Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 56.2KB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 04 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Diplom ishlar
Fan Tarix

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Misr mamluklari davlati tarixi

Sotib olish
Misr mamluklari davlati tarixi
MUNDARIJA :
Kirish………………………………………………………...……..2
I. BOB Misr mamluklari davlati………………………….…….3
I.1. Ilk podsholik davrida Misr   mamluklar  davlati … …….………3
I.2. Qadimgi Misr Mamluklari tili o`zining ba'zi xususiyatlari…………....7
II. Qadimgi podsholik davri ………………………………...….13
II.1. Qadimgi podsholik davrida Misr  mamluklar davlati … ……..13
II.2. Qadimgi Misr mamluklar  davlati  madaniyati …………….....20
Xulosa……………………………………………………………..32
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………..33
1 Kirish
Misrda   (1250—1517)   va   Suriyada   (1516-yilgacha)   o rta   asrlardaʻ
mamluklar   sulolasi   boshqargan   davlat.   1250-yil   mamluk   harbiy   boshliqlari
ayyubiylarni   taxtdan   ag'darib   hokimiyatni   qo lga   kiritgan.   Mamluklarning   2	
ʻ
sulolasi ma lum: Bahriylar (asosan, turkiy qavmlardan bo lib 1250—1390-yillarda	
ʼ ʻ
hukmronlik   qilgan)   va   Burjiylar   (asosan,   kavkazliklar   1390—1517-yillarda
hukmronlik   qilgan).   Mamluklar   (ularning   soni   9—   12   mingga   yetgan)   24   ta   bey
qo mondonligi ostida xizmat qilishgan. Ushbu beylar yirik mulkdorlar bo lib, eng	
ʻ ʻ
yaxshi   yerlar,   davlatning   hunarmandchilik   korxonalari,   bojxonalardan   keladigan
daromadlar   va   boshqa   ga   egalik   qilganlar.   Mamluklar   davrida,   13—14-asrlarda
davlat   boshqaruvi   tizimi   isloh   qilingan,   sun iy   sug orish   tizimi   yaxshilangan,	
ʼ ʻ
madaniyatning   yuksalishi   kuzatilgan.   Mamluklar   ilgari   davrlarda   shakllangan
harbiylen tizimini saqlab qolganlar.
13-asrda   mamluklar   qushini   mo g ullarni   tormor   etadilar   (1260-yil   3-	
ʻ ʻ
sentabrdagi Ayn-Jolut jangi), salibchilarni Falastin va Suriyadan siqib chiqarganlar
(1268),   ismoiliilar   —   hashshoshiylarni   tormor   keltirganlar   (1273).   Mamluklar
davlatining   eng   yirik   sultonlari:   Oybek   (1250-57),   Beybars   I   (1260-77),   Qalovun
(1279—90),   Barsbey   (1422—38),   G uriy   (1501   —   16).   1516—17   yillarda   turk	
ʻ
sultoni   Salim   I   qo shinlari   Suriya,   Misr   va   Falastinni   bosib   olib,   Mamluklar	
ʻ
davlatini tugatgan. Turklar bosqinidan keyin Misrdagi yerlarning bir qismimamluk
zodagonlariga   qoldirilgan,   buni   evaziga   ular   Qohiradagi   turk   poshosiga   o lpon	
ʻ
to lashlari lozim bo lgan. 17-asr oxiridan Usmonli turk imperiyashning zaiflashuvi	
ʻ ʻ
oqibatida  mamluklar   amalda   o z   hukmronliklarini   tiklashgan.   Faqat   Misr   poshosi	
ʻ
Muhammad   Ali   (1805—48   yillarda   hokimlik   qilgan)   davridagina   mamluklardan
yerlar tortib olingan, 1811-yil esa mamluk beylari yoppasiga qirib tashlangan . 
2 I. BOB Misr mamluklari davlati
I.1. Ilk podsholik davrida Misr   mamluklar  davlati .
(arab.  —  qul,  xususan  —  oq  qul)   —  Misrda   hukmronlik  qilgan  ayyubiylar
sulolasi   (1171   —   1250)ning   so nggi   hukmdorlari   qo shinini   tashkil   qilgan,ʻ ʻ
naslnasabi   turkiy   va   Kavkaz   xalqlari   (gruzin,   cherkas   va   boshqalar)dan   bo lgan	
ʻ
quljangchilar. Ularni yoshligidan o g irlab olib ketishgan va maxsus harbiy ilmga	
ʻ ʻ
o rgatishgan.   Ular   nihoyatda   qahrli,   jasur   bo lgan.   Eng   jasurlari   oddiy   M.dan	
ʻ ʻ
sarkarda,   podsho   darajasigacha   ko tarilgan.   Ulardan   ayyubiylarning   xos   qo shini	
ʻ ʻ
(gvardiya)   tashkil   etilgan.   M.   1250-yildan   Misrda   (1517-yil   gacha)   va   Suriyada
(1516-yilgacha)  davlatni  mustaqil  boshqarishgan.  M.ning  2 sulolasi  (Bahriylar  va
Burjiylar) mavjud bo lgan (yana qarang	
ʻ   Mamluklar davlati ) . 1
Misrliklar dehqonchilik ishlariga ko`ra yilni  3-mavsumga bo`lganlar: “to`la
suv mavsumi”-Nil toshqini  (iyul o`rtalari), «ekin, unish mavsumi» ekishdan hosil
yig'ishgacha bo`lgan qishloq xo`jalik ishlarini to`liq sikli (noyabr va may o`rtalari),
«quruq mavsum»-yerni  dam  olish  vaqti  va   shafqatsiz  jazirama  (may o`rtalaridan
iyul o`rtalarigacha) davri. Suv omborlari qurilib, Nil vodiysi to`g'on, kanallar bilan
to`g'ri burchakli havza (basseyn)larga bo`lingan.
Ekinlar:   arpa,   bug'doy,   kunjut,   kanop,   emmer   (polba)   xurmo,   kokos
palmalari, akatsiya (qurilish materiallari  uchun), uzum va mevali daraxtlar o`sgan.
Asosiy ovqat hisoblangan baliq ko`p bo`lgan. Chorva mollari:    qo’y, echki, sigir,
eshak, cho`chqa boqilgan.
Qazilma   boyliklar:   granit,   bazalt,   diorit,   alebastr,   shifer,   ohak.   Memfis
yonida   yirik   tosh   konlari,   o`rta   Misrda   Fiva   yaqinida   alebastr   konlari   va   Sinay
yarim orolida boy mis konlari bo`lgan. Oltin Shimoliy Nubiya va Arabiston yarim
orolidan olib kelingan.
Aholi :   Qadimgi   Misrliklar   o`rta   bo`yli,   to`ladan   kelgan,   soqoli   qirilgan,
sochlari qisqa qirqilgan.Ozgina turtib chiqqan daxan. Qalin lablar, uzunchoq  bosh,
1
  Биринчи Президентимиз  Каримов И. А. Тарихий хотирасиз келажак йук. T.1998 yil.
3 «negroid»   va   «Osiyo»   belgilari   qo`shilgan.   Kiyimlar   qisqa,   old   yubka,   lungidan
iborat bo`lgan.
Ovqat:   arpa non, emmer bo’tqasi, quruq baliq, piyoz, sarimsoq va bodring.
Qadimda   misrliklar     dunyo   tarixida   birinchi   bo`lib   pivoni   kashf   qilganlar   va
arpadan tayyorlangan pivo asosiy  ichimlik bo`lgan. Go`sht kam iste'mol qilingan.
Nil vodiysida qadimgi aholi Saxara, Liviya sahrosi va Efiopiyadan er.avv.VI ming
yillik oxirida kelib joylashgan. Bu etnik guruhlarning qo`shilishidan qadimgi Misr
xalqi kelib chiqqan.
Qadimgi  Misr  tarixini  o`rganish  uchun  qadimgi   Misrning zamonamizgacha
saqlanib   kelgan   ko`pgina   yozma   yodgorliklari   katta   ahamiyatga   egadir.   Yozma
manbalardagi   ma'lumotlar   moddiy   madaniyat   yodgorliklarini   ko`p   jihatdan
to`ldiradi,   bu   ma'lumotlar   qadimgi   zamondagi   misrliklar   hayotini,   texnika,   san'at
va   diniy   e'tiqodning   rivojlanishini   oydinlashtirib   beradi.   Antik   dunyo
mualliflarining   qadimgi   Misr   haqida   yozgan   yoki   eslab   o`tgan   asarlaridan   Misr
tarixiga   oid   ko`p   ma'lumot   olish   mumkin.   Garchi   yunon   va   rim   yozuvchilari
qadimgi   Misr   tarixi   va   madaniyati   haqida   ba'zan   bir   qator   qimmatli   ma'lumotlar
qoldirgan   bo`lsalar   ham,   lekin   ularning   ma'lumotlari   tanqidiy   ravishda   jiddiy
qarashni talab qiladi.
Qadimgi   Misr   tarixi   ko`p   xil   manbalar   orqali   o`rganiladi.   Bu   manbalarni
yetti turga bo`lish mumkin: 
1)  Yozma manbalar, tarixiy asarlar, badiiy adabiy, ilmiy, diniy matnlar,
hujjat va yo`riqnomalar.
2)  Moddiy   madaniyat   yodgorliklari:   shahar,   qal'a,   ibodatxona,   sog'ona,
uylar, sopol idishlar, haykallar va h. k.
3)  Xalq   og'zaki   ijodiyoti:   qo`shiq,   ertak,   maqollar,   afsona,   axloqiy-etik
asarlar.
4)  Tilshunoslik ma'lumotlari.
5)  Etnografiya ma'lumotlari
6)  Antropologiya   ma'lumotlari:   mumiyo,   skelet,   freska,   relyeflarda
odamlarni jismoniy tuzilishini o`rganish mumkin bo`lgan tasvirlar.
4 7)  Geografik muhit va landshaft, kanallar, yo`llar.
                Yozma   manbalar:     Mashhur   fransuz   olimi   Shampol`onning   Misr
iyerogliflarini   o`qishi   qadimgi   Misr   yozuvini   o`rganishda   muhim   ahamiyat   kasb
etdi.   Palermo   toshi   yozuvlarida   V   sulolagacha   bo`lgan   fir'avnlarining   ro`yxati
sanab   o`tilgan   va   yirik   harbiy   yurishlar   va   Nil   toshqinlari   to`g'risida   ma'lumot
beradi.   Aton   va   Ra   ibodatxonalari   (Fivadagi   Karnak   ibodatxonasi)   devorlarida
yozilgan   «Tutmos   III   annallari»   (XVII   sulola)   qimmatli   yozma   manbalardan   biri
hisoblanadi.
  Kohin Manefonning (taxminan er. avv. VI-III asrda) yozilgan asarida misr
tarixi eng qadimgi davrdan boshlab bayon qilingan. Manefon 30 sulola ro`yxatini
tuzib,   ularni   uch   dekada   10   sulolaga   bo`ldi.   Bu   yangi   davrda   tadqiqotchilarning
Misr     tarixini   eng   muhim   davrlarini   aniqlashlari   uchun   jumladan,   qadimgi   Misr
tarixini, qadimgi, o`rta, yangi va so`nggi podsholik davrlariga bo`lish imkoniyatini
berdi.   Misr   arxivlari   huquqiy,   ish   yuritish   hujjatlaridan   tashkil   topgan.   Eng
qadimgi arxiv podsho Neferikara ibodatxonasida (V sulolasi  er. avv. XXV-XXIV
asr)   topilgan.   Eng   boy   arxivlardan   biri   Axetaton   shahri   (El-Amarna)ni   qazishda
topilgan bo`lib, bu arxivda 350 hujjat mavjud. 
Qadimgi   Misrdan   boy   abadiy   meros   yetib   kelgan.   Misr   adabiyoti
namunalaridan nasihatnoma va bashoratlar: «Axtoy nasihatnomasi», «Amenemope
nasihatnomasi», «Ipuser so`zlari». Badiiy adabiyot namunalari: «Suzamol dehqon
to`g'risidagi qissa», «Sinuxet hikoyalari» va hokazolarni aytish mumkin.
Ertaklar:   «Ikki   aka-uka   to`g'risida»,   «To`g'ri   va   egri»   haqida   «Kemada
halokatga   uchraganlar»   ertagi,   «Unu   Amonning   Biblga   sayohati»   (Er.avv.XI   asr
kabilar).
Diniy ruhdagi asarlar: V-VIII sulola fir'avnlari piramidalari ichki devorlarida
iyerogliflar bilan  tasvirlangan  yodgorliklar bo`lib (er.avv.XXIV-XXII asrlar), ular
«Piramida matnlari» deb ataladi. 
Diniy   yozuvlar.   O`rta   podsholik   davrida   zodagonlarning   yog'och
sog'onalarida   bitilgan   «Sarkofaglar   matnlari»,   qadimgi   Misr   diniy   bosh   kitobi
hisoblangan «O`liklar kitobi», Memfis ilohiyotshunoslik matnlaridan iborat. 
5 Tibbiyot,   matematika   papiruslari.   Ebers   katta   papirusi   va   Edvin   Smit
papiruslari   kabilar   qadimgi   Misrda   ilmiy   bilimlarni   rivojlangani   to`g'risida
ma'lumot beradi.
Arxeologik   yodgorliklar.   Bular   me'moriy   ansambllar     piramida,   mastaba
(hokim,   zodagonlarning   sog'onalari),   shahar   va   ibodatxona   qal'a,   dengiz   porti   va
nekropollardan   iborat.   Ayniqsa,   III-IV   sulolalar   davrida   qurilgan   piramidalar
noyob   tarixiy-madaniy   yodgorlik   hisoblanadi.   Eng   qadimgi   qabr-sarkofaglar
jumlasiga,     Yuqori   Misr   podshosining   Enxab   (Nexen)   shahridagi   qabr-sarkofagni
aytish mumkin. 2
Misrda mavjud bo`lgan,   bizgacha   saqlanib kelgan piramidalar, mastaba va
boshqa     sog'onalar     qadimgi     davrdayoq     o`g'ri-qaroqchilar   tomonidan     talangan.
Faqatgina bitta  piramida bizgacha  talanmay  yetib kelgan. Ingliz arxeologi Karter
1922   -   yilda     topgan     va     tekshirgan   fir'avn   Tutanxamon   piramidasida     topilgan
buyumlar oltin va qimmatbaho toshlar, temir metalli hamda  19 yoshda vafot etgan
Tutanxamonning     mumiyolangan   jasadi     ilmiy-tarixiy     nuqtai-nazardan   o`ta
qimmatli  hisoblanadi. 
Yangi podsholik fir'avnlarining mumiyolari «ombori» hisoblangan Dayr-al-
Baxrdagi   umumiy   qabrda   topilgan   ko`pgina   ashyolar   diqqatga   sazovordir.   Bu
ashyolar     qadimgi     Misr   ijtimoiy-iqtisodiy   hayoti     to`g'risida     qimmatli
ma'lumotlar  beradi. 
Shaharlar   qoldig'i.   Er.avv.IV   ming   yillik   boshlariga   oid   Yuqori   Misrning
poytaxti   deb   taxmin   qilingan   Enxab   shahri   dunyo   tarixida   barpo   etilgan   eng
qadimgi   shahar   hisoblanadi.   Misrda     qadimgi     Fayum   vodiysidagi   Illaxun   shahri
qoldig'i, El-Amarnadagi Axetaton shahri, Tanais kabi shaharlar  qoldig`i arxeolog-
tarixchi olimlar  tomonidan  qazib ochilib, tadqiq etilgan.
Antik   mualliflar   asarlari.   Antik   mualliflar   asarlaridan   Gerodot   tarixi   (er.
avv.   V   asr),   Sisiliyalik   Diodorning   «Tarixiy   kutubxona»   asari   «Strabon
geografiyasi»   (er.   avv.   II-I   asri)   Plutarxning   «Osiris»   va   «Isida»   traktati   qadimgi
Misrning ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayoti to`g'risida batafsil ma'lumotlar beradi.
2
  Ладынин И. А. и др. История древнего мира: Восток, Греция, Рим. «Слово»,  «ЭксмоЭ-М. 2004.Лирика 
древнего Египта. M., 1965
6 Etnografiya   ma'lumotlari.   Misrliklar   boshqa   ko`pgina   qadimgi   Sharq
xalqlari   singari   bir   qancha   qabilalarning   sekin-asta   aralashib   ketishi   natijasida
tashkil   topgan.   Qadimgi   Misr   xalqini   tashkil   qilgan   bu   qabilalar   Shimoliy   va
Sharqiy Afrikaning mahalliy qabilalaridir. Misrdagi arxaik davrga mansub bo’lgan
kishilarning   o`ziga   xos   haykalchalari,   Misr   hududidagi   arxaik   mozorlardan
topilgan   bosh   suyaklarini   o`lchab   ko`rish   natijalari,   shuningdek   qadimgi   Misr
tipining   somali   va   boshqa   qabilalarning   tipiga   bir   muncha   o`xshab   ketishi   eng
qadimgi   misrliklarning   tropik   Sharqiy   Afrikadagi   qabilalar   bilan   qarindoshligini
ko`rsatadi.  Qadimgi   Misr   tasvirlariga  ko`ra  Sharqiy  Afrikada  (Punt   mamlakatida)
yashagan   qadimgi   qabilalar   o`zlarining   tashqi   qiyofalari   bilan   misrliklarga   juda
ham o`xshab ketadilar.
I.2.  Qadimgi Misr Mamluklari tili o`zining ba'zi xususiyatlari
Qadimgi   Misrdagi,   samoviy   sigir   shoxli   ayol   qiyofasida   tasvirlangan
hosildorlik   ma'budasining   tasviri   hamda   sersoqol,   pakana   xudo   Bes   tasviri
Misrning Afrika xalqlarning diniy e'tiqodlari bilan mahkam bog'langanidan dalolat
beradi.   Qadimgi   Podsholikka   oid   yozuvda   Nubiyadan   maxsus   «xudo   raqsi»   ni
bajaruvchi   pakana   odamning   Misrga   keltirilganligi   to`g'risida   ma'lumot   beriladi.
Bundan   tashqari,   eng   qadimgi   Misr   qabilalari   Shimoliy   Afrikaning   luviyalik
qabilalari   bilan   ham   juda   yaqin   bo`lganlar.   Qadimgi   Misr   tili   o`zining   ba'zi
xususiyatlari   bilan   Shimoliy   Afrikadagi   berber   tillariga   ham   o`xshab   ketadi.
Misrda   va   Nil   vodiysini   o`rab   olgan   baland   tog'liklarda   o`tkazilgan   arxeologik
qazishmalarning   ko`rsatishicha,   o`ziga   xos   Misr     madaniyatini   vujudga   keltirgan
qabilalar qadimgi tosh davridan buyon Shimoliy-Sharqiy Afrikada yashaganlar.
XIX   asr   boshigacha   Qadimgi   Misr   madaniyati   va   tarixi   bilan   hech   kim
shug'ullanmadi.   Misr   yozuvi   unitilgan   edi.   Faqat   XIX   asr   boshlarida   fransuz
olimlari 1809-1828 yillari 48 tomli «Misr tasviri» nomli kitobni nashr etdilar. 1822
-   yili   Jak   Fransua   Shampol`on   qadimgi   misr   yozuvini   o`qidi.   Shampol`on
misrshunoslik   asoslarini   yaratgan   olim   hisoblanadi.   Nemis   olimlari   Lepsius   va
7 Brugsh   «Misr   xronologiyasi»,   «Misr   fir'avnlari   to`g'risida   kitob»   asarlarini
yaratdilar.
XIX   asrning   80   -   yillaridan   boshlab   misrshunoslikda   yangi   bosqich
boshlandi.
1)  Katta   hajmdagi   maydonlarda   olib   boriladigan   arxeologik   qazilmalarni
o`tkazishning   ilmiy   asoslangan   qat'iy   metodikasi   ishlab   chiqildi,   topilmalar
o`rganildi va doimiy  saqlana boshlandi.
2)  Topilgan   yozma   yodgorliklar   filologik   va   tarixiy   tahrir   bilan   chop   etila
boshlandi.
3)  Qadimgi   Misr   tarixi   va   madaniyatning   turli   muammolari   ishlanib,   yirik
asarlar to`plami  chop etila boshlandi. Misr  topilmalari muzeyini  tashkil  qilgan va
yirik   arxeologik   qazishmalar   olib   borgan   olim   O.Mariyettining   misrshunoslik
fanining taraqqiyotidagi xizmati katta bo`ldi. Ingliz   tarixchisi   Flinders   Pitri
uning   davomchisi   bo`ldi.   U   III   tomli   «Qadimgi   davrda   Misr   tarixi»,   Brested   II
tomli «Misr tarixi», Maspero «Misr tarixi» va Ed.Meyer «Qadimshunoslik tarixi»
asarlarini  yozdilar.
Misrshunoslikning   yangi   davri   XX   asrning   20-yillariga   to`g'ri   keladi.
Angliyada   «Kembridj   Qadimgi   tarixi»   seriyasi   chop   etilib   (I-XI   tomlari,     1928-
1938 yillarda chop etildi), nemis olimlari A.Erman va  X.Tropye (1926-1931 y) V
tomli Misr lug'atini tuzdilar.
A.Gardner   III   tomli   «Vilbur   papirusi»,   «Ramseslar   davri   ma'lumoti
hujjatlari»   va   «Misr   onomastikasi»   asarlarini   chop   qiladi.   Misrda     asosiy
arxeologik   qazishmalarni   Yevropa   va   AQSH   olimlari   olib   bordilar.   Faqat     XX
asrning   20-yillaridan   boshlab,   o’zi   Misrlik   bo’lgan   olimlar   arxeologik
qazishmalarni boshladilar.
Rus olimlari ham Misr tarixini o’rganishda muhim o’rin egallaydilar. V. G.
Barskiy   degan   odam   1727-1730-yillarda   bir   necha   sharq   mamlakatlarini   aylanib
chiqqan,   shunda   Misrda   ham   bo`lgan,   Barskiy,   Qoxira,   Rozett   va   Iskandariyada
bo`lib,   o`zining   «Sayohat»   degan   asarida   u   Iskandariyadagi   vaqtlarda   mashhur
yodgorliklaridan   birini   mufassal   tasvirlangan.   Barskiy   bu   tasvirlarga   rasmlarni
8 ilova   qilgan,   muallif   bu   rasmlarni   shu   qadar   sinchiklab   ishlaganki,   unda
yodgorlikdagi   iyeroglifni   yozuvchi   o`z   zamonasiga   ko`ra   juda   aniq   aks   ettirgan.
Mashhur   rus   olimlari   V.   Turayev   ,I.   Nikolskiy   ,   E.     Avdiyev     va   boshqalar
misrshunoslik fanini   rivojlantirishda  muhim  o`rin egallaydilar. 
          Qadimgi  Misr tarixi   bu er.avv. IV  ming  yillikning II  yarmidan  davlat va
sinfiy   jamiyatni   paydo   bo`lishidan     er.avv.     VI     asrda   Misrning   Ahmoniylar
davlatiga     qo`shib   olingan   davrigacha   bo`lgan   davrni     o`z   ichiga   oladi.   Qadimgi
Misr tarixi quyidagi  davrlarga  bo`linadi: 
1.   Sulolalargacha       bo`lgan   birinchi   davr   (er.avv.   IV   ming   yillikning   I       yarmi)
urug'chilik munosabatlari yemirilishining boshlanishi.
2. Sulolalargacha  bo`lgan II davr yoki Gerzey davri (er.avv.  V  ming  yillikning II
yarmi)
Ijtimoiy   tengsizlikning paydo bo`lishi, ilk   sug'orish inshootlarining   paydo
bo`lishi,   ilk  nom   birlashmalarining   tashkil   topishi.   Davr   oxirida     Yuqori   va  Quyi
Misr  davlatlarining paydo bo`lishi. 
3.   Ilk   podsholik     I-II     umummisr   sulolalarining     boshqaruvi.   Yagona   umummisr
davlatlarining paydo  bo`lishi.  (er.avv. XXXI-XXIX asrlar).
4.   Qadimgi     podsholik   davri   III-IV     sulolalar   hukmronligi   (er.avv.   XVIII-XIII
asrlar).
5.   O`tish     davri.   (VII-VIII     sulolalar,   XXIII-XXI   ).   Yagona     Misr   davlatining
nomlarga parchalanishi.
6.   O`rta   podsholik   davrida     markazlashgan   Misr   davlatining   tiklanishi.   XI-XIII
sulolalar boshqaruvi (XXI-XVIII sulolalar).
7.   II   O`tish   davri     (XIV-XVI   sulolalar.)   XVIII     asr   oxiri   –   XVI   asr   boshlari)
Misrning zaiflashuvi.
8.   Yangi   podsholik     davri.   XVIII-XX     sulolalar   hukmronligi.   (er.avv.   XVI-XI
asrlar) Misr  jahon davlatining paydo bo`lishi.
9.III  o`tish  davri. (XXI   sulola  XI-X  asrlar) Misrning tushkunligi.
9 10. So`nggi podsholik. Misr chet elliklar hukmronligi ostida (XXII-XXV  sulolalar
er.avv. XI-VIII   asrlar) Misrning Sais (XXVI ) sulolasi davrida tiklanishi.   (er.avv.
VII-VI  asrlar).
1. Misrning Eron tomonidan bosib olinishi va Eron davlatiga qo`shib  olinishi (XVII-
XXX  sulolalar, er.avv. VI-IV  asrlar). 3
Ilk dehqon jamoalari er. avv. VI-V   ming yillikda  Quyi Misrda Fayum 
vodiysida mavjud bo`lgan. Fayum manzilgohida g`alla ekinlari ekilgan, yirik va 
mayda qoramol boqilgan va baliq tutilgan. Bu  madaniyatga  mansub  bo`lgan  
manzilgohdan suyak-garpun, toshdan yasalgan o`roqlar va  loy idishlar  topilgan .  
Shu vaqtda Yuqori Misrda  chorvador dehqonlar   yodgorligi topilgan joyiga qarab 
Tasiy  madaniyati  deb  ataladi. Bu yerdan  ko`plab qabrlar topilgan. Bug'doy 
ekilgan, mayda chorva mollari boqilgan, sirti qora va kulrang  loy idishlar 
yasalgan.  Tasiylar urug'  jamoasi bo`lib yashaganlar. Ulardan ko`ra  yuqori  
rivojlangan Badari  madaniyati (er. avv. IV  ming yillik) ga tegishli aholi urug' 
jamosi bo`lib yashab chorvachilik va dehqonchilik   bilan shug'ullanganlar.  Yerga 
motiga bilan ishlov berilib,  kichik kanallar qazilgan.   Ov va  baliqchilik ham 
mavjud bo`lgan.  Badariylar kulolchilikni  takomillashtirganlar. Er.avv.  IV  ming 
yillikning 1-yarmida  Amrat  manzilgohlari yanada yuqoriroq rivojlangan. Bu 
davrda ilk mustahkamlangan  qo`rg'onlar  paydo bo`lgan. Aholi  soni  o`sgan.  Mis 
buyumlari ko`paygan, garpun-qarmoqlar yasalgan, ilk  tilla bezaklar paydo 
bo`lgan. Kulollar  naqshli  idishlar  tayyorlay boshlaganlar (ilk sulolagacha bo`lgan
davr).
    Er. avv.  IV ming  yillikning II  yarmida  Gerzey davri (hozirgi Gerzi 
qishlog'i  nomidan)  sulolaviy  davrgacha bo`lgan 2-bosqichda sun'iy sug'orishga 
asoslangan dehqonchilikdan hunarmandchilik ajralib chiqqan. Ilk  ijtimoiy 
tabaqalanish yuz  beradi. Qazib ochilgan qabrlardan ko`plab  buyumlar topilgan.Bu
vaqtda ilk ibtidoiy qulchilik paydo bo`lgan.Qullar  «tirik murdalar» deb atalgan. 
Misrning ilk davlatlari xo`jalik faoliyatini birgalikda olib borishga intilgan dehqon 
3
  Коростовцев М.А. Религия древнего Египта. M., 1976
10 jamoalarining birlashmalaridan paydo bo`ldi. Sug`orish  inshootlarini rivojlantirish
va yiriklashtirishga bo`lgan ehtiyoj davlat hokimiyatini shakllanishini 
rag`barlantirdi.  Davlat hokimiyati  sug'orish tizimini  yaratish  va ta'mirlashda  
yetakchilik qila boshladi.
Misrning ilk davlatlari hajmi jihatidan uncha katta bo`lmagan edi. 
Keyinchalik Yuqori Misr 22 ta, Quyi Misr 20 ta katta bo`lmagan viloyat – nomlar (
Misr viloyatlarini antik yozuvchilar “nom” deb, ularni hokimlarini “nomarx” deb 
ataganlar) ga bo`lindi.  Nomlarda  iqtisodiy ehtiyojlardan kelib  chiqib,  birlashuv 
jarayoni  kuchli bo`lgan. Nomlar o`rtasidagi  uzoq urushlar natijasida er. avv. IV 
ming yillik oxirida Yuqori va Quyi Misrda ikkita yirik davlat vujuga keladi. 
Yuqori Misr  hukmdori  oq rangli  toj, quyi Misr  hukmdori  qizil rangli  toj  
kiygan. Birinchisining poytaxti Exnab  (Nexen), ikkinchisining poytaxti  Buto 
shahri  bo`lgan.  
Misrning   ilk   podsholar4idan   biri   sanalgan   Narmer   yodgorliklarida   yuqori
misr   podsholarining   g`alabalari   ularning   ishtiroki   bilan   muhim   marosimlar
abadiylashtirilgan.   Yodgorliklarda   harbiy   tasvirlar   ko`pchilikni   tashkil   etadi.
Podsholarning   hokimiyati   er.   avv.   IV   asr   o`rtalaridan   boshlab   merosiy   tus   ola
boshlaydi.   Chunki   Nil   vodiysining     uncha   katta   bo`lmagan   nomlari   o`rtasidagi
muntazam   olib   borilayot   urushlarda   harbiy   yo`l   boshchi   nomarxlarning   mavqei
kuchayib   boradi.   Er.   avv.   IV   ming   yillikning   oxiriga   kelib   podsholarni
hokimiyatiga   ilohiy   tus   berilib   ular   xudo   Xor   (   bu   xudo   lochin   ko`rinishida
tasvirlangan ) bilan qiyoslangan.
Har   ikki   podsholik   o`rtasida   Misrni   birlashtirish   uchun   uzoq   kurash
boshlanadi.   Quyi   Misrda   podsho   Narmer   va   undan   oldin   o`tgan   o`tmishdoshlari
g`olibona   urushlar   olib   borganlar.   Er.   avv.   XXXI   asrning   II   yarmi   atroflarida
mamlakatni   haqiqiy   birlashtiruvchisi   va   I   umummisr   sulolasi   asoschisi   deb
misrliklarni   o`zlari   Narmerning   o`g`li   Mina   (yunoncha   Menes)ni   hisoblaydilar.
Mamlakatni   birlashtirish   uchun   Narmer   va   undan   oldin   o`tgan   podsholar   Quyi
Misrda uzoq urush olib boradilar. Misrni amalda to`la birlashtirgan va I umummisr
11 sulolasiga   asos   solgan     podsho   Narmerning   o`g`li   Mina   (   yunoncha   –   Mina,   er.
avv.   XXXI   asrning   ikkinchi   yarmi   atrofida   )   bo`ldi.   U   Yuqori   va   Quyi   Misr
tutashgan   strategik   muhim   nuqtada   yangi   poytaxt   mustahkamlangan   shahar
Memfis (Minnefer misrcha)ni qurdi. Misrning Tinis viloyatidan kelib chiqqan I-II
sulolalar davri ilk podsholik davri deyiladi. Ilk podsholik davrida yagona va ko’p
sonli   davlat   apparati   va     bu   aparatni   boqadigan   davlat   yer   egaligi   shakllanadi.
Davlat yerlarida tashkil etilgan yirik xo’jaliklarda davlatga qaram bo’lgan ishchilar
mehnat qilar edilar. Davlatga turli soliq va majburiyatlar o’tashga majbur bo’lgan
qishloq jamoasi ham mavjud edi. Sug’orish inshootlari va ishlari butun mamlakat
miqyosida   olib   boriladi.   Mis   qurollari     yaxshi   ma’lum   bo’lsada   tosh   mehnat
qurollari ham keng tarqalgan edi.  
I-II   sulolalar   podsholari   butun   mamlakatni   har   ikki   yilda   bir   marta   aylanib
chiqishlari   an’anaga   aylangan.   Mafkurada   uning   birligi   his   qilina   boshlanadi.
Endilikda podshoni  unvoniga mamlakatni janubi va shimolida e’tiqod qilinadigan
ma’budlar   Nexbet   va   Yajit-“Ikkala   hukmron”-“Yuqori     va   Quyi   Misr   podshosi”
so’zlari   qo’shiladi.   Butun   mamlakat   miqyosida   Yuqori   Misrning     bosh   xudosi
Xorga e’tiqod qilish keng tarqaladi.
Bu   davrda   Misr   tashqi   dunyo   bilan   faol   aloqa   olib   boradi.   Misrning   tosh
ko’zalari   bu   vaqtda   sharqiy   O’rtayer   dengizining   barcha   hududlaridan   topilgan:
Finikiya va Suriyadan yog’och (mashhur Livan kedri), Sinay yarim orolidan mis,
malaxit   va   feruza   toshlari   olib   kelinadi.   Luviya   va   Arabiston   sahrolari     yo’llari
o’zlashtiriladi. Shimoliy Nubiya ustidan Menes davridan yo’lga qo’yilgan   Misrni
nazorati saqlanib qoladi.
Er.   avv.   XXIX   asr   o’rtalari   atrofida   Misrda   siyosiy   halokat   yuz   berdi.
Podsho  Sexemib Xorga sig’inishni     bekor   qilib, uning  afsonaviy  dushmani  Seton
bilan o’zini qiyosladi, poytaxtni Memfisdan Abidosga ko’chirdi. Quyi Misr ajralib
chiqdi.   Misrni   birligini   II   sulolaning   so’ngi   vakili   Xasexemum   qayta   tikladi.   U
Quyi Misrni tor-mor qildi (uning haykaldagi yozuv 47209 kishini  o’ldirilgani yoki
haydab ketilgani haqida xabar beradi). 
12 II. BOB  Qadimgi podsholik davri
II.1. Qadimgi podsholik davrida Misr  mamluklar davlati .
Misrliklarni   aytishiga   ko’ra   ularni   tarixini   eng   yorqin   davri     III   sulolaning
eng   yirik   hokimi,   qadimgi   podsholik   davlatchiligini   asoschisi   Joser   edi   (er.   avv.
XXVIII   asr   boshlari   atrofida).     U   Memfis   shahrini   poytaxt   mavqeini   tikladi.
Podsho   hokimiyatini   kuchaytirdi,   jumladan   podshoni   jismi   xudolar   jismiga
o’xshab oltindan  yaratilganini anglatadigan yangi unvonni kiritdi. Josergacha Misr
podsholarini   xom   g’ishtdan   qurilgan     yassi   bino-mastaba   (arabcha-o’tirg’ich)ga
dafn   qilar   edilar.     Joserning   maqbarasi   ilk   piramida   shaklidagi   biri   ustidan
ikkinchisi   ustma-ust   qo’yilgan   zinapoyasimon   6   mastabadan   (balandligi   60   metr)
iborat   bo’lib   ohaktoshdan   bunyod   qilingan   edi.   Joser   piramidasini   Sakkara
hududida saroy me’mori, bosh maslahatchi-Imxotep qurdirgan.   Uning ishtirokida
Joser   davrida   yangi   yil   hisobini   Sirius   yulduzini   tongda   paydo   bo’lishiga
asoslangan yangi taqvim kiritiladi.  Joserning vorislari  davrida podsho tomonidan
qattiq   nazorat   qilinadigan   davlat   boshqaruv   apparatini   shakllanishi   tugallanadi.
Joserdan   keyingi   podsholar     Memfisdan   g’arbda   o’z   piramidalarini   qurdilar.
Nomlarning   mustaqilligi   tugatildi.     Nomarxlar   podshoga   qaram   bo’lgan,   bir
nomdan ikkinchisiga almashtirib turiladigan oliy amaldorlarga   aylantirildilar.
IV   sulolaning   asoschisi   Snofru   (er.   avv.   2600-yillar   atrofida)   Sinay   va
Nubiyaga   g’olibona   yurishlar   uyushtiradi.   Misga   boy   bo’lgan   Sinay   Misrga   to’la
qo’shib olinadi.   Snofruning   vorislari   davrida   ulug’vor   piramidalar   qurilishi
davlat   ahamiyatiga   ega   bo’lgan   ishga   aylanadi.   Podsho   Xufu   (Xeons-yunoncha)
eng   katta,   balandligi   147   metr   bo’lgan   piramidani   bunyod   qiladi.     Uning   o’g’li
Xafra (Xefren) qurgan piramidani balandligi (143 m.) sal  pastroq edi. Eng so’ngi
ulug’vor   piramida   Xafraning   o’g’li   Menkaura   (Mikerin)   tomonidan   qurilgan
bo’lib, balandligi 66 m edi. Piramidalar ohaktoshlardan qurilib, granit plitalar bilan
qoplangan.   Rivoyatlarga   ko’ra   Xufu   va   Xafra   barcha   Misr   ibodatxonalarini
13 yopganlar   hamda   yangi   umumdavlat     quyosh   xudosi   Raga   sig’inishni   joriy
qiladilar.
V   sulola   keng   hajmdagi   ulkan   qurilishlardan   voz   kechadi,   quyosh   xudosi
Raga sig’inishni rag’batlantiradi, Raga   sig’inish markazi Geliopol (Iunu-misrcha)
shahri edi, ibodatxonalar ekin yerlarini   hadyaga oldilar. Sulola kichik piramidalar
barpo   qila   boshladi,   sulolaning   so’ngi   vakili   Unas   birinchi   bor   o’z   piramidasi
ichiga   podsho   o’limidan   keyin     u   dunyoda     yashashi   bilan   bog’liq     an’ana
formulalarini   keng   to’plami   yozuvlarni-piramida   matnlarini   kiritdi.   V   sulola
davrida misrliklar Sinay va Nubiyada  o’rnashib qolaverdilar, Luviyada urush olib
bordilar,   Sharqiy   O’rtayer   dengizi   bilan   savdo   qildilar,   podsho   Isesi   davrida
Baurjed nomli misrlik uzoq Punt  (hozirgi Somali) mamlakatiga sayohat qiladi. VI
sulola   davrida   (er.   avv.   XXIV-XXII   asrning   boshlari)   tashqi   siyosat   yanada
faollashadi.   Uning   podsholari   Falastinga   qo’shin   tortadilar.   Bibl   shahri
misrliklarning tayanch nuqtasiga aylanadi, uning hokimlari Misr unvonlarini qabul
qilib Misr xudolariga sig’inadilar. Nubiyadan misrliklar oltin olib keladilar. 
Qadimgi   podsholik   gullab-yashnagan   davrda     podsho   hokimiyati   bag’oyat
qudratli bo’lib, u nafaqat oddiy   misrliklar uchun   balki podshoning eng yaqinlari
uchun   ham   yetishib   bo’lmaydigan   balandlikda     turar   edi   (bir   oliy   amaldor     qabr
toshi   yozuvida   unga   faqat   podsho   taxti   oldidagi   yerni   emas   balki   podshoni
oyog’ini  o’pishga ruxsat berilganini yozadi). Xufu  va uning avlodlari  “Ra o’g’li”
unvonini qabul qildilar. Misrning qonuniy podshosi Quyosh xudosini yerdagi ayol
bilan   yaqinligidan tug’iladi degan   tushuncha  shakllanadi. Hech kimga podshoni
muqaddas   nomini  aytishga   ruxsat  berilmagan,  chunki  misrliklar  e’tiqodiga    ko’ra
uni   nomini   aytish   podshoga   zarar   yetkazishi   mumkin   bo’lgan.   Shu   sababli     uni
nomi boshqacha “ulug’ uy”, “katta uy” (per-o, firavn  so’zi shundan kelib chiqqan)
deb   atalgan.   Fir`avn   odam   qiyofasidagi   xudo   deb   tasavvur   qilingan.   U   xudo   Xor
(Gor)ning   ifodasi,   xudo   Raning   o’g’li,   u   o’limidan   keyin   xudo   Osiris   sifatida
ulug’langan   va   unga     sig’inish   uchun   sog’ona-piramidalar   oldida   ibodatxonalar
qurilgan. Fir'avn oliy bosh  kohin vazifasini ham bajargan. 4
4
  Культура Древнего Египта. M., 1976
14 Davlat boshqaruvi uch bo`g'indan iborat bo`lgan: markaziy, viloyat (nom),
mahalliy   (qishloq-jamoa).   Nomlar   boshqaruvi   markaziy   boshqaruvni   kichikroq
ko`rinishidagi     nusxasi   bo’lgan.   Ko’p   hollarda   nomarxlar     separatizmi   mavjud
bo’lgan.   «Jad-jad»,   «Kanbet»   atamalari   jamoa   kengashlari   nomini   bildirib,   ular
mahalliy sug’orish tizimini  kuzatish bilan birga jamoada sud ishlarini ham  amalga
oshirganlar.   Oila   huquqi,   jamoa   kengashlari   va   yuqori   hokimiyatga
bo`ysundirilgan   va   ularning   a'zolari   kichik     amaldorlarga   aylanganlar.   Davlat
boshqaruvi   tizimi   despotiya   (yunoncha   «despotes»   janob)     ya'ni   yakka
hukmronlikka asoslangan.   Fir'avnning eng yaqin yordamchisi   oliy amaldor-chati
(bosh   vazir)   bo’lgan.   U   barcha   amaldorlarga   rahbarlik   qilgan:   sun'iy   sug`orishni
tashkil     qilgan.   Chorva     mollarini   nazorat   qilish,   hunarmandlar,   harbiy   ish,   soliq
majburiyatlarini,   qurilish   ishlarini   nazorat   qilish   ham   vazirni   zimmasiga
yuklatilgan.   Podsho   oyoq   kiyimini   olib   boruvchisi   lavozimidagi   amaldor   bir
vaqtning   o’zida     qo’shin   bosh   qo’mondoni,   saroy   oqsoqoli,   Yuqori   Misrni
boshqaruvchisi,   bino   quruvchi,   biror-bir   ibodatxona   kohini   vazifalarini   ham
bajargan. 
Qo’shin   erkin   misrliklardan   to’planib,   o’q-yoy,   nayza,   kalta   qilich   bilan
qurollangan piyodalardan iborat bo’lgan. Chegaralarda  garnizonlar  turgan. 
Misrning   ko’pchilik     aholisi   katta   qishloq   xo’jalik   ekinzorlarida,
hunarmandchilik   ustaxonalarida   ishlaydigan   qaram   ishchilar   edi.   Ularni   o’z
xo’jaligi     bo’lmay,   o’z   mehnatlari   uchun   oziq-ovqat   ulushi   olganlar   va   o’z
ixtiyorlari   bilan   ish   joynini   tashlab   keta   olmas   edilar.   Xususiy   kishilarga   qaram
qullar oz bo’lgan. O’rta va past darajadagi amaldorlar ish haqini natura tarzida olar
edilar.   Er.   avv.   III   ming   yillik   o’rtalarida   oliy   amaldorlarga   davlat   xo’jaligidan
yirik yer maydonlari muntazam foydalanishga berilgan. U meros bo’lib ko’pincha
mansab   bilan   birga   otadan   o’g’ilga   o’tgan,   ularni   ixtiyoridagi   davlat   yerlari
davlatni oliy nazorati   ostida turgan. Bundan tashqari zodagon amaldorlar xususiy
mulkga ham ega bo’lganlar, Zodagonlarni yirik xo’jaliklari bilan birga  ibodatxona
va  davlat xo’jaliklari mavjud edi. Bunday xo’jaliklarni ishchilari davlat tomonidan
15 mehnat majburiyati tartibida sug’orish inshootlari, qurilish va boshqa ishlarga jalb
qilinganlar. 
Qishloq   jamoa   yerlari   ham   mavjud   bo`lgan.   Qishloq   jamoa   a'zolari
«podsho   odamlari»   hisoblanib,   ko`p   soliq   va   majburiyatlarini   o`taganlar.   Jamoa
a'zolari   va   hunarmandlar   «nesu»   yoki   «xentiushi»,   fir’avn,   zodagonlar   va
ibodatxona   ishchilari   «meret»   yoki   xemu»   deb   atalgan.   Qullar   «bak»   deyilgan.
Qullarni     urushda   asirga   tushganlar   yoki   qarzga   botgan   kambag'allar     tashkil
qilgan.   Ular   sotilgan   va   sotib   olingan,   ammo   qadimgi   podsholik   davrida     qullar
kam sonli bo`lgan. 
V  sulola   fir'avnlari   (XXVI-XXV   asrlar)   ulkan  piramidalar     qurishdan   voz
kechdilar.   Markaziy   boshqaruvga   mahalliy   va   xizmat   zodagonlari   jalb   qilinib,
diniy siyosat ham o’zgardi. Xudo Raga bag’ishlab  ibodatxonalar qurish kuchaydi.
Endi fir'avnni ilohiyligi uning xudo Radan  bevosita kelib chiqqanligi g’oyasi ilgari
surildi.
VI   sulola     davrida     (XXIV-XXIII     asrlar)   nom   va   xizmatdagi
zodagonlarning   mavqei   oshib   bordi.   Ularning   ko’pchiligi   immunitet   (soliq
majburiyatlaridan   ozodlik)   yorlig`ini   oldilar.   Markaziy   hokimiyatning   qudrati
zaiflashdi,   lekin   mahalliy   hokimiyat   katta   moddiy   resurslarga   ega   bo’ldi.   VI
suloladan   so’ng   Misrda     (er.   avv.   XXIII   asr   o`rtalari)   markaziy   hokimiyat
zaiflashib,mamlakat   bir-biriga   dushman   nomlarga   bo’linib     ketdi.Qadimgi
podsholik  davri yagona davlatini yemirilishi bilan  Misr tarixida I o`tish davri (er.
avv.   XXII   asr   boshlari–XXI   asrning   oxiri)   boshlanadi.   Davlatning   zaiflashuvi
Yaqin   sharq   va   shimoliy   Afrikada   keskin   tabiiy   o`zgarishlar   –   quruq   iqlimni
bostirib   kirishi   bilan   tezlashib   ketdi.   Nil   daryosining   suvi   pasaydi,   bu   hosilni
kamayishi,   ochlik   va   oxir-   oqibatda   ijtimoiy   norozilikni   kuchayib   mamlakatni
yemirilishiga olib keldi .
Er.   avv.   XXII   asr   boshlarida   bir   vaqtning   o`zida   Yuqori   Misrning
Gerakleopol markazi bo`lgan  VIII –sulola bilan birga Nil vodiysinig o`rta qismida
yangi   IX-sulola   hukmronlik   qila   boshladi.   Er.   avv.   XXII   asrda   gerakleopol
podsholari   butun   Misr   ustidan   o`z   nazoratlarini   o`rnatdilar   shu   bilan   birga   bir
16 necha   nomlar   o`zlarining   asosiy   ittifoqchisi     Siut   shahri,   Germopolning   va
Fivaning   avtonomiyasini   yo`qota   olmadilar.   Shu   asrning   oxirida   Fiva   nomining
hokimlari   mamlakatni   janubini   o`z   hokimiyatlari   ostida   birlashtirib,   podsho
unvonini   (XI   sulola)   oldilar   va   shimol   podsholarining   jiddiy   raqibiga
aylandilar.Ulardan biri Xeti III (er. avv. XXI asr o`rtalari) Fiva bilan hal qiluvchi
to`qnashuvdan   xavfsiraydi   va   o`z   o`g`li   Merikaraga   nasihatnomasida   u   bilan
yaxshi   munosabatlarni   o`rnatishni   maslahat   beradi.   Er.   avv.   2020-yil   atrofida
Mentuxotep II shimolni istilo qilib butun mamlakatni birlashtirdi. Shu bilan O`rta
podsholik davri boshlandi.
Qayta birlashgan Misr davlatini boshqargan XI sulola fir`avnlari davrida 
keng qamrovli qurilish ishlari, faol tashqi siyosat ( Osiyoda urushlar ,uzoq Puntga 
ekspeditsiyalar ) qayta boshlandi. Ammo mamlakat ichida o`zaro urushlar hali 
saqlanib qoladi. Haqiqiy mustahkam davlatni yangi XII –sulola  barpo qildi. XII- 
sulolani asoschisi Amenemxet I (er. avv. 1976- 1947yillar) fir`avn bo`lganiga 
qadar XI sulolaning oliy  amaldori edi. 
Markaziy hokimiyat kuchayib, umummisr sun'iy sug’orish tizimi qayta 
tiklandi. Fayum ( “ ko`l yeri”) vodiysidagi bepoyon botqoqliklar o’zlashtirildi. 
Fayum suv ombori barpo etilishi natijasida  ko’plab yangi yerlar ochildi. Fayum 
vodiysida yangi shahar - Illaxun barpo qilindi.Illaxun shahrida  ming xonali ulkan 
(labirint-yunoncha) tosh inshoot barpo etildi. Bu inshoot diniy maqsadlarga xizmat
qilib, turli nom xudolariga bag`ishlangan ibodatxona vazifasini o`tagan.
Janubiy   delta,   Fayum   va   uni   atroflarini   obod   qilinishi,   XII   sulola
fir'avnlarining     poytaxtni   Fivadan   yangi   qurilgan     shahar   Ittaun   («Ikkala   yerni
birlashtiruvchi») shahriga ko`chirishlariga sabab bo’ldi.  Qishloq xo’jaligi yuksalib
yangi   qulay     omoch   paydo   bo’ldi.   Ilk   jez   (bronza   )   qurollar   o`zlashtirildi.
Mesopotamiya, Kichik Osiyo va Sharqiy O’rtayer dengizi qirg`oqlari jez qurollarni
bundan   ancha   oldinroq   qo`llay   boshlagan   edilar.   Misrni   bu   sohada   qoloqligini
sababi   Nil   va   uni   atrofida   jez     xom   ashyosini     yo`qligi   edi.   Boshqa   yutuqlardan
biri  shishaning    kashf  etilishi  edi.   Iqtisodiyotning jonlanishi  metallarga, kumush,
qurilish   yog`ochiga   ehtiyojni   kuchaytirdi.     Bu   chet   mamlakatlar   bilan   savdo
17 aloqalarini   faollashuviga   olib   keldi.   Misr   savdo     karvonlari   Nil,   Suvaysh   bo`yni
orqali   Kichik   Osiyo   va   Bobilga   chiqdilar.   Janubiy   Nubiya   va   Puntdan   oltin   olib
kelindi. 
O’rta podsholikda yirik   xo`jaliklar o’rniga o`rta xo`jaliklar yetakchi o’rin
egalladilar.   Ular   foyda     keltiradigan   barqaror   xo’jalik   edi,   bozor   bilan   bog`lanish
va   qul   mehnatidan     foydalanish   kuchaydi.   Kichik   xo’jaliklarning   soni   oshdi.
Kichik yer egalari hujjatlarda «xemum nesut» - podsho odamlari deb  ko`rsatilgan.
Zodagon   va   ibodatxona   xo’jaliklarida   mehnat   qiladiganlar   ham   shunday     deb
atalgan. «Podsho odamlari» deb atalgan aholining bir qismi yoshlik paytidan aholi
ro`yxatidan o’tkazilib ma'lum hunarlarga taqsimlanar edilar. 
Misr hukmron qatlamlarida ham o’zgarish yuz berdi. Oliy tabaqaga   urug`
zodagonlari   va   xizmat   zodagonlari,   oliy   kohinlar,   davlat   apparatining   katta
amaldorlari kirar edilar. 
O’rta   podsholik   davrida     ko’p   sonli   byurokratik     apparat   qayta   tiklandi.
Uning boshida «xudo Radan kelib  chiqqan» fir'avn turar edi.  U mamlakatda tanho
hokim   edi.  Ammo  fir'avn  nom  boshqaruvini,  mahalliy  nomarxlarni  o’zining  to`la
nazoratiga   ola   olmadi.   Fir'avn   Senusert     (1887-1850-yillar   ),   uning   o`g`li
Amenemxet III  (1853-1806-y.) bir qancha merosiy nomarxlarni o’z kishilari bilan
almashtirishga   urinib   ko`rdilar.   Ammo     bu   harakat   nomarxlarning   jiddiy
qarshiliklariga   uchradi.   Amenemxet   I   ning   aslzodalarni   o`zboshimchaliklariga
qarshi   qat`iy   kurashi,   o`z   yotoqxonasida   unga   suiqasd   qilinishiga   sabab   bo`ladi.
Ko`rinishidan   Amenemxet   II   (er.   avv.   1911   -1879-yillar)   fitnachilar   tomonidan
o`ldirilgan.     Fir'avnlarning   sog`onalari   endi   ko`rimsiz     loydan   barpo   qilinib,
kamtarona     tusda   bo’ldi.   Nomarxlarning   qoyalarga   uyilgan   sog`onalari   paydo
bo’ldi.   Fir'avnlar   eski   aslzodalarni   mavqeini   pasaytirishga   urunib,   davlat
mansablariga o`rta qatlam vakillarini tayinlay boshladilar. Xizmatdagi zodagonlar
moddiy   jihatdan   podshoga   to`la   qaram   edilar.   Amenemxet   III   davrida
amaldorlardan   biri   bolalariga   nasihatnomasida     podshoni   ko`klarga   ko`taradi   va
o’g’illarini   unga   sadoqat   bilan   xizmat   qilishga   undaydi,   chunki   “podsho   –   bu
yemish”.   XII   sulola   podsholari   hokimiyatni   merosiyligini   kafolatlash   maqsadida
18 o`z   o`g`illari   bilan   birgalikda   hukmronlik   qilish   an’anasini   kiritadilar.   Fir`avn
hokimiyati   faqat   Amenemxet   III   (er.   avv.   1853-1806-yillar)   to`la
mustahkamlanadi.  
Giksoslar   Misrni   bosib   olib   Avaris   (Xat-Uart-   misrcha)   shahrini   poytaxt
qildilar. Ular o’zlari bilan Misrga otlarni va jang aravalarni olib keldilar. Ular Misr
xudolaridan   chet   el   mamlakatlari   homiysi   hisoblangan   Setiga     alohida   e’tiqod
qildilar.   Misr   tarixida   giksoslar   shartli   XV-XVI   (1710-1580-yillar)   sulolalar
sifatida belgilanadi. Ular mamlakatni qariyb 150 yil boshqardilar. 
Fiva     hokimlari   giksoslarni   mamlakatdan   haydab   chiqarishga   boshchilik
qildilar, er. avv. XVI asr o’rtalarida podsho Yaxmos I     giksoslarni tor-mor qildi.
Avaris   shahri,   janubiy   Falastindagi   giksoslar   tayanchi   Sharuxen   qal’asi   ishg’ol
qilindi. Giksoslarni haydalishi bilan Misr tarixida-yangi podsholik (er. avv. 1584-
yildan-1075-yilgacha)   davri   boshlandi.   Yaxmos   yangidan   Misrni   birlashtirgan
XVIII sulola asoschisi bo’ldi.
2.2.  Qadimgi Misr mamluklar  davlati  madaniyati
Yangi   podsholik   davrida     Misr   qo’shinlari   qayta   tashkil   qilindi.     Giksoslar
ta'siri ostida  qo’shin tarkibiga jang aravalari kiritildi.   Misrda   ot zavodlari tashkil
qilinib,   xo’jalikning   yangi   sohasi     yilqichilik   paydo   bo’ldi.     Ot   zavodlari   davlat
hokimiyati   tomonidan   taskil   qilindi   va       ularni         oliy   mansabdor   boshqargan.
Piyodalar asosiy harbiy qo`shinning asosiy qismi bo`lib qoldi. Ammo  uning qurol
turlari   yangilandi.     Qilichning   2   turi:   og`ir,   to’gri   va     yengilroq   o’roqsimon
qilichlar   paydo   bo’ldi.     Dushmanlardan   yaxshiroq   himoya   uchun   askarlar
plastinkali sovut kiya boshladilar. Qo’shin safini og`ir qurollangan     kamonchi va
nayzachilar   to’ldira   boshladi.     Qo’shinning   yangi     turi   harbiy   dengiz   floti   paydo
19 bo’ldi. Mudofaa inshootlari   (fortifikasiya) qurish san'ati takomillashdi.  Misrliklar
bosib  olingan hududlarida    kuchli  mustahkamlangan    qal'alarni   ko’ra  boshladilar.
Qo`shinni   to’ldirish tartibi o’zgardi.   Askar olishning yangi qoidasiga ko’ra,   har
10     balog`atga   yetgan   erkaklardan   biri   harbiy   xizmatga   chaqiriladigan   bo’ldi.
Ammo bu  tartib   qo’shinni   to’liq    to’ldirish   imkoniyatini  bermadi.   Shu  sababli,
XIX     sulola  davridan  boshlab,   yo`llanma   chet   el  askarlari   qo’shinning    yarmini
tashkil qila boshladi.  
XVIII   sulola   kuchli qo’shinga tayanib,   bosqinchilik siyosatini  olib bordi.
Ayniqsa,     Sharqiy   O’rtayer   dengizi   qirg`og`iga   nisbatan     istilochilik   hujumlari
kuchayib   ketdi.     Bu   hududda   er.   avv.   XV   asrda   Misrga   qarshi     faqat     birgina
Mitanni   davlati     jiddiy   qarshilik   ko’rsata   olar   edi.     Mitanni     XVI     asr   oxiri     XV
asrning birinchi  yarmida qudratli  davlatga aylangan edi.    U   Misrning   Suriya  va
Falastinga   ekspansiyasini  to’xtatish uchun   Kadesh shahri boshchiligidagi  Suriya
va   Falastinning   kichik   davlatchalari     koalitsiyasini     har   tomonlama   qo’llab-
quvvatladi.   Natijada   bu ittifoq   Misr ekspansiyasini  vaqtinchalik to’xtatdi.   Misr
janubda   uchinchi  Nil  ostonalaridagi  hududlarni bosib oldi.  
Yaxmos   I   giksoslarni   Osiyodan   haydab   chiqarib   Finikiyada   Misrning
ta’sirini qayta tikladi. Uning o’g’li Amenxotep I Osiyoda hech qanday urush olib
bormadi,   keyingi   fir’avn   Tutmos   I   (er.   avv.   XVI   asr   oxiri)   davrida   Misr   Yaqin
Sharqning eng katta davlatlaridan biriga aylandi. Nubiya (Kush)da katta yutuqlarga
erishilib   Kamos  Misrning   hududini   Nilning  ikkinchi  ostonasigacha,   Amenxotep  I
yana   janubga     tomon   kengaytirdi.   Amenxotep   Iga   uning   kuyovi   harbiy   boshliq
Tutmos     voris   bo’ldi.   U   er.   avv.   XVI   asr   oxirida   Yuqori   Mesopotamiyadagi
Mitanni davlatiga qarshi urush boshladi. Bu davlat shimoliy Suriyani nazorat qilar
edi.   Misr   Mitannidan   shimoliy   Suriyani   tortib   olib,   o’z     nazorati   ostiga   oldi.
Nubiyada   misrliklar   Nilning   uchinchi   ostonasidagi   ilgari   mustaqil   bo’lgan   Kush
davlatining poytaxti Kermani  egalladilar.
Tutmos I ning vorisi  uning kichik xotinidan bo’lgan   o’g’li Tutmos II ( er.
avv.   1503-1490-yillar   atrofida)   bo’lajak   mashhur   malika   Xatshepsutga   uylandi.
Malika   Xatshepsut   Tutmos   III   ni   davlat   ishlaridan   chetlashtirishga   harakat   qildi.
20 Xatshepsut   o’zini   eri   bilan   birga   hukmdor   deb   e’lon   qiladi,   vaqt   o’tishi   bilan
malika   yodgorliklarda   o’zini   mustaqil   fir’avn   sifatida   tasvirlay   boshladi.   Malika
erkak   fir’avn   kabi   o’z   hokimiyatini   to’laqonligini   ta’kidlash   uchun   gavda
tuzilishini     erkaklarga   o’xshatib,   soqol   qo’yilgan   holda   tasvirladi.   Xatshepsut
fir’avn-jangchi   sifatiga   da’vo   qila   olmas   edi.   Shu   sababli   u   Puntga   katta
ekspeditsiya tashkil qildi. 
Bu vaqtda uning eri er. avv. 1490-1438-yillarda hukmronlik qilgan Tutmos
III           istilochilik   urushlari   olib  bordi.    G`ayratli     sarkarda     Tutmos   III       Sharqiy
O’rtayer   dengizi   qirg`og`ini   Misr     ta'siri   ostiga   o’tishi   uchun     uzoq     harbiy
tayyorgarlik ko’rdi.    Er.avv. 1482-yilda Tutmos III Falastinga ko’p sonli   qo’shin
tortdi.     Megiddo     shahri     yonida     Suriya   va   Falastinning   Kadesh   shahri
boshchiligidagi     birlashgan   qo’shinlari     Tutmos   III   qo’shinlari   bilan     uchrashdi.
Qonli jang  misrliklar g`alabasi bilan tugadi. Natijada  Misr  Suriya va Falastinning
katta qismini egallab oldi.  Mitanni o’z qo’shinlarini Frot ortidan chaqirib oldi  va
Misrga   Suriya,   Finikiya   va   Falastin   hududlarini   yon     berishga   majbur   bo’ldi.
Tutmos   III     o’n   besh   marta   harbiy   yurish   qilib,   Frot   daryosigacha       bo’lgan
hududlarni     bosib   oldi.     Frot     daryosi   yelkasidagi     Karxemish   shahri     Misrning
shimoliy   chegarasi   bo’ldi.     Janubda     Misr     Nilning   4-ostonalarigacha   bo’lgan
yerlarni  o’z tasarrufiga  oldi.  Misrning   shimolidan  janubigacha  chegarasi 3200
kmni tashkil qildi.  
Istilochilik urushlari natijasida Misr  XV  asrda  Old Osiyodagi eng qudratli
davlatga   aylandi.     Old   Osiyoning   Mitanni,   Xett   va   Bobil   kabi     kuchli   davlatlari
Misrning     kuch-qudrati   bilan   hisoblashishga   majbur   bo’ldilar.   Ular     Misr   bilan
do’stona     munosabat     o’rnatishga     harakat   qildilar.   Bu   to’grisida   o’sha   davrdagi
ko`pgina  yozma  manbalar  ma'lumot beradi.
Mitanniga qarshi yurishlarni   Tutmos III ning o’g’li Amenxotep II (er. avv.
1438/1436-1412-yillar),   Tutmos   IV   (er.   avv.   1412-1402-yillar)   davom   ettirdilar.
Tutmos   III   va   Amenxotep   II   lar   fir’avn-jangchilar   edilar.   Ular   shaxsan   jangda
21 ishtirok   etib,   bir   harakat   bilan   tarang,   og’ir   kamonni   torta   oladigan   o’sha   vaqtda
Suriyada mavjud bo’lgan fillarni ov qilgan jismonan kuchli shaxslar edilar. 
Tutmos   IV   ning   o’g’li   Amenxotep   III   (er.   avv.   1402-1365-yillar)   davrida
Misr   Sharqiy   O’rtayer   dengizi   katta   hududini   nazorat   qildi.   Uzoq   Alasiya   (Kipr
oroli) ham Misrga   bo’ysundirildi. U yerdan mis olib   kelingan. Kuchayib ketgan
Misr   Bobil   podshosi   Amenxotep   II   ning   qizini   qo’lini   so’raganda,   uni   mensimay
rad javobini beradi. 
Misrning o’sha vaqtdagi xalqaro munosabatlari XVIII sulola oxiridagi Misr
fir'avnlarining   Tel-Amarnada   topilgan   katta   davlat   arxividagi   hujjatlardan   bizga
yaxshi     ma'lumdir.   Bu   arxivda   Bobil,   Osuriya,   Mitanni,   Xett   davlatlari   va   Kipr
podsholarining,   yana   Suriya   va   Falastindagi   ko’p     hokimlarning   Misr   fir'avniga
yuborgan   diplomatik   xatlari   saqlanib   qolgan.   Shu   xatlarga   qaraganda   Misr   Old
Osiyodagi   bir   qancha   davlatlar   bilan   juda   mustahkam   savdo   va   diplomatik
munosabatda   bo’lgan.   Ayrim   davlatlar   o’rtasida   bo’ladigan   muzokaralar   maxsus
elchilar yordami bilan olib borilgan.
Xett   istilosi   xavfi   aniq   bo’lib   qolgach,   Mitanni   va   Misr   podsholari   bosh
ko`tarib   kelayotgan   dushmanni   birgalikda   yengish   maqsadida   birlashganlar.   Misr
bilan   Mitanni   o’rtasida   ittifoq   o’rnatishga   imkon   tug`ilgan.   Bu   ittifoq   bir   necha
sulolaviy   nikohlar   bilan   mustahkamlangan.   Mitanni   podshosi   Tushrattaning   Misr
fir'avni   Amenxotep   III   ga   yozgan   xatlarida     Misr     bilan   Mitanni   o’rtasida   o`ta
mustahkam   munosabatlar   o’rnatilishiga   olib   kelgan   diplomatik   muzokaralarning
ayrim bosqichlari ravshan va jonli qilib tasvirlangan. Misr Amenxotep hukmronligi
yillarida   uzoq   Suriyadagi   o’z   yerlarini   xettlardan   himoya   qilish   uchun   yetarli
harbiy   kuchga   ega   bo’lmaganligidan   Mitanni   yordamiga   tayanishga   majbur
bo’lgan.
Amenxotep   III     (er.avv.1424-1388yillar)   zamonida   ahvol   yanada
yomonlashgan. Bu vaqtda Misr Suriyadagi mulklarini  himoya qilish uchun yetarli
harbiy kuchga ega bo`lmadi.   Suriya shaharlari zaiflashib qolgan Misrni zulmidan
qutilish   uchun   ittifoq   tuzdilar.     Bu   ittifoqni   esa   xettlar   qisman   qo’llab-
quvvatlaganlar. Bu ittifoqning boshida  turgan  Suriya hokimi  Aziru Suriyani  Misr
22 ta'sirining qolgan-kutganlaridan ham  ozod qilish uchun qattiq kurash olib borgan.
Suriya   va   Finikiyaning   Misrga   sodiq   bo’lgan   ko’p   shaharlari   xettlar   va   Aziru
qo’shinlarining   hujumlaridan   o’zlarini   arang   himoya   qilib   turganlar.   Bu
shaharlarning ba'zilari Misr fir'avnidan yordam so`raganlar.
Mashhur Amenxotep IV Exnaton (er. avv. 1365-1348-yillar) davrida Misrni
tashqi siyosiy ahvoli yomonlashadi, Mitanni janubiy Suriyani katta qismini   bosib
oladi.   Osiyoda   yana   bir   raqib   xett   davlati   urushga   tayyorlana   boshladi.
Exnatonning   kuyovlari     Semnexkar   (er.   avv.   1348-1347-yillar),   Tutanxaton
(“otanining tirik qiyofasi” er. avv. 1347-1338-yillar)lar davrida ahvol o’zgarmadi.
Tutanxaton 10 yoshidan fir’avn taxtiga o’tiradi. Uning vafotidan keyin Mitannidan
tashqari yana bir raqib, xett davlati paydo bo`ldi. 5
 
Tutanxamon 20 yoshga yetmay er. avv. 1338-yilda vafot qildi. Uning bevasi
Anxesenpaamon  taxtni o’z qo’lida saqlab qolish uchun xett podshosi Suppilulium
I   ni   o’g’llaridan   birini   Sannansaga   turmushga   chiqishga   rozi   bo’ldi.   Xett
shahzodasi Misrga keldi, lekin misrlik zodagonlar uni o’ldirdilar. Anxesenpaamon
Atonning   oliy   kohini   Eyega     turmushga   chiqishga   majbur   bo’ldi.   Eye   (er.   avv.
1338-1334-yillar)   XVIII   sulolaning   so’ngi   fir’avni   bo’ldi.   Xett   podshosi   o’g’lini
o’limi   uchun   qasos   olish   maqsadida   misrga   qarshi   yurish   qilib,   misrliklarni
Osiyodan   to’la   haydab   chiqardi.   Misr   qo’shinlarining   qo’mondoni   Xoremxeb
Eyeni   taxtdan   ag’darib   (er.   avv.   1334-1306-yillar)   keyingi   fir’avn   bo’ldi.   Uning
vorisi   XIX   sulolaning   birinchi   fir’avni   keksa   oily   mansabdor   Ramzes   I   (er.   avv.
1306-1304-yillar) taxtga chiqdi. Ramzes I ning   o’g’li Seti I (er. avv. 1304-1209-
yillar) xett podshosi Muvatalli  bilan urush olib borib Falastin, Finikiya va janubiy-
markaziy   Suriyani   bosib   oldi.   U   Oront   daryosi   vodiysidagi   Kadesh   yaqinida
xettlarni tor-mor qildi. Seti I Liviya va Nubiyda urush olib borib o’ta shafqatsizlik
bilan   harakat   qildi:   Karnak   ibodatxonasida   u   asirlarni   xudo   Amonga   bir   necha
marta qurbonlik   keltirayotgan   holatda tasvirlangan. Seti I ning o’g’li Ramzes  II
(er.   avv.   1290-1224-yillar)   davrida     Exnatondan   Eyegacha   bo’lgan   fir’avnlarni
sulolaviy ro’yhatlardan o’chirib tashlandi. Ramzes II ibodatxonalar boyliklarini o’z
5
  Повесть о Петеисе III Древнеегиптская проза. Пер. M.A. Коростевцева.
23 qo’liga olib, xettlar bilan uzoq davom etgan urush harakatlarini olib bordi.  Er. avv.
1280-   yoki   1270-yillar   atrofida   xett   podshosi   Xattusili   III   tashabbusi   bilan   Misr
bilan   xett   podsholigi   o’rtasida   tinchlik   shartnomasi   tuziladi.   Misr   qo’l   ostida
Falastin,   Finikiyaning   katta   qismi   va   janubiy   Suriyaning   ozroq   qismi   qoldi;   bu
mamlakatlarning   shimolidagi   barcha   hududlar   xettlarning   mulki   hisoblandi.
Tinchlik shartnomasi bilan birga o’zaro yordam majburiyati bilan ittifoq
tuzildi.   Ramzes   II   va   Xattusilining   qizlaridan   biri   bilan     nikoh   o’qitildi.   Nil
daryosining sharqiy qismida Ramzes II yangi poytaxt Per-Ramzes shahrini qurdi.
Ramzes II taxminan 87 yil yashadi. Uzoq vaqt uning katta o’g’illaridan biri
Memfis   xudosi   Ptaxning   bosh   kohini   Xaemuas   voris   bo’ldi,   lekin   u   otasini
o’limigacha yashamadi. Natijada Ramzes  II ni o’n uchinchi o’g’li Merneptax (er.
avv.   1224-1214-yillar)   taxtga   chiqdi.   Bu   fir’avnning   vafotidan   keyin   Misr   davlat
hokimiyatining   zaiflashuv   jarayoni   boshlandi.   Ramzes   III   (er.   avv.   1190-1159-
yillar)   Yangi   podsholik   davrining   so’ngi   taniqli   hukmdori   edi.     Ramzes   II
hukmronligi   uzoq   davom   etgan.   Bu   davrda   Misr   davlati   va   madaniyati   gullab
yashnagan: uning merosxo`rlari davrida ichki va tashqi siyosatda kuchli ziddiyatlar
yuzaga   kelgan.   XIX   sulolaning   oxirgi   to’rt   vakili   davrida   markaziy   hokimiyat
nihoyatda   zaiflashgan.   Er.avv.XIII-XI   asrlarda   Misrda   zaif   aholining   noroziligi
kuchayadi.   «Dengiz   xalqlari»   sharqiy   chegaraga,   Liviyaliklilar   harbiy
chegaralariga   bostirib   kirganlar.     Ibodatxonalar   davlatdan   mustaqil   bo’lib   o’ta
boyib   ketdilar.   (uzunligi   40   m   bo’lgan     “Xarris   katta   papirusi”dagi   asosiy
yozuvlarda   fir’avnning   ibodatxonalarga   hadyalari   sanab   o’tilgan.)   Ramzes   II   dan
keyin   Misrda   yana   8   fir’avn   hukmronlik   qiladi.   Ularning   hukmronligi   davrida
Misrga liviyalik va osiyoliklarning yangi hujumlari kuchayadi; fir’avn hokimiyati
zaiflasha boradi, nomlarning mustaqilligi kuchayadi.
Misrning g`olibona yurishlari natijasida mamlakatga minglab  asirlar haydab
kelingan   va   qulga   aylantirilgan.     Qullar   fir`avn,     ibodatxona   va   zodagonlarning
xo’jaliklari ekin yerlarida, ustaxonalarida  ishlaganlar.   Asirlardan tashqari Misrga
juda katta moddiy boyliklar   oqib kelgan.  Misr  bosib olingan hududlarda har yili
belgilangan miqdorda xiroj to’lovini joriy qilgan.   jumladan,   Efiopiya oltin qumi,
24 fil   suyagi,   Falastin   va   Suriya     kumush,   qo`rg`oshin,   qalay,   bo`yoq,   gazlama,
lazurit, qimmatbaxo toshlar, kemasozlik yog`ochi, noyob kedr yog`ochini yetkazib
berish         majburiyatini   olganlar.     Misrda   qo`shimcha   ishchi   kuchi,     turli   xil   xom
ashyolarning   mo`l-ko`lligi   iqtisodiyotga   ijobiy   ta'sir   qilgan.   Xo’jalik   ishlab
chiqarishi va   uning texnologiyasi takomillashgan.     XIX   sulola davridan boshlab
jezdan   foydalanish   keng   tarqalgan.   Uning   xom   ashyosi   Suriyadan   o’zlashtirib
olingan,   metall   ishlab   chiqarish     texnologiyasi   ham   bilan     takomillashtirilgan.
Vertikal   ip     yigiradigan       to`quv   dastgohi   kashf   qilingan.   Bu   vaqtda     xira   rangli
shisha   tayyorlash   alohida     xo’jalik   sohasiga   aylanadi.     Omoch     takomillashadi,
suvni     yuqoriga   chiqarib   beradigan   mexanizm   «shoduf»   ixtiro   qilingan.   Yangi
o’simliklar   o’zlashtirilgan.       (Chechevisa,   smola   daraxtlari).   Chorvaning     yangi
zoti (xachir, tuya)  yilkichilik mustaqil sohaga aylanadi.  
Sun'iy   sug`orish   inshootlarini   qurish,   ta'mirlash   va   tartibga   solish,   yangi
yerlarga   suv     chiqarish   fir'avnlarning   diqqat-markazida   turgan.     Fayum   vohasida
yangi   yerlar         ko’plab   ochilib,   voha     Misrning   g`alla   omboriga   aylangan.     Eski
kanal,   to’gon     va   ariq-anhorlar   tozalangan.     Nil   daryosining   toshqin   suvlarini
chiqishi   ustidan   muntazam   nazorat   o’rnatilgan.     Nil   vodiysida   uzumchilik,
asalchilik   va   bog`dorchilik   gullab-yashnagan.     Yangi   podsholik   davrida   Misr
iqtisodiyotida   dehqonchilik   va   chorvachilik   yetakchi   soha   sifatida   mahsulotni
ko’plab yetkazib bergan.  
Fir'avnlar     kuchli   iqtisodiyotga   tayanib       tashqi   siyosatda     jiddiy   yutuqlarga
erishdilar,    me'morchilik, qurilish sohasi    yuqori  darajada    rivojlangan.  Bir  necha
yangi shaharlar jumladan, Per-Ramzes nomli yangi shahar qurilgan.  Noyob san'at
namunalari  hisoblangan  me'morchilik  inshootlari   barpo qilindi:  Luksor  va  Fivada
Amon   ibodatxonalari,   fir'avn   sog`ona-ibodatxonasi,   Fir`avn   Ramzes   Abidosda
Osiris   ibodatxonasini   qurgan.   Nubiyada   qoya   toshda   Abu-Simbel   ibodatxonasi
(balandligi 33 m., kengligi 38 m., uzunligi 65 m.) bunyod qilinadi. Bundan tashqari
bu yerda Ramzes II ning balandligi 24 m. bo`lgan   haykali va uning oyog`i ostida
bolalarining 200 haykallari barpo qilingan.
25 Bu davrda Misr    madaniyatining taraqqiyoti uchun qulay     ichki   va tashqi
imkoniyatlar     yaratilgan.     Mamlakat   ishlab   chiqaruvchi   kuchlarining   rivojlanishi
ichki va tashqi savdoning rivojlanishiga sabab bo’lgan.Yangi savdo aloqasi tobora
kengaygan.   Suriyaning   ayrim   viloyatlari   bilan   Misrning   savdo   aloqalari
mustahkamlangan.   Misrliklar   bu   hududdan     qishloq   xo’jalik   mahsulotlari:   don,
sharob,asal hamda chorva mollari olib kelganlar. Livandan  binokorlik yog`ochlari
keltirilgan.   Misrga   Suriya   orqali   uzoq   mamlakatlardan,   xett   davlatidan   Egey
dengizlaridagi   orollardan   va   Mesopotamiyadan   juda   ko’plab   mahsulot   olib
kelingan.   Suriya   bilan   savdo-sotiq   ishlari   quruqlikdagi   yo`llar   orqali   ham   olib
borilgan.Bu   davrda   misrliklarning   dengiz   floti   bo’lgan   va   shuning   uchun   ular
mahsulotlarni Suriyadan yelkanli  kemalarda olib kelganlar. Suriyadan keyin Misr
savdosining eng muhim tayanch nuqtalaridan biri Bobil shahri bo’lgan.
Bu   davrda   misrliklar   bir   qator   yangi   mamlakatlarga:   Kipr,   Kichik   Osiyo,
Mesopatamiyaga   savdo   ekspedisiyalari   va     istilochilik   niyatida   qo’shin
yuborganlar.   Bu   vaqtga   kelib   Sinaydagi   mis   konlari   xom   ashyosi     tugay   deb
qolganligi     sababli   misrliklar   o’zlariga   zarur   bo’lgan   misning   yangi   manbalarini
qidirishga   majbur   bo’lganlar.   Yangi   podsholik   davrida   misrliklar   o’zlariga   zarur
bo’lgan misni Kipr orolidan olib kelganlar. Kipr oroli qadim zamonlardan o’zining
juda   katta   mis   konlari   bilan   ham   nom   chiqargan.   O`sha   vaqtdan   saqlanib   qolgan
ba'zi   hujjatlarda   Kipr   orolidan   Misrga   juda   ko’plab   mis   yuborilgani   haqida
malumot   beriladi.   Masalan:     Kipr   podshosi   Misr   fir'avniga   bunday   deb   yozgan:
«Men   senga   500   talant(150000   kg)   mis   yubordim.Men   buni     birodarimga   sovg`a
qilib   yubordim.   Birodar   misning   kamligini   ko`nglingga   olma.   Mening
mamlakatimda   egam   Nergalning   qo`li   (vabo)   mamlakatimdagi   odamlarning
hammasini qirib yubordi. Endi misni tayyorlaydigan hech kim yo’q».
Bu   davrda   Kichik   Osiyodan,   xususan   uning   xettlar   joylashgan     sharqiy
viloyatlaridan   Misrga   temir   keltirilgan.   Temir   o`sha   vaqtlarda   Misrda   nodir
hisoblangan.
Misr savdosi  shimoli-sharqqa Mesopotamiya viloyatlariga kirib borgan. Ikki
daryo   oralig`ining   shimoli-g`arbida   joylashgan   Mitanni   davlatidan   jez,   lojuvard,
26 gazmol, kiyim-kechak, moy, jang aravalari ,otlar va qullar olib kelingan. Misrliklar
Bobildan ham xuddi shunday tovarlar ya'ni kumush, yog`ochdan tortib oltin va fil
suyagi   bilan   bezatilgan   qimmatbaho   buyumlar   keltirganlar.   Misr   bilan   Osuriya
o’rtasida   ham   savdo   aloqalari   o’rnatilgan.   Yozma   manbalardagi   ma'lumotlarga
qaraganda   misrliklar   Osuriyadan   jang   aravalari,   otlar   va   lojuvard   keltirganlar.
Misrliklar   Old   Osiyodan     olgan   mahsulotlari   evaziga   bu   mamlakatlarga   asosan
quyma oltin yoki tilla buyumlar,fil suyagi yoki lojuvard bilan bezatilgan buyumlar,
gazmol, kiyim-kechak, asosan qimmatbaho metallar yuborganlar.
Avvalgidek   Misr   jamiyati   uch   qatlamga   bo’lingan   edi:   hukmron   tabaqa
quldorlar, ustaxonalar,uy egalari: kichik mayda ishlab chiqaruvchilar, o’z mehnati
bilan kun kechiruvchi hunarmand va dehqonlar: o’z mulkiga ega bo’lmagan qaram
qullar.   Yangi   podshohlik   davrida   ijtimoiy   qatlamlar   va   ijtimoiy   tizimda   ularning
ichida   ko’pgina   o’zgarishlar   yuz   bergan.   Quldorlik   munosabatlari
mustahkamlangan.   Yuz   minglab   asirlar   qullarga   aylantiril.   1-3   qulga   esa   bo’lgan
mayda   quldorlar   paydo   bo’lgan.   Hukmron   tabaqa   va   uning   tarkibida   keskin
o’zgarishlar   yuz   bergan.   Aslzoda   bo’lmagan,   ma'muriyatda   o’rta   va   kichik
lavozimlarni   egallagan,   fir'avnga   qaram   bo’lgan   kichik   va   o’rta   quldorlar   paydo
bo’ldi. Ular fir'avn hokimiyatini asosiy tayanchi edilar.
Hukmron   tabaqa   ichida   xizmatdagi   zodagonlar,   qo’shinning   qo`mondon
tarkibi,   merosiy   zodagonlar,   xudo   Amon   boshchiligidagi   oliy   kohinlar   alohida
o’rin   egallaganlar.   Nom   zodagonlari   va   oliy   kohinlar   XVIII   sulola   davrida
istilochilik   urushlaridan   ulkan   boylik   orttirdilar.   Yillar   davomida   moddiy
boyliklarni to’plab olgan. Fiva kohinlari davlat hokimiyatiga kuchli ta'sir o’tkazib
fir'avnlarni siyosatiga faol aralashganlar. Fiva kohinlari bilan nom zodagonlari va
xizmatdagi   zodagonlar   o’rtasida   kuchli   qarama-qarshilik   paydo   bo’lgan.   Natijada
bu kurash Exnatonning diniy islohatlari bilan tugagan. 
Misrdagi   ijtimoiy   vaziyat   ziddiyatli     edi.   Istilochilik   yurishlari   davrda
iqtisodiy   o`sish   ma'lum   holda   barqaror   bo’lgan,   ammo,   mehnatkash   aholining
ahvoli  og`ir bo’lib qolavergan.
27 Yangi   podsholik   davrida   davlatni   idora   qilishning   murakkab   apparati
vujudga   kelgan.   O’sha   vaqtdan   qolgan   juda   ko’p   hujjatlar   markaziy   va   mahalliy
idora tizimi bilan tanishib chiqishimizga imkon beradi. Markazlashgan byurokratik
idora   tizimi   borgan   sari   kuchayib   boradi.   Ota-bobosi   fir'avnlar   bo’lgan
Yaxmosning   ittifoqdoshi   bo’lgan   Al-kaba   nomarxlaridan   tashqari,   boshqa
viloyatlarning   ilgarigi   mustaqil   hokimlari   o’z   mustaqilliklarini   yo`qotganlar   va
fir'avnga tamomila itoat qilishga majbur etilganlar. Mamlakat Shimoliy va Janubiy
Misrni   o’z   ichiga   olgan   ikkita   katta   ma'muriy   okrugga   bo’lingan;   okrugga
fir'avnning   maxsus   hokimi   qo’yilgan.   Bu   esa   idora   qilish   ishini   yanada   ko’proq
markazlashtirishga   imkon   bergan.   Nomlarni   idora   qilish     podsho   amaldorlari
qo’liga   topshirilgan.   Har   bir   viloyatning   boshida   maxsus   amaldor   turgan.   Uning
mirzasi   va     alohida   devoni   bo’lgan.   Shaharlarni   fir`avn     tayinlagan   maxsus
mansabdorlar boshqarganlar. 
Hujjatlarda   sud   ishining   qanday   tashkil   qilinganligiga   oid   ba'zi     bir
ma'lumotlar   saqlanib   qolgan.   O’sha   davrdayoq   sud   qonunlari   to’plami   bo’lgan.
Shunday   tasvirlar   saqlanib   qolganki,   bu   tasvirda   biz   sud   mahkamasida   bosh
sudyaning   o’tirganini   va   uning   oldida   bir   sandiq   bo’lib,   uning   ichida     40   ta
qonunlar   to’plamining   yozilgan   matni   borligini   ko`ramiz.   Exnaton   III   o’zini
«Qonun   o’rnatuvchi»   deb   atagan.   U   o’z   yozuvlarida   qonunga   doim   rioya
qilinganligini bayon qiladi.
Bu   davrda   boshqaruv   xodimlari   soni   o’sib   ketdi,boshqaruv   bo`g`inlari
ko’paydi.   Lavozimlar   aniq   darajalarga   bo’linadi.   Tutmos   III   ning   bosh   vaziri
Rexmirning davlat apparatini murakkabligini ko’rsatadigan yo`riqnomasi bizgacha
yetib kelgan. Ushbu hujjatga ko’ra XVIII sulola davrida davlat apparati bir necha
bo`g`inlarga   bo’lingan.   Bu   yo`riqnoma   quyidagi   so’zlardan   boshlanadi.   «Shahar
boshlig`i, janubiy shahar va qarorgoh vaziri vazir devonida o`sha tora-vazir majlis
ko’rganida shu vazir devonida eshitib turgan chog`da qilishi lozim bo’lgan hamma
ishlar xususida farmoyish u vazir kursisida o’tiradi. Yerga boyra solingan, tepasida
taxtiravon,   uning   orqasida   ham   teri,   oyoq   ostida   ham   teri   ...yoyib   tashlangan
qo’lida   aso,   oldida   40   kun   uning   kamida   ikki   tomonida   janubning   10   ta   kibori,
28 ichki   qasr   boshligi   uning   o’ng   tomonidan   daromadlar   boshlig`I,   chap   tomonda
vazirning   mirzalari     qo’liga   yaqin   joyda   turadigan…   ».   Bu   yo`riqnomaga
qaraganda  bu oliy    mansabdagi  amaldor  butun  mamlakatni  idora  qilish  ishini  o’z
qo’liga   olgan.   Markaziy   boshqaruv   apparati   bir   necha     bo`g`inlarga   bo’lingan.
Xazina   boshlig`i,   uy   boshqaruvchisi   (soliq   yig`uvchi,   xiroj   to`lovchi)   ekinlar
mudiri,   chorva   boshlig`i,       qabulxona   boshlig`i,   sud   mudiri,   harbiy   palatalar
boshlig`i kabi vazifalariga ega bo’lgan vazir qoshida 10 ta yuqori Misr amaldorlari
bo’lgan.   Keyingi   bugin   hududiy   ma'muriy   boshqaruv   apparati   bo’lgan.   Rexmir
yo`riqnomasiga   ko’ra   vazir   to’rtta   ma'muriy   hududlarni   boshqaradigan
amaldorlarni   tayinlagan.   «U   (vazir)   Yuqori   va   Quyi   Misr   va   Yuqori   Misrning
janubiy qismi (Fiva boshchiligidagi poytaxt okrugi). Nilning viloyati. Ular barcha
yuz   bergan   voqealar   to’grisida   har   to’rt   oyda   hisobot   berishlari   kerak.   Ular
vazirlarga   o’zlarini   boshqaruvlari   yozuvlarini   yetkazadilar».(O’sha   davrdagi
hujjatdan parcha…)
Davlat   xavfsizligi   uchun   muhim   bo`lgan   qo`shinda   yollanma   askarlar   soni
ko’paytirilgan.   Shu   maqsadda   Liviya   qabilalaridan   ko’plab   askarlar   olingan,
qo`mondonlik   tarkibi   va   qo`shinning   moddiy   ta`minoti   mustahkamlangan.
Tashkiliy jihatdan qo’shinlar shimoliy va janubiy qismlarga bo’lingan.
Qaram yerlar  va Misr  aholisini talanishi natijasida hukmron tabaqa, ayniqsa
ko’p   sonli     yaxshi   uyushgan   kohinlar   tabaqasi   boyib   ketgan.     Ibodatxonalar
minglab  gektar yerlar, chorva mollari, qullar va boshqa moddiy boyliklarga egalik
qilganlar.   XVIII     sulola   davrida   fir'avnlarning         homiysi     Amon     ibodatxonasi
Misr bosh xudosi sifatida alohida ta'sirga ega bo’lgan.  Xudo Amon bayrog`i ostida
Fiva   hukmdorlari   giksoslarni haydab chiqarganlar. Fivadagi Amon ibdoatxonasi
nihoyatda   katta     obru   –   e'tiborga   ega   bo’lgan.   Fir`avnlar   tomonidan   bu
ibodatxonaga     fir'avnlar   o’n   minglab   qullar,   yer,   minglab   bosh   qoramol,   oltin-
kumushlar hadya qilganlar.  Karnak va Luksorda xudo Amon  sharafiga hashamatli
ibodatxonalar   qad   ko`targan.   Mamlakatda     Amon   ibodatxonasi   kohinlarining
mavqei     kuchayib   ketgan.     Ular   Misr     iqtisodiy   va     ijtimoiy-siyosiy     hayotiga
kuchli     ta'sir   ko’rsata   boshlaganlar.         Jumladan,   Amon   ibodatxonasining   oliy
29 kohinlari taxt vorisining nomzodini ko’rsatishdek,imtiyozli huquqni olganlar.  Boy
Amon   ibodatxonasining     oliy   tabaqa     koxinlarini     kuchayib   ketishi     hukmron
tabaqani     noroziligiga     sabab   bo’lgan.     Bu     holat     davlat     hokimiyatiga     katta
muammolarni   tug`dirgan.   Natijada     Amenxotep   IV   hukmron   tabaqaga     suyanib,
Amon     kohinlarining     kuch-qudratini     sindirishga   jur'at   kiladi.   U     diniy     islohot
o’tkazgan.       Amenxotep   IV   (er.   avv.   1372-1354)   davrida   Misr   xudolaridan
“quyosh     shu'lasi”   xudosi   Aton   birinchi   o`ringa   qo`yila   boshlangan.   Bu
fir’avnning   o’z   nomini   o’zgartirishida   ham   o’z   ifodasini   topgan.   Fir'avn   Exnaton
degan   yangi   nom   olgan.     Shu   bilan   birga   Exnaton   Fiva   koxinlari   bilan   uzil-kesil
suratda   aloqani   uzib,   Fivadan  chiqib   ketgan.   Go`zal   saroy   va   ibodatxonalar   bilan
bezalgan   yangi   poytaxt   Axetaton   (Aton   shahri)ga   Exnaton   o’zining   butun   saroy
amaldorlari va  yangi quyosh xudosining kohinlari bilan birga ko`chib kelgan.
Exnatonning   hukmronligini   oltinchi   yilida   Aton   Misrning   yagona   va   oliy
xudosi  deb e'lon qilinadi. Exnaton o’zini Atonning yagona o’g`li deb Amenxotep
(«Amon rozi») ismini Exnaton («Amonga yoqadigan») degan ismga almashtirgan.
Aton  butun dunyoni va Misrni yaratuvchisi hisoblanib, odatdagidek, hayvon
qiyofasida   emas,   balki   quyoshning   yerga     nur   sochayotgan     shu'lasi     sifatida
ifodalangan.   Yangi   xudoga   sig’inishni   istamagan   zodagonlar   qatl   etilib,   ularni
jasadlari   yoqilgan.   Faqat   Exnaton   quyosh   xudosini   yagona   va   sevimli   o’g’li
sifatida   Atonni   bevosita   o’zidan   vaxiy   olishi   mumkin   edi   va   fuqaro,   kohinlarga
amr-farmon qilishi mumkin edi. 
Exnaton   tomonidan   o’tkazilgan   bu   diniy   islo   hot     ko`ngildagidek   natija
bermagan.   Exnaton   Fiva   kohinlari   va   nomlaridagi   quldor   zodagonlarni   qudratini
vaqtincha     bo’shashtirishga   muvaffaq   bo’lgan.   Exnatondan   keyin   taxtga   o`tirgan
fir'avnlar   uni   diniy   siyosatini   davom   ettira   olmaganlar.   Ulardan   biri   Tutanxamon
Fiva kohinlariga yon berib, Amon e'tiqodini qaytadan tiklashga va hatto o’z ismini
ham   shunga   yarasha   o’zgartirib   «Tutanxamon»   deb   atashga   majbur   bo’lgan.
Shunday   qilib   bu   diniy   islohot   qattiq   qarshiliklarga   uchragan.   Exnatonning
vafotidan keyin poytaxt Memfisga ko`chirilgan.
30 XX sulola asoschisi Setnaxt (er. avv. 1192-1190-yillar) mamlakatni tartibga
keltiradi,   uning   vorisi   Ramzes   III   (er.   avv.   1192-1175-yillar)   qo’shinni   qayta
tiklaydi, uning sonini ko’paytiradi. Luviyaliklarni va dengiz xalqlarining hujumlari
qaytariladi.   Ramzes   III   Falastin   va   Suriyada   qisqa   vaqtga   bo’lsada,   Misrning
ta'sirini   qayta   tiklaydi.   Ramzes   III   kohinlarning   ma'naviy   siyosiy   qo’llab-
quvvatlashiga   erishish   uchun   mamlakatdagi   yirik     ibodatxonalarga   ko’plab   yer-
suv, oltin, qimmatbaho toshlar va qullarni in'om qilgan. Misr ibodatxonalari katta
yer-mulkka ega bo’lib, savdo-sotiq, hunarmandchilik va   boshqa xo`jalik sohalari
bilan   shug`ullanganlar.   Katta   miqdorda   iqtisodiy   qudratga   ega   bo’lgan   kohinlar
tabaqasi   davlat   ishlariga   aralashganlar,   saroy   zodagonlarining   noroziligiga   sabab
bo’lgan.
Ramzes   III   vorislari   davrida   Misr   zaiflasha   boshlaydi.   Er.   avv.   1075-yillar
atrofida   XX   sulolaning   so’ngi   vakili   Ramzes   XI   vafoti   bilan   Misr   ikki   qismga
bo’linadi   va   Quyi   Misrni   birlashtirgan   markazi   Tanis   bo’lgan   ikkinchi   davlat
paydo bo’ladi. Shu bilan qadimgi Misr tarixidagi oltin davr  tugab III O’tish davri
(er. avv. 1075-656-yillar) boshlanadi.
Xulosa:
Tarixda   Mamluklar   davlati   deb   nom   olgan   bu   davlat   hukmdori   Iziddin
Oybeg nomi bilan bog‘liq bo‘lib, 1250 yili tashkil topgan. 
Mamluk   –   qul   deganidir.   Bu   davlatning   tashkil   topishida   Misrga   sotilgan
sobiq   qullardan   qipchoqlar,   cherkaslar,   gruzinlar   muhim   rol   o‘ynadi.   Misr
podshohi   as-Solih   Ayub   vafot   etgandan   keyin,   to   uning   o‘g‘li   Turon   shoh   taxtga
kelgunga   qadar   podshoh   Ayubning   askarlari   Misrga   salib   yurishlari   qilgan
Lyudovik 1Xning askarlarini tor-mor qilib, uni asirga oldilar. Ayubning lashkarlari
mamluklardan   iborat   edi.   SHu   tariqa   mamluklar   Misrda   mavqeini   mustahkamlar
oldilar.   Oradan   to‘rt   hafta   o‘tgach,   Ayubning   o‘rniga   taxtga   o‘tirgan   Turon   shoh
mamluklar tomonidan o‘lririldi.  Mamluklar davlatiga Ayubning bevasi SHojar ad-
31 dur o‘tirdi. Oradan bir necha oy o‘tgach, Mamluklar davlati taxtiga Iziddin Oybeg
o‘tirdi.
Mamluklar   davlati   1250   yildan   XVI   asrning   boshlarigacha   ---   1516-1517
yillargacha Misr va Suriyada hukmronlik qildi. Mamluklarning birinchi hukmdori
Iziddin   Oybeg   ham   asli   qipchoq   qavmidan   edi.   Qipchoqlarning   mavqei   Misrda
baland   bo‘lgani   uchun   hokimiyatni   ular   boshqardi.       Taxminan   1260-yillargacha
Mamluklar   davlatida   parokandalik   bo‘lib   turdi.   1260   yili   Rukniddin   Boybars
taxtga   o‘tirib,   o‘zini   Misr   sultoni   deb   e’lon   qildi.   U   kelib   chiqishi   bo‘yicha
Xorazmdan.   Bu   hukmdor   taxtga   o‘tirgach,   Misrning   Oltin   O‘rda   bilan   aloqalari
jonlandi,     tarixiy   asarlar   yaratish   yo‘lga   qo‘yildi.   Turkiy   sulolalar   va   xalqlari
haqida tarixiy-geografik ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan qomuslar yaratildi. Misrda
sulton   Boybarsning   tarjimai   holiga   bag‘ishlangan   tarixiy   asar   yozildi.   Bu   asarni
Boybarsning   kotibi   Abdu   Zohir   yozdi.   Asarda   Oltin   O‘rda   bilan   munosabatlar
to‘g‘risida   ma’lumotlar   keltiriladi,   Qrimdan   Volgaga   qadar   qisqacha   yo‘l
ko‘rsatkich beriladi, Qrim aholisi haqida etnografik, diniy ma’lumotlar keltiriladi.
Bu paytda Dashti Qipchoqdan kelgan ko‘p aholi yashardi. 6
     
Boybars   mamluklar   davlatini   mustahkamladi,   har   bir   shaharda   doimiy
armiyasini   tashkil   qildi.   Davlat   ichida   tartib-qoidani   mustahkam   qildi.   Saroydagi
o‘zaro   nizolarga   tamomila   barham   berdi.   Mamluklar   davlati   shu   qadar   gullab-
yashnadiki, Boybarsgacha  ham. undan keyin ham  bu darajada rivojlanmagan edi.
Mamluklar davlatiga dunyoning hamma tomonidan savdogarlar keladigan bo‘ldiyu
Daryolarga ko‘priklar, har bir shaharda masjidlar barpo qilindi. Boybars SHarqdagi
hamma   arab   erlarining,   Saljuqlar   va   O‘rta   Osiyo,   Armanistonning   o‘lkalarining
hukmdori   bo‘lib   qoldi.   Atrofdagi   hamma   davlatlar   mamluklar   bilan
hisoblashadigan bo‘ldi. 7
 
Boybars   sulton   bo‘lganda,   qipchoq   erlari   Oltin   O‘rda   davlatiga   qarar,   bu
davlatni   mo‘g‘ul   xonlaridan   Berkay   (1256-1266)   boshqarardi.   Boybars   unga
maktub   yuborib,   do‘stona   aloqalar   o‘rnatishni   taklif   qildi.   1262   yili   har   ikkala
davlat   o‘rtasida   do‘stona   aloqalar   o‘rnatish   maqsadida   Boybars   o‘z   elchisini
6
 ru.wikipedia.org\/wiki/ Мамлюкский султанатё
7
  Gumilevica kulichki net/HE2/
32 jo‘natdi. SHundan so‘ng Oltin O‘rda va Mamluklar davlati o‘rtasida harbiy, savdo,
diniy, madaniy aloqalar mustahkamlandi.   
1277   yili   Boybarsni   o‘zining   vaziri,   qipchoqlardan   bo‘lgan   Qolovun
zaharlab   o‘ldirdi.   U   Damashqda   dafn   etildi.   SHunday   qilib,   Boybars   sulton
mamluklar   davlatini   qudratli   saltanatga   aylantirdi,   Misr   va   Suriyani   salib
yurishlaridan, mo‘g‘ullar  hujumidan himoya qildi.  8
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Биринчи   Президентимиз   Каримов   И.   А.   Тарихий   хотирасиз   келажак
йук. T.1998 yil.
2. Ладынин   И.   А.   и   др.   История   древнего   мира:   Восток,   Греция,   Рим.
«Слово»,  «ЭксмоЭ-М. 2004.Лирика древнего Египта. M., 1965
3. Коростовцев М.А. Религия древнего Египта. M., 1976
4. Культура Древнего Египта. M., 1976
5. Повесть о Петеисе III Древнеегиптская проза. Пер. M.A. Коростевцева.
8
 tarihi-tulgalar kz/ru/beibars-sultan.
33

Misr mamluklari davlati tarixi

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Rus-tuzem maktablari faoliyati tarixshunosligi
  • Parfiya podsholigi
  • O‘tmish haqida tarixiy bilimlar va uning jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyat
  • Buxoro xonligida hunarmandchilik va savdo sotiq
  • O‘rta Osiyoning buyuk mutasavvuflar va ularning ilmiy merosi

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский