   Afg’oniston   bilan   chegaradosh.   Maydoni
143,1 ming kv, km, aholisi 6,0 mln kishi. MO davlatlari orasida maydoni bo’yicha
5-, aholisi bo’yicha 3- o’rinda turadi.
Turkmaniston. U Markaziy Osiyoning janubi, janubi- g’arbida joylashgan.
Mamlakat shimol, shimoli sharq va sharqdan O’zbekiston, shimoldan Qozog’iston,
janubdan   Afg’oniston   va   Eron   bilan   chegaradosh.   Turkmanistonning   g’arbiy
chegarasi   Kaspiy   dengizi   bilan   tutash.   Xududining   maydoni   488,1   ming   kv,km,
aholisi   4,8   mln   kishi.   (1997)   Markaziy   Osiyo   Respublikalari   ichida   maydoni
bo’yicha 2- , aholisi bo’yicha 4- o’rinda turadi.
Qirg’iziston   Respublikasi.   Resppublika   MO   ning   sharqida   (o’rta   qismida)
joylashgan   bo’lib   u   shimol   va   shimoli-g’arbdan   Qozog’iston,   g’arb   va   janubiy
g’arbdan   O’zbekiston,   janubdan   Tojikiston,   sharqdan-   Xitoy   Xalq   Respublikasi
6 bilan   chegaradosh.   Maydoni   198,5   ming   kv.km,   aholisi   4,6   mln   kishi   (1997-yil.
Markaziy Osiyo Respubliklalari orasida maydoni jihatdan 4-, aholi soni jihatdan 5-
o’rinda turadi.
O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Osiyoning   Markaziy   qismida,
Amudaryo   va   Sirdaryo   kabi   yirik   daryolar   oralig’ida   (katta   qismi)   joylashgan
bo’lib,   shimoli   va   shimoli-   g’arbda   Qozog’iston,   sharq   va   janubi-   sharqda
Qirg’iziston va Tojikiston, janubi va janubi- g’arbda Afg’oniston va Turkmaniston
bilan chegaradosh. Umumiy maydoni 448,9 ming kv.km, aholisi 25,1 mln kishi (1
yanvar   2002).   Markaziy   Osiyo   davlatlari   ichida   maydoni   va   aholisining   soni
bo’yicha 3 va 1- o’rinda turadi.
Milliy istiqlol sharofati bilan bu davlatlar o’z Mustaqilligini qo’lga kiritishda
va ushbu Mustaqillikni mustahkamlash va bozor iqtisodiyotiga o’tishda o’ziga xos
tamoyil va yo’nalishlarini tanlab ish tutmoqdalar.  
1.2. Davlatlar o'rtasidagi madaniy aloqalar
O'zbekiston   tashqi   siyosatning   ta'sirli   yo'nalishlaridan   biri   Markaziy
Osiyodagi   yangi   mustaqil   davlatlar   -   Qozog'iston,   Qirg'iziston,   Tojikiston,
Turkmaniston bilan hamkoriik, do'stlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan.
Mintaqadagi   beshta   davlat   o'rtasida   o'xshash   jihatlar   ko'p.   Tari-ximiz,
madaniyatimiz, tilimiz, dilimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi bu
mamlakat xalqlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir.
Markaziy   Osiyo   davlatlari   Prezidentlarining   uchrashuvi   1991  —   yil   13-15-
avgust   kunlarida   Toshkent   shahrida   bo'ldi.   Unda   uchrashuv   yakunlari   xususida
Axborot   hamda  O'rta  Osiyo  va  Qozog'iston  respublikalararo Maslahat  kengashini
tuzish to'g'risida bitim imzolandi. Maslahat kengashining vazifasi beshta mamlakat
o'rtasida   iqtisodiy   hamkoriik   qilish   uchun   shart-sharoit   yaratishdan,   bozor
munosabatlariga   o'tishda   mintaqa   manfaatlarini   himoya   qiluvchi   kelishilgan
7 siyosat   yuritishdan,   iqtisodiyotning   umumiy   muam-molarini   hal   etishga   yagona
yondashuvlarni ishlab chiqishdan iborat deb belgilandi. 2
Orol   muammolarini   hal   qilish   tomon   tashlangan   qadam.   1993—   yil   4-
yanvarda   l.   Karimov   tashabbusi   bilan   Toshkentda   O'rta   Osiyo   respublikalari   va
Qozog'iston   Prezidentlarining   yig'ilishibo'libo'tdi.   Unda   Markaziy   Osiyo   atamasi
tilga olindi va bundan keyin Markaziy Osiyo deganda O'rta Osiyo respublikalari va
Qozog'iston tushuniladigan bo'ldi. Uchrashuv qatnashchilari mintaqa davlatlaridagi
siyosiy  va iqtisodiy ahvolni  muhokama qildilar. Mintaqa mamlakatlari  o'rtasidagi
ikki tomonlama va ko'p tomonlama shartnomalar, savdo-iqtisodiy bitimlar qanday
bajarilayotganligi tahlil etildi.
Orolni   saqlab   qolish   xalqaro   jamg'armasini   tuzish   to'g'risida   qaror   qabul
qilindi. Jamg'arma majlislarini Qizil O'rda, Nukus va Toshxovuzda o'tkazish zarur
deb topildi. Besh davlat boshliqlari hamkoriik haqidagi bitimni imzoladilar.
1993— yil mart oyida Qizil O'rdada Markaziy Osiyo davlatlari bosh liql arm
ing Rossiya davlat delegatsiyasi ishtirokida anjumani bo'lib o'tdi. Anjumanda Orol
dengizi   va   Orolbo'yi   muammolarini   hal   etish,   Orol   mintaqasi   ekologiyasini
sog'Iomlashtirish   va   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyotni   ta'minlash   sohasida   birgalikda
qilinadigan   harakatlar   to'g'risida   bitim   imzolandi.   Orol   dengizi   havzasi
muammolari   bilan   shug'ullanuvchi   Davlatlararo   kengash   tuzildi.   Orolni   quiqarish
xalqaro jamg'armasi ta'sis etildi.
1993—   yil   avgustda   Nukusda   Orol   dengizi   havzasi   muammolari   bilan
shug'ullanuvchi   Davlatlararo   kengash   va   Orolni   qutqarish   xalqaro
jamg'armasiningqo'shmamajlisi   bo'ldi.   1994—yil   И -yanvarda   Nukusda   Markaziy
Osiyo   mamlakatlari   boshliqlarining   Rossiya   Federatsiyasi   davlat   delegatsiyasi
(Yuriy   Yakovlev,   RF   Bosh   .vaziri   o'rinbosari)   ishtirokida   konferensiyasi   bolib
o'tdi. Konferensiyada Orol dengizi havzasidagi hozirgi ahvol bilan bog'liq ko'pgina
masalalar,   Orolni   qutqarish   xalqaro   jamg'armasi   mablag'lari   qanday
2
  G `. R .   Pardayev .   “ Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   iqtisodiy   va   ijtimoiy   geografiyasi ”.   (Amaliy   mashg`ulotlar).
Angren – 2003.
8 to'planayotgani   muhokama   qilindi,   faoliyati   ma'qullandi.   Ekologik   vaziyatni
yaxshilash   yuzasidan   yaqin   3-5   yil   ichida   bajarilishi   lozim   bo'lgan   muayyan
vazifalar   belgilandi.   Orol   dengizini   qutqarish   bo'yicha   Davlatlararo   kengash
Nizomi   tasdiqlandi   hamda   lining   ijroiya   organining   rahbari   tayinlandi.   Bu
masalalar bo'yicha qarorlar qabul qilindi.
1994—   yil   30-aprelda   Cho'Iponota   shahrida   O'zbekiston,   Qozog'iston,
Qirg'iziston   o'rtasida   yagona   iqtisodiy   makon   tuzish   to'g'risida   uch   tomonlama
Markaziy Osiyo iqtisodiy hamjamiyati shartnoma imzolandi.
O'zbekiston,   Qozog'iston   va   Qirg'iziston   Prezidentlarming   1994—   yil   iyul
oyi   boshida   Almati   shahrida   bo'lib   o'tgan   uchrashuvida   o'zaro   integratsiyani
kuchaytirish   bo'yicha,   Markaziy   Osiyo   hamkorlik   va   taraqqiyot   bankini   tuzish
to'g'risida bitimlar imzolandi, Tomonlar Davlatlararo kengash hamda uning doimiy
ijroiya   organini,   shuningdek,   Bosh   Vazirlar   kengashi,   Tashqi   ishlar   vazirlari
kengashi,  Mudofaa  vazirlari   kengashini  ta'sis   etdilar.  O'zbekiston,  Qozog'iston   va
Qirg'i/ ыоп   o'rtasida   Markaziy   Osiyo   hamkorlik  va   taraqqiyot   banki   tashkil   etildi.
Shu tariqa, Markaziy Osiyo iqtisodiy hamjamiyati (MOIH) tashkil topdi.
1995—   yil   15-dekabrda   Jambulda   Qozog'iston,   Qirg'iziston   va   O'zbekiston
respublikalari   Davlatlararo   kengashining   navbatdagi   majlisi   bo'ldi.   Prezidentlar
2000—   yilgacha   bo'lgan   iqtisodiy   integratsiya   va   birinchi   navbatda   sarmoya
sarflanishi lozim bo'lgan loyihalar dasturlarini hayotga joriy etish, kommunikatsiya
tarmoqlarini rivojlantirish masalalarini muhokama etdilar. Integratsiya dasturida 53
ta   loyihalar   ishlab   chiqildi.   BMT   rahnamoligida   harakat   qiladigan   Qozog'iston,
Qirg'iziston   va   O'zbekiston   Respublikalarining   tinchlikni   saqlash
kollektivbatalyonini   tashkil   qilish   haqida   qaror   qabul   qilindi.   Uch   davlatning
tinchlikni saqlash kollektiv batalyoni shakllantirildi. 3
1997—   yil   9-10-yanvar   kunlari   Bishkekda   O'zbekiston,   Qozog'iston,
Qirg'iziston   davfat   boshliqlarining   kengashi   bo'lib   unda   uch   qardosh   davlatlar
3
  T . J . Jumaboyev . “ Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   iqtisodiy   va   ijtimoiy   geografiyasi ”. ( Ma ’ ruzalar   matni ).  Samarqand
– 2001. 
9 o'rtasida   abadiy   do'stlik   haqida   shartnoma   imzolandi.   Bu   hujjatda   o'zbek,   qozoq,
qirg'iz   xalqlarining   orzu-niyatfari   o'z   ifodasini   topdi.   Mazkur   shartnoma   uch
qardosh davlat xalqlarining iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ilmiy-texnikaviy hamkor-
ligini yangi asoslarda rivojlantirishga yo'naltirdi.
1997—   yil   12-dekabr   kuni   Qozog'iston   Respublikasining   yangi   poytaxti   -
Ostona   shahrida   Qozogiston,   Qirg'iziston   va   O'zbekiston   Prezidentlarining
kengashi   bo'lib   o'tdi.   Kengashda   uch   mamlakat   o'rtasida   energetika,   suv
zaxiralaridan   oqilona   foydalanish,   oziq-ovqat   ta'minoti,   kommunikatsiya   hamda
mineral   xomashyo   zaxiralarini   o'zlashtirish   va   qayta   ishlash   sohalari   bo'yicha
xalqaro   konsorsiurnlar   tuzish   to'g'risida   muzokara   bo'ldi.   Prezidentlar   xalqaro
konsorsiumlar tuzish bo'yicha uch mamlakat hamkorligi tamoyillari konsepsiyasini
ma'qulladilar.
1998—yilda   Tojikiston   Respublikasi   Markaziy   Osiyo   iqtisodiy
hamjamiyatiga a'zo bo'lib kirdi.
2000—yil   20-21-aprel   kunlari   Toshkentda   O'zbekiston,   Qozog'iston,
Qirg'iziston   va   Tojikiston   Prezidentlarining   uchrashuvi   bo'lib   o'tdi.   Uchrashuvda
mintaqaviy   hamkorlik   va   mamlakatlararo   munosabatlarga   doir   masalalar
muhokama   qilindi.   To'rt   mamlakat   rahbarlari   terrorchilik,   siyosiy   va   diniy
ekstremizm,   xalqaro   uyushgan   jinoyatchilikka   qarshi   kurash   va   mintaqa
davlatlariga   tahdid   soladigan   boshqa   xavf-xatarning   oldini   olishga   qaratilgan
hamkorlik to'g'risida shartnoma imzoladilar. 4
2001—yil   28-dekabr   kuni   Toshkentda   MOIH   davlatlari   boshliqlarining
navbatdagi kengashi bo'lib o'tdi. Kengashda hamkorlikni rivojlantirish,
Markaziy Osiyo Hamkorlik tashkiloti mintaqada barqarorlik va xavfsizlikni
ta'minlash   masalalari   muhokama   qilindi.   Mazkur   kengashda   MOIH   tashkiloti
faoiiyatini   to'xtatishga   qarorqilindi.   Birinchi   Prezidentimiz   I.   Karimov   taklifiga
binoan MOIH negizida Markaziy Osiyo Hamkorligi  tashkiloti  deb qayta tuzishga
kelishib olindi.
4
  Z . M . Akramov .,  A . A . Rafiqov . “Прошлое, настоящее и будущее Аральского моря”.  T., “Mehnat” 1990
10 2002—yil   28-fevral   -   1-mart   kunlari   Almati   shahrida   Markaziy   Osiyo
davlatlari   boshliqlarining   uchrashuvi   bo'lib   o'tdi.   Muzokaralar   yakunida
Prezidentlar   tomonidan   Markaziy   Osiyo   Hamkorligi   tashkiloti   huquqiy   jihatdan
rasmiylashtirildi.   MOHT   ning   raisi   etib   Birinchi   Prezidentimiz   I.   Karimov
saylandi.   Mazkur   tashkilot   endi   nafaqat   iqtisodiy   munosabatlarni   rivojlantirish,
shuningdek,   siyosiy,   ijtimoiy,   madaniy   va   boshqa   turdagi   aloqalar   koiamini
kcngaytirish   masalalari   bilan   shug'ullanadi.   Har   bir   a'zo   mamlakatdan   bevosita
davlat   rahbariga   hisobot   berib   turadigan   bittadan   muvofiqlashtiruvchi   vakil
tayinlandi.   2002—   yiining   oktabrida   o'tgan   Dushanbe   sammitida   suv-energetika,
oziq-ovqat va kommunikatsiya bo'yicha konsorsiumlar tuzishga kelishib olindi va
hukumatlarga konsorsium loyihalarini ishlab chiqish vazifasi topshirildi.
2004—yil   28-may   kuni   Ostona   shahrida   MOIH   tashkilotiga   a'zo
mamlakatlar   davlat   rahbarlarining   sammiti   bo'lib   o'tdi.   Unda   tashkilot   qamragan
mintaqada   xavfsizlikni   mustahkamlash,   umumiy   bozor   barpo   etish   masalalari
muhokama etildi. Muzokaralar yakunida O'zbekiston, Qozog'iston, Qirg'iziston va
Tojikiston Prezidentlarining qo'shma bayonoti MOHTga a'zo mamlakatlar o'rtasida
televideniye va radio dasturlarini o'zaro tarqatish to'g'risida bitim imzolandi.
2005—yil 6-7-oktabr kunlari Sankt-Peterburg shahrida bo'lib o'tgan MOHT
Davlat   rahbarlarining   sammitida   o'tgan   davrda   amalga   oshirilgan   ishar   sarhisob
qilindi.   Kengashda   Markaziy   Osiyo   umumiy   bozorini   barpo   etish   konsepsiyasi
tasdiqlandi.
O'zbekiston   Prezidenti   taklifiga   binoan   MOHT   bilan   Yevroosiyo   iqtisodiy
hamjamiyati   (YeOIH)   birlashtirishga   kelishib   olindi.   Negaki,   ikki   tashkilotning
maqsad va vazifalari deyarli bir-biriga yaqin edi.
YeOIH.   Rossiya,   Belorus,   Qozog'iston,   Qirg'iziston   va   Tojikiston   o'rtasida
1995— yilda tuzilgan Bojxona ittifoqi negizida Yevroosiya iqtisodiy hamjamiyati
tashkil   topgan   edi.   YeOIXning   2006—   yil   24-25-yanvar   kunlari   Sankt-Petcrburg
shahrida   bo'lib   o'tgan   sammitida   O'zbekiston   unga   a'zo   bo'lib   kirdi.   Mazkur
sammitda O'zbekistonning
11 Qozog'istonning   Qozog'iaton   bilan   hamkorligi.   Yevrosiyo   iqtisodiy
hamjamiyatini   ta'sis   etish   to'g'risidagi   shartnomaga   qo'shilishi   to'g'risidagi
protokol,   «YeOIHni   ta'sis   etish   to'g'risidagi   shartnomaga   o'zgartirish   va
qo'shimchalar kiritish to'g'risida» qarorlar imzolandi.
YeOIH   a'zo   mammlakatlar   o'rtasida   integratsiyani   rivojlanishiga,   yagona
umumiy   bozorning   shakllanishiga,   Bojxona   ittifoqiga,   erkin   savdo   zonasining
tarkib topishiga ko'maklashadi.
Markaziy Osiyodagi  mustaqil davlatlar o'rtasida ko'p tomonlama hamkorlik
bilan   birga   ular   o'rtasida   ikki   tomonlama   aloqalar   ham   yo'lga   qo'yildi.
O'zbekistonning   Qozog'iston   bilan   ikki   tomonlama   munosabatlari   1992—   yil   24-
iyunda Turkiston shahrida O'zbekiston Prezidentining Qozog'istonga rasmiy davlat
tashrifi   paytida   N.   Nazarboyev   bilan   I.   Karimov   tomonidan   imzolangan
O'zbekiston   Rcspubtikasi   bilan   Qoozog'iston   Respublikasi   o'rtasida   do'stlik   va
hamkorlik to'g'risidagi shartnoma asosida mustahkamlanib bormoqda. Qozog'iston
Prezidenti  N.  Nazarboyev 3994— yil  10-12-yanvarda rasmiy davlat  tashrifi  bilan
O'zbekistonda   bo'ldi.   Ikki   Prezident   O'zbekiston   bilan   Qozog'iston   o'rtasida
tovarlar,  hizmatlar,  sarmoyalar   va  ishchi   kuchlarning  erkin  o'tib  turishini   nazarda
tutuvchi   hamda   o'zaro   kelishilgan   kredit-hisob-   kitob,   budjet,   soliq,   narx,   boj   va
valyuta   siyosatini   ta'minlash   to'g'risida   shartnomani   imzoladilar.   1998—   yil   31-
oktabrda   O'zbekiston   va   Qozog'iston   o'rtasida   abadiy   do'stlik   shartnomasi
imzolangan.
O'zbekiston va Qozog'iston Prezidentlarining Toshkentda 2000— yil 20-21-
aprel   kunlari  bo'Igan  uchrashuvida   ikki   davlat   chegaralarini  aniq   belgilab   olishga
bag'ishlangan uchrashuvi bo'ldi. Muzokaralar yakunida «O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti   I.A.   Karimov   va   Qozog'iston   Respublikasi   Prezidenti
N.A.Nazarboyevning qo'shma bayonoti» imzolandi. Ikki mamlakat mustaqilligi va
chegaralari   daxlsizligini   ta'minlashga   qaratilgan   bu   hujjat   ikki   tomonlama
hamkorlik   aloqalarini   yanada   mustahkamlash   va   chuqurlashtirishda   muhim
ahamiyatga egadir. «Davlat rahbarlari, - deyiladi qo'shma bayonotda, - O'zbekiston
Respublikasi   bilan   Qozog'iston   Respublikasi   o'rtasidagi   chegara   ikki   davlat
12 qardosh   xalqlarini   birlashtiruvchi   tinchlik,   do'stlik   va   yaxshi   qo'shnichilik
chegarasi bo'lib O'zbekiston va Qirg'iziston aloqalari qolishda yakdildirlar». 2001
—   yil   16-17-noyabr   kunlari   O'zbekiston   Prezidenti   Birinchi   Prezidentimiz   I.
Karimov   rasmiy   tashrifbilan   Qozog'istondabo'ldi.   Ikki   davlat   Prezidentlari
O'zbekiston-Qozog'iston   davlat   chegarasi   to'g'risida   Shartnoma   imzoladilar.   2440
km   uzunlikdagi   chegaraning   96   foizi   belgilab   olindi.   Qolgan   qismini   kelishuv
asosida delimatatsiya qilishga kelishildi. 10 oy davomida bu borada tegishli ishlar
amalga   oshirildi.   2002—   yil   9-sentabrda   Qozog'iston   Respublikasi   Prezidenti
Nursulton   Nazarboyevning   taklifiga   binoan   Birinchi   Prezidentimiz   I.Karimov
Ostona   shahriga   tashrif   buyurdi.   «O'zbekiston-Qozog'iston   davlat   с hegaralarming
alohida   uchastkalari   to'g'risida   bitim»   imzolandi.   Ikki   mamlakat   o'rtasidagi
chegaraga   oid   dolzarb   masalalar   huquqiy   jihatdan   o'z   yechimini   topdi.   Ikki
mamlakat   o'rtasidagi   tovar   ayirboshlash   hajmi   2002—   yilning   birinchi   yarmida
124   mln.   AQSH   dollarini   tashkil   etdi.   2002—   yilda   O'zbekistonda   38   ta   o'zbek-
qozoq   qo'shma   korxonasi,   Qozog'istonda   92   ta   o'zbek-qozoq   qo'shma   korxonasi
faoliyat yuritdi. 5
O'zbekistonning   Qirg'iziston   bilan   ikki   tomonlama   hamkorligi   O'zbekiston
Respublikasi bilan Qirg'iziston Respublikasi o'rtasida do'stlik, hamkorlik va o'zaro
yordam   haqida   shartnoma   asosida   yo'lga   qo'yildi   va   rivojlantirilmoqda.   Bu
shartnoma Qirg'iziston Prezidenti Askar  Akayevning O'zbekistonga rasmiy davlat
tashrifi   paytida   Toshkentda   1992—   yil   29-sentabrda   I.   Karimov   va   A.   Akayev
tomonidan imzolangan edi.
Birinchi   Prezidentimiz   I.   Karimovning   1993—   yil   avgustida   Qirg'izistonga
qilgan   rasmiy   davlat   tashrifi   paytida   O'sh   shahrida   O'zbekiston   va   Qirg'iziston
o'rtasida   1994-2000   yillarga   mo'ljallangan   iqtisodiy   integratsiyani   rivojlantirish
to'g'risida Bayonot imzolandi. Bu hujjat ikkala respublikada ishlab chiqilgan milliy
dasturlarni muvofiqlashtirishga, xomashyo va ishchi  kuchidan, ilmiy salohiyatdan
unumli   foydalanishga   qaratilgan.   Ikki   davlat   o'rtasida   iqtisodiyot,   savdo,
5
  G . R .  Asanov .,  M .  Nabixonov .,  I .  Safarov . “ O ` zbekistonning   iqtisodiy   va   ijtimoiy   geografiyasi ”.  T., “O`qituvchi” 
1994.
13 madaniyat,   sog'liqni   saqlash,   fan   va   ta'lim,   sport   va   turizm   bo'yicha   hamkorlikni
mustahkamlash haqida bitimlar imzolangan.
1994—   yil   16-yanvarda   Birinchi   Prezidentimiz   I.   Karimov   Qirg'i-zistonda
bo'ldi.   Rasmiy   tashrif   yakunida   ikki   davlat   Prezidentlari   tovarlar,   xizmatlar,
sarmoya, ishchi kuchlarining erkin yurishini, o'zaro kelishilgan kredit-hisob-kitob,
budjet,   soliq,   narx,   bojxona   O'zbekiston   va   Tojikiston   aloqalari   va   valyiita
siyosatini   belgilovchi   shartnomani   imzoladilar.   O'zbekiston   va   Qirg'izisgon
o'rtasida 1994— yil uchun savdo-iqtisodiy hamkorlik, madaniyat, sog'liqni saqlash,
fan va ta'lim, sport va turizm bo'yicha hamkorlikni yanada mustahkamlash haqida
bitimlar imzolandi. Bu hujjatlar asosida ikki mamlakat o'rtasidagi ikki tomonlama
hamkorlik   rivojlanib   bormoqda.   2000—   yilda   O'zbekistonda   22   ta   o'zbek-qirg'iz
qo'shma   korxonasi,   Qirg'izistonda  62  ta  qirg'iz-o'zbek  qo'shma  korxonasi  faoliyat
yuritdi.
Tojikistonda   1992-1996-   yillarda   davom   etgan   birodarkushlik   urushi
Tojikistonning iqtisodiy taraqqiyotiga salbiy ta'sir etdi, lining qo'shni mamlakatlar,
jumladan, O'zbekiston bilan hamkorligiga ham salbiy ta'sir etdi.
O'zbekiston   Prezidenti   Birinchi   Prezidentimiz   I.   Karimovning   taklifiga
binoan   1998-yil   4-yanvar   kuni   Tojikiston   Prezidenti   Imomali   Rahmonov
O'zbekistonga amaliy tashrifbilan keldi. Ikki mamlakat rahbarlari tashrif yakunlari
bo'yicha   qo'shma   axborot   imzoladilar.   O'zbekiston   va   Tojikiston   Bosh   vazirlari
sog'liqni   saqlash,   madaniyat   va   gumanitar   soha,   fan,   texnika   va   axborot   sohalari
bo'yicha   hamkorlik   to'g'risida   bitimlarni   imzoladilar.   Ikki   mamlakat   hukumatlari
o'rtasida   yuk   tashish   hamda   gaz   yetkazib   berish,   Tojikistonniig   qarzi   bo'yicha
o'zaro  hisob-kitob   to'g'risidagi   bitimlar   ham   imzolandi.   O'zbekiston   va   Tojikiston
munosabatlari   o'zining   yangi,   mustahkamlanish   va   taraqqiyot   davriga   o'tdi.
O'zbekiston   bilan   Tojikiston   o'rtasida   tovar   ayirboshlash   hajmi   1997—   yilda   50
mln. AQSH dollaridan oshdi, bu awalgi yilga nisbatan 50 foiz ko'pdir. O'zbekiston
Tojikiston   hududidan   o'tgan   transport   kommunikatsiyalaridan   foydalanmoqda.
2000— yilda O'zbekistonda 15 ta o'zbek-tojik qo'shma korxonasi, Tojikistonda 3 ta
o'zbek-tojik qo'shma korxonasi faoliyat yuritdi.
14 1991—yilda   O'zbekiston   va   Turkmaniston   Prezidentlari   uchrashuvida
O'zbekiston   Respublikasi   bilan   Turkmaniston   Respublikasi   o'rtasida   do'stlik   va
hamkorlik to'g'risida
shartnoma   imzolandi.   Bu   shartnoma   ikki   davlat   o'rtasidagi   savdo-iqtisodiy,
madaniy aloqalarga negiz bo'lib xizmat qilmoqda.
Birinchi Prezidentimiz I. Karimov 1996— yil 16-yanvar kuni amaliy tashrif
bilan   Turkmanistonda   bo'ldi.   Chorjo'y   shahrida   O'zbekiston   va   Turkrnaniston
aloqalari   Ovbekistonning   Yaqin   va   O'rta   Sharq   mamlakatlari   bilan   hamkorligi   S.
Niyozov   bilan   I.   Karimov   o'rtasida   va   ikki   mamlakat   delegatsiyalari   o'rtasida
muzokaralar bo'ldi. Prezidentlar O'zbekiston bilan Turk-maniston o'rtasida do'stlik,
hamkorlik   va   o'zaro   yordam   to'g'risidagi   shartnomani,   O'zbekiston   bilan
Turkmaniston   o'rtasida   davlat   chegarasini   qo'riqlashda   hamkorlik   qilish
to'g'risidagi va suv xo'jaligi masalalari bo'yicha bitimlarni imzoladilar.
Ikki   mamlakat   hukumatlari   o'rtasida   esa   sarmoyalarni   rag'bat-lantirish   va
o'zaro himoyalash, havo yo'li, bojxona ishlarida hamkorlik va o'zaro yordam, uzoq
muddatli savdo-iqtisodiy hamkorlikning asosiy yo'nalishlari, daromad va mulkdan
ikki   yoqlama   soliq   olmaslik,   madaniyat,   ta'lim,   sog'liqni   saqlash,   sayyohlik   va
boshqa sohalarda hamkorlik qilish to'g'risidagi 20 dan ziyod bitimlar imzolandi. 4.
O'zbekistonning   Osiyo   mamlakatlari   bilan   o'zaro   manfaatli   aloqalari   O'zbekiston
Respublikasi   birinchi   nav-batda   Yaqin   va   O'rta   Sharq   hamda   arab   mamlakatlari
bilan   davlatlararo   munosa-batlar   o'rnatish   va   rivojlantirishga   kirishdi.   Negaki,
O'zbekistonning   guruhi,   dini,   urf-odatlari   va   an'analari   Osiyodagi   mamlakatlarga
yaqindir.
1991— yil 16-19-dekabr kunlari Birinchi Prezidentimiz I. Karimov boshliq
O'zbekiston   davlat   delegatsiyasi   mamlakatimiz   mustaqilligini   birinchi   bo'lib   tan
olgan  mamlakat  –  Turkiyada  bo'ldi.  Turkiya   Prezidenti  Turg'ut   O'zol,  Bosh   vazir
Sulaymon Demirel va boshqa rahbarlar, ishbilarmonlar bilan amaliy uchrashuvlar,
suhbatlar   bo'lib   o'tdi.   Safar   chog'ida   O'zbekiston   Respublikasi   bilan   Turkiya
jumhuriyati   o'rtasida   davlatlararo   munosabatlarning   asoslari   va   maqsadlari
to'g'risida shartnoma, konsullik vakolatxonalarini ayirboshlash to'g'risida Protokol,
15 iqtisodiy   va   savdo   sohasidagi   hamkorlik   to'g'risida   bitim,   madaniyat,   fan,   ta'lim,
sog'liqni   saqlash,   sport   va   turizm   sohasidagi   o'zaro   hamkorlik   to'g'risida   bitim,
transport   va   kommunikatsiyalar   sohasidagi   hamkorlik   to'g'risida   bitim,   axborot
ayirboshlash,   televidenie   va   radio   eshittirish   bo'yicha   hamkorlik   qilish   haqida
protokollar va boshqa hujjatlar imzolandi. 6
O'zbekiston   bilan   Turkiya   o'rtasidagi   munosabatlar   keyingi   yil-larda   ancha
kengaydi. 1992— yil 28-aprel kuni O'zbekistonda Turkiya elchixonasi, Turkiyada
O'zbekiston   elchixonasi   ochildi   va   faoliyat   ko'rsatmoqda.   Hamkorlikning   yanada
chuqurlashtirishda   Turkiya   davlati   rahbarlari-Turg'ut   O'zol,   Sulaymon   Demirel,
Tansu   Chiller,   Mesut   Yilmazar,   Ahmet   Sezerlarning   O'zbekistonga   rasmiy   tash-
riflari   chog'ida   imzolangan   hujjatlar   katta   ahamiyatga   ega   bo'ldi.   Ikki   davlat
o'rtasidagi   hamkorlik   gazlama   va   tayyor   kiyim-kechak   ishlab   chiqarish,   qishloq
xo'jalik   mahsulotlarini   qayta   ishlash,   qo'shma   korxonalar   qurish,   kadrlar
tayyorlash, turizmni rivojlantirish va boshqa sohalarda amaliy natijalar bermoqda.
O'zbekistonda   Turkiya   sarmoyadorlari   ishtirokida   200   dan   ortiqroq   qo'shma
korxonalar   Ьафо   etildi.   1996—   yil   iyun   oyida   O'zbekiston   avtomobilsozlik
korxonalari assotsiatsiyasi - "O'zavtosanoat" Turkiyaning "KochXolding" konserni
bilan Samarqand shahrida "SamKochavto" o'zbek-turk qo'shma korxonasini barpo
etish to'g'risida shartnoma tuzdilar. Tez oradabu qo'shma korxonabunyod etildi va
sig'imi o'rtacha avtobuslar hamda 8 tonnagacha yuk ko'taradigan yuk avtomobillar
yig'ish   yo'lga   qo'yildi.   Ikki   mamlakat   o'rtasidagi   o'zaro   tovar   ayirboshlash   hajmi
1992-   yilda   75   mln.   AQSH   dolJarini   tashkil   etgan   bo'lsa,   1998-yilda   275   mln.
AQSH dollariga ko'paydi.
1992—   yil   27-28-iyun   kunlari   Pokiston   Islom   Respublikasi   Bosh   vaziri
Muhammad   Navoz   Sharifning   O'zbekistonga   rasmiy   davlat   tashrifi   ikki   davlat
o'rtasidagi   aloqalarga   asos   soldi.   Safar   kunlarida   «O'zbekiston   Respublikasi   bilan
Pokiston   Islom   Respublikasi   o'rtasida   davlatlararo   munosabatlar   va   hamkorlik
6
  Ekologicheskiye problemi Sentralnoy Azii. Elektronniy istochnik:  https://ural-eurasia.ru/pro-zasedaniya/news/159-
ekologicheskie-problemy-tsentralnoj-azii .
16 prinsiplari   to'g'risida»   shartnoma,   iqtisodiy   va   savdo   hamkorligi   to'g'risida,
madaniyat,   sog'liqni   saqlash,   fan,   texnika,   kadrlar   tayyorlash,   turizm   sport   va
ommaviy axborot sohasida hamkorlik qilish to'g'risida bitimlar imzolandi.
O'zbekiston   va   Pokiston   o'rtasidagi   hamkorlikni   O'zbekiston   Prezidenti
Birinchi Prezidentimiz I. Karimovning 1992— yil 13-14-avgust kunlari Pokistonga
rasmiy tashrifi va unda imzolangan hujjatlar yanada yangi pog'onaga ko'tardi. lkki
davlat o'rtasida suv resurslari, elektrlashtirish, irrigatsiya va melioratsiya sohasida
hamkorlik   qilish   to'g'risida,   pochta   va   telekommunikatsiya   sohasida,   davlat
banklari   va   milliy   banklar   o'rtasida   vakolatxonalar   ayirboshlash   to'g'risida,
investitsiyalar va sarmoyalarni himoya qilish to'g'risida bitimlar imzolandi.
Pokiston Islom Respublikasi Bosh vaziri Benazir Bxutto 1995— yil may va
noyabr oylarida O'zbekistonga ikki marta tashrif buyurdi.
Ikki   davlat   o'rtasidagi   hamkorlikni   kengaytirish   va   Markaziy   Osiyo
xavfsizligi,   Afg'onistonda   birodarkushlik   urushini   to'xtatish   masalalari   bo'yicha
fikr   almashildi.   Iqtisodiyot,   sog'liqni   saqlash,   fan,   texnika,   sayyohlikni
rivojlantirish haqida bitimlar imzolandi. 
O'zbekistonda   Pokiston   sarmoyalari   ishtirokida   120   qo'shma   korxona
tuzilgan,   Tabani,   Merkuriy,   Metro,   Laksan   Taraka   kabi   19   ta   tirik   firma   va
komnaniyalar   fsoliyat   ko'rsatmoqdalar.   1994-yilda   O'zhekiston   va   Pokiston
o'rtasida   tovar   ayirboshlash   hajmi   4,3   mln.   AQSH   dollarini   lashkil   etdi.
O'zbekistonPokistonga   charm   xomashyosi,   pilla.   shoyi   matolar,   shisha.   billur,
yengil sanoat uchun mashina va uskunalar eksporl qilmokda. Pokistondan esa xalq
iste'moli   mollari,   xususan,   tayyor   kiyimlar,   poyafzal,   charm   buyumlar,   какао   va
shakar keltirilmoqda.
1992—   yil   24-25-noyabr   kunlari   respublikamiz   Prezidenti   LKari-movning
Eron   Islom   Jumhuriyatiga   rasmiy   davlat   tashrifi   O'zbekiston   va   Eron   o'rtasida
davlatlararo aloqalarga asos  soldi. Safar chog'ida «O'zbekiston Respublikasi  bilan
Eron   Islom   Jumhuriyati   o'rtasida   davlatlararo   munosabatlarning   asoslari
to'g'risida»   Deklaratsiya,   havo   transporti   sohasidagi   hamjihatlik   to'g'risida
memorandum,   iqtisodiy   va   ilmiy-texnikaviy   hamkorlik   sohasidagi   hamjihatlik
17 to'g'risida   memorandum,   pochta,   telefon   va   telegraf   sohasidagi   hamjihatlik
to'g'risida memorandum, davlat Markaziy banklari o'rtasida bitim imzolandi. 1993-
yil   18-oktabrda   Eron   Prezidenti   Ali   Akbar   Hoshimiy   Rafsanjoniyning
O'zbekistonga   rasmiy   tashrifbilan   kelishi   ikki   mamlakat   o'rtasidagi   aloqalarni
yanada kengayishiga ko'maklashdi. Safar chog'ida tranzit aloqalarni tartibga solish
to'g'risida   hamda   xalqaro   O'zbekiston   bilan   Eron   o'rtasidagi   o'zaro   aloqalar
transport   sohasida   keng rivojlandi. 1006-yilda O'zbekiston   Eron hududi   orqali   34
ming tonna yuk tashigan bo'lsa, 2001- yili lui korsatkich 487 ming tonnani tashkil
etdi.   2001-   yili   O'zbekiston   hududi   orqali   Eronning   750   ming   tonna   tranzit   yuki
olib   o'tildi.   O'zbekiston   yuklari   asosan   Eronning   Bander   Abbos   va   Chobahor
portlari   orqali   Janubiy-Sharqiy   Osiyo   mintaqasiga   chiqarilmoqda.   2002   -   yil
boshlarigacha   Eron   tadbirkorlari   sarmoyalari   ishtirokida   mamlakatimizda   50   g а
yaqin   Ovbekiston-Eron   qo'shma   korxonasi   barpo   etildi   va   ular   asosan   ishlab
chiqarish bilan shlug'ullanmoqda. 7
2002— yil   26-aprel   kuni   Eron  Prezidenti   Sayyid Muhammad  Hotamiyning
O'zbekistonga   qilgan   rasmiy   tashrifi   paytida   O'zbekiston   va   Eron   o'rtasida
imzolangan   ikki   tomonlama   soliqqa   tortilishga   yo'l   qo'ymaslik,   daromad   va
sarmoya   soliqlariga   taalluqli   ma'lumotlarni   almashish,   transport   vositalari
haydovchilari   uchun   viza   masalalarini   yengillashtirish,   O'zbekiston   tovar   ishlab
chiqaruvchilari   va   tadbirkorlar   palatasi   bilan   Eronning   savdo,   sanoat   va   tog'-kon
sanoati   palatasi   o'rtasida   hamkorlik   to'g'risida   hujjatlar   ikki   mamlakat   o'rtasidagi
munosabatlarning huquqiy asosini yanada boyitdi.
Shunday   qilib,   O'zbekistonning   Koreya   Respublikasi   bilan   hamkorligi
kengayib bormoqda. 1999-yilga qadar O'zbekistonga Koreyadan 1,2 mlrd. AQSH
dollari   hajmida   sarmoya   kirib   keldi   va   ozlashtirildi.   O'zbekistonda   70   dan   ortiq
Koreya hamkorligida barpo etilgan qo'shma korxonalar faoliyal ko'rsatmoqda. Ikki
7
  Ishlab chiqarishni oqilona joylashtirish va mintaqalar iqtisodiyotini diversifikatsiyalashning metodologik asoslarini
takomillashtirish   mavzusidagi   ilmiy-tadqiqot   ishlari   bo‘yicha   hisobot,   Prognozlashtirish   va   makroiqtisodiy
tadqiqotlar instituti, 2017 y.
18 mamlakat   o'rtasidagi   tovar   ayirboshlash   hajmi   1997—   yildayoq   I   mird.   AQSH
dollaridan oshdi. 8
O'zbekiston   va   Yaponita   hamkorligi. O'zbekiston   Sharqning   eng
rivojlangan mamlakati - Yaponiya bilan ham hamkorlik qilmoqda. Yaponiya 1991
—   yildayoq   O'zbekiston   mustaqilligini   tan   oldi,   1992—   yilda   o'zaro   diplomatik
aloqalar   o'rnatildi.1994—   yil   16-19-may   kunlari   O'zbekiston   Prezidenti   Birinchi
Prezidentimiz   I.Karimov   boshliq   davlat   delegatsiyasi   rasmiy   tashrif   bilan
Yaponiyada   bo'ldi.   Safar   paytida   «O'zbekiston   bilan
Yaponiyao'rtasidamunosabatlarning   asosiy   prinsiplari   haqida»   qo'shma   bayonot,
tashqi   ishlar   bo'yicha   munosabatlar   haqida   hujjat   imzolandi.   O'zbekiston
delegatsiyasi   mashhur   Panasonik   konsernida   bo'ldi   va   uning   rahbariyati   bilan
O'zbekistonda   filial   ochishga   kelishildi.   Respublikamiz   shaharlarida   Panasonik
mahsulotlarini   sotish   yo'lga   qo'yildi.   Yaponiya   O'zbekistonga   100   mln.   AQSH
dollari hajmida beg'araz yordam berdi.
O'zbekistonda   Yaponiyaning   dunyoga   mashhur   «Mitsui»,   «Mitsubisi»,
«Sumitoto»,   «Tomen»,   «Marubeni»,   «Nishe   Ivai»   korporatsiyalarining   doimiy
vakolatxonalari   faoliyat   ko'rsatmoqda.   Ular   bilan   O'zbekiston   tashqi   iqtisodiy
vazirligi   o'rtasida   hamkorlik   to'g'risida   bitimlar   imzolangan.   Yaponiya   hukumati,
o'nlab   firma   va   kompaniyalar   Ko'kdumaloq,   Sho'rtan   neft-gaz   konini   o'zlash-
tirishda,   Buxoroda   neftni   qayta   ishlash   zavodini   qurishda,   Farg'ona   neftni   qayta
ishlash   zavodini   ta'mirlashda,   telealoqa   tarmoqlarini   ta'mirlashda   o'z   sarmoyalari
bilan qatnashdi.
O'zbekiston   Yaponiya   bilan   hamkorlik   qilishga   alohida   e'tibor   be-
rayotganligi   sababli   1999—   yil   aprel,   2001—   yil   may   oylarida   Yaponiyaning
"Keydzay   Doyukay"   korporativ   rahbarlar   uyushmasining   Prezidenti   Koichi
Minaguchi   boshchiligidagi   delegatsiya   O'zbekistonga   tashrif   buyurdi.   "Keydzay
Doyukay" uyushmasi tashabbusi bilan Yaponiya O'zbekistonga imtiyozli kreditlar
ajratmoqda.
8
  O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan tayyorlangan 2019 yil bo‘yicha “Eksport, import”
statistik to‘plami.
19 Yaponiya   hukumatining   «Taraqqiyotga   rasmiy   yordam»   dasturi   doirasida
O'zbekistonda   telekommunikatsiya,   transport   infratuzilmasi   va   ta'lim   sohalaridagi
loyihalar   ijrosi   uchun   560   mln.   AQSH   dollari   miqdorida   imtiyozli   davlat   krediti
berildi. Yaponiya xalqaro hamkorlik banki esa yoqilg'i-energetika va to'qimachilik
sohalari uchun O'zbekistonga 720 mln. AQSH dollari miqdorida kredit berdi.
O'zbekiston Prezidenti Birinchi Prezidentimiz I. Karimov 2002— yil 28-31-
iyul   kunlari   Yaponiya   hukumatining   taklifiga   binoan   rasmiy   tashrif   bilan
Yaponiyada bo'ldi. Yaponiya bosh vaziri Dzunitiro Koidzumi va imperator Akixito
bilan   samimiy   uchrashuvlar,   suhbatlar   bo'lib   o'tdi.   Tashrif   natijasida   O'zbekiston
Respublikasi va Yaponiya o'rtasida:
• do'stlik, strategik sheriklik va hamkorlik to'g'risida Qo'shma Bayonot;
•   iqtisodiy   hamkorlikni   rivojlantirish   va   O'zbekistondagi   islohotlarni   qo'Hab-
quwatlash to'g'risida Qo'shma Bayonot»;
e ikki mamlakat Tashqi ishlar vazirliklari hamkorligi, O'zbekiston tashqi iqtisodiy
aloqalar   vaziriigining   «Mitsubisi»,   «Mitsui»,   «Marubeni»,   «Nishe   Ivai»
korporatsiyalari bilan hamkorligi, O'zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat banki bilan
«Bank of Tokyo-Mitsubisi» o'rtasida imtiyozli kredit borasidagi va boshqa jami 14
ta hujjat imzolandi.
Safar   natijasida   O'zbekiston   bilan   Yaponiya   o'rtasidagi   hamkorlik   yatigi,
strateglk bosqichga ko'tarildi.
1995-2002—   yillarda   Yapoaiyaning   O'zbekiston   iqtisodiyotiga   kiritgan
kreditlari miqdori 1,6 mird. AQSH dollarini tashkil etui, O'zaro tovar ayirboshlash
hajmi yildan-yilga oshib bormoqda.
O'zbekistonda 10 dan ortiq O'zbekiston-Yaponiya qo'shma korxonalari  Ьафо
etildi va faoliyat ko'rsatmoqda.
O'zbekiston   Tinch   okean   havzasi   mamlakatlari   -   Malayziya   va   Indoneziya
bHan davlatlararo aloqalar o'rnatdi. Bu borada Birinchi Prezidentimiz I. Karimov
boshliq   davlat   delegatsiyasining   1992—   yil   iyun   oyidagi   Malayziya   va
Indoneziyaga   safari   muhim   ahamiyatga   ega.   Safar   kunlarida   O'zbekiston   va
Malayziya   o'rtasida   iqtisodiy   va   texnikaviy   hamkorlik   to'g'risida   bitimlar
20 imzolandi.   Shuningdek,   O'zbekiston   va   Indoneziyao'rtasidadiplomatakaloqalar
o'rnatish   bo'yicha   qo'shma   axborot,   ikki   tomonlama   munosabatlar   bo'yicha
qo'shma bayonot, iqtisodiy va texnikaviy hamkorlik to'g'risida bitim imzolandi.
1995—   yil   8-10~aprel   kunlari   Indoneziya   Rcspublikasi   Prezidenti   Suxarto
rasmiy   tashrif   bilan   O'zbekistonda   bo'ldi.   Muzokaralar   nihoyasida   Birinchi
Prezidentimiz   I.   Karimov   va   Indoneziya   Prezidenti   Suxarto   O'zbekiston
RespubHkasi bilan Indoneziya Respublikasi o'rtasidagi munosabatlar va hamkorlik
tamoyillari to'g'risida qo'shma bayonnoma imzoladilar. Ikki mamlakat hukumatlari
o'rtasidagi   sayyohlik   sohasidagi   hamkorlik   haqidagi   memorandum   hamda   ikki
mamlakat   poytaxtlari   oralig'ida   samolyotlar   qatnovini   yo'lga   qo'yish   to'g'risidagi
hukumatlararo bitim imzolandi.
O'zbekistonning   Osiyo   va   Okeaniya   mintaqasidagi   Vyetnam   Sotsialistik
Respublikasi, Kambodja, Tailand, Avstraliya va boshqa mamlakatlar bilan siyosiy-
diplomatik   aloqalari   yo'lga   qo'yildi,   iqtisodiy   va   madaniy   hamkorligi   rivojlanib
bormoqda.
21 2-Bob Markaziy Osiyo davlatlarining siyosiy iqdisodiy hamkorligi.
2.1. Siyosiy hamkorlik
O zbekiston   xalqaro   munosabatlarning   teng   huquqli   subyekti   sifatida,ʻ
mintaqa   va   global   darajada   faol   tashqi   siyosatni   yo lga   qo yib,   xorijiy   hamkorlar	
ʻ ʻ
bilan   o zaro   manfaatli   munosabatlarni   rivojlantirmoqda.   Bunday   izchil,   aniq   va	
ʻ
konstruktiv   tashqi   siyosatni   xalqaro   ekspertlar   va   kuzatuvchilar   ham   e tirof	
ʼ
etmoqda.
Jahon   bo ylab   tarqalgan   koronavirus   infeksiyasi   va   global   darajadagi	
ʻ
inqirozli   xavf-xatarlar   davrida   ham   mamlakatda   ijtimoiy-iqtisodiy   barqarorlik
ta minlanib,   mintaqa   davlatlari   va   jahon   hamjamiyati   bilan   hamkorlik   aloqalarini	
ʼ
davom ettirishga alohida e tibor qaratildi.	
ʼ
Ma lumki, O zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy vazifalaridan biri	
ʼ ʻ
–   o z   hududi   atrofida   tinchlik,   barqarorlik   va   xavfsizlik   muhitini   shakllantirish	
ʻ
hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev qo shnilarimiz –	
ʻ
Markaziy Osiyo davlatlari bilan do stona, yaqin qo shnichilik va o zaro manfaatli	
ʻ ʻ ʻ
aloqalarni   rivojlantirish   va   mustahkamlashni   asosiy   ustuvor   tashqi   siyosiy
yo nalish sifatida belgilab berdi.	
ʻ
2020-yil – “Ilm, ma rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” Davlat	
ʼ
dasturi   doirasida   O zbekiston   ochiq   va   pragmatik   tashqi   siyosiy   faoliyatini,	
ʻ
jumladan, Markaziy Osiyo yo nalishida ham izchil davom ettirdi.	
ʻ
Xususan,   Markaziy   Osiyo   mintaqasidagi   mamlakatlar   bilan   barcha
sohalarda   o zaro   do stlik,   yaxshi   qo shnichilik   va   strategik   sheriklik   ruhidagi	
ʻ ʻ ʻ
munosabatlarni   sifat   va   mazmun   jihatidan   yangi   bosqichga   olib   chiqish   borasida
2020-yil   davomida   tashqi   siyosiy   va   iqtisodiy   faoliyat   bo yicha   davlat   idoralari	
ʻ
tomonidan   23   ta   oliy   darajada   va   12   ta   yuqori   darajada   tashrif   va   turli   tadbirlar
amalga oshirildi.
Bu   jarayonda   “xalq   diplomatiyasi”   amalda   juda   faol   bo lgani   kuzatildi.	
ʻ
Xususan,   xalq   vakillari   –   olimlar   va   rassomlar,   madaniyat   va   din   arboblari,
ishbilarmonlar   va   yoshlar,   turizm   va   sport   tashkilotlari,   jamoat   birlashmalari   va
22 nodavlat   tashkilotlar   ishtirokida   90   dan   ortiq   turli   uchrashuv,   anjuman,
videokonfrensiya va boshqa shu kabi tadbirlar o tkazildi.ʻ
Qayd   etish   joizki,   so nggi   yillarda   Prezident   Shavkat   Mirziyoyev	
ʻ
tashabbuslari   qo shni   davlatlar   rahbarlari   tomonidan   qo llab-quvvatlanishi	
ʻ ʻ
natijasida Markaziy Osiyoda siyosiy muloqot  va o zaro ishonch mustahkamlandi.	
ʻ
Davlat rahbarlarining Maslahatlashuv uchrashuvlari yo lga qo yildi.	
ʻ ʻ
Natijada   mintaqadagi   ikki   va   ko p   tomonlama   hamkorlik   darajasi   yangi	
ʻ
bosqichga   ko tarildi.   Xususan,   2017-2019-yillar   davomida   Markaziy   Osiyo	
ʻ
mamlakatlari bilan savdo aylanmasi yillik o rtacha 50 foizdan ko proqqa o sib, 5,2	
ʻ ʻ ʻ
milliard   dollarga   yetgan.   2020-yil   natijalariga   ko ra   esa,   global   pandemiya	
ʻ
sharoitiga   qaramay,   O zbekistonning   Markaziy   Osiyo   davlatlari   bilan   savdo	
ʻ
aylanmasining umumiy hajmi 5 milliard dollarni tashkil etdi.
Jumladan,   O zbekistonning   umumiy   tashqi   savdo   aylanmasida   Markaziy	
ʻ
Osiyo   davlatlarining   ulushi   2019-yildagi   12,4   foizdan,   2020-yilda   13,6   foizga
oshgan.   O zbekistonning   mintaqadagi   umumiy   tashqi   savdo   aylanmasida   esa	
ʻ
Qozog istonning ulushi 61 foiz, Qirg iziston – 18,2 foiz, Turkmaniston – 10,6 foiz	
ʻ ʻ
va Tojikistonning ulushi 10,2 foizni tashkil etdi.
Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   o rtasida   savdo-iqtisodiy   munosabatlarning	
ʻ
mana   shunday   yaxshilanishi,   umuman   aytganda,   mintaqaning   investitsiyaviy
jozibadorligini   oshirishga   yordam   berdi.   Xususan,   2017-2020-yillar   oralig ida	
ʻ
O zbekiston   va   mintaqa   mamlakatlari   o rtasida   300   dan   ortiq   shartnoma,	
ʻ ʻ
shuningdek, qariyb 75 milliard dollarga teng shartnoma va bitimlar imzolangan.
Shuningdek, 2017-2020-yillar davomida O zbekistonning Markaziy Osiyo	
ʻ
mamlakatlariga nisbatan ochiq, konstruktiv, puxta o ylangan va pragmatik siyosati
ʻ
natijasida suvdan foydalanish, O zbekiston va qo shni  davlatlar o rtasidagi  davlat	
ʻ ʻ ʻ
chegaralarini   delimitatsiya   va   demarkatsiya   qilish,   transport
kommunikatsiyalaridan   foydalanish,   davlat   chegaralarini   kesib   o tish   kabi	
ʻ
murakkab   va   chalkash   muammolarga   yechim   topildi.   Agar   besh   yil   oldin
O zbekiston   –   Qirg iziston   davlat   chegarasini   kuniga   200-300   kishi   kesib   o tgan	
ʻ ʻ ʻ
bo lsa, global pandemiya ta sirida joriy qilingan cheklovlarga qadar bu ko rsatkich
ʻ ʼ ʻ
23 kuniga 30 ming kishiga yetgan. O zbekiston – Tojikiston chegarasini esa kuniga 20ʻ
ming fuqaro kesib o tgan.	
ʻ
O zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan olib borayotgan	
ʻ
ochiq   va   konstruktiv   siyosati   naqadar   to g ri   ekanini   global   pandemiya   davrida	
ʻ ʻ
mintaqa   rahbarlarining   o zaro   yordam   va   koronavirus   tarqalishi   oqibatlarini	
ʻ
yumshatish bo yicha amalga oshirgan qo shma chora-tadbirlari ham isbotladi.	
ʻ ʻ
Global   pandemiya   xavfiga   qaramay,   Markaziy   Osiyo   davlatlari
rahbarlarining   doimiy   muloqoti   ta minlandi   va   mamlakatlar   o rtasida   faol	
ʼ ʻ
hamkorlik   aloqalari   davom   ettirildi.   Mintaqa   davlatlari   koronavirus   infeksiyasi
tarqalishining   dastlabki   kunlaridanoq   bir-birlariga   ijtimoiy   yordam   ko rsatishni	
ʻ
boshladilar.   O zbekiston   Qozog iston,   Qirg iziston   va   Tojikistonga   bir   necha   bor	
ʻ ʻ ʻ
gumanitar   yordam   yubordi.   Bunga   javoban   Qirg iziston   va   Tojikiston   singari	
ʻ
qo shnilarimiz   Sardoba   suv   omborini   tiklash   uchun   insonparvarlik   yordamini	
ʻ
ko rsatdilar.   Shuningdek,   2020-yilning   dekabr   oyida   O zbekiston   ko magi   bilan
ʻ ʻ ʻ
Qirg izistonda zarur tibbiy jihozlar va mebellar bilan to liq jihozlangan 200 o rinli	
ʻ ʻ ʻ
yuqumli kasalliklar shifoxonasi foydalanishga topshirildi.
Bundan   tashqari,   pandemiya   davrida   koronavirusga   qarshi   kurashda
tibbiyot   sohasida   axborot   va   tajriba   almashinuvi,   o zaro   gumanitar   yordam	
ʻ
ko rsatish,   chegaralarda   yuklarning   uzluksiz   harakatlanishini   yo lga   qo yishga	
ʻ ʻ ʻ
erishildi.   Bu   esa   mintaqada   dunyoning   boshqa   davlatlariga   nisbatan   koronavirus
bilan   kasallanish   va   uning   natijasidagi   o lim   sonining   kamligini   ta minlash	
ʻ ʼ
imkonini berdi. 9
Qolaversa, joriy yil yanvar oyida O zbekiston va Qozog iston hukumatlari
ʻ ʻ
AQSH   bilan   hamkorlikda   mintaqada   iqtisodiy   aloqalarni   kengaytirishga   xizmat
qiladigan   loyihalarni   qo llab-quvvatlash   uchun   besh   yil   ichida   kamida   1   milliard	
ʻ
dollarga   teng   mablag larni   jalb   etish   maqsadida   “Markaziy   Osiyo   investitsiyaviy	
ʻ
sherikligi”   tashabbusini   yo lga   qo ydi.   “C5+1”   platformasi   orqali   amalga	
ʻ ʻ
oshirilayotgan   ushbu   tashabbus   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   iqtisodiyotini
9
  Lukin Ye.V. Mejregionalnoye sotrudnichestvo kak faktor regionalnogo razvitiya.  J.: Rossiya: tendensii i 
perspektiva razvitiya, 2016 g
24 mustahkamlash   va   o sishini   ta minlash,   ko p   tomonlama   aloqalarniʻ ʼ ʻ
chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Jahon   hamjamiyatida   Markaziy   Osiyoning   ahamiyati   va   roli   oshib
borayotganini mintaqa va yirik davlatlar o rtasida ko p tomonlama hamkorlikning	
ʻ ʻ
turli formatlari tashkil qilinayotganida ham ko rishimiz mumkin.	
ʻ
Mavjud “Markaziy Osiyo – AQSH”, “Markaziy Osiyo – Yevropa ittifoqi”,
“Markaziy   Osiyo   –   Koreya   Respublikasi”,   “Markaziy   Osiyo   –   Yaponiya”   kabi
muloqot   formatlari   qatoriga   oxirgi   yillarda   “Markaziy   Osiyo   –   Hindiston”,
“Markaziy   Osiyo   –   Xitoy”   va   “Markaziy   Osiyo   –   Rossiya   Federatsiyasi”   singari
yangi   formatlar   qo shildi.   Mazkur   holat,   birinchidan,   mintaqadagi   ijobiy	
ʻ
o zgarishlar   natijasida   yuzaga   kelgan   mutlaqo   yangi   muhit   dunyoning   yetakchi	
ʻ
davlatlari   tomonidan   Markaziy   Osiyoga   nisbatan   e tiborning   oshganini   ko rsatsa,	
ʼ ʻ
ikkinchidan, chet el davlatlari mintaqa mamlakatlari bilan nafaqat ikki tomonlama
hamkorlik   doirasida,   balki   yagona   mintaqaviy   ko p   tomonlama   munosabatlarni
ʻ
rivojlantirishga ahamiyat qaratayotganidan dalolatdir.
Shu   bilan   birga,   mintaqa   hamda   boshqa   davlat   va   xalqaro   institutlar
o rtasida   yangi   formatlarning   tuzilishi   bu,   Markaziy   Osiyoning   geosiyosiy   va	
ʻ
iqtisodiy   ahamiyati   oshib   borishiga,   shuningdek,   mintaqaga   xalqaro
munosabatlardagi   yaxlit   siyosiy-diplomatik   subyekt   sifatida   qaralishiga   olib
kelmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlarining yaxlit siyosiy-diplomatik subyekt sifatidagi
o rni   hamda   o zaro   hamjihatligi   va   birdamligi   Qirg izistonda   2020-yil   oktyabr
ʻ ʻ ʻ
oyida   yuz   bergan   norozilik   namoyishlari   va   tartibsizliklarga   O zbekiston,	
ʻ
Qozog iston,   Turkmaniston   va   Tojikiston   Respublikalari   Prezidentlari   qo shma	
ʻ ʻ
bayonot   bilan   munosabat   bildirganliklarida   ham   kuzatildi.   Qo shma   bayonotda	
ʻ
qardosh  Qirg izistonda  sodir  bo layotgan  voqealar  jiddiy tashvish   tug dirayotgani	
ʻ ʻ ʻ
hamda Qirg izistonning barcha siyosiy partiyalari va jamoatchilik doiralari tinchlik
ʻ
va   osoyishtalikni   ta minlash,   konstitutsiya   va   milliy   qonunchilikka   so zsiz   rioya	
ʼ ʻ
qilish   bilan   yuzaga   kelgan   muammolarni   hal   qilish   uchun   zarur   bo lgan   sa y-	
ʻ ʼ
harakatlarni amalga oshirishiga umid bildirildi.
25 Qayd   etish   joizki,   Markaziy   Osiyo   davlatlarining   barqarorligi   va
hamjihatligi, birinchidan, xalq farovonligini, ikkinchidan, mintaqaning investitsion
jozibadorligini   oshirib,   xorijiy   sherik   davlatlar   va   investorlar   bilan   hamkorlik
uchun   keng   imkoniyatlar   yaratishga   xizmat   qiladi.   O zbekiston   va   mintaqaʻ
davlatlari   o rtasida   shakllangan   va   yana-da   mustahkamlanib   borayotgan   yangi	
ʻ
muhit   mazkur   maqsadlarga   erishishga   hamda   o zaroro   siyosiy,   savdo-iqtisodiy,	
ʻ
madaniy-gumanitar hamkorlikni kuchaytirishga xizmat qiladi.
Prezident   Shavkat   Mirziyoyevning   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasida
hamda   2021-yil   “Yoshlarni   qo llab-quvvatlash   va   aholi   salomatligini	
ʻ
mustahkamlash   yili”   Davlat   dasturida   Markaziy   Osiyo   davlatlari   bilan   yaqin
qo shnichilik aloqalarini mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratilgan.	
ʻ
Xususan,   joriy   yil   Davlat   dasturida   Markaziy   Osiyo   davlatlari   bilan
munosabatlarni izchil davom ettirish chora-tadbirlar rejasida:
– O zbekistonning  Markaziy  Osiyo  mamlakatlari  bilan ikki  tomonlama va	
ʻ
mintaqaviy   aloqalarni   sifat   jihatidan   yangi   bosqichga   olib   chiqish   bo yicha	
ʻ
kompleks chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish;
– oliy va yuqori darajada o zaro tashriflarni tashkil etish;	
ʻ
– “Xalq diplomatiyasi” mexanizmlaridan samarali foydalanish;
–   yaxshi   qo shnichilik   munosabatlarini   mustahkamlash   yo lidagi   mavjud	
ʻ ʻ
to siqlarni birgalikda hal etish;	
ʻ
– savdo iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tovar ayirboshlash hajmining
o sishi va hamkorlikni mustahkamlash uchun qulay sharoitlar yaratish;
ʻ
–   mintaqaning   tranzit   va   logistika   salohiyatidan   samarali   foydalanish   va
transport infratuzilmasi rivojlanishini ta minlash;	
ʼ
–   Markaziy   Osiyo   mamlakatlarining   mintaqalari   (shu   jumladan,   chegara
hududlari) o rtasidagi hamkorlikni faollashtirish ko zda tutilgan.	
ʻ ʻ
Bundan   tashqari,   joriy   yilda   O zbekiston   Markaziy   Osiyo   davlatlari   bilan	
ʻ
aloqalarini   ko p   tomonlama   hamkorlik   mexanizmlari,   jumladan,   Birlashgan	
ʻ
Millatlar   Tashkiloti   (BMT),   Mustaqil   Davlatlar   Hamdo stlgi   (MDH),   Shanxay	
ʻ
26 hamkorlik tashkiloti (SHHT), Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi (TTDHK),
Yevropada   xavfsizlik   va   hamkorlik   tashkiloti   (YEXHT)   va   boshqa   tuzilmalar
doirasida   ham   rivojlantirishni,   bunda   nafaqat   siyosiy-diplomatik   munosabatlar,
balki   iqtisodiy   diplomatiya,   parlamentlararo   diplomatiya   hamda   xalq
diplomatiyasini kuchaytirish nazarda tutilmoqda.
Qolaversa,  joriy  yilda SHHTda O zbekiston  Respublikasining  2021-2022-ʻ
yillarda   raisligini   inobatga   olib,   mazkur   yo nalishda   ustuvor   vazifalar   va   asosiy	
ʻ
tadbirlarini ishlab chiqish ham Davlat dasturida rejalashtirilgan. SHHTga Rossiya,
Xitoy,   Pokiston   va   Hindiston   qatori   Markaziy   Osiyo   davlatlaridan   O zbekiston,	
ʻ
Tojikiston, Qozog iston va Qirg izistonning a zo davlatlar ekanligi, ushbu xalqaro	
ʻ ʻ ʼ
tashkilot   doirasida   hamkorlikni   jadallashtirish   alohida   ahamiyat   kasb   e tishini	
ʼ
ta kidlash mumkin.	
ʼ
Muxtasar   aytganda,   O zbekistonning   bugungi   tashqi   siyosati,   xususan,	
ʻ
yaxshi qo shnichilik va pragmatik mintaqaviy siyosati davlatning xalqaro nufuzini	
ʻ
oshiribgina   qolmay,   Markaziy   Osiyoning   barqaror   va   ulkan   imkoniyatlarga   ega
hamkorlik makoniga aylanishiga xizmat qilmoqda.
2.2. Iqtisodiy hamkorlik
O’zbekistonning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvini kengaytirish
iqtisodiyotda   davom   etayotgan   tarkibiy   o’zgarishlarning   muhim   elementi   bo’lib,
barqaror   iqtisodiy   rivojlanish   uchun   muhim   zamin   bo’lib   xizmat   qiladi.
O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish strategiyasida mamlakat va uning
mintaqalarini   eksportga   yo’naltirilgan   rivojlanish   modeliga   o’tish,   jumladan,
hududlarning   eksport   salohiyatini   oshirish   va   qo’llab-quvvatlash,   ichki   bozordagi
tovar   va   xizmatlarni   jahon   bozorlariga   kiritish   bo’yicha   chora-tadbirlar   amalga
oshirilishi zarurligi bayon etilgan  [1]
.
Shu tufayli davlatimiz rahbari BMT bosh Assambleyasining 72-sessiyasida
Markaziy   Osiyo   davlatlari   o’rtasida   mintaqalararo   hamkorlikni   kuchaytirish
muhimligini   ta’kidlab,   Markaziy   Osiyo   mintaqasida   tinchlik   va   xavfsizlikni
27 mustahkamlash,   barqaror   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyot   yo’lida   qator   konstruktiv
g’oya va tashabbuslarni ilgari surganligi bejiz emas.
Demak,   O’zbekiston   va   xorijiy   davlatlar   o’rtasidagi   mintaqalararo
hamkorlikni   mustahkamlash   bo’yicha   chora-tadbirlarni   amalga   oshirish   bugungi
kunda   dolzarb   vazifa   hisoblanadi.   Shularni   inobatga   olgan   holda,   mualliflar,
O’zbekiston   bilan   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   o’rtasidagi   mintaqalararo
hamkorlikni mustahkamlash masalalarini mamlakat va uning mintaqalari iqtisodiy
o’sishining muhim manbai, deb hisoblashadi.
Tadqiqotning   maqsadi   O’zbekiston   bilan   Markaziy   Osiyo   davlatlari
o’rtasida   mintaqalararo   hamkorlikning   ustuvor   yo’nalishlarini   belgilab   berishdan
iborat. Ishning asosiy vazifalari: tashqi savdo aylanmasini baholash, mamlakatning
raqobat   ustunliklari   va   salohiyati,   O’zbekiston   mintaqalararo   hamkorligining
tamoyillari va asosiy yo’nalishlarini belgilash hisoblanadi.
Tajriba   shuni   ko’rsatadiki,   mintaqalararo   iqtisodiy   hamkorlik   faoliyat
turlarini   diversifikatsiya   qilish,   ishlab   chiqarish   kuchlarini   joylashtirishning
zamonaviy shakllarini  joriy etish hamda mahalliy mahsulot  va xizmatlarni sotish,
xomashyo   sotib   olish,   mamlakatlar   mintaqalari   o’rtasida   investitsiya   va   mehnat
resurslari harakatida kuzatiladigan to’siqlarni bartaraf etishga ko’maklashadi  [2]
.
2017-2019   yillar   bo’yicha   “Tovar   va   xizmatlar   eksport,   import”
O’zbekiston   Respublikasi   Statistika   davlat   qo’mitasining   statistik   byulletenlari
axborot bazasi bo’lib xizmat qildi  [3]
. Tadqiqotda qiyosiy baholash, guruhlash, tizim
va tizimli tahlil usullaridan foydalanildi.
2016   yilda   boshlangan   yangi   iqtisodiy   siyosatda   iqtisodiyotdagi   tarkibiy
o’zgarishlarning   eng   muhim   elementlaridan   biri   O’zbekistonning   jahon   iqtisodiy
tizimiga integratsiyalashuvining sezilarli darajada faollashuvi bo’ldi. Mamlakat va
uning   mintaqalaridagi   mavjud   tabiiy-iqtisodiy   salohiyatdan   samarali   foydalanish
Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   bilan   tashqi   savdo   hajmini   bosqichma-bosqich
oshirish imkonini berdi.
2017-2019   yillarda   O’zbekiston   tashqi   iqtisodiy   faoliyatini
rivojlantirishning   asosiy   yo’nalishlari   eksport   salohiyatini   oshirish,   xorijiy
28 investitsiyalarni   jalb   qilish   ko’lamini   kengaytirish   va   import   o’rnini   bosuvchi
ishlab   chiqarish   jarayonlarini   chuqurlashtirish   bo’ldi.   Tahlil   qilingan   davrda
O’zbekistonning   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   bilan   tashqi   savdo   aylanmasi   2,9
barobar   oshdi,   bu   mamlakat   savdo   aylanmasining   umumiy   qiymati   o’sishidan
yuqori   (O’zbekiston   tashqi   savdo   aylanmasining   umumiy   hajmi   shu   davr
mobaynida   1,5   barobar   oshdi)   bo’ldi.   Natijada   Markaziy   Osiyo   davlatlarining
tashqi   savdodagi   hissasi   2017   yilda   10,2%   dan   2019   yilda   19,1%   gacha   oshgan
bo’lib, bu mintaqalararo iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlashdan dalolat beradi
2.3. Hozirgi davrda Markaziy Osiyo davlatlarini hamkorlik hususiyatlari 
O’zbekiston   va   Markaziy   Osiyo   davlatlari   o’rtasida   mintaqalararo
hamkorlikni amalga oshirishning ijobiy jihatlari quyidagilardan iborat:
-   yirik   investitsiya   loyihalarini   amalga   oshirish,   hududiy   klaster,   savdo
zonalarni tashkil etish;
-   yuqori   texnologiyali   faoliyat   turlarini   (mashinasozlik,   farmatsevtika,
asbobsozlik, axborotlashtirish va aloqa) rivojlantirish va amalga oshirishda tuman
va   shaharlarda   sanoatni   rivojlantirish   maqsadida   hududlarga   investitsiya
resurslarini jalb qilish;
-   mahalliy   mahsulotlar,   masalan,   to’qimachilik   mahsulotlari   uchun   o’z
brendini   shakllantirish,   Markaziy   Osiyoda   savdo   uylari   va   markazlarini   tashkil
etish;
-   mahalliy   mahsulotlarning   tashqi   bozorlarga,   xususan,   Markaziy   Osiyo
mamlakatlariga,   erkin   savdo   zonalari   to’g’risidagi   bitimlarni   amalga   oshirish
doirasida chiqarish;
-   ta’lim,   sog’liqni   saqlash,   biznesni   rivojlantirish   va   investitsion
jozibadorlikni oshirish sohasida tajriba almashish, ilg’or texnika va texnologiyalar
ishlab chiqarishga jalb etish;
29 -   mahalliy   quvvatlar   va   resurslarga   asoslangan   qo’shma   loyihalar   orqali
uzoq va chegara hududlarini (qishloq joylarini) rivojlantirish va boshqalar.
Prognozlashtirish   va   makroiqtisodiy   tadqiqotlar   instituti   tomonidan
tadqiqot   ishlari   doirasida   o’tkazilgan   mintaqalarning   tabiiy-iqtisodiy   salohiyatini
baholash   O’zbekistonning   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   bilan   ko’p   tomonlama
hamkorligi uchun istiqbolli yo’nalishlarni aniqlash imkonini berdi  [4]
.
Birinchidan,   ishlab   chiqarishni   joylashtirish   (paxta-to’qimachilik   va
agrosanoat   klaster)   zamonaviy   shakllarini   joriy   etish   asosida   qayta   ishlab
chiqarishni   chuqurlashtirishga   qaratilgan   davlat   sanoat   siyosati   iqtisodiyotning
xomashyoga   yo’naltirilgan   ixtisoslashuvini   kamaytirish   va   tayyor   mahsulotlar
(qishloq   xo’jaligi   mahsulotlari,   tayyor   meva   va   sabzavot,   go’sht   va   sut
mahsulotlari, to’qimachilik, farmatsevtika, va hokazo) eksport salohiyatini oshirish
uchun   zaxira   ekanligini   ta’kidlash   lozim.   Shu   munosabat   bilan   mintaqalararo
loyihalarni   amalga   oshirishda   xorijiy   investitsiyalarni   jalb   etish,   to’plangan
tajribani   (masalan,   Farg’ona   vodiysining   yerga   ishlov   berish,   qurilish   ishlari
bo’yicha tajribasi va boshqalar) joriy etish, tovarlar va xizmatlarni sotishga yordam
berish   uchun   qo’shni   mamlakatlarda   biznes   markazlari   va   savdo   uylari   yaratish
mumkin.
Ikkinchidan,   O’zbekiston   yo’lovchilar   va   yuklarni   transchegaraviy
tashishni   yanada   rivojlantirish   uchun   yetarli   darajada   rivojlangan   transport
infratuzilmasiga   ega.   Markaziy   Osiyo   davlatlarini   birlashtiruvchi   va   tashqi
bozorlarga   chiquvchi   eng   muhim   transport   yo’laklarini   barpo   etish   va
modernizatsiya   qilish   loyihalarini   amalga   oshirish,   transport   logistikasini
rivojlantirish xarajatlarni kamaytiradi, mamlakatlar o’rtasidagi savdoni oshiradi va
Buyuk ipak yo’li bo’ylab turizmni rivojlantirish istiqbollarini ochadi.
Bundan   tashqari,   O’zbekiston   chegara   hududlari   bilan   qo’shni
davlatlarning   tegishli   chegara   hududlari   o’rtasidagi   iqtisodiy   hamkorlikni
mustahkamlashga qaratilgan transchegaraviy savdoni tashkil etish nuqtai nazaridan
yagona yo’lak yaratish maqsadga muvofiqdir.
30 Uchinchidan,   aholi   nisbatan   zich   joylashgan   hudud   va   mehnat
resurslarining mavjudligi bilan ajralib turadigan O’zbekiston uchun aholining faol
mehnat   migratsiyasi   dolzarb   muammo   bo’lib   qolmoqda.   Tashqi   mehnat
migratsiyasi   -   mehnat   va   malakali   kadrlarning   mamlakat   hududlaridan   iqtisodiy
jihatdan nisbatan rivojlangan mamlakatlarga chiqishi bilan izohlanadi. O’zbekiston
aholisining   Markaziy   Osiyo   davlatlari   bilan   bandligini   ta’minlash   bo’yicha
mintaqalararo   hamkorlikni   tashkil   etish   doirasida   barcha   tomonlar   uchun   qulay
bitimlarga   erishish   mumkin.   Bu   yo’nalishda   ta’lim   va   sog’liqni   saqlash   sohasini
kengaytirish, keyinchalik aholi bandligini ta’minlash imkoniyatlari ham mavjud.
To’rtinchidan,   Markaziy   Osiyo   mintaqalarining   umumiy  muammosi   suv-
energetika   resurslaridan   oqilona   foydalanish   va   ekologik   vaziyatni
barqarorlashtirishdir  [5].
Yagona energetika tizimining qayta tiklanishi  O’zbekiston,  Turkmaniston,
Qozog’iston,   Tojikiston   va   Qirg’izistonga   umumiy   quvvatlardan   foydalanish   va
energiya   ta’minoti   bilan   bog’liq   muammolarni   bartaraf   etish   imkonini   beradi.
Yagona   elektr   energiyasi   bozori   iste’molchilarga   oshkora   narxlar   belgilash
imkonini beradi va a’zo davlatlarning iqtisodiy o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Markaziy   Osiyo   mintaqalaridagi   ekologik   vaziyatni   barqarorlashtirish
bo’yicha   birgalikdagi   sa’y-harakatlar   doirasida   “suvning   quyi   qismi”dagi
davlatlarda   (Qozog’iston,   O’zbekiston   va   Turkmaniston)   suv   tanqisligini   bartaraf
etish,   “suvning   yuqori   qismi”dagi   mamlakatlarni   (Qirg’iziston   va   Tojikiston)   esa
gidroelektr stansiyalaridan elektr energiyasi bilan ta’minlash, shuningdek, qishloq
xo’jaligini intensivlashtirish orqali suv sarfini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar
o’tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Shunday   qilib,   mintaqaviy   va   mintaqalararo   iqtisodiy   munosabatlarni
yanada   kuchaytirish   Markaziy   Osiyo   davlatlari   uchun   yagona   iqtisodiy   bozorni
yaratish,   mintaqaviy   va   jahon   bozorlarida   mahsulotning   raqobatbardosh-ligini
oshirish,   mavjud   resurslardan   samarali   foydalanish,   innovatsion   jarayonlarni
jadallashtirish,  yagona   ilmiy  va   ta’lim   salohiyatini  shakllantirish,   ishlab  chiqarish
xarajatlarini kamaytirish orqali ularning taraqqiyotiga sezilarli ijobiy turtki beradi.
31 32 Xulosa
Oxir-oqibat   shuni   aytish   mumkinki,   Markaziy   va   Sharqiy   Osiyo
mamlakatlari   asrlar   davomida   aralashib   kelgan   madaniyatlarning   sintezidir.   Bu
erda  ulkan  irqiy  oilaning  vakillari   yashaydi  -  ko'plab  kichik  guruhlarni   o'z  ichiga
olgan   mo'g'uloid.   Biz   bir   arzimas   narsani   ham   ta'kidlaymiz,   ammo   haqiqat   -
mahalliy   aholi   guruchni   juda   yaxshi   ko'radilar.   Ular   uni   o'stiradi   va   deyarli   har
kuni iste'mol qiladi. Biroq, bu geografik mintaqa butunlay birlashtirilmadi. Har bir
mamlakatning o'ziga xos tili, o'ziga xos xususiyatlari va irqiy farqlari bor. Har bir
dinning   o'ziga   xos   yo'nalishi   bor,   har   bir   san'at   turi   ham   o'ziga   xos   va
takrorlanmaydi.   Markaziy   va   Sharqiy   Osiyo   hududida   dunyo   bo'ylab   tarqalib,
ushbu mamlakatlarning ramziga aylangan eng qiziqarlilari tug'ildi.
1997 yil iyul oyida allaqachon Xitoy yurisdiktsiyasiga o'tgan.
Ko'rib   chiqilayotgan   mintaqada   turli   tipdagi   mamlakatlar   va   turli
darajalar   ijtimoiy   iqtisodiy rivojlanish .
Iqtisodiy-geografik   tipologiyaga   ko ra   Yaponiya   iqtisodiy   jihatdan   yuqoriʻ
rivojlangan   davlatlar   guruhiga   kiradi   (iqtisodiy   qudrati   bo yicha   dunyoda	
ʻ
AQSHdan keyin 2-o rinda turadi). Xitoy va KXDR hali ham sotsialistik davlatlar,	
ʻ
Mo'g'uliston postsotsialistik davlat deb ataladi, Tayvan va Koreya Respublikasi  ()
rivojlanayotgan   davlatlar   guruhiga   kiradi   (garchi   iqtisodiy   rivojlanish   darajasiga
ko'ra   Koreya   Respublikasi).   ,   ko'pgina   olimlarning   fikriga   ko'ra,   allaqachon
iqtisodiy   jihatdan   tasniflanishi   mumkin).   Makao   o'zini   o'zi   boshqarmaydigan
hududdir.
Yaponiya   -   bu   mintaqadagi   yagona   yuqori   rivojlangan   davlat   -
konstitutsiyaviy monarxiya. Amaldagi  konstitutsiyaga  ko’ra, imperator “davlat  va
xalq   birligi   ramzi”   hisoblanadi.   Davlat   hokimiyatining   oliy   organi   va
mamlakatdagi yagona qonun chiqaruvchi organ parlamentdir.
1931-yilda   yapon   qo shinlari   Manchuriyani   bosib   oldilar,   1937-yilda   esa	
ʻ
Xitoyga   qarshi   urush   boshladilar.   Natsistlar   va   fashistlar   bilan   ittifoq   tuzib,
Ikkinchi   Jahon   urushi   paytida   1941   yil   7   dekabrda   militaristik   Yaponiya   Perl-
Harborga   (Gavay   orollari,   AQSh)   hujumi   bilan   AQShga   qarshi   urush   boshladi.
33 1942   yilda   u   janubdagi   katta   hududlarni   egalladi:   yarim   orol,   Malaya,   Birma,   bu
Yaponiyaning   mustamlakachilik   egaliklarini   sezilarli   darajada   oshirdi.   Lekin   bu
hududlar ilgari Yevropa davlatlarining (Buyuk Britaniya,) mustamlakalari bo lgan,ʻ
ya ni	
ʼ   tinch   holat   mintaqada   bo'lishi   mumkin   emas   edi   -   Ikkinchi   jahon   urushi
paytida   bu   erda   ochiq   harbiy   amaliyotlar   o'tkazildi.   Aynan   shu   davrda   mahalliy
milliy ozodlik harakatlari kuchayib, kuchaya boshladi.
Germaniya   va   uning   ittifoqchilari   Ikkinchi   Jahon   urushida   mag'lub   bo'ldi.
1945 yil 2 sentyabrda Gitlerga qarshi koalitsiya mamlakatlari qurolli kuchlarining
zarbalari   ostida   Yaponiya   taslim   bo'ldi.   Urushdan   keyingi   voqealar   quyidagicha
kechdi.
Yaponiya   bilan   tuzilgan   tinchlik   shartnomasi   shartlariga   ko'ra,   Koreyaga
mustaqillik   va'da   qilingan.   Yaponiya   tomonidan   bosib   olingan   Shimoliy-Sharqiy
Xitoy (Manchuriya), Tayvan oroli (Formosa) va boshqa Xitoy orollari qaytarilishi
kerak   edi.   Janubiy   Saxalin   Sovet   Ittifoqiga   qaytarildi   va   bir   vaqtlar   Rossiyaga
tegishli bo'lgan Kuril orollari o'tkazildi.
Bu   hududdagi   jangovar   harakatlar   paytida   amerikaliklar   hamma   narsani,
shuningdek, Yaponiya hukmronligi ostidagi Karolin va Mariana orollarini egallab
olishdi   (keyinroq   AQSh   orollar   nomidan   orollarni   vasiylik   qildi).   Koreya   yarim
orolining   janubiy   qismi   (38-parallelgacha)   ham   Amerika   ishg'ol   zonasiga   kirdi,
shimoliy qismi esa Sovet qo'shinlari tomonidan ishg'ol qilindi.
Ular Yaponiya bilan Xavfsizlik kafolati shartnomasini tuzdilar, bu ularga u
yerda o z qurolli kuchlarini saqlash va harbiy bazalar yaratish huquqini berdi. 1960	
ʻ
yilda   Qo'shma   Shtatlar   va   Yaponiya   o'zaro   hamkorlik   va   xavfsizlik   kafolatlari
to'g'risida yangi shartnoma tuzdilar va u avtomatik ravishda yangilanadi.
Hozirda   Koreya   yarim   orolida   bir-biridan   farq   qiladigan   ikkita   davlat
mavjud   siyosiy tizim : Shimoliy Koreya va Koreya Respublikasi.
Koreya   biri   qadimgi   davlatlar   Sharqiy   Osiyo   o'ziga   xos   tarix   va
madaniyatga   ega.   Bu   haqdagi   ilk   ma lumotlar   miloddan   avvalgi   2-ming   yillikka	
ʼ
to g ri   keladi.   VII   asrda   yagona   feodal   davlat   tashkil   topdi.   Oxirgi   qirol   sulolasi	
ʻ ʻ
1392   yildan   1910   yilgacha   davom   etgan.   Rus-yapon   urushi   1904-1905   yillar
34 Koreya   Yaponiya   tomonidan   bosib   olindi.   Ikkinchi   jahon   urushidan   keyin   (1945
yilda)   mamlakat   38-parallel   bo'ylab   bo'lindi,   bu   Sovet   va   Amerika   qo'shinlari
o'rtasidagi bo'linish chizig'iga aylandi.
1948   yilda   Seulda   Koreya   Respublikasi   rasman   e'lon   qilindi   (   Janubiy
Koreya ),   c   -   Koreya   Xalq   Demokratik   Respublikasi   (KXDR)   -   shimoliy   Koreya .
1950-53   yillarda.   yarim   orolda   urush   bor   edi,   bu   ikki   respublika   o'rtasida
mamlakatni birlashtirish masalasida keskin qarama-qarshilik natijasi edi. Urushdan
keyingi   sulh   shartnomasi   hali   ham   saqlanib   qolgan.   1991   yilda   ikkala   Koreya
davlatining BMTga a'zo bo'lishi muhim voqea bo'ldi.
Mo'g'uliston   o'zining   uzoq   tarixiga   ega   mamlakatdir.   birinchi
asoschisi   birlashgan   davlat   ichida   XIII   boshi   ichida.   Chingizxon   edi.   Keyinchalik,
17-asrda Mo'g'uliston  manjurlar  tomonidan qisman bosib olindi va 1911 yilgacha
Qing   imperiyasining   bir   qismi   edi.   Keyin   mamlakat   mustaqilligi   e'lon   qilindi   va
cheksiz   feodal-teokratik   davlatchilik   shaklida   milliy   davlatchilik   tiklandi.   1915-
yilda   maqom   Xitoy   hukmronligi   va   Rossiya   homiyligi   ostidagi   keng   avtonomiya
bilan   cheklandi   (keyinchalik   Xitoy   qo shinlari   mamlakatga   kiritildi).1921   yildaʻ
mo'g'ul   xalqining   ozodlik   uchun   kurashi   natijasida   xalq   inqilobi   g'alabasi   e'lon
qilindi. Mo g uliston xalq respublikasi  (MPR)ga aylandi  va uzoq yillar  davomida	
ʻ ʻ
SSSR bilan yaqin hamkorlikda rivojlandi. Tashqi savdo O zaro Iqtisodiy Yordam	
ʻ
Kengashiga a zo mamlakatlar bilan bo lgan va asosiy savdo sherigi Sovet Ittifoqi	
ʼ ʻ
bo lgan.	
ʻ
Hozirgi vaqtda Mo g uliston (Mo g ul Ulslari) — «postsotsialistik davlat»,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
prezidentlik   boshqaruv   shaklidagi   respublika,   agrar-industrial   davlat.   90-yillar
boshida   sobiq   sotsialistik   birlashmalar   aktsiyadorlik   jamiyatlariga   aylantirildi   va
chorva mollarini xususiylashtirish asosan yakunlandi. Mamlakatda rejali tizimdan
bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun o’zgarishlar amalga oshirilmoqda.
Xitoy   eng   qadimiylaridan   biri   bo'lib,   14-asrga   oid.   Miloddan   avvalgi   e.
Taraqqiyotning   quldorlik   va   feodal   davrlarida   uning   hududida   bir   necha   bor
markazlashgan   imperiyalar   paydo   bo lib,   mustaqil   knyazliklarga   parchalanib	
ʻ
ketgan.   XVII   asrdan   20-asrgacha   mamlakatni   Manjjur   Qing   sulolasi   boshqargan,
35 bu   davlat   o z   siyosati   bilan   mamlakatni   yarim   mustamlaka   davlati   holatiga   olibʻ
kelgan.   19-asrda   Xitoy   bir   qator   imperialistik   davlatlar   (Buyuk   Britaniya,
Yaponiya,   Germaniya   va   boshqalar)   tomonidan   mustamlakachilik   ekspansiyasi
ob'ektiga aylandi.
Xitoyning   yaqin   tarixidagi   muhim   voqea   Manchjjur   monarxiyasini
ag’darib,   Xitoy   Respublikasini   e’lon   qilgan   Sinxay   inqilobi   (1911-1913)   bo’ldi.
Xitoyda   Yaponiya   agressiyasiga   qarshi   urush   (1937—45)   davrida   SSSR   Xitoy
xalqiga   katta   yordam   ko rsatdi.   1949-yilda   Yaponiya   Kvantun   armiyasi	
ʻ
mag lubiyatga   uchragach,   xalq   inqilobi   yakunlangach,   materikda   Xitoy   Xalq	
ʻ
Respublikasi tashkil topdi.
36 Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi 
to’g’risida”gi PF-4947-son Farmoni. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari 
to’plami, 2017y., 6-son, 70-modda.
2. Lukin Ye.V. Mejregionalnoye sotrudnichestvo kak faktor regionalnogo razvitiya.
J.: Rossiya: tendensii i perspektiva razvitiya, 2016 g.
3. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi tomonidan tayyorlangan 
2019 yil bo’yicha “Eksport, import” statistik to’plami.
4. Ishlab chiqarishni oqilona joylashtirish va mintaqalar iqtisodiyotini 
diversifikatsiyalashning metodologik asoslarini takomillashtirish mavzusidagi 
ilmiy-tadqiqot ishlari bo’yicha hisobot, Prognozlashtirish va makroiqtisodiy 
tadqiqotlar instituti, 2017 y.
5. Ekologicheskiye problemi Sentralnoy Azii. Elektronniy istochnik:  https://ural-
eurasia.ru/pro-zasedaniya/news/159-ekologicheskie-problemy-tsentralnoj-azii .
6. G.R. Asanov., M. Nabixonov., I. Safarov. “O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi”. T., “O’qituvchi” 1994.   
7. Z.M.Akramov., A.A.Rafiqov. “Прошлое, настоящее и будущее Аральского 
моря”. T., “Mehnat” 1990.
8. T.J.Jumaboyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi”. (Ma’ruzalar matni). Samarqand – 2001. 
9. G’. R.   Pardayev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi”. (Amaliy mashg’ulotlar). Angren – 2003.
10. A.N.Ro’ziyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi”. Termiz – 2000. 
37
Купить
  • Похожие документы

  • Iqtisodiy o‘sish omillari va tiplari
  • Qayta ishlash korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish va sotish
  • Tayvan soliq tizimi (Referat)
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari
  • O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha