Maxmur - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	52.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Sevara

Ro'yxatga olish sanasi 07 Aprel 2025

2 Sotish

Maxmur

Sotib olish

Reja:
I. Kirish. O‘zbek adabiyotida Maxmur ijodining o’rganilishi.
II. Asosiy qism:
1. Maxmur ijodining g’oyaviy yo’nalishi.
2. Maxmur hajviyotida badiiy-uslubiy xususiyatlar.
3. Maxmur hajviy ijodining o’zbek adabiyotidagi ahamiyati, uning
g’oyaviy-estetik o’rni.
III. Xulosa.
IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
O‘zbek adabiyotida Maxmur ijodining o’rganilishi.
Qo qonda yashab ijod qilgan Maxmur hayoti va ijodiga doir ma’lumotlarʻ
unchalik ham ko p emas. Adabiyotshunoslar va adabiyot ixlosmandlariga uning
ʻ
ilk bora “Guliston” jurnalida bosilib chiqqan “Hapalak” she’ri ma’lum edi.
Ushbu she’rdan keyin Maxmur ijodi maktablarning adabiyot darsliklariga
kiritilgan va oliy o‘quv yurtlari uchun tayyorlangan “O zbek adabiyoti tarixi
ʻ
xrestomatiyasi” da hamda “O zbek poeziyasining antologiyasi” ham bosilib
ʻ
chiqqan. Undagi ma’lumotlarga ko ra: “Maxmur haqida juda oz ma’lumotga
ʻ
egamiz. Fazliy “Majmuat-ush-shuaro”da Maxmurning Umarxon saroyida
yashagan mashhur olim va shoir Akmalning o‘g‘li ekanini aytadi. Maxmurning
hayoti haqida boshqa ma’lumotlarga ega emasmiz” – deb aytilgan. Yuqorida
ta’kidlangan Fazliy qalamiga mansub “Majmuat-ush-shuaro” tazkirada
Maxmurning 500 ta g azali kiritilgani ma’lum. XX asrning 50-yillarida
ʻ
Maxmurning ilk devoning topilishi o qituvchi Po latjon Qayumov va Asqarali
ʻ ʻ
Hamroaliyev (Charxiy)lar nomi bilan bog liq. Bu qo‘lyozma devon o‘z tarkibiga
ʻ
Maxmurning hajviy yumoristik she’rlari, tarix va qasidalarini o‘z ichiga
olganligi qayd etilgan. Qo‘lyozmani ko‘chirgan kishining nomi, shuningdek
shoirning ijod namunalarining yozilgan yili va qo‘lyozmaning qachon
yozilganligi yoki ko‘chirilgan yili haqida ma’lumotlar uchramaydi. Faqat bir
she’rning yozilgan yili hijriy 1229-yil (1813—1814) deb ko‘rsatilgan. “Bu
devonda shoirning 3417 misrani tashkil etgan 69 asari bo‘lib, ular muxammas,
mustahzod, g‘azal, masnaviy, ruboiy, qit’a va bahri madid shaklida yozilgan
she’rlardir.” Ushbu devon Maxmur butun ijodiy faoliyati davomida yaratilgan
adabiy merosining satirik va yumoristik merosini o‘z ichiga oladi.
Yuqorida ta’kidlab o tilganidek, Maxmur hayotiga doir ma’lumotlar kamligi
ʻ
sababidan biz uning hayotiga oid voqea-hodisalarni o rganishda Maxmurning
ʻ
asarlariga, davr adabiy muhitiga, shuningdek, o sha davrda yozilgan bayoz va
ʻ
to plamlarga murojaat qilamiz. XVIII asr 1-yarmida Qo‘qonda adabiy muhit
ʻ

uchun yetarlicha harakatlar boshlangan. Jumladan, bu borada Mirzo Olim
“Ansob us-salotin” asarida 1732-1733- yillarda Abdulkarimxon davri haqida
shunday yozgan: “Abdulkarimxon... xizmatiga eshon, domullo, Olim
Konibodomiy va domullo Vali Xojandiy va Mashrabi devonayi Namangoniy
kelib suhbat tutar erdilar. Alarning suhbatidin ifoda va istifoda topib, necha
umumiy diniy va kashf yaqinig‘a olim va koshif bo‘lib kamolot hosil qildi.”
Qo‘qonda adabiy muhitning eng gullagan davri Amiriy taxallusi bilan she’rlar
bitgan shoh va shoir Amir Umarxon (1787-1822) nomi bilan bevosita bog‘liq.
Amir Umarxon siyosiy hayot bilan bir qatorda ilm-fan rivoji, adabiyot va
san’atga ham katta e’tibor bergan. Xonlik hududidagi barcha iqtidorli
ijodkorlarni saroyga jamlab, faol ijodiy jarayonni tashkil etgan. Ushbu adabiy
jamoadagi ijodkorlar o‘zlarini turli yo‘nalishlarda namoyon eta olgan.
Tarixnavislik, tazkiranavislik, she’riyat, nasr, matbaa ishlari, adabiy
hamkorlikning bebaho namunalari yaratilgan. Avazmuhammad Attorning
“Tuhfat uttavorix”, Hakimxon To‘raning “Muntaxab ut-tavorix”, Mushrifining
“Shahnomayi Nusrat payom” Is’hoqxon To‘raning “Tarixi Farg‘ona”,
Mushrifhing “Ansob ussalotin va tavorixi Xavoqin” kabi tarixiy asarlari, Fazliy
Namangoniyning “Majmuayi shoiron” tazkirasi mazkur ijod qaynagan davrda
yaratilgan, u haqdagi ma’lumotlami o‘zida jamlagan. Umarxon tashabbusi bilan
dunyoga kelgan Fazliy tazkirasi tazkiranavislikda yangi yo‘nalishni
shakllantirgani bilan alohida ahamiyatga ega. Keyinchalik bu an’ana boshqa
adabiy muhitlarga ham ko‘chgan. “Qo‘qon adabiy muhitida xalq og‘zaki ijodi
namunalarini o‘zlashtirishga, jamlashga, yozma adabiyot bilan
uyg‘unlashtirishga katta e’tibor berilgan. Bu harakatning noyob mahsuli sifatida
Gulxaniyning «Zarbulmasal» asarini eslash kifoya. Uvaysiy, Nodira, Fazliy,
Ado, Maxmur, Amiriy kabi ijodkorlaming asarlarida ham xalqona hikmatlardan,
iboralardan unumli foydalanish ko‘zga yaqqol tashlanadi.”
O‘zbek mumtoz adabiyoti tarixida Qo‘qon adabiy muhitining o‘ziga xos zalvorli
o‘rni borligi hech kimga sir emas. Qo‘qon adabiy muhitida tarbiya topgan va
ijod qilgan Uvaysiy, Nodira, Gulxaniy, Maxmur, Fazliy kabi bir qancha

ijodkorlarning ilmiy meroslarisiz bu jarayonning ko‘lamini so‘z bilan ifodalash
qiyin. Shoir va adiblarning ijodiy yutug‘ining rivojida “amir ul-mo‘minin” Amir
Umarxonning beqiyos o‘rni va uning rahnamoligiga alohida e’tibor bergan
taniqli adabiyotshunos Abdurauf Fitrat “XVI asrdan so‘ngra o‘zbek adabiyotig‘a
umumiy bir qarash” nomli maqolasida Qo‘qon adabiy muhitidagi Farg‘ona
adabiyotiga alohida e’tibor qaratgan. Fitrat Amir Umarxon boshchiligida va
homiyligida yaratilgan Gulxaniyning “Zarbulmasal” asariga to‘xtalib, “bu
davrda Farg‘ona saroy adabiyotlarining xalq adabiyotig‘a ayricha diqqat
qilg‘anlari ham ko‘riladir”, deya qayd etgan.
Mavzuning dolzarbligi. Adabiyot jamiyat hayotining ajralmas qismi
sifatida inson tafakkurini, uning orzu-umidlarini, ijtimoiy-siyosiy voqelikni
ifodalashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Adabiyotning muhim janrlaridan
biri bo‘lgan hajviyot esa jamiyatdagi illatlar, insonlardagi salbiy fazilatlar,
turmushdagi nohaqlik va nosog lom holatlarni fosh etish, ularni kulgi orqaliʻ
tanqid qilish orqali tuzatishga xizmat qiladi. Hajviy adabiyot xalq ruhiyatini
tarbiyalashda, ijtimoiy ongni uyg‘otishda, axloqiy me’yorlarni mustahkamlashda
alohida o rin tutadi.
ʻ
O‘zbek adabiyotida ham hajviyot o‘ziga xos taraqqiyot bosqichlariga ega
bo‘lgan janrdir. Ayniqsa, XX asrda yashab ijod qilgan shoira, adiba va jurnalist
Maxmur (Mukarrama Saidova) ijodida hajviy ruh, tanqidiy nigoh alohida
ahamiyat kasb etadi. Maxmur o‘z asarlarida jamiyatdagi muammolarni ochib
berish, byurokratiya, loqaydlik, dangasalik kabi illatlarni hajv orqali tanqid
qilish orqali o‘quvchida ijtimoiy mas’uliyat hissini uyg‘otishga harakat qilgan.
Mazkur kurs ishida Maxmur hajviyotining g oyaviy yo nalishi, ya’ni u qanday
ʻ ʻ
ijtimoiy, axloqiy va estetik maqsadlarga xizmat qilganligi, qanday uslubiy
vositalardan foydalanganligi, hajvning o‘zbek adabiyotidagi umumiy
taraqqiyotidagi o‘rni va ahamiyati tahlil qilinadi. Ishning dolzarbligi shundaki,
bugungi kunda ham hajviyotning ijtimoiy hayotda tutgan o rni va zarurati katta
ʻ
bo‘lib, Maxmur singari ijodkorlar merosini o‘rganish nafaqat adabiyotshunoslik,
balki ma’naviy tarbiya nuqtai nazaridan ham muhimdir.

Kurs ishining maqsadi:
Kurs ishi vazifalari :
Kurs ishi ob’ekti va predmeti. o‘zbek adabiyotida hajv janrining rivoji
jarayonida o‘ziga xos ijodiy yondashuvi bilan ajralib turgan adiba Maxmur ijodi
hisoblanadi.
Kurs ishida foydalanilgan metodlar. Kurs ishida foydalaniladigan
metodlar orasida analiz (tahlil) va sintez (umumlashtirish) metodlari hamda
kuzatish, taqqoslash, empirik tadqiqotlardan iborat.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Ushbu kurs ishi kirish, asosiy qism,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

1. Maxmur ijodining g‘oyaviy yo‘nalishi.
Maxmur (taxallusi; asl ism-sharifi Mahmud Mulla Shermuhammad o‘g‘li,
Qo‘qon - 1844) - o‘zbek mumtoz adabiyoti namoyandalaridan biri. Shoir Mulla
Shermuhammad Akmal Ho‘qandiyning o‘g‘li. Qo‘qondagi Madrasai Mirda
tahsil olgan. Umarxon qo‘shinida sarbozlik, sipohiylik qilgan. Maxmur
yoshligidan she’riyatga havas qo‘yib, Sa’diy, Hofiz, Jomiy, Navoiy merosini
o‘rgangan.
Shoirning shaxsiy hayoti juda og‘ir kechgan, bu esa uning ijodida ham yorqin iz
qoldirib, ko‘pchilik she’rlarining mazmun ruhiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan.
Maxmur tabiatan munofiqlik va riyokorlikni qat’iy qoralovchi, hiylanayrang va
qing‘ir ishlarni yoqtirmaydigan, ayni zamonda, nozik did va serjahl, o‘z
qadrqimmatini yuqori tutuvchi inson bo‘lgan.
Maxmurning an’anaviy devon tuzganligi noma’lum. 1950 yilda Po‘latjon
Qayumov va Asqarali Charxiylar izlanishlari tufayli Qo‘qonda Maxmurning
o‘zbek va forsiy tillardagi she’riy majmuasi topilgan. Maxmur asarlarining
deyarli hammasi o‘z mazmun va ruhiga ko‘ra, hajviy va tanqidiy yo‘nalishdadir.
Mumtoz she’riyatning g‘azal, masnaviy, muxammas va qasida turlarida
yaratilgan bu asarlar milliy adabiyotda ijtimoiy hajviyotning Maxmur ijodida
yanada yuksak pog‘onaga ko‘tarilganini ko‘rsatadi. Shoir o‘z davridagi
tuzumning ko‘pdan-ko‘p illatlarini keskin tanqid ostiga olgan, o‘sha zamondagi
adolatsizlik, zo‘ravonlik va huquqsizlikni fosh etgan. Bu tanqid, ko‘pincha,
«jafokor falak», «berahm charx» qilmishidan o‘tli shikoyat, achchiq taqdirdan,
befayz hayotdan nola-fig‘on tarzida yuzagakelgan.
Qishloq ahlining och-yalang‘och hayoti, o‘lkani qurshagan
vayronagarchilik, xarobazorlarga aylangan qishloklarning ayanchli manzarasi
«Hapalak» satirasida jonli va ta’sirchan chizilgan. Unda shoir juda katta ijtimoiy
mazmunni o‘ziga xos ramziy obrazlarda, xalqona qochiriq va achchiq kinoyalar,
imo-ishoralar vositasida esda qolarli darajada badiiy mahorat bilan ifodalay
olgan. Maxmurning xalq so‘zlashuv tiliga ko‘chib, maqol-matallar doirasidan

mustahkam o‘rin olgan «Tovuqi ignachiyu o‘rdagu g‘ozi - kapalak!; Bir katak,
ikki kapa, uch olachuq, to‘rt katalak!; Xalqini ko‘rsang agar o‘lasiyu qoqu
xarob, ochlikdan egilib qomati misli kamalak» kabi misralari Hapalak
qishlog‘ining xarobaga aylanganini (shoirning onasi shu yerlik bo‘lgan),
dehqonlarning esa o‘ta qashshoq hayotini ishonarli gavdalantiradi. Vayrona
qishloqlar va bechora dehqon ahli mavzui Maxmurning boshqa she’rlarida ham
shu tarzda tanqidiy ruhda hayotiy tahlil etilgan.
Maxmurning ko‘pgina hajviy she’rlari zamonasidagi aniq shaxslarga qaratilgan:
«Isqotiy», «Amakim», «Xo‘ja Mir Asad hajvi», «Hajvi Atoyi poraxo‘r», «Qozi
Muhammad Rajab Avj sifatlari» va b.
Maxmur ijodiy merosida hajv san’atining murakkab, ayni zamonda,
mahsuldor va yorqin usullaridan biri — o‘z-o‘zini fosh etish usulida yaratilgan
asarlar alohida o‘rin tutadi. Shoirga zamondosh tarixiy shaxslar — yuqori
lavozimli amaldorlardan Hoji Niyoz, Hakim Turobiy, Mulla Ya’qub Xo‘jandiy
kabilarning jirkanch tabiati va qabih amaliy-ijtimoiy faoliyatlarini ayovsiz fosh
etuvchi hajviyalar bu turkumning yetuk namunalaridir.
Shoir qoldirgan adabiy meros ichida «Karimquli Mehtarning sifatlari» deb
nomlangan masnaviy alohida o‘rin tutadi. Tarixan hayotda bo‘lgan voqeani
badiiy bayon etuvchi bu asarda shoir mohir hajviy — hazil she’r ustasi sifatida
namoyon bo‘ladi. Karimquli Mehtar tomonidan o‘ziga ajratilgan sovg‘a — otni
ta’riflash jarayonida hajviy tasvirning go‘zal lavhalarini yaratadi. «Suv ham
ichsa tamog‘iga tiqilar, Pashsha gar qo‘nsa yoliga yiqilar» darajasida qirchang‘i
bo‘lgan, «kunda yetti no‘xta uzar, misli qo‘chqor suzar, og‘zida tishdin asar
yo‘q» ot ta’rifida Maxmur xalq og‘zaki ijodining lof, askiya turlari ruhi va
uslubida quvnoq misralar bitadi («Ham harishu ham xarobu ham badnom, Ikki
ming ayb angadur mudom...»).
Maxmur — zullisonayn shoir. Fors tili va she’riyatini mukammal bilgan. Bir
qancha forsiy asarlar ham yaratgan. Uning merosida Sharq she’riyatining
mulamma va shiru shakar turlarining namunalari mavjud. Maxmur ijodiy

faoliyati o‘zbek mumtoz adabiyotida tanqidiy yo‘nalishning, ayniqsa,
hajviyotning taraqqiyotida navbatdagi yuqori bosqich bo‘ldi.
Maxmurning hajviy she’rlar devoni saqlangan, unda 69 asar (3417 misra)
jamlangan, lirik asarlari esa bayozlarda uchraydi. Maxmur adabiy merosi
keyingi davrlar qalam ahli, xususan, hajvgo‘ylar ijodiga jiddiy ta’sir ko‘rsatgan.
Muqimiyning Hapalak qishlog‘i haqidagi hajviyaga taxmis bog‘laganligi,
Maxmur yumoristik tahlil etgan qirchang‘i ot mavzuida 19-asr oxirlari va 20-asr
boshlarida ko‘plab hajviy namunalarning paydo bo‘lishi xulosa uchun ishonchli
dalildir.
Maxmurning yuksaklikka erishish yo’llari haqida gapirganda, bu mavzu
asosan uning hayotidagi ijtimoiy, axloqiy va badiiy jihatlarni ko'rib chiqishni
talab etadi. Maxmur hajviyoti, o'zining kulgili va satirik usullari bilan,
insonlarning o'z-o'zini anglash, jamiyatdagi o'zgarishlar va axloqiy yuksalishga
intilishlarini tasvirlaydi. Maxmur hayotidagi yuksaklikka erishish yo’llari
ko'pincha uning ijtimoiy pozitsiyasini yaxshilash, axloqiy va ma'naviy o'sishini
ta'minlash va jamiyatda o'zining o'rnini topish bilan bog'liqdir. Quyidagi jihatlar
orqali Maxmurning yuksaklikka erishish yo'llari haqida ma'lumotni kengaytirish
mumkin:
Axloqiy va ma'naviy o'sish.
Maxmur hayotidagi yuksaklikka erishishning asosiy yo'li axloqiy va
ma'naviy o'sishdan boshlanadi. U o'z ichki dunyosini anglash va axloqiy qarorlar
qabul qilish orqali yuksaklikka erishishi mumkin. Hajviy asarlarda, ko'pincha,
qahramonlar o'zlarining zaifliklari va kamchiliklarini tan olishadi va shu yo'l
orqali rivojlanishadi.
Maxmurning ichki kurashlari va o'zining zaif tomonlari bilan yuzma-yuz
kelishi uning rivojlanishining boshlanish nuqtasi bo'lishi mumkin. Bu jarayonda
u o'zining ahloqiy va ma'naviy qiyinchiliklarini yengish orqali yuqori
maqsadlarga erishishga intiladi.

Yangi qadriyatlar va maqsadlar: Maxmurning axloqiy o'sish yo'lida yangi
qadriyatlarni qabul qilishi, jamiyatda o'z o'rnini topishga yordam beradi.
O'zgarishlar orqali u o'z hayotini va boshqalarni yaxshilashga harakat qiladi.
Ijtimoiy pozitsiya va o'zgarishlar.
Maxmurning jamiyatdagi o'rni, uning yuksaklikka erishish yo'li bilan
bog'liqdir. Badiiy asarlarda ko'pincha qahramonlar jamiyatning o'zgarishlariga
moslashish, ijtimoiy qatlamlar bilan o'zaro munosabatlarni yaxshilash orqali
yuksaklikka erishishga intilishadi. Maxmur hajviyotida voqealar ko'pincha
jamiyatdagi adolatsizliklarni, korrupsiyani va ijtimoiy muammolarni tanqid
qilish orqali voqealarga chuqur ma'no kiritiladi.
Siyosiy va ijtimoiy o'zgarishlar : Maxmur jamiyatdagi muammolarni
badiiy talqin qilish orqali o'zining siyosiy va ijtimoiy pozitsiyasini aniqlaydi.
Ularning tanqidi va satirasi orqali, aslida, o'zini jamiyatda yaxshiroq o'rin topish
uchun qayta shakllantirishga urinishni ko'rishimiz mumkin.
Yangi imkoniyatlar yaratish : Maxmur, ko'pincha, o'z hayotidagi ijtimoiy
o'zgarishlardan foydalanishga harakat qiladi. Buning uchun u jamiyatda mavjud
bo'lgan nohaqlik va adolatsizliklarga qarshi kurashishga, o'zgarishlarni amalga
oshirishga intiladi.
O'zini tanish va o'z-o'zini anglash
Maxmur hayotida yuksaklikka erishish uchun, o'zini tanish va o'z-o'zini
anglash yo'li muhim ahamiyatga ega. Bu yo'l, ko'pincha, o'zining kuchli va zaif
tomonlarini, ichki kurashlarini tushunish orqali amalga oshiriladi.
O'ziga bo'lgan ishonchni rivojlantirish : Maxmur o'zining ichki
dunyosini anglab, uning kuchli va zaif tomonlarini qabul qilish orqali o'ziga
bo'lgan ishonchini orttiradi. Bu ishonch unga yangi maqsadlar qo'yish,
jamiyatdagi o'rnini mustahkamlashga yordam beradi.
O'zgarishlarga ochiq bo'lish : Maxmur o'zgarishlarni qabul qilishga
tayyor bo'lishi kerak. O'z-o'zini anglash jarayonida, u o'z hayotini, qarorlarini va
istiqbolini qayta ko'rib chiqishi mumkin.

O'zgarishga chaqirish va boshqalarni ilhomlantirish
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'li ko'pincha boshqalarni
ilhomlantirish va jamiyatda o'zgarishlarga chaqirish bilan bog'liqdir. Hajviy
asarlarda Maxmur ko'pincha jamiyatning ayrim noxush holatlarini tanqid qilib,
o'z o'quvchilarini yoki tomoshabinlarini o'zgarishlarga chaqiradi.
Sosial aktivizm : Maxmur hayotidagi o'zgarishlar jamiyatdagi
o'zgarishlarga ham olib keladi. U boshqalarni adolatsizlikka qarshi turishga, o'z
huquqlarini himoya qilishga va o'zgarishlarni amalga oshirishga undaydi.
Axloqiy savodxonlikni oshirish : Maxmur, o'z asarlari orqali, o'quvchilarni
ma'naviy va axloqiy jihatdan o'zgartirishga harakat qiladi. Ularning fikrlarini
o'zgartirish, yangilash va ijtimoiy mas'uliyatni oshirishga yordam beradi.
O'zini tanqid qilish va mukammallikka intilish
Maxmurning yuksaklikka erishishining yana bir yo'li o'zini tanqid qilish va
mukammallikka intilishdir. U o'z hayotidagi kamchiliklar va xatolarni tan olish
orqali rivojlanish uchun imkoniyatlar yaratadi.
O'zgarishga tayyorlik : Maxmur, ko'pincha, o'zining xatolarini tan olib,
ularni tuzatish yo'lini qidiradi. Bu jarayon orqali u nafaqat o'zini yaxshilaydi,
balki jamiyatga ham yaxshilik olib keladi.
Mukammallikka intilish : Maxmur, ba'zan, o'zining ba'zi kamchiliklarini
tushunib, mukammallikka erishish uchun doimiy ravishda o'zgarishga intiladi.
Axloqiy o'sish va ichki kurashlarni yengish
Maxmurning hayotidagi yuksaklikka erishish yo'llarining eng muhim jihati
— bu axloqiy yuksalish va ichki kurashlarni yengishdir. Uning badiiy asarlarida
qahramonlar ko'pincha o'zining ichki qarama-qarshiliklari, zaifliklari va hatolari
bilan kurashadilar. Maxmur bu jarayonni badiiy talqin qilib, o'quvchini yoki
tomoshabinni o'zining axloqiy pozitsiyasini qayta ko'rib chiqishga undaydi.
O'zining xatolarini tan olish : Maxmur, ko'pincha, o'z qahramonlarini o'z
xatolarini anglashga va tan olishga chaqiradi. Ularning axloqiy o'sish jarayoni

shu tarzda boshlanadi. Xatolarni anglash, ulardan saboq olish va o'zini
yaxshilashga intilish -yuksaklikka erishishning birinchi bosqichi hisoblanadi.
Yangi axloqiy qadriyatlarni shakllantirish : Maxmur o'zining
personajlarini yangi axloqiy qadriyatlarni qabul qilishga undaydi. Bu qadriyatlar
orqali ular jamiyatdagi yuksaklikka erishadilar. Ularning harakati, ba'zida,
tanqidiy kulgilar orqali ijtimoiy zaifliklarni va adolatsizliklarni aniqlashda aks
etadi.
Shaxsiy va ijtimoiy o'sish
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'llarining yana bir muhim jihati
shaxsiy o'sishdir. Bunda shaxsning o'zini anglash, o'zgarishga ochiqlik va
jamiyatdagi o'zgarishlarga tayyorlik muhim rol o'ynaydi.
Ijtimoiy o'zgarishlarga tayyorlik : Maxmur jamiyatdagi ijtimoiy
o'zgarishlarni yaxshi tushunib, ularga moslashishga harakat qiladi. U ko'pincha
jamiyatdagi adolatsizliklarni tanqid qilib, bu o'zgarishlarni amalga oshirishga
chaqiradi. O'zgarishlarga ochiq bo'lish va yangi imkoniyatlarni qidirish
Maxmurning shaxsiy yuksalishining asosiy yo'lidir.
Sosial jihatdan ta'sir ko'rsatish : Maxmur asarlari orqali jamiyatni
o'zgartirishni maqsad qilib qo'yadi. U ijtimoiy mas'uliyatni oshirish va
boshqalarga ilhom berish orqali o'zini jamiyatda yuqori maqomga erishtirishga
harakat qiladi.
O'zgarishlarga intilish va maqsadni aniqlash
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'li doimo o'zgarishlarga intilish va
yangi maqsadlarni aniqlash bilan bog'liqdir. U o'zgarishlarni, ko'pincha,
jamiyatdagi yuksalish va taraqqiyotning asosiy omili sifatida ko'radi.
O'zgarishlarga tayyorlik : Maxmur o'zining qahramonlarini o'zgarishlarga
tayyor bo'lishga undaydi. Bu, ayniqsa, ijtimoiy, siyosiy va axloqiy o'zgarishlar
haqida gapirganda muhimdir. Shaxs, faqat o'zini tanqid qilib va yangi
imkoniyatlar yaratib, o'zgarishlarga moslasha oladi. Maxmurning shaxsiy
rivojlanishi o'zgarishlarga bo'lgan ochiq fikr va tayyorlik orqali amalga oshadi.

Yangi maqsadlarni qo'yish : Maxmur o'zining qahramonlarini yangi
maqsadlar qo'yishga undaydi. O'zining yuksaklikka erishish yo'lida, ular
jamiyatdagi an'anaviy qadriyatlarni yangilash, o'zining o'rnini topish va
o'zgarishlarga ta'sir ko'rsatish uchun yangi yo'llarni izlashadi.
Badiiy satira va kulgi orqali yuksaklikka erishish
Maxmur asarlaridagi yuksaklikka erishish yo'li ko'pincha satira va kulgi
orqali amalga oshiriladi. Maxmur jamiyatdagi mavjud zaifliklarni va ijtimoiy
nohaqliklarni kulgili tarzda ta'riflaydi, bu orqali o'zining yuksaklikka erishish
yo'lini ochib beradi.
Sosial tanqid : Maxmur satira yordamida jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va
axloqiy zaif tomonlarini tanqid qiladi. Ushbu tanqid o'quvchi yoki tomoshabinni
ijtimoiy muammolarni yaxshiroq tushunishga undaydi va jamiyatdagi
o'zgarishlarga olib keladigan bir yo'lni ko'rsatadi.
Kulgili holatlar va absurdlik : Maxmur o'z asarlarida absurd holatlar
yaratadi, bu holatlar voqelikni kulgili tarzda talqin qiladi. Kulgili ta'riflar va
qahramonlarning chiqishlari orqali u ijtimoiy zaifliklarni ko'rsatadi va bu
zaifliklarni tuzatish uchun yangi yo'llarni yaratadi.
Intellektual rivojlanish va bilim olish
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'lida intellektual rivojlanish va bilim
olish ham muhim ahamiyatga ega. O'zgarishlarni amalga oshirish uchun
Maxmur o'zining bilim va tajribasini oshiradi.
Bilim olish va ma'rifat : Maxmurning personajlari o'z bilimlarini oshirish
va yangi bilimlar olishga intilishadi. Bu jarayon, ularning jamiyatda yuqori
mavqega erishishiga yordam beradi.
O'z-o'zini rivojlantirish : Maxmur o'zining personajlariga bilim va tajriba
orqali o'zgarishlarni amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. Bilim olish,
intellektual yuksalish va o'z-o'zini rivojlantirish orqali ular o'zlarini jamiyatda
muvaffaqiyatli odam sifatida namoyon etadilar.
Axloqiy va ma'naviy yuksalish

Maxmurning asarlari orqali, ayniqsa, axloqiy yuksalish va ma'naviy
rivojlanish muhim o'rin tutadi. Ularning har biri o'zining ichki zaifliklari,
o'zgarishlarga qarshi kurashish va o'z-o'zini yaxshilashni qidiradi. Bu jarayonda
shaxs o'zini anglashga va o'zgarishga ochiq bo'lishga harakat qiladi.
O'z-o'zini tanqid qilish : Maxmurning qahramonlari o'zlarining zaifliklari
va kamchiliklarini tan olishlari kerak. Bu jarayon o'z-o'zini anglashni va shaxsiy
rivojlanishning boshlang'ich nuqtasini tashkil etadi. Ularning badiiy hikoyalari
ko'pincha qahramonlarning o'z xatolarini tushunib, ular bilan kurashishi va
kamchiliklarini tuzatishga bo'lgan intilishlarini aks ettiradi.
Shaxsiy o'sish va axloqiy me'yorlar : Maxmur asarlarida o'zining axloqiy
me'yorlariga bo'lgan ishonchni shakllantirish muhimdir. Qahramonlarning har
biri o'zining axloqiy qadriyatlarini qayta ko'rib chiqadi, yaxshilaydi va yangi
maqsadlar sari intiladi. Bu jarayonda ular o'zlariga bo'lgan ishonchni oshirish,
hatto ijtimoiy bosimlarga qarshi kurashish orqali yuksaklikka erishadilar.
Ijtimoiy va siyosiy o'zgarishlar
Maxmurning asarlari, asosan, ijtimoiy va siyosiy o'zgarishlar haqida bo'lib,
u ijtimoiy muammolarni badiiy talqin qiladi. Ushbu o'zgarishlar orqali
qahramonlar o'zgarishga ochiq bo'lib, ijtimoiy jihatdan yuqoriga ko'tarilishadi.
Jamiyatdagi nohaqliklarni tanqid qilish : Maxmur o'z asarlari orqali
jamiyatdagi nohaqliklarni, adolatsizliklarni va o'zgarishga muhtoj bo'lgan
ijtimoiy strukturalarni tanqid qiladi. Ularning har biri bu nohaqliklarni badiiy
vositalar bilan ochib beradi, va bu o'zgarishlarga ta'sir ko'rsatish uchun harakat
qilishadi.
Siyosiy kurash va jamiyatga ta'sir : Maxmur hajviy asarlarini yaratishda,
siyosiy va ijtimoiy kurashni ham muhim unsur sifatida ko'rsatadi. U ko'pincha
ijtimoiy qatlamlar, siyosiy tizimlarning adolatsizligini va xalqni himoya qilishni
o'zining badiiy izlanishlari sifatida talqin etadi. Bu jarayonda Maxmurning
qahramonlari o'zining shaxsiy o'sishlari bilan birga, jamiyatdagi tizimni
o'zgartirishga harakat qilishadi.

O'zgarishlarga intilish va yangi maqsadlarni qo'yish
Maxmurning yuksaklikka erishish jarayoni davomida o'zgarishlarga intilish
va yangi maqsadlarni qo'yish alohida ahamiyatga ega. U o'zgarishlarni o'zining
ijtimoiy va ma'naviy pozitsiyasini mustahkamlash, o'zini rivojlantirish va yangi
qadriyatlarni shakllantirishga yordam beradigan vosita sifatida ko'radi.
O'zgarishlarga ochiq bo'lish : Maxmurning asarlaridagi qahramonlar
o'zgarishlarga ochiq bo'lishi kerak. O'zgarishlarga ochiq fikrli va ularga tayyor
bo'lish — bu ularning rivojlanish yo'lida muhim omildir. Shaxs, jamiyatda
yashayotgan muammolarni tushunib, o'zining axloqiy yuksalishi uchun bu
o'zgarishlarni qabul qiladi.
Yangi maqsadlarni qo'yish va ularga erishish : Maxmur o'zining
qahramonlariga yangi maqsadlar qo'yishga undaydi. Yuksaklikka erishishning
asosiy yo'li yangi maqsadlar va yangi yo'llar yaratishda yotadi. Jamiyatda
o'zining yuksak mavqeiga erishish uchun, ularning har biri o'z yo'lini va
imkoniyatlarini topishga harakat qiladi.
Badiiy satira va kulgi yordamida jamiyatni o'zgartirish
Maxmur hajviyoti jamiyatdagi muammolarni o'ziga xos tarzda, kulgi va
satira yordamida ko'rsatadi. Bu jarayon orqali u o'zgarishlarga chaqiradi va
yuksaklikka erishish yo'lida muhim rol o'ynaydi.
Kulgili usullar orqali jamiyatni tanqid qilish : Maxmur asarlarida kulgi
va absurdni ishlatish orqali jamiyatdagi zaifliklarni, korrupsiyani,
adolatsizliklarni va boshqa salbiy jihatlarni tanqid qiladi. Buning natijasida,
o'quvchi yoki tomoshabin ijtimoiy muammolarni o'zgartirishga chaqiriladi.
Kulgili ta'riflar orqali ijtimoiy o'zgarishlar : Maxmurning kulgili uslubi,
o'quvchini yangi qarashlar va yangi qadriyatlarni qabul qilishga undaydi. U
ijtimoiy zaifliklarni kulgi va absurd tarzda tasvirlash orqali, o'quvchi yoki
tomoshabinni jiddiy ijtimoiy o'zgarishlarga undaydi. Bu esa, jamiyatdagi
yuksaklikka erishishning bir yo'li bo'ladi.
5. Fikrlash va bilim olish, intellektual rivojlanish

Maxmurning yuksaklikka erishish yo'llarida intellektual rivojlanish va
bilim olish ham muhim ahamiyatga ega. O'zining o'zgarishlarini amalga oshirish
va yuksaklikka erishish uchun, u qahramonlari o'z bilimlarini oshiradilar.
Bilim olish va ilmiy rivojlanish : Maxmurning personajlari ilm-fan va
bilim olishga intilishadi. Bilim olish orqali ular nafaqat shaxsiy yuksalishga,
balki jamiyatdagi o'zgarishlarga ham ta'sir ko'rsatishadi. Ular o'zlarining
bilimlarini ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun ishlatadilar.
Fikrlash va tahlil qilish : Maxmur, o'zining personajlarini jamiyatdagi
muammolarni tahlil qilishga undaydi. Ular ijtimoiy va siyosiy holatlarni tahlil
qilib, jamiyatdagi salbiy jihatlarni badiiy talqin qilish orqali o'zgarishlarga
chaqiradi.
O'zgarishlarga chaqirish va boshqalarni ilhomlantirish
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'lidagi yana bir muhim jihati
boshqalarni ilhomlantirish va ijtimoiy o'zgarishlarga undashdir. Uning
asarlaridagi kulgili va satirik xususiyatlar ko'pincha boshqalarni yangi
qarashlarga undaydi.
Ijtimoiy mas'uliyatni oshirish : Maxmur o'z asarlarida ijtimoiy
mas'uliyatni oshirishni maqsad qilgan. U boshqalarni o'zgarishlarga chaqirib,
ularga ilhom beradi. Bu, jamiyatda ijtimoiy adolatni tiklash va o'zgarishlarni
amalga oshirish uchun katta ahamiyatga ega.
Ilhomlantirish va ta'sir qilish : Maxmurning ijtimoiy va badiiy
o'zgarishlarga chaqirishi o'quvchilarni yangi yo'llar va imkoniyatlar yaratishga
ilhomlantiradi. Bu jarayonda ular o'zgarishlarni amalga oshirishda o'zlarini va
jamiyatni yaxshilashga harakat qilishadi.
Maxmurning yuksaklikka erishish yo'llari, asosan, uning axloqiy, ijtimoiy
va ma'naviy o'sishiga, o'zgarishlarga ochiq bo'lishiga va boshqalarni
ilhomlantirishga qaratilgan. U o'zining ichki kurashlari, ijtimoiy tanqidlari, va
o'zgarishlarga bo'lgan tayyorligi orqali jamiyatdagi nohaqliklarni ko'rsatib,
o'zining yuksaklikka erishish yo'lini qidiradi. Maxmurning yuksaklikka erishish

yo'llari haqidagi tushuncha, nafaqat badiiy adabiyotda, balki jamiyatda ham
o'zgarishlarni amalga oshirish uchun ilhomlantiruvchi bir vosita bo'lib xizmat
qiladi.
1956-yili uning tadqiqot va matnlardan iborat «Maxmur» nomli kitobi
nashr etildi. Bu kitob ikki qismdan iborat bo‘lib, I qismi Maxmur hayoti va
ijodiga oid ma’lumot hamda Maxmurning she’rlariga Aziz Qayumov fikrlaridan
tashkil topgan bo‘lsa, ikkinchi qismi esa, Maxmur she'rlaridan namunalar
keltirilgan. “Maxmur otasi Akmal kabi zullisonayn shoir bo'lgan. Uning hajviy
asarlari ichida fors-tojik tilida yozilgan, ba’zan o'zbek va tojik tillarida shiru-
shakar, mulamma’ usullarida bitilgan she’rlari bor.” 1
2. Maxmur hajviyotida badiiy-uslubiy xususiyatlar.
Maxmur o’zining xajviy asarlari bilan inqilobgacha bo’lgan o’zbek adabiy
tilidagi satirik oqimni rivojlantirdi. Maxmurning hajviyotiga murojaat qilish
bejiz emas. Chunki xalqning achinarli hayot kechirishini, qishloq va
shaharlarning xarobaga aylanib borishini ko’rgan shoirning g’azabi oshgan edi.
Ana shu g’azablari «Munojon ba dargohi qoziyul xrjot» (xudo dargohida
yolvorish), «Hapalak», «Ta’rifi valoyati qurama» kabi satirik asarlarida o’z
aksini topdi.
Avval aytganimizdek, Satira janrida ijod etish san’atkordan badiiy til
vositalaridan ustalik bilan foydalanib satira ostiga olinayotgan obraz tilini
1
R.Orzibekov. 0’zbek adabiyoti tarixi. 0‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti.
Т oshkent2006. 185-bet

individuallashtirishda jonli til elementlaridan unumli foydalanishni taqozo
qiladi.
Maxmur satirasida adabiy til normalaridan chetga chiqish hollari ham
seziladi. Shunday qilib, XIX asrning 1-yarmida Qo’qon xonligida yashab ijod
etgan, progressiv o’zbek adabiyotining vakillaridan biri bo’lgan Maxmur
o’zining merosi, xususan satirik asarlari bilan o’zbek adabiyotining, o’zbek
adabiy tilining taraqqiyotiga munosib hissa qo’shdi.
Maxmur hayoti va ijodiga bag‘ishlangan ushbu kitob “Majmuat ut-
shuaro”da Fazliy Namangoniy tomonidan Maxmur nomiga aytilgan xolisona
tarzda berilmagan fikrlar asossiz ekanligini ta’kidlaydi: “Shoir Fazliyning
Maxmurga nisbatan g‘arazli munosabati hukmron feodal guruhlarning
Maxmurga bo‘lgan munosabatini bildiradi. Fazliy Maxmurni «yaxshilardan»
past turuchi (Fazliyning tushunishidagi yaxshilar saroy shoirlari — A. Q.) shoir
deb xarakterlaydi. Maxmurga nisbatan bo‘lgan bu haqoratli munosabat
Fazliyning boshqa izohlarida ham aniq sezilib turadi. 2
Maxmurning an’anaviy devon tuzganligi noma’lum. 1950 yilda Po‘latjon
Qayumov va Asqarali Charxiylar izlanishlari tufayli Qo‘qonda Maxmurning
o‘zbek va forsiy tillardagi she’riy majmuasi topilgan. Maxmur asarlarining
deyarli hammasi o‘z mazmun va ruhiga ko‘ra, hajviy va tanqidiy yo‘nalishdadir.
Mumtoz she’riyatning g‘azal, masnaviy, muxammas va qasida turlarida
yaratilgan bu asarlar milliy adabiyotda ijtimoiy hajviyotning Maxmur ijodida
yanada yuksak pog‘onaga ko‘tarilganini ko‘rsatadi. Shoir o‘z davridagi
tuzumning ko‘pdan-ko‘p illatlarini keskin tanqid ostiga olgan, o‘sha zamondagi
adolatsizlik, zo‘ravonlik va huquqsizlikni fosh etgan. Bu tanqid, ko‘pincha,
«jafokor falak», «berahm charx» qilmishidan o‘tli shikoyat, achchiq taqdirdan,
befayz hayotdan nola-fig‘on tarzida yuzaga kelgan.
Qishloq ahlining och-yalang‘och hayoti, o‘lkani qurshagan vayronagarchilik,
xarobazorlarga aylangan qishloklarning ayanchli manzarasi «Hapalak»
satirasida jonli va ta’sirchan chizilgan. Unda shoir juda katta ijtimoiy mazmunni
2
Aziz Qayumov. “Maxmur.”Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti. Toshkent-1958. 10-bet.

o‘ziga xos ramziy obrazlarda, xalqona qochiriq va achchiq kinoyalar, imo-
ishoralar vositasida esda qolarli darajada badiiy mahorat bilan ifodalay olgan.
Maxmurning xalq so‘zlashuv tiliga ko‘chib, maqol-matallar doirasidan
mustahkam o‘rin olgan «Tovuqi ignachiyu o‘rdagu g‘ozi -kapalak!; Bir katak,
ikki kapa, uch olachuq, to‘rt katalak!; Xalqini ko‘rsang agar o‘lasiyu qoqu
xarob, ochlikdan egilib qomati misli kamalak» kabi misralari Hapalak
qishlog‘ining xarobaga aylanganini (shoirning onasi shu yerlik bo‘lgan),
dehqonlarning esa o‘ta qashshoq hayotini ishonarli gavdalantiradi. Vayrona
qishloqlar va bechora dehqon ahli mavzui Maxmurning boshqa she’rlarida ham
shu tarzda tanqidiy ruhda hayotiy tahlil etilgan.
Maxmur ijodiy merosida hajv san’atining murakkab, ayni zamonda,
mahsuldor va yorqin usullaridan biri - o‘z-o‘zini fosh etish usulida yaratilgan
asarlar alohida o‘rin tutadi. Shoirga zamondosh tarixiy shaxslar - yuqori
lavozimli amaldorlardan Hoji Niyoz, Hakim Turobiy, Mulla Ya’qub Xo‘jandiy
kabilarning jirkanch tabiati va qabih amaliy-ijtimoiy faoliyatlarini ayovsiz fosh
etuvchi hajviyalar bu turkumning yetuk namunalaridir.
Shoir qoldirgan adabiy meros ichida «Karimquli Mehtarning sifatlari» deb
nomlangan masnaviy alohida o‘rin tutadi. Tarixan hayotda bo‘lgan voqeani
badiiy bayon etuvchi bu asarda shoir mohir hajviy — hazil she’r ustasi sifatida
namoyon bo‘ladi. Karimquli Mehtar tomonidan o‘ziga ajratilgan sovg‘a — otni
ta’riflash jarayonida hajviy tasvirning go‘zal lavhalarini yaratadi. «Suv ham
ichsa tamog‘iga tiqilar, Pashsha gar qo‘nsa yoliga yiqilar» darajasida qirchang‘i
bo‘lgan, «kunda yetti no‘xta uzar, misli qo‘chqor suzar, og‘zida tishdin asar
yo‘q» ot ta’rifida Maxmur xalq og‘zaki ijodining lof, askiya turlari ruhi va
uslubida quvnoq misralar bitadi («Ham harishu ham xarobu ham badnom, Ikki
ming ayb angadur mudom...»).
Maxmur-zullisonayn shoir. Fors tili va she’riyatini mukammal bilgan.
Maxmurning hajviy she’rlar devoni saqlangan, unda 69 asar (3417 misra)
jamlangan, lirik asarlari esa bayozlarda uchraydi. Maxmur adabiy merosi
keyingi davrlar qalam ahli, xususan, hajvgo‘ylar ijodiga jiddiy ta’sir ko‘rsatgan.

Muqimiyning Hapalak qishlog‘i haqidagi hajviyaga taxmis bog‘laganligi,
Maxmur yumoristik tahlil etgan qirchang‘i ot mavzuida 19-asr oxirlari va 20-asr
boshlarida ko‘plab hajviy namunalarning paydo bo‘lishi xulosa uchun ishonchli
dalildir.
Maxmurning ijodi va asarlari haqida gapirganda, biz birinchi navbatda uning
hajviy asarlarining badiiy va ijtimoiy ahamiyatiga e'tibor qaratishimiz lozim.
Maxmur (toliq ismi Abdurauf Fitrat Maxmur) o'zining badiiy san'ati va badiiy
talqini orqali jamiyatdagi muammolarni ochib beradi, shuningdek, insoniyat va
axloqiy qadriyatlar haqida fikrlarni ifodalaydi.
Maxmur ijodining markazida hajviy usulda yozilgan asarlar joylashgan
bo'lib, bu asarlarda o'z zamonining ijtimoiy-siyosiy vaziyatlari, odatlari va
qadriyatlari tanqid qilinadi. Uning asarlari nafaqat o'z davrining hajviy san'ati va
adabiyotini o'zida aks ettiradi, balki o'quvchiga ijtimoiy o'zgarishlar haqida
chuqur fikrlar beradi. Quyida, Maxmurning ijodi va asarlari haqida batafsil
ma'lumotlar keltiriladi.
Maxmur, asosan, hajviy adabiyot janrida ijod qilgan. Uning asarlari
ijtimoiy tanqidga boy bo'lib, jiddiy ijtimoiy, siyosiy va axloqiy masalalarni
kulgili va satirik tarzda ko'rsatadi. Badiiy talqinda Maxmur ijtimoiy adolatsizlik,
korrupsiya, axloqiy muammolarni o'zining zamonaviy hayotini aks ettirish
orqali ochib beradi. Uning hajviy uslubi o'z zamonasining siyosiy va ijtimoiy
muammolarini obrazli, kulgili, va ba'zida absurd tarzda ifodalaydi.
Maxmurning ijodi nafaqat badiiy yuksalishni, balki jamiyatdagi
muammolarni o'zgartirishga chaqiradi. U o'zining asarlari orqali o'quvchini
jamiyatda ijtimoiy o'zgarishlarni amalga oshirishga undaydi.
Maxmurning asarlari asosan hajv va satira janrida yozilgan bo'lib, ularni
turli xil ijtimoiy va siyosiy mavzularda qoralashni maqsad qilgan. Asarlarida o'z
zamonining ijtimoiy nohaqliklari, korrupsiya, yolsizlik va odamlarning axloqiy
zaifliklari haqida satirik tahlil keltirilgan.
Maxmurning eng mashhur asarlaridan biri "Yangi Hayot" (1913) asaridir.
Bu asar, jamiyatdagi o'zgarishlarni anglash va ularga tayyor bo'lishning

muhimligini ko'rsatadi. Maxmur bu asarida o'z zamonining yangi ijtimoiy va
siyosiy vaziyatlarini aks ettirgan. Asarda Maxmur zamonning yangi kuchlariga,
ijtimoiy o'zgarishlarga tayyor bo'lish, axloqiy jihatdan yuksalish va yangi
qadriyatlarni shakllantirish haqida fikrlar bildiradi.
"Zarif" Maxmurning boshqa bir muhim asaridir, bu asar odamlar o'rtasidagi
munosabatlar va o'zaro ziddiyatlarni satirik tarzda tasvirlaydi. Asarda
jamiyatdagi axloqiy va ijtimoiy zaifliklarni tanqid qilish, shaxsiy rivojlanish va
o'zgarishlarga tayyor bo'lish temalariga alohida e'tibor qaratiladi.
"Uchinchi o'zgarish" asarida Maxmur, jamiyatdagi mavjud nohaqliklar va
adolatsizliklarni yoritib beradi. Asarda u o'zgarishlarga tayyor bo'lish va yangi
jamiyat yaratish zarurligini ko'rsatadi. Ushbu asarda Maxmur, ijtimoiy-siyosiy
o'zgarishlar qilishni o'rgatadi va yangi qadriyatlarni joriy etish zarurligini
tasvirlaydi.
Maxmurning ijodida hajviy uslub, ijtimoiy muammolarni yoritishda eng
samarali vositalardan biri sifatida ishlatilgan. U satira, parodiya va absurdni
ishlatib, o'quvchini jiddiy ijtimoiy va siyosiy masalalar haqida fikr yuritishga
undaydi. Maxmur asarlarida jamiyatdagi adolatsizliklarni ochib ko'rsatishda,
uning badiiy uslubi va tafakkuri o'ziga xosdir. U odatda jamiyatning zaif
tomonlarini kulgili, bazi hollarda g'ayrioddiy tarzda ta'riflaydi.
Maxmur o'z ijodi bilan nafaqat badiiy adabiyotda, balki jamiyatda ham
muhim ta'sir ko'rsatgan shaxsdir. U o'z asarlarida zamonaviy jamiyatni, uning
adolatsiz tomonlarini va ijtimoiy zaifliklarini tanqid qilib, o'quvchiga axloqiy
yuksalish, ijtimoiy o'zgarishlarga tayyorlik va yangi qadriyatlarni joriy etish
zarurligini ko'rsatadi. Jamiyatni o'zgartirishga chaqirish : Maxmur o'z asarlari
orqali jamiyatni o'zgartirishni maqsad qilib qo'ygan. U ijtimoiy, siyosiy va
axloqiy o'zgarishlarga undaydi va shu yo'l bilan xalqni yuksaklikka erishishga
chaqiradi. Ijtimoiy mas'uliyat : Maxmur asarlari o'quvchini jamiyatdagi
adolatsizliklarga qarshi kurashishga, ijtimoiy mas'uliyatni oshirishga va
o'zgarishlarni amalga oshirishga undaydi.

Maxmurning ijodi va asarlari o'z davrining eng muhim badiiy san'ati va
adabiyotidan biri sifatida ajralib turadi. U o'zining hajviy uslubi orqali
jamiyatdagi ijtimoiy va siyosiy muammolarni tanqid qilishda, o'quvchini
o'zgarishlarga tayyor bo'lishga, axloqiy yuksalishga va yangi qadriyatlarni qabul
qilishga chaqiradi. Maxmur asarlari nafaqat o'z zamonining, balki hozirgi kunda
ham dolzarb bo'lgan ijtimoiy va axloqiy masalalar haqida chuqur fikrlar beradi.
Uning badiiy va intellektual talqini, bugungi kunda ham adabiyotshunoslar va
ijtimoiy faollar uchun muhim yo'l-yo'riqdir.
Qo qonda yashab ijod qilgan Maxmur hayoti va ijodiga doir ma’lumotlarʻ
unchalik ham ko p emas. Adabiyotshunoslar va adabiyot ixlosmandlariga uning
ʻ
ilk bora “Guliston” jurnalida bosilib chiqqan Hapalak” she’r ma’lum edi. Ushbu
she’rdan keyin Maxmur ijodi maktablarning adabiyot darsliklariga kiritilgan
va oliy o‘quv yurtlari uchun tayyorlangan “O zbek adabiyoti tarixi
ʻ
xrestomatiyasi”da hamda“O zbek poeziyasining antologiyasi”3ham bosilib
ʻ
chiqqan.Undagi ma’lumotlarga ko ra: “Maxmur haqida juda oz ma’lumotga
ʻ
egamiz. Fazliy “Majmuat-ush-shuaro”da Maxmurning Umarxon saroyida
yashagan mashhur olim va shoir Akmalning o‘g‘li ekanini aytadi.
Maxmurning oti haqida boshqa ma’lumotlarga ega emasmiz”4–deb aytilgan.
Yuqorida ta’kidlangan Fazliy qalamiga mansub “Majmuat-ush-shuaro”
tazkirada axmurning 500 ta g azali kiritilgani ma’lum. XX asrning 50-
ʻ
yillarida Maxmurning ilk devoning topilishi o qituvchi Po latjon Qayumov va
ʻ ʻ
Asqarali Hamroaliyev (Charxiy)lar nomi bilan bog liq. Bu qo‘lyozma devon
ʻ
o‘z tarkibiga Maxmurning hajviy yumoristik she’rlari, tarix va qasidalarini
o‘z ichiga olganligi qayd etilgan.Qo‘lyozmani ko‘chirgan kishining nomi,
shuningdek shoirning ijod namunalarining yozilgan yili va qo‘lyozmaning
qachon yozilganligi yoki ko‘chirilgan yili haqida ma’lumotlar uchramaydi.
Faqat bir she’rning yozilgan yili hijriy 1229-yil (1813—1814) deb
ko‘rsatilgan.“Bu devonda shoirning 3417 misrani tashkil etgan 69 asari
bo‘lib, ular muxammas, mustahzod, g‘azal, masnaviy, ruboiy, qit’a va bahri
madid shaklida yozilgan she’rlardir.”5Yuqorida ta’kidlab o tilganidek,
ʻ

Maxmur hayotiga doir ma’lumotlar kamligi sababidan biz uning hayotiga
oid voqea-hodisalarni o rganishda Maxmurning asarlariga, davr adabiyʻ
muhitida yozilgan bayoz va to plamlarga murojaat qilamiz.
ʻ
Shoir Maxmur Qo‘qon xonligining markazi bo‘lgan Qo‘qon shahrida
tug‘ilgan. Uning tug‘ilgan yili hozirgacha fanga ma’lum emas. Lekin ba’zi
ma’lumotlarga ko‘ra, uning tug‘ilgan davri sifatida XVIII asrning oxirgi choragi
taxmin qilinadi. Shoirning otasi Shermuhammad kelib chiqishi Qo‘qon shahri
yaqinidagi Boytuman qishlog‘idan bo‘lgan. Maxmurning otasi Akma taxallusi
bilan she’rla yozgan. Akmalning she’rlari Fazliy tomonidan yig‘ilgan
«Majmuat-ush-shuaro” tazkirasida va Sharqshunoslik institutidagi boshqa
bayoz va to‘plamlarda uchraydi. P. Qayumovga ko‘ra, Mulla
Shermuhammad Akmal Qo‘qon shahridagi Madrasayi Mirda mudarrislik
qilgan. Shoir Akma to‘g‘risida qisqacha ma’lumot “Tuhfat ul-ahbob fi
tazkirat-ul as’hob” asarida hamuchraydi. Bu asarning muallifi Qori Rahmatullo
Akmalning kamolga yetishgan, iqtidorli shoir ekanini, uning adabiyot
ixlosmandlari orasida ancha obro‘ga ega bo‘lganini aytadi. Bu asar
muallifiining yozishicha, Akmal tojik va o‘zbek tillarida yozilgan ikkiga devon
tuzgan. Lekin bu asarda Akmalning, xuddi Maxmur kabi tug‘ilgan va vafot
etgan yili haqida ma’lumot uchramaydi.Aytishlariga qaraganda, Mulla
Shermuhammad Akmal o‘z davrining tanilgan xattotlaridan Turdialining
qiziga, Maxmurning bo‘lajak onasiga uylangan. Xattot Turdiali esa o‘z
davrida katta naqshli yozuvlar yozish bo‘yicha shuhrat topganligi aytib o‘tilgan.
O‘z navbatida, Maxmurning ijod ahli vakillaridan biri bo‘lib ulg‘ayishiga
oilaviy ijodiy muhit sabab bo‘lgan bo‘lsa, ne tong! Maxmur otasi rahbarlik
qilgan madrasada o‘qigan. AzizQayumov u yoshlik yillaridan adabiyotga
qiziqqanligini, she’rlar mashq qila boshlagani, va bu he’rlari orqali adabiyot
shinavandalari orasida muhokama mavzusi bo‘lganligini qayd etadi.
Maxmur oilasida iqtisodiy jihatdan qiyinchiliklar, muhtojliklar
bo‘lganini she’rlarida qayd etadi. Hatto, farzandlarini ham ta’minla olmaganini
bir she’rida kuyinganicha yozadi:

Har se atfoli duogo‘ye, ki hazrat donand,
Har sero banda tasadduq kunam az hazrati jon.
Ro‘zi id ast nadorand libose har se,
Onchi zodand zamon nav hamon, tarz hamon.
Shoir oilasining iqtisodiy tomonlama muhtojlik ichida yashagani bir
qator she’rlarida ta’kidlanadi. Maxmurning “Maxmurning Amir Umar
Sultonga arzi” sarlavhali she’ri quyidagicha boshlanadi:
Ey jahongiri dinu-dunyo ham,
Berdi haq dinu davlatingni baham.
Arz etar xokisor Maxmuring,
Banda zodi zalili mahjuring..
She’rning avj nuqtalarida esa uyida yeyish uchun ovqati ham yo‘qligi,
bir hovuch ham g‘alla qolmagani shoirning quyidagi misralarida bayon qilinadi:
Kechalar yotgani na qo‘shim bor
Kunduzi ichgani na no‘shim bor.
Bir hovuch na uyimda g‘allam bor,
Ikki gaz na boshimda sallam bor.
Boshima gaz desamki, sallam yo‘q
Salladesam, uyimda g‘allam yo‘q.
Bir so‘z bilan aytganda, Maxmur iqtisodiy jihatdan yaxshigina
qiynalgani, bolalarining yo‘qchilikdan ezilayotganini ko‘rish u uchun og‘ir
bo‘lgan va bunday hol hech bir oilaga dahl solmasligini istashi ko‘p
she’rlaridan ma’lum. Vaijodkor bir she’rida qo‘lidan she’r yozishdan boshqa
ish kelmasligini afsus ila qayd etib ketgan:
Na maro kasb na dar dast hunar g‘ayr az she’r
Na maro yovare, na dodare g‘ayr az-shon
Na maro g‘alla zi ahdi tu rasid, na joma
Na maro boisi avqoti amal hast ayon.
Maxmurning tiliga e’tibor bersak, Aziz Qayumov tomonidan
yig‘ilgan to‘plamdagi she’rlarining aksariyat qismini tojik tilida

yozilganligining guvohi bo‘lamiz. U atrofidagi kimsalarning johilligidan,
nodonligidan kuyinganicha davr jamiyatiga nisbatan g‘azab ko‘zi bilan qaragani
“Arzi qishlog‘i Hapalak ba janobi Said Umar Sulton”ida yozadi:
Shaho, kamina duogo‘yi ibni Akmalro..
Buvad zi jam’i g‘ulomat Skandaru Doro.
Ba davri chun to jahongir qay ravo boshad,
Kamina bandai doiy fitad zi g‘am az po..
“Shoir Fazliyning Maxmurga nisbatan g‘arazli munosabati hukmron feodal
guruhlarning Maxmurga bo‘lgan munosabatini bildiradi. Fazliy Maxmurni
«yaxshilardan» past turuchi (Fazliyning tushunishidagi yaxshilar saroy shoirlari
— A. Q.) shoir deb xarakterlaydi. Maxmurga nisbatan bo‘lgan bu haqoratli
munosabat Fazliyning boshqa izohlarida ham aniq sezilib turadi. Maxmur
bukabi she’rlariyuqori tabaqa vakillari bo lmish shoh va uning atrofidagiʻ
kimsalarning xalq boshiga solgan ko rguliklarni, ularning sababkorlarini ayovsiz
ʻ
tanqid ostiga olib, real hayot voqeligini yoritish yo lidan bordi.
ʻ
3. Maxmur hajviy ijodining o’zbek adabiyotidagi ahamiyati, uning
g’oyaviy-estetik o’rni.
Maxmur hajviyoti orqali o'zini anglash va ma'naviy qadriyatlarni
tarbiyalashga qaratilgan voqelikni talqin qilish mavzusi juda chuqur va
murakkab bir masala bo'lib, unda zamon va inson hayoti, adabiyotdagi hajviy
janrlar va ma'naviyat o'rtasidagi aloqalar ko'rib chiqiladi. Ushbu mavzuda talqin
qilishni boshlash uchun, bir necha asosiy fikrlarni keltiraman:
Maxmur hajviyoti va uning ma'naviy mohiyati.
Maxmur hajviyoti – bu hajv janrining bir turi bo'lib, odamlarning zaif
tomonlari, kamchiliklari va ijtimoiy muammolarni tanqid qilish orqali

jamiyatdagi noxush holatlarni ko'rsatadi. Hajv, odatda, kishilarning shaxsiy
xatoliklari, ikkiyuzlamachilik, adolatsizlik, mansabparastlik kabi masalalarni
ta'kidlaydi va ularni kulgili shaklda yoritadi. Bu usul orqali yozuvchi o'z fikrini
inoyatli, ammo ta'sirli tarzda yetkazadi.
Maxmur hajviyoti – aniq bir ijtimoiy haqiqatni, uning qaysi nuqtalarini
ko'rsatishni, va bu orqali o'zini anglash, insonning ichki dunyosini, ruhiy holatini
hamda ijtimoiy mas'uliyatini o'zgartirishni maqsad qiladi.
O'zini anglash va ma'naviyatni tarbiyalash.
O'zini anglash – bu shaxsning o'zining haqiqiy xususiyatlari, imkoniyatlari
va cheklovlarini tushunishi va bu borada ongli ravishda qarorlar qabul qilishi
demakdir. Maxmur hajviyoti orqali odamlar o'z zaif tomonlarini va jamiyatdagi
o'z o'rnini anglashga harakat qiladilar.
Hajv va humor, ayniqsa, ijtimoiy tazyiqlarni, yuksak qadriyatlar, adolat,
xolislik va mehnatsevarlik kabi masalalarni tarbiyalashda samarali vosita
bo'lishi mumkin. Hajviy ijodkorlar odamlarni o'z xatolaridan o'rganishga va
jamiyatning noxush holatlari haqida chuqurroq o'ylashga undaydilar.
Hajv va ijtimoiy tahlil
Maxmur hajviyoti ijtimoiy tahlilning bir shakli sifatida qaraladi. Bu turdagi
asarlar jamiyatdagi adolatsizliklarni, ijtimoiy va siyosiy kamchiliklarni tanqid
qilish orqali odamlarni haqiqatni anglashga undaydi. Hajviy asarlar jamiyatda
sodir bo'layotgan muammolarni yoki insonning ichki kurashlarini ochib
ko'rsatadi, bu esa o'z navbatida, o'zini anglashni va ma'naviy qadriyatlarni
mustahkamlashni rag'batlantiradi.
Maxmur hajviyoti orqali yozuvchi quyidagi jihatlarni ko'rsatishga harakat
qiladi:
Odamlarning xulq-atvori, ularning kamchiliklari va ikkiyuzlamachiligi.
Jamiyatda mavjud adolatsizlik, tengsizlik va muammolarni ta'kidlash.
Boshqalarning holatini tushunish va ularga nisbatan rahm-shafqat,
insoniylikni ko'rsatish zarurligi.

Maxmur hajviyoti va o'zini anglashning psixologik jihatlari
Psixologik nuqtai nazardan, o'zini anglash – bu shaxsning o'z ichki
dunyosini va his-tuyg'ularini to'g'ri talqin qilish, bu orqali o'zining fikrlarini va
his-tuyg'ularini boshqarish qobiliyatidir. Maxmur hajviyoti ham, asosan,
shaxslarning ichki kurashlarini va o'zlarini anglash jarayonlarini tasvirlashga
qaratilgan. Bunday asarlarda insonning zaif tomonlari va kamchiliklari kulgili
shaklda ko'rsatiladi, lekin bularning asosiy maqsadi shaxsni o'z xatolarini tan
olishga va ularni tuzatishga undashdir.
Maxmur hajviyoti va ijtimoiy o'zgarishlar.
Maxmur hajviyoti orqali yozuvchilar o'z jamiyatlarida ijtimoiy
o'zgarishlarni taklif qiladilar. Ular ijtimoiy tuzilmalarda mavjud bo'lgan illatlarni
ko'rsatib, bu holatlarni yaxshilash uchun yangi qadriyatlar, to'g'ri fikrlar va
ijtimoiy me'yorlarni tarbiyalashni maqsad qiladilar.
Hajviy asarlarda ijtimoiy masalalar (masalan, ta'lim, adolat, tenglik)
ko'rsatiladi va bu jamiyatni yaxshilashga yo'naltirilgan fikrlarni ifodalaydi.
Shaxsning o'zini anglash va ijtimoiy qadriyatlarni tarbiyalash bu jarayonda
muhim rol o'ynaydi.
Maxmur hajviyoti va qadriyatlarni tarbiyalashning rolini
kengaytirish.
Maxmur hajviyoti orqali yozuvchi o'z asarida o'quvchini nafaqat kuldira,
balki ularni jamiyatdagi axloqiy qadriyatlar, haqiqat, adolat, va insoniylik kabi
muhim mavzularda o'ylashga undaydi. Hajv esa, kulgili ko'rinishi mumkin
bo'lsa-da, ko'pincha juda chuqur ma'nolarga ega bo'lib, o'zini anglash va axloqiy
qadriyatlarni oshirish uchun samarali vosita bo'ladi.
O'zini anglash - bu insonning ichki dunyosini anglash, o'zining haqqoniy
holatini, ijtimoiy o'rnini va hayotdagi maqsadlarini bilish jarayonidir. Maxmur
hajviyoti bunday anglashni kuchaytirishga yordam beradi. Hajv orqali yozuvchi

o'z asariga jamiyatdagi noxush holatlarni kiritadi, shuningdek, odamlarning zaif
tomonlarini, ichki kurashlarini va xatolarini ochib ko'rsatadi.
Hajvning asosiy maqsadi -o'quvchini xursand qilish emas, balki uni
jamiyatdagi yoki o'z hayotidagi muammolarni tushunishga va bu muammolarni
hal qilish yo'llarini izlashga undashdir. Hajviy adabiyotda kulgi va tanqid
birgalikda ishlaydi: kulgili vaziyatlar orqali insonlar o'zlarini anglashadi, o'z
xatolarini ko'rishadi va bu orqali ma'naviy o'sish uchun asos yaratadilar.
Maxmur hajviyoti ijtimoiy tahlil vositasi sifatida juda kuchli ta'sirga ega.
Hajviy adabiyotda jamiyatdagi adolatsizlik, korrupsiya, mansabparastlik,
tengsizlik va boshqa ijtimoiy illatlar keskin tanqid qilinadi. Bunday asarlarda
jamiyatni tanqid qilish bilan birga, yozuvchi odamlarni o'zlarini anglashga, o'z
ichki dunyosini va axloqiy qadriyatlarini yangilashga undaydi.
Bundan tashqari, hajviy asarlar o'quvchilarga jamiyatdagi kamchiliklarni
o'zgarish yo'li bilan hal qilish uchun ilhom beradi. Hajviy janrda, jamiyatdagi
individual yoki ijtimoiy muammolar kulgili shaklda ko'rsatilganida, ular yanada
ta'sirli va o'ylashga undovchi bo'ladi. O'quvchi bunday asarlar orqali o'z
jamiyatining ayni paytdagi holatini tahlil qiladi va unga yaxshilanish uchun
qanday hatti-harakatlar qilish kerakligini anglaydi.
Maxmur hajviyoti orqali yozuvchi o'z asarida axloqiy qadriyatlarni
shakllantirishga harakat qiladi. Hajv, ijtimoiy va shaxsiy kamchiliklarni tanqid
qilishning o'ziga xos usulidir va bu usul orqali yozuvchi o'z o'quvchisiga axloqiy
tushuncha va me'yorlarni yetkazadi. Asar orqali o'quvchilar quyidagi axloqiy
qadriyatlarni anglashlari mumkin:
Adolat: Yozuvchilar adolatsizlikni tanqid qilish orqali o'z asarida adolatni
qadrlashni rag'batlantiradi.
Xolislik va insoniylik: Ijtimoiy adolatsizliklar, korruptsiya yoki boshqa
illatlar haqidagi kulgilihikoyalar odamlarni xolis bo'lishga, boshqalarga nisbatan
mehr-muhabbat va insoniylikni ko'rsatishga undaydi.
Ijtimoiy mas'uliyat: Maxmur hajviyoti insonlarni o'z jamiyatida roli va
mas'uliyatini anglashga chaqiradi.

Hajv va psixologik o'zgarish
Maxmur hajviyoti shaxsning psixologik o'zgarishlariga ham katta ta'sir
ko'rsatadi. Hajviy asarlar, insonning ichki holatini va psixologik holatlarini
ko'rsatishda yordam beradi. Kulgi orqali, odamlar o'zlarini yanada
engillashtirgan holda, o'z hayotining noxush tomonlarini ko'rishga va anglashga
harakat qiladilar. Maxmur hajviyoti shaxsiy o'zgarishlarga, ijtimoiy holatlarni
to'g'ri tushunishga va shaxsiy o'zgarishlarni amalga oshirishga yordam beradi.
Masalan, hajviy asarlarda kulgili yoki kutilmagan vaziyatlarda odamlar
o'zlarini noqulay vaziyatlarga tushishadi, ammo bunday vaziyatlar ularni
o'zlarini o'zgartirishga undaydi. Bu asarlar, odatda, o'zining ichki dunyosini
rivojlantirishga, muammolarni qanday hal qilishni tushunishga va axloqiy
qadriyatlarni anglashga yo'naltiriladi.
Maxmur hajviyoti va madaniy qadriyatlar
Maxmur hajviyoti faqat jamiyatni tanqid qilish bilan cheklanmaydi, balki
madaniy qadriyatlarni ham rivojlantiradi. Hajviy asarlarning bir jihati shundaki,
ular o'quvchilarga madaniy qadriyatlarni tarbiyalashda yordam beradi. Ushbu
asarlar odatda o'z xalqining qadriyatlari, an'analari va me'yorlarini tanqid qilish
bilan birga, ularni qadrlashga chaqiradi.
Bundan tashqari, hajviy asarlarda ko'pincha o'quvchilarga xalqning
ulug'vor qadriyatlarini saqlab qolish, ularni boshqalarga etkazish, va eng
muhimi, bu qadriyatlarni hayotda amalga oshirish zarurligi ko'rsatiladi.
Shuningdek, hajviy asarlar o'quvchini shaxsiy va ijtimoiy hayotdagi yuqori
axloqiy standartlarni tushunishga, qadriyatlarni shakllantirishga undaydi.
Maxmur hajviyoti va o'zini anglashning falsafiy jihatlari
Maxmur hajviyoti orqali o'zini anglash nafaqat psixologik yoki axloqiy
o'zgarishlarga, balki falsafiy nuqtai nazarga ham ta'sir qiladi. Hajviy adabiyotda
ko'plab falsafiy savollar ko'rib chiqiladi: insonning hayotdagi o'rni, jamiyatdagi

munosabatlar, hayotning ma'nosi va boshqalar. Hajviy asarlarning maqsadi —
o'quvchini o'z hayotiga falsafiy yondashishga undashdir.
Masalan, hajviy asar orqali yozuvchi hayotning kutilmagan holatlariga,
odamlarning zaif tomonlariga yoki ular duch keladigan shaxsiy krizislarga
falsafiy yondashuvni ko'rsatishi mumkin. Bu asarlar odamlarni o'z hayotini
chuqurroq tahlil qilishga va hayotdagi ma'noni anglashga chaqiradi.
Xulosa
Muallif asarda voqelikni oddiy va kundalik ko'rinishda emas, balki uning
o'ziga xos ichki talqini orqali ko'rsatadi. Hajviy uslubida yoritilgan voqealar va
holatlar orqali jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlik, adolatsizlik, insonlar o'rtasidagi
aloqa va har qanday ijtimoiy ko'rsatkichlar kutilmagan, ammo chuqur ma'no
kasb etadi.
Badiiy talqin voqelikning ikki jihatini – tashqi va ichki – ko'rib chiqadi.
Tashqi voqelikning, ya'ni kundalik hayotdagi oddiy hodisalarning badiiy talqini,
o'quvchiga kengroq fikrlash imkonini beradi. Ularni hajviy tarzda keltirish
orqali, muallif o'zining jamiyatdagi kutilmagan va noxush holatlarni qiziqarli va
tahlilga boy shaklda ko'rsatadi. Bu voqelikni taqdim etishning badiiy usulidir,

chunki unda voqealar, obrazlar va syujetlar jiddiy mazmunni saqlagan holda,
yumoristik nuqtai nazar bilan yoritiladi.
Hajviyotni tahlil qilishda, voqelikning badiiy talqini orqali ko'rsatilgan
ijtimoiy tahlil o'zining haqiqiy va chuqur ma'nolarini saqlaydi. Bu asarda
tasvirlangan ijtimoiy nohaqliklar, insonning ichki ruhiy holati, uning o'ziga
nisbatan munosabati, hayotga bo'lgan qarashlari va jamiyatdagi o'rni o'zaro
bog'liq tarzda taqdim etilgan. Hajviyadagi voqealar va obrazlar o'quvchida
tasavvur qilish, o'z holatini tahlil qilish va hayotdagi o'zgarishlarni anglash
uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Maxmur hajviyoti voqelikning badiiy talqinini taqdim etishda, badiiy
san'atning kuchini, inson ruhiyatining murakkabligini va hayotning nozik
noaniqliklarini aks ettirishga erishadi. Asarda jamiyatdagi adolatsizliklar,
ijtimoiy tengsizlik va inson o'rtasidagi munosabatlardagi murakkabliklar
o'zining eng yuqori darajadagi badiiy ifodasini topadi. Shunday qilib, asar
voqelikni ko'rish va tushunishda o'quvchiga yangi qarashlar va fikrlarni taklif
etadi, uning jahonni idrok etish tarzini o'zgartiradi.
Xulosa qilib aytganda, Maxmur hajviyoti voqelikni badiiy talqin qilishda
nafaqat zamonaviy jamiyatning og'riqli muammolarini yoritadi, balki o'z vaqtida
ijtimoiy va insoniy masalalarga e'tibor qaratadi. Asar o'quvchining hayotga
bo'lgan qarashini o'zgartirishga va uni yanada chuqurroq o'ylashga undaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Valixo‘j ayev B., Toxirov Q. O‘zbek adabiyoti tarixi (O‘quv qo‘llanma). XVI
asr. – Sam.: SamDU nashri, 2002.
2. Muhammad Haydar. Tarixi Rashidiy. – T.: Sharq, 2010.
3. Vohidov R., Eshonqulov H. O‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi. (O‘quv
qo‘llanma) –T.: Yangi asr, 2006.
4. Ibrohimov I. XVI asr o‘zbek adabiyotining asosiy xususiyatlari. –T.: Fan,
1976.

5. Aziz Qayumov. “Maxmur.”O zbekiston SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti.ʻ
Toshkent-1958
6 .https://tafakkur.net/asarlar.
7. https://uz.wikipedia.org
8. https://baxtiyor.uz/maxmur-vafoti-1844-yi

Sotib olish