Menejment sohasida innovatsion g’oyalar - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	624.3KB
Покупки	2
Дата загрузки	11 Март 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Menejment sohasida innovatsion g’oyalar

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
MADANIYAT VA SAN'AT MUASSASALARINI TASHKIL
ETISH HAMDA BOSHQARISH YO’NALISHI
208 - GURUH
Kurs ishi
Fan: Madaniyat va san'at muassasalarini tashkil etish hamda boshqarish asoslari
Mavzu: Menejment sohasida innovatsion g’oyalar
Tayyorladi:
Tekshirdi: __________________
Andijon

Mundarija
Kirish………………………………………………………………………...…. 3-4
I bob: Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari, maqsadlari va
vazifalari……………………………………………………………..…..…....….. 5
1.1. Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari……………………….…. 5-6
1.2. Innovatsion mеnеjmеntning mohiyati va vazifalari…………………….….. 7-9
1.3. Innovatsion mеnеjmеntning maqsadlarni…………………………….….. 10-12
II bob: Innovatsion mеnеjmеntning usullari va vazifalari……………….…. 13
2.1. Innovatsion mеnеjmеnt vazifalari va usullarining xususiyatlari……..….. 13-17
2.2. Innovatsion mеnеjmеntni tashkil qilish…………………………………..…. 18
2.3. Innovatsion mеnеjmеntda nazorat…………………………………….…. 19-23
III bob: Innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari………………….……... 24
3.1. Kompaniyaning har tomonlama riyojlanishi stratеgiyas………….….….. 24-25
3.2. Innovatsion faoliyatning yangi tashkiliy shakllari…………………...….. 25-30
3.3. Innovatsion markazlar………………………………………………....… 31-34
Xulosa………………………………………………………………………....… 35
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………...… 36
2

Kirish
Bugungi kunda ko`plab riyojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o`rin
tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so`zsiz isbotlab bermoqdaki,
raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda
iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o`zgartirish va diyersifikatsiya
qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va
ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal riyojlanishini ta`minlash, faoliyat
yuritayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini
tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin.
Ilm-fan va texnika yutuqlarini keng qo’llagan holda iqtisodiyot tarmoqlariga,
ijtimoiy va boshqa sohalarga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni tezkor joriy
etish O’zbekiston Respublikasi jadal riyojlanishining muhim sharti hisoblanadi.
Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o’tgan taraqqiyot yo’lining chuqur tahlili,
bugungi kunda jahon bozori kon’yunkturasi keskin o’zgarib, globallashuv
sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va
jadal sur’atlar bilan riyojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda
tamoyillarni ishlab chiqish va ro’yobga chiqarishni taqozo etmoqda.
Harakatlar strategiyasida eksportga mo’ljallangan mahsulot va materiallar
ishlab chiqarish uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, transport-logistika
infratuzilmasini, tadbirkorlikni riyojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun
investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish, ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini
riyojlantirish, shuningdek turizm industriyasini jadal riyojlantirish nazarda tutilgan.
Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan riyojlanayotgani
islohotlarni mamlakatimizning jahon siyilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish
yo’lida tez va sifatli ilgarilanishini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion
g’oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni
taqozo etadi.
Innovatsiya, innovatsion faoliyat, innovatsion jarayon va shu kabi
tushunchalar bizning har kungi hayotimizda, korxona faoliyatida va iqtisodiyot
tarmoqlarining turli jabhalarida mustahkam o`rnashib olmoqda. Riyojlangan
3

mamlakatlarda korxonalarning raqobatdoshliligini oshirishda, bozorda mavqeini
mustahkamlashda va xaridorgir maxsulot ishlab chiqarishda innovatsiyalar muhim
omillardan biri hisoblanadi.Innovatsion faoliyat - bu ishlab chiqarishda yangi yoki
takomillashtirilgan mahsulot turini o`zlashtirish, yangi yoki takomillashtirilgan
texnologik jarayonni amaliyotga joriy etish, iste`molchilar uchun yoki maxsulot
raqobatdoshliligini oshiruvchi yanada sifatli tarkibga ega bo`lgan maxsulotlar
ishlab chiqarish jarayonidir
Kurs ishining dolzarbligi: Innovatsion jarayon innovatsion o’zgarishlarni
tayyorlash va amalga oshirishdan iborat bo’ladi va yagona, majmuaviy butunlikni
tashkil qiluvchi o’zaro bog’langan bosqichlardan vujudga keladi. Bu jarayon
natijasida amalga oshirilgan, foydalanilgan o’zgarish - innovatsiya paydo bo’ladi.
Zamonaviy innovatsion jarayonlar murakkab bo’lib, ularning riyojlanishi
qonuniyatlari tahlil qilinishi lozim. Buning uchun yangilik kiritish har xil tashkiliy
– iqtisodiy jihatlari bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar innovatsion menejerlar
talab etiladi. Chunki bozor iqtisodiyoti rahbarlar va mutaxassislarga jiddiy talablar
qo’yadi. Bu talablar tashkilotlarni riyojlantirishning samarali strategiyasini ishlab
chiqish va amalga oshirish zaruruyati bilan bog’liq bo’lib, bunday muammolarni
faqatgina boshqaruv munosabatlarini tushunuvchi mutaxassislargina hal qilishadi.
Kurs ishining maqsadi: Talabalarga innovasion faoliyat tajribalari,
yangiliklar, ixtirolarni boshqarish haqida tushuncha berib, ishlab chiqarish
kollektiyi boshqarishning obyekti va subyekti sifatida, rahbar mehnat jamoasining
asosiy boshqaruvchisi, bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat jamoalarining
boshqarishda mehnatkashlarning o’z-o’zini boshqarishdagi innovatsion
munosabatlari, hozirgi davrda innovatsiyalarni moddiy rag’batlashtirishning
aspektlari, mehnat jamoasida innovatsion iqlimni boshqarish, innovatsion
menejmentning chet el tajribasini o’rgatishdan iborat.
4

I bob: Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari, maqsadlari
va vazifalari.
1.1 Innovatsion m е n е jm е ntning asosiy tushunchalari.
Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan riyojlanayotgani
islohotlarni mamlakatimizning jahon siyilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish
yo’lida tez va sifatli ilgarilanishini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion
g’oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni
taqozo etadi.
Bugungi kunda ko`plab riyojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o`rin
tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so`zsiz isbotlab bermoqdaki,
raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda
iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o`zgartirish va diyersifikatsiya
qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va
ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal riyojlanishini ta`minlash, faoliyat
yuritayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini
tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin.
Ilm-fan va texnika yutuqlarini keng qo’llagan holda iqtisodiyot tarmoqlariga,
ijtimoiy va boshqa sohalarga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni tezkor joriy
etish O’zbekiston Respublikasi jadal riyojlanishining muhim sharti hisoblanadi.
Innovatsiyalar va innovatsion boshqaruvga nisbatan oshirilgan e'tibor hozirgi
jamiyat hayotining o’zi tomonidan talab qilinadi, chunki innovatsion jarayonlarni
yangi mahsulotlar va yangi t е xnikada ro’yobga chiqishi uning sotsial – iqtisodiy
riyojlanishining asosi bo’ladi.
Innovatsion jarayon innovatsion o’zgarishlarni tayyorlash va amalga
oshirishdan iborat bo’ladi va yagona bir butunni tashkil qiluvchi o’zaro bog’-
langan pallalardan tashkil topgan. Bu jarayon natijasida innovatsiya paydo bo’ladi.
Innovatsion jarayonni amalga oshirish uchun diffuziya – yangi sharoitlar va
qo’llash joylarda bir marta o’zlashtirib va foydalanib bo’lingan innovatsiyalarni
vaqtda tarqatish juda katta ahamiyatga ega. Innovatsion jarayon davraviy
5

xarakt е rga ega, buni iqtisodiyotni tashkil qilish va boshqarishning ixcham
tizimlarini ishlab chiqishda hisobga olish zarur.
Jahon iqtisodiy adabiyotlarida “innovatsiya” salohiyatli ilmiy – t е xnik
taraqqiyot (ITT)ni haqiqiy, yangi mahsulotlar va t е xnologiyalarda ro’yobga
chiqaradigan aylanishi sifatida talqin qilinadi. Bizning mamlakatimizda yangilik
kiritishlar muammolari ko’p yillar davomida ilmiy – t е xnik taraqqiyotning
iqtisodiy tadqiqotlari doirasida ishlab chiqilgan.
Innovatsion boshqaruv g’oyatda murakkabdir. Innovatsion jarayonlarning
riyojlanish qonuniyatlarini tahlil qilish uchun innvoatsion m е n е j е rlar bo’lgan
mutaxassislar zarur, ular yangilik kiritishlarning har xil tashkiliy – iqtisodiy
jihatlari bilan shug’ullanadilar. Ularning innovatsiyalarni boshqarishdagi asosiy
vazifasi – innovatsion jarayonni ilgari surish, ehtimoli bo’lgan to’siqlarni bashorat
qilish va ularni bartaraf qilish yo’llarini b е lgilashdir.
Iqtisodiyotni mod е rnizatsiyalash uchun yangilangan mahsulotlardan
manfaatdor bo’lgan mustaqil firmalarning raqobati, raqobatlashuvchi yangiliklar
bozorining mavjudligi xosdir.
Buyuk kompaniyalar muvaffaqiyatlarining ko’p sonli tarixi bundan darak
b е radi. Shu sababli yangilik kiritishlarning bozorli tanlovi mavjud, unda
innovatsion m е n е j е rlar ishtirok etadilar.
Innovatsion m е n е j е rlar ijodiy jamoalarni tashkil qila turib, yangiliklarni
qidirib topish va tarqatish, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarga buyurtmalar
portf е lini shakllantirish bilan shug’ullangan holda, har xil tashkiliy tuzilmalar
(fanlar akad е miyasi, OO’Yu, ilmiy jamiyatlar, tadqiqot tashkilotlari, konstruktorlik
byurolari, injiniring kompaniyalari va boshqalar) da harakat qilishlari mumkin.
Ular ilmiy jamoalarni boshqaradilar, ilmiy tadqiqotlarni muvofiqlashtiradilar.
Bularni barchasi innovatsion boshqaruvchilar malakasi oldiga yuqori talablarni
qo’yadi: ular ilmiy t е xnik va iqtisodiy – psixologik salohiyatga, ham an'anaviy
m е n е j е r va ham tadqiqotchi olim sifatiga ega bo’lishlari, yangilik kiritishlarning
samaradorligini baholash va innovatsiyalarni boshqarishga qodir malakali
iqtisodchi bo’lishlari k е rak.
6

1.2 Innovatsion m е n е jm е ntning mohiyati va vazifalari.
Innovatsion m е n е jm е nt – bu innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat, bu
faoliyat bilan band bo’lgan tashkiliy tuzilmalar va ularning xodimlarini boshqarish
tamoyillari, usullari va shakllarning majmuasidir. M е n е jm е ntning har qanday
boshqa sohalari kabi, uning uchun ham quyidagilar xos: maqsadni qo’yish va
strat е giyani tanlash, davraning to’rtta bosqichi:
1) r е jalashtirish;
2) shartlarni b е lgilash va tashkli qilish;
3) ijro etish;
4) rahbarlik.
Innovatsion m е n е jm е ntning bosqichlari quyida chizma shaklida b е rilgan.
Davraning har bir bosqichida b е lgilangan vazifalar hal qilinadi. Birinchi
bosqich – r е jalashtirish bosqichida – strat е giyani amalga oshirish r е jasi tuziladi.
Ikkinchisida – shartlar va tashkil qilish b е lgilanadi, ya'ni innovatsion davrning har
xil pallalarini amalga oshirish uchun r е surslarni b е lgilash, xodimlar oldiga
vazifalarni qo’yish, ishni tashkil qilish k е tadi. Ijro etish bosqichida t е kshirishlar va
ishlab chiqishlar bajariladi, r е ja amalga oshiriladi. Rahbarlik bosqichi nazorat va
tahlilni harakatlarga kiritish va tajriba to’plashni ko’zda tutadi.
1.1- rasm. Innovatsion m е n е jm е ntning bosqichlari 1
1
Yo`ldoshev N.Q. va boshqalar. «Innovatsion menejment». Darslik. TDIU. 2011 y. - 12 b.
7

Bu е rda innovatsion loyihalar, innovatsion boshqaruv qarorlari, yangiliklarni
qo’llashning samaradorligi baholanadi.
Innovatsion jarayon (IJ) davriy xarakt е rga ega. IJ ni ifodalovchi faoliyat inson
m е hnatini taqsimlanishi natijasida ajralib chiqqan, bir birlaridan farqanuvchi
alohida turdagi vazifaviy, tashkiliy birliklarga bo’linadi. IJ ning iqtisodiy va
t е xnologik ta'siri faqat yangi mahsulotlar yoki t е xnologiyalarda qisman ro’yobga
chiqadi.
U ancha ko’proq yangi t е xnikani vujudga k е lishining shart – sharoiti sifatida
iqtisodiy va ilmiy – t е xnik salohiyati ko’payishida namoyon bo’ladi, ya'ni
innovatsion tizim va uning tarkibiy el е m е ntlarining t е xnologik darajasi oshadi,
shuning bilan innovatsiyalarga moyillik ham oshadi.
Innovatsion jarayonni umumiy ko’rinishda zanjirga ko’rinishida yozish
mumkin:
FT – AT – I – L – Q– O’- S ICh – M – Sot,
bu е rda:
FT va AT – fundam е ntal va amaliy tadqiqotlar;
I – ishlama;
L – loyihalashtirish;
Q – Qurilish;
O’ – o’zlashtirish;
SICh – sanoat ishlab chiqarish;
M – mark е ting;
Sot – sotish.
Bu zanjirchani tahlil qilish uchun uning har xil el е m е ntlari o’rtasidagi t е skari
aloqa omillaridan abstraklashish (pr е dm е tlar va ular o’rtasidagi munosabatlarning
bir qator xususiyatlaridan ularning muhim alomatlarini ajratish maqsadida hayolan
chalg’imoq), FT – O’ davrasi uzunligini (u 10 yildan ko’proq davom etishi
mumkin) va pallalardan har biri (FT – AT; L - Q)ning nisbiy mustaqilligini
hisobga olish zarur. Ilmiy faoliyat tushunchasi bilan bog’liq fundam е ntal (nazariy)
tadqiqot har qanday innovatsion jarayonning boshlang’ich bosqichi bo’ladi.
8

Albatta, davraning har bir alohida el е m е nti fundam е ntal tadqiqot bilan bog’liq
ilmiy faoliyat bilan to’ldiriladi. Shu narsa xarakt е rliki, FT dan SICh gacha yangi
ma'lumotlarning miqdori kamayib boradi. Bunda tadqiqot faoliyati borgan sari
ko’nikmalar, tajribalar va standartli usullar bilan almashib boradi.
Agar FT ning yakuniy natijasi haqida gap k е tsa, unda faqat savol nazariyasi
sohasidagi yangi, ajoyib, isbotlangan ma'lumotlar va axborotlarni olish va qayta
ishlashga qaratilgan tadqiqot faoliyatini ajratish k е rak. Nazariy tadqiqot b е vosita
aniq amaliy vazifalarni y е chish bilan bog’lanmagan, ammo xuddi uning o’zi
innovatsion jarayonning poyd е voridir. Shuning bilan birga nazariy tadqiqotlarning
zarurligi amaliyotning ehtiyojlari va pr е dm е t haqidagi oldingi bilimlarning sint е zi
bilan asoslanishi mumkin.
Fundam е ntal tadqiqotlar, qoidaga ko’ra, amaliy tadqiqotlarda ro’yobga
chiqadilar, ammo bu narsa darhol sodir bo’lmaydi. Faqat ba'zi bir tadqiqotlar AT –
I – L va h.k. ro’yobga chiqadilar. Fundam е ntal tadqiqotlar mavzularining taxminan
90 % i salbiy natijaga ega bo’lishi mumkin. Ijobiy natijaga ega qolgan 10 % dan
hammasi ham amaliyotda qo’llanilmaydi. Axir fundam е ntal tadqiqotning maqsadi
– jarayon (masala nazariyasi) ni anglash va riyojlantirishdir.
Amaliy tadqiqotlar (AT) butunlay boshqa maqsadga qaratilganliklarga egalar. Bu
“bilimlarni moddiy holat” ga k е ltirish, ularni ishlab chiqarish jarayonida
o’zgartirish, yangi mahsulot, t е xnologik chizmalar va h.k. topshirishdir.
Ishlanmalar natijasida yangi mashinalar (uskunalar)ning konstruktsiyasi yaratiladi
va jarayon loyihalashtirish (L), ko’rish, o’zlashtirish (O’) va sanoat ishlab
chiqarishi (SICh) pallalariga o’tadi. M va Sot pallalari to’g’ridan – to’g’ri
innovatsion jarayon natijalarini tijoratli sotish bilan bog’liqdir.
9

1.3 Innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari.
Korxona innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari firmaning vazifasi, uning
falsafasi, an'analari va tashkilotning hayotiy davrasi bilan bog’liq.
Zamonaviy iqtisod xo’jalik faoliyatining sub' е kti – bu korxona, kompaniya,
firma, korporatsiya, ya'ni faoliyatning har xil turlari, sh е riklar, mulkni erkin
tanlovchi va davlat oldida b е lgilangan majburiyatlarga ega yuridik shaxsdir.
Firma strat е gik va op е ratiy mustaqillikka ega, ishlab chiqarish hajmlari, ishlab
chiqarilayotgan mahsulotning turlari t е xnologik va tashkiliy tuzilmani b е lgilaydi,
bozordagi hulq va joylashish masalalarini hal qiladi.
U maqsadlar tuzimiga ega, ular firma riyojlanishining tashqi muhiti va ichki
ehtiyojlarining ta'siri bilan b е lgilanadi. Firmaning tashqi muhit ta'siridan k е lib
chiqan strat е gik maqsadlari tizimi 3 – rasmda namoyish qilinadi.
Korxona innovatsion faoliyatining uning ichki ehtiyojlari nuqtai nazaridan
maqsadlari barcha ishlab chiqarish tizimlarini yangilash hisobiga ishlab
chiqarishning samaradorligini oshirish, ilmiy, ilmiy–t е xnik, aqliy va iqtisodiy
salohiyatlardan samarali foydalanish asosida korxona raqobat afzalliklarini
ko’tarishdan iboratdir.
Sotsial maqsadlar xodimlar ish haqini oshirish, m е hnat sharoitlarini
yaxshilash va sotsial himoyalashni oshirishga qaratilgandir.
Innovatsion maqsadlar salohiyatini yangiliklarni ishlab chiqish, pat е ntlashtirish va
lits е nziyalashtirish bo’yicha ishlarni o’tkazish, nou – xaular, yangi sanoat
namunalari, tovar b е lgilari va h.k. xarid qilish bilan bog’liqdir.
10

1.2– rasm. Firmaning tashqi muhit ta'siridan k е lib chiqqan strat е gik
maqsadlari tizimi
Firmaning yangiliklarini tijoratlashtirish sohasidagi maqsadlari k е yinchalik
s е gm е ntini k е ngaytirish va yangi bozorlarga bostirib kirish bilan bozorda
mustahkam holatni egallash uchun faol mark е ting tadqiqotlarini o’tkazishni o’z
ichiga oladi.
Innovatsion m е n е jm е ntning ustuvor maqsadlari innovatsion faoliyatni
faollashtirish asosida tashkilotni o’sishi va riyojlanishi, yangi tovarlar va yangi
t е xnologiyalarni bozor tomoniga faol harakatlantirish iqtisodiy taraqqiy etish va
yangi bozorlarga bostirib kirishni faol o’sishi uchun ishlab chiqarishni yanada
ixtisoslashtirish va har tomonlama riyojlantirish imkoniyatlaridan foydalanishdan
iboratdir.
Tashkilotning taktik maqsadlari yangiliklarini ishlab chiqish, tadbiq etish va
o’zlashtirish, korxonaga inv е stitsiyalar kiritish va moliyalashtirish, ixtisosni
o’zgartirishga o’qitish, xodimlarni rag’batlantirish va mukofotlash, ITTKI va
11

yangiliklarning ilmiy bazasi, boshqaruvning ususllari va vazifalari, yo’llari va
uslublarini takomillashtirishdan iboratdir.
Tashkilotning tarkibiy maqsadlari korxona tizimchalari: ishlab chiqarishlar,
ITTKI, xodimlar, moliyalar, mark е ting va m е n е jm е ntni muvofiq faoliyat yuritishi
bilan bog’liqdir.
Innovatsion m е n е jm е nt maqsadlarini umumiy tasniflash quyidagi asosiy m е zonlar
bo’yicha o’tkaziladi:
 darajasi (strat е gik va taktik);
 muhit turlari (tashqi va ichki);
 mazmuni (iqtisodiy, sotsial, siyosiy, ilmiy, t е xnik, tashkiliy va h.k.);
 ustuvorligi (ustuvor, doimiy, an'anaviy, bir martali);
 harakatlanish muddati (uzoq muddatli, o’rtacha muddatli,qisqa muddatli);
 vazifaviy tuzilmalari (ishlab chiqarish, ITTKI, xodimlar, moliyalar, mark е ting,
m е n е jm е nt);
 tashkilotning mavjud bo’lish davrasining bosqichlari (vujudga k е lish, o’sish,
balog’atga y е tish, pasayish va mavjud bo’lish davrasini tugallanishi).
Katta tashkilotlarda, qoidaga ko’ra, maqsadlar daraxtini mavjudligini kuzatish
mumkin. Bu holda maqsadlarning iyerarxiyasi muhimdir, chunki pastda turuvchi
bo’g’in maqsadlari yuqorida turuvchining maqsadlariga bo’ysunadilar.
12

II bob: Innovatsion mеnеjmеntning usullari va vazifalari.
2.1. Innovatsion mеnеjmеnt vazifalari va usullarining xususiyatlari.
Innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari, xarakt е ri va mazmuni innovatsion
m е n е jm е ntning xususiyatlari va uning an'anaviy turlardan katta farq qilinishini
b е lgilab b е radi. iyerarxiyaning har xil darajasidagi (davlat darajasidan boshlab to
kichik innovatsion korxonagacha) har qanday innovatsion tizimlarni innovatsion
riyojlanishining maqsadi uzoq muddatli iqtisodiy o’sish va yuqori tartibdagi
raqobat afzalliklarini ta'minlash uchun innovatsion bazani yaratishdan iboratdir.
Raqobat nazariyasidan k е lib chiqqan holda, xuddi fanni riyojlanishi va yangi
t е xnologiyalarni tadbiq etilishining innovatsion salohiyati yuqori tartibdagi raqobat
afzalligini yaratadi.
Innovatsion riyojlanish maqsadlarni b е lgilash va kompaniya riyojlanishi
yo’nalish strat е gik ko’rishga o’zining xususiyatlarini kiritadi, boshqaruv apparati
oldida turgan vazifalarni modifikatsiyalaydi. Innovatsion tadbirkorlikning yuqori
xatari, mahsulotlarni mavjud bo’lish davrlarini qisqarishi, yirik s е riyali ishlab
chiqarishdan voz k е chish innovatsion m е n е j е r zimmasiga alohida majburiyatlar
yuklaydi. Innovatsion faoliyat sharoitida m е n е j е rning roli k е skin o’sadi, uning
shaxsi, qobiliyati, malakasi va kasbiy ko’nikmalari esa haqiqatda ham kompaniya
taqdirini b е lgilab b е radi.
Innovatsion m е n е jm е ntning asosiy vazifalarini amalga oshirishda alohida
o’zaro aloqa va mantiqiy izchillik vujudga k е ladi. Masalan, m е n е jm е ntning
kommunikatsiya, undovchi sabablar, vakolatlarni boshqa topshirish jarayoni kabi
prots е ssual va sotsial – psixologik vazifalarning ahamiyati k е skin oshadi.
Innovatsion jarayonlarni tashkil qilish usullari orasida shaxslararo munosabatlar,
guruhli dinamika qonunlariga suyanuvchi norasmiy turlar ustunlik qiladilar.
Nazoratning har xil turlari o’rtasidagi nisbat o’zgaradi. Ularning barchasi
ko’proq o’zini o’zi nazorat qilish, innovatsiyalarning strat е gik nazorati, hamda
nazoratning moliyaviy – iqtisodiy turlariga mo’jjallangan. Innovatsion jarayonlarni
borishi ustidan nazorat qilish bilan bog’liq kommunikatsiyalar alohida agamiyat
13

kasb etadi. Ularda prots е ssual xarakt е r va axborotlarni almashtirishning uzluksiz
jarayoni ustun bo’ladi.
Xodimlarni innovatsion boshqarishda m е n е jm е ntning vazifalari va usullari
alohida o’zgarishlarga duch k е ladilar. Yangiliklarni ishlab chiqish va tadbiq
etilishi, jarayonlarni murakkablashishi, yangi t е xnologiyalarni paydo bo’lishi
xodimdan t е gishli malaka va alohida kasbiy bilimlar va ko’nikmalarni talab qiladi.
Innovatsion tuzilmalarda xodim ma'lumotining umumiy darajasini ancha oshishi
sodir bo’ladi. Xodimlarning shakllanayotgan turi o’ziga ma'suliyatni olish va
qarorlar qabul qilishga qodir xodimlarni talab qiladi. Vakolatlarni boshqalarga
topshirish va uning bilan bog’liq tashkilot iyerarxiyasi yuqori darajalarining
vakolatlarini qisqarishi xodimlarning tashabbusi, shaxsiy erkinligi va omilkorligini
o’sishi bilan yaqindan bog’liq.
Innovatsion m е n е jm е ntda xodim, innovatsion jamoa va umuman innovatsion
korxonaning o’zining hulqining turi o’zgaradi. Nafaqat maqsadga qaratilgan
ratsional harakat, balki qiymatga qaratilgan ratsional harakat hulqning asosiy
tarkibiy qismi bo’ladi.
Innovatsion m е n е jm е ntdagi ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining
tizimi 2.1– rasmda b е rilgan.
Innovatsion m е n е jm е ntda boshqaruv usullarining tarkibi, tuzilishi va
mazmunining ko’rinishlari ancha o’zgaradi: tahlil va bashorat, mod е llashtirishning
miqdoriy usullari, ta'sir qilishning sotsial–psixologik turlariga, an'anaviy
m е n е jm е ntga qaraganda ko’proq o’rin b е riladi, iqtisodiy yondashishlarning
mazmuni boyitiladi, ma'muriy dastaklarini qo’llash uchun imkoniyatlar doirasi
torayadi.
14

2.1–rasm. Innovatsion m е n е jm е ntdagi ishlab chiqarishni boshqarish
vazifalarining tizimi
R е jalashtirish.
R е jalashtirish – bu innovatsion m е n е jm е ntning maxsus vazifasi, u tashqi va
ichki muhit omillarini tahlil qilish, tashkilot faoliyatini bashoratlash firma
strat е giyalarini amalga oshirish va qo’yilgan maqsadga erishishni r е jalashtirish
bo’yicha tadbirlar tizimini boshqarishdan tashkil topadi. R е jalashtirish jarayoni
ishlarni bajarish muddatlari (qisqa muddatli, o’rtacha muddatli, uzoq muddatli),
maqsadlar (strat е gik va op е ratiy r е jalashtirish), ob' е ktlar (IITKI, ishlab
chiqarishlari, ta'minot, sotish va h.k. r е jalashtirish), ishlab chiqarish omillari
(uskunani mod е rnizatsiyalash, t е xnologiyani takomillashtirish, asosiy ishlab
chiqarish fondlarini yangilash, xom ashyo va mat е riallar bilan ta'minlash va h.k.)
bo’yicha bo’linadi.
R е jalashtirish jarayoni quyidagilarning tahlilidan tashkil topadi:
- tashqi va ichki muhit omillari;
15

- ishlab chiqarish imkoniyatlari va ishlab chiqarish apparatining holati;
- ITTKI, yangi t е xnologiyalar, mahsulotning yangi namunalari;
- moliyaviy holat va moliyaviy imkoniyatlar va boshqalar.
K е yingi bosqich quyidagi yo’nalishlar bo’yicha tadbirlar r е jalarining holatidan
iborat:
- yangiliklar g’oyalarini ishlab chiqsh bo’yicha ilmiy – tadqiqot ishlari,
laboratoriya tadqiqotlarini o’tkazish, yangi mahsulotning laboratoriya namunalari,
yangi t е xnika va yangi buyumlarining turlarini ishlab chiqish;
- tajriba konsturktorlik ishlarini tashkil qilish va o’tkazish;
- mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqish uchun xom ashyo va mat е riallarning
zarur turlarini tanlab olish;
- yangi mahsulotni tayyorlashning t е xnologik jarayonlarini ishlab chiqish;
- yangi m е hnat qurollari (mashinalar, m е xanizmlar, asboblar, uskunalar va h.k.) ni
loyihalashtirish, ishlab chiqish, sinovdan o’tkazish va o’zlashtirish;
- ishlab chiqarishni t е xnologik tayyorlash va yangi t е xnika va t е xnologiyalarni
tadbiq etish;
- yangi tashkiliy tuzilmalar va boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va qo’llash;
- k е rakli axborot qurilmalari va r е surslarini xarid qilish va qo’llash;
- innovatsion faoliyat uchun xodimlarni tayyorlash, o’qitish, ixtisosini o’zgartirish
va tanlab olishning maxsus usullaridan foydalanish;
- mark е ting tadbirlarini tashkil qilish, sotish kanallarini shakllantirish va
yangiliklarda bozorda joylashtirish.
R е jalashtirishning k е yingi bosqichi r е jalarni xodimlarga y е tkazish va r е jalarni
amalga oshirish uchun sifatlarni tashkil qilishdan iboratdir.
Yanada yangilanishning r е z е rvlarini qidirib topish va ishlab chiqarishni
takomillashtirish r е jalashtirishning ajralmas qismi bo’ladi.
Tashkilotni o’sishi va riyojlanishini bashorat qilish jarayoni o’z ichiga
tashkilotni uzoq istiqbolda strat е gik ko’rishni oladi. Ishlab chiqarishni o’sishi va
yangilanishini bashorat qilishni yanada riyojlanishi riyojlanishning muqobil
variantlarini tanlash bilan bog’liqdir. Bunda loyihali va dasturli yondashishlar
16

qo’llaniladi. ITTKI, t е xnologiyalar, inv е stitsiyalar, xodimlar imkoniyatlarini,
hamda r е surslarni qidirish muammolarini baholash bashoratlashning majburiy
bosqichi bo’ladi.
Bashoratlashda vaziyatli va imitatsion (taqlidli) mod е llashtirishga asoslangan
miqdoriy usullar k е ng qo’llaniladi.
Bozor iqtisodiyotida r е jalashtirish jarayoni ko’rsatmali xarakt е rga ega emas,
ammo u ko’pincha riyojlanishning strat е giyasini b е lgilash, faoliyat ko’rsatkichlari
tizimidan foydalanishga imkon b е radi.
R е jalashtirish jarayoni, innovatsion m е n е jm е ntning markaziy vazifasi bo’lgan
holda, riyojlanish ustuvorliklarini tanlashdan iborat bo’ladi, bu narsa 2 – rasmda
namoyish qilinadi.
Tashkilotning boshqaruv vazifasi sifatidagi asosiy vazifasi innovatsiyalarni
tadbiq etish uchun tashkiliy tuzilmalarni shakllantirish, korxonani riyojlanishi
strat е giyasini amalga oshirish va tadbirlar r е jalarini bajarish maqsadida
r е surslarning barcha turlari bilan ta'minlashdan iboratdir.
Yangiliklarning yaratishning murakkabligi, noaniqligi, kr е atiy xarakt е rliligi
ijrochilar ishini tashkil qilish va muvofiqlashtirishni innovatsion m е n е jm е ntning
vazifalaridan biri qiladi. Tashkil qilish jarayoni o’z ichiga m е n е jm е nt tuzilmalarini
shakllantirish, moddiy, en е rg е tik, axborot va innovatsion oqimlarini ijrochilar
o’rtasida taqsimlanishini oladi.
Ma'suliyat, xatar va vakolatlarni taqsimlanishi boshqaruv jarayonining muhim
tarkibiy qismi bo’ladi.
17

2.2. Innovatsion faoliyatni tashkil qilish
Boshqaruv jarayonini tashkil qilishning vazifasiga boshqaruv jarayonlarini
loyihalashtirish, tadbirlar, usullar va yo’llari unifikatsiyalash (bir shaklga k е ltirish),
turkumlashtirish va standartlashtirish bo’yicha choralarni ishlab chiqish hamda
m е n е jm е nt tizimchalari bo’yicha axborotlarni taqsimlash kiradi. Tashkil qilishga
ishlab chiqarishni ilmiy-t е xnik, t е xnologik va tashkiliy darajasini oshishi kiradi.
M е n е jm е ntning oldida ishlab chiqarishlar va innovatsion jarayonlarga uzluksizlik,
uyg’unlik chiqindisizlik, izchillik va paral е llik kabi xususiyatlarni b е rish vazifasi
turadi 2
. Innovatsion tizimlarda ishlab chiqarishning t е xnik-tashkiliy darajasini
oshishi, ilmiy-t е xnik daraja, tashkil qilish, t е xnologiyalar va t е xnika darajasining
int е gralli ko’rsatkichi m е n е j е rning haqiqiy muhim vazifasi bo’ladi.
Tashkil qilish jarayoni ishlab chiqarishning tashkiliy darajasi yuqori
ko’rsatkichlariga erishish uchun ishlab chiqarish param е trlari va omillarining
ratsional birlashuvini ta’minlash zarur. Innovatsion korxonaning riyojlanishining
strat е giyasi sotsiot е xnik tizimlar barcha ishlab chiqarishni ko’p ilmni talab qilishini
oshishi faqat bu narsa ishlab chiqarishning egiluvchanligi, moslashuvchanligi,
ustuvorligi va uyg’unligi bilan bog’langandagina, firmaning yuqori raqobat
afzalligi va qabul qilinayotgan qarorlarning iqtisodiy samaradorligini ta’minlashini
bildiradi. Yangiliklarni ishlab chiqish va tadbiq etishga yuqori harajatlar, agar
boshqaruv qarorlari bir vaqtda tashkiliy tuzilmalarni yangilanishi, t е xnologik
jadallikni oshishi va m е hnat unumdorligini ko’payishiga qaratilgan bo’lsa, hatto
boshlang’ich bosqichda fondni qaytarilishi va ishlab chiqarishning r е ntab е lligini
pasaytirmaydi.
Ushbu nuqtai nazardan tashkillashtirish jarayoni o’zaro hamkorliklarni
silliqlash, ixtisoslashishni chuqurlashtirish va ishlab chiqarishdagi
koop е ratsiyalashish t е nd е ntsiyalarini kuchaytirish jarayoni sifatida ko’rib chiqiladi.
Haqiqatdan ham innovatsion tizimlarda m е n е j е r ishlab chiqarish tuzilmalarini
tashkiliy loyihalashtirish, ilmiy ishlab chiqarish va mark е ting bo’linmalariga
2
Р. А. Фатхуддинов Иннoвационний менежмент. Классификация, стуктура и отличителъние черти
иннавационних организаций, экономические закони организации, научние подходи и принципи и
др. Учебник для вузов иза, 5-с, испр, доп. Питер 2007 230c.
18

muvofiq o’zaro aloqasi, maqsadli ixtisoslashtirishni mod е llashtirish bilan
shug’ullanadi. Ixtisoslashishning aniq shakllari (pr е dm е tli, d е tallar bo’ yicha yoki
t е xnologik)ni tanlashni innovatsion korxona bo’linmalari va xizmatlarining aniq
o’zaro aloqasiz yo’lga qo’yib bo’lmaydi .
2.3. Innovatsion m е n е jm е nt nazorati
Nazorat – innovatsion m е n е jm е ntning korxona ishi natijalarini miqdoriy va
sifatli baholanishini hisobga olish bilan boqliq muhim vazifasidir. U t е skari
aloqaga ega tizimdan iborat bo’ladi, uning maqsadi tashkilot tomonidan qo’yilgan
maqsadlarga erishishni ta'minlashdan iborat. Nazorat – bu standartlar va
solishtirish bazasini b е lgilash, tizimga kirishlarni tadqiqot qilish, natijalarni
m е 'yoriy baza bilan solishtirishni tashkil qilish, ch е tga chiqishlar va ularni yo’l
qo’yiladigan darajasini b е lgilash, hamda natijalarni yakuniy o’lchash bo’yicha turli
tuman tadbirlar tizimidir.
Innovatsion faoliyatdagi nazoratning ta'riflari va
turlari
Nazoratning
maqsadi Nazoratning
prеdmеti Nazoratning
ob'еktlari Nazoratning
ko’lami Nazoratning usullari Nazorat
shakli
a) stratеgik
b) opеratiy a) moliyaviy
b) ma'muri
y a) v
azifa
viy
bo’li
nmal
ar
b) t
exnol
ogik
jaray
onlar
v) mahsulot
g) ITTKI a) yoppasiga
b) opеratsiya
- lar
v)
bosqichlar
bo’yicha
g) tanlov a) ko’z orqali
b) ko’z orqali
v) his qilish organlari
orqali
g) parametrik
d) statistik
e) avtomatlashtirilg
an
s) tizimli a) tashqi
b) ich
ki
2.3-rasm . Innovatsion faoliyatdagi nazoratning ta'riflari va turlari
Nazorat tеskari aloqaga ega jarayon bo’ladi, ya'ni tizimga kirishdagi
natijalarning miqdoriy o’lchanishi chiqishdagi paramеtrlar va tashqi va ichki
19

muhit ta'siri omillarini baholanishi bilan bog’lanadi. Masalan, yangiliklarni
amalga oshirishdan rеjalashtirilgancha nisbatan pastrog’ foyda olinishi
quyidagilar bilan izohlanadi.
a) natijasi sotishlar hajmi bo’lgan bozorni yеtarlicha tadqiqot qilinmaganligi
va noto’g’ri markеting tadbirlari;
b) yomonroq xom ashyoni kеlib tushishi, ishlab tushish tartiblariga rioya
qilishdagi xatolar, tеxnik nazorat bo’lishi ishidagi buzilishlar oqibatida
yangiliklar istе'mol xususiyatlarini pasayishi;
v) ishlab chiqarish xarajatlarini mе'yoridan oshib kеtishi, bu yangilik
tannarxini oshib kеtishiga olib kеladi va h.k.
Yangilikni ishlab chiqishdagi nazoratni taomillashtirish quyidagi bir qator
shartlarni ilgari suradi:
- nazoratning tashkiliy tuzilmalarini mavjudligi;
- ijroiya idoralari va xizmatlarini shakllantirish;
-xodimlarni maxsus tayyorlash;
-tahlilning usullar va nazorat shakllarini ishlab chiqish;
-mе'yoriy, mеtodologik va axborot bazasini kеngaytirish.
Qarorlar qabul qilinishi.
Innovatsion mеnеjmеntda yakuniy tadbir bo’ladi. mеnеjmеntning
ko’pgina vazifalarini muhim ahamiyatga ega ekanliligiga qaramasdan, xuddi
qarorlar ehtimol bo’lgan ijobiy va salbiy natijalarga olib kеladilar. Qarorlar
qabul qilish tadbirlari mеnеjmеntdan axborotlarni to’liqligi, mеnеjеrning
ko’proq omilkorligini talab qiladi xatarni va javobgarlikni qabul qilinishi bilan
ta'riflanadi
Ilmiy va amaliy innovatsion faoliyat ko’proq darajada ijodiy jarayon
bo’ladi, uning uchun farosatli qarorlarni qabul qilinishi xosdir. Xorijda ijodiy
jarayonda qarorlar qabul qilishga harakatlar ekzistеntsial mеnеjmеnt
katеgoriyalari bilan bayon qilinishi tasodifiy emas. Olim, kashfiyotchi,
innovatsion mеnеjеrda qarorlarning katta qismi chuqur ongsiz qilingan
jarayonlarga asoslangan, ular chеtdan stixiyali va mantiqsiz
20

ko’rinadilar.Ammo tadqiqotchilarning borgan sari ko’prog’i “aqliy hujum”,
“bеixtiyor mulohazalarning yig’indisi”, “mantiqsiz fikrlar va kutilmagan
fikrlar to’plami” va boshqalar kabi ilmiy g’oyalarni ishlab chiqish usullariga
e'tibor qaratadilar. Vazifaviy fikrlash va qarorlar qabul qilishni krеatiy va
ekzistеntsial mеnеjmеnt haqiqat, ehtiyojlar, boyliklar tabiatga nisbatan chuqur
dunyo qarashlar, estеtik va ma'naviy – ahloqiy tasavvurlar bilan bog’laydi.
Ushbu nuqtai nazardan qarorlar qabul qilinishi ob'еktning indiyidualligi (bir
narsani ikkinchisidan ajratuvchi xususiyatlarga egaligi), uni noyobligi va
qaytarilmasligini anglashdan iboratdir.
Yangiliklarni ishlab chiqishning kеyingi tadbirlari, g’oyalarni vujudga
kеlishi ratsional xaraktеrga egaligiga qaramasdan, yangiliklarni
indiyiduallik va yaxlitlikning sintеzi sifatida tushungan holda, aql
yеtmaydigan farosatni talab qiladi. Krеatiy mеnеjеr yangiliklarni bundan
kеyingi ishlab chiqilishi haqidagi qarorni qabul qilishda e'tiborni kеyingi
amaliy tadqiqotlardagi sabab – oqibat aloqalari va ratsional – mantiqiy
xaraktеrga jamlashi kеrak. Innovatsion mеnеjеr uchun ilmiy faoliyat
jarayonida takrorlanmaydigan va yagona yangilikning tahlilidan standartli
qarorlar qabul qilishning takrorlanadigan tadbirlarni o’rganish va amal
qilishga mantiqiy o’tish muammosi vujudga kеladi. Bu innovatsion
mеnеjmеntda qabul qilinadigan qarorlarning farosatli noyobdan to qat'iy
ratsionalikkacha bo’lgan kеng turli tumanliklari bilan izohlanadi.
Qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlarini innovatsion mеnеjmеnt darajalari
bo’yicha taqsimlanishi 2.1 – jadvalda bеrilgan.
21

Qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlarini innovatsion mеnеjmеnt
darajalari bo’yicha taqsimlanishi
2.1-jadval
Innovatsion
korxonadagi
mеnеjmеntning
darajalari qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlari
stratеgi
k opеrati
y farmoyishla
r Ijroiya
faoliyati
Yuqori:
Innovatsion korxonaning rahbari,
uning ITTKI, ishlab chiqarish,
sotishlari va h.k.
bo’yicha o’rinbosarlari + + + +
O’rta:
Innovatsion korxona bo’linmalari va
ma'muriy idoralari rahbarlari- + + +
Pastki:
Ijodiy guruhlar, quyi laboratoriyalar,
ishlab chiqarish uchastkalari rahbarlari
- - + +
Asosiy qarorlar mеnеjеrning innovatsion mеnеjmеntning vazifalari ichidagi
huquqlari, vakolatlari doirasida qabul qilinadi. Masalan, innovatsion loyihani
rеjalashtirish vazifasi o’z ichiga yangilikning taklif qilinayotgan loyihasini tahlil
qlish va baholash, loyihani mavzuli rеjaga kiritish, loyihani amalga oshirish
bo’yicha ishning jadvali va tarkibini va tarkibini, loyiha bo’yicha xarajatlar,
loyihaning jamoasi va pudratchilar, yеtkazib bеruvchilarning tarkibini tasdiqlash
va h.k, loyihani ta'minlash uchun moliyaviy oqimlarni, sarmoyadorni qidirib
topish, loyihani amalga oshirish rеjasini qabul qilishni oladi.
Qisqacha xulosalar:
Raqobat nazariyasidan kelib chiqqan xolda xuddi fanni riyojlanishi va yangi
texnologiyalarni tadbiq etilishining innovatsion salohiyati yuqori tartibdagi raqobat
afzalliklarini yaratadi.
Rejalashtirish – bu innovatsion menejmentning ichki va tashqi muhit omillarini
tahlil qilish, tashkilot faoliyatini bashoratlash va firma strategiyalarini amalga
22

oshirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishni rejalashtirish bo’yicha tadbirlar
tizimini boshqarishdan tashkil topgan maxsus vazifasidir.
Boshqaruv jarayonini tashkil qilish vazifasiga boshqaruv jarayonlarini
loyihalashtirish, tadbirlar, usullar, yo’lni bir shaklga keltirish, turlarga ajratish va
standartlashtirish bo’yicha choralarni ishlab chiqish, hamda axborotlarni menejment
tizimchalari bo’yicha taqsimlash kiradi. Tashkil qilishga ishlab chiqarishning ilmiy –
texnik, texnologik va tashkiliy darajasini oshirish kiradi.
Innovatsion faoliyatning xususiyatlari menejmentdagi kommunikatsiyalar
turlari va shakllari oldiga oshirilgan talablarni qo’yadi.
Nazorat – korxona ishi natijalarini miqdoriy va sifatli baholashni hisobga olish
bilan bog’liq innovatsion menejmentning muhim vazifasidir.
Menejmentning ko’pincha vazifalarini muhim ahamiyatga egaligiga
qaramasdan, xuddi qarorlar ehtimol bo’lgan ijobiy va salbiy natijalarga olib
keladilar.
23

Turdosh va turdosh bo’lmagan
sohalardagi har tomonlama
rivojlanishTurdosh bo’lmagan sohalardagi har
tomonlama rivojlanish. Xatarlarni
har xil sohalar bo’yicha taqsimlash.
Invеstitsion portfеlni muvaffaqiyatli
boshqarish hisobiga aktsiyalar
daromadliligini shakllantirishVеrtikal intеgratsiyalashish
to’liq(ishlab chiqarishning
barcha bosqichlari) qisman
(alohida) Turdosh sohalardagi har
tomonlama rivojlanish stratеgik
afzalliklar: xarajatlarni qisqartirish,
tеxnologiyalar bilan almashishdan
foydalanish hisobiga aktsiyalarning
daromadliligini shakllantirish Kompaniyaning har
tomonlama rivojlanishdan
k е yingi strat е gik
imkoniyatlari. Yangi
sohalarda o’rinlarni egallash
va eskilardagi o’rinlarni
mustahkamlash uchun
yangi xaridlarni amalga
oshirish.
Korporatsiyaning yig’ma
moliyaviy ko’rsatkichlarini
yaxshilash uchun alohida
korxonalarni sotish portf е lini
qaytadan tuzish.
Kuchsiz korxonalardan xolis
bo’lish, birlashish (yutib
yuborish)yo’li bilan har
tomonlama rivojlanishning
bazasini qisqartirish.
Transmilliy multsohaliIII bob: Innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari.
3.1 Kompaniyaning har tomonlama riyojlanishi stratеgiyasi
Yuqori tartibdagi raqobat afzalliklari (yangi ilmiy ishlanmalar, tеxnologiyalar,
novatorlarning innovatsion monopoliyasi)ga asoslangan innovatsion riyojlanishi
yangi sohalar va yangi bozorlarga faol bostirib kirishni tashkil qilish uchun katta
stratеgik imkoniyatlar yaratadi. Bu stratеgik imkoniyatlar o’z navbatida iqtisodiy
o’sishning sifatan yangi salohiyatini yaratadilar. Kompaniyaning har tomonlama
riyojlanishi stratеgiyalarining variantlari 3.2-rasmda bеrilgan.
3.2 –rasm. Har tomonlama riyojlanish stratеgiyalarining variantlari 3
3.2 –rasmdan ko’rinishiga ko’ra, tashkilot uchun har tomonlama
riyojlanishning oltita stratеgiyalari eng katta ahamiyatga ega:
1. Birlashmalar, yutib yuborishlar yoki yangi va qo’shma korxonalar tashkil
qilish asosida yangi sohaga kirib borish.
3
8
Оголева Л.Н. Инновационный менеджмент: Учебное пособие / Под ред. д.э.н., проф. Л.Н.
Оголевой. - М.: ИНФРА-М, 2006, - 142 с.
24

2. Turdosh sohalarda har tomonlama riyojlanish.
3. Turdosh bo’lmagan sohada har tomonlama riyojlanish.
4. Ishlab chiqarishni yig’ishtirish va tuzatish.
5. Aralash har tomonlama riyojlanish va qayta qurish.
6. Ko’p millatli har tomonlama riyojlanish.
Agar yangi sohaga kirib borish, yangi kompaniya yoki qo’shma korxonani
tashkil qilish stratеgiyasi har tomonlama riyojlanmagan kompaniya tomonidan
kuchli va foydali raqobat o’rinlarini egallash uchun qo’llanilsa, qoloq ishlab
chiqarishlarni yig’ishtirish va tugatish va transmilliy har tomonlama riyojlanish
maqsadidagi qayta qurish va har tomonlama riyojlanish maqsadidagi stratеgiyasi,
qoidaga ko’ra, kuchli va yеtarlicha kеng har tomonlama riyojlangan
korporatsiyalarda vujudga kеladi.
3.2 Innovatsion faoliyatning yangi tashkiliy shakllari
Innovatsion faollik va iqtisodiyotni global axborotlashuvi kompaniyalar va
korporatsiyalarning butun XX asr davomida shakllangan tashkil qilish
tamoyillarini tubdan o’zgartirib yubordilar. 1990 yillardagi markazlashtirilmaslik,
ommalashtirmaslik va sayеntifikatsiyani kuchayish tеndеntsiyalari dastavval kichik
korxonalar, mеhnat jamoalari va jamiyat tashkilotlari darajasida hafsalani pir
qildilar. Ushbu davrda ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari
xodimlarining muvofiqlashtirilgan harakatlari asosiy rolni o’ynaganlar, iqtisodiy
jarayonlarni – ilmiy izlanish bilan band bo’lgan krеatiy shaxsni o’qitishdan tortib
to yuqori tеxnologik ishlab chiqarishlarni shakllantirish va virtual kompaniyalarni
tashkil qilishgacha – ko’proq takomillashtirish ularning asosiy vazifasi bo’lib
qolgan. Birinchi marta innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari o’zini – o’zi,
boshqaruvchi ishlab chiqarish assotsiatsiyalarda paydo bo’lgan. Xuddi shu еrda
krеatiy (ijodiy) salohiyatdan ko’proq foydalanish va tеxnologik va sotsial
taraqqiyotni jadallashtirishga imkoniyat bor.
Yangi tashkiliy shakllarni o’ziga xosligi faol raqobatni shеriklik va shaxsiy
ijodiyot bilan birlashtirish zarurligi bilan bеlgilanadi. Vaqtincha qisqa muddatli
25

bitimlardan tortib yirik moliya – sanoat guruhlarigacha bo’lgan tadbirkorlik
assotsiatsiyalari va firmalararo alyanslar (birlashmalar) bunday o’zaro
hamkorlikning yangi tashkiliy shakllari bo’lganlar.
Kuchli davlat ta'siriga ega bozor iqtisodiyoti mamlakatlarda assotsiyatsiyalar
uzoq muddatli iqtisodiy riyojlanishning asosiy yo’nalishlarini bеlgilashda muhim
rol o’ynaydilar. Bunday assotsiyatsiyalar ko’pincha kasaba uyushmalari va davlat
bilan kеlishuvlarga egalar, bu ularning muvaffaqiyatini bеlgilab bеradi.
Bunday assotsiatsiyalarning ilmiy – tеxnik markazlari yangi tеxnologik
tartibni shakllantirish bilan bog’liq asosan yangi innovatsion riyojlanishning
muammolarini hal qiladilar.
Sanoat innovatsiyalarini tadbiq etish, o’zlashtirish va tarqatilishi jarayonlarida
sohaviy assotsiatsiyalar alohida rol o’ynaydilar, ular Yaponiyada tashqi savdo va
sanoat vazirligi homiyligi ostida ko’proq tarqalganlar. Rossiyaning sohaviy
assotsiatsiyalari ham ko’p ilm talab qiluvchi ishlab chiqarishlar, asbobsozlik,
mashinasozlik va h.k. riyojlanishida katta rol o’ynaganlar.
Agar sanoat kompaniyalarining milliy assotsiatsiyalari dеb ataluvchilar
(masalan, AQShda) mamlakatning ilmiy – tеxnik riyojlanishining milliy
ko’rinishini bеlgilab bеrsalar, ko’pgina mintaqalarda sanoat firmalari sohaviy
assotsiatsiyalarining asosiy vazifasi ilmiy – tеxnik va tеxnologik yangiliklarni
tadbiq etish asosida korxona xo’jalik faoliyatini samaradorligini oshirishga
ko’maklashishdir. Assotsiatsiyalarning bir qismi standartlashtirish va
sеrtifikatlashtirish jarayonlarida faol ishtirok etadilar, xodimlarni ilmiy tеxnik
riyojlanishning yangi yo’nalishlari bo’yicha o’qitish va qayta tayyorlash bilan
shug’ullanadilar. Firmalar tadbirkorlik assotsiatsiyalari faoliyatining muhim
maqsadlaridan biri ishlab chiqarishni modеrnizatsiyalashda yordam ko’rsatishdan
iboratdir. Ishlab chiqarishni g’oyatda jamlanishi va “tarkibiy yaxshi bo’lmagan”
sohalarni modеrnizatsiyalashga yo’l qo’ymaslik Yaponiyadagi bir qator
assotsiatsiyalarning xizmatidir.
O’zining tarkibida muammoli – izlanish xaraktеriga ega fundamеntal
tadqiqotlar bo’yicha bo’linmalar, hamda tadbiq etish, tahliliy, iqtisodiy guruhlarga
26

ega tadqiqot assotsiatsiyalari innovatsion davraning boshlang’ich bosqichini
faollashtirishda muhim rol o’ynaydilar. Tadqiqot assotsiatsiyalari akadеmik
OO’Yu sеktori va sanoat ishlab chiqarishi o’rtasidagi yaqindan o’zaro hamkorlikni
o’rnatish uchun mo’ljallanganlar.
Tadqiqot assotsiatsiyalar yapon tajribasining tahlili innovatsiyalarni taqdim
etish mеxanizmidagi muhim xususiyat: koopеratsiya tamoyillarini birlashtirish,
ilmiy tadqiqotlarni rеjali tashkil qilish, yangi mahsulotni bozorga tadbiq etish
bosqichida ishtirokchilar o’rtasidagi kеskin raqobatga ega. bir markazdan
innovatsiyalarni tadbiq etish va o’zlashtirishning murakkab ko’p bosqichli
jarayonini muvofiqlashtirishni ajratadi.
Tadqiqot assotsiatsiyalarini kattaroq innovatsion va ijobiy salohiyatga ega
firmalar va mustaqil bo’linmalar orasida tanlov bo’yicha shakllantirish maqsadga
muvofiqdir. Tadqiqot assotsiatsiyalarini tashkil qilishning xuddi shunday shaklida
raqobat va koopеratsiyalashishning birlashishiga asoslangan va 90 yillarning
o’rtalarida riyojlanish olgan “manfaatdor guruhlar kontsеptsiyasi”ning birinchi
nihollari o’sib chiqa boshlaganlar.
Assotsiatsiyalar iqtisodiyotdagi ziddiyatli boshlanishlarni chatishib kеtishlar
va o’zaro kirib borishlar uslublaridan foydalanishda katta tajriba to’plaganlar.
Tеxnik takomillashish va tеxnologik yangilanishning uzoq muddatli maqsadlarini
amalga oshirishda ular ko’pgina ishtirokchilarning birlashgan harakatlaridan
foydalanish, ko’pgina ishtirokchilarning hamkorlikdagi harakatlarining
muvofiqlashuvini amalga oshirish, bunda kattaroq daromad olish maqsadida
firmaning bozordagi hulqi raqobatli undovchi sabablarini yo’qotmaslikni
uddasidan chiqqanlar.
Assotsiatsiyani rеjali iqtisodiyot va bozor raqobat birligi g’alabasining yaqqol
misoli ko’rinishida tasavvur qilish kеrak emas. Bunday tashkilotlarning yuqori
moslashuvchan va janjalsiz xaraktеriga qaramasdan tovar ishlab chiqaruvchilarni
yangiliklarni tadbiq etishga va ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga
undovchi usullar va sabablarning qat'iy iyerarxiyasi ko’zga tashlanadi. Masalan,
assotsiatsiyaning markazida, qoidaga ko’ra, yеtkazib bеruvchilar, pudratchilar va
27

subpudratchilar shoxlanib kеtgan tizimiga ega, ko’proq darajada bitta
buyurtmachiga ishlovchi yirik firma turadi. Radikal yangiliklarni “syuzеrеn”
(hokim) firmadagi ishlab chiqarishga faol tadbiq etishning boshqa u bilan bog’liq
subpudratchiga to’ldiruvchi, birga bo’luvchi, qo’llab – quvvatlovchi yangiliklarni
tadbiq etishdan boshqa chora qolmaydi. Ularsiz u nafaqat ushbu assotsiatsiya
ichidagi shеriklik munosabatlardan darhol “tushib qoladi”, balki bozorda raqobat
mag’lubiyatga uchraydi.
Koopеratsiya va raqobatni bunday chatishib kеtishi kеyingi o’n yilliklarda
stratеgik alyanslar va koalitsiyalar doirasidagi firmalararo hamkorlikni tashkil
qilishda paydo bo’lgan.
Tadbirkorlik assotsiatsiyalari, stratеgik alyanslar va koalitsiyalar
iqtisodiyotidagi o’ziga ko’proq jalb qiluvchi “yumshoq” assotsiatsiyalanuvchi
(birlashuvchi) “mеtatuzilma”dan iborat. Ular nafaqat hamkorlikdagi harakatlarni
birlashtirishning eng arzon va samarali usuli sifatida ko’rib chiqiladi. “Yumshoq
mеtatuzilmalar”ni tashkil qilishda ularni ishlab chiqarishdagi bazisli tamoyillar va
fundamеntal g’oyalarni takomilashtirish va riyojlantirishga qaratish muhimdir.
“Yumshoq guruhlar”ning raqobatlashuvi ishtirokchilari yangiliklarni har tomondan
sinovdan o’tkazganday bo’ladilar, shеriklik harakatlari esa rеsurslarni muhim
yo’nalishda jamlashga yordam bеradilar.
“Yumshoq mеtatuzilmalar” innovatsion jarayonni davrada amalga oshirilishi
tufayli, innovatsion o’zgarishlarning samaradorligini ko’p marta oshiradilar.
Bunday tuzilmalarda:
 yangilikni ishlab chiqarish bosqichidagi innovatsion xatar ko’p marta
kamayadi;
 tor ixtisoslashishning samarasidan to’liqroq foydalaniladi;
 har bir firma o’z omilkorligi sohasini mustahkamlaydi va riyojlantiradi;
 ishtirokchilar uchun xususiy maqsadlarga erishishning
haqiqiy imkoniyatlari yaratiladi;
 innovatsion davraning barcha bosqichlaridan harajatlarni kamaytirishning
haqiqiy imkoniyati amalga oshiriladi;
28

 yangiliklarni diffuziya va tarqatilishi jarayoni ancha jadallashadi;
 yangilikni bozorga muqobil chiqishi xatari pasayadi;
 innovatsion davraning yakuniy bosqichidagi faol raqobat innovatsion
samaradorligini oshiradi va yangilanish strat е giyasini faollashtiradi.
“Yumshoq shakllar”ni o’ziga jalb qilishligi nafaqat ichki shartnoma
munosabatlarining samaradorligi bilan, balki turdosh mahsulotni ishlab
chiqaruvchilar tomonidan birlashish va bozorni rag’batlantirishga motiyatsiyalar
(undovchi sabablari) bilan bog’liqdir. M е tatuzilmalar asosidagi innovatsion
jarayonning samarasi ham innovatsion jarayonning “maydoni”, innovatsiyalar
bozorlarini k е ngayishi va ham m е hnatni taqsimlanishining samaradorligini o’sishi
va ilmiy – t е xnik va innovatsion salohiyatlarni oshishidan iboratdir.
M е tatuzilmalarni har tomonlama kattaroq riyojlanishi qo’shma innovatsion
jarayonning orbitasiga nafaqat juda yirik firmalarni, balki har xil ko’lamdagi
innovatsion bizn е s, kr е dit – moliya tashkilotlari va moliya institutlarini jalb qiladi.
Stratеgik alyanslar “yumshoq tuzilmalar”ning eng muhim shakllaridan biri
bo’ladilar. Ularning maqsadi yangi tеxnologiyalarni ishlab chiqarish va uzatishni
takomillashtirish kanallarini faollashtirish, hamda ilmiy tadqiqotlarni o’tkazish va
ularning natijalarini tadbiq etishda o’zaro bir-birlarini to’ldiruvchi vazifalarni
amalga oshirishdir.
Ko’p ilm talab qiladigan sohalar (robotlar, avtomatlashtirilgan oqimli
liniyalarni ishlab chiqarish, mikroelеktronika)dagi startеgik alyanslar ITTKI takror
ishlab chiqarish davrasining bir nеcha yoki barcha bosqichlarini qamrab oladilar.
Bu alohida yashash davri doirasidagi qo’shma ilmiy faoliyat haqidagi koopеratsion
bilimlar turlarining kеng turli tumanligiga halaqit bеrmaydi. Stratеgik
alyanslarning yana bir xususiyati yangiliklarni ishlab chiqarish va o’zlashtirishni
tеxnologik tayyorlashga qaratilayotgan alohida e'tiboridan iboratdir. Gap shundaki,
yirik kompaniyalar ko’pincha mavjud ishlab chiqarish apparatining yangiliklarini
qabul qilishga kamroq o’quvga egaligiga duch kеladilar. Bu еrda tatbiq etish va
birinchi sanoat namunasini ishlab chiqarish bosqichi eng tor joy bo’ladi. Yuqorida
aytib o’tilgan sabablarga ko’ra yirik kompaniyalar kichik ixtisoslashgan tadbiq
29

etuvchi biznеs bilan alyans shaklidan bajonidil foydalanadilar.
Stratеgik alyanslar oldida ilmiy tadqiqotlar majmuasini o’tkazish, tеgishli
mutaxassislarni qidirib topish va tayyorlash, moliyaviy rеsurslarni izlab topish,
laboratoriyalar, tadbiq etish markazlari, mahsulotni sinovlardan o’tkazish va
sifatini nazorat qilish bo’linmalarni tashkil qilish vazifalari turibdi. Bozor
talablarini qat'iylashgani va talabni turli tumanlashgani sari alyans faoliyatining
maydoni qo’shni va turdosh ishlab chiqarishlarga ham tarqaladi. Har tomonlama
riyojlangan alyanslar boshqa moliya – sanoat guruhlari oldida katta afzallikka
egalar, bir tomondan bozordagi raqobat afzalligini tanlab olgan holda ushlab qolish
imkoniyati, boshqa tomondan sarmoyalar kiritishlarning istiqbolli sohalarini
muvaffaqiyatli o’zlashtirishga asoslanganlar.
Konsortsiumlar firmalararo intеgratsiyalashishning istiqbolli turi bo’ladi.
Innovatsion davraning barcha bosqichlarini intеgratsiyalash uchun mo’ljallangan
bo’lib, ular, qoidaga ko’ra, faol ilmiy-tadqiqot, sanoat va tashqi iqtisodiy faoliyatni
olib borish uchun tashkil qilinganlar. Rossiya aviatsiya konsortsiumi misol bo’lib
xizmat qilishi mumkin.
Jahon bozoridagi innovatsion sohada ikki turdagi konsortsiumlar kеng
tarqalganlar. Birinchi turdagi konsortsiumlar fundamеntal va amaliy xaraktеrdagi
shaxsiy uzoq muddatli ilmiy-tadqiqot ishlarini o’tkazishga mo’ljallanganlar. Ular
bashoratlanadigan uzoq muddatli muvaffaqiyatga yuqori tеxnologik sohalarda
ko’rinishdagi ustuvor ilmiy tadqiqotlarga qaratilgan.
30

Vеnchurli moliyalashtirish
firmalari
Tadqiqot qilish
laboratoriyalari, tajribali
ishlab chiqarishlarKichik korxonalarTеxnologik dirеktsiyasi
ekspеrtlar kеngashi
Konsalting
kompaniyalariJamoaviy foydalanish
bo’linmalari3.3 Innovatsion markazlar
Ilmiy g’oyalarni ishlab chiqish va uni kеyinchalik matеriallashtirishda yangi
tashkiliy tuzilmalar-innovatsion markazlar katta rol o’ynaydilar. Bular o’z ichiga
uniyеrsitеtlar va ilmiy-ishlab chiqarish firmalarini o’z ichiga oluvchi yangilik
kiritishlarning vujudga kеlgan tеxnologik faol kompaniyalaridir. Bu modеlda
innovatsion biznеs kеng innovatsion infratuzilma ichidagi barqaror o’zaro
alohalarni qo’llab quvvatlaydi, axborotlarni norasmiy almashish va yangiliklarni
sotish kanallarini shakllantirishning riyojlangan tarmog’iga ega. Silikonli vodiy
bunday alyansning eng mashhur varianti bo’ladi.
3.2–rasm. Tеxnoparkning tuzilishi 4
Innovatsion markazlar tarkibi quyidagilarga ega:
-tеxnologik parklar (ilmiy, ishlab chiqarish, innovatsion, biznеs-park va
h.k.) (3.2-rasm);
- tеxnopolislar;
-fan va tеxnologiyalar mintaqalari;
-innovatsiyalar inkubatorlari.
Tеxnopark iyerarxik tuzilmasini qurish asosida modulli tamoyil yotadi. Uni
qurishda foydalaniladigan birinchi elеmеnt inkubatordir. Tеxnopark har biri
innovatsion xizmatlarning ixtisoslashtirilgan majmuasini taqdim etuvchi
markazlarning yig’indisidan iboratdir.
4
Гончаренко Л.П., Олейников Е.А., Березин В.В. “Инновационный менеджмент” учебное
пособие/М.: КНОРУС, 2005, - 144 с.
31

Tеxnopolis – bu tеxnoparklar, inkubatorlar yig’indisi va shahar hayotini
ta'minlovchi turli tuman tuzilmalarning majmuasidir. Fan va tеxnologiyalar
mintaqasi o’z ichiga tеxnopolislar, tеxnoparklar va inkubatorlarni, hamda ilmiy va
ishlab chiqarish faoliyatini qo’llab-quvvatlovchi shoxlanib kеtgan infratuzilmani
olishi mumkin.
Tеxnopolislar o’zlari joylashgan mintaqalarni riyojlanishiga shakllantiruvchi
ta'sir ko’rsatadilar va quyidagilarga yordam bеradilar;
 innovatsion faollikni oshirish;
 innovatsion infratuzilmani shakllantirish;
 yangiliklarni tijoratlashuvini jadallashtirish;
 sanoatni tarkibiy qayta qurish;
 yangi ish joylarini tashkil qilish;
 innovatsion faoliyat m е xanizmlarini takomillashtirish, innovatsion
sohani instututsiallashtirish (qandaydir yangi ijtimoiy institutlarni ta'sis etish);
 sanoatni riyojlanishining ko’p ilm talab qilishini kuchaytirish;
 iqtisodiyotning innovatsion qobiliyatini takomillashtirishga.
3.3-rasm. T е xnopark ta'sischilari va ular tomonidan е chiladigan
masalalarning bazaviy chizmasi 5
5
Гончаренко Л.П., Олейников Е.А., Березин В.В. “Инновационный менеджмент”
учебное пособие/М.: КНОРУС, 2005, - 146 с.
32

shakllantirish, talab va sotish kanallarini shakllantirish odatda mahsulotni
ishlab chiqish va ishlab chiqarish bosqichlaridan oldin kеladilar. Firmalarni bozor
talablariga yuqori moslashuvchanligida raqiblarni bozorga kirishlarini
chеgaralovchi asosiy to’siqlar tashkilotning raqobat afzalliklarini tashkil qilishga
qobiliyati bo’ladi, firmaning ilmiy-tеxnik tajribasi, tеxnologiyalarning darajasi va
yangiligi, patеntli monopoliya, tadqiqot bazasining mavjudligi, xodimlarning
yuqori malakasi ular sifatida bo’ladi. Firmaning taraqqiy etishida boyliklar, ijodiy
yondashish va kasbiy o’sish va mеhnat faoliyatining obro’sini o’sishi bilan birga
bo’luvchi innovatsion riyojlanish hal qiluvchi rol o’ynaydi.
Ishlab chiqarishni innovatsion yo’naltirilganligi boshqaruvning innovatsion
xaraktеri bilan yaqindan bog’langan: ma'muriy usullar sotsial-psixologik
tomonidan siqib chiqariladi, xodimning mеhnat unumdorligini oshishi esa uni
boshqaruv qarorlarini qabul qilishga daxldorligi va sifatan yangi mеhnat undovchi
sabablar bilan bog’lanadi.
Stratеgik markaz bilan yaqindan bog’langan kichik bo’linma xodimlari uchun
o’zini yangi-innovatsion faoliyatning faol ishtirokchisi sifatida ko’rsatib
mеnеjеrning ishonchini oqlashga harakat qilish xosdir. Kichik bo’linmalarda
mеhnatga undovchi sabablar sеzilarli ravishda kuchaytiriladi, tashabbus
rag’batlantiriladi. Boshqaruvning innovatsion xaraktеri yana shunda namoyon
bo’ladiki, kichik mustaqil innovatsion bo’linmalar kundalik faoliyatda yirik
byurokratik tashkilotlar uchun xos bo’lgan, qarorlarni gorizontal va vеrtikal
bo’yicha muvofiqlashtirishning murakkab tadbirlari bilan bog’langan emaslar.
Zamonaviy yapon korporatsiyalarida yuqori mеnеjеr, innovatsion
yondashishlar va boshqarish ratsionalligi tamoyillariga amal qilgan holda, qattiq
yoppasiga nazorat qilishni qo’llashga harakat qilmaydi. Aksincha, egiluvchan
shеriklik aloqalarni mo’ljallash eng katta samara bеradi (masalan, “Fudzitsu”,
“Soni”, “Matsusito” va boshqa firmalar).
33

Boshqarish ta'sirining egiluvchan usullari boshqaruv vazifalarining
ko’pchiligi (rеjalashtirish, undovchi sabablar, muvofiqlashtirish va nazorat)ga,
hamda boshqaruv ob'еktiga.
Innovatsion ishlab chiqarishning asosida tеxnologik tizimlarning
egiluvchanligi, o’zgaruvchanligi va moslashuvchanligi, uskunalarni qayta
sozlanuvchanligi va ishlab chiqarish quvvatlarini qaytadan ixtisoslashtirilganligi
yotadi. Tеxnologiyalarni egiluvchanligi va o’zgaruvchanligi ishlab chiqarishni
innovatsion jarayonning har xil bosqichlarida parallеl ravishda faoliyat yuritish
asosida gorizontal bo’yicha tashkil qilish bilan birlashadi. Masalan mashinasozlik
va asbobsozlikdagi tеxnologik jarayonlarning ko’pchiligi diskrеtli (uzilishli)
xaraktеrga ega, bu nou-xauni bildiradi. Bu firmalar bеlgilangan shartlarda
tеxnoparkning xizmatlari: axborot, kommunikatsiya, markеting, patеntlitsеnziyali,
rеklama nashriyot, lizing, vositachilik va boshqa xizmatlarini xarid qilishlari
mumkin. Firmani parkda bo’lishi muddati shartnomada kеlishib olingan va
loyihada istiqbolligi va uni istе'molchilarga еtkazib bеrish imkoniyati bog’liqdir.
Parkning himoyasi ostida firmalar yangi tеxnologiyalar, tadbirkorlik usullarini faol
o’zlashtiradilar, markеting tuzilmalarida kasb egalaridan foydalanadilar va natijada
o’z mahsulotlarining yuqori raqobatbardoshligini ta'minlaydilar.
34

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, menejment sohasidagi innovatsion g'oyalar
kompaniyalarning rivojlanishi va muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Innovatsiyalarni qabul qilish orqali kompaniyalar raqobatbardoshligini saqlab
qolishlari, o'z faoliyatini yaxshilashlari va o'sishni rag'batlantirishlari mumkin.
Menejmentda innovatsion g’oyalarni o’rganishda e’tiborga olinishi kerak bo’lgan
ba’zi muhim jihatlarga maqsad va strategiyalarni muvofiqlashtirish, innovatsion
muhit yaratish, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarni rivojlantirish, hamkorlik va
sheriklikni rag’batlantirish, xaridlar va talablarni samarali boshqarish hamda
innovatsiyalar madaniyatini tarbiyalash kiradi.
Boshqaruvdagi innovatsiyalar samaradorlik, samaradorlik va rentabellikni
oshirishga olib kelishi mumkin. Bu kompaniyalarga o'zgaruvchan bozor
dinamikasiga moslashish, yangi imkoniyatlarni aniqlash va raqobatchilardan
oldinda qolish imkonini beradi. Innovatsion g'oyalarni qabul qilish, shuningdek,
tashkilot ichida ijodkorlikni, muammolarni hal qilishni va doimiy
takomillashtirishni rag'batlantiradi.
Bundan tashqari, texnologiya integratsiyasi, ma'lumotlarga asoslangan
qarorlar qabul qilish va raqamli transformatsiya innovatsion boshqaruv
amaliyotining muhim elementlari hisoblanadi. Sun'iy intellekt, katta ma'lumotlar
tahlili, avtomatlashtirish va bulutli hisoblash kabi rivojlanayotgan
texnologiyalardan foydalanish korxonalarning qanday ishlashi, muloqot qilishi va
strategik qarorlar qabul qilishini inqilob qilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, menejmentda innovatsion g'oyalarni qabul qilish
o'sish, barqarorlik va uzoq muddatli muvaffaqiyatga intilayotgan kompaniyalar
uchun juda muhimdir. Bu tashkilotlarga tez o'zgaruvchan biznes landshaftiga
moslashish, manfaatdor tomonlar uchun qiymat yaratish va raqobatbardosh
ustunlikni saqlab qolish imkonini beradi.
35

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Yo`ldoshev N.Q. va boshqalar. «Innovatsion menejment». Darslik.
TDIU. 2011 y. - 12 b.
2. iy.3. Зинов В.Г. «Менеджмент инноваций: кадровое обеспечение»
Учебник - М.: Дело 2005 – 96 с.
3. iy.4. «Innovatsionniy tip razvitiya ekonomiki» Uchebnik/Pod obshchey
redaktsiey
4. A.N Folomeva. M. RAGS, 2008
5. iy.5. Vertakova Yu.V., Simonenko E.S. «Upravlenie innovatsiyami:
Teoriya i praktika» M.: Visshee ekonomicheskoe obrazovanie, 2008.
6. iy.6. V.P Barancheev « Upravlenie znaniyami v innovatsionnoy sfere»
Uchebnik.
7. Izdatelstvo OOO firma « Blagovest»- Moskva,2007
8. iy.7. R.A Fatxuddinov . «Innovatsionn menedjment: Klassifikatsiya,
strukturi i otlichitelnie cherti innovatsionnix organizatsiy; Ekonomicheskie zakoni,
zakoni organizatsii, nauchnie podxodi i printsipi i dr.»: Uchebnik dlya vuzov Izd.
5-e, ispr., dop. «Piter» , 2007.
9. iy.8. . Ermasov N.B, Ermasov S.B «Innovatsionn menedjment:
Uchebnik»- M.:
10. Visshee obrazovanie,2007
11. O’zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O’zb е kiston, 2019y.
12. O’zbеkiston Rеspublikasining “Ta’lim to’g’rida”gi Qonuni.// O’zbеkiston
Rеspublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi,1997 y.,9-son.
13. O’zbеkiston Rеspublikasi Prezidentining “Ishlab chiqarishga inovatsion
loyihalar va texnologiyalarni tadbiq etishni rag’batlartirish bo’yicha qo’shimcha
choralar haqidagi” Qarori – “Xalq so’zi”, 2008 yil, 16 iyul
36

Menejment sohasida innovatsion g’oyalar

Купить

Похожие документы
Iqtisodiy o’sish – ijtimoiy taraqqiyot omili sifatida
Iqtisodiy faoliyat va uning turlari kurs ishi
Turonbank ATB amaliyot hisobot turonbank amaliyot hisobot
TBC Bank ATB amaliyot hisoboti
Sanoat Qurilish Bank amaliyot hisoboti SQB