Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 275.7KB
Xaridlar 3
Yuklab olingan sana 11 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Moliyaviy aktivlar nazorati bo’yicha tekshiruv natijalarini umumlashtrish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTET “________________________________________________________” KAFEDRASI “ ____________________________________________________________ ” fanidan KURS ISHI МАVZU: Moliyaviy aktivlar nazorati bo’yicha tekshiruv natijalarini umumlashtrish Bajardi:_______________________________ Qabul qildi:____________________________ RO‘YXATGA OLINDI “ ____ ” _______20 23 y. №_________ Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya qilingan sana “____” _______20 23 y. Ilmiy rahbar __ ________ Imzo _______________ Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______202 3 y . Baho « _____ » _________ ___________ ( imzo ) _ _ _________ ( imzo ) ___________ ( imzo ) Komissiya a’zolari : __________________ _________________ _ _________________ 2M u n d a r ı j a Kirish .................................................................................................................... BOB. BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY AKTIVLAR HISOBINI TASHKIL ETISHINING NAZARIY - USLUBIY ASOSLARI 1.1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil qilishning maqsadi vazifalari hamda hususiyatlari 5 1.2. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishning me’yoriy xuquqiy asoslari .................................................................................. 8 II-BOB. BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY AKTIVLAR HISOBINI TASHKIL ETISHNING AMALIY JIHATLARI 2.1. Hisobvaraqlardagi pul mablag’lari hisobi ......................................................... 11 2.2. Kassadagi pul mablag’lari hisobi hisobi ............................................................ 27 2.3. Moliyaviy aktivlar bo’yicha hisobotlarni tuzish va ular nazoratini tashkil etish masalalari ........................................................................................................... 31 Xulosa ......................................................................................................................... 39 Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati .......................................................................... 41 3Kirısh Mamlakatimizda davlat moliyasini samarali boshqarish tizimi hisoblangan byudjetning g’azna ijrosiga o’tilishi budjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlarning pul mablag’larini o’z ichiga qamrab oldi. Bunda budjet pul mablag’larini konsolidatsiyasi g’aznachilik bo’limlarida aks ettirilishi tartibi yo’lga qo’yildi. Budjet tashkilotlari daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirishda moliyaviy aktivlar ya’ni pul mablag’lari hisobi alohida muhim ahamiyat kasb etadi. Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev 2021 yilning asosiy yakunlari va 2021 yilda O’zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida: “Respublikamizda makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish, jum ladan, Davlat budjeti barcha darajada mutanosib, milliy valyuta va ichki bozordagi narx darajasi barqaror bo‘lishini ta’minlash – eng muhim ustuvor vazifamizdir. ” 1 - deb ta`kidlaganlari barchamizga birdek mas`uliyat yuklaydi. Budjet tizimi sohasida amalga oshirilgan islohotlar asosida bosqichma- bosqich Davlat budjeti g’azna ijrosiga o’tilishi budjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlarni pul mablag’lari hisobini yuritishda o’zgarishlar amalga oshirilishiga sabab bo’ldi. Ya’ni budjet tashkilotlarini banklardagi budjet va budjetdan tashqari hisob varaqlari yopilib pul mablag’lari yagona g’azna hisobvarag’iga o’tkazildi. Natijada har bir budjet tashkiloti uchun mablag’lar mabaalari bo’yicha g’aznachilik organlarida shaxsiy hisobvaraqlar ochildi va hisoblashuv amalga oshirib kelinmoqda. Davlat budjeti g’azna ijrosi sharoitida budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar ya’ni pul mablag’lari hisobini yuritishni yanada yaxshilash, ularni nazariy va amaliy jihatlarini chuqur o`rganish orqali 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2021-yil yakunlari va 2021-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan ma’ruzasi. http://uz.fundamental- economic.uz 4amalga oshiriladi. Shundan kelib chiqib kurs ishi mavzusi dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi bo’lib, budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini yuritishini alohida xususiyatlarini o’rganish va shu asosida nazariy axamiyatga ega tavsiyalar ishlab chiqib tegishli xulosalarga kelish hisoblanadi. Qo’yilgan maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:  budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishning nazariy uslubiy asoslarini o’rganish;  budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishni nazariy jihatdan asoslash;  budjet hamda budjetdan tashqari pul mablag’lar hisobini yuritish amaliyotini nazariy jihatdan o’rganish;  budjet tashkilotlarida naqd pul bo’yicha hisoblashuvlarni tashkil etishda kassa muomalalarini yuritishni nazariy jihatdan o’rganish;  moliyaviy aktivlar bo’yicha hisobotlarni tuzish va ular nazoratini tashkil etish masalalari bo’yicha tavsiyalar hamda tegishli xulosalar shakllantirish hisoblanadi. Kurs ishining tarkibi kirish, ikkita bob, xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan. Kurs ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, kurs ishining maqsadi va vazifalar, amaliy-nazariy ahamiyati hamda tarkibiy tuzilishi, ko’rsatilgan. Kurs ishining “Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishining nazariy - uslubiy asoslari” nomli birinchi bobida budjetning g’azna ijrosi tizimida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishning maqsadi, vazifalari hamda o’ziga xos xususiyatlari, me’yoriy – huquqiy asoslari yoritib berilgan. Kurs ishining “Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishning amaliy jihatlari” nomli ikkinchi bobida hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, kassadagi pul mablag’lari hamda moliyaviy aktivlar bo’yicha hisobotlarni tuzish va ular nazoratini tashkil etish masalalari yoritib berilgan. 5I-BOB. Budjet Tashkılotlarıda molıyavıy aktıvlar hısobını tashkıl etıshınıng n azarıy - u slubıy asosları 1.1. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil qilishning maqsadi vazifalari hamda xususiyatlari Budjet tashkilotlari daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirishda moliyaviy aktivlar ya’ni pul mablag’lari hisobi alohida tashkil etiladi. Byudjet tashkilotlari moliyaviy aktivlariga hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, kassadagi pul mablag’lari, pul hujjatlari, yo’ldagi pul jo’natmalari, moliyaviy qo’yilmalar (vaqtincha depozitga qo’yilgan pul mablag’lari) kiradi. Byudjet tashkilotlari pul mablag’lari harakati moliya organlari tomonidan ochilgan shahsiy hisobvaraqlarda yuritiladi. G’aznachilik va uning xududiy bo’limlarida byudjet tashkilotlari uchun shahsiy hisobvaraqlar ochilib yuritilar edi. 2021 yildan boshlab budjet tashkilotlari pul mablag’lari hisobini yuritish uchun moliya organlari tomonidan shahsiy hisobvaraqlar ochilishi belgilandi. Moliya organlari tomonidan ochilgan shaxsiy hisobvaraq dasturga kiritiladi va G’aznachilik va ularning xududiy bo’linmalarida ko’rinadi. Budjet tashkilotlarida pul mablag’lari hisobi budjet (budjet tomonidan muassasa xarajatlarini va boshqa tadbirlarni moliyalashtirish uchun ajratilgan) va budjetdan tashqari (ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov kontrakt shakli, rivojlantirish jamg’armasi, boshqa mahsus mablag’lar, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan byudjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to’lovlarini qoplash uchun kelib tushgan, chet el valyutasidagi) bo’yicha yuritiladi. Budjet tashkilotlari Davlat budjeti g’azna ijrosiga o’tishi munosabati bilan hizmat ko’rsatuvchi banklarda ochilgan byudjet, byudjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha hisob schyotlari yopilib G’aznachilik va uning hududiy bo’limlaridagi ochilgan shahsiy hisobvaraqlarga o’tkazildi. Natijada G’aznachilik va uning xududiy bo’limlari tomonidan byudjet tashkilotlarini yuridik va moliyaviy majburiyatlari ro’yhatga olinib yagona g’azna hisob raqamidan to’lab berilmoqda. 6Yuridik majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon oldidagi tuzilgan shartnomalar, kelishuvlar va tegishli hokimiyat organlarining qarorlari bo’yicha yuzaga kelgan majburiyatlaridir. Moliyaviy majburiyat - yuridik (jismoniy) shaxslarning ikkinchi tomon, tovar (ish va xizmat)lar etkazib beruvchilar oldidagi etkazib berilgan tovar (ish va xizmat)lar uchun xaq to’lashni tasdiqlovchi hujjatlar, jumladan hisob-to’lov hujjatlarida hisoblangan, ishchilarga ish haqi, to’lov hujjatlari, sud qarorlari, hamda byudjetdan mablag’ oluvchilarni mol etkazib beruvchi yoki to’lovni qabul qiluvchiga mablag’larning o’tkazilish majburiyatini yuklovchi hujjatlardir. Davlat byudjeti g’azna ijrosi sharoitida budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishdan maqsad belgilangan tartibda moliyaviy aktivlarga oid buxgalteriya axborotlarini shakllantrib berishdan iboratdir. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalar qo’yiladi 2 : 1. Budjet tashkilotlari moliyaviy aktivlar hisobini amaldagi me’yoriy xuquqiy xujjatlar talablari bo’yicha tashkil etish; 2. Moliyaviy aktivlar hisobini buxgalteriya boshlang’ich va yig’ma xujjatlari, hisob regstirlarida o’z vaqtida to’g’ri rasmiylashtirish; 3. Budjet va byudjetdan tashqari pul mablag’larini daromadlar va xarajatlar smetalari bo’yicha maqsadli sarflanishi, saqlanishi ta’minlash; 4. Buxgalteriya schyotlarida moliyaviy aktivlar mavjudligi hamda harakatini aniq, to’liq va o’z vaqtida aks ettirish; 5. Tashkilot kassasida, shahsiy hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, pul xujjatlari, moliyaviy qo’yilmalar butligini nazorat qilish; 6. Chet el valyutasidagi pul mablag’larini O’zbekiston Respublikasi 2 S.Mehmonov budjet hisobi. – Fan va texnologiya nashriyoti 2021 yil. 191 bet 7markaziy banki tomonidan belgilagan xorijiy valyuta kurslari bo’yicha kurs tafovutlarini aniqlab hisob registrlarida o’z vaqtida aks ettirib borish; 7. Byudjet tashkilotlarining byudjet va byudjetdan tashqari pul mablag’lari mavjudligi xolati va xarakatiga oid buxgalteriya axborotlarini shakllantirib berish va boshqalar. Tashkilotlar pul mablag’lari hisobini yuritishda akkreditivlar, pul ekvivalentari, chet el valyutasidagi va boshqa pul mablag’larini hisobga oladilar. Chet el valyutasidagi pul mablag’lari va ularga tegishli operatsiyalar milliy valyutada - so’mda, chet el valyutasini operatsiya amalga oshirilgan sanadagi (tegishli bank ko’chirmasi va boshqa tasdiqlovchi hujjatlarda ko’rsatilgan sanadagi) O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo’yicha qayta hisoblash orqali hisobga olinadi. Budjet tashkilotlarida naqt pulsiz hisob shakllarini qo’llagan xolda hisoblashuv muomalalari amalga oshiradi. Bunda asosan to’lov topshiriqnomasi shakli qo’llaniladi. To’lov topshiriqnomasida to’lovchi bo’lib, G’aznachilik va uning xududiy bo’limlari nomi ko’rsatiladi. Byudjet tashkilotlari nomi, shahsiy hisobvarag’i nomeri, STIR to’lov topshiriqnomasida alohida qatorda keltiriladi. Budjet tashkilotlarida naqt pul muomalalarini amalga oshirish uchun kassa hizmati tashkil etiladi. Kassa muomalalari bo’yicha kassa daftari milliy valyutadagi hamda xorijiy valyutadagi pul mablag’lari hisobi bo’yicha alohida ochiladi Moliyaviy aktivlarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida quyidagi schyotlar belgilangan: 10 “Hisobvaraqlardagi byudjet mablag’lari”; 11 “Hisobvaraqlardagi byudjetdan tashqari mablag’lar”; 12 “Kassa”; 13 “Boshqa pul mablag’lari”; 14 Moliyaviy qo’yilmalar”. Yuqoridagilarni umumiy qilib aytish mumkinki byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini xususiyatlari quyidagilardan iborat 8 Budjet tashkilotlari pul mablag’lari yagona g’azna hisob raqamlari orqali alohida ochilgan shaxsiy xisobvaraqlarda yuritilishi;  Budjet tashkilotlari tomonidan hisoblashuvlarni amalga oshirishda yuridik va moliyaviy majburiyatlar g’aznachilik organlari tomonidan ro’yxatga olinishi va to’lab berilishi;  Budjet tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan hisoblashuv muomalalarini amalga oshirishda g’aznachilik organlarida naqt pulsiz hisoblashuvlarda faqat to’lov topshiriqnomasi shakli qo’llanilishi;  Hisobda byudjet pul mablag’lari, byudjetdan tashqari pul mablag’lari alohida yuritilishi;  Budjet tashkilotlari kassasida naqt pul mablag’i bo’yicha limit belgilanmasligi va boshqalar. Xulosa qilib aytish mumkinki byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi alohida hisob ob’ekti sifatida tashkil etiladi. 1.2. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil qilishnini me’yoriy xuquqiy asoslari Xozirda byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil qilish bo’yicha barcha uslubiy asoslar yaratilgan. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida ” gi qaroriga muvofiq byudjet tashkilotlarida byujetdan moliyalashtiriladigan pul mablag’lari shuningdek byudjetdan tashqari pul mablag’larini shakllantirish tartibi belgilangan. 1996 yil 30 avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonuniga muvofiq moliyaviy aktivlar buxgalteriya hisobining ob’yektlaridan biri hisoblanadi. Amaldagi buxgalteriya hisobi bo’yicha qonunchilikka muvofiq O’zbekiston Respublikasi davlat 9budjetida turadigan tashkilotlarning buxgalteriya hisobi va hisobotlarini tartibga solish shu jumladan moliyaviy aktivlar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Bunda, O’zbekiston Respublikasining vazirlik va idoralari zarur hollarda, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishgan holda, o’z tizimidagi tashkilotlarda faoliyat hususiyatlaridan kelib chiqqan holda buxgalteriya hisobi va hisobotlarining umumiy qoidalarini qo’llash tartibi to’g’risida belgilangan tartibda me’yoriy hujjatlar chiqarishlari mumkin. Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobida moliyaviy aktivlar hisobini yuritish va moliyaviy hisobotlarni tuzish “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining qonuni va boshqa bir qator qonunlar, O’zbekiston Respublikasi Hukumati hamda Moliya vazirligining bir qancha me’yoriy- huquqiy hujjatlariga muvofiq olib boriladi. Shuningdek, moliyaviy aktivlar hisobini tartibga solishda 2021 yil 26 dekabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “Budjet Kodeksi” hamda bu xujjatlari asosida ishlab chiqilgan me’yoriy xujjatlarga asosan amalga oshiriladi (1.2.1-jadval). 1.2.1-jadval. Byudjet tashkilotlaridan moliyaviy aktivlar hisobini tashkil qilishning uslubiy asoslarini tashkil qiluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar T/r Me’yoriy-huquqiy hujjatning nomi O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligidan ro’yxatdan o’tkazilgan sanasi va raqami Hujjatning qisqacha mazmuni 1 2 3 1 Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish Qoidalari 22 iyun 2021 yil 565-6-son bilan ro’yxatga olingan (yangi tahriri) Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish tartibi, jumladan, kassa xonalariga qo’yiladigan asosiy talablar, kassirlarning mas’uliyati va javobgarligi, ular tomonidan kassa operatsiyalari bilan bog’liq 10 dastlabki hujjatlarni, shuningdek kassirlik hisobotlarini tuzish va taqdim qilish tartibi va kassa 11 operatsiyalari bilan bog’liq boshqa normalar keltirilgan. 2 O’zbekiston Respublikasining 19-son Buxgalteriya hisobi milliy standarti “Inventarlashni tashkil etish va o’tkazish” 2 noyabr 1999 yil 833-son bilan ro’yxatga olingan Pul mablag’lari bo’yicha inventarizatsiyani tashkil qilish, uni o’tkazishning umumiy qoidalari, inventarlash bo’yicha solishtirma- qaydnomalarni tuzish, inventarizatsiya bo’yicha tofovutlarni tartibga solish tartibi va inventarizatsiya natijalarini rasmiylashtirish hamda inventarizatsiya bilan bog’liq boshqa normalar keltirilgan. 1 2 3 3 Byudjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligida va uning hududiy bo’linmalarida yuritish Qoidalari 2021 yil 18 yanvarda 2414- son bilan ro’yxatga olingan Byudjet tashkilotlarida shahsiy hisobvaraqalarni ochish, yuritish, yopish tartibi tartibi va boshqalar keltirilgan. 4 O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar 2021 yil 27 sentyabrda 2270 - son bilan ro’yxatga olingan Moliyaviy aktivlar xarakatiga oid hisobotlar shakllari, hisobotlarda aks ettiriish tartiblari keltirilgan 5 Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi Yo’riqnoma 2021 yil 22 dekabrda 2169 - son bilan ro’yxatga olingan Byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini yuritishga oid buxgalteriya xujjatlari hamda schyotlar rejasini qo’llanilishi tartibi keltirilgan 12Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini tashkil etishni tartibga soluvchi qonuniy xujjatlar qabul qilingan. Bulardan tashqari yuqoridagi me’yoriy – xuquqiy xujjatlardan tashqari moliyaviy aktivlar hisobini tartibga soluvchi bilvosita qonuniy xujjatlardan ham foydalaniladi. Bularga markaziy bank boshqaruvi qarorlari bilan tasdiqlangan pul mablag’lariga oid me’yoriy xujjatlarni keltirish mumkin. 13II-BOB. BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY AKTIVLAR HISOBINI TASHKIL ETISHNING AMALIY JIHATLARI 2.1. Hisobvaraqlardagi pul mablag’lari hisobi. Byudjet tashkilotlarining budjet hamda budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha shaxsiy hisobvaraqlarining ochilishi moliya organlari tomonidan quyidagi hujjatlar asosida amalga oshiriladi: a) byudjetdan mablag’ oluvchining moliya organi rahbarining yoki uning o’rnini bosuvchi shaxsning ruxsat beruvchi yozuvi qo’yilgan shaxsiy hisobvaraq ochish to’g’risidagi arizasi. Agar, budjetdan mablag’ oluvchi bir vaqtning o’zida yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan, quyi byudjetdan mablag’ oluvchilar uchun byudjet mablag’larini taqsimlovchi bo’lsa, tegishli shaxsiy hisobvaraqlar ochish uchun bir nusxada ariza, unga ilova qilib xizmat ko’rsatiladigan quyi byudjetdan mablag’ oluvchilarning ro’yxati taqdim etiladi; b) xarajatlar smetasi nusxasi, jumladan vaqtinchalik va aniqlangan hamda unga moliya organlarining mansabdor shaxslari tasdiqlagan va moliya organlarining muhri qo’yilgan zarur hujjatlarning ilovalari bilan, Zaxira jamg’armasi mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetalari nusxalari. Bunda, o’rnatilgan tartibda o’zining tasarrufida bo’lgan, yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan, quyi byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlariga xizmat ko’rsatish va hisobini yuritishni amalga oshiradigan byudjetdan mablag’ oluvchilar uchun ularning shaxsiy xarajatlarini (shaxsiy xarajatlar smetasi asosida) hisobini yuritish uchun alohida shaxsiy hisobvaraq ochiladi va xizmat ko’rsatiladigan quyi byudjetdan mablag’ oluvchilar uchun (umumiy xarajatlar smetalari asosida) alohida har bir byudjet tasnifining paragrafi bo’yicha shaxsiy hisobvaraqlar ochiladi; v) kapital qurilish ob’ektlari bo’yicha xarajatlarning oylik yoyilmasi, qurilishlarning manzilli ro’yxati (loyiha-tadqiqot ishlarining manzilli ro’yxati) 14nusxasi, qurilishlarning titul ro’yxati nusxasi (kapital qurilish buyurtmachilari uchun); g) bir nusxada yuqori tashkilot tomonidan yoki notarial tasdiqlangan moliyaviy hujjatlarga imzo qo’yish huquqiga ega bo’lgan tashkilotning mansabdor shaxslarining imzo namunalari va shaxsiy hisobvaraqlar bilan muomalalarni amalga oshirishdagi tashkilotning muhr izi tushirilgan kartochkasi. Shahsiy hisobvaraq ochilgandan keyin G’aznachilik bo’limlariga belgilangan tartibda naqt pul va boshqa buxgalteriya xujjatlarini olish uchun moddiy javobgar shaxs nomiga ishonchnoma rasmiylashtirilib taqdim etiladi. Bu ishonchnoma berilgan shaxs nomiga g’aznachilik bo’limlari tomonidan naqt pul olish uchun chek rasmiylashtirilib beriladi yoki g’aznachilik bo’limlaridan shahsiy hisobvaraqdan ko’chirma va unga ilova qilingan xujjatlarni olishiga ruxsat beriladi. Ma’lumki O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli "Byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida"gi qaroriga muvofiq, byudjetdan mablag’ oluvchilarni Davlat byudjetidan xarajatlarning to’rt guruhi bo’yicha moliyalashtirish tartibi belgilangan: I. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar (bolali oilalarga nafaqalar va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam, stipendiyalar va boshqalar); II. Ish haqiga qo’shimchalar; III. Kapital qo’yilmalar (Davlat investitsiya dasturida nazarda tutilgan manzilli ro’yxatlarga muvofiq); IV. Boshqa xarajatlar (oziq-ovqat, dori-darmon, kommunal xizmatlar va boshqa xarajatlar). Byudjetdan mablag’ oluvchilarning I va II guruh bo’yicha xarajatlar to’lovi birinchi navbatda amalga oshiriladi. Bunda, I guruh xarajatlarini II guruh xarajatlari to’lovisiz amalga oshirish taqiqlanadi. 15Tegishli byudjet bo’yicha I va II guruh xarajatlari to’lovi uchun g’azna hisobvaraqlarida zarur mablag’larni qoplaydigan qoldiqlar mavjud bo’lganda, I va II guruh xarajatlarini to’liq amalga oshirgan tashkilotlar bo’yicha IV guruh xarajatlarini amalga oshirishga ruxsat etiladi. G’aznachilik bo’linmalari g’azna hisobvaraqlaridan to’lov topshiriqnomalar asosida tashkilot va muassasalarni saqlash, markazlashtirilgan tadbirlarni o’tkazish, kapital qo’yilmalar va boshqa maqsadlar uchun to’lovlarning tasdiqlangan xarajatlar smetasi va kapital qo’yilmalar limitlari doirasida amalga oshiradi. Buning uchun yuridik va moliyaviy majburiyatlar belgilangan tartibda ro’yhatga olinadi va to’lab beriladi. Budjet mablag’lari hisobiga I va II guruh xarajatlari bo’yicha moliyaviy majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar to’lovi uchun naqd pul mablag’larini olishga so’rovnoma, shuningdek ushbu guruhlar xarajatlari bo’yicha to’lov topshiriqnomalari asosida ro’yxatga olinadi. Budjet tashkilot ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar, shuningdek xizmat safari xarajatlarini to’lash uchun naqd pul mablag’lari olishga g’aznachilik bo’linmasiga byudjetdan mablag’ oluvchining rahbari va bosh hisobchisi imzosi bilan, ikki nusxada ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar, shuningdek xizmat safari xarajatlarini to’lash uchun naqd pul mablag’lari olishga so’rovnoma va unga to’ldirilgan chek ilova qilingan holda taqdim qiladi. Budjetdan mablag’ oluvchilar naqd pul olish uchun moddiy javobgar shaxs (kassir)ga berilgan ishonchnomani g’aznachilik bo’linmalariga taqdim qiladilar. Olinishi kerak bo’lgan naqt pul g’aznachilik bo’limining banklardagi tranzit schyotiga yagona g’azna hisob raqamidan to’lov topshiriqnomasi asosida g’aznachilik tomonidan o’tkaziladi. To’ldirilgan chek byudjet tashkiloti xodimi tomonidan bankka taqdim etiladi va bank tomonidan chekda ko’rsatilgan mablag’ to’lab beriladi. Naqd pul berilganidan so’ng reestrning ikkinchi nusxasi (kassa chiqim jurnali) chek ijro etilganligi to’g’risidagi belgi qo’yilgan holda bank ko’chirmasi bilan birga tegishli g’aznachilik bo’linmasiga 16qaytariladi. G’aznachilik bo’linmasi bank ko’chirmasi, reestr va chekga asosan tegishli shaxsiy hisobvaraqda belgi qo’yadi va byudjet tashkilotiga uning shaxsiy hisobvarag’idan ko’chirma beradi, shu bilan birga byudjet tashkiloti buxgalteriyasida keyingi hisoblarni yuritish uchun ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar, xizmat safari xarajatlarini to’lash uchun berilgan so’rovnomaning ikkinchi nusxasiga "TO’LANDI" belgisini qo’yib byudjetdan mablag’ oluvchiga qaytaradi. III guruh xarajatlari bo’yicha moliyaviy majburiyatlarning qabul qilinishi pudratchilarning ish bajarilganligini tasdiqlovchi hisobvaraq-fakturalar asosida amalga oshiriladi. G’aznachilik bo’linmalari tomonidan pul mablag’larini o’tkazish quyidagi hollarda amalga oshiriladi: to’lov topshiriqnomasida byudjet tasnifining tegishli kodlari, shartnoma, hisobvaraq-faktura, avans miqdori va boshqa kerakli rekvizitlar to’g’ri ko’rsatilganda; qurilishlarning tasdiqlangan manzilli va titul ro’yxatlari asosida va tegishli ob’ektlar bo’yicha shaxsiy g’azna hisobvaraqlaridagi mavjud ajratilgan byudjet mablag’lari summalari doirasida bo’lganda; agar to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan summa g’aznachilik bo’linmasida ro’yxatga olingan shartnomaga asosan, oldin o’tkazilgan mablag’larni hisobga olgan holda, to’lanishi lozim bo’lgan pul mablag’laridan oshmaganda; buyurtmachining pudratchi oldidagi kreditorlik qarzining mavjudligini tasdiqlovchi hisobvaraq-faktura va hujjatlar, yoki buyurtmachining pudratchiga avans to’lovlarini o’tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo’lganda; to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlari shartnomada ko’rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlariga muvofiq bo’lganda. Bajarilgan ishlar uchun xarajatlar to’lovi, jumladan avans to’lovlarining to’lanishi o’rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan va buyurtmachilar tomonidan 17g’aznachilik bo’linmalariga taqdim qilingan to’lov topshiriqnomalari asosida amalga oshiriladi, bunda to’lov topshiriqnomasining "To’lovchining nomi" ustunida g’aznachilik bo’linmasining nomi, "To’lovchining hisob raqami" ustunida - g’azna hisobvarag’i, "To’lov maqsadi" ustunida - byudjetdan mablag’ oluvchining shaxsiy hisobvaraq raqami, byudjet tasnifining tegishli kodi, to’lovni o’tkazishga asos bo’ladigan hujjatlar, shuningdek to’lov maqsadi ko’rsatiladi. IV guruh xarajatlari bo’yicha moliyaviy majburiyatlar mahsulot etkazib beruvchilarning hisobvaraq-fakturalari yoki tovarlar etkazib berilganligini (ishlar bajarilganligini, xizmatlar ko’rsatilganligini) tasdiqlovchi boshqa hujjatlar, yoki byudjetdan mablag’ oluvchilarning mahsulot etkazib beruvchiga byudjet (byudjetdan tashqari) mablag’larini (shu jumladan, avans to’lovlarini) o’tkazishi lozimligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar asosida qabul qilinadi. G’aznachilik bo’linmasi byudjetdan mablag’ oluvchilarning to’lov topshiriqnomalari asosida g’azna hisobvaraqlaridan IV guruh xarajatlari bo’yicha xarajatlarni byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalarining tegishli moddalarida nazarda tutilgan ajratilgan byudjet mablag’lari limitlari doirasida amalga oshiradi. Byudjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlari to’lovi to’lov topshiriqnomalari bilan quyidagi talablarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi: budjetdan mablag’ oluvchilarning IV guruh xarajatlarining tegishli moddalari bo’yicha byudjet mablag’lari qoldiqlari summalari doirasida; agar to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan summa g’aznachilik bo’linmasida ro’yxatga olingan shartnomaga muvofiq to’lanishi lozim bo’lgan pul mablag’lari summasidan oshmasa; hisobvaraq-faktura yoki tovar (ish, xizmat)lar etkazib berilganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar mavjud bo’lganda va byudjetdan mablag’ oluvchining mahsulot etkazib beruvchi oldidagi qarzdorligini, shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchini mahsulot etkazib beruvchiga byudjet (byudjetdan 18tashqari) mablag’larini (shu jumladan, avans to’lovlarini) o’tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo’lganida; to’lov topshiriqnomasida ko’rsatilgan mahsulot etkazib beruvchining, shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchilarning nomi va rekvizitlari shartnoma va hisobvaraq-fakturada yoki tovar (ish, xizmat)lar etkazib berishni tasdiqlovchi boshqa hujjatlarda mahsulot etkazib beruvchining, shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchilarning nomi va rekvizitlariga muvofiq bo’lganida. Xarajat guruxlari bo’yicha to’lov topshiriqnomalariga asosan to’lovlar amalga oshirilgandan keyin g’aznachilik bo’limlari quyidagi shakldagi to’lov topshiriqnomalari ilova qilingan shahsiy hisobvaraqdan ko’chirmani byudjet tashkilotlariga taqdim etadi. Budjet tashkilotlariga g’aznachilik bo’limlari tomonidan byudjet mablag’lari bo’yicha shahsiy hisobvaraqda muomala amalga oshrilgan kun uchun ko’chirmalar taqdim etiladi. Ushbu ko’chirmalarga asosan byudjet tashkilotlari buxgalteriyasida tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib 2- memorial order – byudjet mablag’larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 –son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi (2.1.1 - rasm). 2.1.1-rasm. Shaxsiy hisobvaraqlardagi budjet mablag’lari xarakati hisobini Budjet mablag’lari bo’yicha shahsiy hisobvaraqdan ko’chirmaТegishli xujjatlar ilova қilingan to`lov topshiqnomasi 2- memorial order – budjet mablag`larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi Hisobot shakllari 19xujjatlashtirishning sxematik ko’rinishi. 20Budjet mablag’lari bo’yicha shahsiy hisobvaraqlarda kun oxiriga qoldiq bo’lmaydi. Yani byudjetdan moliyalashtirish amalga oshirilganda tegishli yozuvlar bilan 232 “Byudjetdan moliyalashtirish” subschyoti bilan bog’langan holda aks ettiriladi. G’azna ijrosiga o’tmagan byudjet tashkilotlari byudjet pul mablag’lari bo’yicha muomalalar banklarda ochilgan hisobvaraqlarda amalga oshiriladi. Bu hisobvaraqlarda ham hisoblashuvlar to’lov topshirig’i orqali amalga oshiriladi. Byudjet pul mablag’lari hisobvarag’ida muomalalar amalga oshirilgan kun oxiriga hizmat ko’rsatuvchi bank tomonidan hisob schyotidan ko’chirma taqdim etiladi. Bu ko’chirmaga asosan byudjet tashkiloti buxgalteriyasi tomonidan tegishli yozuvlar berib 2- memorial order – Budjet mablag’larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 – son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi. Buxgalteriya hisobida g’azna ijrosiga o’tmagan byudjet tashkilotlari byudjet pul mablag’lari hisobi 10 “Hisobvaraqlardagi byudjet mablag’lari” schyotida quyidagi subschyotlarda yuritiladi: 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari”; 101“Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari”. 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” subschyotida g’azna ijrosiga o’tilmagan ayrim tashkilotlarning markaziy apparatini saqlash uchun tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq sarflanadigan mablag’larning harakati hisobga olinadi. 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” subschyotida bosh mablag’ taqsimlovchilar tomonidan qaramog’idagi muassasalarga o’tkazish uchun va markazlashtirilgan tadbirlarga sarflash uchun mo’ljallangan mablag’lar, shuningdek kapital qo’yilmalar va boshqa tadbirlarni mablag’ bilan ta’minlash uchun (kapital qo’yilmalarning hisobi xarajatlar smetasining ijrosi bilan yagona balansda yuritilgan hollarda) ajratilgan mablag’lar xarakati hisobga olinadi. Quyi mablag’ taqsimlovchilar tomonidan 21bu subschyotda ular ixtiyoriga ochilgan va muassasalarni saqlash uchun, shuningdek, qaramog’idagi muassasalarga o’tkazish uchun moliyalashtirilgan mablag’lar hisobga olinadi. Bu subschyotlarning debetiga moliyalashtirilgan mablag’lar summalari va kassa xarajatlarini qayta tiklash uchun kelib tushgan summalar, kreditiga esa, tegishli maqsadlar uchun sarflangan budjet mablag’lari va qaytarib olingan mablag’lar summalari yoziladi. Tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq moliyalashtirib berilgan mablag’lar byudjet mablag’larini oluvchilar tomonidan 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” subschyotlarning debetiga hamda 232 “Budjetdan moliyalashtirish” subschyotining kreditiga yoziladi. Xizmat ko’rsatuvchi bankda ochilgan talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlarga kassa xarajatlarini tiklash uchun tushgan mablag’lar 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” subschyotlarning debetiga va kassa, hisob-kitob, hisobdor shaxslar hamda boshqalarni hisobga oluvchi tegishli subschyotlarning kreditiga yoziladi. Bankdan olingan yoki hisobvaraqlardan to’lov hujjatlariga asosan to’langan mablag’lar summasi 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag’lari” subschyotlarning kreditiga va kassa, hisob-kitoblar va boshqa tegishli subschyotlarning debetiga yoziladi (2.1.1-jadval). 2.1.1 - Jadval Budjet pul mablag’lari xarakatiga oid buxgalteriya o’tkazmalari* № Muomalalar mazmuni Dt Kt Shaxsiy hisobvaraqlardagi byudjet mablag’lari bo’yicha 1 Budjet mablag’lari hisobidan xodimlarga beriladigan ish haqi summasi kassaga kirim qilinganda (ish xaqi bo’yicha 120 232 22moliyaviy majburiyat to’lab berilganda) 2 Budjet mablag’lari hisobidan ish haqiga nisbatan hisoblangan yagona ijtimoiy to’lov summasi o’tkazib berilganda (ish haqiga ajratmalar bo’yicha moliyaviy majburiyat to’lab berilganda) 161 232 3 Kapital qurilish bo’yicha pudratchilarga bajarilgan ishlar uchun byudjet mablag’i hisobidan o’tkazilganda (qurilish- ta’mirlash ishlari bo’yicha moliyaviy majburiyat to’lab berilganda) 150 232 Bankdagi hisobvaraqlardagi byudjet mablag’lari bo’yicha 1 Tasdiqlangan smeta doirasida tashkilotni saqlash uchun byudjetdan moliyalashtirish amalga oshirilganda 100 232 2 Boshqa maqsadlar uchun byudjetdan moliyalashtirish amalga oshirilganda 101 232 3 Budjet mablag’lari hisobiga hisobvaraqdan xodimlarga beriladigan ish haqi kassaga olinganda 120 100 4 Budjet mablag’lari hisobidan ish haqiga nisbatan hisoblangan yagona ijtimoiy to’lov summasi o’tkazib berilganda 161 100 *Muallif tomonidan adabiyotlardan foydalangan xolda tuzilgan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida ” gi qaroriga muvofiq byudjet tashkilotlariga byudjetdan tashqari mablag’lar shakllantirish imkoniyati berilgan. Ushbu qarorga muvofiq byudjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari Moliya vazirligining G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalarida ochilgan hisob raqamlarida hisobot choragining oxirgi ish kuni oxirida byudjet mablag’lari bo’yicha tejab qolingan mablag’lar, faoliyati turiga muvofiq tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotishdan olingan daromadlar, balansida bo’lgan davlat mulkini ijaraga berishdan qonun hujjatlariga muvofiq olingan mablag’larning bir qismi, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan beriladigan 23 24homiylik yordami (beg’araz yordam) hisobidan shakllantirilashi belgilangan. Shuningdek rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari hisobiga birinchi navbatda kreditorlik qarzlarni tugatish, moddiy texnika ba’zasini mustaxkamlash, xodimlarni moddiy rag’batlantirishga yo’naltirilishi belgilangan. Ta’lim muassasasining maxsus mablag’lari bo’yicha boshqa tushumlar ya’ni ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa tushumlar hisobidan. Tibbiyot muassasalarida tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari qonunchilikka muvofiq tegishli manbaalar hisobiga shakllanadi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi (2.1.1-rasm). Ta’lim muassasalarida O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2021 yil 26 fevralda 2431 - son bilan ro’yxatdan o’tgan “Oliy va o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shakli va undan tushgan mablag’larni taqsimlash tartibi to’g’risida” Nizomga ko’ra o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan mablag’lar tushumi amalga oshiriladi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi. 25 2.1.2-rasm. Budjetdan tashqari mablag’lar manbalari. Budjet tashkilotlarining maxsus mablag’lari bo’yicha boshqa tushumlar ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa tushumlar hisobidan shakllanadi va ular hisobiga xarajatlar amalga oshiriladi.Boshqa mablag’lar (turlari bo’yicha)Davolash muassasalarida pulli ovqatlanishdan kelib tushgan mablag’larUmumta’lim maktablaridagi darsliklar ijarasi uchun kelib tushgan mablag’larXodimlardan ovqatlanganligi uchun kelib tushgan mablag’larO’tgan yillar debitorlik summalarini kelib tushishiBudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi mablag’lari Grantlar, insonparvarlik yordami va texnik ko’maklashish vositalariAjratmalar hisobiga shakllanadigan vazirlik va idoralarning byudjetdan tashqari jamg’armalariTa’lim muassasalaridagi to’lov-kontrakt mablag’lariTa’lim muassasalarida ota-onalarning mablag’lariTibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi mablag’lariByudjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari Budjetdan tashqari mablag’lar Budjetdan tashqari daromadlar Maqsad uchun mo’ljallangan mablag’lar 26tashqari jamg’armalari shakllanadi va ular hisobiga belgilangan tartibda xarajatlar amalga oshiriladi. Bulardan tashqari byudjet tashkilotlarida tranzit mablag’lari (Budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan byudjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to’lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag’lar, O’tgan yillar debitorlik summalarini kelib tushishi va boshqalar) tushumi va hisobdan chiqarilishi amalga oshiriladi Budjet tashkilotlari yuqorida keltirilgan manbaalar bo’yicha hisobvaraqlardagi byudjetdan tashqari mablag’lar hisobini yuritadi. Ya’ni xar bir manba bo’yicha alohida shaxsiy hisobvaraqlar belgilangan tartibda moliya organlari tomonidan ochiladi va g’azna dasturiga kiritiladi. Budjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha yuridik va moliyaviy majburiyatlarning qabul qilinishi, shuningdek byudjetdan tashqari mablag’larning kassa xarajatlari kelib tushgan byudjetdan tashqari mablag’lar doirasida amalga oshiriladi va byudjet mablag’lari kabi bir xil tartibda rasmiylashtiriladi. G’azna ijrosiga o’tmagan budjet tashkilotlari budjetdan tashqari mablag’lar manbalari bo’yicha bankda alohida hisobvaraqlar ochadi va yuritadi. Budjet tashkilotlariga g’aznachilik bo’limlari tomonidan budjet tashqari mablag’lari bo’yicha shahsiy hisobvaraqda muomala amalga oshrilgan kun uchun ko’chirmalar taqdim etiladi. Ko’chirmalar budjetdan tashqari mablag’lar manbalari shaxsiy hisobvaraqlar bo’yicha alohida alohida byudjet tashkilotlariga beriladi. Ushbu ko’chirmalarga asosan byudjet tashkilotlari buxgalteriyasida tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib 3- memorial order – byudjetdan tashqari mablag’larining harakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 3-memorial orderga asosan yozuvlar 308 – son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi. Buxgalteriya hisobida hisobvaraqlardagi byudjetdan tashqari mablag’lar hisobi 11 “Hisobvaraqlardagi byudjetdan tashqari mablag’lar” schyotida 27quyidagi subschyotlarda yuritiladi: 110 “To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan tushgan mablag’lar”; 111 “Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar”; 112 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari”; 113 “Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar”; 114 “Budjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida bo’ladigan mablag’lar”; 115 “Valyuta hisobvarag’i”; 119 “Boshqa hisobvaraqlardagi pul mablag’lari”. 110 “To’lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblardan tushgan mablag’lar” subschyotida tashkilotlarning hisobvaraqlariga kirim qilingan ta’lim muassasalaridagi bolalarning ota-onalari tomonidan to’lanadigan badallari, shuningdek ovqatlanganligi uchun xodimlardan tushgan mablag’lari hisobga olinadi. Bu subschyotning debet tomonida ta’lim muassasalaridagi bolalarning ota-onalari tomonidan to’lanadigan badallari, shuningdek ovqatlanganligi uchun xodimlardan tushgan mablag’larni kirimi, kredit tomonida mablag’larni sarflanishi, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi . Subschyotlar debetiga 2.1.3-rasm. Ta’lim muassasalarida ota-onalarning mablag’lari bo’yicha tushumlar hisobidan xarajatlar amalga oshirilishini buxgalteriya yozuvlarida aks ettirishni sxematik ko’rinishi. 150 160 162 179 173110 subschyotning kreditidan 28111 “Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar” subschyotida tashkilotlar tomonidan o’qitishning to’lov- kontrakt shaklidan tushgan tushumlar hisobga olinadi. Bu subschyotning debet tomonida Ta’lim muassasalarida O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2021 yil 26 fevralda 2431 - son bilan ro’yxatdan o’tgan “Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shakli va undan tushgan mablag’larni taqsimlash tartibi to’g’risidagi” Nizomga ko’ra o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan mablag’lar tushumi kredit tomonida bu mablag’larni sarflanishi, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 112 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari” subschyotida qonunchilikda belgilangan tartibda tashkilotlarning rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha daromadlar va tushumlari, shuningdek tibbiyot muassasalarining moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi mablag’larining hisobi yuritiladi. Bu subschyotning debet tomonida byudjet tashkilotlari faoliyat turiga mos mahsulot (ish va xizmatlar) sotishdan tushumlar, ijara tushimlari, xomiylik mablag’lari tushumi, yil yakuniga ko’ra byudjet mablag’lari bo’yicha iqtisod qilib qolingan mablag’ni rivojlantirish jamg’armasiga o’tkazilishi aks ettiriladi kredit tomonida ushbu mablag’lar hisobiga amalga oshirilgan xarajatlar, hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 113 “Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar” subschyotida tashkilotlarning eskirgan va keraksiz moddiy qimmatliklarni sotishdan, shuningdek, turli xil jarimalar va penyalardan hamda boshqa qonunchilikda taqiqlanmagan tushumlar bo’yicha mablag’lari hisobga olinadi. Bu schyotning debet tomonida ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (budjetdan tashqari mablag’lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar, boshqa tushimlar summasi, kredit tomonida bu mablag’larni sarflanishi , hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 114 “Byudjet tashkilotining vaqtincha ixtiyorida bo’ladigan mablag’lar” subschyotida tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan va ma’lum shartlar bajarilgandan keyin qaytarilishi yoki tegishli hisobvaraqlarga o’tkazilishi lozim 29bo’lgan mablag’lar hisobga olinadi. Bu schyot asosan sud, prokuratura, boshqa xuquqni himoya qiluvchi organlarida ko’proq qo’llaniladi. Bu schyotni debet tomonida tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan mablag’lar summalari, kredit tomonida bu mablag’larni qaytarilishi aks ettiriladi. Ushbu summalarning analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob- kitoblar daftarida (kartochkasida) olib boriladi. 115 “Valyuta hisobvarag’i” subschyotida chet el valyutasi bo’yicha operatsiyalarning hisobi olib boriladi. Ushbu subschyotning debet tomonida chet el valyutalarining kirimi, kredit tomonida esa, chet el valyutalarining chiqimi aks ettiriladi. Bu schyotning debet tomonida xorijiy valyutadagi pul mablag’lari tushumi yoki ijobiy kurs tafovuti aks ettiriladi, kredit tomonida xorijiy valyutadagi pul mablag’lari sarfi yoki salbiy kurs tafovuti aks ettiriladi. Chet valyutasi bo’yicha mablag’larning sintetik hisobi 381-son jamlanma qaydnomada (3-memorial orderda), analitik hisobi 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) chet el valyutasi turlari bo’yicha alohida holda yuritiladi. 119 “Boshqa hisobvaraqlardagi pul mablag’lari” subschyotida tashkilotlarning hisobvaraqlariga davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha xarajatlarni to’lash uchun Pensiya jamg’armasining hududiy bo’linmalaridan kirim qilingan mablag’lar va boshqa pul mablag’lari hisobga olinadi. Bu schyotning debet tomonida Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan byudjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to’lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag’lar va boshqa mablag’lar tushumi kredit tomonida bu mablag’larni sarflarishi yoki hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi 2.1.2 - Jadval Budjetdan tashqari pul mablag’lari xarakatiga oid buxgalteriya o’tkazmalari* 30mablag’lar tushumiga4 O’qitishning to’lov kontrakt shaklidan tushgan mablag’lar hisobiga kreditorlik majburiyatlar to’lab berilganda 15,16,1 7 schyotl ar ning tegishli subschy o t-lari 111 5 O’qitishning to’lov kontrakt shaklidan ortiqcha tushgan mablag’lar qaytarilganda 175 111 1 2 3 Byudjet tashkilotlariga faoliyat turiga mos mahsulot(ish va xizmatlar)ni sotishdan mablag’ kelib tushganda 112 152 7 Homiylik mablag’lari tushumi aks ettirilganda 112 262 8 Yil yakuninga ko’ra byudjet mablag’lari bo’yicha iqtisod qilib qolingan mablag’lar rivojlantirish jamg’armasiga o’tkazilganda 112 232 9 Rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari kreditorlik qarzdorliklarni tugatishga yo’naltirilganda 15,16,1 7 schyotl ar -ning tegishli subschy o t- lari 112 10 Ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni (byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga olinganlarini) sotishdan tushgan tushumlar summasiga 113 152 11 Ikkilamchi xom ashyoni topshirishdan tushgan tushumlar, keraksiz va eskirgan moddiy qiymatliklarni sotishdan tushgan mablag’lar hisobiga kreditorlik qarzlar to’lab berilganda 15,16,1 7 schyotl ar ning tegishli subsch yo t-lari 113 12 Tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan mablag’lar summalariga 114 155 13 Tashkilotning ixtiyoriga vaqtinchalik tushgan mablag’lar qaytarilganda yoki o’tkazib berilganda 155 114 14 Byudjet mablag’lari hisobiga xorijiy valyutani sotib olinishi 115 232 3115 Byudjet mablag’lari hisobiga sotib olingan xorijiy valyuta bo’yicha ijobiy kurs tafovuti aks ettirilganda 115 232 Byudjet mablag’lari hisobiga sotib olingan xorijiy valyuta bo’yicha salbiy kurs tafovuti aks ettirilganda 231 115 Xorijiy valyutada kelib tushgan homiylik mablag’lari bo’yicha salbiy kurs tafovuti aks ettirilganda 261 115 Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan byudjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to’lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag’lar 119 163 Pensiya jamg’armasi mablag’lari hisobidan byudjet tashkilotlari xodimlarining ijtimoiy to’lovlarini qoplash uchun kelib tushgan mablag’lar tashkilot kassasiga tarqatish uchun olinganda 120 119 *Muallif tomonidan adabiyotlardan foydalangan xolda tuzilgan Hisobvaraqlardagi pul mablag’lari xarakatiga oid rasmiylashtirilgan dastlabki xujjatlar, yig’ma xujjatlar hamda hisob registrlari asosida shakllantirilgan axborotlar tegishli moliyaviy hisobot shakllarida aks ettiriladi. 322.2. Kassadagi pul mablag’lari hisobi hisobi. Budjet tashkilotida kassa muomalalari hisobi O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2021 yil 22 iyundagi 565-6-sonli qarori bilan yangi tahrirdagi tasdiqlangan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari»ga qatiy amal qilingan xolda tashkil etiladi. Budjet tashkilotida namunaviy shatlar jadvaliga muvofiq kassir lavozimi kiritiladi va ushbu lavozimga xodim ishga olinganda material javobgarlik to’g’risida shartnoma rasmiylashtiriladi. Ushbu shartnomaga muvofiq kassir lavozimiga tayinlangan shaxs kassadagi pul mablag’lari, pul xujjatlari va qabul qilib olgan mulkiy qiymatliklarni but saqlanishiga javobgar bo’ladi. Kassir lavozimiga tayinlangan xodimga bosh hisobchi tomonidan «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» tanishtiriladi va tanishganligi haqida tilhat olinadi. Tashkilot kassasi uchun ajratilgan xona «Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari» talablari bo’yicha jihozlanishi kerak. Tashkilotlar kassasiga naqd pul mablag’larini qabul qilish bosh hisobchi yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolangan KO-1-son shakldagi kirim kassa orderi bo’yicha amalga oshiriladi. Tashkilotlar kassasidan naqd pul mablag’larini berilishi KO-2-son shakldagi chiqim kassa orderi yoki tegishlicha rasmiylashtirilgan boshqa hujjatlar (to’lov qaydnomalari, pul berish bo’yicha arizalar, hisobvaraqlar va hokazolar) bo’yicha, ushbu hujjatlarga chiqim kassa orderining rekvizitlari bo’lgan shtamp qo’yilgan holda amalga oshiriladi. Pul mablag’larini berishga doir hujjatlar tashkilot rahbari va bosh hisobchisi yoki ular vakolat bergan shaxslar tomonidan imzolangan bo’lishi kerak. Chiqim kassa orderlariga ilova qilinadigan hujjatlar (arizalar, hisobvaraqlar va hokazolar)da tashkilot rahbarining ijozat beruvchi yozuvi bo’lgan taqdirda, chiqim kassa orderlarida rahbarning imzosi bo’lishi shart emas. Kirim va chiqim kassa orderlari yoki ularning o’rnini bosuvchi hujjatlar 33ular bo’yicha pul olinganidan yoki berilganidan so’ng darhol kassir tomonidan imzolanadi, ularga ilova qilingan hujjatlarga esa sana (kun, oy, yil) ko’rsatilgan holda “To’langan” shtampi qo’yiladi yoki so’z bilan yozib qo’yiladi. Kirim va chiqim kassa orderlari yoki ular o’rnini bosuvchi hujjatlar kassaga topshirilguniga qadar buxgalteriya tomonidan KO-3-son shakldagi kirim va chiqim kassa orderlarini ro’yxatga olish jurnalida qayd etiladi. Ish haqini berish to’lov (hisob- kitob-to’lov) qaydnomalarida rasmiylashtirilgan chiqim kassa orderlari ish haqi berilgandan keyin ro’yxatga olinadi. Tashkilot naqd pullarining tushumlari va berilishi KO-4-son yoki 440-son shakldagi kassa daftarida hisobga olinadi. Bunda chet el valyutasi mablag’lari bo’yicha alohida kassa daftari yuritiladi. Kassa daftaridagi yozuvlar qoraqog’oz vositasida sharikli ruchka, siyohqalam yoki siyoh bilan ikki nusxada amalga oshiriladi. Varaqlarning ikkinchi nusxalari qirqiladigan bo’lishi kerak, ular kassirning hisoboti bo’lib xizmat qiladi. Varaqlarning birinchi nusxalari kassa daftarida qoladi. Varaqlarning birinchi va ikkinchi nusxalari bir xil raqamlar bilan belgilanadi. Kassa daftarida o’chirishlar va ta’kidlanmagan tuzatishlar qilish man etiladi. Qilingan tuzatishlar tashkilot kassiri, shuningdek, bosh hisobchining yoki uning o’rnini bosuvchi shaxsning imzolari bilan tasdiqlanadi. Kassa daftaridagi yozuvlar kassir tomonidan har bir order yoki uning o’rnini bosuvchi boshqa hujjat bo’yicha pul olingan yoxud berilganidan keyin darhol amalga oshiriladi. Har kuni, ish kuni oxirida kassir kun uchun operatsiyalar yakunini hisoblaydi, kassadagi keyingi kun uchun pullar qoldig’ini chiqaradi va keyingi kuni buxgalteriyaga kassir hisoboti sifatida kassa daftarida imzo chektirgan holda kirim va chiqim kassa hujjatlari bilan birga ikkinchi yirtma varaqni (kassa daftaridagi bir kun uchun yozuvlar ko’chirma nusxasini) topshiradi. Topshirilgan kassa hisoboti buxgalteriyada tekshiriladi va uning asosida kassa operatsiyalariga doir 381-son shakldagi jamlanma qaydnomaga (1-son memorial order) va analitik hisobning boshqa registrlariga yoziladi. 1-son 34memorial order bo’yicha oylik aylanmalarning umumiy summasidan byudjetdagi (byudjetdan tashqari) hisobvaraqlar bo’yicha aylanmalar chiqarib tashlanadi. Kassa kirim order KO-1–son shakl Kassa chiqim order KO-2–son shakl h jurnal kitobi 308-son shakl Hisobot shakllari 2.2.1-rasm. Kassa muomalalari hisobini xujjatlashtirishning sxematik ko’rinishi 3 Kassa daftarini to’g’ri yuritilishi ustidan nazorat qilish tashkilot bosh hisobchisi zimmasiga yuklanadi. Ko’plab bo’linmalarga ega bo’lgan tashkilotlarda ish haqi, stipendiyalar, pensiyalar, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqalari va boshqa to’lovlarni to’lashga kassirlardan boshqa shaxslarga tashkilot rahbarining yozma buyrug’i bilan ruxsat berilishi mumkin. Bunday hollarda mazkur shaxslar bilan ham moddiy moddiy javobgarlik to’g’risida shartnoma tuzilishi shart. Ishonchli shaxslarga kassadan naqd pul berilganda ularning hisobi kassir tomonidan 320-son shakldagi ish haqi, stipendiya va boshqa to’lovlarni berish uchun tarqatuvchilarga berilgan pullarni hisobga olish daftari yuritiladi.Kassa daftari KO-4-son shakl Kassa hisobotiKassa kirim va chiqim xujjatlarini ro’yxatga olish jurnali KO-3 –son shakl 381-son shakldagi jamlanma qaydnomaga (1-son memorial order) 35Kassadan bir necha kishilarga hisobot beriladigan pul berilishi zarur bo’lgan hollarda individual tarzdagi kassa chiqim orderlari o’rniga 317-son shakldagi kassadan hisobdor shaxslarga pul berish bo’yicha qaydnomadan foydalaniladi. Shtatda kassirlik lavozimi ko’zda tutilmagan tashkilotlarda xodimlarga ish haqi to’lash hamda mayda xo’jalik xarajatlari tashkilot buyrug’i bilan rasmiylashtirilgan hisobdor shaxslar orqali amalga oshiriladi. Bankdan naqd pul olish uchun cheklar ana shu shaxslar nomiga yoziladi. Buxgalteriya hisobida kassa operatsiyalari hisobi 12 “Kassa” schyotida 120 “Milliy valyutadagi naqd pul mablag’lari” va 121 “Xorijiy valyutadagi naqd pul mablag’lari” subschyotlarida yuritilib ushbu subschyotlarda tashkilot kassasidagi naqd pul mablag’larining (milliy va xorijiy valyutada) mavjudligi va ularning harakati hisobga olinadi. Bu subschyotlarning debet tomonida kassaga pul mablag’larni kirimi, kredit tomonida pul mablag’larni chiqimi aks ettiriladi. 2.2.1 - Jadval Kassadagi pul mablag’lari xarakatiga oid buxgalteriya o’tkazmalari*№ Muomalalar mazmuni Dt Kt 1 G’azna ijrosiga o’tmagan byudjet tashkilotlarida kassaga byudjet mablag’i hisobiga naqt pul mablag’i kirim qilganda 120 100 2 G’azna ijrosiga o’tgan byudjet tashkilotlarida kassaga byudjet mablag’i hisobiga naqt pul mablag’i kirim qilganda 120 232 3 Faoliyat turiga mos ish va xizmatlar ko’rsatishdan naqt pul mablag’i kassaga kirim qilinganda 120 200 4 G’azna ijrosiga o’tmagan byudjet tashkilotlari kassasidan byudjet mablag’lari bo’yicha naqt pul mablag’i qaytarilganda 100 120 5 G’azna ijrosiga o’tgan byudjet tashkilotlari kassasidan byudjet mablag’lari bo’yicha naqt pul mablag’i 232 120 36qaytarilganda6 Faoliyat turiga mos ish va xizmatlar ko’rsatishdan 112 120 37kassaga kirim qilingan naqt pul mablag’i shaxsiy hisobvaraqga o’tkazilganda7 Xorijiy valyutada pul mablag’i valyuta hisobvarag’idan kassaga kirim qilinganda 121 115 8 Xorijiy valyutada pul mablag’i kassadan hizmat safari uchun xodimlarga berilganda 172 121 9 Kassadan xodimlarga ish haqi tarqatilganda 173 120 10 Kassadan talabalarga stipendiya tarqatilganda 174 120 *Muallif tomonidan adabiyotlardan foydalangan xolda tuzilgan Xulosa qilib aytganda byudjet tashkilotlarida naqt pul mablag’lari bo’yicha buxgalteriya axborotlari kassa muomalalari hisobini yuritish orqali shakllantiriladi. 2.3. Moliyaviy aktivlar bo’yicha hisobotlarni tuzish va ular nazoratini tashkil etish masalalari Budjet tashkilotlarda budjet va budjetdan tashqari mablag’lar ijrosi bo’yicha choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim qilish “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” ga (O’z.R AV. tomonidan 2021 yil 27 sentyabrda № 2270-son bilan ro’yxatdan o’tgan) asosan tartibga solinadi. Yillik moliyaviy hisobotlar hisobot yilidan keyingi yilning 1 yanvar holatiga tuziladi. Choraklik moliyaviy hisobotlar hisobot yilining 1 aprel, 1 iyul va 1 oktyabr holatiga, oylik moliyaviy hisobotlar hisobot oyidan keyingi oyning birinchi sanasi holatiga tuziladi. Byudjet tashkilotlari byudjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha quyidagi hisobot shakllarini tuzadi: - Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot; - Tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot; 38- Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag’lar harakati to’g’risida hisobot; - Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar harakati bo’yicha hisobot. 2.3.1-rasm. Budjet tashkilotlari budjetdan tashqari pul mablag’lari bo’yicha hisobot shakllari Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot tashkilotlar tomonidan hisobot davri mobaynida faoliyat turiga muvofiq mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish va sotishdan olingan daromadlarni, vaqtincha foydalanilmayotgan binolarni va davlatning boshqa mulklarini ijaraga berishdan, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan byudjet tashkilotlariga ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordamlar hisobidan tushgan tushumlarni, shuningdek hisobot choragining oxirgi ish kunida tejab qolingan va rivojlantirish jamg’armasiga o’tkazilgan byudjet mablag’lari harakatini aks ettirish uchun tuziladi. Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot shaklini tuzishdan oldin tashkilotlar: - hisobot choragi mobaynidagi faoliyat turiga muvofiq mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish va sotishga, vaqtincha foydalanilmayotgan binolarni va davlatning boshqa mulklarini ijaraga berishga, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan budjet tashkilotlariga ko’rsatilgan homiylik (beg’araz) yordamlarga,Tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantiris h va rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari Ta’lim muassasalarid a o’qitishning to’lov- kontrakt shaklidan tushgan mablag’larBudjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobot Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar harakati bo’yicha hisobot 39shuningdek hisobot choragining oxirgi ish kunida tejab qolingan byudjet mablag’lariga doir dastlabki hujjatlarni to’liqligini; - hisob raqamlardan olingan ko’chirmalarni va tegishli hisob registrlari ma’lumotlarini to’g’riligini tekshirib chiqadilar. Ushbu hisobot shakli tashkilotlar tomonidan har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 10-sanasiga qadar topshiriladi. Tibbiyot muassasalarini moddiy rag’batlantirish va rivojlantirish jamg’armasi bo’yicha pul mablag’lari harakati to’g’risida hisobotni tuzishdan oldin tibbiyot muassasalari: - hisobot choragi mobaynidagi jamg’arma mablag’larining shakllanish manbalariga va sarflanishiga doir birlamchi hujjatlarni to’liqligini; - hisob raqamlardan olingan ko’chirmalarni va boshqa tegishli hisob registrlarini tekshirib chiqadilar. Ushbu hisobot shakli tashkilotlar tomonidan har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 10-sanasiga qadar topshiriladi. Ta’lim muassasalarida o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag’lar harakati to’g’risida hisobot Oliy ta’lim muassasalaridagi o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag’lar harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni aks ettirish uchun mo’ljallangan. Oliy ta’lim muassasalari mazkur hisobotni tuzishdan oldin quyidagilarni to’g’riligini tekshirib chiqadilar: - o’qitishning to’lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag’larning shakllanishi va sarflanishiga oid barcha dastlabki hujjatlarning to’liqligini; - analitik hisob ma’lumotlarining tegishli sintetik hisob ma’lumotlarga muvofiqligini; - tegishli hisob registrlari ma’lumotlarining to’liq va to’g’ri yozilganligini. Ushbu hisobot shakli tashkilotlar tomonidan har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 10-sanasiga qadar topshiriladi. 40Boshqa byudjetdan tashqari mablag’lar harakati bo’yicha hisobot tashkilotlarning quyidagi byudjetdan tashqari mablag’larining harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish uchun mo’ljallangan: - O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining ijtimoiy nafaqalarni to’lash uchun mablag’lari; - o’tgan yillar debitorlik qarzlarining tushgan summasi; - maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar ta’minoti uchun ota-onalardan tushumlar; - maktabdan tashqari muassasalarda bolalar ta’minoti uchun ota-onalardan tushumlar (musiqa va san’at maktablari); - xodimlardan, ular ishlayotgan joyida ovqatlanganligi bo’yicha hisob- kitoblardan tushadigan tushumlar; - kapital qo’yilma mablag’lari bo’yicha depozitlar; - boshqa ta’lim muassasalarida bolalar ta’minoti uchun ota-onalar to’lovi; - budjet tashkilotlarining boshqa byudjetdan tashqari mablag’lari; - kreditlar. Hisobotni tuzishdan oldin tashkilotlar: - hisobot choragi mobaynidagi barcha mazkur byudjetdan tashqari mablag’larining shakllanish manbalariga va sarflanishiga doir birlamchi hujjatlarni to’liqligini; - hisob raqamlardan olingan ko’chirmalarni va boshqa tegishli hisob registrlarini tekshirib chiqadilar. Ushbu hisobot shakli tashkilotlar tomonidan har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 10-sanasiga qadar topshiriladi. Bo’ysunish bo’yicha yuqori turuvchi tashkilotga taqdim etiladigan moliyaviy hisobotlar hisobot beruvchi tashkilotning rahbari va bosh hisobchisi tomonidan imzolanadi. Markazlashtirilgan buxgalteriyada moliyaviy hisobotlar u tashkil etilgan boshqaruv idorasi yoki tashkilot rahbari tomonidan hamda markazlashtirilgan buxgalteriyaning bosh hisobchisi tomonidan imzolanadi. 41Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi nazorati O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Nazorat va taftish boshqarmasi va uning xududiy bo’limlari tomonidan o’rnatilgan tartibda o’tkazilib boriladi. Nazorat taftish jarayoni reja asosida amalga oshirilib natijalari bo’yicha dalolatnomalar tuziladi va keyingi jarayonda byudjet tashkilotlari ko’rsatildgan kamchiliklarni bartaraf etish chora tadbirlarini belgilaydi. Budjet tashkilotlari tomonidan kamchiliklarni oldini olish maqsadida ichki nazorat tizimiga alohida e’tibor qaratiladi. Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar ichki nazorati amaldagi qonuniy xujjatlar talablari asosida buxgalteriya hizmatini yo’lga qo’yish orqali ta’minlansa, ularni mavjudligi xolati inventarizatsiya o’tkazish orqali nazorat qilib boriladi. Moliyaviy aktivlarni inventarlash asosan kassadagi naqt pul mablag’lari hamda pul xujjatlariga moddiy javobgar shaxslar bo’yicha o’tkaziladi. Quyidagi hollarda inventarlash o’tkazilishi shart: - moddiy javobgar shaxslar almashganda (ishlarni qabul qilish - topshirish kunida); - inventarizatsiya o’tkazish rejasiga asosan; - yillik moliyaviy hisobotni tuzish oldidan. O’rnatilgan tartibga muvofiq pul mablag’lari, pul hujjatlari, boyliklar va qat’iy hisobdagi blanklar oyda bir marta inventarlanadi. Inventarizatsiya o’tkazish bo’yicha tashkilot raxbari tomonidan inventarizatsiya komissiyasi tarkibi buyrag’ asosida tasdiqlanadi. Inventarlashni o’tkazish uchun budjet tashkiloti tarkibida:  budjet tashkiloti rahbari yoki uning o’rinbosari (komissiya raisi);  bosh buxgalter;  boshqa mutaxassislar (muhandislar, iqtisodchilar, texniklar va hokazolar) bo’lgan doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyalari tuziladi. 42Kassadagi naqt pul mablag’lar xolatini nazorat qilib borish bo’yicha doimiy faoliyat qiluvchi inventarizatsiya komissiyasi tarkibi tasdiqlanadi va xar oyda bir marotaba tasodifiy inventarizatsiya o’tkaziladi. Inventarlash komissiyalari a’zolari pul mablag’lari kamomadi va ishlatib yuborgani yoki ortiqcha chiqqanini yashirish maqsadida ro’yxatga boyliklarning haqiqatdagi qoldiqlari to’g’risida ataylab noto’g’ri ma’lumotlarni kiritganlik uchun belgilangan tartibga muvofiq javobgarlikka tortiladilar. Pul mablag’larining haqiqatdagi mavjudligini tekshirishni boshlashdan oldin inventarlash komissiyasi inventarlash paytidagi eng so’nggi kirim-chiqim hujjatlarini yoki pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobotlarni olishi kerak. Moddiy javobgar shaxslar inventarlash boshlanishiga qadar pul mablag’iga doir barcha kirim-chiqim hujjatlari buxgalteriya yoki komissiyaga topshirilgani va ular javobgarligiga kelib tushgan barcha mablag’lar kirim qilingani, chiqib ketganlari esa chiqimga hisobdan o’chirilgani to’g’risida tilxat beradilar. Budjet tashkilotlarining rahbarlari pul mablag’lari bo’yicha inventarizatsiyani to’g’ri hamda o’z vaqtida o’tkazilishi va ularning kutilmaganda o’tkazilishini ta’minlash uchun javobgardir. Ular boyliklarning haqiqatda mavjudligini qisqa muddatlarda to’liq va aniq tekshirishni ta’minlaydigan sharoitlarni yaratib berishlari shart. Pul mablag’larni inventarlash bilan bir vaqtda tashkilotning buxgalteriyasi tegishli barcha schyotlar bo’yicha yozuvlarni korrespondentsiyalanuvchi schyotlar bilan qiyoslagan holda tekshirishi kerak. Inventarlashni rasmiylashtirish uchun moliyaviy aktivlarni inventarlash bo’yicha birlamchi hisob hujjatlari shakllari qo’llanishi lozim. Inventarlashlar to’g’ri o’tkazilganini nazorat tariqasida tekshirish natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi va inventarlash to’g’ri o’tkazilganligini nazorat tariqasida tekshirishlarni hisobga olish daftarida ro’yxatga olinadi. 43Budjet tashkilotlarida o’tkazilgan inventarizatsiya natijalarini (kamomad yoki ortiqchaliklarni) hisobda aks ettirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi va Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 2004 yil 10 martdagi qo’shma qarori bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2004 yil 6 aprelda 1334-son bilan ro’yxatga olingan Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi tartibi to’g’risidagi Nizom hamda Moliya vazirining 2021 yil 17 dekabrdagi 105-son buyrug’i bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2021 yil 22 dekabrda 2169-son bilan ro’yxatga olingan Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi Yo’riqnoma bilan tartibga solinadi. Tashkiloti buxgalteriyasi tomonidan moliyaviy aktivlar hisobini davriy nazoratini uzluksiz amalga oshirish talab etiladi. Bizningcha moliyaviy aktivlar hisobini nazoratini quyida keltirilgan jadvalni (3.1.1- jadval) to’ldirilishi asosida amlaga oshirilsa ko’rsatkichlarni buxgalteriya hujjatlari, hisob registrlari hamda hisobot ma’lumotlari bilan muvofiqligini ta’minlash imkoniyati yaratiladi. 2.3.1-jadval Moliyaviy aktivlar hisobini to’g’ri tashkil qilinishini tekshirish yuzasidan ma’lumot* ming so’mda schyo t № Shaxsiy hisobvaraqalardagi qoldiq, kassir hisoboti (440-shakl yoki KO-4 shakl daftari) bo’yicha qoldiq va boshqalar “Bosh-jurnal” kitobining ko’rsatkichlari (308-shakl) Xarajatlar smetasi ijrosining balansining ko’rsatkichlari (1-shakl) Izoh 1 2 3 4 5 11 12 13 14 *Muallif tomonidan me`yoriy xujjatlar asosida tayyorlandi Jadval ma’lumotlari yordamida moliyaviy aktivlar hisobini aks ettiruvchi schetlar (tegishli subschyotlari) bo’yicha qoldiqlarni buxgalteriya yig’ma xujjatlari, hisob registrlari ma’lumotlari bilan mosligi nazorat qilib boriladi. Natijada shakllantirilayotgan buxgalteriya axborotlarini ishonchliligi 44ta’minlanadi. Xulosa qilib aytganda moliyaviy aktivlar nazorati uslubiyotini shakllantirish va amalga oshirish byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini yuritishni takomillashtirish imkonini beradi. 45 Xulosa Budjet tizimida amalga oshirilayotgan isloxotlar budjet tashkiloti hisob tizimini takomillashtirishga o’z ta’sirini ko’rsatdi. O’zbekiston Respublikasining 2021 yil 26 dekabrda qabul qilingan “Budjet Kodeksi”ga asosan Davlat budjeti mablag’larini maqsadli sarflanishi tizimi yo’lga qo’yilishi byudjet tashkilotlari moliyaviy aktivlari hisobi tashkil etishga qulay muhit shakllantirildi. Kurs ishi maqsadi va unga erishish uchun belgilangan vazifalarni bajarish natijalaridan kelib chiqib quyidagi xulosalarga ega bo’ldik:  Budjet tashkilotlari pul mablag’lari yagona g’azna hisob raqamlari orqali alohida ochilgan shaxsiy xisobvaraqlarda yuritiladi va ular bo’yicha muomalalar Davlat budjeti g’azna ijrosiga oid qonuniy xujjatlarga qatiy amal qilingan xolda tashkil etiladi;  Budjet tashkilotlari tomonidan daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosi jarayonida yuzaga keladigan yuridik va moliyaviy majburiyatlar g’aznachilik organlari tomonidan ro’yxatga olinadi va o’rnatilgan tartibda to’lab beriladi;  Budjet tashkilotlari hisoblashuv muomalalarini amalga oshirishda g’aznachilik organlarida naqt pulsiz hisoblashuvlarda faqat to’lov topshiriqnomasi shakli qo’llaniladi;  Pul mablag’lari hisobi byudjet pul mablag’lari, byudjetdan tashqari pul mablag’lari bo’yicha alohida tashkil etiladi.;  Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini yanada yaxshilash uchun quyidagilarga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz: moliyaviy aktivlar hisobini tashkiliy jixatlarini takomillashtirish, bunda buxgalteriya bo’limida kassa hizmatini tashkil etish jarayonini doimiy nazorat qilib borilishi, moliyaviy aktivlar hisobini yuritishga ma’sul xodimlarni o’zaro bir birlari bajargan ishlarini nazorat qilish tizimini yo’lga qo’yish; moliyaviy aktivlar hisobini texnik jixatlarini takomillashtirish, bunda budjet tashkiloti tomonidan ishchi schyotlar rejasi tuzishda pul mablag’lar hisobini mablag’lar manbaalari bo’yicha aks ettirilishiga alohida e’tibor qaratish lozim; moliyaviy aktivlar 46hisobini uslubiy jihatlarini takomillashtirishda asosiy e’tibor moliyaviy aktivlar hisobini yuritish bo’yicha hisob siyosatini shakllantirib olish maqsadga muvofiq bo’ladi; Buxgalteriya bo’limi xodimlarini qonunchilikda bo’layotgan o’zgarishlarni o’z vaqtida xabardor bo’lib turishlarini ta’minlash shuningdek ular malakasini yiliga kamida bir marotaba oshirish; ishchi schyotlar rejasida byudjet va byudjetdan tashqari manbaalardan tushgan pul mablag’lar hisobini alohida shakllantirish, moliyaviy aktivlar nazoratini tashkil etishda asosiy e’tibor o’z vaqtida belgilangan tartibda inventarizatsiyani tashkil qilish va natijalarini xisobda aks ettirib borish, ichki nazorat tizimini kuchaytirish va boshqalar. 47Foydalanılgan a dabıyotlar r o’yxatı Me’yoriy-xuquqiy xujjatlar : 1 O’zbekiston Respublikasining 1996 yil 30 avgust (yangi tahriri 2021 yil 13 aprel) dagi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni, № 279-I sonli; 2. O’zbekiston Respublikasining 2021 yil 26 dekabrdagi Budjet Kodeksi; 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 3 sentyabrdagi 414- sonli “Budjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida”gi Qarori. 4. “Budjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligida va uning hududiy bo’limlarida yuritish qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2021 yil 18 yanvarda № 2414 son bilan ro’yxatdan o’tgan; 5. “Buxgalteriya hisobida xujjatlar va xujjatlar aylanuvi to’g’risidagi Nizom” O’z.R AV. tomonidan 2019 yil 14 yanvarda № 1297-son bilan ro’yxatdan o’tgan; 6. “Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o’qitishning to’lov- kontrakt shakli va undan tushgan mablag’larni taqsimlash tartibi to’g’risida” Nizom. O’z.R AV. tomonidan 2021 yil 26 fevralda № 2431-son bilan ro’yxatdan o’tgan. 7. “O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risida” Nizom O’z.R AV. tomonidan 2021 yil 15 dekabrda № 2634-son bilan ro’yxatdan o’tgan. 8. “Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma O’z.R AV. tomonidan 2020 yil 22 dekabrda № 2169-son bilan ro’yxatdan o’tgan. 9. “O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetidan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo’yicha qoidalar” O’z.R AV. tomonidan 2021 yil 27 sentyabrda № 2270-son bilan ro’yxatdan o’tgan; 4810. Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish Qoidalari 22 iyun 2021 yil 565-6-son bilan ro’yxatga olingan (yangi tahriri) ( http://news.uzreport.uz/news_5_u_132763.html). 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari va ma’ruzalari: 1. Mirziyoyev.Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak” Mamlakatimizni 2021 yilda ijtimoiy-shchtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2021 yilga mo’ljallangan shchtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bagishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza 2021 yil 14 yanvar; 2. Mirziyoyev.Sh.M. “Erkin va farovon, demokratik o’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bagiitangan Oliy Majlis palatalarining ko’shma majlisidagi nutq. Toshkent:-“O`zbekiston” 2021 y; 3. Mirziyoyev SH M“Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” T.: “O’zbekiston” 2019 y. 492.Maxsus adabiyotlar: 4. Mehmonov S.U. Budjet hisobi. O’quv qo’llanma. T.: Fan va texnologiya nashriyoti. 2021 – 352 b. 5. Mehmonov S., D.Ubaydullaev. Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi. Darslik. T.: Sano-standart nashriyoti. 2021y. 6. Ibragimov A.K., Sugirbaev B.B. Byudjet nazorati va auditi. O’quv qo’llanma. – T.: infoCOM.UZ MChJ nashriyoti 2021 – 192 b. 7. Ostanaqulov M. Davlat byudjeti g’azna ijrosining buxgalteriya hisobi. O’quv qo’llanma T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2021. 8. Ostanaqulov M. Davlat sektori va buxgalteriya hisobi. T.: "IQTISOD- MOLIYA", 2021. 2. Qo’shimcha adabiyotlar: 9. Krasnoperova O. “Бюджетный учет” - Moskva: "GrossMedia Ferlag", 2021. 10. Kondrakov N.P., Kondrakov I.N. “Бухгалтерский учет в бюджетных организациях” - M.: Prospekt, 2021. 11. Qosimova G. Davlat budjeti ijrosining g’aznachilik tizimi. O’quv qo’llanma. - T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2021. 12. Kuchkarov J.A. “Принципы организации казначейского исполнения Государственного бюджета” Республики Узбекистан. Т.: Издательский дом «Мир экономики и права» - 2021 – 320 с. 13. Ryabova M. A., Aynullova D. G “Бюджетный учет и отчетность”. Moskva 2021 g. 450 s 14. Mizikovskiy E.A., Maslova T.S. «Бухгалтерский учет в бюджетных учреждениях» учебное пособие Изд.с изм..– M.: Magistr, 2021. – str. 27-89 15. Iqtisodiy jurnallar 2019-2021 yillar. Internet saytlari: www.lex.uz www.mf.uz www.fmc.uz www.ziyonet.uz

Moliyaviy aktivlar nazorati bo’yicha tekshiruv natijalarini umumlashtrish

Sotib olish