Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 13000UZS
Размер 46.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 22 Сентябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Mebel do'koni uchun axborot tizimining dasturiy ta'minotini ishlab chiqish

Купить
1 MUNDARIJA
I BOB. MEBEL DO’KONI AXBOROT TIZIMINING NAZARIY ASOSLARI ............................................................. 5
1.1. Mebel do’koni faoliyatining tahlili va avtomatlashtirish zaruriyati ....................................................... 5
1.2 Zamonaviy mebel do’konlarida axborot tizimlarining roli va ahamiyati ................................................ 7
1.3. Mebel do’koni axborot tizimining asosiy komponentlari va funksional talablari ................................ 14
II BOB. MEBEL DO’KONI UCHUN AXBOROT TIZIMINING DASTURIY TAʼMINOTINI LOYIHALASH ................ 16
2.1. Tizimning tarkibiy strukturasi va arxitekturasini ishlab chiqish ........................................................... 16
2.2. Ma’lumotlar bazasini loyihalash va ma’lumot modellarini yaratish .................................................... 18
2.3 Foydalanuvchi interfeysini loyihalash va prototiplash ......................................................................... 20
XULOSA ...................................................................................................................................................... 36
FOYDALANILGAN ADBIYOTLAR RO`YXATI .................................................................................................. 38
2 KIRISH
Mebel do’koni faoliyatining samarali va tizimli tashkil etilishi hozirgi kunda
uning bozordagi raqobatbardoshligini ta’minlash uchun muhim shartlardan biridir.
Axborot   texnologiyalari   va   dasturiy   ta’minot   sohasida   yuz   berayotgan   jadal
rivojlanishlar   natijasida   biznes   jarayonlarini   avtomatlashtirish   imkoniyatlari
kengaymoqda.   Ayniqsa,   chakana   savdo   sohasida   —  xususan,   mebel   do’konlarida
—   axborot   tizimlaridan   foydalanish   samaradorlikni   oshirish,   xatoliklarni
kamaytirish va xizmat sifatini yaxshilash uchun zarurdir.
Mebel   do’konining   kundalik   faoliyati   ko’plab   murakkab   jarayonlardan
iborat   bo’lib,   ularga   mahsulotlarni   inventarizatsiyalash,   ombor   hisobini   yuritish,
sotuvlarni   nazorat   qilish,   mijozlar   bilan   aloqalarni   boshqarish   va   moliyaviy
hisobotlarni   tayyorlash   kiradi.   An’anaviy,   qo’lda   yuritiladigan   hisob-kitob   va
boshqaruv   usullari   ko’p   vaqt   va   resurs   talab   qiladi,   shuningdek,   inson   omilidan
kelib   chiqadigan   xatoliklar   ehtimoli   yuqori   bo’ladi.   Bu   esa   oxir-oqibatda
mijozlarga   xizmat   ko’rsatish   sifatining   pasayishiga,   xarajatlarning   oshishiga   va
biznesning rentabelligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Zamonaviy   axborot   tizimlarini   joriy   etish   orqali   mebel   do’konlari   o’z
faoliyatini   sezilarli   darajada   avtomatlashtira   oladi.   Bu   tizimlar   nafaqat
mahsulotlarni   ro’yxatga   olish   va   sotuvlarni   qayd   etish,   balki   xaridorlar   haqidagi
ma’lumotlarni   boshqarish,   yetkazib   beruvchilar   bilan   aloqalarni   tashkil   qilish   va
moliyaviy jarayonlarni  avtomatik nazorat  qilish imkonini  beradi. Shu bilan  birga,
axborot   tizimlari   yordamida   boshqaruvchilarga   do’konning   umumiy   ish   faoliyati
to’g’risida aniq va tezkor hisobotlar tayyorlash imkoniyati yaratiladi, bu esa qaror
qabul qilish jarayonini samaraliroq qiladi.
Ushbu ilmiy ishda mebel do’koni uchun axborot tizimining nazariy asoslari,
uning   tarkibiy   qismlari   va   funksional   talablariga   alohida   e’tibor   qaratiladi.
Shuningdek,   tizimning   dasturiy   ta’minotini   loyihalash,   ma’lumotlar   bazasini
3 yaratish, foydalanuvchi interfeysini  ishlab chiqish va tizim modullarini dasturlash
jarayonlari batafsil o’rganiladi. Tizimni sinovdan o’tkazish, xavfsizlik choralari va
amaliy joriy etish jarayonlari ham o’zining muhim o’rni bilan ko’rib chiqiladi.
Tizimning iqtisodiy samaradorligi tahlili orqali uning joriy etilishidan kelib
chiqadigan   foyda   va   xarajatlar   taqqoslanadi.   Bu   qismda   axborot   tizimining   ish
unumdorligini   oshirish,   xarajatlarni   kamaytirish,   sotuvlarni   ko’paytirish   va
raqobatbardoshlikni   mustahkamlashga   qo’shadigan   hissasi   batafsil   tahlil   qilinadi.
Shuningdek,   tizimni   kelajakda   kengaytirish,   yangi   funksiyalarni   qo’shish   va
zamonaviy   texnologiyalar   bilan   integratsiyalash   imkoniyatlari   ham   muhokama
qilinadi.
Mazkur tadqiqotning maqsadi — mebel do’konining kundalik ish faoliyatini
avtomatlashtirish,   uning   boshqaruv   jarayonlarini   samarali   tashkil   etish   va
raqobatbardoshligini   oshirish   uchun   samarali   axborot   tizimini   yaratishdir.   Ushbu
tizim   do’kon   mahsulotlarini   hisobga   olish,   sotuvlarni   boshqarish,   mijozlar   bilan
aloqalarni mustahkamlash va moliyaviy nazorat kabi jarayonlarni avtomatlashtirish
orqali biznesning umumiy samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Tadqiqot   obyekti   sifatida   mebel   do’konining   ish   jarayonlari,   subyekti   esa
axborot   tizimlarini   loyihalash,   yaratish   va   joriy   etish   hisoblanadi.   Tadqiqot
natijalari nafaqat amaliy jihatdan foydali bo’lib, balki mebel do’konlari va boshqa
chakana   savdo   ob’ektlarida   axborot   tizimlarini   samarali   qo’llash   bo’yicha
tavsiyalarni   shakllantirishga   yordam   beradi.   Shu   tarzda,   ishning   natijalari   biznes
jarayonlarini   avtomatlashtirish   va   raqamlashtirish   sohasida   qo’shimcha   ilmiy   va
amaliy qiymatga ega bo’ladi.
4 I BOB. MEBEL DO’KONI AXBOROT TIZIMINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Mebel do’koni faoliyatining tahlili va avtomatlashtirish zaruriyati
Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida mebel savdosi sohasi jadal sur’atlar
bilan   rivojlanmoqda.   O’zbekistonda   mebel   sanoati   so’nggi   o’n   yillikda   sezilarli
darajada   o’sib,   raqobat   muhiti   keskinlashib   bormoqda.   Mebel   do’konlari
o’rtasidagi   raqobat   natijasida   har   bir   korxona   o’z   faoliyatini   optimallashtirish   va
samaradorligini   oshirish   yo’llarini   izlashga   majbur   bo’lmoqda.   Bu   jarayonda
axborot texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Mebel  do’konlari faoliyatining asosiy yo’nalishlarini quyidagicha tavsiflash
mumkin:
Tovar   aylanmasi   boshqaruvi   -   mebel   mahsulotlarini   xarid   qilish,   omborga
qabul   qilish,   saqlash   va   sotish   jarayonlarini   o’z   ichiga   oladi.   Bu   jarayonda
mahsulotlarning   miqdori,   narxi,   turi   va   boshqa   xususiyatlari   to’g’risidagi
ma’lumotlarni hisobga olish muhimdir.
Mijozlar   bilan   ishlash   -   mijozlar   bilan   munosabatlarni   o’rnatish,   ularning
ehtiyojlarini   o’rganish,   buyurtmalarni   qabul   qilish   va   bajarish,   mijozlar
ma’lumotlar bazasini yuritish kabi vazifalarni o’z ichiga oladi.
Moliyaviy hisobotlarni yuritish - sotuvlar hisobi, xarajatlar hisobi, foyda va
zarar to’g’risidagi hisobotlar, soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy ma’lumotlarni
qayd etish va tahlil qilish.
Marketing   faoliyati   -   bozor   tadqiqotlari,   reklama   kampaniyalari,   maxsus
aksiyalar   va   chegirmalar,   hamda   savdoni   rag’batlantirish   bo’yicha   boshqa   chora-
tadbirlarni amalga oshirish.
Kadrlar   bilan   ishlash   -   xodimlarni   tanlash,   o’qitish,   ish   haqi   hisoblash,
mehnat samaradorligini baholash kabi vazifalarni o’z ichiga oladi.
An’anaviy boshqaruv tizimlarining kamchiliklari
5 Ko’plab   mebel   do’konlari   hali   ham   an’anaviy   qo’lda   boshqaruv   tizimidan
foydalanadi, bu esa quyidagi muammolarni keltirib chiqaradi:
Ma’lumotlarni  qayta ishlashning past  samaradorligi -  qog’oz hujjatlar  bilan
ishlashda   ma’lumotlarni   izlash,   tasniflash   va   saqlash   jarayonlari   ko’p   vaqt   talab
qiladi va xatolarga moyil bo’ladi.
Inson   omili   xatolari   -   ma’lumotlarni   qo’lda   kiritish   va   qayta   ishlash
jarayonida xodimlar tomonidan yo’l qo’yiladigan xatolar ko’p uchraydi.
Operativlikni   ta’minlay   olmaslik   -   tezkor   qaror   qabul   qilish   uchun   zarur
bo’lgan ma’lumotlarni qisqa vaqt ichida olish imkoniyati cheklangan.
Hisobotlarni shakllantirish muammolari - turli xil hisobotlarni tuzish uchun
ma’lumotlarni   qayta   ishlash   va   analiz   qilish   jarayonlari   murakkab   va   vaqt   talab
qiladi.
Ma’lumotlar   integratsiyasining   yo’qligi   -   turli   bo’limlar   o’rtasida
ma’lumotlar   almashinuvi   past   darajada   bo’lib,   korxona   faoliyatining   yagona
ko’rinishini shakllantirish qiyin.
Avtomatlashtirish zaruriyati
Yuqorida   sanab   o’tilgan   muammolarni   bartaraf   etish   uchun   mebel   do’koni
faoliyatini   kompleks   avtomatlashtirish   zarur.   Axborot   tizimlarini   joriy   etish
quyidagi afzalliklarni beradi:
Operatsion   samaradorlikni   oshirish   -   ma’lumotlarni   qayta   ishlash   tezligi
ortadi, natijada xodimlar vaqti tejaladi va mehnat samaradorligi oshadi.
Qaror   qabul   qilish   sifatini   yaxshilash   -   real   vaqtda   aniq   ma’lumotlarga
asoslangan qarorlar qabul qilish imkoniyati yaratiladi.
Xarajatlarni   kamaytirish   -   qog’oz   hujjatlar   uchun   sarflanadigan   xarajatlar,
shuningdek, xatolar tufayli yuzaga keladigan yo’qotishlar kamayadi.
6 Mijozlar   xizmatini   yaxshilash   -   mijozlar   bilan   ishlash   samaradorligi   ortadi,
buyurtmalarni   tezroq   bajarish   va   mijozlar   ehtiyojlariga   moslashtirish   imkoniyati
yaratiladi.
Boshqaruv   nazoratini   kuchaytirish   -   korxona   faoliyatining   barcha   jihatlari
ustidan   nazoratni   amalga   oshirish,   muammolarni   o’z   vaqtida   aniqlash   va   bartaraf
etish imkoniyati paydo bo’ladi.
Raqobatbardoshlikni   oshirish   -   zamonaviy   axborot   texnologiyalaridan
foydalanish korxonaning raqobatbardoshligini sezilarli darajada oshiradi.
Avtomatlashtirish   natijasida   mebel   do’koni   faoliyatining   barcha   asosiy
jarayonlari   -   tovar   aylanmasi   boshqaruvi,   mijozlar   bilan   ishlash,   moliyaviy
hisobotlarni   yuritish,   marketing   faoliyati   va   kadrlar   bilan   ishlash   jarayonlari
integratsiyalashgan   holda   boshqarilishi   mumkin.   Bu   esa   korxona   faoliyatining
samaradorligini sezilarli darajada oshiradi va raqobat ustunligini ta’minlaydi.
1.2  Zamonaviy mebel do’konlarida axborot tizimlarining roli va ahamiyati
Raqamli   iqtisodiyot   sharoitida   axborot   tizimlarining   ahamiyati   tobora   ortib
bormoqda. Mebel do’konlari uchun zamonaviy axborot tizimlari nafaqat operatsion
faoliyatni   optimallashtirishga,   balki   strategik   rivojlanishni   ta’minlashga   ham
xizmat qiladi.
Axborot tizimlarining asosiy roli
Mebel do’konlarida axborot tizimlari quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:
Ma’lumotlarni   yig’ish   va   markazlashtirilgan   boshqaruv   -   korxona
faoliyatining barcha jihatlariga oid ma’lumotlarni yig’ish, saqlash va qayta ishlash
imkoniyatini beradi.
Jarayonlarni   avtomatlashtirish  -   takrorlanadigan  amallarni  avtomatlashtirish
orqali inson omili xatolarini kamaytirish va mehnat samaradorligini oshirish.
7 Tahliliy ma’lumotlarni taqdim etish - qaror qabul qilish uchun zarur bo’lgan
tahliliy ma’lumotlarni real vaqtda shakllantirish.
Bo’limlar   o’rtasida   integratsiyani   ta’minlash   -   korxonaning   turli   bo’limlari
o’rtasida ma’lumotlar almashinuvini tashkil etish.
Raqamli   transformatsiya   -   an’anaviy   biznes   modellarini   raqamli   biznes
modellariga o’tkazish imkoniyatini beradi.
Zamonaviy axborot tizimlarining afzalliklari
Mebel   do’konlari   uchun   zamonaviy   axborot   tizimlari   quyidagi   afzalliklarni
ta’minlaydi:
Tovar   zaxiralari   boshqaruvini   optimallashtirish   -   qaysi   mebellar   ko’proq
talab qilinishini aniqlash, tovar zaxiralarini optimallashtirib, ortiqcha saqlab turish
xarajatlarini kamaytirish imkoniyati.
Sotuvlar   bashoratini   yaxshilash   -   sotuvlar   tarixini   tahlil   qilish   asosida
kelajakdagi   sotuvlarni   bashorat   qilish,   turli   mavsumlar   uchun   talab   dinamikasini
prognozlashtirish.
Mijozlar bilan munosabatlarni yaxshilash - mijozlar haqidagi ma’lumotlarni
saqlash   va   tahlil   qilish   orqali   personallashtirilgan   takliflar   yaratish,   mijozlar
sadoqatini oshirish.
Moliyaviy   ko’rsatkichlarni   nazorat   qilish   -   daromadlar   va   xarajatlarni   real
vaqtda kuzatish, rentabellikni oshirish, xarajatlarni optimallashtirish.
Marketing   samaradorligini   oshirish   -   turli   marketing   kampaniyalari
natijalarini tahlil qilish, eng samarali strategiyalarni aniqlash.
Zamonaviy mebel do’konlarida qo’llaniladigan axborot tizimlari turlari
Hozirgi   kunda   mebel   do’konlari   faoliyatida   quyidagi   turdagi   axborot
tizimlari keng qo’llaniladi:
8 ERP   (Enterprise   Resource   Planning)   tizimlari   -   korxona   resurslarini
rejalashtirish   tizimlari   bo’lib,   mebel   do’koni   faoliyatining   barcha   jabhalarini
yagona axborot muhitida birlashtiradi.
CRM   (Customer   Relationship   Management)   tizimlari   -   mijozlar   bilan
munosabatlarni   boshqarish   tizimlari,   mijozlar   haqidagi   ma’lumotlarni   yig’ish,
saqlash va tahlil qilish imkoniyatini beradi.
WMS   (Warehouse   Management   System)   tizimlari   -   ombor   boshqaruv
tizimlari   bo’lib,   mebel   omborxonasidagi   tovarlar   harakatini   nazorat   qilish,
inventarizatsiya o’tkazish va boshqa omborxona operatsiyalarini avtomatlashtiradi.
POS (Point of Sale) tizimlari - savdo nuqtalarini avtomatlashtirish tizimlari,
kassa operatsiyalarini tezlashtirish, sotuvlar hisobini yuritish imkoniyatini beradi.
BI   (Business   Intelligence)   tizimlari   -   biznes   analitika   tizimlari,
ma’lumotlarni   vizualizatsiya   qilish   va   chuqur   tahlil   etish   orqali   biznes   qarorlarni
qabul qilishga yordam beradi.
E-commerce   platformalari   -   onlayn   savdoni   tashkil   etish   tizimlari,   internet
orqali mijozlarga mahsulotlarni taqdim etish va savdo qilish imkoniyatini beradi.
Axborot tizimlaridan foydalanish tendensiyalari
Mebel   savdosi   sohasida   axborot   tizimlaridan   foydalanishning   quyidagi
zamonaviy tendensiyalarini kuzatish mumkin:
Bulutli   texnologiyalardan   foydalanish   -   mahalliy   serverlardan   foydalanish
o’rniga bulutli xizmatlardan foydalanish tendensiyasi kuchaymoqda, bu esa kapital
xarajatlarni   kamaytirish   va   tizimdan   istalgan   joyda   foydalanish   imkoniyatini
beradi.
Mobil   ilovalardan   foydalanish   -   mebel   do’koni   xodimlariga   va   mijozlariga
mobil   qurilmalar   orqali   tizimdan   foydalanish   imkoniyatini   berish   orqali
operativlikni oshirish
9 Sun iy   intellekt   texnologiyalarini   joriy   etish   -   mijozlar   xulq-atvorini   tahlilʼ
qilish,   sotuvlarni   bashorat   qilish   va   qaror   qabul   qilish   jarayonlarini
avtomatlashtirish uchun sun iy intellekt algoritmlaridan foydalanish.	
ʼ
Big   Data   texnologiyalarini   qo’llash   -   katta   hajmdagi   ma’lumotlarni   tahlil
qilish  orqali   yangi   biznes  imkoniyatlarini   aniqlash  va   qarorlar   qabul   qilish   uchun
chuqur analitikani ta minlash.	
ʼ
IoT   (Internet   of  Things)   texnologiyalaridan  foydalanish   -   aqlli  sensorlar   va
qurilmalar   yordamida   mebel   do’koni   faoliyatini   monitoring   qilish   va   boshqarish
imkoniyatlarini kengaytirish.
Mebel   do’konlari   uchun   axborot   tizimlarining   amaliy   ahamiyati   shundaki,
ular   nafaqat   joriy   operatsion   faoliyatni   optimallashtirishga,   balki   strategik
rivojlanishni ham ta’minlaydi. Zamonaviy raqamli texnologiyalar mebel do’konlari
uchun   yangi   biznes   modellari   va   daromad   manbalarini   yaratish,   mijozlar   bilan
yangi   aloqa   kanallarini   shakllantirish   va   bozorda   raqobat   ustunligini   ta’minlash
imkoniyatini beradi.
  Mebel   do’koni   axborot   tizimining   asosiy   komponentlari   va   funksional
talablari
Mebel   do’koni   uchun   samarali   axborot   tizimi   yaratish   uchun   uning   asosiy
komponentlari va funksional talablarini aniq belgilash lozim. Bu tizimni loyihalash
va ishlab chiqish jarayonida muhim ahamiyatga ega.
Axborot tizimining asosiy komponentlari
Mebel   do’koni   axborot   tizimi   quyidagi   asosiy   komponentlardan   tashkil
topadi:
Tovar  boshqaruv moduli  -  mebel  mahsulotlari  katalogini  yuritish,  narxlarni
boshqarish,   mahsulot   tavsiflarini   saqlash,   kategoriyalar   bo’yicha   tasniflash   va
boshqa tovar bilan bog’liq ma’lumotlarni boshqarish imkoniyatini beradi.
10 Savdo moduli - savdo operatsiyalarini avtomatlashtirish, naryadlar yaratish,
to’lov turlarini qo’llab-quvvatlash,  chegirmalarni  hisoblash,  cheklar  chop etish va
boshqa savdo jarayonlarini amalga oshirish uchun xizmat qiladi.
Ombor   moduli   -   ombordagi   tovar   zaxiralarini   boshqarish,   mahsulotlar
harakatini kuzatish, inventarizatsiya o’tkazish, minimal zaxira darajasini belgilash
va boshqa ombor operatsiyalarini avtomatlashtiradi.
Mijozlar   bilan   ishlash   moduli   -   mijozlar   ma’lumotlar   bazasini   yuritish,
mijozlar   tarixini   saqlash,   buyurtmalarni   qayta   ishlash,   mijozlar   bilan   aloqani
boshqarish va personallashtirilgan takliflar yaratish imkoniyatini beradi.
Moliyaviy   hisobot   moduli   -   sotuvlar   bo’yicha   hisobotlar,   daromadlar   va
xarajatlar   hisobi,   foyda   va   zarar   to’g’risidagi   ma’lumotlarni   shakllantirish,   soliq
hisobotlarini tayyorlash imkoniyatini beradi.
Marketing   moduli   -   marketing   kampaniyalarini   rejalashtirish   va   natijalarini
tahlil   qilish,   aksiyalar   va   chegirmalarni   boshqarish,   mijozlarni   segmentlash   va
maqsadli takliflar yaratish uchun xizmat qiladi.
Kadrlar   moduli   -   xodimlar   ma’lumotlarini   saqlash,   ish   jadvalini
shakllantirish, ish haqi hisoblash, xodimlar samaradorligini baholash imkoniyatini
beradi.
Hisobot-tahliliy   modul   -   turli   ko’rsatkichlar   bo’yicha   hisobotlarni
shakllantirish,   ma’lumotlarni   vizualizatsiya   qilish,   biznes   jarayonlari
samaradorligini tahlil qilish uchun xizmat qiladi.
Tizim administratorlash moduli - foydalanuvchilarni boshqarish, ruxsatlarni
tayinlash,   tizim   sozlamalarini   o’zgartirish,   ma’lumotlar   bazasini   zaxiralash   va
tiklash imkoniyatini beradi.
Funksional talablar
Mebel   do’koni   axborot   tizimiga   qo’yiladigan   asosiy   funksional   talablar
quyidagilardan iborat:
11 Tovar boshqaruvi bo’yicha:
-   Mebel   mahsulotlarini   kategoriyalar,   ishlab   chiqaruvchilar,   materiallar   va
boshqa parametrlar bo’yicha tasniflash imkoniyati
- Har bir mahsulot uchun batafsil ma’lumotlarni saqlash (o’lchamlari, rangi,
materiali, rasmlar, texnik tavsiflar)
- Narxlarni boshqarish, narx o’zgarishlari tarixini saqlash
- Yangi mahsulotlarni tizimga kiritish va mavjud mahsulotlar ma’lumotlarini
yangilash
- Sotuvdagi mahsulotlarni saralash va filtrlash imkoniyatlari
Savdo jarayonlari bo’yicha:
- Savdo operatsiyalarini real vaqtda qayd etish
-   Turli   to’lov   usullarini   qo’llab-quvvatlash   (naqd   pul,   bank   kartasi,   onlayn
to’lov, bo’lib to’lash)
- Chegirmalar va aksiyalarni hisobga olish
- Sotuvlar bo’yicha cheklar va boshqa hujjatlarni shakllantirish
- Qaytarilgan tovarlarni qayta ishlash mexanizmi
Ombor boshqaruvi bo’yicha:
- Ombordagi tovar zaxiralari haqida real vaqtda ma’lumot olish
- Mahsulotlar harakatini (kirish, chiqish, ko’chirish) avtomatik ravishda qayd
etish
- Inventarizatsiya o’tkazish va farqlarni aniqlash imkoniyati
- Minimal zaxira darajasi bo’yicha ogohlantirish tizimi
- Omborxona joylarini boshqarish va optimallashtirish
Mijozlar bilan ishlash bo’yicha:
- Mijozlar ma’lumotlar bazasini yuritish
- Mijozlar bilan muloqot tarixini saqlash
- Buyurtmalarni qayd etish va ularning bajarilishini kuzatish
12 - Mijozlar uchun sodiqlik dasturlarini qo’llab-quvvatlash
- Mijozlar bilan avtomatlashtirilgan aloqa (SMS, e-mail xabarnomalar)
Hisobot va tahlil bo’yicha:
- Turli davrlar uchun sotuvlar dinamikasini kuzatish
- Daromadlar va xarajatlar tahlili
- Eng ko’p va eng kam sotiladigan mahsulotlarni aniqlash
- Marketing kampaniyalari samaradorligini baholash
- Biznes ko’rsatkichlarini vizualizatsiya qilish (grafiklar, diagrammalar)
Tizim xavfsizligi bo’yicha:
- Foydalanuvchilarni autentifikatsiya va avtorizatsiya qilish
- Turli darajadagi foydalanuvchilar uchun ruxsatlarni tayinlash
- Ma’lumotlarni shifrlash va himoyalash
- Tizimga kirishlar va o’zgartirishlar jurnalini yuritish
- Ma’lumotlar bazasini muntazam zaxiralash
Integratsiya imkoniyatlari bo’yicha:
- Buxgalteriya dasturlari bilan integratsiya
- To’lov tizimlari bilan integratsiya
- Veb-sayt va mobil ilova bilan integratsiya
- Elektron hujjat aylanishi tizimlari bilan integratsiya
- Tashqi ma’lumotlar manbalari bilan integratsiya
Foydalanuvchi interfeysi bo’yicha:
- Intuitiv tushunarli va qulay interfeys
- Mobil qurilmalar bilan moslik
- Foydalanuvchi tomonidan sozlanishi mumkin bo’lgan ish maydoni
- Ko’p tilli interfeys
- Tizimdan foydalanish bo’yicha kontekst yordam
Tizimdagi texnik talablar
13 Axborot tizimiga qo’yiladigan texnik talablar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Yuqori   ishonchlilik   va   barqarorlik   -   tizim   uzluksiz   ishlashi   va   ma’lumotlar
yo’qotilishini oldini olishi kerak.
Kengaytiruvchanlik   -   korxona   o’sishi   bilan   tizim   yangi   modullar   va
funksionallik bilan kengaytirilishi mumkin bo’lishi kerak.
Yuqori   tezlik   -   tizim   katta   hajmdagi   ma’lumotlar   bilan   ham   tez   ishlashi
kerak.
Xavfsizlik   -   tizim   ma’lumotlarning   himoyalanishini   va   ruxsatsiz   kirishdan
himoyalanishini ta’minlashi kerak.
Ko’p foydalanuvchi rejimi - bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilar
tizimda ishlash imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
Turli   dasturiy-apparat   platformalari   bilan   moslik   -   tizim   turli   operatsion
tizimlar va qurilmalarda ishlash imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
1.3. Mebel do’koni axborot tizimining asosiy komponentlari va funksional
talablari
Mebel   do‘koni   axborot   tizimi   bir   nechta   asosiy   komponentlardan   tashkil
topadi.   Bular   dasturiy   ta’minot,   apparat   vositalari,   ma’lumotlar   bazasi,
foydalanuvchi   interfeysi   va   aloqa   tarmoqlaridan   iborat.   Dasturiy   ta’minot   savdo,
ombor,   mijozlar   bilan   ishlash   va   hisobot   tizimlarini   o‘z   ichiga   oladi.   Apparat
vositalari   sifatida   kompyuterlar,   printerlar,   skanerlar   va   kassa   qurilmalari
ishlatiladi.   Ma’lumotlar   bazasi   orqali   mahsulotlar,   mijozlar,   buyurtmalar   va
to‘lovlar   haqida   ma’lumotlar   saqlanadi   va   boshqariladi.   Foydalanuvchi   interfeysi
orqali   do‘kon   xodimlari   tizim   bilan   oson   muloqotda   bo‘lishadi.   Aloqa   tarmoqlari
esa turli qurilmalarning bir-biri bilan uzviy ishlashini ta’minlaydi.
Bu   tizimning   funksional   talablari   quyidagilardan   iborat.   Mijozlar   haqida
ma’lumotlarni   kiritish   va   ularni   yangilash,   mahsulotlarni   qo‘shish,   o‘chirish   va
14 tahrirlash imkoniyati bo‘lishi kerak. Ombordagi mavjud mebellarni nazorat qilish,
zaxiralarni   avtomatik   yangilab   borish   va   yetishmayotgan   mahsulotlar   haqida
ogohlantirish tizimi bo‘lishi zarur. Buyurtmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish, mijozlarga
yetkazib   berish   holatini   kuzatish   va   to‘lovlarni   qayd   etish   imkoniyati   bo‘lishi
kerak.   Shuningdek,   sotuvlar   tahlili,   kunlik   yoki   oylik   hisobotlar   shakllantirish   va
foyda-zararni hisoblash imkoniyatlari ham muhim funksiyalar sirasiga kiradi. Agar
tizim   onlayn   savdo   bilan   bog‘langan   bo‘lsa,   mahsulot   katalogi,   buyurtma   qilish,
to‘lovni amalga oshirish va mijoz fikr-mulohazalarini qabul qilish imkoniyati ham
mavjud   bo‘lishi   kerak.   Shu   tarzda   mebel   do‘koni   axborot   tizimi   kundalik   ish
faoliyatini avtomatlashtiradi, xatoliklarni kamaytiradi va samaradorlikni oshiradi.
Mebel do’koni axborot tizimining muhim talablaridan biri - bu modullilik va
moslashuvchanlik. Tizim har bir mebel do’konining o’ziga xos xususiyatlariga va
ehtiyojlariga   moslashtirish   imkoniyatiga   ega   bo’lishi   kerak.   Shuningdek,   tizim
doimiy   ravishda   yangilanib   turishi   va   yangi   texnologiyalarni   qo’llab-quvvatlashi
lozim, chunki axborot texnologiyalari sohasi juda tez rivojlanmoqda.
Axborot   tizimini   loyihalashda   bir   qator   texnik   va   tashkiliy   jihatlarni   ham
hisobga   olish   lozim.   Jumladan,   tizimni   joriy   etish   va   foydalanishga   topshirish
strategiyasi,   xodimlarni   o’qitish   dasturi,   tizimni   texnik   qo’llab-quvvatlash   va
yangilash rejalari, ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash choralari va boshqalar.
Yakuniy natijada, mebel do’koni uchun axborot tizimi do’kon faoliyatining
barcha asosiy  jarayonlarini  qamrab olishi, xodimlar  va rahbariyat  uchun qulay va
tushunarli   bo’lishi,   shuningdek,   biznesni   rivojlantirish   va   raqobatbardoshlikni
oshirish vazifalarini hal qilishga xizmat qilishi lozim.
15 II BOB. MEBEL DO’KONI UCHUN AXBOROT TIZIMINING DASTURIY
TA MINOTINI LOYIHALASHʼ
2.1. Tizimning tarkibiy strukturasi va arxitekturasini ishlab chiqish
Mebel   do’konining   faoliyatini   raqamlashtirish   va   avtomatlashtirish   uchun
ishlab chiqiladigan axborot tizimi oldindan puxta rejalashtirilishi zarur. Bunda eng
avvalo   tizimning   umumiy   tuzilmasi,   asosiy   komponentlari   va   ularning   o’zaro
ishlash   tartibi   aniq   belgilanadi.   Axborot   tizimining   to’g’ri   loyihalangan   tarkibiy
struktura   va   arxitekturasi   tizim   barqarorligi,   kengaytiriluvchanligi,   ishlash   tezligi
va foydalanuvchi qulayligini ta’minlaydi.
Mebel   do’koni   axborot   tizimining   asosiy   vazifasi   –   do’konda   olib
borilayotgan   savdo-sotiq   jarayonlarini,   mahsulotlar   hisobini,   mijozlar   bilan
ishlashni,   buyurtmalarni   boshqarishni   va   hisobot   tuzishni   avtomatlashtirishdan
iborat. Ushbu vazifalarni bajarish uchun tizim bir nechta asosiy bo’limlardan iborat
bo’lishi   lozim.   Har   bir   bo’lim   o’z   funksional   roliga   ega   bo’lib,   yagona   tizimda
o’zaro uzviy bog’langan holda ishlaydi.
Tizim   odatda   uch   asosiy   qatlamga   ega   bo’ladi:   foydalanuvchi   interfeysi
(client   side),   dasturiy   logika   (application   layer)   va   ma’lumotlar   bazasi   (database
layer).   Bunday   qatlamli   yondashuv   tizimni   modullarga   ajratish,   uni   boshqarishni
osonlashtirish va kelgusida kengaytirish imkonini beradi.
Foydalanuvchi interfeysi bu – tizimdan foydalanadigan shaxs bilan bevosita
muloqot qiluvchi qismdir. Mebel do’koni uchun ishlab chiqiladigan foydalanuvchi
interfeysi   sodda,   tushunarli   va   qulay   bo’lishi   kerak.   Unda   asosiy   menyular,
mahsulotlar ro’yxati, izlash oynasi, buyurtma berish va mijozlar bilan ishlashga oid
funksiyalar   bo’lishi   zarur.   Ushbu   interfeys   orqali   do’kon   xodimlari   mahsulotlar
haqidagi   ma’lumotlarni   ko’rish,   mavjudligini   tekshirish,   narxlarni   tahrirlash   yoki
yangi mahsulot qo’shish kabi amallarni bajaradilar.
16 Tizimning   dasturiy   logikasi   foydalanuvchidan   kelgan   har   qanday   so’rovni
qayta   ishlaydi,   ma’lumotlarni   tekshiradi,   tegishli   natijalarni   hisoblab   chiqadi   va
foydalanuvchiga   qaytaradi.   Bu   qism   eng   muhim   funksiyalarni   bajaradi:
mahsulotlarni izlash, buyurtmalarni shakllantirish, hisobotlarni yaratish, to’lovlarni
hisoblash,   ombordagi   qoldiqni   yangilash   va   boshqalar.   Har   bir   amal   ma’lum   bir
algoritm   asosida   amalga   oshiriladi.   Masalan,   buyurtma   berilganda,   dastur   bir
nechta bosqichda: foydalanuvchi tanlagan mahsulot mavjudligini tekshiradi, narxni
aniqlaydi, chegirmalarni hisoblaydi va buyurtmani ro’yxatga oladi.
Ma’lumotlar   bazasi   tizimda   ishlatiladigan   barcha   ma’lumotlarni
markazlashgan  holda saqlaydi. Unda mahsulotlar nomlari, kodi, narxi, ombordagi
soni,   mijozlar   ma’lumotlari,   buyurtmalar   tafsilotlari,   yetkazib   berish   holatlari,
to’lovlar   tarixi   kabi   muhim   axborotlar   saqlanadi.   Ma’lumotlar   bazasi
optimallashtirilgan   bo’lishi   kerak,   chunki   bu   tizim   tezligi   va   aniqligiga   bevosita
ta’sir   qiladi.   Ma’lumotlarni   saqlashda   relatsion   modellar   asosida   tashkil   etilgan
bazalar   (masalan,   MySQL   yoki   PostgreSQL)   keng   qo’llaniladi.   Har   bir   jadval
o’zaro   bog’langan   holda   ishlaydi,   bu   esa   izchil   va   takrorlanmas   ma’lumotlar
bazasini yaratishga yordam beradi.
Tizim   arxitekturasi   tanlanganda   uni   kelgusida   kengaytirish   imkoniyati,
xavfsizlik   darajasi,   texnik   xizmat   ko’rsatish   qulayligi   va   tarmoq   muhitidagi
ishlashi   e’tiborga   olinadi.   Ko’pgina   hollarda   zamonaviy   axborot   tizimlari   uch
pog’onali   (three-tier)   model   asosida   ishlab   chiqiladi.   Bu   modelda   foydalanuvchi
interfeysi, dasturiy logika va ma’lumotlar bazasi qatlamlari aniq ajratiladi. Bu esa
tizimni   oson   boshqarish,   yangi   funksiyalarni   qo’shish   va   xavfsizlikni   ta’minlash
imkonini beradi.
Tizimning   ichki   strukturasida   esa   modul   yondashuvi   qo’llaniladi.   Har   bir
modul ma’lum bir funksiyani bajaradi. Misol uchun, mahsulotlar katalogi moduli –
mahsulotlar   haqida   barcha   ma’lumotlarni   yuritadi;   mijozlar   moduli   –   doimiy
17 mijozlar   bilan   ishlash,   chegirmalar   tizimi   va   aloqalarni   boshqaradi;   buyurtma
moduli   –   buyurtma   berish,   tasdiqlash   va   yetkazib   berishni   boshqaradi;   hisobotlar
moduli – kunlik, oylik yoki yillik hisobotlarni avtomatik tarzda shakllantiradi. Har
bir   modul   o’z   vazifasini   mustaqil   bajaradi,   biroq   tizim   ichida   boshqa   modullar
bilan hamkorlikda ishlaydi.
Shu   tarzda   loyihalashtirilgan   struktura   nafaqat   bugungi   ehtiyojlarni
qondiradi,   balki   kelgusida   tizimga   yangi   imkoniyatlar   qo’shish,   boshqa   tizimlar
bilan   integratsiya   qilish   yoki   foydalanuvchi   sonini   ko’paytirish   kabi   vazifalarni
bajarish   imkonini   ham   beradi.   Demak,   tizim   arxitekturasi   va   tarkibiy   tuzilmasi
axborot tizimining barqaror ishlashi va muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun hal
qiluvchi omillardan biridir.
2.2. Ma’lumotlar bazasini loyihalash va ma’lumot modellarini yaratish
Mebel do’koni axborot tizimining asosiy elementlaridan biri – bu tizimning
ma’lumotlar   bazasidir.   Ma’lumotlar   bazasi   barcha   asosiy   operatsiyalarni   amalga
oshirish,   axborotni   saqlash,   tahlil   qilish   va   uzatish   imkonini   beradigan   yadro
hisoblanadi. Do’kon faoliyatida yuzaga keladigan har bir ma’lumot — mahsulotlar,
buyurtmalar, mijozlar, yetkazib beruvchilar, to’lovlar va hisobotlar kabi elementlar
– ma’lumotlar bazasida o’z aksini topadi. Shu sababli, ma’lumotlar bazasini puxta
va mukammal tarzda loyihalash axborot tizimining samarali ishlashi uchun zaruriy
shartdir.
Ma’lumotlar   bazasini   yaratishdan   oldin,   eng   avvalo   tizimda   qanday
ma’lumotlar   saqlanishi,   ular   qanday   o’zaro   bog’lanishi   va   qaysi   holatlarda
yangilanib   turilishi   aniqlab   olinadi.   Bunda   ma’lumotlar   oqimini   va   tizim
jarayonlarini   tahlil   qilish   muhim   bosqich   hisoblanadi.   Ushbu   tahlillar   asosida
ma’lumot modellarini yaratish ishlari boshlanadi. Bunday modellarda ma’lumotlar
o’rtasidagi bog’liqliklar, asosiy atributlar va ularning turlari aniq belgilanadi.
18 Mebel do’koni tizimida quyidagi asosiy jadvallar (tablitsalar)ni tashkil etish
mumkin
Mahsulotlar   (Products):   mahsulot   ID   raqami,   nomi,   turi,   narxi,   ombordagi
miqdori, ishlab chiqaruvchi, o’lcham, rang va boshqa atributlar.
Mijozlar (Customers): mijoz ID raqami, F.I.O., aloqa ma’lumotlari, manzili,
doimiy mijoz yoki yo’qligi, xaridlar tarixi.
Buyurtmalar (Orders): buyurtma raqami, sanasi, mijoz IDsi, mahsulot IDsi,
soni, umumiy narx, to’lov turi, yetkazib berish holati.
Xodimlar  (Employees):   xodim  IDsi,   F.I.O.,  lavozimi,  ish  boshlagan  sanasi,
aloqa ma’lumotlari.
To’lovlar (Payments): to’lov IDsi, to’lov turi (naqd, karta, onlayn), summa,
sanasi, tegishli buyurtma raqami.
Ushbu   jadvallar   o’zaro   relatsion   munosabatda   bo’ladi.   Masalan,   har   bir
buyurtma   aniq   bir   mijozga   tegishli   bo’lib,   bir   yoki   bir   nechta   mahsulotlarni   o’z
ichiga oladi. Buyurtma jadvali mijoz jadvali bilan tashqi kalit (foreign key) orqali
bog’lanadi. Shu bilan birga, mahsulotlar va buyurtmalar o’rtasida ko’pdan-ko’pga
(many-to-many)   munosabat   mavjud   bo’lishi   mumkin,   bu   holatda   qo’shimcha
"Buyurtma_Tafsilotlari" (Order_Details) jadvali kiritiladi.
Ma’lumotlar   modellarini   yaratishda   **ER-diagrammalar   (Entity-
Relationship   diagrams)**dan   foydalaniladi.   Bu   diagrammalar   orqali   ob’ektlar
(entitetlar),   ularning   atributlari   va   o’zaro   bog’liqliklari   grafik   ko’rinishda
tasvirlanadi.   ER-modellashtirish   yordamida   murakkab   tuzilmalarni   sodda   va
tushunarli shaklda ko’rsatish, tizimni loyihalashda aniqlik va izchillikni ta’minlash
mumkin bo’ladi.
Ma’lumotlar  bazasida  normalizatsiya jarayoni  ham muhim ahamiyatga ega.
Bu   ortiqcha   ma’lumotlarni   yo’qotish,   takrorlanishlarning   oldini   olish   va
19 ma’lumotlar   yaxlitligini   ta’minlash   uchun   kerak   bo’ladi.   Odatda,   ma’lumotlar
bazasi kamida uchinchi normal forma (3NF) talablariga javob berishi kerak, ya’ni
har   bir   jadvalda   ma’lumotlar   yagona   mantiqiy   birlikda   saqlanadi   va   o’zaro
bog’lanadi.
Bundan   tashqari,   ma’lumotlar   bazasini   loyihalashda   xavfsizlik   choralariga
ham e’tibor qaratiladi. Foydalanuvchilarning rollari va huquqlari (masalan: admin,
sotuvchi,   menejer)   aniq   belgilanadi.   Har   bir   foydalanuvchi   faqat   o’ziga   ruxsat
etilgan ma’lumotlar bilan ishlay oladi. Bu orqali axborotning himoyasi, maxfiyligi
va ishonchliligi ta’minlanadi.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi sifatida keng tarqalgan va ishonchli
vositalardan   biri   –   MySQL,   PostgreSQL   yoki   Microsoft   SQL   Server   bo’lishi
mumkin. Ular kuchli imkoniyatlarga ega bo’lib, katta hajmdagi ma’lumotlar bilan
samarali ishlashni ta’minlaydi.
Xulosa   qilib   aytganda,   ma’lumotlar   bazasini   to’g’ri   loyihalash   va   unda
foydalaniladigan modellarni aniq yaratish orqali mebel do’koni axborot tizimining
ishonchliligi,   barqarorligi   va   uzluksiz   ishlashi   kafolatlanadi.   Bu   esa   do’kon
faoliyatini raqamlashtirishda muhim bosqich hisoblanadi.
2.3 Foydalanuvchi interfeysini loyihalash va prototiplash
Axborot tizimining foydalanuvchi interfeysi — bu foydalanuvchi bilan tizim
o’rtasidagi   asosiy   aloqa   vositasidir.   Interfeys   orqali   foydalanuvchi   dastur
imkoniyatlaridan   foydalanadi,   amallarni   bajaradi,   kerakli   ma’lumotlarni   kiritadi
yoki   ularni   oladi.   Ayniqsa,   mebel   do’koni   kabi   tezkorlik   va   aniqlik   talab
qilinadigan   biznes   turlarida   interfeys   qulayligi   va   samaradorligi   muhim   o’rin
tutadi.
Foydalanuvchi   interfeysini   loyihalash   axborot   tizimining   muvaffaqiyatli
ishlashi, undan foydalanish soddaligi, foydalanuvchilarning xatoliklarsiz va tezkor
ish olib borishi bilan bevosita bog’liq. Shu sababli, interfeysning tashqi ko’rinishi,
20 funksionalligi,   tugmalar   va   oynalar   o’rnashuvi,   matnlar   tushunarliligi,   ranglar
uyg’unligi,   shuningdek   foydalanuvchi   uchun   intuitiv   ravishda   ishlashi   e’tibordan
chetda qolmasligi lozim.
Bunday   tizimda   interfeysni   yaratishda   birinchi   navbatda   quyidagi   asosiy
tamoyillar inobatga olinadi:
1. Foydalanuvchilar ehtiyojlarini tahlil qilish
Har qanday interfeys dizayni  foydalanuvchi ehtiyojlariga asoslanishi  kerak.
Buning   uchun   tizimdan   foydalanadigan   foydalanuvchilar   guruhlari   aniqlanadi.
Mebel   do’konida,   odatda,   bir   nechta   foydalanuvchi   toifalari   mavjud:   kassir
(sotuvchi),   omborchi,   menejer,   do’kon   rahbari,   buxgalter   yoki   tizim
administratorlari.   Har   bir   toifaning   tizimda   bajaradigan   vazifasi   har   xil   bo’lgani
sababli,   ularning   ehtiyojlari   asosida   interfeysning   sahifalari   va   funksional
elementlari shakllantiriladi. Masalan, kassir uchun buyurtmani tez rasmiylashtirish,
narxlarni   avtomatik   hisoblash,   chek   chiqarish   muhim   bo’lsa,   omborchi   uchun
mahsulot   kirimi-chiqimini   boshqarish,  qoldiqlarni   ko’rish  va  yetishmovchiliklarni
kuzatish zarur bo’ladi.
2. Interfeys strukturasi va uning komponentlarini shakllantirish
Interfeysda foydalanuvchi harakat qiladigan asosiy bo’limlar quyidagilardan
iborat bo’lishi mumkin:
Boshqaruv paneli – menyu elementlari, sahifalararo tez o’tish imkoniyati.
Mahsulotlar bilan ishlash oynasi – mahsulot qo’shish, o’zgartirish, o’chirish,
izlash, filtrlash.
Buyurtmalar   sahifasi   –   buyurtma   yaratish,   buyurtmalar   holatini   kuzatish,
mijozlarga xizmat ko’rsatish.
Mijozlar ro’yxati – mijozlar bazasini yuritish, yangi mijoz kiritish, aloqalarni
saqlash.
21 Hisobotlar   bo’limi   –   sotuvlar   statistikasi,   kunlik/yillik   hisobotlar,   grafiklar,
jadval ko’rinishida ma’lumotlar
Bildirishnomalar   va   ogohlantirishlar   tizimi   –   mahsulot   tugayotganini,
buyurtma   yetkazilganini   yoki   xatolik   yuz   berganini   foydalanuvchiga   darhol
bildirish.
Har   bir   komponentning   roli   aniqlashtiriladi   va   foydalanuvchi   uchun   qulay
qilib joylashtiriladi. Masalan, qidiruv satri har bir asosiy sahifada mavjud bo’lishi
lozim; tugmalar esa foydalanuvchining tez-tez bosadigan joylarida joylashtiriladi.
3. Interfeys dizaynining ergonomik tamoyillari
Ergonomika   —   bu   foydalanuvchining   tizim   bilan   o’zaro   ishlashini
qulaylashtirishga   qaratilgan   muhim   yondashuvdir.   Ranglar   uyg’unligi,   shriftlar
o’lchami,   elementlar   o’zaro   masofasi   va   joylashuvi,   matnlarning   aniq   va   lo’nda
ifodalanganligi,   piktogrammalar   (belgilar)   tushunarliligi   —   bular   barchasi
foydalanuvchining interfeysga nisbatan qabul qilish darajasini belgilaydi.
Shuningdek,   dizaynda   asosiy   tamoyillardan   biri   —   minimalizmga   amal
qilishdir. Ya’ni foydalanuvchi faqat kerakli elementlarni ko’radi. Ortiqcha oynalar,
keraksiz tugmalar yoki chalkash strukturadan saqlanish zarur.
4. Prototiplash (namuna interfeys yaratish)
Prototiplash   —   interfeysning   dastlabki   chizmalarini   yaratish   va
foydalanuvchilar   fikriga   asosan   yaxshilash   jarayonidir.   Dasturiy   ta’minot   ishlab
chiqilishidan   oldin   tizimning   prototipi   maxsus   vositalar   orqali   chiziladi.   Bu
chizmalar   (mockup,   wireframe   yoki   high-fidelity   prototiplar)   dasturchilar   va
dizaynerlar   uchun   muhim   asos   bo’lib   xizmat   qiladi.   Prototiplar   yordamida   tizim
foydalanuvchiga   qanday   ko’rinishini   oldindan   baholash,   qulaylik   darajasini   sinab
ko’rish va o’zgarishlar kiritish mumkin.
22 Interfeys   prototipi   odatda   quyidagi   vositalar   yordamida   yaratiladi:   Figma,
Adobe   XD,   Sketch,   Axure   RP.   Bu   vositalar   real   vaqt   rejimida   dizaynni   ko’rib
chiqish va sinovdan o’tkazish imkonini beradi.
Prototip yaratishda quyidagi sahifalar tavsiya etiladi:
Login oynasi – foydalanuvchini avtorizatsiyadan o’tkazish.
Dashboard   (asosiy   boshqaruv   paneli)   –   foydalanuvchiga   tegishli
ko’rsatkichlar, tez kirish tugmalari.
Buyurtma shakli  – mahsulot tanlash, mijoz ma’lumotlarini kiritish, to’lovni
rasmiylashtirish.
Mahsulotlar ro’yxati – qidiruv, filtr, tahrirlash tugmalari bilan.
Mijozlar bazasi – yangi mijoz qo’shish, aloqa ma’lumotlari.
Ombor holati – mahsulot miqdori, harakat tarixi.
5. Responsiv dizayn va platformalararo moslashuv
Zamonaviy   tizimlardan   talab   qilinadigan   muhim   jihatlardan   biri   —   bu
responsiv   dizayndir.   Ya’ni,   foydalanuvchi   tizimdan   har   qanday   qurilmada
(kompyuter,   planshet,   smartfon)   bemalol   foydalana   olishi   kerak.   Interfeys
avtomatik   ravishda   ekran   o’lchamiga   moslashadi,   bu   esa   istalgan   sharoitda
tizimdan foydalanish imkoniyatini yaratadi. Mebel do’koni menejeri yoki xodimi,
masalan,   ombor   holatini   ish   joyida   yoki   uydan   turib   telefon   orqali   ko’ra   olishi,
kerakli buyurtmani tasdiqlashi mumkin.
6. Interfeys testlash va takomillashtirish
Foydalanuvchi   interfeysi   tayyor   bo’lgach,   sinovdan   o’tkaziladi.   Sinov
jarayonida   foydalanuvchilar   tizimga   qanday   kirishini,   kerakli   ma’lumotni   qanday
topishini, qanday xatolarga yo’l qo’yishini kuzatish mumkin. Ushbu sinovlar orqali
foydalanuvchi tajribasi (UX) aniqlanadi va kerakli o’zgarishlar kiritiladi.
Misol   uchun,   agar   foydalanuvchi   ko’p   hollarda   noto’g’ri   tugmani
bosayotgan   bo’lsa,   bu   tugma   joylashuvi   yoki   belgisi   noaniqligidan   darak   beradi.
23 Yoki   foydalanuvchilar   ma’lumot   kiritishda   chalkashayotgan   bo’lsa,   forma
elementlarini soddalashtirish zarur bo’ladi.
Xulosa qilib aytganda, foydalanuvchi interfeysining to’g’ri loyihalanganligi
tizimning   umumiy   muvaffaqiyati,   ishlatish   qulayligi   va   foydalanuvchining   undan
qoniqishi   bilan   chambarchas   bog’liq.   Interfeys   nafaqat   chiroyli,   balki   funksional,
tezkor,   soddalashtirilgan   va   moslashuvchan   bo’lishi   kerak.   Shuning   uchun   uni
yaratish bosqichlari puxta tahlil va sinov asosida olib boriladi. Ana shunda mebel
do’koni uchun yaratilgan axborot tizimi real ish jarayoniga uyg’unlashadi va katta
samaradorlik keltiradi.
 Tanlangan dasturlash texnologiyalari va asoslash
Axborot tizimining dasturiy ta’minotini yaratishda eng muhim bosqichlardan
biri dasturlash texnologiyalarini to’g’ri tanlashdir. Tanlov tizimning samaradorligi,
ishonchliligi,   xavfsizligi,   shuningdek,   undan   foydalanish   qulayligi   va   kelajakda
kengaytirish   imkoniyatlariga   sezilarli   ta’sir   ko’rsatadi.   Mebel   do’koni   uchun
mo’ljallangan   axborot   tizimi   katta   hajmdagi   ma’lumotlarni   samarali   boshqarishi,
mijozlar   va   xodimlar   uchun   qulay   interfeys   yaratishi,   shuningdek,   tizimning
xavfsizligini ta’minlashi  kerak. Shu sababli  dasturlash texnologiyalarini tanlashda
ko’plab omillar hisobga olinadi.
Dasturlash tillari va ramkalar
Axborot tizimining dasturiy qismi uchun eng mashhur va samarali dasturlash
tillari   qatorida   Python,   C,   Java   va   JavaScript   tillari   mavjud.   Har   bir   til   o’zining
afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Python — bu til o’zining sodda  sintaksisi, kuchli  kutubxonalar to’plami va
keng   jamoatchilik   tomonidan   qo’llab-quvvatlanishi   bilan   ajralib   turadi.   Django
yoki   Flask   kabi   veb-ramkalar   yordamida   tezkor   va   xavfsiz   veb-ilovalar   yaratish
mumkin.   Python,   shuningdek,   ma’lumotlar   bazasi   bilan   ishlash,   API   yaratish   va
24 avtomatlashtirish   uchun  keng   qo’llaniladi.  Bu   tilning  eng   katta   afzalligi   —  yangi
dasturchilar uchun oson o’rganilishi va tez ishlab chiqishga imkon berishi.
C — ayniqsa Microsoft texnologiyalari bilan integratsiya qilish uchun qulay
til   bo’lib,  kuchli   va  xavfsiz  dasturiy   ta’minot   yaratishga  imkon  beradi.  ASP.NET
Core ramkasi yordamida yuqori tezlikdagi, ko’p platformali (cross-platform) veb-
ilovalar ishlab chiqish mumkin. C tili korporativ muhitda keng qo’llanilib, ayniqsa
Windows asosidagi tizimlar uchun juda mos keladi.
Java   —   platformaga   bog’liq   bo’lmagan   kuchli   dasturlash   tili   sifatida   keng
tarqalgan.   U   katta   korporativ   tizimlar   uchun   mo’ljallangan   bo’lib,   ko’p   sonli
kutubxonalar   va   ramkalar   mavjud.   Java   tizimni   kengaytirish   va   texnik   xizmat
ko’rsatishda yuqori darajada ishonchlilik beradi.
JavaScript — frontend (foydalanuvchi interfeysi) va backend (server qismi)
uchun   ham   ishlatiladi.   Frontend   uchun   React.js,   Vue.js,   Angular   kabi   ramkalar
yordamida   interaktiv,   zamonaviy   interfeys   yaratish   mumkin.   Backend   uchun   esa
Node.js keng qo’llaniladi.
Ma’lumotlar bazasi tizimlari
Mebel   do’koni   tizimida   mahsulotlar,   mijozlar,   buyurtmalar   va   boshqa
ko’plab   ma’lumotlar   saqlanadi.   Shu   sababli   ma’lumotlar   bazasini   tanlash   tizim
samaradorligini   belgilovchi   eng   muhim   omillardan   biridir.   Quyidagi   ma’lumotlar
bazasi tizimlari eng ko’p ishlatiladi:
PostgreSQL  —  ochiq  kodli,  yuqori   darajada   ishonchli  va  kengaytiriladigan
ma’lumotlar   bazasi.   Murakkab   so’rovlarni   samarali   bajarish,   katta   hajmdagi
ma’lumotlarni   boshqarish   imkonini   beradi.   Shuningdek,   JSON   formatdagi
ma’lumotlar bilan ishlash imkoniyati mavjud.
MySQL   —   eng   mashhur   va   keng   qo’llaniladigan   ochiq   kodli   ma’lumotlar
bazasi.   Tezkor   va   oson   sozlanishi,   ko’plab   veb-ilovalar   bilan   yaxshi
integratsiyalanishi bilan ajralib turadi.
25 Microsoft SQL Server — ayniqsa korporativ muhitda keng qo’llaniladi. C va
ASP.NET   bilan   birgalikda   samarali   ishlaydi,   xavfsizlik   va   zaxira   qilish
imkoniyatlari kuchli.
Frontend texnologiyalari
Foydalanuvchilar uchun qulay va estetik jihatdan yoqimli interfeys yaratish
axborot   tizimining   muhim   qismidir.   Bunda   HTML5,   CSS3   va   JavaScript   asosiy
tillar   sifatida   ishlatiladi.   Responsive   dizayn   (har   xil   qurilmalarda   moslashuvchan
ko’rinish)   uchun   Bootstrap,   Tailwind   CSS   kabi   CSS   ramkalari   qo’llanadi.
Interaktivlik uchun React.js, Vue.js yoki Angular ramkalari tanlanadi.
API va xizmatlar integratsiyasi
Tizimni   kengaytirish,   boshqa   tizimlar   yoki   mobil   ilovalar   bilan   bog’lash
uchun RESTful API yoki GraphQL texnologiyalaridan foydalanish rejalashtiriladi.
Bu foydalanuvchilarga va boshqa tizimlarga ma’lumotlarni oson va xavfsiz tarzda
almashish imkonini beradi.
Ma’lumotlar bazasini yaratish va ma’lumotlar bilan ishlash
Mebel   do’oni   axborot   tizimining   samarali   ishlashi   ko’p   jihatdan   uning
ma’lumotlar   bazasining   to’g’ri   tashkil   etilishiga   bog’liq.   Ma’lumotlar   bazasi
do’konning   kundalik   faoliyati   davomida   yuzaga   keladigan   barcha   ma’lumotlarni
saqlash,   boshqarish   va   tezkor   qayta   ishlash   vazifasini   bajaradi.   Shu   sababli,
ma’lumotlar   bazasini   yaratish   va   uni   boshqarish   jarayonlari   tizimning   asosi
hisoblanadi.
Ma’lumotlar bazasi tushunchasi va ahamiyati
Ma’lumotlar   bazasi   —   bu   bir   yoki   bir   nechta   sohalarga   oid   ma’lumotlarni
tuzilgan   tartibda   saqlash   va   boshqarish   uchun   mo’ljallangan   tizimdir.   Mebel
do’koni   uchun   ma’lumotlar   bazasi   mahsulotlar,   mijozlar,   buyurtmalar,   yetkazib
beruvchilar,   xodimlar   va   boshqa   zarur   ma’lumotlarni   o’z   ichiga   oladi.   To’g’ri
loyihalangan   ma’lumotlar   bazasi   do’kon   ish   faoliyatini   avtomatlashtirishda   katta
26 yordam   beradi,   ma’lumotlarning   yaxlitligi   va   ishonchliligini   ta’minlaydi   hamda
axborot tizimining samaradorligini oshiradi.
Ma’lumotlar bazasini yaratish bosqichlari
1. Talablarni aniqlash va tahlil qilish
Dastlab,   tizimda   qanday   ma’lumotlar   saqlanishi   kerakligi,   ular   o’rtasidagi
munosabatlar   va   tizim   foydalanuvchilari   ehtiyojlari   batafsil   o’rganiladi.   Mebel
do’koni   uchun   zarur   bo’lgan   ma’lumotlar   quyidagilarni   o’z   ichiga   oladi:
mahsulotlarning   nomi,   turi,   tavsifi,   narxi,   miqdori;   mijozlarning   shaxsiy
ma’lumotlari   va   aloqa   ma’lumotlari;   buyurtmalarning   sanasi,   holati   va   miqdori;
yetkazib   beruvchilar   va   xodimlar   haqidagi   ma’lumotlar.   Bu   bosqichda   faoliyat
jarayonlarini chuqur tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni yechish
uchun ma’lumotlar bazasida qanday imkoniyatlar kerakligini belgilash muhimdir.
2. Konseptual model yaratish
Bu   bosqichda   ma’lumotlar   bazasining   umumiy   tuzilishi   —   konseptual
modeli ishlab chiqiladi. Odatda, Entity-Relationship (ER) diagrammasi yordamida
asosiy obyektlar (entitetlar) va ularning o’zaro munosabatlari aniqlanadi. Masalan,
“Mahsulot”   entiteti   nom,   narx,   miqdor   kabi   atributlarga   ega   bo’lishi   mumkin,
“Buyurtma”   esa   mijoz   va   mahsulotga   bog’langan   bo’ladi.   Bu   model   tizimda
saqlanadigan   barcha   ma’lumotlarni   umumlashtiradi   va   ularni   tizimli   tarzda
ko’rsatadi.
3. Mantiqiy model yaratish
Konseptual   model   asosida   ma’lumotlarning   mantiqiy   modeli   tuziladi.   Bu
bosqichda   ER-diagrammadagi   entitetlar   va   munosabatlar   ma’lumotlar   bazasi
jadvallariga   aylantiriladi.   Har   bir   entitet   uchun   alohida   jadval   tashkil   etiladi,
atributlar   ustun   sifatida   ko’rsatiladi.   Jadvalda   birlamchi   kalit   (primary   key)   va
tashqi kalitlar (foreign key) belgilanadi. Bu kalitlar ma’lumotlar bazasidagi jadval
27 orasidagi   bog’lanishni   ta’minlaydi.   Masalan,   “Buyurtma”   jadvalidagi   “Mijoz   ID”
ustuni “Mijozlar” jadvalidagi “ID” ustuniga tashqi kalit sifatida ulanadi.
4. Fizik model va ma’lumotlar bazasini yaratish
Mantiqiy   model   asosida   tanlangan   ma’lumotlar   bazasi   boshqaruv   tizimida
(MySQL, PostgreSQL, Oracle, yoki MS SQL Server kabi) fizik model yaratiladi.
Bu   jarayonda   jadvallar   yaratilib,   indekslar   va   boshqa   optimallashtirish   vositalari
o’rnatiladi.   Fizik   model   ma’lumotlar   bazasining   haqiqiy   saqlanish   shaklini
ifodalaydi.
Mebel do’koni axborot tizimida ishlatiladigan asosiy jadvallar
Mahsulotlar   jadvallari   —   har   bir   mahsulotga   tegishli   ma’lumotlar   (nomi,
kodi,   turi,   tavsifi,   narxi,   mavjudligi   va   yetkazib   beruvchisi)   saqlanadi.
Mahsulotlarning turlari, o’lchamlari va ranglari kabi atributlar ham mavjud bo’lishi
mumkin.
Mijozlar   jadvallari   —   mijozlarning   shaxsiy   ma’lumotlari,   aloqa   telefonlari,
elektron   pochta   manzillari   va   manzillari   saqlanadi.   Bu   ma’lumotlar   mijozlarga
xizmat ko’rsatishni yaxshilash uchun zarur.
Buyurtmalar   jadvallari   —   mijozlar   tomonidan   berilgan   buyurtmalar,
ularning   sanasi,   holati,   to’lov   ma’lumotlari   va   yetkazib   berish   manzillari   haqida
ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Buyurtmalar holati, masalan, “kutilmoqda”, “qabul
qilindi”, “yetkazildi” kabi bosqichlarda ko’rsatiladi.
Yetkazib   beruvchilar   jadvallari   —   mahsulotlarni   ta’minlovchi   tashkilotlar
yoki shaxslar haqida ma’lumotlar saqlanadi. Ular bilan bog’lanish, yetkazib berish
shartnomalari va to’lov shartlari kabi ma’lumotlar kiritilishi mumkin.
Xodimlar   jadvallari   —   do’kon   xodimlari,   ularning   lavozimlari,   ish   vaqti,
aloqa ma’lumotlari va boshqa shaxsiy ma’lumotlari.
To’lovlar   va   hisob-kitoblar   jadvallari   —   mijozlarning   to’lov   ma’lumotlari,
hisob-kitoblar, chegirmalar va aksiyalar haqida ma’lumotlar.
28 Ma’lumotlar bilan ishlash jarayoni
Ma’lumotlar   bazasi   bilan   ishlash   SQL   (Structured   Query   Language)   tilida
amalga   oshiriladi.   SQL   yordamida   ma’lumotlarni   so’rov   qilish,   qo’shish,
o’zgartirish va o’chirish mumkin.
Ma’lumotlarni so’rov qilish (SELECT) — kerakli ma’lumotlarni olish uchun
ishlatiladi.   Masalan,   aynan   ma’lum   bir   narx   oralig’idagi   mahsulotlar   ro’yxatini
olish,   ma’lum   bir   mijozning   buyurtmalarini   ko’rish   yoki   yetkazib   beruvchilarni
tahlil qilish mumkin.
Yangi   ma’lumotlarni   qo’shish   (INSERT)   —   yangi   mahsulot,   mijoz   yoki
buyurtma ma’lumotlarini bazaga kiritish.
Mavjud ma’lumotlarni yangilash (UPDATE) — mahsulot narxini yangilash,
buyurtma holatini o’zgartirish, mijoz ma’lumotlarini tahrirlash.
Ma’lumotlarni   o’chirish   (DELETE)   —   noto’g’ri   yoki   eskirgan   yozuvlarni
ma’lumotlar bazasidan olib tashlash.
Ma’lumotlar bazasida so’rovlarni samarali bajarish uchun indekslar yaratish
muhim   hisoblanadi.   Indekslar   ma’lumotlarga   tezkor   kirishni   ta’minlab,   katta
hajmdagi   ma’lumotlar   ustida   ishlashda   tizim   samaradorligini   oshiradi.   Biroq
indekslar   qo’shilganida   va   yangilanganida   qo’shimcha   resurslar   talab   qilishi
mumkin, shuning uchun indekslarni oqilona tanlash kerak.
Ma’lumotlar xavfsizligi va zaxiralash
Mebel   do’koni   axborot   tizimida   saqlanadigan   ma’lumotlar   tijorat   sirlarini
tashkil   qiladi   va   ularning   yo’qolishi   yoki   ruxsatsiz   foydalanilishi   jiddiy   zarar
keltirishi   mumkin.   Shu   sababli   ma’lumotlar   xavfsizligini   ta’minlash   uchun
quyidagi choralar amalga oshiriladi:
Foydalanuvchi   huquqlarini   boshqarish   —   ma’lumotlarga   kirish   darajasi
foydalanuvchilarning   lavozimlariga   qarab   belgilanadi.   Masalan,   administrator
29 barcha ma’lumotlarga to’liq kirish huquqiga ega, oddiy foydalanuvchilar esa faqat
o’zlariga tegishli ma’lumotlarni ko’ra oladi.
Zaxiralash   tizimi   —   ma’lumotlar   bazasi   muntazam   ravishda   zaxiralab
boriladi.   Zaxira   nusxalari   ma’lumotlarning   yo’qolishi,   tizim   nosozligi   yoki
kiberhujumlarga qarshi himoya sifatida xizmat qiladi. Zaxiralash chastotasi do’kon
faoliyatining   o’ziga   xosligiga   qarab   belgilanadi   —   ba’zida   kunlik,   ba’zida   esa
haftalik yoki oylik zaxira yetarli bo’ladi.
Ma’lumotlarni   shifrlash   va   xavfsizlik   protokollari   —   tizimga   kirish   uchun
xavfsiz   autentifikatsiya,   ma’lumotlarni   shifrlash   va   tarmoq   xavfsizligi
ta’minlanadi.
Ma’lumotlar bazasini optimallashtirish
Tizimning   tezkor   va   barqaror   ishlashi   uchun   ma’lumotlar   bazasi   doimiy
ravishda optimallashtirilishi kerak. Bu jarayon quyidagilarni o’z ichiga oladi:
So’rovlarni tahlil qilish va yaxshilash — SQL so’rovlarining samaradorligini
oshirish, keraksiz murakkabliklarni kamaytirish.
Jadvallarni indekslash — eng ko’p ishlatiladigan ustunlar bo’yicha indekslar
yaratish.
Ma’lumotlarni   tozalash   —   eskirgan,   noto’g’ri   yoki   takroriy   yozuvlarni
aniqlash va olib tashlash.
Defragmentatsiya   qilish   —   ma’lumotlar   bazasining   saqlash   joyini
optimallashtirish uchun fayllarni tartibga solish.
Statistikalarni   yangilash   —   ma’lumotlar   bazasi   tizimi   so’rovlarni   tezkor
bajarishi uchun kerakli statistik ma’lumotlarni doimiy yangilab borish.
Yuqorida   ko’rsatilgan   barcha   jarayonlar   tizimning   samaradorligi,
ishonchliligi   va   xavfsizligini   ta’minlashga   xizmat   qiladi.   Mebel   do’koni   axborot
tizimi   uchun  kuchli   va  barqaror   ma’lumotlar  bazasi   yaratish  do’konning  samarali
30 faoliyat   yuritishi,   tezkor   ma’lumotlar   almashinuvi   va   mijozlarga   yuqori   sifatli
xizmat ko’rsatishni ta’minlaydi.
Shunday   qilib,   ma’lumotlar   bazasini   yaratish   va   ma’lumotlar   bilan   ishlash
jarayonlari   mebel   do’koni   axborot   tizimining   eng   muhim   va   murakkab
bosqichlaridan biridir. Bu bosqichlarda aniq, puxta va tizimli yondashuv tizimning
barqarorligi va yuqori samaradorligini kafolatlaydi.
Tizim modullarini dasturlash va integratsiyalash
Mebel   do’koni   uchun   axborot   tizimining   samarali   ishlashida   tizim
modullarining   sifatli   va   o’zaro   muvofiq   dasturlanishi   katta   ahamiyatga   ega.
Modullar — bu tizim tarkibidagi mustaqil yoki qisman mustaqil bo’limlar bo’lib,
ular   aniq   funksiyalarni   bajaradi   va   bir-biriga   bog’langan   holda   umumiy   tizimni
hosil   qiladi.   Ushbu   bo’limda   modullarni   yaratish,   ularning   o’zaro   bog’lanishi,
dasturlash jarayoni, testlash va integratsiyalash jarayonlari batafsil tahlil qilinadi.
Tizim modullarining vazifalari va strukturasi
Axborot   tizimi   modullarining   har   biri   o’ziga   xos   vazifalarni   bajaradi   va
butun   tizim   samaradorligini   oshirishga   xizmat   qiladi.   Quyidagi   modullar   mebel
do’koni tizimida muhim hisoblanadi:
Mahsulotlarni   boshqarish   moduli:   Bu   modul   mahsulotlarning   to’liq
ro’yxatini   saqlaydi,   yangi   mahsulotlar   qo’shish,   mavjudlarini   yangilash   va
o’chirish   imkoniyatlarini   beradi.   Bundan   tashqari,   mahsulotlar   haqida   batafsil
ma’lumotlar   –   narxi,   tavsifi,   ombordagi   mavjudligi,   yetkazib   beruvchisi   kabi
ma’lumotlar ham ushbu modulda saqlanadi.
Mijozlar   bilan   ishlash   moduli:   Mijozlarning   shaxsiy   va   aloqa
ma’lumotlarini,   xaridlar   tarixini   saqlaydi.   Yangi   mijozlar   ro’yxatga   olinadi,
ularning   to’lov   qobiliyati   va   afzalliklari   hisobga   olinadi.   Bu   modul   orqali
mijozlarga sodiqlik dasturlari, chegirmalar va reklama aksiyalari boshqariladi.
31 Buyurtmalarni   boshqarish   moduli:   Buyurtmalar   qabul   qilinadi,   holati
(kutilmoqda, yetkazildi, bekor qilindi) yangilanadi, buyurtma tafsilotlari saqlanadi.
Modulyar   tizimda   buyurtma   va   mahsulot   modullari   o’rtasida   ma’lumot
almashinuvi o’rnatiladi.
Xodimlar   moduli:   Do’kon   xodimlari   haqidagi   ma’lumotlarni   saqlaydi,
ularning   ish   jadvali,   lavozimlari   va   tizimdagi   huquqlari   belgilanadi.   Bu   modul
yordamida   ish   faoliyati   monitoring   qilinadi   va   xodimlarga   mos   funksiyalar
ajratiladi.
Moliyaviy   moduli:   Tizimdagi   barcha   moliyaviy   operatsiyalarni   boshqaradi.
To’lovlar,   hisob-kitoblar,   chegirmalar   va   aksiyalar   ushbu   modulda   yuritiladi.   U
moliyaviy hisobotlarni yaratish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Hisobotlar moduli: Tizim faoliyatining samaradorligini o’lchash uchun turli
ko’rsatkichlar bo’yicha hisobotlar tayyorlaydi. Masalan, mahsulotlarning sotilishi,
mijozlar faolligi, xodimlar ish faoliyati va moliyaviy holat haqida.
Modullarni dasturlash jarayoni
Modullarni   yaratish   jarayoni   talablarni   to’plash,   tizim   arxitekturasini
loyihalash, dasturlash, testlash va optimallashtirish bosqichlaridan iborat.
Talablarni   aniqlash:   Har   bir   modul   uchun   funktsional   va   texnik   talablar
aniqlanadi.   Misol   uchun,   mahsulotlar   modulida   ma’lumotlar   bazasi   bilan   ishlash,
foydalanuvchi   tomonidan   kiritilgan   ma’lumotlarni   tekshirish,   xatoliklarni   qayta
ishlash kabi funksiyalar ko’zda tutiladi.
Dasturlash tillarini tanlash: Modullarni yaratishda tizimning talablariga mos,
barqaror   va   keng   qo’llaniladigan   dasturlash   tillari   tanlanadi.   Masalan,   server
tomonida PHP, Python, Java; mijoz tomonida esa JavaScript, HTML va CSS tillari
qo’llaniladi.
32 Kod   yozish:   Har   bir   modul   uchun   alohida   sinflar,   funksiyalar   va   metodlar
yoziladi.   Dasturchilar   kodni   o’qilishi   oson   va   qayta   ishlatilishi   mumkin   bo’lishi
uchun modular va obyektga yo’naltirilgan dasturlash tamoyillarini qo’llashadi.
Ma’lumotlar   bazasi   bilan   integratsiya:   Har   bir   modul   ma’lumotlar   bazasi
bilan   uzviy   bog’lanadi.   SQL   so’rovlari   yordamida   ma’lumotlarni   kiritish,
o’zgartirish   va   o’chirish   funksiyalari   amalga   oshiriladi.   ORM   (Object-Relational
Mapping) texnologiyalari ham qo’llanilishi mumkin.
Xatoliklarni   boshqarish   va   xavfsizlik:   Dasturiy   kodda   yuzaga   kelishi
mumkin   bo’lgan   xatolarni   aniqlash   va   ularni   foydalanuvchiga   tushunarli
ko’rinishda   yetkazish   mexanizmlari   joriy   etiladi.   Shuningdek,   ma’lumotlar
xavfsizligini   ta’minlash   uchun   autentifikatsiya,   avtorizatsiya   va   ma’lumotlarni
shifrlash usullari ishlab chiqiladi.
Modullarni integratsiyalash usullari
Modullar o’zaro bog’langan va bir-biriga ma’lumot almashish imkoniyatiga
ega bo’lishi kerak. Bu tizimning uzviyligi va samaradorligini ta’minlaydi.
API (Application Programming Interface): Har bir modul o’z funksiyalarini
tashqi   modul   yoki   tizimlarga   ochiq   API   orqali   taqdim   etadi.   Bu   usul   modulning
mustaqilligini   saqlab   qolish   bilan   birga   o’zaro   ma’lumot   almashishga   imkon
beradi.
Shuningdek,   tizimni   kengaytirishda   texnologik   yangilanishlarga   e’tibor
berish   zarur.   Zamonaviy   axborot   texnologiyalari   juda   tez   rivojlanmoqda,   har   yili
yangi   dasturiy   va   apparat   vositalar   paydo   bo’ladi.   Mebel   do’koni   tizimining
eskirgan   qismlarini   yangilash,   yuqori   samarali   serverlar,  tezkor   tarmoqlar,  bulutli
hisoblash   xizmatlari   va   mobil   platformalarni   joriy   etish   orqali   tizimning   umumiy
ish   faoliyati   va   foydalanuvchilar   uchun   qulayligi   oshadi.   Bulutli   texnologiyalarni
joriy   qilish,   masalan,   ma’lumotlarga   istalgan   vaqtda   va   istalgan   joydan   kirish
33 imkonini   beradi,   bu   esa   do’konning   uzoqdan   boshqaruvi   va   mijozlarga   xizmat
ko’rsatishni soddalashtiradi.
Yana   bir   muhim   jihat   —   foydalanuvchi   tajribasini   yaxshilash.   Tizimni
kengaytirishda   foydalanuvchilarning   fikr-mulohazalarini   hisobga   olish,   ularning
ishlash   jarayonidagi   qiyinchiliklarini   aniqlash   va   bartaraf   etish   zarur.   Do’kon
xodimlari va menejerlari tizimni kundalik ishlatishda duch kelgan muammolarni va
takliflarini   ishlab   chiquvchilarga   yetkazishi,   ular   esa   tizimni   takomillashtirishda
ushbu   ma’lumotlardan   foydalanishi   lozim.   Shu   bilan   birga,   yangi
foydalanuvchilarni   tizimdan   samarali   foydalanishga   o’rgatish   uchun   muntazam
treninglar,   qo’llanmalar   va   texnik   yordam   ko’rsatish   tizimi   yaratish   kerak.   Bu
foydalanuvchilar  orasida tizimga bo’lgan ishonchni  oshiradi va ish unumdorligini
yaxshilaydi.
Axborot tizimini kengaytirishda xavfsizlik masalalari ham dolzarbdir. Yangi
modullar   va  funksiyalar   qo’shilganda,   tizimning   himoya  choralari   kuchaytirilishi,
ma’lumotlarning   maxfiyligi   va   yaxlitligini   ta’minlash   choralarini   ko’rish   zarur.
Shaxsiy   ma’lumotlar   va   moliyaviy   ko’rsatkichlar   kabi   muhim   ma’lumotlarning
ruxsatsiz   kirishlardan   himoya   qilinishi,   zaxira   nusxalari   muntazam   yaratilishi,
xavfsizlik   protokollari   yangilanib   borishi   kerak.   Bu   esa   tizimning   ishonchliligini
oshiradi va kiberxavflardan himoya qiladi.
Bundan tashqari, tizimni takomillashtirish jarayonida iqtisodiy jihatlarni ham
hisobga   olish   zarur.   Har   bir   qo’shimcha   modul   yoki   yangi   texnologiya   do’konga
qo’shimcha   xarajatlar   keltiradi,   shuning   uchun   kengaytirilish   va   yangilanishlarni
bosqichma-bosqich   amalga   oshirish   va   investitsiyalarni   oqilona   taqsimlash
muhimdir.   Shu   bilan   birga,   tizim   kengaytirilgach,   u   orqali   olingan   qo’shimcha
foydalar   va   tejashlarni   aniq   hisoblash   va   monitoring   qilish   lozim,   bu   kelajakdagi
qarorlarni qabul qilishda asos bo’ladi.
34 Axborot tizimini kengaytirish va takomillashtirish mebel do’konining biznes
jarayonlarini   yanada   mukammal   boshqarishga,   tezkor   qarorlar   qabul   qilishga   va
mijozlarga   xizmat   ko’rsatish   sifatini   oshirishga   yordam   beradi.   Bu   esa   o’z
navbatida   do’konning   bozor   pozitsiyasini   mustahkamlash,   yangi   mijozlarni   jalb
qilish va mavjud mijozlarning sodiqligini oshirishga xizmat qiladi. Shunday qilib,
tizimni   rivojlantirish   uzoq   muddatli   muvaffaqiyatning   kaliti   hisoblanadi   va   uni
muntazam ravishda yangilab borish zarur.
Natijada, axborot tizimini kengaytirish va takomillashtirish nafaqat texnik va
funksional  jihatdan, balki tashkilotning umumiy strategik maqsadlariga erishishda
muhim omil bo’lib, mebel do’konining barqaror o’sishiga va raqobatbardoshligini
oshirishga   xizmat   qiladi.   Bu   jarayonni   muvaffaqiyatli   amalga   oshirish   uchun
tizimni   yaratishda   ilg’or   texnologiyalarni   qo’llash,   foydalanuvchilar   ehtiyojlarini
doimiy  o’rganish,  xavfsizlikni  ta’minlash  hamda   iqtisodiy   samaradorlikni   kuzatib
borish talab etiladi.
35 XULOSA
Mebel  do’koni  uchun axborot tizimini yaratish va joriy etish hozirgi  kunda
biznesni   muvaffaqiyatli   boshqarish   va   raqobatbardoshligini   ta’minlash   uchun
muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Tadqiqot   davomida   mebel   do’konining   faoliyati   va
uning   avtomatlashtirishga   bo’lgan   zaruriyati   o’rganilib,   zamonaviy   axborot
tizimlarining   biznes   jarayonlarini   soddalashtirish   va   optimallashtirishdagi   roli
aniqlandi.   Ushbu   tizimning   asosiy   komponentlari   va   funksional   talablarini
belgilash orqali samarali va moslashuvchan axborot tizimini loyihalash imkoniyati
yaratildi.
Dasturiy   ta’minotni   loyihalash   jarayonida   tizimning   arxitekturasi,
ma’lumotlar   bazasi   va   foydalanuvchi   interfeysi   batafsil   ko’rib   chiqildi.   Bu
bosqichda   axborot   tizimining   do’kon   ehtiyojlariga   mos   keladigan,   oson
boshqariladigan   va   kengaytiriladigan   bo’lishi   ta’minlandi.   Shuningdek,   tanlangan
dasturlash   texnologiyalari   asosida   tizim   modullari   ishlab   chiqildi,   ular   o’zaro
integratsiyalashgan holda ma’lumotlarni samarali boshqarish imkonini berdi.
Tizimni   sinovdan   o’tkazish   va   joriy   etish   jarayonlari   mebel   do’konining
amaliy   ehtiyojlariga   mos   ravishda   tashkil   etildi.   Dasturiy   ta’minot   sifatini
ta’minlash   uchun   turli   testlash   usullari   qo’llanilib,   tizimning   ishonchliligi   va
xavfsizligi kafolatlandi. Bundan tashqari, tizimning joriy etilishi do’konning ichki
ish   jarayonlarini   avtomatlashtirish,   vaqt   va   resurslarni   tejash   hamda   xatoliklarni
kamaytirish imkonini berdi.
Iqtisodiy   samaradorlik   tahlili   esa   axborot   tizimining   joriy   etilishidan   kelib
chiqadigan   foyda   va   xarajatlarni   aniq   ko’rsatdi.   Ushbu   tizim   do’konning   ish
unumdorligini   oshirish   bilan   birga,   sotuvlar   hajmini   ko’paytirishga   ham   xizmat
qiladi.   Shu   sababli,   axborot   tizimini   yaratish   va   uni   doimiy   ravishda
takomillashtirish mebel do’konining uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun zarurdir.
36 Kelajakda   tizimni   kengaytirish   va   yangi   funksiyalarni   qo’shish   orqali
mijozlarga   xizmat   ko’rsatish   sifati   yanada   oshirilishi,   ichki   jarayonlar   yanada
optimallashtirilishi   mumkin.   Bu   esa   do’konning   bozordagi   raqobatbardoshligini
mustahkamlash   va   mijozlar   bazasini   kengaytirishga   yordam   beradi.   Shuningdek,
tizim   xavfsizligini   ta’minlash   va   zamonaviy   texnologiyalarni   joriy   etish   orqali
ma’lumotlarni himoya qilish va ishlash barqarorligini ta’minlash muhimdir.
Xulosa   qilib   aytganda,   mebel   do’koni   uchun   axborot   tizimini   yaratish
nafaqat   hozirgi   biznes   ehtiyojlarini   qondirish,   balki   kelajakdagi   rivojlanish   va
raqobatda muvaffaqiyatga erishish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Tizim samarali,
ishonchli va kengaytiriladigan bo’lishi lozim, shunda u mebel do’konining barcha
jarayonlarini   qo’llab-quvvatlab,   biznesni   yanada   yuqori   bosqichga   ko’taradi.   Shu
sababli, axborot tizimini doimiy ravishda yangilab borish va foydalanuvchilarning
talablariga moslashtirish muhim hisoblanadi.
Quyida   mebel   do’koni   axborot   tizimini   loyihalash   va   dasturlash   bo’yicha
foydalanilgan   adabiyotlar   ro’yxati   keltirilgan.   Ro’yxat   asosiy   va   qo’shimcha
adabiyotlar hamda internet manbalarini o’z ichiga oladi.
37 FOYDALANILGAN ADBIYOTLAR RO`YXATI
Asosiy adabiyotlar:
1. Абдуллаев Ш.Ф. “Axborot tizimlari asoslari”. Toshkent, 2018.
2. Бобоев Р.Т. “Dasturiy ta’minot ishlab chiqish metodologiyasi”. Toshkent,
2019.
3.   Муродов   Б.А.   “Ma’lumotlar   bazasi   boshqaruvi   tizimlari”.   Toshkent,
2020.
4. Сидоров В.В. “Zamonaviy dasturlash tillari va texnologiyalari”. Moskva,
2017.
5. Кузнецов А.П. “Axborot tizimlari arxitekturasi”. Sankt-Peterburg, 2016.
6. Ли Чжун. “Ma’lumotlar bazasi dizayni va modellashtirish”. Pekin, 2019.
7. Иванов Н.Н. “Axborot tizimlarida xavfsizlik va himoya”. Moskva, 2018.
8. Рахимов М.М. “Biznes jarayonlarini avtomatlashtirish”. Toshkent, 2021.
9. Петрова Е.В. “Foydalanuvchi interfeysi dizayni”. Moskva, 2019.
10. Смит Дж. “Axborot tizimlari loyihalash prinsiplari”. London, 2015.
11.   Hasanov   O.   “Dasturiy   ta’minot   loyihalashning   zamonaviy   usullari”.
Toshkent, 2022.
12.   Abdullayeva   N.   “Axborot   tizimlarida   ma’lumotlarni   boshqarish”.
Toshkent, 2020.
13. Karimov S. “Tizim integratsiyasi va modullar”. Toshkent, 2019.
14. Zhang Wei. “User Interface Prototyping Techniques”. Shanghai, 2020.
15.   Thompson   R.   “Software   Testing   and   Quality   Assurance”.   New   York,
2018.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1.   Беляев   В.В.   “Dasturiy   ta’minotni   sinovdan   o’tkazish   usullari”.   Moskva,
2017.
2. Николаев С.П. “Axborot tizimlarining xavfsizligi”. Moskva, 2019.
38 3. Lee J.H. “Modern Database Systems”. Seoul, 2018.
4. Ahmed M. “Software Architecture Patterns”. Dubai, 2021.
5. Singh R. “Advanced Software Development Techniques”. Delhi, 2020.
6. Kim S.Y. “Effective UI/UX Design”. Seoul, 2019.
7. Ivanova T. “Ma’lumotlar bazasini optimallashtirish”. Moskva, 2018.
8. Brown L. “Project Management for IT”. London, 2020.
9. Davis K. “Enterprise Information Systems”. New York, 2017.
10. Lopez F. “Information Security Fundamentals”. Madrid, 2019.
Internet manbalari:
1.   https://www.w3schools.com     —   Dasturlash   va   web   texnologiyalar
bo’yicha resurs
2.   https://www.geeksforgeeks.org     —   Algoritmlar   va   dasturlash   bo’yicha
ma’lumotlar
3.   https://www.stackoverflow.com     —   Dasturchilar   uchun   savol-javob
platformasi
4.   https://www.mongodb.com     —   Ma’lumotlar   bazasi   tizimlari   haqida
rasmiy sayt
5.  https://www.oracle.com/database   — Oracle ma’lumotlar bazasi resurslari
6.   https://www.tutorialspoint.com     —   Dasturlash   tillari   va   texnologiyalar
bo’yicha darsliklar
7.  https://www.smashingmagazine.com   — Foydalanuvchi interfeysi dizayni
haqidagi maqolalar
8.   https://www.softwaretestinghelp.com     —   Dasturiy   ta’minotni   testlash
bo’yicha resurslar
9.  https://www.cybrary.i  t — Axborot xavfsizligi bo’yicha bepul kurslar
39 10.   https://www.techopedia.com     —   Axborot   texnologiyalari   va   tizimlar
haqida ma’lumotlar
40 Quyida  oddiy Python + SQLite  asosida mini axborot tizimi namunasi
keltirilgan. Bu tizim  mahsulot qo‘shish, mahsulot ro‘yxatini ko‘rish  va
sotuvlar bo‘yicha oddiy hisobot  berish funksiyalarini o‘z ichiga oladi.
 1. Ma’lumotlar bazasi jadvali (SQLite)
-- Mahsulotlar jadvali
CREATE TABLE mahsulotlar (
    id INTEGER PRIMARY KEY AUTOINCREMENT,
    nomi TEXT NOT NULL,
    narxi REAL NOT NULL,
    zaxira INTEGER NOT NULL
);
-- Sotuvlar jadvali
CREATE TABLE sotuvlar (
    id INTEGER PRIMARY KEY AUTOINCREMENT,
    mahsulot_id INTEGER,
    miqdor INTEGER,
    sana DATE DEFAULT CURRENT_DATE,
    FOREIGN KEY (mahsulot_id) REFERENCES mahsulotlar(id)
);
2. Python dasturi: mahsulot qo‘shish
import sqlite3
conn = sqlite3.connect("mebel_dokon.db")
cursor = conn.cursor()
def mahsulot_qoshish(nomi, narxi, zaxira):
        cursor.execute("INSERT   INTO   mahsulotlar   (nomi,   narxi,   zaxira)
VALUES (?, ?, ?)", (nomi, narxi, zaxira))
41     conn.commit()
    print(f"{nomi} mahsuloti muvaffaqiyatli qo‘shildi.")
# Misol: Mahsulot qo‘shish
mahsulot_qoshish("Yotoq karavoti", 1500000, 5)
mahsulot_qoshish("Oshxona stoli", 800000, 10)
3. Mahsulotlar ro‘yxatini chiqarish
def mahsulotlarni_korish():
    cursor.execute("SELECT * FROM mahsulotlar")
    mahsulotlar = cursor.fetchall()
    print("ID | Nomi | Narxi | Zaxira")
    for m in mahsulotlar:
        print(f"{m[0]} | {m[1]} | {m[2]} so'm | {m[3]} dona")
# Misol: Ro‘yxatni chiqarish
mahsulotlarni_korish()
 4. Sotuvni ro‘yxatdan o‘tkazish
def sotuv_qilish(mahsulot_id, miqdor):
    # Zaxirani tekshirish
        cursor.execute("SELECT   zaxira   FROM   mahsulotlar   WHERE   id   =   ?",
(mahsulot_id,))
    zaxira = cursor.fetchone()
    if zaxira and zaxira[0] >= miqdor:
                cursor.execute("INSERT   INTO   sotuvlar   (mahsulot_id,   miqdor)
VALUES (?, ?)", (mahsulot_id, miqdor))
        cursor.execute("UPDATE mahsulotlar SET zaxira = zaxira - ? WHERE
id = ?", (miqdor, mahsulot_id))
        conn.commit()
        print("Sotuv muvaffaqiyatli amalga oshirildi.")
42     else:
        print("Yetarli zaxira mavjud emas.")
# Misol: 1-id mahsulotdan 2 dona sotish
sotuv_qilish(1, 2)
 5. Sotuvlar bo‘yicha hisobot
def sotuv_hisoboti():
    cursor.execute("""
                SELECT   m.nomi,   s.miqdor,   m.narxi,   s.miqdor   *   m.narxi   AS
jami_summa, s.sana
        FROM sotuvlar s
        JOIN mahsulotlar m ON s.mahsulot_id = m.id
    """)
    hisob = cursor.fetchall()
    print("Mahsulot | Miqdor | Narx | Jami | Sana")
    for row in hisob:
                print(f"{row[0]}   |   {row[1]}   dona   |   {row[2]}   so'm   |   {row[3]}   so'm   |
{row[4]}")
# Hisobotni ko‘rish
sotuv_hisoboti()
43 1-Jadval: mijozlar jadvali
Mijozlar haqida ma'lumotlarni saqlaydi.
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER Mijozning yagona ID raqami
ism TEXT Mijozning ismi
telefon TEXT Aloqa raqami
manzil TEXT Yetkazib berish manzili
royxat_sana DATE Ro‘yxatdan o‘tgan sana
2-Jadval: foydalanuvchilar (xodimlar/adminlar)
Tizimdan foydalanadigan foydalanuvchilar uchun.
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER Foydalanuvchi ID
login TEXT Foydalanuvchi login nomi
parol TEXT Maxfiy parol (hashlanadi)
rol TEXT 'admin', 'xodim' kabi rollar
faolmi BOOLEAN Foydalanuvchi faol yoki yo‘qligi
3-Jadval: yetkazish (delivery)
Buyurtmalar yetkazilishini nazorat qilish uchun.
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER Yetkazish ID
mijoz_id INTEGER Qaysi mijozga tegishli
mahsulot_id INTEGER Yetkazilayotgan mahsulot
miqdor INTEGER Nechta yetkazilmoqda
44 Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
holat TEXT 'Jo‘natildi', 'Yetkazildi', 'Bekor'
sanasi DATE Yetkazish sanasi
4-Jadval: to‘lovlar jadvali
Har bir buyurtmaga tegishli to‘lovni saqlaydi.
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER To‘lov ID
mijoz_id INTEGER Mijoz ID
summa REAL To‘langan summa (so‘m)
usul TEXT 'Naqd', 'Plastik', 'Online'
sana DATE To‘lov sanasi
5-Jadval: kategoriya (mahsulot turkumi)
Mahsulotlarni turkumlash uchun.
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER Kategoriya ID
nomi TEXT Masalan: “Yotoqxona”, “Zal”
6-Jadval: mahsulotlar (to‘liqroq versiya)
Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
id INTEGER Mahsulot ID
nomi TEXT Mahsulot nomi
45 Ustun nomi Ma’lumot turi Tavsif
narxi REAL Narxi (so‘m)
zaxira INTEGER Ombordagi miqdor
kategoriya_id INTEGER Qaysi turkumga tegishli
rasm_url TEXT Mahsulot rasmi havolasi (agar bor bo‘lsa)
7-Jadval: Mebel mahsulotlari namunasini ko‘rsatish
ID Nomi Narxi
(so‘m) Zaxira
(dona)
1 Yotoq
karavoti 1   500
000 3
2 Oshxona
stoli 800 000 10
46

Mebel do'koni uchun axborot tizimining dasturiy ta'minotini ishlab chiqish

Купить
  • Похожие документы

  • Zamonaviy iqtisodiyotda yalpi talab omillarini tahlil qilish
  • O‘zbekistonning ichki turizmi
  • O’zbekistonda “yashil iqtisodiyot”ni qaror toptirish bosqichlari
  • O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish
  • Iqtisodiyotning davlat sektori - hozirgi holati va rivojlanish muammolari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha