Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 1.5MB
Покупки 44
Дата загрузки 15 Октябрь 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va bozor tizimidagi o’rni

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “________________________________________________________” KAFEDRASI “ _______________________________________________________________ ” fanidan KURS ISHI Маvzu: Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va bozor tizimidagi o’rni Reja: Kirish 1. Marketing tushunchasi va uning mohiyati 2. Marketingni maqsad va vazifalari 3. Marketing turlar 4. Marketing turlarining tasniflanishi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 2 Kirish Mavzunig dolzarbligi. Zamonaviy odamni hayot faoliyati tovar va izmatlarni iste’mol qilinishiga asoslangan. Ularni yaratilishi, ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi va iste’mol qilinishi odamlar ehtiyojlarini qondirilishini dinamik rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat iqtisodida xizmatlar sohasi va tovar ishlab chiqarish sohasi organik o’zaro bir-birini to’ldiruvchi tarmoqlar hisoblanadi. Bozor munosabatlariga o’tish sababli korxona va tashkilotlar oldida yuzaga kelayotgan qiyinchiliklar ko’p jihatdan korxona rahbar xodimlarining bozor qonunlari va uni o’rganish usullari bilan yetarlicha tanish emasligi tufayli paydo bo’lmoqda. To’la xo’jalik hisobi va o’z-o’zini moliyalashtirish tamoyillariga o’tishda korxona va tashkilotlar ilgari hech bo’lmagan hodisaga duch keldilar: ular ishlab chiqaradigan mahsulotga talab yo’q, korxona mutaxassislari esa uni qanday qilib ichki va jahon bozorlariga chiqarishni bilmaydilar. Shunday qilib, O’zbekiston bozor iqtisodiyoti sari bormoqda va shu yo’lda ko’p qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bu muammolarning yechimi ko’p jihatdan marketingdan qanchalik ijodiy va maqsadli foydalanishimizga bog’liqdir. Chunki, marketing bozorda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishning jahon tajribasi xazinasi hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2017-yil 7-fevral kungi Farmoni bilan 2017-2021-yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini tasdiqladi. Avvalo, ushbu ustuvor yo’nalishlar va ulardagi amalga oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora-tadbirlarning ijrosi bugungi kunning hayotiy va ijtimoiy zarurati ekanligini ta’kidlash lozim. Shu jumladan milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmatlar ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish, xizmatlar ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish, ko’rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, xizmatlarning zamonaviy yuqori texnologik turlari hisobiga tubdan o’zgartirish zarurdir. Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning hozirgi bosqichida iqtisodiyotni erkinlashtirish, mamlakatni modernizatsiyalash, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash evaziga 3 uzluksiz iqtisodiy o’sishga erishishdek dolzarb vazifa qo’yilgan. Bu esa o’z navbatida, iqtisodiyotda erishgan yutuqlarning asosi – bozor iqtisodiyoti, mulk shakllarining takomillashuvi, iqtisodiyotdagi keskin tuzilmaviy o’zgarishlar, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulotdagi ulushining ortib borishi bilan baholanmoqda. Respublikada iqtisodiy islohotlarning hozirgi davrida xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishga e’tibor kuchaya bormoqda. Mavzuning dolzarbligi xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish zarurligidan kelib chiqadi. Bu esa mavzuning dolzarbligini belgilaydi. Kurs ishining predmeti . Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishni o’rganishdagi mavjud muammolar va ularni hal etish yo’llari. Kurs ishning asosiy maqsadi . Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish yo’llarini o’rganish. Tashkilotlarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta’minlashda xizmat ko’rsatishni rivojlantirish va istiqbollarini ko’rib chiqishdan iborat. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Ishning tarkibi, maqsadi va vazifalariga muvofiq: kirish, mavzuning asosiy mazmuni va mohiyatini ifodalovchi to’rtta reja hamda mavzu yuzasidan xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan . Kurs ishining birinchi rejasida marketing tushunchasi va uning mogiyati xaqida umumiy ma’lumotlar keltirb o’tilgan. Kurs ishining ikkinchi rejasida esa marketinhning maqsad va vazifalari xaqida gap ketgan. Uchinchi rejada marketingni turlari sanab o’tilgan va ta’rif berilgan. Kurs ishining oxirgi rejasida esa marketingning 4P va 5P yo’nalishlari va ularning taxlili xaqida so’z yuritilgan .Kurs ishining yakuniy qismida mavzu yuzasidan bir nechta xulosa taklif va tavsiyalar keltirib o’tilgan. 1 1 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida gi O‘zbekiston‖ Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni. 4 1 . Marketing tushunchasi va uning mohiyati Marketing bu butun iqtisodiy falsafa bo’lib, marketing marketingning iqtisodiy asosidir, va Artemi Lebedevning "Marketing mavjud emas" degan qat’iy fikri. Va agar siz ushbu mashhur "Xudo o’lgan" Fridrix Nitsshening ushbu sadosini eshitsangiz, ajablanarli emas, chunki har uchinchi kitob "Marketologning Injili" deb nomlanadi va ba’zi kompaniyalar mutaxassislarning "ilohiy" aralashuvidan so’ng ularning barcha muammolari mo’’jizaviy ravishda hal qilinadi. marketing. "Marketing" atamasi o’zi ingliz bozoridan kelib chiqqan va "bozor" yoki "bozor" degan ma’noni anglatadi va zamonaviy, keng ma’noda - bozor faoliyati. Marketing sifatida ilm-fan sifatida shakllanishi amaliyot uchun g’ayratli izlanishlar bilan bir vaqtda sodir bo’ldi (va hozir ham shunday), natijada biz mavzu bo’yicha juda ko’p izlanishlar olib boramiz, juda ko’p turli xil adabiyotlar, bozorni o’rganish bo’limlari har bir kichik kompaniya va kompaniya uchun “komut il faut” sifatida. marketing nima ekanligini va qanday marketing turlari mavjudligini qisqacha tavsiflashning mutlaqo mumkin emasligi. Marketing – bu bozorda samarali faoliyat ko’rsatishning mujassamlashishidir. Bu atama dastlab 1902 yilda AQShda paydo bo’lgan, 20 yildan keyin esa bu atamadan jahonning ko’pgina mamlakatlari foydalana boshladilar. Marketing (marketing) “bozor bilan bog’liq faoliyat” ma’nosini anglatadi. Lekin bu tushunchaning ma’nosi juda kengdir. Marketing – ayirboshlash yo’li bilan ehtiyoj va talablarni qondirishga yo’naltirilgan inson faoliyatining turi, bozordagi barcha qatnashchilarning o’zaro manfaatlariga asoslangan harakatlarini, talabni shakllantirish va qondirish uchun birlashtirishdir. Dunyo amaliyotida marketing birdanida paydo bo’lgan emas. Bu – ishlab chiqarish va sotishning maqsadi, vazifalari va rivojlanish uslublariga menedjerlarning ko’p yillik evolyutsion qarashlari natijasidir. Marketing – murakkab dinamik ko’p qirrali tushunchadir, bu esa marketingg tamoman universal tavsif berish mumkin emasligidan dalolatdir. 5 So’ngggi yillarda chop etilgan marketingga doir adabiyotlarda marketingning juda ko’p ta’riflari berilgan. Ulardan ba’zi birlarini keltirishni lozim topdiq. Taniqli Amerika olimi – marketolog F.Kotler marketingning ta’rifini quyidagicha ifodalaydi: Marketing – tovarlarni yaratish, taklif etish va ayriboshlash asosida ayrim olingan kishi va guruhlarning talab va ehtiyojlarini qondrishga qaratilgan iqtisodiy va boshqaruv jarayonidir. Boshqaruv muammolari bo’yicha etakchi nazariyotchi olimlardan biri Peter Drukkerning ta’rifi esa quyidagicha: Marketingning maqsadi sotishga qaratilgan harakatlarini yo’q qilishdan iboratdir. Uning maqsadi xaridorlarni shunday o’rganish va tushunishdan iboratki, tovar va xizmatlar uning talabiga aynan mos tushib, pirovardida o’zini-o’zi sotadi. Fransuz marketing maktabida qo’llaniladigan ta’rif ham Peter Drukker ta’rifiga juda yaqin turadi. Unga ko’ra: Marketing – bu sotishni ta’minlash va sotuvga tovarlar va xizmatlarni iste’molchilarning talabiga mos holda chiqarish orqali ularning talabini qondirish maqsadida o’tkaziladigan chora-tadbirlar majmuidir. Amerika Marketing Assotsiatsiyasining 1985 yilda marketingga bergan ta’rifi esa quyidagicha: “Marketingning mohiyati insonlar va tashkilotlar talabini qondirish maqsadida tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni amalga oshirish, narx belgilash, tovarlar harakati va sotilishni yushtirishdir ”. Keltirilgan ta’riflardan ko’rinib turibdiki marketing serqirra jarayondir. Shu bilan bir qatorda marketing yuozor munosabatlari sub’ektlarining biznes falsafasi, fikrlash strategiyasi va taktikasi faoliyati ekan desak xato qilmagan bo’lamiz. Demak, marketing bir vaqtning o’zida ham mushohada va ham harakat jarayoni ekan. Hozirgi bozor iqtisodiyoti yuqori darajaga ko’tarilgan mamlakatlarda marketing tamoyillari oddiy tovar ishlab chiqarishdan boshlab to murakkab texnologiyagacha bo’lgan jarayonlarda yaqqol ko’rinmoqda. Bugungi bozor iqtisodiyoti toboro chuqurlashib borayotgan sharoitda firmalar, korxonlar va boshqa bozor sub’ektlarining raqobatga bardosh berib, samarali faoliyat 6 ko’rsatishining birdan-bar yo’li marketing imkoniyatlaridan keng foydalanish ekanligi hech kimga shubha tug’dirmaydi. Mashhur iqtisodchi Adam Smit XVIII asrning ikkinchi yarmidayoq o’zining “Jamiyat boyligi” nomli kitobida ishlab chiqaruvchining iste’molchining talabini qondirishdan boshqa qayg’usi yo’qdir – deb yozgan edi. Marketing atamasi Amerika Qo’shma Shtatlarida XIX asrning boshlarida vujudga keldi va 50-yillardan boshqaruvning yetakchi omili sifatida qo’llanila boshladi. Marketing XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida xaridor talabini qondirishga mo’ljallangan, korxonalarning ishlab chiqarish – sotish , savdo faoliyatlarini tashkil qilish va boshqarish tizimi sifatida paydo bo’lgan. Ishlab chiqarish va umuman xo’jalik yuritishga marketing nuqtai nazaridan yondashish xaridorga ta’sir qilishning xo’jalik jabxalarini o’z ichiga oladi. Bu bozor uchun bo’lgan raqobat kurashnining o’zaga xos xususiyatlarini aniqlashga olib keladi. 7 Bozor doirasida sabab-natija aloqalarini tahlil qilishning maxsus usullari qo’llab , xaridorlar talabi ehtiyoji, didi va ta’bi to’g’risida axborotlar topib, korxona va tashkilotlar, marketing konsepsiyasi u yoki bu tovarga va xizmatga xarid qiziqishini shakllantirish uchun iqtisodiy , tashkiliy texnik va ijtimoiy yo’nalishlarni tashkil qiladi. Ular talabni mumkin bo’lgan rivojlanish istiqbolini aniqlaydilar, uni maqsadli yo’nalishini shakllantirish uchun qarorlar qabul qiladilar va ko’rilgan tadbirlar samaradorligini albatta nazorat qiladilar. Xarid masalaga marketingli yondashishdagi har tomonlama tahlilning o’ziga xosligi, bozodagi yuz beradigan jarayonlarni xisobga olishgina emas , balki ishlab chiqarish korxonalari, tovarlarni yetkazib beruvchi vositachilar, ulgurji va chakana savdo korxonalari, tovarlarni yetkazib beruvchi vositachilari ulgurchi va chakana savdo korxonalari va ular bilan bog’liq boshqa barcha tashkilotlarning bozor bo’g’inlari tizimidagi operativ va uzoq vaqtga mo’ljallangan aniq maqsadlarini o’zgarishini tahlil qilishdir. Marketing xo’jalikning ma’lum bir tarmog’iga masalan ishlab chiqarishga yoki savdoga ta’luqli deb o’ylash notug’ri bo’lur edi. U bozorga xizmat ko’rsatuvchi barcha xo’jalik sub’ektlarini o’z ichiga oladi va ulardan birgalikda va yaxlit foydalanilganda, birgalikdagi faoliyatning so’nggi natijasi uchun umumiy strategik yo’nalishi mavjud bo’lgan holdagina uning vosita va usullari samarali natija beradi. Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlarida kelib chiqqan holda, bunday natijalar quyidagilar bo’lishi mumkin: bozor va milliy iqtisodiyot manfaatlaridan kelib chiqqan holda iste’mol tovarlari shakllantirish, bozor talablari nuqtai nazaridan milliy iqtisodiyotni iqtiqbolini aniqlash va hakozolar. Marketingli yondashish, markazdan turib boshqarish va rejalashtirishdan nima farq qiladi? Bunda korxona va tashkilotlarning ish amaliyotida bozor talabi umuman hisobga olinmas edi. Marketing esa sotish uchun taklif qilinayotgan tovarning ham, unga almashinadigan va aholining turlicha bo’lgan tabaqalarining daromadlarining daromadlari asoslangan pul oqimining ham aniq manzili bo’lishini talab qiladi. Marketingli qarorlar qabul qilish korxonalardan bozorga mumkin qadar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, ishlab 8 chiqarishning samaradorligi va foydaliligini oshirish, mehnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab qiladi. Nima uchun bunday qol sodir bo’ladi? Gap shundaki, marketingli yondashuvda qiymat qonuni va tovar ishlab chiqarishning boshqa iqtisodiy qonunlari qat’iy amal qiladi. Ana shu asosida faqat bozordagina tovar-pul almashuvini ta’minlaydi. Ishlab chiqilgan moddiy boyliklar pul ekvivalentiga almashtirilmas ekan, ijtimoiy takror chiqarish tugallangan va to’liq bo’lmaydi va yangi ishlab chiqarish davri tsikli boshlanishi o’z-o’zidan mumkin emas. Eng kam xom-ashyo, materiallari, mehnat va moliya resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan marketing strategiyasining ma’nosi ham ana shunda. Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish korxona manfaatlari va maqsadlarini jamiyat maqsadalari va manfaatlari bilan birlashtiriladi, iqtisodiyot taraqqiyotiga mikro va makroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo’libgina qolmay, balki talabga ta’sir ham qilishdir. Xo’sh, bu ta’sir qanday bo’lishi kerak, boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishga o’tish va yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining bu aniq maqsadlarini – bozorda mavjud bo’lgan vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar qiziqish darajasi bilan, korxonaning o’z iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan , u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday qilib , talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini tanlashga imkon beradi 2 2. Marketingni maqsad va vazifalari Marketing sohasidagi adabiyotlarda asosan marketingning to’rtta maqsadi keltiriladi. Bular quyidagilar hisoblanadi: 1.Mumkin bo’lgan maksimal yuqori iste’molga erishish. 2. Iste’molchilarning talabining maksimal qondirilishiga erishish. 2 Soliev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: 76 Iqtisod-Moliya, 2021.- 424 b. 9 3. Iste’molchilarga keng assortimentdagi tovarlarni tanlashiga imkoniyat yaratish. 4.Aholi turmush darajasi sifatini oshirish. Mumkin bo’lgan maksimal yuqori iste’molga erishish. Ko’pchilik rahbarlar marketingning – ishlab chiqarishning maksimal o’sishi va korxonaning boyishida asosiy omil yuqori iste’molga erishini rag’batlantirishda deb biladilar. Bu fikrni boshqacha ifodalasak, odamlar qancha ko’p sotib olsa va qancha ko’p iste’mol qilishsa, shuncha baxtli bo’ladilar degan ma’noni anglatadi. Lekin, ba’zi bir kishilar moddiy boyliklar masalasining ortishi katta baxtga erishishdan dalolatdir degan fikrga shubha bilan qaraydilar. Demak marketingning maqsadi faqat mumkin bo’lgan maksimal iste’molga erishishdangina iborat emas ekan. Iste’molchilarning talabining maksimal qondirilishiga erishish. Bu nuqtai nazarga muvofiq marketing tizimining asosiy maqsadi mumkin bo’lgan maksimal yuqori iste’molga erishish emas, balki iste’molchilarning talabini maksimal qondirishdan iboratdir. Bu degani tovar massasi iste’moli ko’p bo’lsada, u biron-bir ahamiyatga ega bo’lmasligi mumkin. Ularning ahamiyatliligi, tovar massasining ko’pligi bilan emas, balki bu tovar massalarning qanchalik darajada iste’molchilarning talabini qondira olishi bilan o’lchanadi. Afsuski, iste’mollarning talabini qondira olishi bilan o’lchanadi. Afsuski, iste’molchilarning talabining qondirilish darajasini o’rganish to hozirgi kungacha muammoligacha qolmoqda. Iste’molchilarga keng assortimentdagi tovarlarni tanlashga imkoniyat yaratish. Ba’zi bir bozor mutaxassislari marketing tizimining asosiy maqsadi tovarlar xilma-xilligi maksimal ta’minlash va iste’molchilarning keng assortimentdagi tovarlarni tanlashiga imkoniyat yaratishdan iboratdir deb hisoblaydilar. Tizimning maqsadi is’molchining talabiga to’liq mos keladigan tovarni topishiga yordam berishdan iborat bo’lishi kerak. 3 3 Ziyavtidinova N. M., O'rinov Y. M., Menejment. O'quv qo'llanma.T.: ―Tafakkur -Bo'stoni , 2022. - 312 ‖ с 10 Aholi turmush darajasi sifatini oshirish. Ko’pchilik mutaxassislar marketing tizimining asosiy maqsadi aholi “turmush darajasining sifati” ni yaxshilashdan iborat deb biladilar. Bu tushuncha quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. tovarlarning sifati, miqdori, assortimenti, narxi, 2. mehnatga haq to’lash darajasi, 3. madaniy muhitning sifati va boshqalar. Marketingning asosiy maqsadi , uning vujudga kelish, shakllanish va rivojlanishning ob’ektiv sabablari, zarurati bilan belgilanadi. Yuqorida qayd qilinganidek, marketing eng avvalo tovarlar to’planib, sotilmay qolgan va iqtisodiyot inqirozi kuchaygan sharoitda , uni shu inqirozdan chiqarish quroli sifatida ixtiro qilingan, yaratilgandir. U ishlab chiqarishni xaridor ehtiyojiga moslashtirib, talab va taklifni muvozanatiga erishgan holda, uni tashkil etgan korxona tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir. Bunga erishish uchun marketing ko’yidagi muhim vazifalarni hal etmog’i lozim: xaridorlar (iste’molchilar) ehtiyojini o’rganish va aniqlash, tovarlarga bo’lgan ichki va tashqi talablarni o’rganish,  korxonaning faoliyatini xaridorlar ehtiyojiga moslashtirish,  avvalo talab va taklif to’g’risida olingan ma’lumotlar asosida bozorni  o’rganish, tovarlar reklamasini tashkil etish, xaridorlarni tovarlarni sotib olishga  qiziqishini ortirish, tovar yaratuvchi yoki uni sotuvchi korxona tadqiqotlarini amalga oshirish  uchun ma’lumotlar to’plash va tahlil qilish, tovarni bozorga chiqarishdagi barcha xizmat to’g’risida ma’lumotlar olish,  to’ldiruvchi tovarlar va o’rnini bosuvchi tovarlar to’g’risida axborotlar  yig’ish, tovarlarga bo’lgan talabni istiqbollash, ularni amalga oshirishni nazorat  qilishdan iboratdir. Marketing axborotlarini tizimli tahlil qilish, talab va taklifning taxminiy hisobini ishlab chiqishga imkon beradi. Bu siz esa sotishning maqbul darajasini 11 belgilash mumkin emas. Bunday darajada odatda, minimum, maksimum oralig’ida hisoblash chiqiladi. Marketing maqsadiga erishishda reklama ham muhimdir. Reklamaning vazifasi – mavjud bozor segmentini mustahkamlash, yangi xaridorlarni jalb qilish, yangi bozorlar tashkil qilishdir. Marketing tizimida reklamaning asosiy xususiyati – uzluksiz ta’sir va doimiy yangilanishdir. Shu bilan birga xaridor psixologiyasi tovar va firma bog’lanib qolish xususiyati (imidj) ga ham egadir. Sotishni rag’batlantirish – marketingning vazifalaridan biri bo’lib, bozorga chiqarilgan tovarni rejalashtirilgan sotish darajasini ta’minlashga imkon beradi. Bu ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish demakdir. Sotishni rag’batlantirishning quyidagi faol shakllari mavjud – ko’rgazma savdo, yarmarkalar, maxsus savdo xizmatidan foydalanish va arzon baholar. Marketing tizimida sotish siyosati – bu tovar davriy harakatini tashkil etish jarayonidir. U tovar massasining ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha bo’lgan harakatining har bir bosqichida qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir qilishning aniq tahlilini talab qiladi. Bu holda sotish deganda ishlab chiqarish bilan savdo orasidagi barcha aloqalar tushuniladi. U ulgurji va chakana savdoni, tashish va saqlashni o’z ichiga oladi. Bizning iqtisodiy sharoitimizda marketingning tovar siyosati kabi vazifasi ham muhim ahamiyatga ega. Har tomonlama o’ylab yuritilgan tovar siyosati resurslardan samarali foydalanish imkonini beradi. Tovar siyosati har bir ishlab chiqarilgan mahsulotning aniq iste’molchilar guruhiga mo’ljallangan bo’lishini ta’minlaydi. Ya’ni har qanday tovar aniq iste’mol manziliga ega bo’lishi kerak. Bizning ichki bozorimiz, unga chiqarilgan tova assortimentining, amalga mavjud bo’lmagan “o’rtacha” deb ataluvchi iste’molchiga mo’ljallanganidan juda ham yutqazadi. Chunki xaridor qiziqishi va didiga qarab taqsimlangan tovarlar tanlash imkonini bermaydi. Marketingli yondashuvda bunday vaziyatlar yuz berishidan mustasno. 12 Yuqorida sanab o’tilgan marketing harakatlarining barchasidan bir vaqtda foydlanish lozim. Mana shundagina marketingli faoliyat iste’molsidan sanoat korxonalariga va savdoga, ulardan esa qarama-qarshi yo’nalishdagi uzluksiz axborot oqimini ta’minlaydi. Bu esa o’z vaqtida ishlab chiqarishda, tovar assortimentiga. Sotish shartlariga , xizmat ko’rsatish sohasiga o’zgartirishlar kiritishga imkon beradi. Marketingning sanab o’tilgan maqsadlari va vazifalari bozor faoliyatini tashkil qilish to’g’risida to’liq tushuncha bera olmaydi. Chunki bozor muammolarini to’liq halqilish uchun tayyor retseptning o’zi bo’lishi mumkin emas. Marketingni qo’llashdan oldin avvalombor sharoitni, eng asosiy ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasini hisobga olish lozim. Chunki marketing – murakkab, harakat va sabr-toqat talab qiluvchi, shu bilan birga tez samara beruvchi ishdir. U bir tomondan aholining yetarli darajada yuqori bo’lgan ehtiyoji va talabiga, uning xarid qobilyatiga, ikkinchi tarafdan tovar va xizmatlarni tanlashdagi erkinlikka javob berishi kerak. Bozor harakatining katta radiusini ta’minlash erkinlikka javob berishi kerak. Bozor harakatining katta radiusini ta’minlash uchun tovar assortimentini tez o’zgartirish , uni ommaviy ravishda o’zlashtirishga javob beradigan bo’lishi lozim. Bularning barchasi talab va taklifni muvozanatlashtirishga imkon beradi. Bunda tashqari marketingli faoliyatyuritish uchun, korxonani boshqarish va rejalashtirish tizimidan, taqsimot, ichki bozordagi 13 va tashqi savdodagi aloqalar, yuqori darjada jihozlangan bozor kanallari orqali realizatsiya qilishdan iborat tashkiliy masalalarni hal qilish zarur. Bugungi kunda barcha tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va shu bilan birga boshqa soha xodimlari ham marketing nuqtai nazaridan fikrlay olishlari va undan samarali foydalanishlari lozim. Rivojlanayotgan marketing mavjud mahsulotlar va xizmatlardan qoniqmaslik asosida. Bu hayot individual iste’molchi yoki iqtisodiyotning biron bir sohasi oldida turgan muammolar va vazifalarni hal qilishga qaratilgan. Shundan kelib chiqib, rivojlanish marketingi ikkita asosiy vazifani o’z ichiga oladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. 1. Bozor tahlili, mijozlarning yashirin ehtiyojlarini aniqlash va aniqlash. 2. Ularni qondirishga qodir yangi mahsulot / xizmatlarni yaratish. Bundan tashqari, potentsial xaridorlarni mahsulot to’g’risida xabardor qiladigan va ularni xarid qilishga undashga imkon beradigan reklama va reklama (marketing aralashmasi) ning tegishli to’plamini ishlab chiqish kerak. 3.Marketing turlari Aksariyat tadqiqotchilar marketing bu iste’molchilarning talablarini qondirish va daromadlarni ko’paytirish uchun g’oyalar, mahsulotlar, xizmatlarni rejalashtirish, amalga oshirish, targ’ib qilish va amalga oshirish jarayoni ekanligiga 14 qo’shiladilar. Afsuski, ichki voqelikda bu nazariy mo’llik "yaxshi qiz, ularni gazetada reklama qilsin" tamoyiliga binoan yollangan sotuvchilarning mavqeiga aylanadi yoki Kotlerning postulatlari shift bo’lgan professional rahbarlarning samimiy otilishi. Aslida, qaerga o’girilish kerakligi haqida ko’proq narsa bor. Marketingning asosiy turlari mahsulot yoki xizmat bozorining holati bilan bog’liq bo’lib, hatto ko’pchilik uchun tushunarsizdir. Masalan, ommaviy marketing, ular o’rtasidagi tafovutlarni hisobga olmagan holda, iste’molchilarning eng keng doirasini maqsad qilib oladi. Konsentrlangan (maqsadli) marketingni amalga oshirishda bozorning o’ziga xos segmenti (sport anjomlari, to’y xizmatlari). Differentsial marketing bir nechta tovar turlarini taklif qilish orqali bozorning katta qismini egallashni istaganlarga yordam beradi. Rivojlanayotgan marketing tovarlar yoki xizmatlarga talabni shakllantiradi, rag’batlantiruvchi marketing unga juda yaqin joylashgan bo’lsa ham, undagi xizmatlar, tovarlar odatda iste’molchilar e’tiboridan chetda qolmoqda. Konversion marketing xaridorning mahsulotga bo’lgan salbiy munosabatini (mahsulotni yaxshilash, uning narxini pasaytirish orqali va hokazo) o’zgartiradi, ma’lum bir davrda tovarlar yoki xizmatlarning hayot aylanishining yo’q bo’lib ketishi davrida talabni “jonlantiradi”. Talab o’zgaruvchan bo’lgan sharoitda (masalan, mavsumiy tovarlar yoki xizmatlar haqida gap ketganda) sinxron marketing qo’llaniladi. Agar vaziyat deyarli mukammal bo’lsa va mahsulot xizmatiga talab darajasi va tuzilishi taklifga to’liq mos keladigan bo’lsa, qo’llab-quvvatlanadigan marketing rol o’ynaydi. Va mahsulotingizga talabni kamaytirish uchun (agar talab taklifdan oshib ketsa, lekin hajmni oshirishning iloji bo’lmasa) demarketing taklif etiladi. Qarama-qarshi marketing jamiyat yoki iste’molchi nuqtai nazaridan asossiz bo’lgan talabni kamaytirish uchun ishlatiladi (masalan, alkogol, tamaki). Marketingning aniq shakllari va mazmuni korxona faoliyat xususiyatlaridan, uning ichki imkoniyatlari va tashqi shart-sharoitlaridan kelib chiqadi. Bu yerda 15 marketing va boshqa hamma oraliq faoliyat turlarining qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun yagona yo’naltiriladigan jarayonga birlashishi sodir bo’ladi, bu esa o’z navbatida turli xil marketing turlarining harakatlashini belgilab beradi. Marketing turlari o’rtasida muayyan bog’liqlik mavjud. U marketing jarayonlarini har tomonlama va aniq vaziyatda ko’rib chiqishga imkon beradi. Shuni hisobga olish kerakki, vazifalarni yechishda marketologlar bitta emas, balki turli xil marketing turlariga duch kelishlari mumkin. Talab holatiga qarab sakkizta vaziyatni ajratib ko’rsatish o’rinlidir. Ulardan har biriga marketingni boshqarish bo’yicha aniq vazifa mos keladi. Marketing tiplari bozor talabiga va uning orqasida turadigan iste’molchiga ta’sir etish omili sifatida 20-chizmada keltirilgan. Ular talabga iste’mol qilish paytida inson organizmiga ta’sir ko’rsatadigan irratsional talabga qarshilik qilishgacha deyarli ochib beradilar. 4. Marketing turlarining tasniflanishi. 1-jadval Tasniflash belgisi Marketing turi Marketing mazmuni 1.Amal qilish davri 1.1. Strategik marketing Bozorni strategik segmentlash asosida firma strategiyasini shakllantirish, tovarlar sifatini oshirish, ishlab chiqarishni rivojlantirish va raqobatbardoshlik me’yorlari strategiyasini prognozlash bo’yicha ishlarni kompleksi. 1.2. Taktik marketing Bozorni taktik (qisqa muddatli) segmentlash, reklama va tovarlar sotilishini rag’batlantirish bo’yicha ishlar kompleksi. 2.1. Jamoatchilik Maqsadli guruh (yoki maqsadli 16 2. Amal qilish sohasi xususiyatiga ega bo’lgan g’oyalar marketingi guruhlar) tomonidan ijtimoiy g’oya, harakat yoki amaliyatni qabul qilishlariga erishish maqsadida amalga oshiriladigan dasturlarini ishlab chiqish, hayotga tadbiq etish va bajarilishini nazorat qilish. 2.2. Joylar marketingi Alohida joylar, ob’ektlarning joylashishiga nisbatan mijozlarning munosabatini paydo qilish, saqlab turish yoki o’zgartirish bo’yicha faoliyat. 2.3. Ichki marketing Firma ichida mijozlar bilan ishlaydigan xodimlarni o’qitish va motivlashtirish bo’yicha amalga oshiriladigan marketing. 2.4. Tashkilotlar marketingi Mazkur firmani qiziqtiradigan hamm shaxslar va tashkilotlarning munosabatini va xatti-harakatlarini paydo qilish, saqlab turish yoki o’zgartirishga yo’naltirilgan faoliyat 2.5. Xalqaro (global) marketing Firmaning xalqaro miqyosdagi faoliyati. 3.1. Iste’mol marketingi Firmalar va pirovard iste’molchilar, jismoniy shaxslar yoki oilalar o’rtasidagi marketing. 3.2. Industriyalashgan marketing Ikkita firma (huquqiy shaxslar) o’rtasidagi marketing 3.3.Ijtimoiy Foyda olishni o’z 17 marketing oldiga maqsad qilib qo’ymaydigan byudjet (davlat) tashkilotlari tomonidan insonlarning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bo’yicha marketing. 4. Faoliyat turi 4.1. Moliyaviy marketing Moliyaviy faoliyat sohasidagi marketing. 4.2. Innovatsion marketing Innovatsiyalar, ilmiy-texnika taraqqiyotining yutuqlari, nou- xaularni ishlab chiqish va joriy qilish sohasidagi marketing 4.3. Sanoat marketingi Sanoat mahsulotiga bo’lgan ehtiyojni qondirish va ishlab chiqarish sohasidagi marketing. 4.4. Xizmatlar sohasidagi marketing Xizmat ko’rsatish doirasidagi ehtiyojlarni qondirish marketingi. 5.Ta’sir etish usuli 5.1. To’g’ri marketing Vositasiz marketing. 5.2.Televizion marketing Televizion ko’rsatuvlarni qo’llashga assoslangan marketing 5.3. Pochta orqali marketing Pochta-aloqa vositalaridan foydalanadigan marketing. 5.4. Katolog bo’yicha marketing Kattaloglardan foydalangan holda tovar va xizmatlarni tanlash va reklama marketingi. 6. Bozorning rivojlanish darajasi 6.1.Passiv marketing Talab taklifdan oshgan sharoitla, iste’molchiga emas, ishlab chiqarishga yo’naltirilgan marketing. 18 6.2.Tashkiliy marketing Sotilishlar konsepsiyasi, bozorlarni topish va tashkil qilishga yo’naltirilgan marketing. 6.3.Faol marketing Taklif talabdan oshgan sharoitda, raqobat qonunining faol amal qilishi sharoitidagi marketing. 7 . Marketingning rivojlanish darajasi 7.1. Taqsimlovchi marketing Ishlab chiqarish tovarlarini taqsimlash bo’yicha marketing. 7.2. Funksiyaonal marketing Tovarlarni ishlab chiqarish va taqsimlash marketingi. 7.3. Boshqaruvchilik marketinggi Tovarlarni yaratish ishlab chiqarish va taqsimlash bo’yicha marketing. Qo’llanish sohasi bo’yicha marketingning quyidagi turlari farqlanadi: Fikr marketing - bu asosan ijtimoiy g’oyalarni yoki ijtimoiy normalarni yaratishga qaratilgan jarayon. Ushbu turdagi faoliyat ma’lum global vazifalarni hal qilishi yoki xatti-harakatlar yoki hayot qoidalarini yaratishi mumkin. Atrof muhitning ifloslanishi va plastik chiqindilarni qayta ishlash muammosi keskinlashgani sababli, chiqindilarni organik va noorganik turlarga ajratish g’oyasi bunga misol bo’la oladi. 4 Shaxsiy - foydalanuvchi (tovar sifatida) yoki foydalanuvchi mahsulot yoki xizmat bilan bog’lashi kerak bo’lgan kampaniyaning birinchi shaxsini targ’ib qilish. Bular birinchi shaxsning ma’lum bir tasvirini va qiyofasini yaratishga qaratilgan harakatlar. Marketingning ushbu turi, klassik model singari, tinglovchilarning ehtiyojlarini o’rganishni va ularga mos keladigan tasvirni yaratishni anglatadi. Siyosiy - siyosat sohasida raqobat uchun standart marketing yondashuvlaridan foydalanish. Asosiy e’tibor jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy 4 Marketing F.T.Bazarova Toshkent “iqtisod-moliya” 2015 19 kayfiyatni aniqlash va tahlil qilish, o’zaro ta’sir va ta’sir o’tkazish uchun to’g’ri yondashuvni topishdir. Yashil - ishlab chiqarishni atrof-muhitga salbiy ta’sirini minimallashtirish maqsadida tabiatga g’amxo’rlik qilib, ekologik toza mahsulotni yaratishga qaratilgan harakatlar. Ushbu yondashuv katta va kichik ishlab chiqaruvchilar uchun ham amal qiladi. Birinchisi, tabiatni saqlash uchun mijoz oldidagi ijtimoiy mas’uliyatiga, ikkinchisi esa organik har bir narsaning sog’liq uchun maksimal foydasiga qaratishi mumkin. Ekologik - ishlab chiqarish va iste’mol qilishning barcha bosqichlarida atrof-muhitga minimal darajada salbiy ta’sir ko’rsatadigan foydalanuvchilarning talab va ehtiyojlarini qondirish. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchi atrof-muhit haqida qayg’uradigan va tabiat va iqlimning global muammolaridan xabardor ekologik brendning imidjini yaratadi. Ijtimoiy axloqiy - bozorda etakchi mavqeni saqlab qolish yoki ma’lum bir segmentni saqlab qolish uchun ishlab chiqaruvchining mahsulot sifatini yaxshilashga qaratilgan majburiy choralari. Ommaviy iste’mol sharoitida iste’molchi sifatiga va ta’siriga e’tibor qaratiladi. Agar mahsulot oxirgi foydalanuvchiga salbiy ta’sir ko’rsatsa, jamoatchilikning bosimi ostida ishlab chiqaruvchi sifatni yaxshilashga va ijtimoiy javobgarlik strategiyasini tanlashga majbur bo’ladi, aks holda bu ulushni yo’qotishiga yoki bozordan butunlay chiqib ketishiga olib kelishi mumkin. Ijtimoiy - ijtimoiy mas’uliyatli brend imidjini yaratishga qaratilgan harakatlar majmui. Ko’pincha, ushbu yondashuv iste’molchilar bilan hissiy aloqani kuchaytirish va kampaniyaning muhim ijtimoiy muammolarga hamdardligini va har tomonlama ularning echimiga hissa qo’shishini yoki ahamiyatli bo’lgan asosiy qadriyatlarga yo’naltirilganligini namoyish qilish uchun bozorda etakchi mavqega ega bo’lgan katta kampaniyalar va sodiq auditoriyalar tomonidan qo’llaniladi. qadrlamoq 20 Bozorni qamrab olish strategiyasiga muvofiq: Farqlangan - Bu bozorning har bir segmenti uchun alohida echimni yaratishdir. Ushbu strategiya bitta mahsulotni emas, balki brendni ommalashtirish uchun qo’llaniladi. Bunday yondashuv yanada to’g’ri deb hisoblanadi, chunki bozorning har bir segmenti uchun talab va aniq ehtiyojlarga javob beradigan noyob moslashtirilgan echim namoyish etiladi. Massasi - kundalik foydalanishda bo’lishi mumkin bo’lgan o’rtacha bozor narxlarida iste’mol tovarlari ishlab chiqarish. Asosiy maqsad ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirish va uskunadan maksimal foyda olish uchun ishlab chiqarishning ommaviy va keng ko’lamli turidir. Ushbu strategiya qisqa muddatli rejalarni tuzishda asosli bo’lib, etakchi mavqeini uzoq muddatli ushlab turishni anglatmaydi. Maqsad - ishlab chiqaruvchi tomonidan bozor segmentini sinflarga bo’lish, o’zlari uchun mo’ljallangan farqlarni aniqlash va har bir sinf uchun alohida joylashish. Ushbu yondashuv yuqori raqobat sharoitida va bozorning keng doirasi sharoitida, mahsulotingizning afzalliklariga e’tibor berish va bozorning boshqa ishtirokchilari orasida ajralib turish uchun qo’llaniladi. Farqlanmagan - bozorning barcha segmentlari talab va ehtiyojlarini qondiradigan ommaviy iste’mol mahsulotini yaratishga qaratilgan strategiya. Ushbu strategiya mahsulotning raqobatbardosh narx afzalliklarini va har bir segment uchun xos bo’lgan iste’molchilarning xohish-istaklarini izlashga va ular uchun mahsulot echimini yaratishga nisbatan arzon narxlarni o’z ichiga oladi. Konsentrlangan - mahsulotning raqobatbardosh ustunliklari va sotishning o’ziga xos taklifiga e’tibor qaratish va alohida bozorlarda yoki uning segmentlarida brendning mavqeini mustahkamlashga qaratilgan strategiya. Mahsulot va bozor ulushini tahlil qilib, ishlab chiqaruvchi uning kuchli tomonlarini aniqlab, ularni takomillashtirish va kuchaytirishga harakat qilishi mumkin. Mikro marketing - bu bitta yoki ikkita bozor segmentlarida yoki hatto ma’lum bir foydalanuvchilar segmentida marketing harakatlarining aniq 21 yo’naltirilganligiga ega bo’lgan bitta korxona miqyosidagi faoliyat. Bu ommaviy iste’molga aylanmaydigan yuqori darajada ixtisoslashgan tovarlar bo’lishi mumkin va ishlab chiqaruvchi o’zining bozor segmentida sodiq va uzoq muddatli munosabatlarni o’rnatishda asosiy ahamiyat kasb etadi. Birgalikda - tovarlarni va xizmatlarni ishlab chiqaruvchi tashkilotlar yoki ishlab chiqaruvchilarni yuqori darajadagi bozor ulushini qo’lga kiritish yoki egallashga imkon beradigan yuqori raqobat sharoitida yagona maqsad sifatida birlashtirish. Boshqacha aytganda, bu ishlab chiqaruvchi kuchlarning yig’indisi, shuningdek moliyaviy xarajatlarni mahsulotni ilgari surishda mutanosib ravishda taqsimlash. 22 Hodisalarni oldindan sezish davri bilan. Taktik - global rivojlanish yo’lidagi korxonaning qisqa muddatli maqsadlari. Ushbu jarayon savdo nuqtalarini yoki mijozlarni topishga, savdo rejalarini va sotish hajmlarini bajarishga, kutilmagan qiyinchiliklarni va boshqa kundalik vazifalarni hal qilishga qaratilgan bo’lib, ularsiz kelajakda istalgan natijaga erishilmaydi. Strategik - ishlab chiqaruvchining uzoq muddatli maqsadlari va kelajakda mahsulot sifatini yaxshilash yoki o’zgartirish, foydalanuvchining talab va 23 ehtiyojlarini qondirish uchun aniq harakatlar rejasi, o’zingizni raqobatchilardan ajratib, o’z pozitsiyangizni saqlab qolish imkonini beradigan marketing usullari. Birlashtirilgan - mahsulotni ushbu jarayonlarga moslashtirish va yangilash maqsadida iste’molchining kelajakdagi ehtiyojlarini va ularning o’zgarishi tendentsiyalarini tahlil qilish va aniqlashga qaratilgan tashkilotning harakatlari. Tomoshabinlarning ehtiyojlarini va uning afzalliklarini tushungan holda ishlab chiqaruvchi iste’molchilar talablaridan oshib, innovatsiyalar tendentsiyasini yaratishi mumkin. Innovatsion - doimiy ravishda iste’molchining qiziqishini saqlab turadigan va o’zgaruvchan ehtiyojlarini qondiradigan mahsulotni modernizatsiya qilish va yangilash bo’yicha echimlar va g’oyalarni izlash. Ushbu yondashuv nafaqat mavjud mahsulotga, balki mahsulotning yangi noyob echimini yaratishga ham tegishli bo’lishi mumkin. Sinov - ishlab chiqarishni to’liq miqyosda ishga tushirishdan oldin mahsulotlarning sinov partiyasini ishlab chiqarish. Harakatlar to’plami mahsulot, narx, qadoqlash, tarqatish kanallari, iste’molchilarning xohish-istaklarini tahlil qilishga qaratilgan. Tashkilotlar ichidagi marketing. Ichki - xodimlarning tashkilotga, mahsulotga va kompaniyaga sodiqligini ichki qurilishi. Yuqori malakali kadrlarni olish uchun ish beruvchilar o’rtasida yuqori raqobat sharoitida xodimlar va ish beruvchilar o’rtasidagi munosabatlarni marketing tamoyillariga binoan ishlab chiqarish odatiy hol bo’lib, unda pozitsiya mahsulot va xodim iste’molchi hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchi (ish beruvchi) o’zining barcha sa’y-harakatlarini sifatli mehnat sharoitlarini ta’minlash, ularni yaxshilash va xodimlar bilan uzoq muddatli munosabatlarni o’rnatishga yo’naltiradi. o’zaro bog’liq marketing Aloqa marketingi - mahsulotni yaratish jarayonidan tortib to oxirgi foydalanuvchiga qadar bo’lgan barcha aloqalar bilan uzoq muddatli munosabatlarni yaratish. Ushbu harakatlarning zarurligini tushunish kerak, chunki tinglovchilarning sadoqati ko’plab omillarga bog’liq, shu jumladan etkazib berish 24 tezligi, to’g’ri tashkil etilgan logistika, peshtaxtadagi tovarlarning pozitsiyasi va chakana savdo tarmoqlarida xizmat ko’rsatish darajasi. Shunday qilib, asosiy maqsad sheriklar bilan yaqin va foydali o’zaro munosabatlarni yaratishdir. Ishlamoqda - mahsulotni sotishdan tortib to oxirgi xaridorga qadar qisqa muddatli muammolarni hal qilishga qaratilgan klassik marketing aralashmasi doirasidagi ishlab chiqaruvchining taktik harakatlari. Bunday harakatlar chakana savdo tarmoqlarini qidirish, logistika, iste’molchilarning imtiyozlarini o’rganish va ularning ehtiyojlarini qondirishni o’z ichiga oladi. Vaqt marketingi - mahsulot ishlab chiqarish yoki bozor raqobati sharoitida vaqtinchalik resursdan samarali va oqilona foydalanishning barcha mumkin bo’lgan usullarini topishga qaratilgan harakatlar. U qo’shimcha imkoniyatlarni aniqlaydigan va ishlab chiqarish hajmini oshiradigan ishlab chiqarish quvvatlarining yukini tahlil qilishi mumkin. Mahsulotni mijozga raqobatchilardan tezroq etkazib berishga imkon beradigan va qo’shimcha foyda keltiradigan logistika modelini qidiring. Ushbu yondashuv ishlab chiqarishda ishtirok etadigan barcha biznes-jarayonlar uchun qo’llanilishi mumkin. Boshqa asosiy marketing turlari kabi: Bir-biriga bog’langan - Marketingning o’zaro ta’sirini ishning yagona mexanizmi sifatida tavsiflovchi atama. Ushbu harakatlar tashkilot ichida ham to’planishi mumkin, va uning darajasidan tashqarida, tarqatish va savdo ofislari bilan aloqa o’rnatish orqali amalga oshiriladi. Jarayon tashkilot, ishlab chiqarish yoki kompaniya ichidagi aloqa aloqalarini yaratishga qaratilgan bo’lib, barcha bo’limlar jarayonlar, har bir bosqichdagi mumkin bo’lgan qiyinchiliklar, shuningdek ularning ta’sir natijasi va javobgarlik darajasini aniq tushunishlari uchun. Virusli - brendni namoyish etishning nostandart usullari va uning maqsadli auditoriya bilan aloqasi. Rag’batlantirishning bu usuli doimiy hissiy aloqalarni va birlashmalarni yaratishga qaratilgan. Virusli marketing klassik reklamalarga qaraganda arzonroq deb hisoblanadi, chunki foydalanuvchilar o’zlari videoni do’stlari bilan baham ko’rishadi va uni reklama sifatida ham tushunmasliklari 25 mumkin. Ko’pgina hollarda, bu gap to’g’ri bo’lishi mumkin, ammo "virus" g’oyasini sifatli o’rganish, uni amalga oshirish va "ekish" katta investitsiyalarni talab qilishi mumkin. Interfaol - real vaqt rejimida oxirgi foydalanuvchi bilan to’g’ridan-to’g’ri o’zaro aloqa. Xulqning ushbu modeli reklama kampaniyasi, rebrending, yangilik yoki mahsulotning o’zgarishi haqida auditoriyadan tezkor javob olishga, shuningdek ehtiyoj va istaklarni tinglashga imkon beradi. Ushbu vositadan mohirona foydalanish sizga bozor pozitsiyasini saqlab qolish yoki etakchilikka erishish imkonini beradi. Birlashtirilgan - ma’lum sohalarga yoki raqobatdosh ustunliklarga e’tibor bermasdan, marketingning barcha vositalari va usullaridan foydalangan holda reklama usullari. Ushbu strategiya sizga muqobil marketing harakatlariga e’tibor bermasdan, ularni rag’batlantirish va diqqatni jalb qilishning eng samarali usullarini aniqlashga imkon beradi. Ijodiy - Brendning bozor mavqeini yaxshilash va mustahkamlash uchun nostandart marketing echimlarini izlash. Ushbu taktika iloji boricha o’ylab topilgan va ko’p yillik tajriba va marketing tadqiqotlariga asoslanishi kerak. Ushbu harakatlarning maqsadi - foydalanuvchini hayratda qoldirish va raqobatchilar uchun kutilmagan va kutilmagan qadam tashlash. - minimal sarmoyaviy sarmoyaga ega mahsulotni ilgari surishga qaratilgan harakatlar majmui. Asosiy maqsad - cheklangan reklama byudjeti, nostandart bo’lib, auditoriya e’tiborini jalb qilish va fikr-mulohazalar va sotuvlarni iloji boricha tezroq olish. Ushbu yondashuv ko’pincha katta reklama beruvchilar bilan raqobatlasha olmaydigan kichik ishlab chiqaruvchilar va kampaniyalar tomonidan qo’llaniladi. To’g’ridan-to’g’ri - Mahsulot yoki xizmatning oxirgi foydalanuvchisi bilan vositachilarsiz aloqa. Ushbu yondashuv ikkala B2B va B2C modellarida ishlatilishi mumkin. Bunday sxema kichik va o’rta biznes uchun foydali bo’lishi mumkin, bu sizga mijozning fikr-mulohazalarini olishga imkon beradi va marketing tadqiqotlariga pul tejaydi. 26 Tovar - mahsulotni marketing faoliyatining asosiy ob’ekti sifatida batafsil tahlil qilish. Turi, sifati, tashqi ko’rinishi va yakuniy mahsulotga ta’sir qiluvchi barcha omillarni o’rganish. Bundan tashqari, aktsiyalar yoki maxsus takliflar orqali savdoni rivojlantirishga qaratilgan harakatlar ham bo’lishi mumkin. 5 5 www.Texnoman.uz 27 Xulosa Kurs ishi yakunida quyidagi xulosaga kelamiz. Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda marketing xaridorga u xohlaydigan narsani ta’minlab, bunda oqilona narxni belgilab va tovarlarni unga qulay bo’lgan joyda va kerakli miqdorda xarid qilish imkoniyatini berish orqali muvaffaqiyatga erishish mumkinligiga hammani ishontiradi. Keng ma’noda, nodavlat notijorat tashkilotidagi marketing faoliyati yoki ijtimoiy marketing - bu tashkilotning maqsadli auditoriyasi ehtiyojlarini unga ma’lum bir narxda notijorat mahsulotni taklif qilish orqali qondirishga qaratilgan faoliyat. Ma’lum bir joy va ma’lum bir aloqa komponenti bilan. Keng ma’noda, har qanday tashkilotning marketing faoliyatining mohiyati bir xil. Nodavlat notijorat tashkilotida u o’ziga xos xususiyatlarga ega. Shubhasiz, marketing har qanday tashkilotga, xususan, nodavlat notijorat tashkilotiga o’z faoliyatining maqsad va vazifalarini tushunish va to’g’ri shakllantirish, shuningdek, kompaniyaning ichki va tashqi muhiti bilan eng maqbul o’zaro ta’sir qilish usullarini topish imkonini beradi. Uning faoliyati: maqsadli auditoriya, mahalliy aholi, davlat organlari, hamkorlar, donorlar, xalqaro tashkilotlar, tashkilot xodimlari va boshqalar Yuqoridagi fikrlarga xulosa qilib, xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish bo’yicha quyidagi takliflarni berishimiz mumkin. 1.Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda xorijiy kompaniyalar marketing faoliyatini o’rganib chiqib, katta yutuqlarga erishgan kompaniyalarning ish tajribasini bizni mamlakatimiz korxonalari faoliyatida qo’llash kerak. 2. Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda yangi innovatsion texnologiyalarni ish jarayoniga tatbig’ qilish va unumli foydalanish kerak. 3. Marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda bank o’z maxsulot va xizmatlarini raqobatbardoshligini ta’minlashi, sifatini yaxshilashi kerak. 28 4. Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketingni samarali boshqarishda mahsulot reklamasining ahamiyati katta o’rin tutadi. Buning uchun reklama faoliyatini amalga oshirishda innovatsiyalardan, oxirgi fan-texnika yutuqlaridan to’laqonli foydalanish zarur. 29 Foydalanilgan adabiyotlar 1.O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7‖ fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni. 2.Jalolov J. Hotamov I., Ahmedov I., ―Zamonaviy tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari , TDIU, -Toshkent, 2018, - 270 b. ‖ 3.Soliev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: 76 Iqtisod-Moliya, 2021.- 424 b. 4.Zaynutdinov SH.N. ―Menejment . O’quv qo’llanma. ‖ Т .: Cho’lpon, 2021. - 320 bet 5.Qosimova D. S., Menejment nazariyasi. Darslik.T.: ―Tafakkur -Bo’stoni , ‖ 2021. - 336 с 6. Ziyavtidinova N. M., O’rinov Y. M., Menejment. O’quv qo’llanma.T.: ―Tafakkur -Bo’stoni , 2022. - 312 ‖ с 7.A. Coliev. S. Buzrukhonov. Marketing, o’quv qo’llanma 2021 yil 30

Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va bozor tizimidagi o’rni

Купить